KPSS Tarih Çevir Konu Çevir Soru .indd
Transkript
KPSS Tarih Çevir Konu Çevir Soru .indd
2 KPSS TARİH ÇEVİR KONU - ÇEVİR SORU EDİTÖR Turgut MEŞE YAZAR Hüseyin GÜL İÇİNDEKİLER ÜNİTE 1 İLK TÜRK DEVLETLERİ 4 ÜNİTE 2 İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ 16 ÜNİTE 3 © Bütün hakları Data Yayınlarına aittir. Yayınevinin izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, çoğaltılması ve dağıtımı yapılamaz. BU KİTAP T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI’NIN BANDROLÜ İLE SATILMAKTADIR ANADOLU (TÜRKİYE) SELÇUKLU DEVLETİ 25 ÜNİTE 4 OSMANLI DEVLETİ 32 ISBN 978-605-9754-03-3 SERTİFİKA NO / TARİH 16199 15-09-15 KAPAK TASARIMI DATA Yayınları Grafik Ekibi SAYFA TASARIMI DATA Yayınları Dizgi Ekibi BASKI VE CİLT Aydan Web Tesisleri Ankara ÜNİTE 5 XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ 68 ÜNİTE 6 KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ 84 ÜNİTE 7 KURTULUŞ SAVAŞI MUHAREBELER DÖNEMİ 96 ÜNİTE 8 Data Yayınları İvedik Organize Sanayi Matbaacılar Sitesi 1518 Sok. Mat-Sit İş Merkezi No: 2/20 Yenimahalle / ANKARA Tel: 0 312 384 29 95 - 0 505 925 57 81 Fax: 0312 342 23 58 Web: www.datayayinlari.com e-mail: bilgi@datayayinlari.com ATATÜRK İNKILAPLARI, HAYATI VE İLKELERİ 108 ÜNİTE 9 ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKA 124 ÜNİTE 9 ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 128 4 ÇEVİR KONU İLK TÜRK DEVLETLERİ - 1 TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI Türk Adının Anlamı Türklerin Ana Yurdu ĶĶZiya Gökalp’e göre töre sahibi, ĶĶTürklerin ana yurdu “Orta Asya”dır. ĶĶA. Wambery’e göre türük (türemek), ĶĶOrta Asya; doğuda Kingan Dağları, kuzeyde Sibirya, batıda Hazar Denizi, güneyde Hindikuş ve Karanlık Dağları bulunur. ĶĶG. Doerfer’e göre devlete bağlı halk, ĶĶMüller’e göre töreli (türeli), kanun veya nizam sahibi, ĶĶKaşgarlı Mahmut’a göre olgunluk çağıdır. ĶĶBu anlamlar dışında çoğalan, kuvvetli, miğfer, erdemli ve doğan anlamlarına da gelir. ĶĶTürkler geniş bir coğrafi alana yayılmış, yazıyı geç kullanmış ve göçebe hayat yaşamışlardır. ĶĶBu durum Türk tarihinin incelenmesini zorlaştırmış ve Türklerin ana yurtlarının tarz olarak belirlenmesini güçleştirmiştir. ĶĶTürk adı ayrıca güçlü, güzel insan anlamına da gelir. ĶĶTürk adından ilk olarak Çin yıllıklarında bahsedilmiştir. PAROLA ĶĶTürk kelimesini siyasi olarak ilk kez Göktürkler kullanmıştır. ĶĶCoğrafi bir terim olarak ilk kez Bizans kaynaklarında geçmektedir. At unsuru göçü kolaylaştırmıştır. Ayrıca at, Türklerin kabiliyet gücünü arttırmış ve savaşlarda başarılı olmalarında etkili olmuştur. ĶĶXI. yüzyıldan itibaren Anadolu için kullanılmıştır. ORTA ASYA’DAN YAPILAN İLK GÖÇLER Göçlerin Sebepleri Göçlerin Sonuçları ĶĶİklim koşullarının değişmesi (Kuraklık, salgın hastalıklar, otlak ve tarım alanlarının daralması) ĶĶYeni devletler kuruldu. ĶĶBağımsız yaşama arzusu (İstiklal duygusu) ĶĶBazı Türk devletleri millî benliklerini kaybetti. ĶĶHayvan hastalıkları ĶĶTürk tarihinin bir bütün olarak incelenmesi zorlaştı. ĶĶBoylar arası mücadeleler (Siyasi ve sosyal durum) ĶĶÇin ve Moğol baskısı (Siyasi ve sosyal durum) ĶĶKültürel etkileşim gerçekleşti. ĶĶYeni yurt edinme düşüncesi (Siyasi ve sosyal durum) ĶĶKavimler Göçü yaşandı. (İlk Çağ bitti, Orta Çağ başladı.) ĶĶNüfusun artması ĶĶOrta Asya’da nüfus azaldı. ORTA ASYA’DA KURULAN İLK UYGARLIKLAR Anav Kültürü Afanesyevo Kültürü Kelteminar Kültürü Andronova Kültürü Karasuk Kültürü Abakan Kültürü ĶĶOrta Asya’nın en eski kültür bölgesidir. ĶĶYerleşik hayatın izleri görülür. ĶĶOrta Asya kültürünün temellerini oluşturmuştur. ĶĶTürklerin en eski kültür merkezidir. ĶĶBu kültür, Anav kültürünün etkisini taşır. ĶĶYerleşik hayatı benimsemişlerdir. ĶĶBu kültürü yaratanların Türklerin ilk ataları olduğu kabul edilir. ĶĶTunç ve altından yapılan en eski eşyalar bu kültüre aittir. ĶĶDemirin işlendiği ilk kültürdür. ĶĶDört tekelekli arabayı kullanmışlardır. ĶĶBölgedeki en gelişmiş kültürdür. ĶĶMetal silahlar yapmışlardır. 8 ÇEVİR KONU İLK TÜRK DEVLETLERİ - 2 İLK TÜRK DEVLETLERİ ĶĶHem Orta Asya’da hem de Doğu Avrupa’da egemenlik kurmuşlardır. Bayan Han tarafından kurulmuştur. AVARLAR ĶĶSasanilerle birlikte İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir. ĶĶHristiyanlığı kabul etmişlerdir. ĶĶSlav ve Rusları askerlik, sanat ve yaşam tarzı konusunda etkilemişlerdir. ĶĶRusların Karadeniz’e inmelerini engellemişlerdir. ĶĶKaradeniz bölgesini Türkleştirmişlerdir. PEÇENEKLER ĶĶBağımsız bir devlet kuramamışlardır. ĶĶBizans ordusunda paralı askerlik yapmışlardır. ĶĶMalazgirt Savaşı’nda Büyük Selçuklu Devleti tarafına geçmişlerdir. ĶĶBalkanların Germenleşmesini engellemiştir. ĶĶHristiyanlığı kabul ederek milli benliklerini kaybetmişlerdir. MACARLAR ĶĶTürkçe kökenli birçok sözcüğe dillerinde yer vermişlerdir. ĶĶTürk kültürü, dili ve tarihine ait ilk araştırmaları başlatmışlardır. ĶĶKabile birliğine dayalı siyasi yapıdan çıkıp krallık sistemine geçmişledir. ĶĶSlav toplulukların teşkilatlanmasında rol oynamışlar. BULGARLAR ĶĶİtil ve Tuna - Bulgar devletleri olmak üzere ikiye ayrılmışlardır. ĶĶİstanbul’u kuşatan diğer bir Türk topluluğudur. ĶĶİtil Bulgarları Almış Han döneminde İslamiyeti kabul etmişlerdir. ĶĶMuseviliği benimseyen ilk ve tek Türk devletidir. ĶĶTek tanrı inancını benimseyen ilk Türk devletidir. ĶĶParalı ordu kuran ilk devlettir. HAZARLAR ĶĶDini hoşgörü hâkimdir. ĶĶHz. Osman döneminde Müslüman orduyla mücadele (Belencer Savaşı) eden ilk devlettir. ĶĶİslam dininin Orta Asya’da yayılmasına engel oldular. ĶĶOrta Asya’nın Araplaşmasını engellediler. ĶĶAnadolu’ya akınlar düzenlediler. SABARLAR (SABİRLER) ĶĶHazar Devleti’nin kurulmasında etkili olmuşlardır. ĶĶİç Anadolu’ya kadar olan topraklara hakim oldular. ĶĶSuluhan ve Baga Tarkan döneminde müslümanlarla savaşıp Orta Asya’nın Araplaşmasını engellemişlerdir. TÜRGİŞLER ĶĶİslamiyet’in Orta Asya’da yayılmasını önlediler. ĶĶUygurlardan sonra yerleşik hayata geçen ikinci Türk devletidir. ĶĶKendi adına para bastıran ilk Türgiş hakanı Baga Tarkan’dır. Cevap Anahtarı: 1 A 2 D 3 C 4 E 5 B 6 A 7 A 8 E 9 E 10 E 11 B 12 B 13 C 14 A 15 D 16 B 17 B 18 A 24 ÇEVİR KONU ANADOLU’DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ (MALAZGİRT SAVAŞI SONRASI ANADOLU’DA KURULAN BEYLİKLER) SALTUKLULAR DANİŞMENTLER ĶĶEbulkasım Saltuk Bey tarafından Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliğidir. ĶĶDanişmendoğlu Gazi Ahmet tarafından kurulmuştur. ĶĶErzurum ve çevresinde hüküm sürmüştür. ĶĶSivas, Tokat, Kayseri ve Malatya’da hüküm süren beylik Haçlılarla mücadele etmiştir. ĶĶErzurum’daki Ulu Cami, Kale Cami, Üç Kümbetler, Mama Hatun Kümbeti ve Tepsi Minare Cami en önemli eserleridir. ĶĶAnadolu’daki ilk uç teşkilatı Bizans sınırında bu beylik tarafından kurulmuştur. ĶĶAnadolu’da yapılan ilk medrese özelliği taşıyan Tokat ve Niksar Yağıbasan Medresesi’ni inşa etmişlerdir. ĶĶTürkiye Selçukluları tarafından yıkılmıştır. ĶĶKendi adına para bastıran hükümdarı Ahmet Gazi’dir. Bu para üzerinde Grekçe yazılar yer almıştır. ĶĶDanişmentname önemli destanlarıdır. ĶĶTürkiye Selçukluları tarafından yıkılmıştır. ARTUKLULAR ĶĶArtuk Bey’in oğulları Sökmen ve İl Gazi tarafından kurulmuştur. ĶĶHasankeyf (Batman), Harput (Elâzığ) ve Mardin’de hüküm sürmüştür. ĶĶMalabadi Köprüsü, Hatuniye Medresesi, Hüsamiye Medresesi, Koçhisar’da Ulu Cami, Muzafferiye, Semanin, Şehidiye, Devegeçidi ve Artuklu Sarayı önemli mimari eserleridir. ÇAKA BEYLİĞİ BEYLİKLER ĶĶÇaka Bey tarafından kurulmuştur. ĶĶİzmir’de hüküm sürmüştür. ĶĶDenizcilikle uğraşan ilk Türk beyliğidir. ĶĶÇaka Bey ilk Türk denizcisidir. ĶĶBu dönemde El - Cezerî sibernetriğin (ayarlama ilmi) ilk kurucusu olarak yetişmiştir. ÇUBUKOĞULLARI İNALOĞULLARI ĶĶÇubuk Bey tarafından kurulmuştur. ĶĶSadır tarafından kurulmuştur. ĶĶHarput ve civarında hüküm sürmüştür. ĶĶDiyarbakır’da hüküm sürmüştür. MENGÜCEKLER ĶĶMengücek Gazi tarafından kurulmuştur. ĶĶErzincan Kemah, Divriği ve Şebinkarahisar’da hüküm sürmüştür. ĶĶDivriği Ulu Cami ve Külliyesi (ilk külliye) en önemli eserleridir. ĶĶTıp, felsefe ve fizik alanında eserler veren Muvaffakuddin Abdüllatif bu dönemde yaşamıştır. Cevap Anahtarı: DİLMAÇOĞULLARI ĶĶDilmaçoğlu Mehmet Bey tarafından kurulmuştur. ĶĶBitlis’te hüküm sürmüştür. 1 C 2 A 3 E 4 A 5 E 6 A 7 D 8 A 9 B 10 E 11 D 12 D 13 B 14 E 15 B 16 B 17 A 18 C 28 ÇEVİR KONU ANADOLU’DA KURULAN İKİNCİ TÜRK BEYLİKLERİ (KÖSEDAĞ SAVAŞI SONRASI ANADOLU’DA KURULAN BEYLİKLER) OSMANOĞULLARI ĶĶKurulduğu alan: Söğüt, Domaniç ĶĶÖzellikleri: Osmanlı Devleti’ni kuran beyliktir. ĶĶKurulduğu alan: Konya ve çevresi KARAMANOĞULLARI ĶĶ Eserleri: Lal Ağa Camii (Mersin), Hatuniye Med. (Karaman), Ak Medrese (Niğde) ĶĶÖzellikleri: Türkçeyi resmi dil kabul etmişlerdir. Anadolu Selçuklu Devleti’nin mirasçılarıdır. CANDAROĞULLARI KARESİOĞULLARI TACEDDİNOĞULLARI SARUHANOĞULLARI MENTEŞEOĞULLARI AYDINOĞULLARI GERMİYANOĞULLARI HAMİTOĞULLARI DULKADİROĞULLARI RAMAZANOĞULLARI ERETNABEYLİĞİ KADI BURHANEDDİN BEYLİĞİ İNANÇOĞULLARI Cevap Anahtarı: ĶĶKurulduğu alan: Kastamonu, Sinop ĶĶÖzellikleri: Denizcilikle uğraşmışlar. ĶĶKurulduğu alan: Balıkesir, Çanakkale ĶĶÖzellikleri: Denizcilikle uğraşmışlar. Osmanlı Devleti’ne katılan ilk beyliktir. ĶĶKurulduğu alan: Ordu ĶĶÖzellikleri: Denizcilikle uğraşmışlar. ĶĶKurulduğu alan: Manisa ĶĶÖzellikleri: Denizcilikle uğraşmışlar. ĶĶKurulduğu alan: Muğla, Milas (Denizcilikle uğraşmışlar.) ĶĶEserleri: Milas Firuzbey Camii (Muğla), Balat İlyas Bey Camii (Aydın) ĶĶKurulduğu alan: Aydın (Denizcilikle uğraşmışlar.) ĶĶEserleri: Selçuk İsa Bey Camii (İzmir), Birgi Ulu Camii (İzmir) ĶĶKurulduğu alan: Kütahya ve civarı ĶĶEserleri: Vacidiye Medresesi (Kütahya) ĶĶKurulduğu alan: Isparta ve civarı ĶĶEserleri: Yivli Minareli Camii (Antalya) ĶĶKurulduğu alan: Elbistan ve civarı ĶĶÖzellikleri: Osmanlı’nın Turnadağ Savaşı ile yıktığı son beyliktir. ĶĶKurulduğu alan: Adana ve çevresi ĶĶEserleri: Ulu Camii (Adana) ĶĶKurulduğu alan: Sivas ve Kayseri ĶĶEserleri: Aşık Paşa Türbesi (Kırşehir), Güdük Minare Kümbeti (Sivas) ĶĶKurulduğu alan: Sivas ve civarı ĶĶÖzellikleri: Eretna Beyliği yerine kurulmuştur. ĶĶKurulduğu alan: Denizli ve civarı ĶĶÖzellikleri: Lâdik Beyliği olarakta bilinir. 1 E 2 D 3 C 4 B 5 A 6 E 7 D 8 C 9 B 10 E 11 A 12 D 13 A 14 C 15 D 16 C 17 E 18 D 36 ÇEVİR KONU OSMANLI DEVLETİ DURAKLAMA DÖNEMİ DURAKLAMA DÖNEMİ PADİŞAHLARI III. MURAT ĶĶYeniçeriye asker alma usulü bozuldu (Kanun-i Kadim). ĶĶYeniçeri isyanları başlamıştır. ĶĶLehistan, Çad, Nijerya, Fas ve Kafkaslara seferler düzenlenmiştir. ĶĶİran’la yapılan Ferhat Paşa Antlaşması’yla doğuda en geniş sınırlara ulaşılmıştır. ĶĶSokullu Mehmet Paşa’nın sadrazamlığı sırasında İngilizlere kapitülasyon verilmiştir. ĶĶKısa bir süreliğine de olsa ilk Osmanlı rasathanesi kurulmuştur. I. AHMET ĶĶBahti mahlasını kullanmıştır. ĶĶSancağa çıkma usulü kaldırılarak “Kafes Usulü” getirildi. ĶĶ“Ekber ve Erşed Yasası” getirildi. Böylece tahta hanedanın en yaşlı ve en olgun üyesi getirilmeye başlandı. ĶĶHalkın mal ve can güvenliğini korumak için adaletnameler çıkarıldı. ĶĶİran’la Nasuh Paşa Antlaşması, Avusturya’yla Zitvatoruk Antlaşması yapıldı. Osmanlı’nın İstanbul Antlaşması ile sağladığı Avrupa’ya üstünlüğü son buldu. IV. MURAT ĶĶMuradî mahlasıyla şiirler yazmıştır. ĶĶ Kadın ve saray ağalarının yönetimdeki etkilerini azaltmıştır. ĶĶ İçki ile tütün kullanımı ve gece dışarı çıkma yasağı getirmiştir. ĶĶDevlet sorunlarını tespit etmek için Katip Çelebi ve Koçi Bey’e risaleler hazırlatmıştır. Risaleler (raporlar) dahilinde ilk yenilikler yapan padişahtır. ĶĶYeniçeri Ocağı’nı düzenlemiştir. ĶĶBağdat’ı İran’dan geri alması nedeniyle kendisine Bağdat Fatihi denilmiştir. ĶĶ İran ile Kasrışirin Antlaşması’nı yapmıştır. (Bugün geçerli olan Türkiye - İran sınırı bu antlaşma ile belirlenmiştir.) ĶĶNef’i, Hazerfen Ahmet Çelebi, Lagari Hasan Çelebi ve Evliya Çelebi bu dönemde yaşamıştır. IV. MEHMET ĶĶSarayda kadınlar ve saray ağaları etkili olmuştur. ĶĶAvusturya’yla Vasvar Antlaşması imzalanmıştır (1664). Erdel Osmanlı Devleti’ne bırakıldı. ĶĶLehistan ile Bucaş Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma Osmanlı Devleti’nin Batı’da toprak kazandığı son antlaşmadır. ĶĶRuslar ile Bahçesaray Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ilk Osmanlı - Rus antlaşmasıdır. ĶĶII. Viyana kuşatmasında yenilgi alınmıştır. ĶĶYeniçeriler rüşvet alan devlet adamlarının öldürülmesini istedi. Bu nedenle otuzdan fazla devlet adamı Sultan Ahmet Meydanı’nda çınar ağacına asılarak öldürüldü (Vaka-i Vakvakiye ya da Çınar Vakası olarak da bilinir.). Cevap Anahtarı: III. MEHMET ĶĶSancağa çıkma sistemine son vermiştir. Sancağa çıkan son padişahtır. ĶĶAvusturya ile Haçova Savaşı yapılmıştır. ĶĶİran’la savaşlar yapıldı. II. OSMAN (GENÇ) ĶĶFarisî mahlasını kullanmıştır. ĶĶŞeyhülislamın yetkisini kısıtlamıştır. ĶĶ Sarayı halka açmak için ilk kez saray dışından evlenmiştir. ĶĶHotin Seferi sonucunda yeniçerilerin disiplinsiz hareketleri sonucu ocağı kaldırmak istemiştir. ĶĶ İran’la Serav, Lehistan’la Hotin Antlaşması’nı imzalamıştır. ĶĶ İlk ciddi ıslahat hareketine girişmiş ancak başarılı olamamıştır. ĶĶYeniçeriler tarafından öldürülmüştür. II. MUSTAFA ĶĶAvusturya’yla Karlofça Antlaşması yapıldı (ilk toprak kaybı). Türklerin Avrupa’daki ilerleyişi durdu (Sakarya Savaşı’na kadar). ĶĶRusya’yla İstanbul Antlaşması yapıldı (1700). ĶĶEdirne Olayı ile tahttan indirildi (1703). ĶĶİstanbul, Celali ve Eyalet isyanları çıkmıştır. SADRAZAMLAR ĶĶTarhuncu Ahmet Paşa: IV. Mehmet dönemi sadrazamıdır. Modern anlamda ilk kez bütçe çalışması yaptı. Osmanlı ilk denk bütçesini hazırladı. Tahmini bütçeyi hazırlamıştır. Saray masraflarında kısıtlamalar öngördü. Hazine gelirlerini artırmak için önlemler aldı. Aleyhinde yapılan çalışmalar sonucu idam edildi. ĶĶKöprülü Mehmet Paşa: Şartlı olarak sadrazamlığa gelen ilk devlet adamıdır. İsyanlara baskı ve şiddetle karşılık vermiştir. Maliyede düzenlemeler yaptı. Duraklama döneminde yükselme dönemini yaşatmıştır. ĶĶFazıl Ahmet Paşa: Ayaklanmalara baskı ve şiddetle karşılık verdi. Uzun süren kuşatma sonucu Girit alındı. Lehistan ile Bucaş Antlaşması yapıldı (1672). Osmanlı Devleti bu antlaşmayla batıdaki en geniş sınırlarına ulaşmıştır. ĶĶMerzifonlu Kara Mustafa Paşa: Rusya ile Bahçesaray Antlaşması yapıldı (1681). Bu antlaşma Rusya ile imzalanan ilk resmi antlaşmadır. Osmanlı ordusu Viyana’yı kuşattı. İç İsyanlar ĶĶİstanbul Ayaklanmaları: Yeniçerilerin cülus bahşişi alamamalarından dolayı çıkardığı ayaklanmalardır. Merkezi otoritenin zayıflamasıyla çıkmıştır. ĶĶCelali Ayaklanmaları: Alınan ağır vergiler ve ekonominin bozulması sonucu Anadolu’daki halk tarafından çıkarılmıştır. ĶĶEyalet Ayaklanmaları: Merkezi otoritenin zayıflaması sonucu eyaletlerde çıkan ayaklanmalardır. 1 B 2 E 3 A 4 C 5 E 6 E 7 E 8 C 9 D 10 D 11 A 12 C 13 A 14 B 15 D 16 C 17 E 18 A 40 ÇEVİR KONU AVRUPA TARİHİ HAÇLI SEFERLERİ Haçlı Seferlerinin Nedenleri Haçlı Seferlerinin Sonuçları W Kudüs’ü Müslümanlardan geri almak W Avrupa’da birçok derebeylik yıkıldı yerine küçük krallıklar kuruldu. W Müslüman ülkelerin zenginliklerinden yararlanmak W Avrupalılar Haçlı Seferlerinden ekonomik bakımdan kazançlı çıktılar. Deniz ticareti gelişti. Marsilya, Venedik ve Cenova gibi liman kentleri zenginleşti. W Türkleri Anadolu ve çevresinden atmak W Avrupa’da gemi yapımcılığı gelişti. W Doğu’dan pusula, kâğıt ve barut gibi icatları alan Avrupa’nın bilim ve tekniği gelişti. W Haçlı Seferleri sonundan papanın ve kilisenin prestiji azaldı. YENİ BULUŞLAR VE SONUÇLARI Barut’un Ateşli Silahlarda Kullanılması Ķ Barut çok eskiden beri Çinliler tarafından biliniyordu. Barut daha sonraki dönemlerde Türkler ve Müslüman Araplar tarafından kullanılmaya başlandı. Haçlı Seferleri sırasında Avrupalılar tarafından öğrenilerek Batı’ya aktarıldı. Pusulanın Kullanılması ve Gelişitirlmesi Ķ Önceleri Çinliler tarafından kullanılan pusula, Araplar sayesinde Avrupa’ya taşınmıştır. Pusulanın kullanılması gemicilik sanatının da ilerlemesine neden oldu. XV. yüzyılın sonlarına doğru gerçekleşen Büyük Coğrafî Keşif Hareketleri olmuştur. Kâğıt ve Matbaanın Kullanılması Ķ Çinliler ve Türkler ipek ve pamuktan kâğıt yapmasını biliyorlardı. Ancak Avrupa’da ipek ve pamuk az bulunduğundan kâğıt yapımı çok pahalıya mal oluyordu. Daha sonraları Avrupalılar paçavra ve selülozdan kâğıt yapmayı başardılar. Bu gelişmeler sonucunda: Ķ Avrupa’da okuma ve yazma oranı yükseldi. Ķ Yazılı eserlerin çoğalmasıyla bilim ve kültür hızla yayıldı. Ķ Avrupa’da hümanizma, Rönesans ve Reformun doğmasına yol açmıştır. COĞRAFİ KEŞİFLER VE SONUÇLARI Coğrafi Keşiflerin Nedenleri Ķ Ticaret yollarının Müslümanların eline geçmesi Ķ Coğrafya bilgisinin ilerlemesi Ķ Pusulanın geliştirilmesi Ķ Gemicilik sanatındaki ilerlemeler Ķ Efsane ve hurafelere inanmayan cesur gemicilerin yetişmesi Coğrafi Keşiflerin Sonuçları Ķ Hristiyanlık yayıldı. Ķ Din adamlarına olan güven azaldı. Ķ Keşfedilen yerlerde yetişen bitki türleri ile Avrupalılar ilk kez tanıştı. Ķ Avrupalıların, keşfettikleri yerleri sömürgeleştirmesiyle Sömürgecilik Dönemi başladı. Ķ Keşifler, ticaret yollarının değişmesine neden oldu. Ķ Avrupa’da ticaretle uğraşan kişiler (Burjuva sınıfı) zenginleşti. Ķ Avrupa’da Rönesans’ın doğmasına ortam hazırladı. Ķ Ticaret yollarının değişmesi sonucunda Osmanlı Devleti ekonomik yönden büyük gelir kaybına uğradı. Cevap Anahtarı: Keşifler Ķ Portekizli Bartelmi Dias Afrika’nın güney ucuna ulaşarak Ümit Burnu’nu buldu (1487). Ķ İspanyol asıllı Kristof Kolomb, İspanya’nın Palas limanından hareket edip Atlas Okyanusu’nu aşarak Amerika Kıtası’nı buldu (1492). Ķ Portekizli Vasko do Gama Ümit Burnu’nu dolaşarak Hindistan’a vardı (1498). Ķ Kristof Kolomb’un ölümünden kısa bir süre sonra İtalyan gemici Ameriko Vespuçi, Amerika’nın Hindistan değil yeni bir kıta olduğunu dünyaya ilân etti ve kıtaya onun adı verildi “Amerika” (1507). Ķ 1519’da Portekiz asıllı Macellan tarafından başlatılan batıya seyahat Del Kano tarafından tamamlanarak (1522) dünyanın yuvarlak olduğu ilk kez ispatlanmıştır. 1 A 2 C 3 C 4 D 5 D 6 A 7 B 8 A 9 C 10 E 11 D 12 A 13 A 14 C 15 E 16 D 17 A 18 A 48 ÇEVİR KONU OSMANLI DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET - 1 DEVLET YÖNETİMİ ĶĶOsmanlı Devleti yönetiminde eski Türk gelenekleri, İslam dininin kuralları ve hakim olunan bölgedeki yönetim anlayışı etkili olmuştur. ĶĶDevlet yönetiminde mutlak monarşi (devletin tek kişi tarafından yönetilmesi) etkili olmuştur. MERKEZ TEŞKİLATI ĶĶMerkez teşkilatı; padişah, saray ve Divan-ı Hümayundan oluşuyordu. Padişah ĶĶDevlet teşkilatının başı padişahtı. Orduyu komuta etmek, büyük devlet adamlarını atamak, savaşa ve barışa karar vermek en önemli göreviydi. ĶĶPadişaha ait kararlar: Ferman, kanunname, beratlar, yasaknameler ve adaletnameler olarak çıkardı. ĶĶOrhan Bey’e kadar ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır. I. Murat döneminde ülke toprakları padişah ve oğullarınındır. Fatih döneminde ülke toprakları sadece padişahındır. I. Ahmet döneminde Ekber ve Erşed sistemi getirilmiştir (en yaşlı ve olgun kişinin başa geçmesi). ĶĶHükümdarın unvanları: Bey, gazi, hakan, sultan, han, hüdavendigar, hünkâr, padişah ve halife ĶĶHükümdar sembolleri: Hutbe, sikke (para), nevbet (davul), sancak, tuğ, tuğra, taht, otağ (çadır), hilat, alem (bayrak), cülüs bahşişi Saray ĶĶHükümdarın devleti yönettiği ve özel hayatını sürdürdüğü yere saray denilmiştir. Divan-ı Hümayun ĶĶDevlet işlerinin görüşüldüğü savaşa ve barışa karar verildiği ve büyük davalara bakıldığı yerdi. Divan-ı Hümayun kararları mühimme defterine kaydedilirdi. Bu kayıtları beylikçi, tahvil, ruûs ve amedi kalemleri tutardı. Divanda son söz padişaha aitti. ĶĶOrhan Bey döneminde kurulan Divan’a Fatih döneminde sadrazam başkanlık yaptı. Divan II. Mahmut döneminde kaldırıldı ve yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kuruldu. ĶĶDivan, türleri bakımından beşe ayrılırdı. Bunlar; jj Ayak Divanı: Padişahın halk ve askerleriyle görüşme anında toplanırdı. jj Galebe Divanı: Askere maaş dağıtıldığında veya yabancı devletlerin elçileri kabul edildiğinde toplanırdı. jj Sefer Divanı: Savaş esnasasında toplanırdı. jj İkindi Divanı: Divanda yarım kalan işler tamamlanırdı. jj Cuma ve Çarşamba Divanı: Yargı işleri ve şikâyetlerin dinlendiği divandı. ĶĶDivan üyelerinin başı padişahtı. Padişah dışında; ĶĶDivan toplantıları, cülus töreni, yabancı elçilerin kabulü ve bayramlaşma töreni sarayda yapılırdı. jj Sadrazam: Bugünkü başbakan görevini üstlenmişti. (Seyfiye) ĶĶOsmanlı’nın kuruluş yıllarında Bursa ve Edirne sarayları inşa edilmiştir. jj Vezirler: Yönetim ve askeri işlere bakardı. (Seyfiye) ĶĶLala adı verilen kişiler İzmit, Bursa, Kütahya, Manisa ve Amasya gibi sancaklarda şahzadeleri eğitmişlerdir. ĶĶOsmanlı Devleti’ne sırasıyla Söğüt, Karacahisar, İznik, Bursa, Edirne ve İstanbul başkentlik yapmıştır. 19. yüzyılda Dolmabahçe, Beylerbeyi, Yıldız Sarayları devletin yönetim merkezi olarak kullanılmıştır. ĶĶKlasik Dönem özellikleriyle inşa edilen (Fatih Dönemi) Topkapı Sarayı üç bölümden oluşuyordu. Bunlar: jj Birun: Devlet işlerinin yürütüldüğü bölümdür. (Devlet görevlileri yer alırdı.) jj Enderun: Devlet adamlarının eğitim gördüğü bölümdür. (Devşirmeler yer alırdı.) jj Harem: Padişahın özel hayatını sürdürdüğü bölümdür. (Padişahın aile fertleri yer alırdı.) ĶĶİstanbul; Pay-i Taht, Der-saadet, İstanbol, İslambol, Asitane, Kostantiniye, Kostantirapolis gibi isimlerle anılmıştır. Cevap Anahtarı: jj Kazasker: Yargı işlerine bakar ve kadı ile müderrisleri atardı. (İlmiye) jj Defterdar: Mali konularla ilgilenirdi. (Kalemiye) jj Nişancı: Divan kararlarına padişahın tuğrasını çekerdi. Tahrir defterlerini tutar, örfi hukuku uygulardı. (Kalemiye). jj Şeyhülislam (Bab-ı Meşihat): Divan kararlarının dine uygunluğunu incelerdi. (İlmiye) jj Kaptan-ı Derya: Donanmadan sorumluydu. (Seyfiye) jj Reisü’l Küttap: Dış işlerden sorumluydu. (Kalemiye) jj Yeniçeri Ağası: İstanbul’un güvenliğinden sorumluydu. (Seyfiye) jj Çavuşbaşı: Divanın güvenliğinden sorumluydu. (Seyfiye) 1 E 2 E 3 E 4 D 5 B 6 A 7 C 8 C 9 A 10 C 11 B 12 B 13 A 14 B 15 B 16 D 17 B 18 C 69 ÇEVİR KONU I. DÜNYA SAVAŞI Savaşın Genel Nedenleri Savaşın Özel Nedenleri ĶĶFransız İhtilali ile birlikte yayılan milliyetçilik akımı, ĶĶ Fransa’nın Almanya’ya kaptırdığı Alsas - Loren bölgesini geri almak istemesi, ĶĶSanayi İnkılabı ile başlayan sömürgecilik yarışı, ham madde ve pazar arayışı, ĶĶJaponya’nın Almanya’nın sömürgelerini elde etmek istemesi, ĶĶDevletler arasında görülen bloklaşmalar ve silahlanma yarışıdır. ĶĶİngiltere ve Almanya arasındaki ekonomik mücadele, ĶĶRusya’nın Balkan politikası (Panslavizm), ĶĶİtalya’nın Akdeniz’de sömürge elde etmek istemesi, ĶĶBulgaristan’ın Ege Denizi’ne sahip olmak istemesi, ĶĶAvusturya - Macaristan ile Sırbistan arasındaki Bosna - Hersek sorunu, ĶĶ Osmanlı ile Avusturya - Macaristan’ın milliyetçilik akımını önlemek istemesi, ĶĶAvusturya - Macaristan veliahtının Sırplı bir genç tarafından öldürülmesiyle savaş başlamıştır. Savaşa Katılan Devletler İtilaf Devletleri İtifak Devletleri ĶĶİngiltere ĶĶAlmanya ĶĶFransa ĶĶAvusturya - Macaristan ĶĶRusya ĶĶOsmanlı ĶĶİtalya ĶĶBulgaristan İtalya, Londra Gizli Antlaşması ile İtilaf Bloğuna geçmiştir. ĶĶİtalya I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın Yanında Yer Almasının Nedenleri ĶĶAlmanya’nın savaşı kazanacağına inancı. ĶĶOsmanlı’nın kaybettiği toprakları geri almak istemesi. ĶĶİttihat ve Terakki Partisi’nin Alman yanlısı bir politika izlemesi. ĶĶSiyasi yalnızlıktan kurtulmak istemesi. I. Dünya Savaşı’nda Almanya’nın Osmanlı Devleti’ni Kendi Yanında Savaşa Sokmak İstemesinin Nedenleri ĶĶÜzerindeki savaş yükünü hafifletmek. ĶĶYeni cepheler açılmasını sağlamak. ĶĶSavaşı geniş bir alana yaymak. ĶĶOsmanlı’nın jeopolitik konumundan yararlanmak. ĶĶHalifeliğin gücünden yararlanmak. ĶĶRusya’ya Boğazlardan gidecek yardımı engellemek. ĶĶOsmanlı’nın askeri gücünden yararlanmak. ĶĶOsmanlı’nın yer altı zenginliklerinden yararlanmak. Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girmesinin Sonuçları ĶĶI. Dünya Savaşı’nın süresi uzadı. ĶĶAlmanya’nın savaş yükü hafifledi. ĶĶSavaş geniş bir coğrafyaya yayıldı. ĶĶİngiltere Kıbrıs’ı egemenliği altına aldı. ĶĶÜmmetçilik anlayışı önem kaybetti. ĶĶ1917’de Rusya’da Bolşevik İhtilali çıktı. 70 ÇEVİR SORU 1. 6. Aşağıdakilerin hangisiyle savaşlar, devletin silahlı kuvvetlerinin karşılıklı çarpışması şeklinde çıkıp milletlerin topyekün savaşı haline gelmiştir? I. Trablusgarp II. Bingazi A)I. Balkan Savaşı III.Ege Adaları B) II. Balkan Savaşı Uşi Antlaşması ile yukarıdaki yerlerden hangisi İtalya’ya bırakılmıştır? C)Trablusgarp Savaşı A) Yalnız I B) Yalnız II D)I. Dünya Savaşı C) Yalnız III D) I ve II E) Haçlı Savaşları E) I, II ve III 2. Aşağıdakilerden hangisi I. Balkan Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ne karşı savaşan devletlerden biri değildir? A) Karadağ B) Romanya D) Sırbistan E) Yunanistan C) Bulgaristan 7. Balkan Savaşları sonucunda yapılan antlaşmaların yol açtığı ve günümüze kadar süregelen sorun aşağıdakilerden hangisidir? A)Ege havzası sahası B) Ege adalarının durumu C)Ege denizi kıta sahanlığı D)Kıbrıs Adası’nın durumu 3. Aşağıdaki antlaşmalardan hangisi II. Balkan Savaşı sonucu Balkan Devletleri arasında imzalanmıştır? E) Batı Trakya’daki Türklerin durumu A)Londra Antlaşması B) Bükreş Antlaşması C)İstanbul Antlaşması D)Atina Antlaşması E) Uşi Antlaşması 8. I. Dünya Savaşı sonucunda kurulmuş olan üç yeni devlet aşağıdakilerden hangisidir? A)Bulgaristan – Romanya – İsviçre B) Hollanda – Belçika – Danimarka 4. I. Balkan Savaşı sırasında bağımsızlığını ilan eden Balkan ülkesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Bulgaristan B) Karadağ C) Arnavutluk D) Yunanistan C)Arnavutluk – Sırbistan – Karadağ D)Yugoslavya – Çekoslovakya – Polonya E) Avusturya – Macaristan – Yunanistan E) Cezayir 5. Osmanlı Devleti’nin II. Balkan Savaşı sırasında Bulgarlardan aldığı yerler aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir? 9. I. Derne II. Tobruk A)Bursa – Balıkesir III.Bingazi B) Edirne – Kırklareli C)Tekirdağ – İstanbul Trablusgarp Savaşı’nda Mustafa Kemal yukarıda verilen yerlerin hangisinde başarı elde etmiştir? D)Çanakkale – Tekirdağ A) Yalnız I B) Yalnız II E) Bursa – Edirne D) I ve II E) I, II ve III C) Yalnız III 76 ÇEVİR KONU XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ - 3 WİLSON İLKELERİ PARİS BARIŞ KONFERANSI Konferansın Amaçları ĶĶDünya barışını sağlamak ve savaşı sona erdirmektir. Konferansın Kararları ĶĶHer millet çoğunlukta olduğu bölgelerde kendi kaderlerini kendileri belirleyecektir. (Sömürgeciliğe karşı durulmuştur.) ĶĶYenilen devletlerden toprak ve savaş tazminatı alınmayacaktır. ĶĶUluslararası gizli antlaşmalar yapılmayacaktır. ĶĶSilahlanma sadece iç güvenlik için olacaktır. ĶĶSömürgecilik yapılmayacaktır. (Manda ve himaye fikri ilk kez ortaya çıktı.) ĶĶDünya barışı için Milletler Cemiyeti kurulacaktır. ĶĶRusya işgal ettiği topraklardan çekilecektir. ĶĶAlses Loren Fransa’ya verilecektir. ĶĶBağımsız bir Polonya Devleti kurulacaktır. Osmanlı Devleti ile İlgili Kararlar ĶĶTürklere egemenlik hakkı sağlanacaktır. ĶĶTürk egemenliği altında yaşayan azınlıklara kendi kendilerini yönetme hakkı verilecektir (Ermeni devleti kurmak). ĶĶBoğazlardan geçiş hakkı tüm devletlere tanınacaktır (Egemenlik hakkı kısıtlanmıştır). Konferansın Amacı ĶĶI. Dünya Savaşı’nda yenilen devletlerle yapılacak barış antlaşmalarının şartlarını belirlemek. ĶĶOsmanlı Devleti’nin topraklarını kendi aralarında paylaşmak. Konferansta Görüşülen Konular ĶĶErmeni ve Arapların çoğunlukta oldukları iddia edilen yerlerin durumunu görüşmek. ĶĶİzmir, Doğu Trakya, Güney ve Doğu Anadolu’nun durumunu görüşmek. Konferansta Alınan Kararlar ĶĶİzmir ve çevresi ile Doğu Trakya Yunanlılara verilecek. Bu kararla İtilaf Devletleri arasında ilk anlaşmazlık ortaya çıkmıştır. (İngiltere güçlü bir İtalya yerine zayıf bir Yunanistan’ı tercih etmiştir.) ĶĶDoğuda bir Ermeni Devleti kurulacaktır. ĶĶCemiyet-i Akvam kurulacaktır. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI ĶĶMondros Ateşkes Antlaşması Bahriye Nazırı Rauf Bey ve İngiliz amirali Colthorpe tarafından imzalanmıştır. ĶĶBu antlaşma ile Osmanlı Devleti fiilen yok sayılmıştır. Egemenlik Haklarını Kısıtlayan Kararlar ĶĶÇanakkale ve İstanbul Boğazı İtilaflara bırakılacak (Madde 1). ĶĶİtilaf Devletleri güvenliğini tehlikede gördüğü yerleri işgal edebilecek (Madde 7). ĶĶVilayet-i Sitte’de (Van, Elazığ, Bitlis, Diyarbakır, Erzurum, Sivas) bir karışıklık çıkarsa buralar işgal edilecek (Madde 24). ĶĶBütün haberleşme araçlarına el koyulacak. Askeri Kararlar Ekonomik Kararlar ĶĶAskeri birlikler terhis edilecek. ĶĶSavaş esirleri İtilaf Devletlerine teslim edilecek. ĶĶİtilaf Devletleri liman ve tersanelerden yararlanabilecek. ĶĶOsmanlı savaş gemileri ve limanları gözetim altında olacak. ĶĶBütün yer üstü ve yer altı kaynaklarına el konulacak. ĶĶBoğazlar ve denizler mayınlardan arındırılacak. ĶĶToros tünelleri, demir yolu ve deniz işletmeleri İtilaf Devletleri’ne bırakılacaktır. ĶĶSilah, cephane, mühimmat İtilaf Devletleri’ne teslim edilecektir. MONDROS’A GÖRE İŞGALLER İngiltere ĶĶMusul (İşgal edilen ilk yer) ĶĶBatum ĶĶKars Cevap Anahtarı: ĶĶSamsun ĶĶMerzifon ĶĶAntep ĶĶMaraş ĶĶUrfa Fransa ĶĶDörtyol (İşgallere karşı ilk direniş) ĶĶMersin ĶĶAdana ĶĶAfyon İtalya ĶĶMarmaris ĶĶFethiye ĶĶAntep ĶĶKuşadası ĶĶKonya ĶĶMaraş ĶĶAntalya ĶĶUrfa ĶĶBodrum 1 A 2 B 3 D 4 A 5 A 6 E 7 E 8 C 9 C 10 B 11 C 12 E 13 B 14 A 15 E 16 D 17 B 18 C 80 ÇEVİR KONU CEMİYETLER ZARARLI CEMİYETLER AZINLIKLARIN KURDUKLARI ZARARLI CEMİYETLER Mavri Mira (Karagün) Cemiyeti (1919) ĶĶCemiyetin merkezi Fener Rum Patrikanesi’dir. Rumların kurduğu en büyük cemiyettir. ĶĶİngilizler tarafından desteklenmiştir. ĶĶEski Bizans’ı yeniden canlandırmak amacıyla (Megola İdea) Rumları silahlandırmak istemişlerdir. ĶĶBirçok alt kola ayrılmıştır. Bunlar; jj Göçmen Komisyonu jj İzci Kuruluşları jj Yunan Kızılhaç jj Fener Rum Patrikhanesi Etnik-i Eterya Cemiyeti (1814) ĶĶRumlar tarafından kurulan ilk cemiyettir. ĶĶRum isyanını başlatan cemiyettir. ĶĶYunanistan’ı bağımsızlığa götüren cemiyettir. ĶĶGirit Adası’nı Yunanistan’a bağlamıştır. ĶĶBizans’ı yeniden canlandırmak temel amacıdır. Kordos Cemiyeti ĶĶRum göçmenlerini Karadeniz Bölgesi’ne yerleştirip burada çoğunluğu sağlamak amacıyla kurulmuştur. Pontus – Rum Cemiyeti (1904) ĶĶFatih Sultan Mehmet’in son verdiği Pontus Rum Devleti’ni yeniden kurmak amacıyla kurulmuştur. ĶĶRumların en iyi teşkilatlanmış cemiyetiydi. ĶĶTrabzon’da kurulmuştur. Taşnak Sutyûn (Hançer) Cemiyeti (1890) ĶĶ1890 yılında Tiflis’te kurulmuştur. ĶĶAmacı Wilson İlkeleri doğrultusunda Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurmak. Hınçak (Çan sesi) Cemiyeti (1886) ĶĶ1877 yılında Zaven Efendi tarafından Cenevre’de kurulmuştur. ĶĶBerlin Kongresi’yle gündeme gelen ve Mondros’la hız kazanan faaliyetiyle doğuda bir Ermeni Devleti kurmak amaçlanmıştır. Zaven Efendi Derneği ĶĶDoğu Anadolu ve Fransızların desteğiyle Çukurova’da bir Ermeni Devleti kurmak amacıyla faaliyet göstermiştir. Musevi Alyans ve Makkabi Cemiyeti ĶĶAmacı Osmanlı’dan ayrılan Filistin topraklarında bir İsrail Devleti kurmaktı. ĶĶAnadolu’dan toprak parçası almak gibi bir gayeleri yoktur. Diğer Zararlı Cemiyetler ĶĶAraratlı Cemiyetler ĶĶOkul Sevenler Cemiyeti ĶĶMilliyetçi Kadınlar Cemiyeti Cevap Anahtarı: TÜRKLERİN KURDUKLARI ZARARLI CEMİYETLER Sulh ve Selameti Osmaniye Fırkası (1919) ĶĶDamat Ferit kurmuştur. ĶĶYurdun kurtuluşunun padişah ve saltanata bağlı kalınarak sağlanabileceği savunulmuştur. ĶĶAyaklanmalar çıkarmışlardır. ĶĶİttihat ve Terakki düşmanlığı güdülmüştür. Hürriyet ve İtilaf Fırkası (1919) ĶĶİttihat ve Terakki’ye muhalefet olarak kurulmuştur. ĶĶ Bu muhalefet daha sonra düşmanlığa dönüşmüştür. ĶĶİngiliz mandasına girmeyi savunmuştur. ĶĶMilli Mücadele Dönemi’nde milli cemiyetlerin çalışmalarına en fazla zarar veren cemiyettir. Teali İslam Cemiyeti (1919) ĶĶİstanbul medreselerindeki müderrislerin desteği ile kurulmuştur. ĶĶAnadolu’nun kurtuluşunu halifeye bağlılıkla açıklamıştır. ĶĶHürriyet ve İtilaf Fırkası’nı desteklemiştir. ĶĶKonya ayaklanmasının çıkmasında rol oynamıştır. Kürt Teali Cemiyeti (1919) ĶĶDoğu Anadolu’da bir Kürt Devleti kurmayı amaçlamıştır. ĶĶSeyit Abdülkadir liderliğinde kurulmuştur. ĶĶMerkezi İstanbul’dadır. ĶĶParis Barış Konferansı’na katılmıştır. İngiliz Muhipleri Cemiyeti (1919) ĶĶSait Molla tarafından İstanbul’da kurulmuştur. ĶĶKurtuluşu İngiltere’nin manda ve himayesinde görmüştür. ĶĶVahdettin ve Damat Ferit bu cemiyetin üyesidir. Wilson Prensipleri Cemiyeti (1918) ĶĶKurtuluşu ABD manda ve himayesinde görmüştür. ĶĶHalide Edip Adıvar, Refik Halit Karay ve Yunus Nadi tarafından savunulmuştur. ĶĶSivas Kongresinde Amerikan mandası savunulmuş ve reddedilmiştir. Askeri Nigehban Cemiyeti (1919) ĶĶEmekli subaylar tarafından kurulmuştur. ĶĶMilli Mücadele’ye karşı çıkarılan ayaklanmalara destek vermiştir. 1 A 2 C 3 A 4 E 5 B 6 B 7 A 8 C 9 D 10 E 11 D 12 B 13 B 14 C 15 B 16 A 17 E 18 B 84 ÇEVİR KONU KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ - 1 MUSTAFA KEMAL’İN İSTANBUL’A GELİŞİ (1918) ĶĶYıldırım Orduları Grup Komutanlığı’nın kaldırılması ve Mondros’un maddelerine karşı çıkması sonucu Suriye - Filistin Cephesi’ndeki M. Kemal İstanbul’a çağrılmıştır. ĶĶ13 Kasım 1918’de M. Kemal İstanbul’a gelmiştir. Aynı gün İtilaf Devletleri İstanbul önlerinde gemilerini demirlemişlerdir. Bu tarih İstanbul’un fiilen işgal tarihidir. M. Kemal bu durumu görünce “Geldikleri gibi giderler” demiştir. ĶĶM. Kemal İstanbul’a geldikten sonra İstanbul’da bir dizi çalışmalarda bulunmuştur. Bunlar: jj Fethi Bey ile birlikte Minber gazetesini çıkarmıştır. jj Tevfik Paşa Hükümetine karşı tavır almıştır. jj İzzet Paşa Hükümetinde Harbiye Nazırı olmak istemiştir. jj Padişah Vahdettin ile görüşmelerde bulunmuştur. jj İstanbul’da yapabileceği bir şey olmadığını görünce Anadolu’ya geçme yollarını aramıştır. MUSTAFA KEMAL’İN SAMSUN’A ÇIKIŞI (19 MAYIS 1919) ĶĶRum çetelerinin Karadeniz Bölgesi’nde Türk halkına saldırısı artmıştı oysa Rumlar Türk halkının kendilerine zulüm yaptığını iddia ediyorlardı. ĶĶTüm bu gelişmeler üzerine İngilizler Osmanlı Devleti’nden tedbir alınmasını istedi. ĶĶKaradeniz Bölgesi’ndeki gelişmeler için Padişah ve Hükümet Mustafa Kemal’i görevlendirdi. ĶĶMustafa Kemal’in buradaki resmi görevi Mondros’u uygulamaya koymaktı. ĶĶMustafa Kemal’in asıl amacı ise ulusal bilinci diriltmek ve ulusal bağımsızlığı sağlamaktı. ĶĶ9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirilen M. Kemal Samsun’a gitti ve bir rapor hazırladı. ĶĶ9. Ordu Müfettişi olarak yetkili olduğu iller arasında Sivas, Erzurum, Van ve Trabzon bulunmaktadır. ĶĶM. Kemal’in Samsun’a ayak basmasıyla Kurtuluş Savaşı fiilen başladı. Samsun Raporu ĶĶBölgede asayişi bozan Rumlardır. ĶĶYunanlıların İzmir’i işgal etmesi haksızlıktır. İşgaller kabul edilemez. ĶĶTürk milleti yabancıların manda ve himayesine girmeye karşıdır. HAVZA GENELGESİ (28-30 MAYIS 1919) Kararları Önemi ve Sonuçları ĶĶİşgaller mitinglerle protesto edilmelidir. ĶĶİtilaf Devletleri ve İstanbul Hükümetine kınama telgrafları çekilmelidir. ĶĶİşgaller karşısında millî bilincin güçlendirilmesi amaçlanmıştır. ĶĶKurtuluş Savaşı’nın ilk genelgesidir. ĶĶAzınlıklara kötü davranılmamalıdır. ĶĶMondros’a karşı ilk açık tavırdır. ĶĶAnadolu’nun her yerinde millî cemiyetler kurulmalıdır. ĶĶM. Kemal resmi görevinin dışına ilk kez çıktı. ĶĶM. Kemal İstanbul’a geri çağrıldı. AMASYA GENELGESİ (21-22 HAZİRAN 1919) Kararları ĶĶVatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı tehlikededir. ĶĶİstanbul Hükümeti sorumluluğunu yerine getirememektedir. ĶĶMilletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır. ĶĶAskeri ve millî kuruluşlar hiçbir şekilde dağıtılmayacaktır. ĶĶHer türlü etki ve denetimden uzak millî bir heyet kurulmalıdır (Temsil Heyeti). ĶĶSivas’ta millî bir kongre toplanmalı, bu kongre için her ilden üç delege seçilmelidir. ĶĶBu delegeler Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve belediyeler tarafından seçilmiştir. Cevap Anahtarı: 1 D 2 C 3 A 4 A 5 B 6 A 7 E 8 E 9 C 10 B 11 E 12 A 13 A 14 B 15 B 16 E 17 D 18 C 136 ÇEVİR KONU ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ - 3 II. İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI 1. İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NIN DOĞUŞU ĶĶBirinci Dünya Savaşı sonrası galip devletlerin kendi çıkarlarını düşünmesi İkinci Dünya Savaşı’na neden oldu. ĶĶAlmanya ile ağır şartlar içeren Versay Antlaşması’nı imzalaması ve 1931’de Japonya’nın Mançurya’ya saldırması savaşın çıkmasını hızlandırdı. SAVAŞ ÖNCESİ GELİŞMELER Mihver Devletleri Almanya ĶĶ1933’te Naziler iktidara geldi ve Silahsızlanma Konferansı ile Milletler Cemiyetinden çekildi. ĶĶ1934’te Polonya ile Saldırmazlık bildirisi imzalandı. Gizlice silahlanarak kara, deniz ve hava kuvvetlerini güçlendirdi. ĶĶ1935’te Fransa’dan halk oylaması ile Saar’ı aldı. Mecburi askerlik sistemine geçti. ĶĶ1936’da Ren Bölgesi’ne asker sevk etti. ĶĶ1938’de Almanya ile Avusturya birleşti. Südet’in verilmemesi üzerine Çekoslovakya’yı işgal kararı aldı. ĶĶ1939’da Çekoslovakya’yı işgal etti. Litvanya’dan Memel’i aldı. Polonya’nın işgaliyle II. Dünya Savaşı başladı. İtalya ĶĶ1935’te Almanya’ya karşı İngiltere ve Fransa’yla ortak cephe oluşturdu. Almanya’yı protesto etti. ĶĶ1936’da Habeşistan’a saldırdı. ĶĶ1938’de Münih Konferansı’na katıldı. ĶĶ1939’da Arnavutluk’u işgal etti. Japonya ĶĶ1931’de Mançurya’yı işgal edip Çin’e yöneldi. ĶĶ1934’te “Asya Asyalılarındır.” diyerek Batılı devletlerin Çin’e müdahalelerini kısmasını istedi. ĶĶ1937’de Çin’e saldırdı. ĶĶ1938’de Uzak Doğu’da Fransa’ya ait Çinhindi’ni ele geçirdi. Müttefik Devletleri SSCB ĶĶ1933’te Almanya ile ticari ilişkilerini kesti. ABD’ye yaklaştı. Milletler Cemiyetine üye oldu. ĶĶ1939’da Almanya ile Saldırmazlık Paktı imzalayarak Polonya’yı bölüştü. Fransa ĶĶ1935’te Almanya’ya karşı İngiltere ile birlikte cephe oluşturup Almanya’yı protesto ettiler. ĶĶ1935’te Rusya ve Fransa yakınlaştı ve Fransa mecburi askerlik süresini uzattı. ĶĶ1939’da Almanya’ya savaş ilan ettiler. İngiltere ĶĶ1935 yılında, Almanya’ya karşı ortak cephe oluşturup Almanya’yı protesto ettiler. ĶĶ1935 yılında Rusya ve Fransa yakınlaştı. Mecburi askerlik süresi uzatıldı. ĶĶ1938’de Münih Konferansı’na katıldı. ĶĶ1939’da Almanya’ya savaş ilan etti. ABD ĶĶAvrupa’daki gelişmelerde tarafsızlığını korumaya çalıştı. SAVAŞ YILLARI Avrupa’da Savaş ĶĶİngiltere ve Fransa, Alman ekonomisini zayıflatarak savaşın süresini kısaltmak istedi. ĶĶAlmanya; Danimarka, Norveç, Hollanda ve Belçika’yı ele geçirdi. Ardından Fransa düştü. ĶĶAlmanya, İngiltere’ye karşı hava saldırısı başlattıysa da başarılı olamadı. ĶĶAlmanya; Yugoslavya ve Yunanistan’ı ele geçirip daha sonra 1941’de SSCB’ye saldırarak Barbarossa Harekatı’nı başlattı. ĶĶMoskova Almanlara karşı direndi. Alman ordusu Kırım’ı alarak Kafkaslara girdi. ĶĶRusların Stalingrad mücadelesi Almanların yenilgisiyle sonuçlandı. Kuzey Afrika’da Savaş ĶĶİtalya Afrika’da kara harekatını başlattı. Sonraki zamanlarda Süveyş Kanalı’na yöneldiler. Cevap Anahtarı: ĶĶİngilizler İtalyanları Mısır’dan çıkardılar. ĶĶ1943’te İtalyan ve Alman birlikleri teslim oldular. 1 A 2 C 3 B 4 E 5 D 6 A 7 E 8 C 9 D 10 B 11 C 12 A 13 B 14 D 15 B 16 D 17 A 18 C 153 ÇEVİR KONU Ege Hava Sahası Sorunu ĶĶTürkiye, Yunanistan’ın 1931’e kadar 3 mil olan hava kontrol sahasını 10 mile çıkarmasına iki ülke arasındaki iyi ilişkilerden dolayı tepki göstermedi. ĶĶUluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO)’nün 1952’deki bölge toplantısında, Türkiye Ege kara suları sınırını FIR hattı olarak kabul etmesi Ege Denizi üzerindeki hava sahasının kontrolünü büyük ölçüde Yunanistan’a bıraktı. ĶĶDaha sonra Türkiye’nin yayınladığı NOTAM ile yeni bir FIR hattı oluşturuldu. ĶĶBu hata göre: Türkiye yönünde uçuş yapan her uçak Türk kıyılarına 50 mil kala durumunu ve uçuş planını Türk yetkilerine bildirecektir. ĶĶNATO’nun Türk ve Yunanistan ile yaptığı temaslar sonucunda her iki tarafın da daha önceden almış olduğu Ege hava sahası ile ilgili kararları yürürlükten kaldırmaları ile sorun çözüldü. TÜRKİYE’NİN ORTA DOĞU POLİTİKASI ĶĶ1973 petrol krizine kadar olan dönemde Türkiye, Orta Doğu’ya açılma politikası izleyerek Arap ülkeleri ile ilişkilerini geliştirdi. Türkiye günümüze kadar Batılı devletlerle, Orta Doğu arasında bir denge unsuru olmaya gayret gösterdi. ERMENİ İDDİALARI ĶĶErmeniler ve bazı devletler politik amaçlarla Ermeni meselesini yeniden canlandırmışlardır. Ermeniler iddialarını dünyaya tanıtmak ve Türkiye’ye kabul ettirmek, Türkiye’den tazminat almak için çalışmışlardır. Bu amaçlarla Ermeniler “Ermenistan Kurtuluşu için Ermeni Gizli Ordusu” adı verilen ASALA adlı örgütü kurmuşlardır. ASALA 1973’ten 1994 yılına kadar çoğu diplomat olmak üzere 35’e yakın Türk’e suikast düzenlemiştir. 8. TÜRKİYE’DE BUNALIMLI YILLAR (1960-1983) SİYASET ĶĶEkonomik nedenlerle siyasi ortam gerginleşti. ĶĶ1960 askeri müdahalesi ile DP iktidarına son verildi. DP yöneticileri idam edildi. ĶĶKurucu meclis tarafından hazırlanan yeni anayasa 1961’de halk oylaması sonucu kabul edilerek yürürlüğe girdi. ĶĶ1961’de yapılan seçimlerden sonra Cemal Gürsel cumhurbaşkanı seçildi. ĶĶ1965’te yapılan seçimleri Süleyman Demirel liderliğindeki AP kazandı. ĶĶ1971’de Askeri Muhtıra gerçekleştirildi. ĶĶ1973 AP ve CHP’nin desteğiyle Fahri Korutürk cum- hurbaşkanı seçildi. ĶĶ12 Eylül 1980’de askeri müdahale gerçekleştirildi. ĶĶBu dönemde 1961 Anayasası yürürlükten kaldırılmış parlamento siyasi partiler, dernekler ve sendikalar kapatılmıştır. ĶĶMilli Güvenlik Konseyi oluşturulmuş. Bu komisyon 1982 Anayasası’nı hazırlanmış ve 7 Kasım 1982’de halkoyuna sunularak kabul ettirmiştir. ĶĶ1983’te seçimler yapıldı. Turgut Özal’ın Anavatan Partisi iktidara gelmiştir. ĶĶAnayasa Mahkemesi, Cumhuriyet Senatosu ve Yüksek Hakimler Kurulu oluşturulmuştur. EKONOMİ ĶĶ1960 yılında Devlet Planlama Teşkilatı kurulmuştur. ĶĶ1960-1970 yılları arasında sanayi alanında gelişmeler yaşandı. ĶĶ1960’da Avrupa’ya giden işçiler tarafından Türkiye’ye döviz girişi oldu. ĶĶ1973’te petrol krizi, 1974 Amerikan ambargosu ve işçi dövizlerindeki azalma ekonomik gerilemeye neden oldu. ĶĶKarma ekonomiden serbest piyasa ekonomisine geçiş sağlayan 24 Ocak Kararları önemli bir yer almaktadır. SOSYAL VE KÜLTÜREL HAYAT ĶĶ1960-1980 yılları arasında Türkiye’de köyden kente göç, gecekondulaşma, işçi sayısındaki artış ve daha önce başlayan sendikal faaliyetlerin yoğunlaşması gibi önemli toplumsal değişmeler yaşandı. ĶĶ Edebiyatta İkinci Yeni Akımı (Edip Cansever, İlhan Berk, Cemal Süreya, Turgut Uyar, Sezai Karakoç) oluştu. Toplumculuk edebiyatı ortaya çıktı. Bu dönemin şairleri; Nazım Hikmet, Ahmet Arif ve N. Fazıl Kısakürek’tir. Bu dönemin romancıları Atilla İlhan, Adalet Ağaoğlu ve Vedat Türkali’dir. Kemal Tahir, Haldun Taner ve Tarık Buğra dönemin önemli yazarlarıdır. ĶĶDeneme ve eleştiri türünde ise Nurullah Ataç, Mehmet Kaplan ve Cemil Meriç yazmıştır. ĶĶÖnemli tiyatro yazarları Haldun Taner, Turgut Özakman, Orhan Asena, Cahit Atay, Turan Oflazoğlu, Necati Cumali ve Recep Bilginer’dir. ĶĶSinema alanında; Metin Akpınar, Zeki Alasya, Münir Özkul, Adile Naşit, Şener Şen, Cüneyt Arkın, Kartal Tibet, Tarık Akan, Filiz Akın, Türkan Şoray, Fatma Girik ve Hülya Koçyiğit yer almıştır. ĶĶArabesk müzik gelmiştir. Bu sanatçılar; Müslüm Gürses, Ferdi Tayfur, Orhan Gencebay, Hakkı Bulut, İbrahim Tatlıses’dir. Diğer ses sanatçıları ise Barış Manço, Cem Karaca, Erkin Koray’dır. 154 ÇEVİR SORU 1. Yunanistan’ın İngilizleri Kıbrıs’tan atarak buradaki Türkleri imha etmek amacıyla ortaya attıkları düşünce sistemi aşağıdakilerden hangisidir? A) EOKA B) ENOSİS D) MOSSAD E) SAVAK C) ASALA 6. Gökçeada ve Bozcaada dışındaki Ege Adalarının Yunanistan’a verilmesi, I. Kıta sahanlığı II. Ege hava sahası III.Karasuların 12 mile çıkarılması gibi sorunlardan hangilerinin yaşanmasına ortam hazırlamıştır? A) Yalnız II B) I ve II D) II ve III E) I, II ve III C) I ve III 2. Yunanların kurduğu Kıbrıs Mücadelesi Rum Örgütü aşağıdakilerden hangisidir? A) EOKA B) CENTO D) SEATO E) MOSSAD C) KEİ 7. Türkiye ile Yunanistan arasında yaşanan Kıta Sahanlığı Sorunu aşağıdakilerden hangisi ile son bulmuştur? A)Körfez Savaşı 3. 16 Ağustos 1960’ta kurulan Bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti’nin cumhurbaşkanı yardımcısı aşağıdakilerden hangisidir? A)Makarios B) Paris Antlaşması C)Haliç Konferansı D)Bern Deklerasyonu E) Küba Krizi’nin çözülmesi B) Mazarakis C)Trikopis D)Fazıl Küçük E) Mevlüt Çavuşoğlu 8. 1947’de kurulan Uluslararası Sivil Havacılık Organizasyonu’nun (ICAO), merkezi aşağıdakilerden hangisidir? 4. Kıbrıs Barış Harekatı’nda İsmet İnönü’ye mektup yazan ABD başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) ABD B) Avuturya D) Kanada E) İtalya C) Almanya A)Johnson B) Mandela C)Kennedy D)Bush E) Washington 9. 1969’daki Mescid-i Aksa yangınına Türkiye’nin sert tepki vermesi, aşağıdakilerden hangisine ortam hazırlamıştır? 5. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyet’nin ilk cumhurbaşkanı aşağıdakilerden hangisidir? A)Fazıl Küçük B) Makarios C)Rauf Denktaş A)Türkiye’nin Orta Doğu ve İslam ülkelerine yaklaşmasına B) Kıbrıs buhranının başlamasına C)Türkiye’den Arap ülkelerine kitlesel göç dalgasının yaşanmasına D)Rauf Orbay D)Türkiye’nin Camp David Antlaşması’nı kabul etmesine E) Derviş Eroğlu E) Papa suikastinin yaşanmasına