YEŞİVALARIN YAHUDİ DİN EĞİTİMİNDEKİ ROLÜ* Özet İnsan
Transkript
YEŞİVALARIN YAHUDİ DİN EĞİTİMİNDEKİ ROLÜ* Özet İnsan
YEŞİVALARIN YAHUDİ DİN EĞİTİMİNDEKİ ROLÜ Yrd. Doç. Dr. Hatice Doğan Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Özet İnsan hayatına yön vermesi ve mensubu olduğu dinin bütün boyutları –inanç, ibadet, ahlak, hukuk vs- ile insana kazandırılması açısından dini eğitim ve öğretim yapan kurumların hayati önem taşıdığı açıktır. Bu fıtri ihtiyaca cevap verirken dini eğitim öğretim kurumları, dinin temel kaynaklarını referans alarak mahiyetine uygun bir şekilde dini öğretmek bireyin ve toplumun ihtiyaçlarını dikkate alarak bu süreci yönetmek durumundadır. Zaman içinde bu kurumların da toplumsal gelişimlere paralel olarak bazı değişimlere maruz kaldığı ve işlevlerinde yenilenmeye gidildiği görülmektedir. Bu makalede Yahudiliğin dini miras ve geleneklerini inananlarına aktarma ve inananinandığı ile yaşayan bir toplum oluşturma gayesiyle hizmet veren “Yeşiva“ ların Yahudi dini eğitim-öğretimi açısından önemini konu edindik. Yeşivaların özellikle modern dönemde yaşanan sosyal gelişmeler karşısında din eğitimini bir nevi bariyer olarak algılaması ve son yüzyıllarda yaşanan değişim ve gelişmelere uygun bir program geliştirme çabası ile geldiği noktaya yer verdik. Konu, Yeşivaların Yahudilik açısından önemini belirtmek kadar, bir dini eğitim-öğretim kurumu olarak yaşadığı süreci gözden geçirmek yönüyle de önem arz etmektedir. Neticede dini eğitim-öğretim süreci dini ve ahlaki bakımdan iyi yetişmiş, dinin temel hedeflerini benimsemiş, kendi yaşadığı toplum ve “diğerleri“ ile ilişkilerini bu gayeler doğrultusunda hayata geçiren “sağlıklı“ nesiller yetişmesinde birincil bir rol üstlenmektedir. THE ROLE OF THE YESHIVAS IN JEWISH RELIGIOUS EDUCATION Abstract It is clear that institutes of religious learning are of vital importance in so far as they give man’s life a direction and allow him to learn his religion with all its dimensions, doctrinal, ritual, moral, and legal. In responding to this innate need, the institutes of religious education ought to teach religion on the basis of and in keeping with the primary sources of that religion involved, conducting this process by taking into account the individual and social needs. One can observe that in parallel to social changes, these institutes have undergone some changes and renewal in function. This paper is intended to investigate the importance, with regard to the teaching of Judaism, of the Yeshivas who effort to transmit the Jewish heritage and traditions to their followers and edify a society of faith and practice. The focus will be put on the fact that the Yeshivas take religion as a shelter particularly in face of the social developments taking place in the modern age as well as on the point they arrived at in effort of developing a program relevant to the changes and developments occurred in the recent centuries. Bu makale geniş ölçüde 17-18 Mayıs 2013 tarihlerinde Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi tarafından düzenlenen “Uluslararası Dini Araştırmalar ve Küresel Barış” Sempozyumunda sunulan tebliğe dayanmaktadır ve özeti sempozyum kitapçığında yayınlanmıştır. 15 This subject is highly important, not only because it shows the importance of the Yeshivas for the Jews but also displays the process the Yeshiva schools have passed through as an institute of religious learning. In the final analysis, the process of religious education plays a leading role in bringing up “healthy” generations, who are well-trained religiously and morally, espousing the essential goals of religion and building his relations with his own society as well as the others in line with these goals. Yeşivanın Tanımı ve İşlevi: Ortodoks Yahudilikte Talmud ve Tora öğreniminin yapıldığı merkezlere Yeşiva adı verilmektedir. Kelime, İbranice “oturmak” anlamına gelen “laşevet” masdarından türemiştir. Çoğulu “Yeşivot” tur. Bu kavramın ilk kullanımı ile ilgili doğrudan bir bilgi bulunmamakla birlikte M.1. Yüzyılda kullanıma girdiği tahmin edilmektedir.1 II. Mabed döneminde (M.Ö. 6. yy –M.S. 70) Büyük Sanhedrin, din öğreniminin en önemli merkezi olarak kabul edilmiştir. Öğrencilerin Yahudi Hukuku alanında donanımlı ve deneyimli yetişmeleri için, görülen bir dava esnasında 71 Sanhedrin üyesi öğrencilerin önünde oturarak yazılı ve sözlü kanunları incelerlerdi. Bundan dolayı daha sonra bu merkezlere Yeşiva (Aramca Metivta) adı verildi. Mabed’in yıkılmasından sonra dini hayat, Kudüs dışında yaşayan büyük hahamların etrafında merkezileşti. Bu dönemde büyük önem taşıyan Yeşiva, Johannan ben Zakai tarafından kurulan akademi olmuştur. Tarih boyunca Talmud Öğrenimi yapılan çeşitli kurumlar Yeşiva olarak adlandırılmıştır; 1. İsrail topraklarında ve Babil’de Amoraim (Mişna alimleri) tarafından Mişna çalışmalarının yapıldığı ve Kudüs ve Babil Talmudu’nun oluşturulduğu akademiler, 2. Gaonlar2 dönemde dünya Yahudilerinin dini otorite merkezi olan Sura ve Pombedita akademileri, 3. Gaonlar döneminden sonra Talmud araştırmaları için geliştirilmiş olan bölgesel akademiler.3 İslam Ülkelerinde, Batıda ve Orta Avrupa’da 15. Yüzyılda Yeşivalar Babil ve İsrail toprakları dışında ilk Yeşivalar Gaonlar döneminde tesis edilmiştir. Sekizinci yüzyılda Kuzey Afrika ve İspanya’da; onuncu yüzyılda Magreb ve Fez’de; Mısır’da Fustat’ta reis bei-rabbanan (alimlerin reisi) ya da roş ha-seder (düzenin başı) unvanlarını taşıyan Rabbiler tarafından Yeşivalara başkanlık yapılmıştır. Mısır’da Gaonluğu yeniden canlandırmak için on ikinci yüzyılda bir girişim yapılarak Fustat’ta Yeşiva başkanlarına Gaon unvanı verilmiştir. Fustat’ta halka vaazlar veren ve Yahudi cemaatine başkanlık yapan Maimonides’in de bir Yeşivaya başkanlık yapmış olabileceği düşünülmektedir. 16. Yüzyılda Mısır’da hala David b. Solomon ibn Abi Zimra, Bezalel Aşkenazi gibi alimlerce yönetilen önemli Yeşivalar bulunmaktaydı. Haçlı Seferleri sonrası 1 “Yeshiva”, Encyclopedia of Judaism, Sara E. Karesh, & Mitchell M. Hurvitz,, New York 2006, s.561-562. Gaonlar Dönemi: İsmini “Gaon” dan almaktadır. Yeşivaların başkanlarına bu unvan verilmiştir. Miladi 3.-13. yüzyıllar arasında var olan bir sistemdir. Gaonlar hem Yeşivalarda en önemli pozisyonun sahipleri, hem manevi liderler ve hem de hukuki konularda başvuru makamıdırlar. 3 “Yeshivot”, Encyclopedia Judaica, Michael Berenbaum&Fred Skolnik, Vol. 21. USA 2007, s317-321. 2 16 İsrail topraklarındaki Yeşivalar Şam’a taşınmış ve on ikinci yüzyıl sonuna kadar burada kalmıştır. Önemli bir Talmud eğitim merkezi de Halep’te bulunmakta idi. Doğu ülkelerindeki en büyük Yeşiva, Gaonların sonuncuları tarafından yönetilmiş olan, Gabha’daki (Bangladeş) idi ki burada aynı zamanda dokuz küçük Yeşiva da bulunmakta idi. İspanya’da sekizinci yüzyıl ortalarında Lucena ve Barselona’da Yeşivalar bulunduğuna dair rivayetler olsa da varlıklarına dair kesin kanıtlar ancak onuncu yüzyıl ve sonrasına dayanır. Onuncu yüzyılda Moses b. Hanokh Kordova’da büyük bir Yeşiva kurmuştur. Granada’daki Yeşiva Samuel ha-Nagid tarafından yönetilmiştir. Lucena Yeşivası İspanya dışından gelen öğrenciler için bir cazibe merkezi olmuş ve iki yüz elli yıl kadar varlığını korumuştur. Öğrencileri arasında Judah Halevi; son dönem başkanları arasında İsak Alfasi ve İbn Migaş gibi önemli isimler bulunmaktadır. Muvahhidlerin işgali güney İspanya’da Yeşivaların yıkımına neden olmuş; Aragon ve Kastilya’da büyük Yeşivalar kurularak yıkılan Yeşivalar yeniden ikame edilmiştir. Yirminci Yüzyılda Yeşivalar Yirminci yüzyılın başlarından itibaren Ortodoks Yahudilik için açık hale gelen bir şey vardır; sadece düzenli ve organizeli bir din eğitimi, zamanın yeni sosyal hareketlerine ve populer kültürel eğilimlerin yayılmasına karşılık koruyucu bir bariyer olarak hizmet verebilirdi. Tora’nın gerek bireysel ve gerekse toplumsal hayatta etkisi azaldığında önceleri yalnızca entelektüel dindar elit kesim için söz konusu olan Yeşiva eğitim ve öğretimi, bütünüyle Ortodoks Yahudi gençlerinin (erkeklerin) hayatında kabul gören ve yaygın bir özellik haline gelmiştir. Avrupa’da ve Amerika’da Yahudilerin ekonomik statülerinin gelişmesi ile, iletişim araçlarının çoğalması ve gelişmesi ile rabbi ve öğrenciler için kurumsal bir geçim kaynağı fonu oluşturulmuş, böylece Yeşivaların ve öğrencilerin sayısında önemli bir artış meydana gelmiştir. Ekonomik statülerindeki gelişme ile ve önemlerinin anlaşılması sonucunda Yeşivalar, büyük ölçüde toplum ve toplumun kurumlarına olan bağımlılıktan kurtulmuş oldu. Yeşiva Başkanlarının önem ve etkisi artmış, öğrenciler çok farklı yerlerdeki cemaatler arasına dağılarak Ortodoks topluluğun liderleri haline gelmişler ve onların yaptığı etki cemaatin bağlı olduğu rabbilerinin etkisinden daha fazla hissedilmiştir. Örneğin Hasidik Polonya’da yirminci yüzyıl başlarında Yeşivaların sayısında ciddi bir artış gözlenmiştir. Bu dönemde – özellikle iki dünya savaşı arasındaLitvanya Yeşivaları, Tora Yahudiliğinde üstün bir pozisyon elde etmiştir. Yirminci yüzyılda Yeşivaların büyük ölçüde artması ve sosyal statülerinin yükselmesi, Yahudi dünyasında Yeşivaların yapısal ve içerik olarak değişikliklerini de beraberinde getirmiştir. Ve bu değişimler tüm konseptin değişimine önayak olacaktır. Diğer yandan Yeşivaların ve buradaki öğrenci sayılarının artması onun canlılığında bir zayıflamayı beraberinde getirmiştir şöyle ki; Yeşiva öncesi hazırlık okullarının standart ortalama seviyesi düşmüş ve buna bağlı olarak Yeşiva’nın kendi bünyesinde yapılan çalışmaların standardı da gerilemiştir. Bir yandan Ortodoks Yahudilikteki spirituel hareketler –Hasidim ve Musar’ın farklı trendleri gibi- diğer yandan modern hayatın baskısı altında manevi değerlerin kazanımı ve korunması ihtiyacının hissedilmesi ile Yeşivalarda temel eğitimin güçlendirilmesi sağlanmıştır. Büyük Yeşivalar giderek Yahudilikte eğitimin karakteristik yeri olarak algılanmıştır. Bu sürecin göze çarpan sonuçlarından bir tanesi de “Minor Yeşivalar”ın kurulması olmuştur. Bu küçük Yeşivalar, öğrencilerine standart Yeşivaların derslerine 17 uygun bir düzeyde eğitim vermek üzere tasarlanmıştır. Bu Yeşivalar, ilk ve yüksek öğrenim arasında bir orta seviye teşkil etmiştir. Öğrencilerin yaş ortalaması on üç-on sekiz arasındadır. Büyük Yeşivalarda olduğu gibi çalışma prensipte kendi kendine ders (self study) şeklindedir fakat rabbilerin sürekli gözetimi altında bu çalışmalar sürdürülmüştür. Holokost, Doğu ve Orta Avrupa Yeşivalarının sonunu getirmiştir ancak Batı Avrupa’da Yeşiva olmayan ya da olup da varlığını devam ettiremeyen yerlerde büyük Yeşivalar kurulmuştur. Yirminci yüzyıl ortalarında İsrail ve Amerika Birleşik Devletleri çok sayıda ve önemli Yeşivalara merkez olmuştur. Fakat aynı zamanda Batı’da İngiltere, Fransa, Avusturya gibi farklı ülkelerde de Yeşivalar kurulmuştur. Chabad4 hareketi bu anlamda Fransa, Avusturya ve Kuzey Afrika’da özellikle aktif bir rol oynamıştır. İsrail Topraklarında Yeşivalar İsrail, Talmudik zamanlardan bu yana en çok sayıda Yeşiva ve öğrenci sayısıyla Yeşivaların en önemli merkezi olmuştur. İsrail’de aynı zamanda çok çeşitli Yeşiva tipleri bulunur ve her birinin kendine has özellikleri vardır. Öncelikle İsrail’de eğitim eğitimöğretimi 3 sınıfta toplamak mümkündür: 1Seküler Eğitim 2Ulusal Dini Eğitim 3Haredim Bunlardan ilk ikisi (seküler ve ulusal) resmi devlet okullarıdır. Üçüncüsü (Haredim) ise bağımsız olarak nitelendirilen dini gruplara ait eğitim kurumlarıdır. Seküler eğitim veren okullarda aynı zamanda “dini unsurlar” da öğretilmekle beraber ağırlık din dışı ilimlerdedir. Ulusal Dini okullarda yoğun bir din eğitimi verilmektedir. Burada öğrenim görenler şeriatı öğrenir ve de uygularlar. Öğretmenlerin dindar olma zorunluluğu vardır. Bağımsız sistemde ise: Bir çok dini grubun her birinin kendine ait cemaat organizasyonu, sinagog ve Yeşivaları bulunmaktadır. Bu Yeşivalara kimin başkanlık edeceğine önceleri cemaat karar verirken günümüzde hükümet kararıyla başkanları belirlenmektedir. Bu Yeşivalarda lise dengi seviyesinde sadece Tora ve Talmud öğrenimi yapıldığı ve bunun dışında herhangi bir derse yer verilmediği için ordu bunları bünyesinde istememekte ve herhangi bir işte de çalışmamaktadırlar. Bundan dolayı Yeşivaya devam etmektedirler. Bağlı bulundukları yurt dışı cemaatleri de onları finanse etmektedir. Cemaatler bu anlamda çok iyi organize olmuş durumdadırlar. Bir de hükümetin her bir çocuk için yaptığı ciddi para yardımları göz önünde bulundurulduğunda dindar ailelerin olabildiğince çok cocuk sahibi olduklarına şaşırmamak gerekir. (Chabad cemaatinde dikkat çeken bir nokta kadınların oldukça aktif olmasıdır; genellikle iş hayatında onlar var. Belki de paradoksal bir durum olarak Yeşivalara kabul edilmeyen kadınlar gücü elinde bulunduran sınıf haline gelmiş durumundadırlar.5 Yeşivaların Sınıflandırılmasını yapacak olursak: 4 Ortodoks Yahudilikte ortaya çıkmış olan Hasidi bir hareket olarak on sekizinci yüzyıl sonlarında Rabbi Shneur Zalman of Liadi tarafından kurulmuştur. Dünya çapında Yahudi cemaatlerine sosyal yardımlaşma ve Yahudi dini eğitimini yaygınlaştırmak amacıyla sinagoglar, okullar ve merkezler aracılığıyla faaliyetlerini sürdürmektedir. Bugün dünyanın en geniş çaplı Yahudi organizasyonu haline gelmiştir; iki yüz bini aşkın üyesi ve yetmiş ülkede binlerce kuruluşu bulunmaktadır. Chabad cemaatinde dikkat çeken bir nokta kadınların oldukça aktif olması; genellikle iş hayatında onlar var. Belki de paradoksal bir durum olarak Yeşivalara kabul edilmeyen kadınlar gücü elinde bulunduran sınıf haline gelmiş durumundadırlar. 5 Pardo, Eldad, Dr., İbrani Üniversitesi Öğretim Üyesi; Elkayam, Shelley, Dr., 14 Mayıs 2013 tarihli röportaj. 18 1) Eski Yerleşimlerin Yeşivaları: Ülkenin en eski Yeşivalarıdır. Bu Yeşivaların yapısı bazı farklılıklar göstermekle birlikte Kolel ve Halukkah sistemi ile bağlantılıdır. Öğrencilerin çoğu olgun yaşlardadır, çoğu evlidir ve bazıları hayat boyu bu dersleri sürdürmektedir. Bu tür Yeşivaların çoğunda eğitim sistemi tanımı yapılmamıştır. Bu türün daha büyük Yeşivalarında yüzlerce öğrenci öğrenim görmektedir; Kudüsteki Etz Hayim, Hayey Olam Yeşivalarını bu gruba dahil edebiliriz. Sıradan büyük Yeşivalara benzer karakterdedir. Bu türün Kabala çalışan bir dizi Yeşiva ile bağlantısı olabilmektedir. 2) Sefarad Yeşivaları: Sefarad Yeşivalarının en büyük ve en eski olanı Kudüs’te bulunan Porat Yosef’tir. Hala eski Sefarad öğretim metodunu devam ettirmektedir. Dünyanın her yerinde Doğu kökenli topluluklar için dini hazırlık eğitimi konusunda çaba sarfetmektedir. Maayan Hınuh: Sefaradların eğitim ve dini ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan önemli bir merkezdir. 3) Doğu Avrupa’dan İsrail’e taşınmış olan merkezi Yeşivalar (Hebron’da Slobadka Yeşivası gibi), ya da başkanları tarafından aynı kompozisyonla yeniden tesis edilen ve isimlendirilen Yeşivalardır. Merkezi Polonya’da olan büyük Hasidi Yeşivaların transferi bu grup içinde yer almaktadır. 4) Yeshivot Hesder: İsrail savunma kuvvetleri bünyesinde daha çok dini siyonizmin öğretileri doğrultusunda Tevrat eğitimi ve askerlik eğitiminin birlikte verildiği Yeşivalardır. Anti-Siyonist dindar Yahudiler inançları gereği Mesih gelmeden İsrail Devleti’nin kurulmasına ilk başta karşı çıkmış fakat daha sonra Savunma Bakanlığı ile Yeşiva yöneticileri ve cemaat liderlerinin görüşmesi üzerine devletin kurulmasına karşı çıkmamaları karşılığında devlete hizmet etmekten, vergi vermekten ve askere gitmekten muaf tutulmuşlardır.6 1990 lı yıllarda bu programın üç binin üzerinde öğrencisi bulunmakta idi ve aynı yıl öğrencilerinin üstün ders başarısı ve İsrail Savunma görevindeki gayretlerinin sonucu olarak ödüllendirilmişlerdir. İsrail’in Yeşivaları desteklemesi konusu güncelliğini koruyan bir problemdir. Son zamanlarda İsrail, öğrenci sayısı yirmi beş ten az olan Yeşivaları desteklememe kararı almıştır. Bunun üzerine bazı Yeşivalar bir çatı altında birleşme kararı almışlardır. 5) Kolel: Yeşivalarda öğrenim gören gençlerin evlendikten sonra da öğrenime daha yüksek seviyede devam ettikleri Yeşivalardır. Bu tür Yeşivalar daha büyük Yeşivalara bağlıdır ve Yeşivada öğrenim seviyesinin yükselmesindeki en önemli faktörlerden birisidir. Bu Kolellerde (eski Yişuvların aksine) öğretmenler 5-10 yıl sonra Rabbi olarak, dayyan (şer’i hukuk üstadı) olarak ve ya Yeşivalarda üstad olarak görevlerinde yükselebilmektedirler. Bazıları Rabbinik çalışmaların el yazmalarını yayına hazırlama konusunda görev yapmıştır. Kudüs’te Markaz ha-Rav ve Kol Tora gibi bazı Yeşivalar, eğitim-öğretimi İbranice olarak yapsalar da çoğunlukla dersler Yidişçe verilmeye devam etmiştir. Önemli bir değişiklik de seküler çalışmaların klasik Yeşivaların çatısı altında din eğitimöğretimi ile paralel doğrultuda birleştirilmesi girişimidir. Bu fikir ilk olarak Alman Yahudileri arasında ortaya çıkmıştır. 6 İsrail Siyasetini Anlama Klavuzu, SETA Rapor, Ankara 2012, s.156 19 Yeşiva öğrencileri ve tercih sebeplerine geçmeden önce öğrenim metodları hakkında bilgi vermemiz yerinde olacaktır: Havruta Tarzı adı verilen bir öğrenme metodu uygulanmakta olup genellikle iki kişiden oluşan öğrenci grupları –nadiren üç olabilmektedir- günlük ya da haftalık olarak belirlenen ve kendilerine verilen konuyu aralarında tartışarak çözüme kavuşturmaya çalışmaktadırlar. Tartışmalar hocaların gözetimi altında yapılmaktadır. Grup bireyleri partnerlerini değiştirerek tartışmalarını sürdürmekte ve böylelikle birbirlerinin görüşlerini değerlendirme fırsatı bulabilmektedir. Haftanın bir veya iki günü Yeşivaya davet eilen bir büyük Rabbi tarafından tartışılan konu hakkında genel bir değerlendirme yapılarak konuya nokta konulmaktadır. Böylelikle dini meselelerin kaynaklar baz alınarak, güncel boyutlarıyla da tartışılarak çözüme kavuşturulması için bir çeşit beyin fırtınası yapılması söz konusudur.7 Yeşiva Öğrencileri Kimlerdir ve Neden Yeşivayı Tercih Ediyorlar? Bu sorulara cevap aramak üzere beş yüze yakın Yeşiva mezunu ile yapılan görüşme ve anket sonucunda ortaya çıkan tabloyu şöyle özetleyebiliriz8: - Büyük çoğunluk Ortodoks bir aileden gelmektedir ve yüzde seksenden fazlası hem ilkokul hem liseyi Yeşivalarda tamamlamıştır. - Yarıdan fazlasının babaları da Yeşivalarda öğrenim görmüştür. - Amerika doğumlu olanlar II. Dünya savaşı sonrası Avrupadan göç etmiş, orta ve düşük gelirli ailelerden gelmektedir. - Yüksek düzeyde Yeşivalara giden bir çok öğrenci tutucu ailelerden gelmektedir. Bet David Yeşivasında öğrencilerden 4/3 ten fazlası, Şabat ve Koşer kurallarının katı bir şekilde uygulandığı evlerde yetiştiklerini belirtmişlerdir. - Son yıllarda Yeşiva geçmişi bulunmayan gençlerin de özel Yeşivalara olan ilgisindeki artış konusunda çalışmalar mevcuttur. Bunlar başlangıç seviyesinde özel eğitim kurumlarıdır. - 10 yıl kadar önce Yahudilik hakkında az bilgisi olan ya da hiçbir bilgisi olmayan bir grup öğrenci geleneksel yeşivalarda temel bilgiler verilen özel sınıflara kabul edildi. Bazıları güçlükle derslere uyum sağlarken bir çoğu başarısız oldu. İşte bu nedenle Ortodoksluğa ilginin artışı ve özel olarak bu bireylerin ihtiyaçlarının karşılanması için okullar açıldı. - Yeşiva gencinin nispeten münzevi hayatına bakarak onun hakkında Yeşivaya “ışığı gördüğü” için geldiğini ve manevi tatmin için geldiğini kolaylıkla düşünürsünüz. Şüphesiz en azından birkaçı kesinlikle bu nedenle gelmiştir ve çoğu birey bu tür bir huzuru bu duvarlar arasında bulmuştur. - Ortodokslukla önceden bağlantısı olmayan Yeşiva öğrencileri -Baal Teshuva Yeşivaları gibi- kolej öğrencileri ya da daha yaşlı kişiler olup bu ihtiyacı kendilerinde hissedenlerden oluşur. 7 Swissa, Albert , Yazar, Yeshivot Hesder mezunu, 15 Mayıs 2013 tarihinde yapılan röportaj. Helmreich, William B., The World Of The Yeshiva, An Intimate Portrait of Orthodox Jewry Augmented Edition, USA 2000, 126-135 8 20 - Geleneksel Yeşivalarda gençlerin Yeşivaya girişi, ailesinde veya alt seviyedeki okullarda başlayan uzun bir eğitim sürecinin sonunda gerçekleşiyor. Manevi uyanış genellikle lise yıllarında ortaya çıkıyor. - Akrabaların tecrübeleri de etkin rol oynuyor. Genellikle büyük erkek kardeş bir Yeşiva ya gidip pozitif deneyim yaşayınca diğer kardeşler ve ya yakınlar da aynı yerde öğrenim görüyor. - Arkadaşların etkisi oluyor. Örn: birçok arkadaşım Mirrer i seçtiği için ben de oraya gittim diyor. Bet David Yeşiva Alumni anketinden çıkan sonuç: Yeşiva yüksek öğrenimine karar vermende en çok kimin etkisi oldu sorusuna: aile: yüzde 56; Öğretmenler: yüzde 18; Kendim: yüzde 17; Arkadaşlarım: yüzde 9; Akrabalarım: yüzde 6. II. dünya savaşından sonra aileleri göç edenlerin çoğu, babalarının Yeşivaya gidemediğini ve kendisini mutlaka gitmesi konusunda yönlendirdiğini dile getirmiştir. Amerika’daki Yeşiva Üniversitesini ziyaret eden Katolik bir başpiskoposun etkileyici izlenimlerini aktararak incelememi sonlandırmak istiyorum9. Başpiskopos, Yahudi alimlerle bir grup Katolik rahip arasındaki diyaloga katılmak üzere Yeşivaya gittiğini söylüyor ve şöyle devam ediyor: 1- “İlk olarak beni etkileyen şey öğrencilerin Tora’ya olan tutkusu. Onlar sadece çalışmıyorlar adeta tabiri caizse yalayıp yutuyorlar. Belki de şöyle söylemek daha doğru olur: Allahın kelamı onları yalayıp yutuyor. Bir erkek ve kadın aşık olduğunda onların sadece arasında değil etraflarında da hissedilen bir tür elektrik vardır. Allah ile yapılacak her türlü doğru buluşma aynı şekildedir. Kutsal Metinler bir aşk macerasıdır. O, Allah’ın insanoğluna aşkının hikayesidir. Kalbimizi bütünüyle Tanrı’nın sözünün zenginliği içinde yine onu aramaya verebildiğimiz zaman biz de aynı türden bir elektriği keşif ve tecrübe etmeye başlarız. İşte Yeşiva öğrencilerinde bunu gördüm. 2- Kutsal Metinlerin yeni bir hayat yaratma gücü olduğunu fark ettim. Allah’ın Kelamı Allah ile insan arasında yaşayan bir diyalogdur. Öğrencilerin arasında diyaloğu geliştirmek için İlahi diyaloğun kendisi bizzat ayna görevi yapmaktadır. Onlar yabancılar olarak başlıyorlar okula ancak Metinler üzerindeki derin incelemeleri ve keşfettiklerini birbirleri ile paylaşmaları aralarında arkadaşlık ve ondan da öte bir şey; Allah ile dostluk meydana getirmektedir. 3- Bu Yahudi öğrencilerin yaşamında Tanrı’nın ahdine ve Kelamına sağlam bir devamlılık gördüm. Yüzyıllarca yaşanan kıyımlara, sürülmelere, göçlere rağmen Allah ile yaptıkları anlaşmanın canlılığı ve sürekliliğini koruyarak var olmayı sürdürüyorlar. Tanrı Kelamı, onların varlıklarının temelidir. Ve onların birbirleriyle bağının, geçmiş ve geleceklerinin birleştirici temeli ve kimliklerinin temel prensibidir. Ne kadar Allah’a bağlı (inançlı) olurlarsa o kadar kesin olarak varlıkları devam eder”. Piskopos Yeşivada gördüklerinin Hıristiyan inananlarına da özellikle din adamlarına da uygulanması gerektiğini belirtiyor. Kardeşliğin ve arkadaşlığın kaynağının Allah’ın yaşayan Kelamı olduğuna vurgu yapıyor. 9 Chaput, Charles J., “Yeshiva Lessons”, First Things, Issue Archive, Aug/Sept 2012 21 Bir dini eğitim öğretim kurumu olarak Yeşivaların varlıklarını ve önemini korumasında şüphesiz Yeşivaların liderliğe önem vermesi ve Yeşiva başkanlarının bu görevi ciddiyetle sürdürmeleri; dünyanın dört bir yanına dağılmış olan Yahudi cemaatlerinin değişen mekan ve zamanın şartları içerisinde kendi dini-manevi kimliklerini koruma eğilimleri büyük ölçüde etkili olmuştur. KAYNAKÇA Albarelli, Gerry, “Yeshiva”, Literary Review, Fall92, Vol. 36, Issue 1 Chaput, Charles J., “Yeshiva Lessons”, First Things, Issue Archive, Aug/Sept 2012 Cohen, Richard A., Rosenzweig's Rabbe Halevi: From the academy to the Yeshiva, Judaism, Fall 95, Vol. 44, Issue 4 Helmreich,William B., The World Of The Yeshiva, An Intimate Portrait of Orthodox Jewry Augmented Edition, USA 2000. İsrail Siyasetini Anlama Klavuzu, SETA Rapor, Ankara 2012 Pardo, Dr. Eldad, İbrani Üniversitesi Ortadoğu Tarihi Öğretim Görevlisi, 16 Mayıs 2013 tarihli röportaj Saks, Jeffrey, Vision And Practice In Orthodox Yeshiva Education, Journal of Jewish Education, 66:3, 2006. Shahak, Israel and Mezvinsky, Norton, Jewish Fundamentalism in Israel, Lodon, 1999 Swissa, Albert, Yazar, Yeshivot Hesder mezunu, 15 Mayıs 2013 tarihinde röportaj Tannenbaum, Chana, “The Critical Role Of Teachers In Yeshiva High Schools”, Religious Education: The Official Journal Of The Religious Education Association, Volume: 106, Issue:5, 2011 “Yeshiva”, Encyclopedia of Judaism, Sara E. Karesh, & Mitchell M. Hurvitz,, New York 2006. “Yeshivot”, Encyclopedia Judaica, , Ed. Michael Berenbaum and Fred Skolnik, Vol. 21, 2nd. Ed., USA 2007 22