Deney Hayvanlarının Bakımı ve Beslenmesi
Transkript
Deney Hayvanlarının Bakımı ve Beslenmesi
DENEY HAYVANLARININ BAKIMI VE BESLENMESİ Dr. Senem HACIÖMEROĞLU BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS. İyi Bir Üretim Birimi Nasıl Olmalıdır? Hayvanların rahat yaşayabilmesi için; belirli koşulların sağlandığı, sağlıklı ortamlarda üretim yapılabilir. İlgili birim yapısal ve fiziksel özelliklere sahip olması gereklidir. 1- Yapısal Özellikler; Üretim yapılan birimlerin duvarları pürüzsüz olmalıdır. Kapılar kafes raflarından geniş olmalıdır. Zemin yıkanmaya uygun ve su olukları kafesleri etkilemeyecek yerde olmalıdır. 2-Fiziksel Özellikler; a-Sıcaklık; Hayvanlar için optimum sıcaklık; ısınmak veya ısı kaybetmek için fazladan enerji harcamadığı bir sıcaklıktır. Ani sıcaklık değişimi meydana gelmemesi için gerekli önlemler alınmalıdır. b- Nem; Çok yüksek nem ortamda amonyak artışına, yuva materyalinin ıslanmasına, solunum yolu enfeksiyonlarına uygun ortam hazırlar. c-Işıklandırma; En ideal uygulama 12 saat aydınlık- 12 saat karanlık döngüsünü sağlamaktır. Yüksek şiddette ışık albino hayvanlarda retina dejenerasyonu yapabilir. Aydınlık sürenin uzun olması dişilerde üreme döngüsü aksatılmış olur. d- Havalandırma; Ortamda bulunan amonyak ve CO2 uzaklaştırmak için havalandırma gereklidir. Havalandırma sisteminde %100 atmosfer havasının sağlanması en idealidir. Gün içinde saatte 10 kez havalandırma yeterlidir. e-Gürültü; Kobay, rat, fareler 85 db’ in üzerindeki ses şiddetine duyarlıdır. Yüksek ve tek düze olmayan sesler en zararlı olanıdır. Plastik materyaller metallere oranla tercih edilmelidir. f-Kokular; Yaşam alanlarındaki bir çok koku, hayvanların dışkılarının bakteriyel parçalanması sonucu oluşur. Altlık temizliklerinin sık yapılması ve çıkan maddelerin ortamdan uzaklaştırılması ile amonyağın hayvanlara vereceği zararı engellenir. g-Yuva Malzemesi; Hayvan kafeslerinin tabanında bulunan maddelerdir. Bu malzeme temas eden ve etmeyen diye ikiye ayırabiliriz. Temas eden malzemeler mısır koçanı, talaş, saman, yonca olabilmektedir. Temas etmeyen malzemelerde ise kafesin altında hayvana doğrudan değmeyen maddelerdir. Kafes tabanının altına yerleştirilir ve süspansiyon görevi görür. Antibiyotikler katılarak dışkının bakteriyel parçalanması ve koku meydana gelmesi engellenir. BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS. Deney Hayvanı Yetiştirme Yöntemleri 1- Genetik yöntemler; a- Akrabalı yetiştirme yöntemi; Saf yetiştirme ve hat yetiştirme yöntemi olarak iki tiptir. Saf yetiştirmede çok yakın akrabalardan arıkanlık elde etmek amacı ile uygulanır. En az 10 kuşak sonra arıkan elde edilir. Hat yetiştirme deney hayvanlarında pek kullanılmaz (öz. arap atları) b-Çaprazlama (Melezleme) yöntemi; Et, süt, yapağı veya yerli ırkın bozulmaya yüz tuttuğu durumdalar da ve zooteknide kullanılan yöntemdir. 2- Ekolojik yöntemler; Deney hayvanlarının bazı etkenleri taşıyıp taşımamasına esasına dayanan ve buna göre belli gruplara ayrılan bir yöntemdir. a- Gnotobiyotik yöntem; Bilinen mikroorganizmalar dışında başka bir organizmayı taşımayan hayvanlar yetiştirme yöntemi. b- Mikropsuz (Germ free) yöntem; Hiçbir mikroorganizma taşımayan hayvanlar yetiştirme yöntemi. c- Özgül patojensiz (Spesifik patojen free); Hiçbir patojen mikroorganizma taşımayan deney hayvanı yetiştirme yöntemidir. Çevre sterildir, hertürlü patojen mikroorganizmanın bulaşması engellenir. d- Sezeryanla alma; Yavruların sezeryanla anneden alınır ve ayrı olarak yetiştirilir. Bu yöntemle çevrenin steril olma koşulu aranmaz. e- Sınırlı flora; Mikropsuz yöntemle yetiştirilen hayvanlarda belirli (istenen) ve sınırlı mikroorganizma veya parazit kontaminasyonu sağlanarak yapılan yetiştirme tipidir. Ek olarak seçkisiz- konvansiyonel yetiştirme yöntemi ise; genetik ve ekolojik yöntemler dışında kısıtlayıcı olmadan yapılan yetiştirmedir. Ekolojik yöntemler ile yapılan yetiştirmedir. BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS. Deneysel uygulamalarda; Diyet kompozisyonu Diyet tipi Diyet kalitesi Ortam sı sıcaklığı caklığı Ortam nemi Barı Barındı ndırma / kafes tipi Hayvan bakı bakım rutini Dış ve İç Faktö Faktörler Yem tü tüketimi Yemden yararlanma Canlı Canlı ağırl ğırlıık / Yaş Yaş Fizyolojik dö dönem Sağ Sağlık durumu GI flora Genetik yapı yapı Kemirgenlerin sindirim sistemi morfomorfo-fizyolojik özellikleri Ağız ğız yapı yapıları ları kemirmeye uygun bir anatomik yapı yapıya sahiptir, Kesici diş dişleri kö köksü ksüzdü zdür ve devamlı devamlı uzayabilme özelliğ zelliğindedir, Toz yemlerle beslendiklerinde; Kemirme aktiviteleri kı kısıtlanmış tlanmış olur, Kesici diş namadığı ığından ndan uzar ve beslenemez ve ölürler dişler aşı aşınamad Bu nedenle kemirgen ve tavş tavşan yemleri “pelet” pelet” denilen, sı sıkışt ıştırılmış lmış ve şekillendirilmiş ekillendirilmiş yemler kullanı kullanılması lması daha uygundur. BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS. Karı Karın boş boşluğ luğunun sol alt kı kısmı smını dolduracak kadar bü büyük çekumları ekumları vardı vardır. Fare sı sıçan ve tavş tavşanlarda midenin 22-5 katı katı Kobaylarda gastrogastro-intestinal kanalı kanalın toplam hacminin %65’ %65’i Kadardı Kadardır Çekum mikrobiyel fermentasyonun gerç gerçekleş ekleştiğ tiği çok fonksiyonel bir organdı ı r. organd Çekumda; ekumda; K ve B grubu vitaminler, Mikrobiyel protein sentezi, Selü Selüloz sindirimi gerç gerçekleş ekleşir. Fare ve Sı Sıçanları anların Beslenme Özellikleri Noktü Noktürnal (gece aktif) hayvanlar oldukları olduklarından yem tüketimlerinin bü büyük bir kı kısmı smı gece gerç gerçekleş ekleşir. Açlık ve susuzluk önce strese sonra kanibalizme yol aç açar. Yem ve su “adad-libitum” libitum” olarak sunulmalı sunulmalıdır Spontan obezite geliş gelişmez, Yağ Yağda eriyen vitaminleri vü vücutları cutlarında uzun sü süreli depolayabilirler, C vitaminini kendileri sentezleyebilirler, Kaprofaji ile B ve K vitamini ihtiyaç layabilirler. ihtiyaçları larını karşı karşılayabilirler. BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS. Kobayları Kobayların Beslenme Özellikleri Tüm kemirgenler gibi kaprofaji özelliğ zelliği gö gösterirler. Bu nedenlerle diyetlerinin % 1212-16’ 16’sını selü selüloz oluş oluşturmalı turmalıdır. Selü Selüloz GI sistemi birç birçok bakteriye çok duyarlı duyarlı olan bu hayvanlarda bakteriyel flora dengesi iç için çok önemlidir. Diyeter selü selüloz ayrı ayrıca kaprofajinin sürmesi iç için gereklidir. Kobaylar aynen insanlar gibi kendileri sentezleyemediklerinden diyeter Vit C’ye ihtiyaç ihtiyaç duyarlar. Vit C ihtiyaç ihtiyaçları ları 10 – 30 mg / kg yem’ yem’dir Yemlerdeki Vit C’nin, nin, üretimden sonraki ilk 6 haftada % 50 sinin inaktive olduğ olduğu unutulmamalı unutulmamalıdır. Bu nedenle ya hep taze yem kullanı kullanılmalı lmalı yada iç içme suyuna Vit C karış karışttırılmalı lmalıdır. İçme suyuna gü günlü nlük olarak Vit C 0,20,2-1,0 g / lt oranı oranında katı katılabilir. Tavş Tavşanları anların Beslenme Özellikleri Obeziteye yatkı yatkındı ndırlar. Tavş nda “adTavşanlara bü büyüme dö dönemi ve gebelik dışı dışında ad-libitum” libitum” besleme önerilmez. Diyetlerinde mutlaka yeterli miktarda selü selüloz bulunmalı bulunmalıdır. Selü Selüloz kaprofajinin sürmesi iç için önemli bir bileş bileşendir. Diyeter selü nda tü selüloz azlığı azlığında tüy yemeye bağ bağlı barsak tı tıkanmaları kanmaları görülebilir. Kaprofaji fizyolojilerinde ve beslenmelerinde etkin bir role sahiptir. Sadece gece dış kısını tüketirler. dışk Bu yolla gü günlü nlük B ve K vitaminlerini ve enerji ihtiyacı ihtiyacının %30’ %30’unu karşı layabilmektedirler. karşılayabilmektedirler. BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS. Kemirgenlerin gü günlü nlük yem ve su ihtiyaç ihtiyaçları ları Günlü nlük su tü tüketimi; Fare 15/ Sı Sıçan 1010-12 /Kobay 10 /Tavş /Tavşan 6 (ml / 100 g CA) Günlü nlük yem tü tüketimi; Fare 33-4 /Sı /Sıçan 44-6 /Kobay 6 /Tavş /Tavşan 5 (g / 100 g CA) Yem tü tüketiminde en temel belirleyici faktö faktör hayvanı hayvanın fizyolojik Dönemidir. Su tü tüketiminde ise diyet kompozisyonu ve fizyolojik dö dönem temel belirleyici faktö faktördü rdür. Genel bir prensip olarak, kemirgenler tü tükettikleri yemin 2,52,5-3 katı katı su tü tüketirler. Besin Madde gereksinimini belirleyen faktö faktörler Genetik yapı yapı, Kobaylarda L-glukolakton oxidaz enziminin yokluğ yokluğuna bağ bağlı Vit C sentezleyememesi, Fizyolojik dö dönem, Çevresel etkiler, Düşük sı sıcaklı caklık değ değerleri enerji ihtiyacı ihtiyacını arttı arttırır, Yüksek sı sıcaklı caklık değ değerleri ise yem tü tüketimini azaltarak besin madde gereksinimlerinin karşı lanmasıında problem yaratı karşılanmas yaratır, Mikrobiyolojik yapı yapı, SPF hayvanları hayvanların barsak florası florası yeterli vitamin itamin ve enerji sentezini sağ sağlayamaz. Yüksek enerjili diyetlerde yem tü tüketimi dü düşeceğ eceğinden, diyette diğ diğer besin maddelerinin oranlar› oranlar› da arttı arttırılmalı lmalıdır. BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS. Besin Madde gereksinimini belirleyen faktö faktörler Özel yemlerde özellikle ; otoklavlanmış otoklavlanmış yemlerde besin madde kayı kayıpları pları oluş oluşur, Araş Araştırma koş koşulları ulları, Cerrahi giriş girişimler ağ ağrı ve stres yaratarak yem tü tüketimini azaltabilir, Ağızdan ğızdan yada diyetle uygulanan bazı bazı deneysel maddeler iş iştahı tahı baskı askılayabilir, Kaprofajinin istenmediğ istenmediği araş araştırma protokollerinde, besin madde gereksinimleri değ değişir diyet tekrar dü düzenlenmelidir. Besin madde etkileş etkileşimleri, Yüksek enerjili diyetlerde yem tü tüketimi dü düşeceğ eceğinden, diyette diğ diğer besin maddelerinin oranları oranları da arttı arttırılmalı lmalıdır. Kemirgenler ve tavş tavşan gibi deney hayvanları hayvanlarında enerji ihtiyacı lamak iç ihtiyacını karşı karşılamak için yem tü tüketirler. Tüm fizyolojik ihtiyaç ihtiyaçları ların giderilebilmesi iç için diyetin proteinproteinenerji oranı oranı çok önemlidir. Diyette protein azlığı ndan azlığı,, dengeyi enerji yö yönünde bozacağı bozacağından malnü malnütrisyon kaç kaçınılmazdı lmazdır. Diyette kullanı nın amino asit dengesi de kullanılanı lanı protein kaynağı kaynağın protein retensiyonunu belirlediğ belirlediğinden çok önemlidir. BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS. Diyet Tipleri Doğ Doğal iç içerikli diyetler Tamamen doğ doğal (mı (mısır, soya, balı balık unu v.b) yem ham maddelerinin kullanı kullanıldığı ldığı diyetlerdir Pürifiye (Saflaş (Saflaştırılmış lmış)) diyetler Doğ Doğal hammaddeler iç içerisinden saflaş saflaştırılmış lmış yem hammaddelerinin kullanı kullanıldığı ldığı diyetlerdir Örneğ rneğin protein kaynağı kaynağı olarak Kazein yada Soya Protein İzolatı, karbohidrat kaynağı kaynağı olarak Mısır Nişastasının kullanı kullanılması lması Kimyasal diyetler Tamamen kimyasal olarak elde ediş edişmiş miş besin bileş bileşenlerinin kullanı kullanıldığı ldığı diyetlerdir Örneğ rneğin proteinler yerine tek tek amino asitler, karbohidrat yerine sukroz (şeker) kullanı kullanılması lması Araş Araştırma diyetleri Otoklavlanabilir diyetler Tanı Tanımlanmış mlanmış (defined) defined) diyetler (ö (örn; amino asitleri,vitaminleri, karbohidrat) karbohidrat) Yokluk (deficient (deficient)) diyetleri (ö (örn; E vitamini iç içermeyen) Malnü Malnütrisyon diyetleri (proteini, karbohidrat, karbohidrat, yağ yağ oranları oranları değ değiştirilmiş tirilmiş diyetler) Obezite diyetleri Düşük proteinli diyetler Tedavi diyetleri Antiparaziterli diyetler Aterojenik (Hiperkolesterolemik) Hiperkolesterolemik) BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS. YAŞAMSAL PARAMETRELER YAŞAM SÜRESİ (yıl) FARE RAT KOBAY TAVŞAN 1-3 2-3 5-6 5-13 ERİŞKİN AĞIRLIK (g.) (DİŞİ) 25-40 200-300 700-900 2-6 ERİŞKİN AĞIRLIK (g.) (ERKEK) 20-40 300-500 900-1200 2-5 DOĞUM AĞIRLIĞI (g.) 1-1,5 4-6 70-100 30-80 KALP ATIMI (atım/dk.) 300-800 250-500 230-380 180-300 SOLUNUM SAYISI (solunum/dk.) 90-200 70-110 60-110 30-60 KAN BASINCI (sistolik/diyastolik) 120-160/100110 110-120/60-90 77-94/47-58 90-130/60-90 BEDEN ISISI (ºC) 37-38 37,5-38,5 36-39 37-39 GÜNLÜK YEM TÜKETİMİ (g.) 3-5 15-20 6/100 g.CA 50/kg.CA GÜNLÜK SU TÜKETİMİ (ml.) 5-8 20-30 10-15/100 g.CA 50-150/kg.CA GÜNLÜK İDRAR MİKTARI (ml.) 1-3 10-15 15-75 50-100/kg.CA GÜNLÜK DIŞKI MİKTARI (g.) 1-2 10-15 ÖNERİLEN ORTAM ISISI (ºC) ÖNERİLEN ORTAM NEMİ (%) ÖNERİLEN ORTAM IŞIĞI (saat) 20-25 20-25 20-24 16-20 50-60 45-60 50-60 40-50 14 12-14 12-16 12-14 5-20/kg.CA Farelerin Bakı Bakımı Farelerin barı barınağı nağı hem hayvan sağ sağlığı hem de kullanı kullanım yö yönünden uygun malzeme ve bü büyüklü klükte seç seçilmelidir. - Kafes ve altlı altlık şeffaf ve steril edilebilir malzemeden olmalı olmalıdır. - Polikarbon malzeme ile kafes, paslanmaz çelik ile kafes kapakları kapakları yapı yapılmış lmış olmalı olmalıdır. Tel aralığı aralığı 6mm olarak ayarlanmalı ayarlanmalıdır. - Kafes optimum şartları k 12 saat artları sıcaklı caklık 200 C, %40%40-60 nem, Işı Işık aydı aydınlı nlık-12 saat karanlı karanlık olmalı olmalıdır. - Kafes bü büyüklü klüğüne gö göre hayvan sayı sayısı ayarlanmalı ayarlanmalıdır. Hayvanları Hayvanların tüm fiziksel ve davranış sal ihtiyaç lamalııdır. Kalabalı davranışsal ihtiyaçları larını karşı karşılamal Kalabalık kemirgenlerde kanibalizme, kanibalizme, bireysel barı barınmada ise davranış davranış problemlerine yol aç açar. BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS. Kobay Bakı Bakımı Kobay kafesleri tavş tavşan kafeslerine benzer, taban dü düz olmalı olmalıdır. Bedenine gö göre ayakları ayakları küçük üçük olduğ olduğu iç için ayak problemi yaratabilir. 0 - Sıcaklı caklık 1818-22 C, nem %40%40-60 olmalı olmalıdır. Ani sı sıcaklı caklık değ değişimlerinden çok etkilenirler. Aşı Aşırrı sıcak diş dişilerde abort, abort, 180 C altı altında yavru ölümlerine neden olur. - Şiddetli ışık ışık retinada dejenerasyona neden olur. Gü Gürültü ltü kobaylarda donma, hareketsizlik ve ölüme neden olur. - Ani hareketlerde dağı lma reaksiyonu gö dağılma gözlenir, panik kafesden atlama, yavrulara saldı saldırı ve hı hızlı zlı dönme hareketi gö gözlenir. - C vitamini desteğ ğ i yeş ş illik ile yapı ı lmalı ı d ı r. deste ye yap lmal Tavş Tavşan bakı bakımı Tabanı Tabanı tel örgü rgü kafesler en çok kullanı kullanılan kafestir. Tabanı Tabanı delikli sterilize edilebilir plastik kafesler ise en uygun kafes tipidir. tipidir. 0 0 0 -İdeal ısı 16 C dir. dir. Kritik sı sıcaklı caklık -7 C -28 C nin üzeridir. Dü Düşük sıcaklı caklık derecelerini daha iyi tolere edebilmektedir. -Gürültü ltüye az duyarlı duyarlıdır fakat ani hareketlere duyarlı duyarlıdır. -Hayvanları Hayvanların bulunduğ bulunduğu ortamdaki yü yüksek amonyak solunum sistemi rahatsı rahatsızlı zlıkları kları ve konjuktivit oluş oluşumunu atı atırır. BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS. teşekkür ederim...