Doğu Karadeniz Bölgesinde Gemi İnşa Sanayisinin Durumu ve
Transkript
Doğu Karadeniz Bölgesinde Gemi İnşa Sanayisinin Durumu ve
Gemi Mühendisliği ve Sanayimiz Sempozyumu, 24-25 Aralık 2004 DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDE GEMİ İNŞAATI SANAYİSİNİN DURUMU VE OLASI GELİŞMELER Prof. Dr. Orhan DURGUN1 ve Arş. Gör. Emre PEŞMAN2 ÖZET Bu bildiride, Doğu Karadeniz Bölgesinde bulunan tersanelerin, güncel durumu ve gelecekteki olası gelişmeleri incelenmiştir. Öncelikle bölgede işlevini sürdürmekte olan tersaneler; uygulanan gemi inşaatı yöntemleri, ekipman, personel ve tersane alanı açısından değerlendirilmiş, ardından bölgede karşılaşılan sıkıntılar belirtilmiştir. Ayrıca bölgede yapılması planlanmış olan modern bir tersaneye ilişkin bilgi verilmiş, bu modern tersanenin bölgeye ve ülkemize getireceği yararlara değinilmiştir. Son olarak da sonuç ve öneriler sunulmuştur. Anahtar Kelimeler : Gemi inşa sanayi, Doğu Karadeniz Bölgesi, Tersane, Balıkçı, Tekne 1. Giriş Doğu Karadeniz Bölgesinde gemi inşaatının tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Bu bölge gemi inşaatında ve denizcilikte yıllarca önemli bir konuma sahip olmuş ve sanatında iyi bir çok ustanın ve deniz adamının yetişmesini sağlamıştır. Bu ustaların birikimleri zamana yenilmeden usta-çırak ilişkisi ile günümüze kadar gelebilmiştir. Bölgede bulunan ustalar zaman içinde değişen teknolojiyi yakalamaya çalışmışlar ve bugün çelik konstrüksiyonlu tekneler inşa edebilen tersaneler kurmuşlardır. Yeterli bilgiye ve ekipmana sahip olmayan ve şimdiye kadar ahşap tekne inşaatında uzmanlaşmış olan bu tersaneler birikimleri ile çelik tekne de inşa edebilir duruma gelmiş, fakat sadece kullanılan malzeme değiştirilmiş, kullanılan inşa yöntemleri ve tersanelerin idare yapıları geliştirilememiştir. Bu durumlarıyla mevcut tersaneler, teknolojik gelişmeleri izleyememekte ve mühendislik uygulamaları olmadığı için kalitesi tartışılan tekneler inşa üretebilmektedir. Yani uluslar 1 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi, Gemi İnşaatı Mühendisliği Bölümü, 61530 Çamburnu-Sürmene-Trabzon e-posta: durgun@ktu.edu.tr 2 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi, Gemi İnşaatı Mühendisliği Bölümü, 61530 Çamburnu-Sürmene-Trabzon Tel. : (0462) 752 28 05 -105, e-posta: pesman@ktu.edu.tr 8 arası pazarda rekabet edebilecek hiçbir güce sahip değildirler. Buna karşın bölge balıkçı teknesi inşaatında Türkiye’deki pazarın büyük bir bölümünü elinde tutmaktadır. Bu tersanelerin dünyada ve ülkemizde diğer tersaneler ile rekabet edebilen tersaneler konumuna gelebilmeleri için modernize edilmeleri geliştirilmeleri gerekmektedir. Sunulan bildiride bu tersanelerin eksik yönleri incelenmiş ve gelişmeleri için yapılması gerekenler gelecekteki olası gelişmelere paralel olarak belirtilmiştir. 2. Doğu Karadeniz Bölgesinde Bulunan Tersanelerin Durumu Doğu Karadeniz Bölgesinde irili ufaklı ahşap ve çelik tekne inşaatı yapılan bir çok işletme bulunmaktadır. Fakat bunlardan en faal durumda olan tersaneler Trabzon’da Sürmene ilçesine bağlı Yeniay-Çamburnu yöresinde bulunmaktadır. Bu bildiride bu yörede bulunan gemi inşaatı işletmeleri incelenmiştir. Yeniay-Çamburnu yöresinde 8 adet gemi inşaatı işletmesi bulunmaktadır. Bu gemi inşaatı işletmelerinden biri Yeniay beldesinde diğerleri Çamburnu beldesinde faaliyet göstermektedir. Yörede bulunan tersaneler ve bu tersanelerin kapasiteleri Tablo 1’de bu tersanelerin bugünkü görüntüsü Şekil 1’ de gösterilmiştir. Şekil 1. Çamburnu beldesinde faaliyet gösteren tersanelerin görünümü Yeniay-Çamburnu yöresinde bulunan tersanelerde boyu maksimum 55 metre olan çelik konstrüksiyonlu ve ahşap konstrüksiyonlu teknelerin inşaatı yapılabilmektedir. Bu tersanelerde inşa edilen gemi tiplerinin başında balıkçı tekneleri gelmektedir. Balıkçı teknelerinin yanında özel amaçlı teknelerin ve gezinti teknelerinin inşaatı da yapılabilmektedir. Ayrıca bu tersaneler gemilere bakım-onarım, boy ve genişlik arttırma (tadilat) gibi hizmetler de sunmaktadırlar[1]. 9 Yöredeki tersaneler usta-çırak ilişkisi ile ayakta durmaktadırlar. Tersane sahipleri genellikle işçisiyle beraber çalışan ustalardır. Tersanelerin personel durumları Tablo 2 ‘de verilmiştir[2]. Tablo 2 incelendiğinde yörede toplam 53 usta ve 58 çırağın çalıştığı görülmektedir. Buna karşılık çalışan teknisyen sayısı 0 ve çalışan mühendis sayısı 1’dir. Tüm yörede sadece 1adet mühendis bulunmakta ve işe 2004 yılında başlamıştır. Açıkçası bu tersaneler kalifiye eleman bulundurmamakta dolayısıyla kalitesi tartışılan tekneler inşa etmektedirler. Yöredeki tersanelerin müşterileri genellikle balıkçılardır. Balıkçıların yöredeki tersanelerde iş yaptırma sebeplerinin başında, ülkedeki diğer tersanelere nazaran daha ucuz olmaları gelmektedir. Balıkçılarımız mukavemet hesabı, stabilite hesabı ve sevk sistemi tasarımı gibi mühendislik çalışmalarını pek umursamamaktadırlar. Bu nedenle bu tersanelerin ülkemizdeki balıkçılardan başka müşterisi pek bulunmamaktadır. Farklı gemi tipleri inşa edemeyecekler ve uluslar arası pazarda yer alamayacaklardır. Günümüz koşulları düşünüldüğünde bu tersanelerin usta-çırak ilişkisi ile daha ne kadar ayakta durabileceği düşündürücüdür. Tablo 3’de yörede bulunan tersanelerin ekipman durumları verilmiştir. Ekipmanlar ilkel ve yetersizdir. Gemi inşaatı kızakları bulunmamaktadır ve tekneler düzgün olmayan zemin üzerinde inşa edilmektedir. Kreyn bulunmamakta malzemeler mobil vinçlerle güçlükle taşınmaktadır. Şekil 1’de görüldüğü gibi ciddi bir yer sorunu vardır. Tersane sahasında saç işlemek, aynı zamanda malzeme akışını ve iş güvenliğini sağlamak oldukça güçtür. CAD∗-CAM∗∗ uygulamaları yapılmamakta ve gereksiz malzeme israfı görülmektedir. Kısacası Doğu Karadeniz Bölgesinde bulunan bu tersanelerin kalifiye elemanlar ile donatılması daha geniş bir çalışma sahası oluşturulması ve ekipmanlarının modernize edilmesi kaçınılmaz bir duruma gelmiştir. Tablo 1. Yeniay-Çamburnu Yöresinde bulunan Tersaneler ve kapasiteleri Kapasitesi Kuruluş Alanı İŞLETME ADI Yıllık Maksimum Çalışan 2 Tarihi (m ) Üretim Boy Sayısı Başaran Gemi S. Ltd. Şti. 17.12.2002 13500 4 adet 50m 38 Rıfkı Başaran Gemi S. 02.01.1991 5000 2 adet 50m 27 Şengün Gemi Sanayi 02.01.1991 6000 3 adet 50m 20 Ferhat Usta Gemi Sanayi 1974 5000 2 adet 50m 10 Ergün Kardeşler Gemi S. 02.05.1983 6000 5 adet 55m 10 Ergünler Gemi Sanayi 1996 8400 5 adet 55m 20 Bahattin Aksoy Gemi S. 1978 8250 4 adet 50m 15 Memiş Usta Gemi S. 02.01.1991 2650 4 adet 30m 12 ∗ Bilgisayar destekli tasarım Bilgisayar destekli üretim ∗∗ 10 Bahattin Aksoy Gemi S. Başaran Gemi S. Ltd. Şti. Memiş Usta Gemi S. Rıfkı Başaran Gemi S. Şengün Gemi S. Ferhat Usta Gemi S. Toplam Mühendis Teknisyen Usta Çırak İdari personel Boyacı Aşçı Stajyer Toplam Ergünler Gemi S. UNVAN Ergün Kardeşler Gemi S. Tablo 2. Yeniay-Çamburnu Yöresinde bulunan tersanelerin personel durumları İŞLETMELER 4 1 2 1 1 1 10 4 10 2 1 1 2 20 4 7 1 1 1 1 15 1∗∗∗ 13 14 5 3 1 2 39 5 3 1 1 2 12 12 11 1 1 2 27 8 9 1 1 1 20 3 3 2 1 1 10 1 53 58 15 10 4 12 153 ∗∗∗ Şengün Gemi S. Ferhat Usta Gemi S. 2 2 5 1 6 1 1 3 2 5 5 - 2 2+2 5 3 15 3 2 20 4 13 26 - 2 2 4 1 1 5 4 4 3+2 - 2 2 4 1 1 4 4 3+2 - 2 2 4 1+1 1 2 4 3 3+2 - 2 - İlk gemi inşaatı mühendisi 2004 yılında işe alınmıştır. 11 1 2 4 1+1 1 2 4 6 5+2 - Toplam Erhanlar Yat S. 3 2 1 1 15 5 2 5 2 1 5 5 5 5 1 Memiş Usta Gemi S. 2 1 8 1 - Başaran Gemi S. Ltd. Şti. Press Hidrolik press Silindir Vinç Kaynak jeneratörü Yardımcı Irgat Oksijen kesici Seyyar kızak Tezgahlı matkap Taşlama El matkabı Ceraskal Kriko Dozer Bahattin Aksoy Gemi S. TEÇHİZAT Ergün Kardeşler Gemi S Ergünler Gemi S. Tablo 3. Yeniay-Çamburnu Yöresinde bulunan tersanelerin ekipman durumları İŞLETMELER 15 4 1 9 15 15 14 50 13 8 37 27 40 58 1 Kaynak makinesi Gazaltı Redresör Transmotor Daire testere Makas Akbant press Kelebek motoru Otomobil Saç kesme makinesi Kamyon Toplam 5 1 4 5 2 1 1 2 33 2 60 1 9 2 45 4 10 2 113 10 1 1 1 1 28 1 1 1 1 1 42 2+2 1 1 1 32 8 1 1 1 1 43 28 5 4 5 7 1 1 19 10 4 5 396 3. Doğu Karadeniz Bölgesinde Bulunan Tersanelerin Gemi İnşa Yöntemleri Bu bölümde bölgede uygulanan inşa yöntemleri kısaca belirtilmiştir. Öncelikle inşa edilecek teknenin ana boyutları ve özellikleri gemiyi yaptıran kişi ve tersane sahibi tarafından belirlenmektedir. Bu aşamada yasal olarak gemi inşa sürecine başlanabilmesi için proje gerekmektedir. Tersaneler Anlaşmalı oldukları dizayn şirketlerinden proje istemekte ve projenin gelmesi ile gemi inşaatı süreci başlamaktadır. Fakat tekne inşaatı dizayn şirketinden gönderilen proje dikkate alınmadan ustaların sanat görüşüne göre yapılmaktadır. Dizayn şirketi tarafından inşa başlamadan önce gönderilen projeler, çoğu zaman yetersiz olmakta, yeterli ve tam olsalar bile bu projeleri değerlendirebilecek mühendis bulunmadığı için bu projeler pek dikkate alınmamaktadır. Tekne inşaatı omurganın zemin üstüne kurulması ile başlamaktadır. Bu işlemin ardından tekne formuna uygun kuşak olarak adlandırılan ve teknenin su hatlarını temsil eden borular gemi boyunca çekilmekte ve gemi elemanları bu kuşaklara göre yerleştirilmektedir. Son olarak tekne yüzeyi kaplanmaktadır. Bu işlemler mukavemet hesabı yapılmadan ve uygun elman seçilmeden gerçeklenmektedir. Ayrıca elemanlar birbirlerine son derece hatalı bir şekilde bağlanmaktadır. Gemi sörvey kurulunca yapılan incelemelerde projelerin inşa edilen teknelere uymadığı belirlenirse son olarak bu projeler inşaatı bitmiş teknelere göre dizayn şirketinden gönderilen mühendislerin aldığı ölçülerle değiştirilmektedir. Değerli ustalarımız cesur bir şekilde çelik tekne inşaatına başlamışlar fakat ne yazık ki deneyimleri çeliğe şekil verme konusunda yetersiz olmuştur. Teknolojiyi izleyebilmek ve kullanabilmek için kalifiye elemana ihtiyaçları olduğunu göz ardı etmişler veya çalıştıracak mühendis ve teknisyen bulamamışlardır. Kısaca bölgede uygulanan gemi inşa yöntemi oldukça ilkeldir. 4. Doğu Karadeniz Bölgesinde Bulunan Gemi İnşa İşletmelerinin Sıkıntıları Yöredeki işletmelerin karşılaştıkları sorunların başında tersane sahasının yetersiz olması gelmektedir. Yetersiz alan; çelik malzemelerin işlenmesini, malzemelerin taşınmasını ve iş güvenliğini olumsuz etkilediği gibi alınan tekne siparişi miktarını ve tekne boyutlarını da kısıtlamaktadır. İkinci sorun tersane kıyısının sığ olmasıdır. Tersane 12 kıyısının sığ olması daha derin su çekimi olan gemilerin inşaatına ve onarımına engel olmaktadır. Üçüncü sorun bu işletmelerin yeterince tanıtılamaması ve pazarlamanın yeterince yapılamamasıdır. İnşa edilen teknelerin kalitesini kanıtlayamamaları bu teknelerin pazarlanmasını olumsuz yönde etkilemektedir. Dördüncü sorun kalifiye eleman ihtiyacıdır. Üstünde en az durulan fakat en önemli sorun olan kalifiye eleman ihtiyacının çözümü, pazarlama sorununun da çözümü olmaktadır. Bir diğer önemli sorun da sermaye ihtiyacıdır. Yeterli sermayesi olmayan bu işletmeler malzeme stoku yapamamakta ve kendilerini fiyat artışlarından koruyamamaktadırlar[2]. 5. Modern Yeniçam Tersane Alanı Projesi Üç tarafı denizlerle çevrili olan ülkemizde, gemi inşa sanayisine bakıldığında sektörün büyük bir bölümünün Marmara Bölgesinde bulunduğu görülmektedir. Ayrıca 2007 yılına kadar dolu olan bu bölge siparişlere yetişemez duruma gelmiştir. Bu nedenlerle sektörün Karadeniz, Ege ve Akdeniz bölgelerine yayılması gerekmektedir. Bu amaç doğrultusunda önemli adımlar atılarak Karadeniz Bölgesinde Tersane alanları oluşturulmasına karar verilmiştir. Bunlardan birisi de Trabzon’un Sürmene ilçesine bağlı Yeniay-Çamburnu yöresinde kurulması planlanan ve ödeneği ayrılan Yeniçam tersane alanıdır. Trabzon’un Sürmene ilçesi, Yeniay-Çamburnu yöresinde, Denizcilik Müsteşarlığı tarafından başlatılan yeni tersane bölgelerinin belirlenmesi çalışmalarının sonucunda, rehabilitasyon ve geliştirme işlemlerinin başlatılmasının uygun olacağına karar verilmiş, geçtiğimiz yıl içerisinde de Denizcilik Müsteşarlığı bütçesinden ve döner sermayesinden çıkarılan etüt proje ödeneği ile bu yörede çevresel etki değerlendirme ön araştırması (ÖN ÇED) yapılmıştır. Son durum olarak proje; öncelikli projeler arasına alınıp, numarası verilerek resmi gazetede yayınlanmış ve yapımı için ödenek ayrılmıştır[3]. Proje sonucunda; Yeniay-Sürmene Baştımar deresinden başlayan, kuzeye 85 o meyilli olacak şekilde, sahil şeridinden 700 m denize doğru girdikten sonra kıyıya paralel 1500 m uzunluğunda ana mendirek ve ana mendireğin doğusunda, yıldız rüzgarından etkilenmemesi amacıyla denize dik bir tali mendirek yapılarak, 1200 m deniz cepheli, 270.000 m2’lik bir tersane sahası oluşturulacaktır. Böylece; bakım-onarım için 200 m boyunda, 40 m genişliğinde ve 10 m draftındaki gemilere uygun kuru havuz da yapılacak ve mevcut alan içersinde 10 adet kızaklı modern tersane işletmesi gerçekleştirilebilecektir [2]. Söz konusu tersanenin modellenen üç boyutlu görünümü Şekil 2’de verilmiştir. Ayrıca tersane gemi inşasının yanı sıra, gerektiğinde limanlama yapacak gemiler için rıhtım alanlarına sahip olacaktır ve liman görevi de yapacaktır[4]. 13 Şekil 2. Yeniçam tersanesinin üç boyutlu örnek bir modellemesi Yapılması planlanan tersane alanından beklenen hedefler aşağıda maddeler şeklinde verilmiştir. • Tersane sahasında 10.000 DWT’a kadar gemi inşaatı, bakımı ve onarımı hedeflenmektedir. • Boyları 200 metreye kadar olan gemilerin havuzlanabilmesi hedeflenmektedir. • Türk gemi inşa sanayisinin rekabet gücünün arttırılması hedeflenmektedir. • Bölgede gemi inşa yan sanayisinin oluşturulması hedeflenmektedir. • 2500-5000 kişilik istihdam hedeflenmektedir. 6. Sonuçlar ve Öneriler Sunulan bildiride, Doğu Karadeniz’de bulunan mevcut tersanelerin durumu incelenmiş, yetersizlikleri vurgulanmış ve kurulacak “Yeniçam” tersanesinin sektöre ve ülkeye kazandıracağı yararlar belirtilerek aşağıdaki sonuç ve önerilere ulaşılmıştır. • • • • Bölgedeki mevcut tersanelerde kalifiye eleman bulunmamakta ve mühendislik uygulamasına pek başvurulmaktadır. Buna karşın; yöre insanının denizciliğe ve gemi inşaatına yatkınlığı ve geleneksel birikimleri ile başarılı sayılabilecek çelik tekneler inşa edilmektedir. Tersanelerde teknolojik ekipman kullanılmamakta ve kalitesi ve güvenilirliği tam yeterli olmayan deniz taşıtları üretilmektedir. Bu da yöredeki tersanelerin rekabet gücünü düşürmektedir. Mevcut tersaneler verimi arttırabilecek ve üretimi kolaylaştırabilecek şekilde bir tersane düzenine sahip değildirler. Bölgede tam olarak gelişmiş bir gemi inşa sektörünün bulunmaması, bölgede bulunan KTÜ Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi Gemi İnşaatı Mühendisliği 14 • • • • • • Bölümü’nün gelişimini de olumsuz etkilemiştir. Ayrıca yöredeki tersaneler ile Gemi İnşaatı Mühendisliği bölümü arasında iletişim kopukluğu görülmektedir. Yörede, gelişmiş modern bir tersaneye gereksinim olduğu açıkça anlaşılmaktadır. Yörede bulunan tersanelerin teknolojik gelişmeleri izleyebilmesi yine bölgede bulunan Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi Gemi İnşaatı Mühendisliği ile kurulacak ilişkilerle kolaylaştırılmalıdır. Yörede bulunan tersanelere paralel olarak Gemi İnşaatı Mühendisliği Bölümü’ne azami ölçüde destek verilmelidir. Bölgede bulunan tersanelerde ithalatta gecikmeler olmaktadır. Bu durum; düzgün bir proje dahilinde iş yapılmamasının ve buna bağlı olarak iş planlamasının da yapılamamasının bir sonucudur. Bu sorun kalifiye eleman çalıştırılması ile çözülebilir. Yörede bulunan tersanelerin yeterince tanıtılamadıkları ve pazarlamanın yeterince yapılamadığı görülmektedir. Bu sorun ancak Loyd kurallarına uygun tekne inşaatı yapılmaya başlandığında çözülebilir. Kalitesini kanıtlayamadığımız bir ürünü günümüz rekabet ortamında pazarlamamız olanaksızdır. Bu sorun da kalifiye eleman çalıştırılması ile çözülebilir. Kalifiye eleman ve mühendis ile projeye dayalı iş yapma düşüncesi bir an önce yöredeki işletme sahiplerine benimsetilmelidir. Bizim düşüncemize göre en öncelikli çözümlenmesi gereken sorun da budur. Bu sorun çözülemezse diğer sorunların büyük bir bölümü de çözülemez, çözdüğümüz sorunlar da anlamsız ve eksik kalır. Yörede mevcut tersanelerde hiçbir teknik katkı olamadan üretilen tekneler ve küçük gemiler göz önüne alındığında; kurulacak modern alt yapılı “Yeniçam” Tersanesine alanında uluslararası pazarda yarışabilecek üstün nitelikte gemilerin inşa edilebileceği böylece; ulusal ekonomimize, gemi sanayisine ve savunmamıza bir çok katkılar sağlanacağı kanaatindeyiz. Kaynaklar : [1] Durgun, O. Doğu Karadenizde Balıkçı Teknelerinin ve Diğer Gemilerin İnşaatı., Türk Denizcilik Sektöründe Karadenizin Yeri ve Önemi., Trabzon Esnaf ve Sanatkarlar Odalar Birliği., Yayın No: 11., Trabzon 2003. [2] Sürmen, Y., Daştan, A. Sürmene-Yeniay ve Çamburnu Yöresinde Gemi Yapım Potansiyeli. Karadeniz Genç İşadamları Derneği.,Yayın No:5, Trabzon, 2004. [3] Durgun, O., Peşman, E., Ölmez, H., Trabzon-Sürmene’de Bulunan Tersanelerin Güncel Durumu ve Kurulacak Olan Yeniçam Tersanesinin Yöreye ve Sektöre Katkıları. (Denizkızı 2004 6. Ulusal Denizcilik Kongresinde Sunulmuştur). Gemi ve Deniz Teknolojisi., Sayı: 161, Haziran 2004 [4] Uzuneyüpoğlu, A., Yurttaş, N., Trabzon Yeniay-Çamburnu Tersanesi Vaziyet Planı Ön Projesi. Ulaştırma Bakanlığı Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü, 2002. 15