Türkiye`de Kavak Yetiştirme - Kavakçılık Araştırma Enstitüsü

Türkiye`de Kavak Yetiştirme - Kavakçılık Araştırma Enstitüsü

T. C. Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 393
Araştırma Müdürlüğü Yayın No: 262
ISSN: 1300-395X
TÜRKİYE’DE
KAVAK
YETİŞTİRME
FİDANLIK – AĞAÇLANDIRMA – KORUMA
HÂSILAT – EKONOMİ – ODUN ÖZELLİKLERİ
Doç. Dr. Ali Sencer BİRLER
ÇEŞİTLİ YAYINLAR SERİSİ NO: 22
T.C.
Çevre ve Orman Bakanlığı
Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Müdürlüğü
İZMİT 2010
YAYIN KURULU:
Editorial Board:
Mehmet ERCAN
Ahmet KARAKAŞ
Dr. Cemal FİDAN
Dr. Fazıl SELEK
Teoman KAHRAMAN
Yayınlayan:
T.C.
Çevre ve Orman Bakanlığı
Kavak ve Hızlı Gelişen
Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü
P.K. 93
41001 İZMİT
Published by
Ministry of Forest and Environment
Poplar and Fast Growing
Forest Trees Research Institute
P.O. Box: 93
41001 Izmit / TURKEY
e-Mail: kavak@ttmail.com
kavak@kavak.gov.tr
URL: http://www.kavak.gov.tr
Tel: 0262 3116964–3116965
Faks: 0262 3116972
İzmit 2010
ÖNSÖZ
Kavak ağacı ile insanlığın ilgisi çok eski çağlara dayanmaktadır.
Kavağın Latince adı olan “Populus” kelimesi, eski Roma İmparatorluğu
döneminde “Arbor Populi” teriminden kaynaklanmakta ve “Halk Ağacı”
anlamına gelmektedir. Kavak ağacı ile halkımızın ilgisi ülkemizde de
folklorumuza kadar yansımıştır.
Dünya nüfusunun artması ve sanayinin yaygınlaşması ile odun
hammaddesi talebi de artmaktadır. Bu gelişim sonucunda, 2020’li yıllarda
küresel odun hammaddesi talebinin yaklaşık 5,5 milyar m3/yıl düzeyine
çıkması olası görülmektedir. Dünya’daki doğal ormanların toplam odun
üretim kapasitesi ise yaklaşık 3,5 milyar m3/yıl düzeyindedir. Artık sadece
doğal ormanlardaki odun hammaddesi üretimi ile karşılanamayan küresel
talebin, hızlı gelişen ağaç türleri ile tesis edilen endüstriyel
ağaçlandırmalardan sağlanacak odun hammaddesi üretimi ile karşılanması
en rasyonel yol olarak görülmektedir. Ayrıca, doğal ormanlarda olduğu gibi,
endüstriyel ağaçlandırmalar da karbon dönüşümüne önemli katkılar
sağlamakta ve Kyoto Protokolü kapsamında dikkate alınması gereken bir
sektör olarak görülmektedir.
Endüstriyel ağaçlandırmalar tesisinde kullanılmak üzere seçilmiş
olan kavak klonları, çok kısa idare süresi sonunda yüksek düzeyde hacim
artımı sağlamaları ve Dünya genelinde yaygın olarak yetiştirilmeleri
bakımından, en önemli hızlı gelişen ağaç türleri arasında yer almaktadır.
Giderek artan odun hammaddesi talebinin azımsanamayacak bir kısmı
kavak ağaçlandırmalarından elde edilen üretim ile karşılanmakta ve doğal
ormanlar üzerinde oluşan talep baskısı belirli bir oranda azaltılmış
olmaktadır. Ülkemizde 3,5 milyon m3/yıl düzeyi üzerinde kavak odunu
üretilmektedir. Üretimin yaklaşık 1,5 milyon m3/yıl kadarı yerli karakavak
klonlarından, 2,0 milyon m3/yıl düzeyinden fazlası ise yabancı kavak
klonlarından elde edilmektedir. Üretilen kavak odununun büyük çoğunluğu,
küçük ölçekli arazi sahibi çiftçilerimiz tarafından tesisi edilen
ağaçlandırmalardan elde edilmektedir. Kavak odunu üretiminin daha fazla
artırılabilmesi için, büyük ölçekli kavak ağaçlandırma işletmelerinin de
teşvik edilmesi ve yaygınlaştırılması gerekmektedir. Büyük ölçekli,
kurumsallaşmış ve sanayi ile bütünleşmiş kavak ağaçlandırma işletmeleri
için Isparta’da bulunan “ORKAV Orman ve Tarım Sanayi Hammadde
Üretim A.Ş.” henüz ülkemizdeki tek örneği oluşturmaktadır.
Kavak ağaçlandırmalarının odun üretiminde dikkati çekecek ölçüde
verimli bir kaynak oluşturması nedeniyle, kavak yetiştirme konusu orman
fakültelerinde lisans ve lisansüstü eğitim programlarında yer almaktadır.
Dünya’da ve ülkemizde kavakçılık konusuna ilişkin olarak çeşitli
düzeylerde araştırma çalışmaları ve yayınlar yapılmıştır. Birleşmiş Milletler
Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından yayınlanmış olan “Poplars and
Willows (1979)” ile Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma
Enstitüsü tarafından yayınlanmış olan “Türkiye’de Kavakçılık (1994)”
isimli yayınlar, kavakçılık konusunda en önemli başvuru kitapları arasında
yer almaktadır. Türkiye’de Kavak Yetiştirme (2010) isimli bu kitap,
kavakçılıkta yeni gelişmeleri ve bazı ilgili konuları içerecek şekilde yeni bir
başvuru kaynağı oluşturmak ve orman fakültelerinde eğitim programlarında
ortaya çıkan ders kitabı ihtiyacını karşılamak amacı ile hazırlanmıştır.
Bu kitabın hazırlanması ve yayınlanmasında bilgi birikiminden ve
imkânlarından yararlandığım “Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları
Araştırma Enstitüsü”ne Sayın Müdürü Dr. Faruk Şakir ÖZAY’ın şahsında
şükranlarımı sunarım. Kitabın hazırlanmasında özverili yardımlarını
esirgemeyen Sayın Dr. Mustafa ZENGİN, Sayın Dr. Sacit KOÇER, Sayın
Mehmet ERCAN, Sayın Kazım ULUER ve Sayın Selda AKGÜL başta
olmak üzere, Enstitünün tüm değerli araştırma personeline sonsuz
teşekkürlerimi sunarım. Enstitünün kurucuları Sayın Osman KARAGÖZ ve
Sayın Mehmet Ali SEMİZOĞLU başta olmak üzere, kuruluşundan
günümüze kadar Enstitüde görev yapmış ve bilgi birikimine katkı sağlamış
olan değerli meslektaşlarımı şükranla anarım. Kitabın “Kavak Odununun
Teknolojik Özellikleri ve Kullanım Alanları” bölümünün hazırlanmasına
verdiği değerli katkılarından dolayı, Düzce Orman Fakültesi Odun Mekaniği
ve Teknolojisi Anabilim Dalı Başkanı Sayın Yrd. Doç. Dr. Cengiz
GÜLER’e teşekkürlerimi sunarım.
Bu kitabın öğrencilerimize, meslektaşlarıma, kavak yetiştiricilerine
yararlı olmasını ve Türkiye’de kavak yetiştiriciliğinin gelişmesine katkı
sağlamasını dilerim.
İzmit, Nisan 2010
Doç. Dr. Ali Sencer BİRLER
IV
Sevgili Annem ve Babam;
Saniye Birler ve Hasan Birler ‘ in
Aziz Anılarına.
V
İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ ........................................................................................................ 1
1.1. Türkiye’de Kavak Ağaçlandırmalarında Kullanılan Türler................. 1
1.1.1. Yerli Kavak Klonları...............Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
1.1.2. Yabancı Kavak Klonları................................................................. 3
2. KAVAK FİDANLIKLARI...................................................................... 5
2.1. Kavak Fidanlıkları Tesisi..................................................................... 5
2.1.1. Kavak Fidanlık Tesisi için Arazi Seçimi ....................................... 5
2.1.2. Kavak Fidanlıkları Rotasyon Plânı ve Parselasyonu ..................... 6
2.1.3. Kavak Fidanlık Arazilerinde Tesviye ve Drenaj............................ 7
2.2. Kavak Fidanlıklarında Arazi Hazırlığı İşlemleri ................................. 8
2.2.1. Kavak Fidanlıklarında Toprak Hazırlığı ........................................ 8
2.2.1.1. Kavak Fidanlıklarında Alt Toprak İşleme................................ 8
2.2.1.2. Kavak Fidanlıklarında Üst Toprak İşleme ............................... 8
2.2.2. Kavak Fidanlıklarında Dikim Öncesi Gübreleme........................ 10
2.2.2.1. Organik Gübreleme ................................................................ 10
2.2.2.2. Azotlu Mineral Gübreleme..................................................... 11
2.2.2.3. Fosforlu Mineral Gübreleme.................................................. 11
2.2.2.4. Potasyumlu Mineral Gübreleme............................................. 11
2.2.2.5. Kompoze (DAP) Gübreleme.................................................. 12
2.3. Kavak Fidanlıklarında Yetiştirme Teknikleri .................................... 12
2.3.1. Kavak Çeliği Üretimi ................................................................... 13
2.3.1.1. Çeliklik Kavak Gövdesi Yetiştirilmesi .................................. 14
2.3.1.2. Kavak Çeliği Hazırlanması .................................................... 16
2.3.1.3. Kavak Çeliği Muhafazası ....................................................... 17
2.3.2. Kavak Fidanı Üretimi................................................................... 18
2.3.2.1. Kavak Çeliği Dikim Mevsimi ................................................ 18
2.3.2.2. Kavak Çeliği Dikim Aralıkları............................................... 18
2.3.2.3. Kavak Çeliği Dikim Tekniği .................................................. 19
2.3.3. Kavak Sırık Çeliği Üretimi .......................................................... 20
2.3.3.1. Anaçlık Parsellerde Üretim Süresi ......................................... 20
2.3.3.2. Anaçlık Parsellerde Çelik Dikim Aralıkları ........................... 21
2.3.3.3. Anaçlık Parsellerde Sürgün Sayısı Kontrolü.......................... 21
2.4. Kavak Fidanlıklarında Bakım İşlemleri............................................. 22
2.4.1. Kavak Fidanlıklarında Ot Alma ve Üst Toprak İşleme ............... 22
2.4.2. Kavak Fidanlıklarında Sulama..................................................... 23
2.4.3. Kavak Fidanlıklarında Bakım Gübrelemesi................................. 24
2.4.4. Kavak Fidanlıklarında Tekleme ve Söküm Öncesi Budama ....... 25
2.4.5. Kavak Fidanlıklarında Zararlılarla Mücadele .............................. 25
2.4.5.1. Kavak Fidanı Yaprak Zararlısı Böcekler ............................... 26
2.4.5.2. Kavak Fidanı Gövde Zararlısı Böcekler................................. 26
2.4.5.3. Kavak Fidanı Kök Zararlısı Böcekler .................................... 27
2.5. Kavak Fidanlarının Satışa Hazırlanması İşlemleri ............................ 27
2.5.1. Kavak Fidanlarının Sınıflandırılması........................................... 27
2.5.2. Kavak Fidanlarının Sökümü ........................................................ 29
2.5.3. Kavak Fidanlarının Muhafazası ................................................... 29
3. KAVAK AĞAÇLANDIRMALARI TESİSİ ....................................... 31
3.1. Kavak Ağaçlandırma Arazileri .......................................................... 31
3.1.1. Kavak Ağaçlandırmaları Tesisi için Arazi Seçimi....................... 31
3.1.2. Kavak Ağaçlandırma Arazilerinde Tesviye ve Drenaj ................ 32
3.2. Kavak Ağaçlandırma Arazilerinde Toprak Hazırlığı İşlemleri ......... 32
3.2.1. Sıkı İstiflenmiş Arazilerde Toprak Hazırlığı ............................... 33
3.2.2. Tarımsal Arazilerde Toprak Hazırlığı.......................................... 33
3.2.3. Kesilmiş Kavaklık Arazilerde Toprak Hazırlığı .......................... 33
3.3. Kavak Ağaçlandırma Arazilerinde Dikim İşlemleri .......................... 34
3.3.1. Kavak Ağaçlandırmalarında Dikim Aralıkları............................. 34
3.3.2. Arazide Dikim Çukurlarının İşaretlenmesi ve Açılması.............. 35
3.3.2.1. Dikim Çukuru Yerlerinin İşaretlenmesi................................. 35
3.3.2.2. Dikim Çukurlarının Açılması................................................. 36
3.3.3. Kavak Ağaçlandırması Dikim Materyali Temini ve Taşınması .. 37
3.3.3.1. Kavak Ağaçlandırması Dikim Materyali Temini................... 37
3.3.3.2. Kavak Ağaçlandırması Dikim Materyali Taşınması.............. 38
3.3.4. Kavak Ağaçlandırması Dikim Çukurlarında Dikim .................... 39
3.4. Kavak Ağaçlandırma Arazilerinde Ara Tarım................................... 40
3.5. Diğer Kavak Ağaçlandırma Yöntemleri ............................................ 46
3.5.1. Baltalık Formunda Kavakçılık ..................................................... 46
3.5.2. Galeri Kavakçılığı ........................................................................ 47
3.5.3. Sıra Dikimi Kavakçılık ................................................................ 48
VIII
4. KAVAK AĞAÇLANDIRMALARINDA BAKIM.............................. 49
4.1. Kavak Ağaçlandırmalarında Dip Sürgünü Alma............................... 49
4.2. Kavak Ağaçlandırmalarında Tepe Düzeltme..................................... 49
4.3. Kavak Ağaçlandırmalarında Tamamlama Dikimi ............................. 50
4.4. Kavak Ağaçlandırmalarında Sulama ve Toprak İşleme .................... 51
4.5. Kavak Ağaçlandırmalarında Budama ................................................ 52
4.5.1. Budama İşlemi Tanımı ve Amacı ................................................ 53
4.5.2. Budama İşlemi Yinelenmesi ve Yüksekliği................................. 53
4.5.3. Budama İşlemi Uygulanması ve Aletleri ..................................... 55
4.5.4. Budama İşlemi Mevsimi .............................................................. 56
4.6. Kavak Ağaçlandırmalarında Gübreleme............................................ 56
5. KAVAK AĞAÇLANDIRMALARINDA KORUMA ......................... 57
5.1. Kavaklara Zarar Veren Abiyotik Etmenler........................................ 57
5.1.1. İklim Koşulları ............................................................................. 57
5.1.1.1. Rüzgâr .................................................................................... 57
5.1.1.2. Don ......................................................................................... 58
5.1.1.3. Dolu........................................................................................ 58
5.1.1.4. Güneş Yakması ...................................................................... 58
5.1.2. Toprak ve Topoğrafik Koşullar.................................................... 59
5.1.2.1. Toprak Özellikleri .................................................................. 59
5.1.2.2. Su Baskınları .......................................................................... 59
5.1.2.3. Çevre Kirliliği ........................................................................ 59
5.2. Kavaklara Zarar Veren Biyotik Etmenler .......................................... 59
5.2.1. Kavaklara Zarar Veren Böcekler ................................................. 60
5.2.1.1. Kavak Yapraklarına Arız Olan Böcekler ............................... 60
5.2.1.2. Kavak Gövde ve Dallarına Arız Olan Böcekler..................... 61
5.2.1.3. Kavak Köklerine Arız Olan Böcekler .................................... 64
5.2.2. Kavaklara Zarar Veren Mantarlar ................................................ 65
5.2.2.1. Kavak Yapraklarına Arız Olan Mantarlar.............................. 66
5.2.2.2. Kavak Gövde ve Dallarına Arız Olan Mantarlar ................... 67
5.2.2.3. Kavak Köklerine Arız Olan Mantarlar................................... 69
5.2.3. Kavak Zaralısı Kemirgenler......................................................... 70
5.2.4. Kavak Zararlısı Bakteriler............................................................ 71
5.2.5. Kavak Zararlısı Virüsler............................................................... 71
5.2.6. Kavak Zararlısı Parazit Yüksek Bitkiler ...................................... 72
IX
6. KAVAK AĞAÇLANDIRMALARINDA HACİM GELİŞMESİ ...... 73
6.1. Yerli Karakavak Ağaçlandırmalarında Hacim Gelişmesi.................. 73
6.1.1. Yerli Karakavaklar için Hacim Tablosu ...................................... 73
6.1.2. Yerli Karakavak Ağaçlandırmaları için Bonitet Tablosu............. 74
6.1.3. Yerli Karakavak Ağaçlandırmaları için Hâsılat Tabloları ve İdare
Süreleri........................................................................................... 74
6.2. Yabancı Kavak Ağaçlandırmalarında Hacim Gelişmesi ................... 79
6.2.1. Yabancı Kavaklar için Hacim Tabloları ...................................... 80
6.2.1.1. “I–214” Melez Kavak Klonu için Hacim Tabloları ............... 81
6.2.1.2. “I–77/51” Samsun Kavak Klonu için Hacim Tabloları ......... 83
6.2.1.3. “I–45/51” Melez Kavak Klonu için Hacim Tabloları ............ 86
6.2.2. Yabancı Kavak Ağaçlandırmaları için Bonitet Tablosu .............. 89
6.2.3. Yabancı Kavak Ağaçlandırmaları için Hâsılat Tabloları ve İdare
Süreleri........................................................................................... 89
6.2.3.1. “I–214” Melez Kavak Ağaçlandırmaları için Hacim Hâsılat
Tabloları ve İdare Süreleri ....................................................... 90
6.2.3.2. ‘I–214’ Melez Kavak Biyokütle Üretimi Ağaçlandırmaları için
Hâsılat Tabloları ve İdare Süreleri........................................... 93
6.3. Kavak Ağaçlandırmalarında Hacim Tayini Yöntemleri .................... 95
6.3.1. Hacim Tabloları Kullanarak Hacim Tayini.................................. 95
6.3.2. Hâsılat Tabloları Kullanarak Hacim Tayini................................. 97
6.3.2.1. Hâsılat Tabloları Kullanarak Dikili Kavaklık Hacminin Tayini
.................................................................................................. 97
6.3.2.2. Hâsılat Tabloları Kullanarak Kesilmiş Kavaklık Hacminin
Tayini ....................................................................................... 99
7. KAVAK YETİŞTİRME İŞLEMLERİ BİRİM ZAMANLARI VE
BİRİM MALİYETLERİ ...................................................................... 103
7.1. Kavak Yetiştirme İşlemleri için Birim Zaman Tayini Yöntemleri .. 105
7.1.1. İnsan Gücüne Dayalı İşlemler için Birim Zaman Tayini ........... 105
7.1.1.1. İş Verimi Ölçümüne göre Birim Zaman Tayini ................... 105
7.1.1.2. İşletme Büyüklüğüne göre Birim Zaman Tayini.................. 106
7.1.2. Makine Gücüne Dayalı İşlemler için Birim Zaman Tayini ....... 107
7.1.2.1. Traktör Beygir Gücü Tayini................................................. 107
7.1.2.2. Toprak Hazırlama İşlemleri için Birim Zaman Tayini......... 108
7.1.2.3. Dikim Çukuru Açma İşlemi için Birim Zaman Tayini ........ 109
X
7.1.2.4. İlaçlama İşlemi için Birim Zaman Tayini ............................ 110
7.1.2.5. Sulama İşlemi için Birim Zaman Tayini .............................. 110
7.2. Kavak Yetiştirme İşlemleri Birim Zamanları .................................. 110
7.2.1. Kavak Fidanlık İşlemleri Birim Zamanları................................ 111
7.2.2. Kavak Ağaçlandırma İşlemleri Birim Zamanları....................... 111
7.3. Kavak Yetiştirme İşlemleri için Birim Maliyet Tayini Yöntemleri. 112
7.3.1. İnsan Gücü İle Yürütülen İşlemler İçin Birim Maliyet Tayini
Yöntemi ....................................................................................... 114
7.3.2. Makine Gücü ile Yürütülen İşlemler için Birim Maliyet Tayini
Yöntemleri ................................................................................... 116
7.3.2.1. Traktör Saatlik Maliyetinin Tayini....................................... 116
7.3.2.2. Ekipman Saatlik Maliyetinin Tayini .................................... 118
7.3.3. Kavak Ağaçlandırmalarında Yıllık Maliyetlerin Belirlenmesi .. 119
8. KAVAK AĞAÇLANDIRMA YATIRIMLARININ
DEĞERLENDİRİLMESİ .................................................................... 121
8.1. Kavak Ağaçlandırma Yatırımlarını Değerlendirme Yöntemleri ..... 121
8.1.1. Net Bugünkü Değer Yöntemi..................................................... 121
8.1.2. Net Fayda Maliyet Oranı Yöntemi............................................. 122
8.1.3. İç Kârlılık Oranı Yöntemi .......................................................... 122
8.1.4. Odun Üretim Maliyeti Yöntemi ................................................. 123
8.2. Türkiye’deki Kavak Ağaçlandırma Yatırımlarının Değerlendirilmesi
........................................................................................................... 124
8.2.1. Türkiye’deki Yerli Karakavak Ağaçlandırma Yatırımlarının
Değerlendirilmesi ........................................................................ 124
8.2.2. Türkiye'deki Yabancı Kavak Ağaçlandırma Yatırımlarının
Değerlendirilmesi ........................................................................ 125
8.3. Kavak Ağaçlandırmaları için Kıymet Takdiri Yöntemleri .............. 127
8.3.1. Kavak Ağaçlandırmaları için Baliğ Değer Tayini Yöntemi ...... 127
8.3.2. Kavak Ağaçlandırmaları için İstikbal Değeri Tayini Yöntemi .. 128
8.3.2.1. Dikili Kavaklıklar için İstikbal Değeri Tayini ..................... 129
8.3.2.2. Kesilmiş Kavaklıklar için İstikbal Değeri Tayini ................ 130
8.4. Kavak Ağaçlandırmalarının Komşu Arazilerde Tarımsal Ürün
Verimine Etkisi ................................................................................. 130
8.4.1. Kavak Ağaçlandırma Yaşının Komşu Arazilerde Tarımsal Ürün
Verimine Etkisi............................................................................ 133
XI
8.4.2. Kavak Ağaçlandırmalarına Uzaklığın Komşu Arazilerde Tarımsal
Ürün Verimine Etkisi................................................................... 134
8.4.3. Ağaçlandırmaların İdare Süresi Sonu İtibarıyla Komşu Arazilerde
Tarımsal Ürün Verimine Etkisi ................................................... 136
9. KAVAK ODUNUNUN TEKNOLOJİK ÖZELLİKLERİ VE
KULLANIM ALANLARI.................................................................... 139
9.1. Kavak Odununun Teknolojik Özellikleri......................................... 139
9.1.1. Kavak Odununun Anatomik Özellikleri .................................... 139
9.1.1.1. Kavak Odununun Makroskopik Özellikleri ......................... 139
9.1.1.2. Kavak Odununun Mikroskobik Özellikleri.......................... 140
9.1.2. Kavak Odununun Kimyasal Özellikleri..................................... 142
9.1.3. Kavak Odununun Fiziksel Özellikleri........................................ 143
9.1.3.1. Kavak Odununun Tam Kuru Yoğunluğu............................. 143
9.1.3.2. Kavak Odununun Hava Kurusu Yoğunluğu ........................ 143
9.1.3.3. Kavak Odununun Hacim Yoğunluk Değeri ......................... 144
9.1.3.4. Kavak Odununun Çalışması................................................. 144
9.1.3.5. Kavak Odununun Hava Boşluğu ve Azami Yoğunluğu ...... 145
9.1.4. Kavak Odununun Mekanik Özellikleri ...................................... 145
9.2. Kavak Odununun Kullanım Alanları ............................................... 146
9.2.1. Yabancı Kavak Odununun Kullanım Alanları........................... 149
9.2.2. Yerli Karakavak Odununun Kullanım Alanları ......................... 149
9.2.3. Kavak Biyokütlesi Kullanım Alanları........................................ 150
9.2.4. Kavak Odununun Diğer Kullanım Alanları ............................... 151
9.3. Kavak Odununun Muhafazası.......................................................... 151
KAYNAKÇA............................................................................................ 153
E K L E R ................................................................................................. 163
HACİM TABLOLARI .............................................................................. 165
YERLİ KARAKAVAK HACİM HÂSILAT TABLOLARI..................... 183
I-214 MELEZ KAVAK HACİM HÂSILAT TABLOLARI..................... 203
I–214 MELEZ KAVAK BİOKÜTLE HÂSILAT TABLOLARI ............. 219
XII
1. GİRİŞ
Yerli karakavak (Populus nigra L.) Anadolu'da asırlardan beri
yetiştirilmektedir. Ülkemizde 1962 yılında yapılmış olan bir envanter
çalışması sonucuna göre, toplam karakavak odunu üretimimiz 600 bin
m3/yıl olarak tahmin edilmiştir (FAO 1968). Türkiye'de yabancı kavak
türlerinin yetiştirilmesi ilk defa Sümerbank Selüloz Sanayii tarafından 1946
yılında başlatılmıştır (Figen-Erem 1949, Birler 1983). İzmit’te Kavakçılık
Araştırma Enstitüsü’nün 1962 yılında faaliyete geçmesi ile ülkemizde hem
yabancı kavak, hem de yerli karakavak yetiştiriciliği gelişmiştir. 1994
yılında yürütülen bir envanter çalışması sonucuna göre, Türkiye’de üretilen
kavak odununun yaklaşık % 57 si yabancı kavak ağaçlandırmalarından elde
edilmektedir. Envanter çalışması bulgularına göre, ülkemizde üretilen
toplam kavak odunu miktarı 3,5 milyon m3/yıl olarak belirlenmiştir.
Üretimin yaklaşık 2 milyon m3/yıl kadarı yabancı kavak, 1,5 milyon m3/yıl
kadarı da yerli karakavak ağaçlandırmalarından elde edilmektedir (Birler ve
Diner 1994). Yerli karakavak odunu daha çok kırsal yörelerde ve bir yapı
malzemesi olarak kullanılmaktadır. Yabancı kavak odunu ise büyük ölçüde
palet, ambalaj sandığı, kâğıt ve yonga levha imalinde olmak üzere, odun
işleyen sanayi sektörü tarafından kullanılmaktadır. Bu nedenle, ülkemizde
sanayi sektörünün ve ticaret hacminin gelişmesine paralel olarak, yabancı
kavak odunu üretiminin de artması beklenmektedir (Birler 2009).
1.1. Türkiye’de Kavak Ağaçlandırmalarında Kullanılan Türler
Kavak (Populus L.), botanik sınıflandırmaya göre, tohumlu bitkiler
(Spermatophyta) grubunun kapalı tohumlular (Angiospermae) alt şubesine
bağlı iki çenekliler (Dicotyledonae) sınıfına giren Salicales takımına ait
Salicaceae familyası içinde yer almaktadır (Tunçtaner 2008). Kavak cinsi
Turanga, Leuce, Aigeiros, Tacamahaca ve Leucoides olmak üzere beş
seksiyona ayrılmaktadır (FAO 1979, Birler 1986). Dünya’da kültürü yapılan
kavaklar büyük çoğunlukla Aigeiros Seksiyonu içinde yer almakta ve bu
nedenle “gerçek kavaklar” olarak isimlendirilmektedir (Yaltırık 1973).
Türkiye’de ticari amaçla yetiştirilen kavaklar da Aigeiros seksiyonuna dâhil
bulunmaktadır.
Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, 1962
yılından buyana Türkiye’de modern kavak yetiştiriciliğinde kullanılması
uygun olan yerli ve yabancı kavak klonlarını belirlemek üzere, değişik
aşamalarda araştırma ve uygulama çalışmaları yürütmüştür. Türkiye’de
1
yetiştirilmesi uygun görülen kavak türleri ve kavak klonları anılan enstitü
tarafından yürütülen araştırma çalışmaları sonuçlarına göre seçilmiştir.
Türkiye’de yetiştirilen kavak türleri ve klonları “yerli kavaklar” ve
“yabancı kavaklar” olarak iki ayrı kategori altında ele alınmaktadır. Yerli
kavaklar kapsamına, ülkemizde asırlardan beri yetiştirilmekte olan ve Asya
servi kavağı adı ile de tanımlanan ehrami (piramidal) karakavaklar (Populus
nigra L.) girmektedir. Bu yayında, yerli kavaklar “yerli karakavak” terimi
ile tanımlanmıştır. Yabancı kavaklar ise ülkemize ilk defa 1946 yılında ithal
edilmiş ve 1960’lı yıllardan itibaren yaygın şekilde yetiştirilmeye
başlanmıştır. Yabancı kavaklar kapsamında yetiştirilen kavak klonlarının bir
kısmı, Avrupa karakavakları ile Amerikan karakavaklarının döllenmesi
sonucunda oluşan Euramerican melez kavak klonları arasından, diğer bir
kısmı ise Amerikan karakavaklarının (Populus deltoides) tür içi
döllenmeleri sonucunda oluşan klonlar arasından seçilmiştir.
1.1.1. Yerli Kavak Klonları
Karasal iklim şartlarına sahip orta, doğu ve güneydoğu Anadolu
bölgelerinde geleneksel olarak yetiştirilen yerli piramidal karakavak
kültivarları arasında en uygun olanların seçilmesi amacı ile Kavak ve Hızlı
Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü (KAE) tarafından araştırma
çalışmaları yürütülmüştür. Çalışmalar sonucunda en uygun olarak seçilen
“TR–56/52” ve “TR–56/75” numaralı kültivarların yerli karakavak (Populus
nigra L.) klonu olarak tescil edilmeleri için, 15–26 Mayıs 1965 tarihinde
Tahran/İran’da toplanmış olan “Uluslararası Kavak Komisyonu”na
başvurulmuştur. Bu başvuru üzerine, seçilmiş olan yerli karakavak
kültivarlarının uluslararası tescilleri, “Populus thevestina cl. TR–56/52” ve
“Populus thevestina cl. TR–56/75” isimli klonlar olarak yapılmıştır (FAO
1965, Sertmehmetoğlu ve Ark. 1969). Daha sonraki yıllarda anılan
komisyon tarafından kabul edilmiş olan kurallar uyarınca, “TR–56/52” no.lu
klon “GAZİ” ismi ile, “TR–56/75” no.lu klon da “ANADOLU” ismi ile
tescil edilmiştir (KAE 1994).
Karasal iklim koşullarının egemen olduğu doğu, orta ve güneydoğu
Anadolu bölgelerindeki devlet fidanlıklarında “GAZİ (TR–56/52)” ve
“ANADOLU (TR–56/75)” adlı uluslar arası tescili yapılmış yerli karakavak
klonları ile dikim materyali olarak fidan veya sırık çeliği yetiştirilmekte ve
bu materyal kullanılarak ağaçlandırmalar tesis edilmektedir (Resim 1).
2
Resim 1. Yerli karakavak “ANADOLU (TR–56/75)”klonu ile
tesis edilmiş bir ağaçlandırma
KAE tarafından sürdürülen genetik seleksiyon çalışmaları sonucunda
Behiçbey, Geyve ve Kocabey isimleri verilen üç ayrı yerli karakavak klonu
daha seçilmiştir. Araştırma çalışması sonuçlarına göre, bu üç klonun da
ülkemizde yaygın şekilde yetiştirilebileceği anlaşılmıştır. Bu klonlar,
Türkiye Ulusal Kavak Komisyonu tarafından “BEHİÇBEY (TR–62/154)”,
“GEYVE (TR–67/1)” ve “KOCABEY (TR–77/10)” isimleri ile tescil
edilmiştir (Tunçtaner 2008, Birler 2009).
1.1.2. Yabancı Kavak Klonları
Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü
tarafından 1962 yılında başlatılan çalışmalar kapsamında, birçok ülkeden
elde edilen bilgi, materyal ve araştırma bulgularına dayanarak, Türkiye’de
yetiştirilmesi en uygun Euramerican melez kavak klonu olarak İtalya’da
geliştirilmiş olan Populus euramericana cv.“I–214” klonunu seçilmiştir. İlk
aşama araştırma bulgularına göre, bu klonun ülkemizin sahil ve sahil ardı
bölgelerinde 1000 m yüksekliğe kadar olan yerlerde tesis edilecek
ağaçlandırmalarda güvenle kullanılabileceği belirlenmiştir. Daha sonraki
yıllarda kurulmuş olan populetumlardan elde edilen sonuçlar, Populus
euramericana “I-214” melez kavak klonunun, orta ve güneydoğu Anadolu
bölgelerinde de başarıyla yetiştirilebileceğini göstermiştir (Resim 2).
3
Resim 2. Populus euramericana cv. ‘I–214’ melez kavak klonu ile
tesis edilmiş bir ağaçlandırma
KAE tarafından kurulan populetumların değerlendirilmesinden çıkan
sonuçlar, “SAMSUN” (I–77/51) ve “İZMİT (S–307/26)” isimli Amerikan
karakavağı (Populus deldotides) klonları ile “I–45/51” numaralı
Euramerican melez kavak klonunun da, Populus euramericana cv.“I–214”
melez kavak klonu ile birlikte, ülkemizde başarıyla yetiştirilebileceğini
göstermiştir (KAE 1994). 2000’li yıllardan itibaren, Karadeniz ve Marmara
bölgelerinde Samsun (I–77/51) klonu da başarılı bir şekilde ve “I–214”
klonu kadar yaygın olarak kullanılmaktadır. Samsun klonunun, özellikle
kuraklık olmak üzere, olumsuz yetişme ortamı koşullarına daha duyarlı
olduğu bildirilmektedir. Bu nedenle, Samsun klonu ile tesis edilen
ağaçlandırmalarda sulama başta olmak üzere bakım uygulamalarında
yapılan ihmaller, diğer kavak klonlarına kıyasla, daha olumsuz sonuçlara
yol açmaktadır. “I–45/51” Euramerican melez kavak klonu büyüme ve
hacim verimi bakımından “I–214” melez kavak klonu ve Samsun “I–77/51”
klonu ile kıyaslandığında biraz geride kalmaktadır. Ancak, diğer iki klona
kıyasla, “I–45/51” Euramerican klonunun olumsuz yetişme koşullarına
karşı biraz daha dirençli olduğu gözlenmektedir. Bu nedenle, “I–45/51”
melez kavak klonunun toprak işleme ve sulama olanakları kısıtlı olan galeri
kavakçılığında kullanılması uygun görülmektedir (Birler 2009).
4
2. KAVAK FİDANLIKLARI
Kavak fidanlıkları konusu kavak fidanlıkları tesisi, kavak
fidanlıklarında arazi hazırlığı, kavak fidanlıklarında yetiştirme teknikleri,
kavak fidanlıklarında bakım ve kavak fidanlarının satışa hazırlanması olmak
üzere beş ayrı alt başlık altında incelenmiştir.
2.1. Kavak Fidanlıkları Tesisi
Kavak fidanlığı tesis etmek için öncelikle kavak yetiştirmeye uygun
bir arazi temin edilmesi gerekmektedir. Fidanlık arazisinin büyüklüğü, yıllık
olarak yetiştirilmesi öngörülen kavak fidanı veya kavak çeliği sayısına göre
belirlenmektedir. Üretim materyali çelik üretimi yapılıp yapılmayacağına
ve yetiştirilmek istenen fidan yaşına göre, fidanlıkta bir rotasyon planı ve
parselasyon yapılmaktadır. Fidanlık tesisi için temin edilen arazide bazı
engebe ve drenaj gibi sorunlarının bulunması halinde, arazi tesviye
edilmekte ve uygun bir drenaj sistemi oluşturulmaktadır.
2.1.1. Kavak Fidanlık Tesisi için Arazi Seçimi
Kavak fidanı yetiştirilecek arazilerdeki toprak koşullarının, kavak
bitkisi toprak istekleri ile uyumlu olması istenmektedir. Kavak bitkisi
akarsular boyunca oluşmuş alüvyon, derin, geçirgen ve besin maddeleri
bakımından zengin topraklarda iyi gelişmektedir. Taban suyunun hareketli
ve en yüksek 80 cm derinlikte olması istemektedir. Toprak reaksiyonu (pH)
seviyesinin 6,5–7,5 arasında olması tercih edilmektedir (Zengin 1989 b).
Toprak profilinde fidan köklerinin yeterli derinlikte gelişmesini
engelleyecek kireç birikme horizonu, toprak yüzeyine yakın çakıl tabakası
ve benzeri oluşumların bulunması istenmemektedir. Ağır killi ve fazla
kumlu gibi aşırı özellikleri olan topraklar da kavak fidanlık yeri olarak
uygun görülmemektedir. Fidanlık kurulmak istenen yörede sulama suyunun
temin edilebilir olması, yer seçimi için bir ön koşul olarak kabul
edilmektedir.
Kavak fidanlık arazisinin düz bir alanda yer alması, ancak egemen
bir rüzgâr etkisi altında bulunmaması istenmektedir (Zengin 1989 b).
Rüzgâr etkisini azaltmak için fidanlık arazisi kenarları boyunca uygun ağaç
ve ağaççık türleri ile rüzgâr perdesi tesis edilmesi önerilmektedir. Ayrıca,
erken veya geç don tehlikesi olan ve don çukuru durumundaki yerlerde
fidanlık tesis edilmesi uygun görülmemektedir (FAO 1979).
5
Fidanlık yerinin kolay ulaşılabilir ve kavak ağaçlandırma yörelerine
yakın bir konumda olması fidanlık ekonomisi açısından gerekli
görülmektedir (Zengin 1989 b).
2.1.2. Kavak Fidanlıkları Rotasyon Plânı ve Parselasyonu
Hiç nadas yapılmadan uzunca bir süre sadece belirli bir bitkinin
yetiştirildiği topraklar tek yönlü olarak sömürülmekte ve verim güçlerini
yitirmektedir. Çok sayıda ağaç türü ve orman ağacı fidanları ile
kıyaslandığında, kavak fidanları daha hızlı büyümekte ve ayni sürede daha
büyük boyutlara ulaşmaktadır. Bu durum sonucunda, kavak bitkisi toprağı
daha fazla sömürmüş olmaktadır. Sürdürülebilir bir fidanlık yönetimi için
toprağın dinlendirilmesi, iyileştirilmesi ve eksilen bitki besin maddelerinin
toprağa geri verilmesi gerekmektedir. Fidan üretim çalışmalarının bir zaman
ve mekân planı içerisinde ve toprağın verim gücünde bir azalma olmaksızın
sürdürülmesini temin amacı ile fidanlıklar için bir rotasyon planı ve buna
bağlı olarak parselasyon yapılmaktadır.
Kavak fidanlıklarında rotasyon planı ve rotasyon parseli sayısı
yetiştirilmek istenen fidan yaşına bağlı olarak değişmektedir. Bir yaşında
fidan yetiştirmek amaçlandığında üç yıllık rotasyon planı ve üç adet
rotasyon parseli, iki yaşında fidan yetiştirmek amaçlandığında ise dört yıllık
rotasyon planı ve dört adet rotasyon parseli oluşturulmaktadır.
Parsellerin büyüklüğü fidanlık arazisinin büyüklüğüne bağlı olarak
değişmektedir. Fidanlık arazisinin büyüklüğü ise hedeflenen yıllık fidan
üretim miktarına bağlı olarak belirlenmektedir.
Rotasyon parselleri fidanlık ana yolunun her iki tarafına
yerleştirilmekte ve aralarında ana yola bağlantılı olarak parsel yolları
yapılmaktadır. Ayrılan dört adet rotasyon parselinden 1. parselde bir
yaşındaki fidanlar, 2. parselde ise iki yaşındaki fidanlar bulunmaktadır.
Diğer iki parsel (3.ve 4. parseller) nadasa bırakılmaktadır. Nadasa bırakılan
parsellerde ilk dinlenme yılında temizlik ve toprak işlemesi, ikinci dinlenme
yılında ise toprak işlemesi ile birlikte organik gübreleme yapılmakta ve
böylece fidanlık toprağı iyileştirilmekte ve güçlendirilmektedir. İkinci
dinlenme yılının sonbaharında, parselde ertesi yıl tekrar fidan yetiştirilmek
üzere, toprak hazırlığı yapılmaktadır.
Kavak fidanlıklarında kavak fidanı veya kavak sırık çeliği üretimi
yanında, üretim materyali olarak gövde çeliği de üretilmek istenmesi
6
durumunda, yukarıda belirtilen rotasyon parsellerine (fidan yetiştirme
parsellerine) ek olarak, ayrıca bir materyal üretim parseli veya anaçlık
parseli ayrılmaktadır.
Fidanlıkta yürütülecek bütün faaliyetler rotasyon yıllarına ve
rotasyon parsellerine göre planlanmaktadır. Böylece, bir zaman ve mekân
düzenine göre fidanlıkta hangi iş ve işlemlerin nerede, ne kadar alanda, nasıl
ve ne zaman yürütüleceğini belirten bir rotasyon ve işletme planının
hazırlanması mümkün olmaktadır.
2.1.3. Kavak Fidanlık Arazilerinde Tesviye ve Drenaj
Bazı hallerde, fidanlık tesis edilecek arazilerde tesviye ve drenaj
sorunları bulunmaktadır. Bu tür bir sorunla karşılaşıldığında, fidanlık
arazisinde tesviye ve drenaj işlemleri yapılması gerekmektedir.
Kavak fidanlıklarında küçük çaplı tümsek ve çukurları düzeltmek
amacı ile yürütülen tesviye işlemi, 70–80 Hp (55–60 kw) gücündeki bir
traktöre önden veya arkadan bağlanmış tesviye bıçağı veya küreği yardımı
ile yapılmaktadır. Fidanlık arazisinin tesviye edilerek düzgün hale
getirilmesi, özellikle etkin ve homojen bir sulama yapabilmek için
gerekmektedir. Ayrıca, tesviye edilmiş düzgün bir arazide diğer kültürel
işlemler de daha etkin ve verimli bir şekilde yürütülmektedir.
Fidanlık arazisinde taban suyu seviyesinin gereğinden daha yüksek
olması veya diğer çeşitli nedenlerle arazide biriken fazla suyun uzunca bir
süre kalması sakıncalı olmaktadır. Aşırı su birikintilerinin ve gereğinden
fazla yüksek seviyedeki taban suyunun arazi dışına çıkarılması için bir ana
boşaltma kanalı ve buna bağlı drenaj kanallarından oluşan bir drenaj
sisteminin fidanlık arazisinde oluşturulması gerekmektedir (Resim 3).
Resim 3. Fidanlık arazisinde ark pulluğu ile açılan bir drenaj kanalı
7
2.2. Kavak Fidanlıklarında Arazi Hazırlığı İşlemleri
Kavak fidanlık arazisinin çelik dikimine uygun hale getirilmesi için
öncelikle uygun teknikler uygulanarak fidanlıkta toprak hazırlığı
yapılmaktadır. Ayrıca, dozajı toprak analizi sonuçlarına göre belirlenen
organik ve mineral gübrelemeler yapılmakta ve böylece fidanlık toprağı
iyileştirilmektedir.
2.2.1. Kavak Fidanlıklarında Toprak Hazırlığı
Kavak fidanlıklarında toprak hazırlığının ana amacı çeliklerin
kolayca dikilmesine, toprakta yeterli derinlikte geçirgenlik sağlanmasına ve
fidanların yeterli derinlikte kök gelişmesi yapabilmesine uygun toprak
strüktürünün oluşturulmasıdır. Toprak işlemenin 30–35 cm derinlikte ve
sadece üst toprak katmanında yapılması belki sadece çelik dikimi için
yeterli görülebilmektedir. Ancak, yağış sularının toprakta yeterli derinliğe
ulaşabilmesi ve fidanların yeterli derinlikte kök geliştirebilmeleri için,
fidanlıklarda 50–60 cm derinliğe kadar geçirgenlik sağlayacak bir alt toprak
işleme tekniğinin uygulanması önerilmektedir (KAE 1994).
2.2.1.1. Kavak Fidanlıklarında Alt Toprak İşleme
Toprak strüktürünü en az 50–60 cm derinlikte iyileştirmek ve yeterli
düzeyde geçirgenlik sağlayabilmek için, fidanlıklarda alt toprak işlemesi
öngörülmektedir. Alt toprak işlemesi için, 70–90 Hp (55–70 kw) gücünde
4x4 lastik tekerli bir traktöre monte edilmiş kaz ayaksız iki veya üç soklu
dip kazan (riper pulluk) kullanılmakta ve işlem 3 km/saat’lik bir hız ile
yürütülmektedir (Resim 4). Riper pullukla 50–60 cm derinlikteki alt toprak
işlemesinin, tam alanda ve çift yönlü olarak uygulanması önerilmektedir.
Alt toprak işlemesinden umulan faydanın sağlanabilmesi için, işlemin
toprak tavda iken yürütülmesi gerekmektedir.
2.2.1.2. Kavak Fidanlıklarında Üst Toprak İşleme
Alt toprak işlemesini takiben, 70 Hp (50–55 kw) gücündeki traktör
tarafından çekilen iki veya üç soklu bir pullukla 30–35 cm derinlikte ve tek
geçişle tam alanda üst toprak işlemesi yapılmaktadır. Pullukla üst toprak
işlemesinden sonra, yine 70 Hp (50–55 kw) gücündeki bir traktöre monte
edilmiş ağır diskaro kullanarak 25 cm derinlikte ve 5 km/saat işlem hızı ile
dikey yönde üst toprak işlemesi yapılmakta ve böylece arazi çelik dikimine
hazır hale getirilmiş olmaktadır (Resim 5).
8
Resim 4. Alt toprak işlemede kullanılan kaz ayaksız riper pulluk
Resim 5. Ağır hizmet diskaro ile dikey yönde üst toprak işlenmesi
Dinlendirme yapılan rotasyon parsellerinde toprak işlemesi ve yeşil
gübreleme yapılması önerilmektedir. Dinlendirme, hiçbir işlem yapılmadan
arazinin nadasa terk edilmesi anlamına gelmemektedir. Kavak kültürü
yapılmaksızın iki yıl süre ile dinlendirilen parsellerde, birinci dinlenme
yılının yaz aylarında, arazide fidan ve kök kalıntıları temizlenmekte,
pullukla sürüm yapılmakta ve diskaro çekilmektedir. Ayni yılın son
baharında bakla türleri ile yeşil gübre ekimi yapılmaktadır. İkinci dinlenme
yılında, yeşil gübre çiçeklenme döneminde iken diskaro ile parçalanmakta
ve pullukla sürülerek toprağa karıştırılmaktadır (Semizoğlu 1979). Yeşil
gübreyi toprağa karıştıran sürümden önce, hektar başına 100 kilogramlık
azot gübresi (tercihan ve toprak çok alkali karakterde değilse amonyum
nitrat) verilmekte ve böylece, yeşil gübrenin toprak içerisindeki ayrışması
hızlandırılmaktadır.
Toprak işleme işlemleri, zararlı otların yok edilmesi, toprağın
havalandırılması, yeşil gübre bitkilerinin ayrıştırılması ve toprak içerisinde
bulunan zararlı böcek ve kurtların bertaraf edilmesi gibi çok önemli faydalar
sağlayan gerekli uygulamalar olarak kabul edilmektedir. Toprak işleme
işlemlerinden beklenen faydaların sağlanabilmesi için, işlemin toprağın
tavda olduğu bir zamanda uygulanması gerekmektedir.
9
2.2.2. Kavak Fidanlıklarında Dikim Öncesi Gübreleme
Kavak fidanlıklarında yetiştirilen fidan, sırık çeliği ve çeliklik
gövdeler ile birlikte önemli ölçüde mineral besin maddesi fidanlık
toprağından alınmaktadır. İtalya’da, 9050 adet/ha iki yaşlı “I–214” melez
kavak fidanı yetiştiren fidanlık koşullarında yürütülen bir araştırma
çalışması ile tüketilen mineral besin maddesi miktarları saptanmış ve
aşağıda hem kg/ha hem de g/fidan olarak verilmiştir: 340 kg/ha - 33,57
g/fidan (N) azot, 100 kg/ha - 11,05 g/fidan (P2O5) fosfor, 299 kg/ha - 33,04
g/fidan (K2O) potasyum ve 492 kg/ha - 54,36 g/fidan (CaO) kalsiyum
(Frison 1969 - FAO 1979 - Lucci ve Tacenur 1991). Topraktan alınan
“CaO” daha çok yapraklarda birikmekte ve yaprak dökümü ile büyük
oranda toprağa geri dönmektedir (Frison 1969 - FAO 1979). Ancak, kavak
yetiştirilen topraklarda pH derecesinin 5,0’den küçük olması durumunda,
asit reaksiyonu nötrleştirmek için bir kireç gübrelemesi önerilmektedir.
Fidan üretimi sonucunda toprakta meydana gelen mineral besin
maddesi eksilmesini karşılayacak oranda ve nitelikte bir gübreleme
yapılmadığı takdirde, fidanlık toprağının verim gücü zayıflamakta ve
gelecek rotasyon dönemlerinde yetiştirilen dikim materyalinin miktar ve
kalitesi düşmektedir. Fidanlıklarda uygulanan gübrelemeler ile fiziksel ve
kimyasal olarak iki türlü toprak ıslahı amaçlanmaktadır. Organik
gübrelemeler ile toprak bünyesi iyileştirilmekte ve toprağın fiziksel ıslahı
sağlanmaktadır. Mineral gübrelemeler ile ise toprakta eksikliği belirlenen
mineral besin maddeleri tamamlanmakta ve toprağın kimyasal ıslahı
sağlanmaktadır.
Kavak fidanlıklarında yetiştirilen fidanların veya sırık çeliklerinin
sulama ve mineral besin maddelerinden daha çok yararlanabilmesi için
öncelikle fiziksel toprak özelliklerinin iyileştirilmesi gerekmektedir (Zengin
1989 a). Bu nedenle, fidanlıklarda toprağın fiziksel ıslahına öncelikle önem
verilmektedir. Fidanlıklarda uygulanan organik ve mineral gübrelemeler
aşağıda belirtilmiştir.
2.2.2.1. Organik Gübreleme
Çiftlik gübresi ile gübreleme ve yeşil gübreleme şeklinde yapılan
organik gübrelemeler, fidanlık topraklarının fiziksel ıslahı için başvurulan
ve yaygın olarak uygulanan yöntemlerdir. Fidanlıklarda yeterli miktarda
çiftlik gübrelemesinin ilke olarak ve düzenli bir şekilde sürdürülmesi
10
önerilmektedir. Yeterli miktarda çiftlik gübresinin temin edilememesi
durumunda, yeşil gübrelemeler daha çok önem kazanmaktadır.
Fidanlıklarda kullanılacak çiftlik gübresinin iyi yanmış olması ve dekar
başına 100–200 kg arasında verilmesi uygun görülmektedir. İyi yanmış
durumdaki çiftlik gübresi, genel olarak rotasyon parselinin ikinci dinlenme
yılının yaz aylarında toprağa verilmekte ve diskaro veya rotavatör
kullanarak üst toprak ile karıştırılmaktadır.
2.2.2.2. Azotlu Mineral Gübreleme
Azotlu mineral gübreler kapsamında, ülkemizde en yaygın olarak
amonyum sülfat ve amonyum nitrat kullanılmaktadır. Amonyum sülfat
gübresi daha çok pH derecesi yüksek alkali karakterdeki topraklar için,
amonyum nitrat gübresi ise nötr veya asit karakterli topraklar için tercih
edilmektedir (Zengin 1989 a).
Azotlu mineral gübreler genel olarak dikilen çeliklerin tomurcuk
patlattığı zamanda verilmekte ve hemen diskaro çekilerek toprağa
karıştırılmaktadır. Kavak çeliklerinin erken kış aylarında dikilmesi
durumunda, gübrenin çeliklerin yaprak açması sırasında verilmesi ve uygun
ekipmanlar ile toprağa karıştırılması önerilmektedir (Semizoğlu 1979).
2.2.2.3. Fosforlu Mineral Gübreleme
. Fosforlu gübrelerin erimeleri güç ve toprak tarafından tutularak
bitkiler için yararlanılamaz hale gelmeleri kolay olduğundan, taneli
(granüle) yapıda olanları tercih edilmektedir. Genellikle geç sonbaharda
veya dikimden 30–40 gün önce verilen fosforlu gübreler etkili olmaktadır.
Yüzde 16’lık süper fosfat gübresinin, her dekar başına 20–40 kg olarak
verilmesi yeterli bulunmaktadır. Ancak, fosfor gübrelemeleri için uygun
dozaj, fidanlıkta yapılacak toprak ve yaprak analizleri sonuçlarına göre
belirlenmektedir.
2.2.2.4. Potasyumlu Mineral Gübreleme
Potasyumlu mineral gübreler, bitkilerin hastalıklara karşı direncini
arttırmakta ve genellikle topraklarımızda yeterli düzeyde bulunmaktadır. Bu
nedenle, potasyumlu mineral gübrelerin fidanlıklarda yapılacak toprak ve
yaprak analizleri sonuçlarına göre kullanılması önerilmektedir. Potasyumlu
mineral gübreler kapsamında, ülkemizde daha çok potasyum sülfat
kullanılmakta ve dekar başına genellikle 10–20 kg verilmektedir.
11
2.2.2.5. Kompoze (DAP) Gübreleme
Azot ve fosforu birlikte içeren ve (Di Ammonium Phosphate) “DAP”
olarak isimlendirilen gübreler, piyasada genellikle 16–48–0 veya 18–51–0
terkibinde bulunmakta ve terkibindeki beher kg azota karşılık yaklaşık 3 kg
fosfor içermektedir. DAP gübresi fidanlıklarda daha çok çelik dikimi
sırasında verilmektedir. Uygun gübreleme miktarının toprak analizleri
sonucuna göre belirlenmiş olması gerekmekle birlikte, uygulamada
genellikle dekar başına 15–20 kg verilmesi yeterli görülmektedir (Zengin
1989 a).
2.3. Kavak Fidanlıklarında Yetiştirme Teknikleri
Araştırma amaçlı çalışmalar kapsamında kavak fidanı yetiştirmek
için kavak tohumu, kavak köklü çeliği, kavak gövde çeliği ve çeşitli bitki
dokuları üretim materyali olarak kullanılmaktadır. Ancak, tohumun üretim
materyali olarak kullanılması durumunda, üretilen fidanlar farklı genetik
özellikte olmakta ve klonal saflıktan söz edilememektedir. Endüstriyel
amaçlı dikim materyali üretiminde klonal saflığı korumak ve uygulamada
kolaylık sağlamak amacıyla vejetatif üretim yöntemi tercih edilmekte ve
üretim materyali olarak da kavak gövde çeliği kullanılmaktadır.
Kavak ağaçlandırmaları tesisinde dikim materyali olarak kullanılan
kavak fidanları ve kavak sırık çelikleri, kavak gövde çeliklerinden
üretilmektedir. Kavak fidanı terimi ile bir veya iki yaşlı köklü kavak bitkisi,
kavak sırık çeliği terimi ile ise yine bir veya iki yaşlı ancak köksüz kavak
bitkisi tanımlanmaktadır. Bir yaşlı kavak fidanı ve bir yaşlı kavak sırık
çeliği yetiştirilmek istenmesi durumunda, Samsun (I–77/51) kavağı ve yerli
karakavaklar gibi hâkim tepe sürgünü oluşturma eğiliminde olan kavak
klonları tercih edilmektedir. Yerli ve yabancı kavak klonları ile
ağaçlandırma tesis etmek için, dikim materyali olarak kavak fidanı veya
kavak sırık çeliği kullanılmaktadır. Ancak, seyrek görülen bir uygulama
olmakla beraber, doğrudan gövde çeliği dikimi ile de kavak ağaçlandırması
tesis edilebileceği bildirilmektedir (AFOCEL 1981, Akgül 2008).
Anadolu’da asırlardan beri geleneksel yöntemlerle yerli karakavak
yetiştirilmektedir. Geleneksel yöntemde karakavak ağaçlarının budanması
ile elde edilen düzgün ve uygun boydaki dallar, ağaçlandırma tesisinde sırık
çeliği olarak kullanılmaktadır. Ancak, özellikle yabancı kavak tür ve
klonları ile tesis edilen ağaçlandırmalarda, diğer ülkelerde olduğu gibi
ülkemizde de, uzun yıllar çoğunlukla kavak fidanı kullanılmıştır.
12
Yetiştirilmesi, taşınması, muhafazası ve dikimi aşamalarında
uygulanan yöntemler nedeniyle, hem fidanlık hem de ağaçlandırma
aşamalarında kavak fidanı maliyetleri, kavak sırık çeliğine nazaran daha
yüksek olmaktadır (Birler ve Koçer 1993). Fidanlık ve ağaçlandırma
aşamalarında maliyetlerde indirim sağlamak amacıyla, kavak sırık çeliği
üretim teknikleri üzerinde çeşitli araştırma çalışmaları yürütülmüştür
(Sarıbaş 1993, Zoralioğlu 1993, Uludağ ve ark 2003, Kılıçaslan ve ark.
2005a ve 2005b, Akgül 2007). Araştırma bulgularına dayalı uygulamalar
etkisiyle, ülkemizde kavak sırık çeliği üretimi ve ağaçlandırma tesisinde
kullanımı giderek artmaktadır.
Kavak çelikleri, kavak fidanları ve kavak sırık çelikleri farklı
fidanlık teknikleri uygulanarak yetiştirilmektedir. Bu nedenle, kavak
fidanlıklarında yetiştirme teknikleri başlıklı bölüm, kavak çeliği üretimi,
kavak fidanı üretimi ve kavak sırık çeliği üretimi olmak üzere üç ayrı alt
başlık altında incelenmiştir.
2.3.1. Kavak Çeliği Üretimi
Çelik, bir yaşındaki kavak bitkisinin kökünden veya gövdesinden
alındığına göre, kök çeliği, köklü çelik ve gövde çeliği olarak
isimlendirilmektedir. Bir yaşındaki kavak gövdesinden alınan çelikten
yetiştirilmiş olan bir yaşındaki fidanın kökü iki yaşında olmaktadır. Bu
nedenle, bir yaşındaki fidandan elde edilen gövde çelikleri (çelikler) bir
yaşında, köklü çelikler ise iki yaşında olmaktadır (Resim 6).
Resim 6. Köklü çelikler ve gövde çelikleri (çelikler)
Araştırma bulgularına göre, 30–35 cm boydaki gövde çelikleri ile
köklü çelikler arasında tutma başarısı ve ürettikleri fidan kalitesi
bakımından önemli bir fark bulunmamaktadır (KAE 1994). Buna karşılık,
gövde çeliklerinin üretilmesi, taşınması, muhafazası ve dikilmesi işlemleri,
13
köklü çelikler ile kıyaslanamayacak kadar kolay ve maliyeti düşük
olmaktadır. Bu nedenle, köklü çelik üretim tekniğinin ilk geliştirildiği ülke
olan İtalya’da dahi, kavak dikim materyali üretiminde köklü çelik kullanımı
terk edilmiştir (Frison 1999). Ülkemizde de, endüstriyel amaçlı kavak dikim
materyali üretiminde sadece kavak gövde çelikleri kullanılmaktadır. Tablo
1’de bir yaşındaki kavak gövdelerinden elde edilen gövde çelikleri için
uygun görülen boyutlar verilmiştir.
Tablo 1: Gövde çeliği boyutları (KAE 1994)
Kavak Türü
Yabancı kavaklar
Yerli karakavaklar
Çelik Çapı
(cm)
1,5 – 3,0
1,0 – 2,5
Çelik Boyu
(cm)
22 – 35
20 – 30
Kavak yetiştiriciliğinde klonal saflığın ve verimliliğin ülke çapında
sürdürülmesini temin için, kavak yetiştiriciliğinden sorumlu kamu kurumları
tarafından kontrollü kavak çeliği üretimi, dağıtımı, kavak yetiştiricilerinin
bilgilendirilmesi ve yönlendirilmesi gibi konularda etkili politikaların
izlemesi gerekli görülmektedir. Bu durumda, kavak fidanı yetiştiricileri
fidan üretim materyali olarak kullandıkları çelikleri kendilerinin üretmeleri
yerine, kontrollü çelik üreten kamu fidanlıklarından temin etmekte ve
böylece klonal saflık ülke çapında sürdürülebilmektedir.
Kavak çeliği üretimi konusu, çeliklik kavak gövdesi yetiştirilmesi,
kavak çeliği hazırlanması ve kavak çeliği muhafazası olmak üzere üç ayrı
alt başlık altında incelenmiştir.
2.3.1.1. Çeliklik Kavak Gövdesi Yetiştirilmesi
Kavak çeliği, bir yaşındaki kavak gövdelerinin yaklaşık 20–25 cm
boyunda parçalar halinde kesilmesi ile elde edilmektedir. Bir yaşındaki
kavak gövdeleri ise, çoğunlukla çeliklik kavak gövdesi veya kavak sırık
çeliği üretimi amacıyla tesis edilmiş olan anaçlık parsellerde yetişen bir
yaşındaki kavak sürgünlerinden elde edilmektedir.
Anaçlık yöntemle çeliklik kavak gövdesi yetiştirilmesinde fidanlık
toprağı aşırı şekilde sömürülmektedir. Bu nedenle, anaçlık yöntemle çeliklik
kavak gövdesi yetiştirmenin, güçlü bir gübreleme programı ile birlikte
sürdürülmesi gerekmektedir.
Anaçlık parselde çelik dikimi genellikle insan gücü ile yapılmakta ve
düzgün sıralar halinde olması için bir dikim ipinden yararlanılmaktadır
14
(Resim 7). Sıralar dışına kaymış çeliklerden çıkan sürgünler, sıralar
arasındaki bakım işlemlerini ve kullanılan makine-ekipman geçişlerini
engellemekte, ayrıca sürgünlerin de zarar görmesine neden olmaktadır.
Kavak fidanı yetiştirmek üzere rotasyon parsellerindeki çelik dikimlerine
kıyasla, anaçlık parsellerdeki çelik dikimlerinde daha sık aralık mesafe
düzenleri uygulanmaktadır (Resim 7–8). Anaçlık parselde her anaçlık çelik
için yaklaşık 0,60 m2 beslenme alanı sağlayacak bir aralık mesafe düzeninde
çelik dikimi yapılmaktadır. Çelik dikim sıraları arasındaki aralık, bakım
işlemlerinde kullanılan traktör ve ekipman geçişleri için uygun genişlikte
alınmaktadır. Örneğin; çelik dikim sıralarının 1,80 m aralıkla tesis edilmesi
durumunda, sıralar üzerindeki çelik dikimleri 30–35 cm mesafede
yapılmaktadır. Vejetasyon mevsimi sonunda, çeliklerden çıkan sürgünler
yerden 10 cm yükseklikten kesilerek alınmakta ve kökler anaçlık olarak
toprakta bırakılmaktadır. Bu şekilde tesis edilmiş olan bir dekar
genişliğindeki bir anaçlık parselde, standartlara uygun boyutta olmak üzere,
üç ila altı yıl süre ile her yıl en az 4500 adet bir yaşında çeliklik kavak
gövdesi elde edilebilmektedir. Belirtilen sayıdaki bir yaşlı kavak
gövdesinden yaklaşık 20 bin adet kavak gövde çeliği üretilmesi olası
görülmektedir. Bu nedenle, fidanlıklarda kavak fidanı üretimi için ayrılan
rotasyon parsellerine kıyasla, çok daha küçük bir alanın çeliklik kavak
gövdesi yetiştirmek üzere anaçlık parsel olarak ayrılması yeterli olmaktadır.
Resim 7. Anaçlık parselde dikim sıraları boyunca çelik dikimi
Resim 8. Anaçlık parselde dikilen ‘I–214’ melez kavak klonu
çeliklerinden yeni çıkan sürgünler
15
İtalya’da köklü çelik kullanımının terk edilmesinden sonra, çeliklik
fidan olarak yetiştirilen bir yaşlı fidanların gövdeleri, çelik hazırlanmak
üzere toprak yüzeyinden 10 cm yukarıdan kesilerek alınmakta ve kökleri
toprakta bırakılmaktadır. Üç ila altı yıl arasında değişen süreler ile toprakta
bırakılan kavak fidanı kökleri, anaçlık olarak kullanılmaktadır. Anaçlık
köklerden çıkan çok sayıdaki sürgün (bir yaşlı kavak gövdesi) toprak
yüzeyinden 10–15 cm yukarıdan kesilerek alınmakta ve kavak çeliği
üretiminde çeliklik kavak gövdesi veya kavak sırık çeliği olarak
kullanılmaktadır (Frison 1999). Bazı Avrupa ülkelerinde, kesilmiş kavak
ağaçlarının toprakta kalan kök kütükleri dahi çeliklik kavak gövdesi
üretmek için anaçlık olarak kullanılmaktadır.
Daha ekonomik olan anaçlık yöntemi ile çeliklik kavak gövdesi veya
kavak sırık çeliği yetiştirmek üzere ülkemizde çeşitli araştırma çalışmaları
yürütülmüştür (Sarıbaş 1993, Zoralioğlu 1993, Uludağ ve ark 2003,
Kılıçaslan ve ark. 2005a ve 2005b, Akgül 2007). Anılan araştırma bulguları
uyarınca, ülkemizdeki kavak fidanlıklarında kavak çeliği üretiminde
kullanılmak üzere, büyük ölçüde anaçlık yöntemle bir yaşlı çeliklik kavak
gövdesi veya kavak sırık çeliği yetiştirilmektedir.
2.3.1.2. Kavak Çeliği Hazırlanması
Tablo 1’de verilen çelik çaplarına uygun kalınlıkta, düzgün gövdeli,
üzerlerinde herhangi bir kabuk zedelenmesi bulunmayan ve her bakımdan
sağlıklı olan bir yaşındaki çeliklik kavak gövdeleri veya bir yaşlı kavak sırık
çelikleri
kullanılarak
kavak
çelikleri
hazırlanmaktadır.
Çelik
hazırlanmasında kullanılacak çeliklik kavak gövdelerinde ve kavak sırık
çeliklerinde hem odun dokusunun, hem de tomurcukların oluşmuş olması
gerekmektedir. Çelik hazırlama işleminin vejetasyon dönemi dışındaki bir
zamanda yürütülmesi gerekmektedir (FAO 1979). Çelik hazırlamak için en
uygun zaman, kış sonu veya ilkbahar başlangıcı olarak bildirilmektedir
(KAE 1994).
Uygun çap ve boy değerlerine ulaşmış bir yaşlı çeliklik kavak
gövdelerinin veya bir yaşlı kavak sırık çeliklerinin dipten itibaren yaklaşık
% 60’lık bir kısmında, Tablo 1’de çelik çapları için verilen kalınlıklara
ulaşılmakta ve kaliteli çelik elde edilebilmektedir. İnce ve tam
olgunlaşmamış olan bir yaşındaki gövdelerin uçları (% 40 oranındaki üst
kısım) ise, çelik üretimi için uygun bulunmamaktadır (KAE 1994 – Frison
1999). Çelik alınmaya uygun bulunan bir yaşlı kavak gövdeleri, makas
16
kullanarak boyları 20–22 cm arasında değişen 3 ila 6 adet parçaya
ayrılmakta ve gövde çelikleri elde edilmektedir. Gövde çelikleri alt
taraflarından (kök yönündeki çelik ucundan) eğik olarak, üst taraflarından
ise (gövdenin tepesi yönündeki çelik ucundan) gövde eksenine dik olarak ve
çelik gövdesi üzerindeki tomurcuklardan en üsttekinin yaklaşık 2 ila 3 cm
yukarısına denk gelecek şekilde kesilmektedir (Resim 6). Çeliklerin alt
uçları eğik olarak kesilmekle, çeliklerin alt ve üst uçları belirgin hale
getirilmekte ve ters dikilmeleri önlenmiş olmaktadır. Ayrıca, çeliklerin alt
uçlarına sivri bir şekil verilerek, dikimlerinde toprağa zedelenmeden ve
kolayca girmeleri sağlanmaktadır.
2.3.1.3. Kavak Çeliği Muhafazası
Kavak çelikleri hazırlanmalarını takiben kısa süre içinde dikilmeleri
gerekmektedir. Ancak, bazı koşullarda çeliklerin hazırlanmasından hemen
sonra dikilmeleri mümkün olmamakta ve uzunca bir süre bekletilmeleri
gerekmektedir. Bu gibi durumlarda, bir yaşlı kavak gövdelerinin çelik
olarak parçalara ayrılması işlemi bir süre için ertelenmektedir. Sürgün
verme yeteneğini yitirmemesi için, çelik üretilecek materyal (çeliklik kavak
gövdeleri veya kavak sırık çelikleri) uygun koşullar altında muhafaza altına
alınmaktadır. Bu amaçla, çeliklik kavak gövdeleri veya kavak sırık çelikleri
uçlarından kesilerek ortalama 110 cm boyunda çeliklik materyal haline
getirilmekte ve 50 veya 100 adetlik demetler halinde bağlanmaktadır.
Çeliklik materyal demetleri güneş almayan, serin ve korumalı bir yerde
gömüye alınmaktadır. Gömüye almak için yere 10–15 cm kalınlıkta hafif
nemli kum serilmekte ve çeliklik materyal demetleri kum tabakası üzerine
yatık ve birbirine bitişik olarak istif edilmektedir. Çeliklik materyal
demetleri, 20–25 cm kalınlıkta hafif nemli bir kum tabakası ile örtülmekte,
üzerleri bir branda bez ile kapatılmakta ve böylece gömüde muhafaza altına
alınmaktadır. Gömüdeki çeliklik materyal en fazla Mart ayı sonuna kadar
bekletilebilmektedir. Gömüden çıkarılan materyal, bekletilmeden çelik
olarak kesilmekte ve dikilmektedir.
Çeliklik materyal, +30 C ile +50 C arasındaki sıcaklıktaki soğuk hava
depolarında da nemli ortamlarda demetler halinde muhafaza edilmektedir.
Gömüden veya soğuk hava deposundan çıkarılan çeliklik materyalin her iki
ucundan 3–5 cm’lik bir kısım, rutubetini kaybetmiş olması olasılığına karşı
kesilmekte ve kalan kısım çelik boyutlarında kesilmektedir (KAE 1994).
17
2.3.2. Kavak Fidanı Üretimi
Kaliteli kavak fidan üretmek için kaliteli çeliklerin kullanılması
yanında, çelik dikimlerinin de iyi hazırlanmış topraklarda, doğru zamanda,
uygun dikim aralıklarında ve uygun tekniklerle yapılmış olması
gerekmektedir.
2.3.2.1. Kavak Çeliği Dikim Mevsimi
Çelik dikimi işleminin yaprak dökümünden sonra ve vejetasyon
mevsimi dışında uygulanması genel bir kural olarak esas alınmaktadır.
Ancak, kışın don tehlikesi olan yörelerde, çelik dikiminin don tehlikesinin
aşıldığı bir döneme, Mart veya Nisan ayı başına ertelenmesi önerilmektedir.
Ilıman iklim bölgelerinde ise, çelik dikimlerinin vejetasyon mevsimi dışında
olmak koşulu ile yetiştirici ve toprak tavı bakımından uygun olan herhangi
bir zamanda yapılabileceği bildirilmektedir.
Dikilen çeliklerde köklenmenin başlaması için toprak sıcaklığının
0
+12 C değerine ulaşması gerekmektedir. Bu bakımdan, çelik dikimlerinin
en geç kış sonunda, toprağın ısınıp tomurcukların patlamasından önceki bir
dönemde yapılmış olması önerilmektedir (FAO 1979).
2.3.2.2. Kavak Çeliği Dikim Aralıkları
Kavak fidanlarının sağlıklı olarak gelişebilmeleri ve standartlara
uygun çap ve boy kademelerine ulaşabilmeleri için uygulanan çelik dikimi
aralık mesafe düzeninin, fidanlara yeterli genişlikte bir beslenme alanı
vermesi gerekmektedir. Genel kural olarak, 2 yaşında fidan yetiştirmek için
fidan başına düşen beslenme alanının, yabancı kavaklarda en çok 1,00
m2/fidan, yerli karakavaklarda ise yaklaşık 0,70 m2/fidan olmasını
sağlayacak bir dikim aralık mesafe düzeni önerilmektedir. Bir yaşında
kavak fidanı yetiştirilmesi durumunda fidan başına düşen beslenme alanı,
iki yaşlı fidanlara nazaran, yaklaşık % 20–25 oranında daha küçük
alınmaktadır.
Fidan sıraları arasındaki aralık, bakım işlemlerinde kullanılan traktör
ve ekipman geçişleri için yeterli genişlikte alınmaktadır. Kavak
fidanlıklarında yaygın olarak kullanılan traktör ve ekipman çalışma genişliği
1,50 m ile 2,20 m arasında değişmektedir. Kullanılan traktör ve ekipmanın
çalışma genişliğine bağlı olarak, fidan sıraları arasındaki aralık da 1,50 m ile
2,20 m arasında sınırlanmış olmaktadır. Örneğin, işlem genişliği 2,00 m
olan bir ekipman kullanılması nedeniyle fidan sıraları arasında 2,00 m aralık
18
bırakılması ve iki yaşında kavak fidanı yetiştirilmesi durumunda, sıralar
üzerinde dikilen çelikler arasındaki mesafe; yabancı kavaklar için 50 cm,
yerli karakavaklar için ise 35 cm olarak hesaplanmaktadır (KAE 1994).
Fidan sıraları arasındaki aralığın 1,80 m alınması durumunda ise, sıralar
üzerinde dikilen çelikler arasındaki mesafe; yabancı kavaklar için 55 cm,
yerli karakavaklar için ise 40 cm alınmaktadır (Resim 9 ve 10).
2.3.2.3. Kavak Çeliği Dikim Tekniği
Çelik dikiminin, toprağın yumuşak ve tavda olduğu bir zamanda
yapılması önerilmektedir. Çelik dikimi genellikle insan gücü ile ve çeliğin
doğrudan toprağa sokulması şeklinde yapılmaktadır. Çeliklerin düzgün
sıralar halinde dikilebilmesi için dikim ipleri kullanılmaktadır. Çeliklerin
dikiminde eğik olarak kesilmiş sivri uç toprağa batırılmaktadır. Çeliklerin
alt tarafındaki kalın uçlarının eğik, üst tarafındaki uçlarının ise düz olarak
kesilmesinin amacı, hem çeliklerin toprağa kolay girmesini sağlamak, hem
de işçilerin çelikleri ters dikmelerini önlemektir (Resim 6). Gevşek
topraklarda, çeliklerin üst ucu toprak seviyesinden 1 cm aşağıya gelecek
şekilde dikilmekte ve üzerleri bir miktar toprakla kapatılmaktadır.
Resim 9. Fidanlıkta 1 ve 2 yaşlı yabancı kavak fidanları
Resim 10. Fidanlıkta yerli karakavak fidanları
19
2.3.3. Kavak Sırık Çeliği Üretimi
Ülkemizde geleneksel yerli karakavak yetiştiriciliğinde olduğu gibi,
bazı Avrupa ülkelerinde de köksüz gövde sürgünleri (sırık çelikleri) ve
uygun boydaki dalları kavak ağaçlandırmaları tesisinde dikim materyali
olarak kullanılmaktadır (AFOCEL 1981). Yetişme koşulları iyi arazilerde
“I–214” melez kavak klonu ile tesis edilen ağaçlandırmalarda, bir ve iki
yaşlı kavak fidanı veya kavak sırık çeliği kullanmanın, tutma başarısı
bakımından belirgin bir farklılık meydana getirmediği bildirilmektedir
(Tolay ve ark. 1983, Kılıçaslan ve ark. 2005a). Galeri kavaklığı tesisinde iki
yaşlı sırık çeliği kullanmanın da kavak fidanı kullanılması kadar başarılı
sonuçlar verdiği belirtilmektedir (Sarıbaş 1991). Ayrıca, fidanlıklarda
kurulan çelik bahçelerinde ve anaçlık yöntem uyarınca tesis edilen
parsellerde kavak sırık çeliği üretimi daha pratik ve ekonomik sonuçlar
vermektedir (Zoralioğlu 1993, Kılıçaslan ve ark. 2005a).
Ülkemizdeki yabancı kavak ağaçlandırmalarında yaygın olarak
kullanılan Populus x euramericana cv.“I–214” melez kavak klonu ve
Populus deltoides “I–77/51”(Samsun) klonu üzerinde yürütülen araştırma
çalışmaları sonucunda, anaçlık yöntemle kavak sırık çeliği üretimi hakkında
aşağıdaki bulgular elde edilmiş ve bu bulgular önemli ölçüde uygulama
alanına da aktarılmış bulunmaktadır.
Daha ekonomik olduğu belirtilen anaçlık yöntemle kavak sırık çeliği
üretiminde, fidanlık toprağı aşırı derecede sömürülmektedir. Bu nedenle,
anaçlık yöntemin güçlü bir gübreleme programı ile birlikte uygulanması
gerekmektedir (FAO 1979).
2.3.3.1. Anaçlık Parsellerde Üretim Süresi
“I–214” melez kavak klonu çelikleri ile kurulan anaçlık parsellerde
üç dönem için iki yaşlı sırık çeliği üretimi yapılabilmektedir. İlk yıl
sürgünleri 1 m yükseklikte ancak 2,5 cm çapa ulaşabilmişlerdir. Yürürlükte
olan kavak fidanı standartları açısından, “I–214” melez kavak klonu ile bir
yaşlı sırık çeliği üretimi önerilmemektedir. Ancak, anaçlık parsellerde
yetişen bir yaşlı sürgünlerin gövde çeliği üretiminde, çeliklik kavak gövdesi
olarak kullanılması uygun görülmektedir.
“I–77/51”(Samsun) kavak klonu ile kurulan anaçlık parsellerde dört
dönem için bir yaşlı sırık çeliği üretimi yapılabilirken, iki yaşlı sırık çeliği
üretimi sadece iki dönem için yapılabilmektedir (Kılıçaslan ve ark. 2005a).
20
Kavak sırık çeliği üretiminin güçlü bir gübreleme programı ile
birlikte daha verimli ve bakımlı fidanlık koşullarında sürdürülmesi
durumunda, bir yaşındaki “I–214” melez kavağı sürgünlerinin de (bir yaşlı
sırık çeliklerinin de) bir yaşlı kavak fidanları için öngörülen kalınlıktaki çap
kademelerine ulaşması beklenmektedir. Ayrıca, Avrupa Birliği ülkelerinde
geçerli normları dikkate alarak yeni bir kavak dikim materyali standardı
hazırlanması durumunda, daha ince çap kademelerindeki bir yaşlı sırık
çeliklerinin de standart kapsamasına girmesi beklenmektedir. Ülkemizde
geçerli kavak fidanı standardına göre, hem bir yaşlı hem de iki yaşlı kavak
fidanları yerden 1,00 m yükseklikte ölçülen çaplarına göre
sınıflandırılmaktadır. Avrupa Birliği ülkelerinden İtalya’da ise bir yaşlı
kavak fidanları yerden 0,50 m yükseklikte ölçülen çaplarına göre
sınıflandırılmaktadır (Bölüm 2.5.1.).
2.3.3.2. Anaçlık Parsellerde Çelik Dikim Aralıkları
Anaçlık parsel tesisinde uygulanacak çelik dikim aralık mesafe
düzeninin belirlenmesinde fidanlık bakım çalışmalarında kullanılacak
makine ve ekipman genişlikleri dikkate alınmaktadır. “I–214” melez kavak
klonu ile iki yaşlı sırık çeliği üretimi amaçlandığında, çelik dikimlerinin
1,60 m x 0,40 m veya 1,60 m x 0,90 m aralık mesafe düzeninde olması
önerilmektedir.
I–77/51” (Samsun) klonu ile tesis edilen anaçlık parsellerde 1,30 m x
0,40 m veya 1,60 m x 0,40 m çelik dikimi aralık mesafe düzeni
önerilmektedir (Kılıçaslan ve ark. 2005a).
2.3.3.3. Anaçlık Parsellerde Sürgün Sayısı Kontrolü
Anaçlık olarak dikilen çeliklerden çok sayıda sürgün çıkmaktadır.
Bu sürgünler ortalama 40 cm boya ulaştığında, öngörülen sayıda güçlü ve
düzgün olan sürgünler büyümeye bırakılmakta, diğerleri dipten kesilerek
alınmaktadır.
I–214” melez kavak klonu ile tesis edilen anaçlık parsellerde iki
yaşlı sırık çeliği üretiminde, her anaçlık çelik üzerinde en güçlü ve düzgün
olan 6 adet sürgün büyümeye bırakılmakta, diğer sürgünler dipten kesilerek
alınmaktadır.
“I–77/51” (Samsun) kavak klonu ile tesis edilen anaçlık parsellerde
bir yaşlı sırık çeliği üretiminde sürgün sayısına müdahale edilmemektedir.
Ancak, çeşitli şekillerde zarar görmüş yaralı, kırık veya hastalıklı sürgünler
21
dipten kesilerek alınmaktadır. Samsun klonu ile iki yaşlı sırık çeliği üretilen
parsellerde, çelik dikim aralık mesafe düzeni 1,30 m x 0,40 m olan
parsellerde 4 adet sürgün büyümeye bırakılmakta, çelik dikim aralık mesafe
düzeni daha geniş, yani 1,60 m x 0,40 m olan parsellerde ise 6 adet sürgün
büyümeye bırakılmaktadır (Kılıçaslan ve ark. 2005a).
Anaçlık çelikler üzerinde daha az sayıda sürgünü büyümeye
bırakmakla veya çelik dikim aralıklarını bir miktar genişletmekle, daha az
sayıda ancak daha güçlü kavak sırık çeliklerinin yetişmesi sağlanmaktadır.
2.4. Kavak Fidanlıklarında Bakım İşlemleri
Kavak fidanlıklarında yürütülen bakım işlemleri ot alma ve üst
toprak işleme, sulama, gübreleme, tekleme, budama ve zararlılarla mücadele
olmak üzere altı ayrı başlık altında incelenmiştir.
2.4.1. Kavak Fidanlıklarında Ot Alma ve Üst Toprak İşleme
Kavak fidanlıklarında fidan diplerinde ve fidan sıraları arasında
çıkan otlar, bitki beslenmesi bakımından kavak fidanlarının gelişmesini
olumsuz etkilemektedir. Ayrıca, otlarla kaplı bir arazide toprak havalanması
engellenmekte, buna karşılık kavak fidanlarına zarar veren böceklerin
üremesi için uygun bir ortam oluşmaktadır. Fidan parsellerinde çıkan ve
fidan gelişmesini olumsuz etkileyen otların temizlenmesi işleminde, önce
fidan sıraları üzerindeki otlar, sonra fidan sıraları arasındaki otlar
alınmaktadır. Fidan adayı sürgünlerin yeni çıktığı sırada yapılan ilk ot alma
işleminde, genç fidan adaylarına bir zarar vermemek için, fidanlar
etrafındaki ve fidan sıraları üzerindeki otlar işçiler tarafından çapa
kullanılmadan el ile temizlenmektedir. Fidanların otlardan ayırt edilecek
kadar gelişmelerinden sonra ise, fidan sıraları üzerindeki ot alma işlemi yine
işçiler tarafından, ancak el ile değil, çapa kullanarak yürütülmektedir.
Fidan sıraları arasında çıkan otları temizlemek için bu tür işlemleri
yürütmek amacıyla geliştirilmiş makine ve ekipmanlar kullanılmaktadır. Bu
amaçla, 45–60 Hp (35–45 kw) gücünde bir traktör tarafından çekilen
rotovatör, kültivatör ve diskaro isimli ekipmanlar başarıyla kullanılmaktadır.
Bu ekipmanlardan herhangi birisi kullanılarak fidan sıraları arasındaki otlar
parçalanmakta ve toprak ile karıştırılmaktadır (Resim 11). Böylece, ot alma
işlemleri ile ayni zamanda üst toprak işlemesi de yapılmış olmaktadır. Ot
alma işlemlerinin düzenli olarak yürütülmesi ve fidan yetiştirilen parsellerin
otsuz halde bulundurulması önerilmektedir (Resim 9, 10 ve 11).
22
Ot alma işlemi uygunluğu denenmiş ot öldürücü ilaçlarla (herbisit)
da yapılmaktadır. Herbisit kullanılması halinde, sadece otlar öldürülmekte
ancak üst toprak işlemesi ve otların parçalanarak toprağa karıştırılması
ihmal edilmektedir. Ayrıca, herbisitlerin çevre üzerindeki olumsuz etkileri
nedeniyle kullanılmaları özendirilmemektedir (KAE 1994).
Resim 11. Fidan sıraları arasında kültivatör ile ot alma
2.4.2. Kavak Fidanlıklarında Sulama
Orman ağacı türlerine kıyasla, kavak ağacı su isteğinin daha fazla
olduğu bilinmektedir. Çeşitli orman ağacı ve kavak türlerinde, kuru yaprak
ağırlıklarının bir gramına karşılık, 24 saatlik bir sürede topraktan emdikleri
su miktarları aşağıda verilmiştir (FAO 1979). Verilen değerlerden, özellikle
Aigeiros seksiyonuna ait kavak türlerinin daha fazla su tükettikleri, buna
karşılık daha fazla fotosentez yaptıkları ve bu nedenle de daha hızlı
büyüdükleri anlaşılmaktadır.
Abies sp.
Fagus sylvatica
Quercus pedinculata
Populus tremula
Betula sp.
Populus sp.(sec. Aigeiros)
: 5,1 cm3
: 19,6 cm3
: 20,6 cm3
: 35,5 cm3
: 45,1 cm3
: 50,1 cm3
Sulama işlemi; kavak fidanlarının veya sırık çeliklerinin normal
gelişmeleri için gerekli olan ancak doğal yollarla karşılanamayan su
miktarının toprağa verilmesi olarak tanımlanmaktadır. Kavak fidanlarının
normal gelişmelerini yapabilmeleri için ihtiyaç duydukları sulama suyunun
toprağa dengeli miktarlarda ve düzenli aralıklarla verilmesi önerilmektedir.
23
Sulama işlemi ile toprağa gereğinden fazla su verilmesi veya sulama
yapmak için gereğinden uzun bir süre beklenmesi, kavak fidanlarında
yaprak sararmasına ve dökülmesine neden olmaktadır (KAE 1994).
Diğer ağaç türlerinde olduğu gibi kavak bitkisi de büyüdükçe kök
sistemini geliştirmekte, toprak içinde daha geniş ve derin bir alana
yayılmakta ve böylece daha geniş bir çevreden su almaktadır. Bu nedenle,
kavak ağaçları yaşlandıkça, sulama işlemleri daha uzun aralıklarla
yinelenmekte, buna karşılık sulamalar ile toprağa daha fazla miktarda su
verilmektedir. Kavak fidanlıklarında ise fidan kökleri daha sınırlı bir toprak
hacmi içerisinde gelişmektedir. Bu nedenle sulama işleminin de daha sık
aralıklarla ve daha az miktarlarda su verilerek yinelenmesi gerekmektedir.
Kavak fidanlıklarında değişik yöntemlerle sulama yapılmaktadır. Bu
yöntemlerden en yaygın olarak uygulananlar, salma sulama, tava sulama,
yağmurlama sulama ve damla sulama olarak isimlendirilmektedir. Sulama
yöntemleri değişmekle, toprağa verilen su miktarı da değişmektedir. Salma
sulama yönteminde, her sulama ile toprağa daha fazla su verildiğinden,
sulama aralıkları daha uzun alınmaktadır. Damla sulama yönteminde ise
toprağa daha az miktarlarda su verilmekte ve sulama aralıkları daha kısa
olmaktadır. Ayrıca, damla sulama ile bir kısım besin maddeleri de sulama
suyu ile birlikte toprağa verilebilmektedir. Kavak fidanlıklarında damla
sulama yöntemi ile sulama uygulamaları daha verimli, kontrollü, etkili,
homojen ve olumsuz yan etkileri daha az olan sonuçlar vermektedir ve
anılan avantajlarından dolayı giderek daha yaygın olarak kullanılmaktadır.
2.4.3. Kavak Fidanlıklarında Bakım Gübrelemesi
Kavak fidanlıklarında arazi hazırlığı (2.2.) paragrafı altında dikim
öncesi gübreleme işlemleri açıklanmıştır. Kavak fidanları için önemli bir
besin maddesi olan azot gübrelerinin diğer gübrelerden daha çabuk yıkanıp
kaybolduğu belirtilmektedir. Bu nedenle, fidanların ikinci yılında, yaprak
açılmasını izleyen günlerde ek bir azot gübrelemesi önerilmektedir. Bu
ikinci gübreleme ile terkibinde her kg azot karşılığı 3 kg fosfor içeren
gübrelerden (kompoze gübrelerden) dekar başına 100–200 kg kadar
verilmesi önerilmektedir. Bakım gübrelemesinin ot alma amacı ile yapılan
üst toprak işlemesinden hemen önce uygulanması, gübrenin toprakla
karıştırılması bakımından uygun görülmektedir (Zengin 1989 a).
24
2.4.4. Kavak Fidanlıklarında Tekleme ve Söküm Öncesi Budama
Kavak fidanı yetiştirmek için dikilen gövde çeliklerinden çok sayıda
sürgün çıkmaktadır. Tekleme işlemi ile çeliklerden çıkan sürgünlerden en
güçlü ve düzgün olan bir tanesi fidan adayı olarak büyümeye bırakılmakta,
diğer sürgünler ilk vejetasyon döneminin Mayıs veya Haziran aylarında
dipten kesilerek alınmaktadır.
Kavak fidanlıklarında genel olarak budama işlemi önerilmemektedir.
Ancak, fidan gövde formunu bozan ve sıralar arasında yürütülen makineli
bakım çalışmalarını engelleyen azman dallar budanmaktadır.
İki yaşlı fidanlar üzerinde yerden insan elinin uzanabildiği
yüksekliğe kadar olan dallar Ağustos ayı sonlarında diplerinden makasla
kesilerek budanmaktadır. Fidanların satışa hazırlanması işleminin bir
öncüsü olarak yürütülmekte olan bu işlem “söküm öncesi budama işlemi”
adı ile tanımlanmaktadır. Fidanların sökülmesinden sonra, gövdenin üst
kısmında kalan diğer dallar da budanmakta ve fidanlar tamamen dalsız
olarak satışa hazır duruma getirilmektedir.
2.4.5. Kavak Fidanlıklarında Zararlılarla Mücadele
Kavak fidanlıklarında canlı ve cansız çok sayıda etmen çeşitli
zararlara neden olmaktadır. Rüzgâr, don, dolu, aşırı güneşlenme, su baskını
ve çevre kirliliği gibi cansız etmenler yanında, böcekler, mantarlar,
bakteriler, virüsler ve kemirgenler gibi canlı etmenler de, kavak fidanlarına
çeşitli zararlar vermektedir.
Bu kitabın “Kavak Ağaçlandırmalarında Koruma” başlıklı 4. bölümü
altında, kavak ağaçlandırmalarına zarar veren abiyotik ve biyotik etmenler
incelenmiştir. Kavak ağaçlandırmalarına zarar veren etmenlerden pek çoğu
kavak fidanlıkları için de zararlı olmaktadır. Ancak, zararlı etmenler
arasında böcekler, diğer zararlılara kıyasla, kavak fidanları üzerinde daha
önemli ölçüde ve sıklıkta zararlara neden olmaktadır. Bu nedenle, fidanlıkta
zararlılarla mücadele kapsamında, sadece kavak fidanlıklarında sıkça
görülen zararlı böceklere yer verilmiştir.
Ülkemiz koşullarında kavak fidanlıklarında sıkça karşılaşılan
böcekler, fidan yaprak zararlısı böcekler, fidan gövde zararlısı böcekler ve
fidan kök zararlısı böcekler olmak üzere, üç ayrı alt başlık altında
incelenmiştir.
25
2.4.5.1. Kavak Fidanı Yaprak Zararlısı Böcekler
“Kavak yaprak böceği” (Melasoma populi)’nin hem erginleri hem de
larvaları kavak fidanlıklarında yaprakları yiyerek zarar yapmakta ve yaygın
olarak görülmektedir (Resim 19). Fidanlıkta fazlaca zarar yaptıkları
hallerde, böceğin erginlerinin ve larvalarının toplanarak imha edilmeleri
önerilmektedir. Bu tür bir mekanik mücadelenin yeterli olmadığı
durumlarda, bir kısım böcek ilaçlarının (temas zehirleri) püskürtülerek
kullanılması böcek tasallutunu kontrolde etkinlik sağlamaktadır.
“Yeşil ağ tırtılı” (Nycteola asiatica) isimli diğer bir böcek de kavak
fidanlıklarında sıkça görülmekte ve larvaları yaprakları yiyerek fidanlara
zarar vermektedir (Resim 20). Bu böceğin yoğun tasallutu halinde, daha çok
yaz aylarında (Temmuz sonu ve Ağustos) görülen larvalarına karşı, binde
iki oranında sistemik ilâçlar kullanılarak mücadele edilebilmektedir.
2.4.5.2. Kavak Fidanı Gövde Zararlısı Böcekler
Kavak fidanı gövdeleri içinde galeriler açan ve şişkinliklere neden
olan “kavak odun arısı” (Sciapteron tabaniformis Rott.) ülkemizdeki kavak
fidanlıkları için en önemli zararlılar arasında yer almaktadır (Resim 22). Bu
böceğin erginleri yumurtalarını, özellikle budama yaraları olmak üzere,
gövdedeki yaralı yerlere koymaktadır. Yumurtadan çıkan larvalar odun içine
girmektedir. Bu nedenle, fidanlıklarda herhangi bir nedenle budama ve dal
kesme gibi işlemlerin, bu böceğin yumurtlama dönemi olan 20 Mayıs - 10
Ağustos dönemi dışındaki bir zamana denk getirilmesi önerilmektedir.
İçlerinde larva bulunan fidanların Mayıs ayı üçüncü haftasından önce kesilip
yakılması böceğin yayılmasını önlemektedir. Ayrıca bazı sistemik veya
fosforlu ilâçları kullanan mücadele yöntemleri de uygulanmaktadır.
Sürgün bozan böceği (Semasia dealbana) larvaları fidanların tepe
tomurcuklarına arız olmakta ve tepe sürgününün çatallaşmasına veya
deformasyonuna sebep olmaktadır. Bu böceğin larvaları Haziran ayı
ortalarından Temmuz ayı ortalarına kadar süren bir dönemde yaprak
damarları içerisinde ilk beslenmelerini yapmaktadır. Bu nedenle,
yaprakların binde iki veya üçlük sistemik ilâçlarla ilaçlanmaları böcekle
mücadelede etkili olmaktadır. Çatallanmış veya deforme olmuş tepe
sürgünleri, çatallanma olan yerden uygun bir şekilde kesilmekte ve
yakılmaktadır. Böylece, hem böceğe karşı mekanik mücadele yapılmış hem
de fidanın tepesi de düzeltilmiş olmaktadır.
26
2.4.5.3. Kavak Fidanı Kök Zararlısı Böcekler
Mayıs böcekleri (Melolontha melolontha L.) kökleri kemirerek
kavak fidanlarını zayıf düşürmekte, hatta bazı durumlarda ölümlerine dahi
neden olmaktadır (Resim 25). Bu böcek, ülkemizin hemen her yöresinde
görülmektedir. Mayıs böceği kurtlarına karşı en etkin mücadele yöntemi,
ilkbahar ve yaz aylarında yapılan toprak işlemeleridir. Toprak işlemenin
ihmal edilmesi ve fidanlık alanın otlarla kaplı halde bırakılması durumunda,
fidanların yaklaşık yarısı daha ilk yılda mayıs böcekleri kurtları tarafından
tahrip edilmektedir. Fidanların sökülmesinden sonra nadasa bırakılan
rotasyon parsellerinde, iki yıl üst üste yapılan sık ve derin toprak
işlemelerinden sonra açığa çıkan böcekler ve larvaları güneşlenme etkisiyle
ölmekte veya kuşlara yem olmaktadır.
2.5. Kavak Fidanlarının Satışa Hazırlanması İşlemleri
Kavak fidanlarının çap sınıflarına ayrılması ve satışa hazırlanması
işlemlerine dikili halde iken başlanmaktadır.
2.5.1. Kavak Fidanlarının Sınıflandırılması
TS 3197 sayılı standarda göre kavak fidanları bir yaşlı ve iki yaşlı
olmak üzere iki yaş sınıfına, I.sınıf ve II. sınıf olmak üzere de iki çap
kademesi sınıfına ayrılmaktadır (Tablo 2). Anılan standart uyarınca, kavak
fidanlarının çapı yerden 1,00 m yükseklikten ölçülmektedir. Kavak
fidanlarının sınıflandırılması ile değişik yaş ve çap sınıfındaki fidanlar için
ayrı fiyatlar belirlenebilmekte, böylece değişik yaş ve çap sınıfındaki
fidanların bir arada dikilmeleri de önlenmiş olmaktadır.
Kalın çaplı, düzgün gövdeli ve kaliteli kavak tomruğu üretimini
amaçlayan kavak ağaçlandırmaları, genellikle iki yaşlı kavak fidanları veya
iki yaşlı kavak sırık çelikleri kullanılarak tesis edilmektedir. Kaliteli kavak
tomruğu üretmek yerine, lif-yonga ve kâğıt endüstrilerinin taleplerini
karşılamak üzere, kısa idare süresi sonunda ince çaplı yongalık odun veya
biyokütle üretimini amaçlayan kavak ağaçlandırmaları ise, daha sık aralık
mesafe düzenlerinde ve genellikle bir yaşında fidanlar veya bir yaşında sırık
çelikleri kullanılarak tesis edilmektedir.
Tablo 2’de verilen TS 3197 sayılı kavak fidanı standardına göre, iki
yaşlı yabancı kavak fidanları, yerden 1 m yükseklikte ölçülen çapları 4,0
cm’den kalın ise birinci sınıf, 4,0 cm ile 2,5 cm arasında ise ikinci sınıf
sayılmaktadır. Yerden 1 m yükseklikte ölçülen çapları 2,5 cm’den daha ince
27
olan fidanlar ise ıskarta olarak ayrılmaktadır. İki yaşlı yerli karakavak
fidanlarından, çapları 3,0 cm den kalın olanlar birinci sınıf, 2,0 cm ile 3,0
cm arasında olanlar ise ikinci sınıf olarak, iki kalite sınıfına ayrılmaktadır.
Çapları 2 cm den daha ince olan 2 yaşlı yerli karakavak fidanları ıskarta
olarak ayrılmaktadır.
Tablo 2. Kavak fidanı kalite sınıfları (TS 3197)
Fidan
Türü
Yabancı
Kavak
Yerli
Karakavak
Fidan
Sınıfı
I
II
Iskarta
I
II
Iskarta
Fidan Yaşı
1 yıl
2 yıl
Yerden 1m yükseklikteki fidan çapı
2,5 cm’den kalın
4,0 cm’den kalın
2,5 – 4,0
2,5 cm’den ince
2,5 cm’den ince
2,0 cm’den kalın
3,0 cm’den kalın
2,0 – 3,0
2,0 cm’den ince
2,0 cm’den ince
TS 3197 sayılı kavak fidanı standardına göre, bir yaşındaki
fidanların satışa sunulabilmesi için yerden 1 m yükseklikteki çapları,
yabancı kavak fidanlarında 2,5 cm’den kalın, yerli karakavak fidanlarında
ise 2,0 cm’den kalın olması gerekmektedir.
Avrupa Birliği normlarına uygun olarak İtalya’da hazırlanmış kavak
fidanı standartlarında, bir yaşlı kavak fidanları yerden 0,5 m yükseklikte
ölçülen çaplarına göre, iki yaşlı kavak fidanları ise yerden 1,0 m yükseklikte
ölçülen çaplarına göre sınıflandırılmaktadır. İtalya’da kullanılan kavak
fidanı standardında, bir ve iki yaşlı kavak fidanları aşağıda belirtildiği gibi
beş çap sınıfına ayrılarak pazarlanmaktadır (Frison 1999).
a) Bir yaşlı fidanlar (yerden 0,5 m yükseklikteki çaplarına göre):
15–20 mm; 21–25 mm; 26–30 mm; 31–35 mm; 35 mm’den kalın.
b) İki yaşlı fidanlar (yerden 1,0 m yükseklikteki çaplarına göre):
25–30 mm; 31–38 mm; 39–46 mm; 47–54 mm; 54 mm’den kalın.
Kavak fidanlarının sökümden önce kalite sınıflarına ayrılmasında,
çatal kompas adı verilen bir alet kullanılmaktadır. Çatal kompasın dar
basamağı en kalın ıskarta fidan çapına göre, geniş basamağı ise en kalın II.
sınıf fidan çapına göre ayarlanmaktadır. I. sınıf fidanlar çatal kompas
basamaklarına sığmamakta, dışında kalmaktadır. Çatal kompas, fidanlara
yerden 1 m yükseklikte tatbik edilmektedir. Fidanlar, çatal kompastaki çap
kademesi basamaklarından hangisinin içine girdiklerine göre kalite
sınıflarına ayrılmaktadır.
28
Fidanlıklarda satış işlemlerini kolaylaştırmak amacıyla, değişik
kalite sınıfındaki kavak fidanları, değişik renkte boyalı noktalar veya özel
etiketler ile işaretlenmektedir.
2.5.2. Kavak Fidanlarının Sökümü
Kavak fidanı sökümü, vejetasyon dönemi dışında olmak koşuluyla,
kavak fidanı dikimi için uygun olan bir zamanda yapılmaktadır. Kavak
fidanlıklarında fidan söküm işlemi yaklaşık 100 Hp (75–80 kw) gücündeki
bir traktör tarafından çekilen fidan söküm bıçağı ile yürütülmektedir (Resim
12). Fidan söküm bıçağı ile fidan sökümünde, fidanlar kökleri
zedelenmeden ve zengin kök yapısı bozulmadan sökülebilmektedir. İşçiler
tarafından yürütülen söküm işlemi sonucunda ise hem fidan söküm maliyeti
yüksek olmakta hem de fidan kökleri daha fazla zarar görmektedir.
Kök tuvaleti olarak isimlendirilen işlem ile sökülen fidanların yan
kökleri 15–20 cm kalacak şekilde kesilmekte, yaralı kökler temizlenmekte,
ince saçak kökler ise genellikle bırakılmaktadır. Fidan üzerindeki bütün
dallar gövde yüzeyine teğet olarak dipten kesilerek budanmaktadır.
Resim 12. Kavak fidanlığında söküm bıçağı ile fidan sökümü
2.5.3. Kavak Fidanlarının Muhafazası
Sökülen fidanların hemen dikilecekleri tarlaya götürülmeleri ve aynı
gün dikilmeleri yapılabilecek en ideal bir uygulamadır. Ancak, bu ideal
uygulama genellikle gerçekleştirilememekte ve fidanlar sökümlerini takiben
29
bir süre bekletilmektedir. Bu durumda, fidanlar gömüye alınarak muhafaza
edilmektedir (Resim 13). Bu amaçla, uygun genişlikte ve 60–70 cm
derinlikteki hendeklere fidanlar dik olarak ve demetler halinde konulmakta
ve kökleri toprakla sıkıca kapatılarak gömüde muhafazaya alınmaktadır.
Kavak fidanlıklarında satışa sunulan fidanların da gömüye alınmış halde
bekletilmeleri önerilmektedir.
Fidanlıkta veya satış için götürüldükleri pazarlarda açıkta bekletilen
fidanların kökleri güneş, rüzgâr ve don etkisiyle su kaybetmekte veya
donmaktadır. Bu şekilde zarar gören fidanların tutma şansı azalmakta ve
tutmuş olmaları halinde de çeşitli böcek ve hastalıklardan daha fazla zarar
görme riskleri artmaktadır.
Resim 13. Gömüde muhafazaya alınmış kavak fidanları
30
3. KAVAK AĞAÇLANDIRMALARI TESİSİ
Kavak ağaçlandırmaları tesisi konusu; kavak ağaçlandırma arazileri,
kavak ağaçlandırma arazilerinde toprak hazırlığı, kavak ağaçlandırma
arazilerinde dikim işlemleri, kavak ağaçlandırma arazilerinde ara tarım ve
diğer kavak ağaçlandırma yöntemleri olmak üzere beş ayrı başlık altında
incelenmiştir.
3.1. Kavak Ağaçlandırma Arazileri
Özellikle yabancı kavaklar ile ağaçlandırmalar tesis etmek söz
konusu olduğunda, nispeten büyükçe sayılan arazilerin temin edilmesi
gerekmektedir. Bir araziyi blok olarak kaplayan kavak ağaçlandırmaları
“tam alan kavak ağaçlandırmaları” ismi ile tanımlanmaktadır. Tam alan
ağaçlandırma tesisi için uygun genişlikte blok arazilerin temin edilememesi
durumunda, galeri kavakçılığı ve sıra dikimi kavakçılık gibi diğer
ağaçlandırma yöntemleri uygulanmakta ve akarsu, kanal, yol, gölet ve tarla
kenarları gibi kısıtlı arazilerden de yaralanılmaktadır.
3.1.1. Kavak Ağaçlandırmaları Tesisi için Arazi Seçimi
Kavak fidanlığı tesis etmek üzere arazi seçimi konusunda öngörülen
kıstaslar, büyük ölçüde kavak ağaçlandırmaları tesis edilecek arazilerin
seçiminde de dikkate alınmaktadır. Ancak, kavak fidanlığı tesis etmek üzere
arazi seçiminde daha duyarlı davranılmakta ve daha fazla sayıda etmen
dikkate alınmaktadır.
Kavak bitkisi gevşek strüktürde, su geçirgenliği iyi, derin, tuzsuz,
toprak reaksiyonu (pH) nötr veya nötre yakın, taban suyu çok derinde
olmayan, havalanması ve su gıdalanması yeterli toprakları sevmektedir.
Kavak ağacı, sulanabilen veya taban suyundan yararlanmanın mümkün
olduğu düz ve alüvyon tarım arazilerinde iyi yetişmektedir. Kavak
yetiştirmek için uygun arazilerde toprak derinliği 100 cm civarında, taban
suyu seviyesi de 1–2 m arasında bulunmaktadır (Lucci ve Tacenur 1991).
Çok ağır killi, sığ, taban suyu çok derinlerde ve sulama olanağı
bulunmayan araziler kavak ağaçlandırmaları tesisi için uygun
görülmemektedir. Durgun taban suyu nedeniyle bataklık karakterli araziler
ve tarım yapılamayacak kadar tuzlu, asit veya yoğun kalkerli araziler de
kavak yetiştirmek için tercih edilmemektedir. Toprak sathına yakın çakıl
tabakası içeren ve fizyolojik derinliği çeşitli nedenlerle 80 cm’den az olan
topraklarda tesis edilen kavak ağaçlandırmalarından beklenen verim
31
alınamamaktadır. Çok gevşek, sadece kum veya çakıldan oluşmuş iskelet
topraklar da kavak yetiştirmek için elverişli bulunmamaktadır.
Vejetasyon dönemi dışında su taşkınlarına uğrayan arazilerde kavak
fidanlığı tesisi veya güvenli tarım yapılması uygun görülmediği halde,
kavak ağaçlandırmaları tesis edilebilmektedir. Ancak, vejetasyon dönemi
içinde oluşan uzun süreli su taşkınlarından kavak ağaçlandırmaları da zarar
görmektedir. Çeşitli nedenlerle, ilkbahar ve yaz aylarında üzerinde su
bulunduran ve bataklık karakterli araziler, kavaklık tesisi için uygun
bulunmamaktadır. Ancak bu gibi araziler, taban suyu seviyesini düşüren ve
suya akıntı sağlayan etkili bir drenaj sistemi ile donatıldıktan sonra kavak
yetiştirilmesi için uygun hale gelmektedir.
3.1.2. Kavak Ağaçlandırma Arazilerinde Tesviye ve Drenaj
Tesviye ve drenaj durumu bozuk olan arazilerde kavaklık tesis
edilmesi halinde, sulama ve bakım işlemlerinin etkinlikle yürütülmesinde
sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bu tür sorunlar bulunan arazilerde kavak
ağaçlarının gelişmesi olumsuz etkilenmekte ve ağaçlandırmalarda heterojen
bir büyüme gözlenmektedir.
Küçük ölçekli tümsek ve çukurları içeren arazilerde, engebelerin
tesviye edilmesi için 70 Hp (50–55 kw) gücünde bir traktöre bağlı tesviye
bıçağı kullanılmaktadır. Daha büyük ölçekli engebeleri içeren arazilerin
tesviyesinde ise, 100 Hp (75–80 kw) gücünde 4x4 lastik tekerlekli veya
paletli traktörlere önden bağlı bir tesviye bıçağının kullanılması
gerekmektedir.
Kavaklık tesis edilecek arazide yüksek taban suyunun tahliyesi gibi
bir drenaj sorunu bulunması halinde, arazi eğimi yönünde ve en az 1 m
derinlikte drenaj kanalları açılmaktadır (Resim 3). Drenaj kanalları, arazinin
daha düşük seviyeli kenarında açılan toplama kanalı ile birleştirilmektedir.
3.2. Kavak Ağaçlandırma Arazilerinde Toprak Hazırlığı
İşlemleri
Kavak ağaçlandırmaları tesisi etmek için seçilen araziler, daha önce
üzerinde hiç tarımsal çalışma yapılmamış ve toprağı sıkı istiflenmiş nitelikte
bir arazi olabileceği gibi, devamlı toprak işlemesi yapılan bir tarım alanı
veya yeni kesilmiş bir kavak ağaçlandırma arazisi olabilmektedir. Farklı
özellikler gösteren bu tür arazilerde yürütülecek toprak hazırlığı işlemleri de
farklı toprak işleme tekniklerinin uygulanmasını gerektirmektedir.
32
3.2.1. Sıkı İstiflenmiş Arazilerde Toprak Hazırlığı
Uzun süre hiç işlenmemiş olan veya üzerinde tarımsal bir üretim
yapılmayan araziler, genellikle derin katmanlarına kadar sıkı istiflenmiş bir
toprak yapısı sergilemektedir. Bu tür arazilerde, 100–120 Hp (75–90 kw)
gücünde 4x4 lastik tekerli veya paletli bir traktör tarafından çekilen iki veya
üç soklu riper kullanarak 70–80 cm derinlikte ve iki yönlü çapraz sürümlerle
alt toprak işlemesi önerilmektedir. Alt toprak işlemesini takiben, 70 Hp (50–
55 kw) gücünde bir traktöre bağlı iki soklu riper pulluk ile 35–40 cm
derinlikte ve tek yönlü olarak üst toprak işlemesi yapılmaktadır. Anılan
toprak işlemelerinden sonra, 70 Hp (50–55 kw) gücünde bir traktöre bağlı
diskaro ile dikey yönde üst toprak işlemesi yapılmakta ve böylece arazi
dikime hazır hale getirilmektedir. Toprak tekstürü ağır olmayan arazilerde,
70–80 cm derinlikteki alt toprak işlemesini takiben, sadece diskaro ile dikey
yönde üst toprak işlemesi yapılması yeterli görülmektedir.
3.2.2. Tarımsal Arazilerde Toprak Hazırlığı
Daha önce üzerinde tarımsal üretim yapılan arazilerde kavak
ağaçlandırmaları tesis etmek istenmesi durumunda, öncelikle arazideki
pulluk tabanının kırılması gerekmektedir. Olağan tarımsal uygulamalar ile
toprağın uzun yıllar 30–35 cm derinlikte işlenmesi sonucunda, toprak içinde
pulluk tabanı olarak isimlendirilen sert bir tabaka oluşmaktadır. Kavak
ağaçlandırma arazilerinde su ekonomisi ve kök gelişmesi bakımından
istenmeyen bir fiziksel özellik oluşturan pulluk tabanı, 70 Hp (50–55 kw)
gücündeki bir traktöre bağlı iki soklu riper pullukla 50–60 cm derinlikte ve
tek yönlü bir toprak işlemesi ile parçalanmaktadır. Toprak işlemeyi takiben,
yine 70 Hp (50–55 kw) gücündeki bir traktöre bağlı diskaro ile tek yönlü
olarak üst toprak işlemesi yapılmakta ve arazi dikim çukurlarının açılması
için hazır hale getirilmektedir.
3.2.3. Kesilmiş Kavaklık Arazilerde Toprak Hazırlığı
Yeni kesilmiş kavak ağaçlandırma arazilerinde, ikinci rotasyon
olarak yeniden kavak ağaçlandırmaları tesis edilmek istenmesi durumunda,
arazide bulunan kök kütükleri ve kökler toprak işlemesi bakımından önemli
bir engel oluşturmaktadır. Bu engeli aşmak için toprak altındaki kökler ve
kök kütükleri 160–180 Hp (120–135 kw) gücündeki paletli bir traktöre
arkadan bağlı riper ve önden bağlı bıçakla parçalanmakta, topraktan
sökülmekte ve ağaçlandırma alanı dışına çıkarılmaktadır. Ancak, kök ve
33
kütüklerin sökümü işlemi, yetiştiriciler tarafından yüksek maliyeti nedeni ile
tercih edilen bir uygulama olarak görülmemektedir. Bu pahalı işlemden
kaçınan kavak yetiştiricileri, kesilmiş kavak kütüklerini arazide çürümeye
bırakmakta ve kavak kütüğü sıraları boyunca iki kütük arasına bir fidan
dikerek ikinci rotasyon kavak ağaçlandırmasını tesis etmektedir.
Kesilmiş kavak ağaçlandırma arazilerinde kök ve kütükleri yerinde
bırakarak yeniden bir kavak ağaçlandırması tesis etmek istenmesi
durumunda, aşağıda açıklanan toprak hazırlama tekniğinin uygulanması
önerilmektedir. Öncelikle, arazideki kütüklerinin kolay sürgün vermesini
önlemek ve çürümelerini hızlandırmak için kütük yüzeyleri balta ile
parçalanmakta ve üzerlerine yanık yağ dökülerek yakılmaktadır. Arazideki
kütük sıraları arasında, 100–120 Hp (75–90 kw) gücündeki bir traktöre bağlı
iki soklu riper kullanarak, 70–80 cm derinlikte ve çapraz yönde alt toprak
işlemesi yapılmakta, toprak altındaki kökler parçalanmaktadır. Alt toprak
işlemesinden sonra 70 Hp (50–55 kw) gücünde bir traktöre bağlı diskaro ile
arazide çift yönlü üst toprak işlemesi yapılmaktadır. Bu işlemler sonucunda,
sadece kök kütüklerinin yakın çevresi dışında, tüm arazide toprak işlemesi
yapılmış olmaktadır. Toprak altında kalan eski köklerden ve kök
kütüklerinden çıkan sürgünlerin gecikmeden yok edilmesi gerekmektedir.
Bu sürgünlerin büyümeye bırakılması durumunda, topraktaki kök
parçalarının ve kök kütüklerinin beslenmesi sağlanmış ve çürümesi
geciktirilmiş olmaktadır.
3.3. Kavak Ağaçlandırma Arazilerinde Dikim İşlemleri
Kavak ağaçlandırma arazilerinde dikim işlemleri başlığı altında
dikim aralıkları, dikim çukurlarının işaretlenmesi ve açılması, dikim
materyali temini ve taşınması ile dikim konuları incelenmiştir.
3.3.1. Kavak Ağaçlandırmalarında Dikim Aralıkları
Ülkemizde, yabancı kavaklar ve yerli karakavaklar olarak başlıca iki
ayrı nitelikteki kavağın kültürü yapılmaktadır. Yabancı kavaklar geniş bir
tepe tacı ve yayvan bir kök sistemi geliştirmektedir. Yerli karakavaklar ise
dar bir tepe çatısı ve derince bir kazık kök sistemi oluşturmaktadır. Bu
nedenlerle, tam alan kavak ağaçlandırmaları tesisinde yabancı kavaklar için
daha geniş, yerli karakavaklar için ise daha dar aralık mesafe düzenleri
uygulanmaktadır. Ayrıca, kavak ağaçlandırma işletmelerinin amaçlarına ve
arazinin verim gücüne (bonitet sınıfına) bağlı olarak, uygulanan dikim aralık
mesafe düzenleri de değişmektedir.
34
Soymalık ve bıçkılık tomruk gibi daha çok kalın çaplı odun üretmeyi
amaçlayan tam alan yabancı kavak ağaçlandırmaları için, Tablo 3’te
görüldüğü üzere, 5m x 5m ile 6m x 6m arasında değişen geniş aralık mesafe
düzenleri önerilmektedir (Birler ve ark. 1989). Kavak ağaçlandırma
arazisinin bonitet sınıfı zayıfladıkça daha geniş dikim aralık mesafe
düzenlerine geçilmektedir. Yabancı kavaklar ile tek sıra dikimlerde, ağaçlar
arasındaki mesafenin 5m alınması önerilmektedir.
Tam alan yerli karakavak ağaçlandırmalarında değişik işletme
amaçlarına uygun olarak 1m x 1m, 2m x 1m ve 3m x 1m gibi daha sık aralık
mesafe düzenleri önerilmektedir. Yerli karakavaklar ile tek sıra dikimlerde
ağaçlar arası mesafe genellikle 1m olarak uygulanmaktadır.
Tablo 3. Kalın çaplı tomruk üretmeyi amaçlayan yabancı kavak
ağaçlandırmaları için önerilen aralık-mesafe düzenleri (Birler ve ark.1989)
Arazinin
Bonitet Sınıfı
(Verimlilik Derecesi)
I (Çok iyi)
II (İyi)
III (Orta)
IV (Zayıf)
Dikim
Aralığı
(m x m)
5x5
5x6
5x6
6x6
Kalın çaplı ve kaliteli tomruk üretimi (kalite üretimi) yerine, daha
çok miktarda ancak ince çaplı yongalık odun üretimini (kantite veya
biyokütle üretimini) amaçlayan yabancı kavak ağaçlandırma işletmeleri,
Tablo 3’te verilen dikim aralıklarına kıyasla, ağaçlandırmalarını çok daha
sık aralık mesafe düzenlerinde tesis etmektedir.
3.3.2. Arazide Dikim Çukurlarının İşaretlenmesi ve Açılması
Fidan dikim çukurları, dikim çukuru yerlerinin işaretlenmesi ve
dikim çukurlarının açılması olarak iki ayrı aşamada oluşturulmaktadır.
3.3.2.1. Dikim Çukuru Yerlerinin İşaretlenmesi
Arazi tesviyesi ve toprak işlemesi yapılmış kavak ağaçlandırma
alanlarında, önceden kararlaştırılmış bir aralık mesafe düzenine uygun
olarak, dikim çukuru yerleri işaretlenmektedir. Dikim çukuru yerlerinin
işaretlenmesi işlemi, uygulamada “piketaj işlemi” olarak tanımlanmaktadır.
Uygulanmak istenen aralık mesafe düzenine uygun aralıklarla üzerinde
renkli kurdeleler bağlanmış “dikim ipleri” kullanılarak arazide birbirine dik
35
yönde dikim sıraları belirlenmektedir. Dikim ipleri üzerinde bağlı bulunan
kurdelelerin arazideki iz düşümlerinde, yaklaşık 35 cm boyundaki piketaj
çubukları toprağa batırılmakta ve böylece dikim çukuru yerleri işaretlenmiş
olmaktadır.
3.3.2.2. Dikim Çukurlarının Açılması
Piketaj çubukları ile işaretlenmiş yerlerde dikim çukurlarının
açılması için, 70 Hp (50–55 kw) gücünde lastik tekerlekli 4x2 traktör
kuyruk miline bağlı bir çukur açma burgusu kullanılmaktadır (Resim 14).
Yabancı tür kavak dikimlerinde helis çapı 60 cm olan burgular, yerli
karakavak dikimlerinde ise helis çapı 30 veya 40 cm olan burgular
kullanılmaktadır. Normal yetişme ortamı koşullarında ve iki yaşlı kavak
fidanı veya kavak sırık çeliği dikiminde, dikim çukurlarının en az 80 cm
derinlikte olması önerilmektedir (Birler 2009). Kavak fidanı yerine kavak
sırık çeliği dikilmesi durumunda, hem yabancı kavaklar hem de yerli
karakavaklar için, helis çapı daha dar (30 – 40 cm) çukur açma burguları
kullanılmaktadır. Bir yaşlı sırık çeliği kullanılması durumunda, çukur
derinliğinin 60 cm olması yeterli görülmektedir. Ancak, taban suyunun
derinde olduğu ortamlarda, dikim çukurunun en az 80 cm olması
önerilmektedir. Bu nedenle, taban suyunun derinde olduğu ortamlarda, daha
uzun boylu olan iki yaşlı fidanların veya sırık çeliklerinin kullanılması
gerekmektedir.
Resim 14. Kavak dikimlerinde kullanılan çukur açma burgusu
Dikim çukurları iklim ve toprak koşullarının uygun olduğu bir
zamanda açılmaktadır. Yağışlı ve toprağın çamur halinde olduğu bir
dönemde burgu ile çukur açmaktan kaçınmak gerekmektedir. Çamur
sayılacak derecede nemli topraklarda burgu ile dikim çukuru açılması
durumunda, çukur yüzeyine sıvanan çamur kuruduğunda sert bir tabaka
36
oluşturmakta ve normal kök gelişimini engellemektedir. Kil oranı çok
yüksek ve çok ağır bünyeli topraklarda burgu ile çukur açılmasında, normal
koşullarda dahi, çukur iç yüzeyinde hafif bir sıvanma oluşmaktadır. Ağır
bünyeli topraklarda dikim çukuru iç yüzeyine sıvanan çamur tabakasının
dikimden önce kürek, çapa ve benzeri aletlerle kırılarak parçalanması
önerilmektedir (KAE 1994).
Gevşek ve çok geçirgen bir toprak yapısına sahip arazilerde
yapılacak kavak dikimleri için, dikim çukurlarının daha derin açılması
gerekmektedir. Sulama imkânı olmayan, ancak dikili ağaçların sadece taban
suyundan yararlanma seçeneği bulunan arazilerde de dikim çukurları daha
derin (1,0–1,5 m) açılmaktadır. Dikim çukuru derinliklerinin artması ile
daha uzun boylu ve iki yaşlı kavak fidanları veya kavak sırık çeliklerinin
kullanılması zorunlu hale gelmektedir.
Kavak ağaçlandırmaları genellikle alüvyon arazilerde tesis
edilmektedir. Kavak bitkisi için gerekli mineral besin maddelerini yeterli
düzeyde içeren bu tür arazilerde, genellikle bir gübreleme yapılması
önerilmemektedir. Ancak, fidan dikiminden önce her dikim çukuruna 10–15
kg yanmış çiftlik gübresi verilmesi önerilmektedir. Böylece, kavak
ağaçlandırmalarında fidan tutma başarısının yükseltilmesine ve ilk yıllardaki
büyüme hızının artırılmasına katkı sağlanmış olmaktadır.
3.3.3. Kavak Ağaçlandırması Dikim Materyali Temini ve
Taşınması
Kavak ağaçlandırmaları tesisinde dikim materyali olarak bir veya iki
yaşındaki kavak fidanları veya kavak sırık çelikleri kullanılmaktadır. Kavak
dikim materyalinin temin edildiği fidanlığın konumu, yetiştirme tekniği ve
temin edilen dikim materyalinin ağaçlandırma arazisine güvenli bir şekilde
taşınması ağaçlandırma başarısı üzerinde etkili olmaktadır.
3.3.3.1. Kavak Ağaçlandırması Dikim Materyali Temini
Ağaçlandırma tesis etmek üzere kullanılacak kavak dikim
materyalinin (fidanların ve sırık çeliklerinin) mümkün olduğunca yakın bir
fidanlıktan getirilmesi önerilmektedir. Uzak mesafelerdeki fidanlıklardan
dikim materyali temin edilmesi durumunda, fidanların veya sırık çeliklerinin
dikilecekleri yere uyum sağlamaları ve taşınmaları sırasında zarar görmeleri
bakımından risk olasılığı artmaktadır. Uzak mesafelerdeki veya farklı
yükseklikteki yörelerden dikim materyali getirilmesi durumunda, fidanın
37
veya sırık çeliğinin yetiştiği yer ile dikileceği yerde egemen olan farklı iklim
koşulları önemli bir risk faktörü oluşturmaktadır. Farklı iklim bölgelerinde,
vejetasyon dönemi başlangıç ve bitiş zamanları farklı olmaktadır. Örneğin,
bir yörede fidan tomurcukları patlamış ve yapraklanma başlamış iken, diğer
yörede fidanlar henüz uyanmamış olabilmektedir. Bu nedenle, güneyden
kuzeye ve alçak rakımlı yerlerden yüksek rakımlı yerlere, uzak mesafelerde
dikim materyali nakledilmesi durumunda, materyalin dikileceği yere uyum
sağlayamama olasılığı artmaktadır.
Dikim materyali temin edilecek fidanlıklarda, uygun fidanlık
teknikleri ve uygun kavak klonları kullanılarak sağlıklı fidan veya sırık
çeliklerinin yetiştirilmiş olması istenmektedir. Zararlı ve hastalıkların
bulaştığı, standartlara uygun olmayan dikim materyali ile ağaçlandırmalar
tesis edilmesi durumunda, dikim materyali ile taşınan zararlı ve hastalıklara
ilişkin sorunların ağaçlandırma alanlarında da devam etmesine yol açılmış
olmaktadır.
3.3.3.2. Kavak Ağaçlandırması Dikim Materyali Taşınması
Meyve ve orman ağacı fidanlarında olduğu gibi, kavak fidanları veya
kavak sırık çelikleri de uygun olmayan taşıma ve iklim koşullarından
olumsuz yönde etkilenmekte ve çeşitli şekillerde zarar görmektedir. Zarar
görmüş fidanların veya sırık çeliklerinin olumsuz etkileri, ağaçlandırma
dönemi boyunca da gözlenmekte ve ağaçlandırmalardan beklenen verimin
alınamamasına neden olmaktadır. Kavak ağaçlandırmalarında anılan
olumsuzluklarla karşılaşmamak için kavak fidanlarının veya kavak sırık
çeliklerinin dikilecekleri ağaçlandırma arazisine taşınması sırasında aşağıda
belirtilen hususların dikkate alınması önerilmektedir:
a) Dikim materyali taşınacak araç kasası veya römork uzunluğunun,
kavak fidanı veya sırık çeliği boyları ile uyumlu olması gerekmektedir
(Resim 15). Dikim materyali taşınmasında, fidan boylarından daha kısa
kasalı araçların veya römorkların kullanılması durumunda, kasadan sarkan
fidanlar veya sırık çelikleri zarar görmektedir.
b) Kavak fidanları veya sırık çelikleri taşıma aracı kasasına düzgün
olarak yüklenmeli, sarsılma ve savrulmalardan zarar görmelerini önleyecek
şekilde bağlanmalıdır. Araç kasalarına gelişi güzel ve serbest halde
yüklenen fidanlar, nakil sırasında sarsıntı ve savrulmalarla hasar
görmektedir.
38
c) Aşırı güneş, rüzgâr ve don gibi elverişsiz hava koşullarından zarar
görmelerini önlemek için taşınmaları sırasında, özellikle kökler olmak
üzere, kavak fidanları veya sırık çelikleri uygun bir örtü ile kapatılmalıdır.
Resim 15. Kavak fidanlarının araç kasasına yüklenmesi (FAO 1994)
d) Kavak ağaçlandırması tesis edilecek araziye nakledilmiş olan
dikim materyalinin hemen dikilmesi mümkün değilse, arazide gölgelik bir
yerde kökleri otlarla kapatılmış olarak istif edilmesi ve üzerlerinin bir örtü
ile kapatılması önerilmektedir. Dikim işleminin daha uzunca bir süre
gecikmesi durumunda, kavak dikim materyalinin 60–70 cm derinlikteki
çukur veya hendeklere dikine konularak gömüye alınması ve köklerinin
toprakla iyice kapatılması önerilmektedir (Resim 13).
3.3.4. Kavak Ağaçlandırması Dikim Çukurlarında Dikim
Temel bir ilke olarak, kavak fidanı veya kavak sırık çeliği dikimi
işlemi vejetasyon dönemi dışındaki bir zamanda yapılmaktadır. Dikimlerin,
dikim materyalini fazla bekletmeden ve mümkün mertebe sökümden hemen
sonra yapılması önerilmektedir. Ülkemiz koşullarında, fidan dikim mevsimi
Aralık ayında başlamakta ve Mart ayı sonlarına kadar devam etmektedir.
Ancak, kış mevsimi çok soğuk ve donlu olan yüksek rakımlı yörelerde,
dikim mevsimi Nisan ayına sarkmaktadır. Pratik bir zamanlama reçetesi
olarak, kavak fidanı dikimi yaprak dökümünden sonra başlamakta ve
tomurcukların patlamasından önce sona ermektedir. Marmara bölgesi ve
benzer iklim koşullarındaki yörelerde, yabancı kavak fidanlarının kış sonu
veya ilkbahar başlangıcında dikilmeleri önerilmektedir.
Kavak fidanları dikiminden önce, toprak yüzeyinden alınan ve çiftlik
gübresi ile karıştırılan 10–15 cm kalınlığındaki bir toprak tabakasının dikim
çukurları tabanına serilmesi önerilmektedir. Çukurların dibine üst tabakadan
alınan toprak atılırken, çukurların dibinden çıkan toprağın bir miktar çiftlik
gübresi ile karıştırılarak çukurların üst kısmına verilmesi önerilmektedir.
39
Dikim işlemi üç kişilik bir ekip tarafından yürütülmektedir. Ekipteki
bir işçi dikilecek fidanları çukurlara getirmekte ve dikim çukuru ortasında
dik olarak tutarak, fidanların birbirine dik iki yönde de hizada bulunmasını
sağlamaktadır. Ekipteki ikinci işçi kürekle dikim çukuruna toprak
atmaktadır. Ekipteki üçüncü işçi ise, fidan köklerine ve gövdesine zarar
vermeden, çukurlara atılan toprağı elindeki takoz ve ayakları ile
sıkıştırmaktadır. Dikim yapılan çukurlar toprak yüzeyi seviyesine kadar
toprakla doldurulmaktadır. Dikilen fidan veya sırık çeliği diplerine toprak
yığılması önerilmemektedir.
Tavsız ve çamur halindeki toprak koşullarında dikim yapılması
uygun görülmemektedir. Dikimden sonra meydana gelen yağışlar ve rüzgâr
etkisiyle bazı fidanların dipleri gevşemekte ve bir yana eğilmektedir. Henüz
vejetasyon mevsimi ve yapraklanma başlamadan önce, bu şekilde hasar
görmüş veya eğilmiş fidanların düzeltilmesi ve diplerinin sıkıştırılması
gerekmektedir
3.4. Kavak Ağaçlandırma Arazilerinde Ara Tarım
Yabancı kavak klonları ile ve geniş aralık mesafe düzenlerinde tesis
edilen ağaçlandırmalarda, ilk üç yıllık dönemde genç ağaçların kök sistemi
henüz çok dar bir alanda gelişmiş bulunmaktadır. Bu nedenle, ağaçlandırma
arazisinin büyük bir kısmı genç ağaçların yararlanabilme sınırı dışında
kalmaktadır. Ayrıca, ağaçlandırmaların ilk üç yılında genç ağaçların taç
yapıları da henüz çok küçük olduğundan, ağaçlandırma alanı üzerindeki
gölgeleme etkisi ihmal edilecek düzeyde az olmaktadır. Bu durumda, kavak
ağaçlandırmalarının ilk üç yıllık döneminde, genç kavak ağaçları
ağaçlandırma arazilerinin küçük bir bölümünden yararlanabilmekte,
ağaçlandırma arazilerinin yaklaşık % 80 oranındaki büyük bölümü ise atıl
bir durumda kalmaktadır.
Kavak ağaçlandırma arazilerinde ilk üç yıllık dönemde dikim sıraları
arasında yürütülecek ara tarım uygulamaları ile büyük bir kısmı henüz atıl
durumda bulunan ağaçlandırma arazileri değerlendirilmiş olmaktadır
(Resim 16). Kavak ağaçlandırma arazilerinde tarımsal uygulamanın bir
gereksinimi olarak yürütülen toprak işlemeleri, gübreleme ve sulama gibi
işlemlerden genç kavak ağaçları da yararlanmaktadır. Böylece, ara tarımın
bir gereği olarak yürütülen bazı işlemler ile kavak ağaçlandırmaları için
öngörülen bazı işlemlerden tasarruf edilmiş olmaktadır.
40
Resim 16. Kavak ağaçlandırmaları altında ara tarım uygulaması
Kavak ağaçlandırmaları altında ara tarım yapılmasında aşağıda
belirtilen hususların dikkate alınması önerilmektedir:
a) Altında ara tarım yapılmak istenen kavak ağaçlandırmaları,
yetişme ortamı verimlilik derecesini de dikkate alarak, 6m x 6m, 5m x 7m
veya 5m x 8m gibi geniş aralık mesafe düzenlerinde tesis edilmektedir.
Ağaçlandırma altındaki alanın daha etkili ve daha uzun süre güneşlenmesini
temin amacıyla, daha geniş olan dikim aralığı kuzey-güney doğrultusunda
araziye yerleştirilmektedir. Dikim aralık mesafe düzeni dar olan kavak
ağaçlandırmaları altında ve kavak fidanlıklarında fidan sıraları arasında ara
tarım yapılması verimli olmamaktadır (Alanay 1988 - Ayberk ve ark. 1992 Diner ve Koçer 1999).
b) Kavak ağaçlandırmalarında dikim sıraları boyunca uzanan 100 cm
enindeki dar bir arazi şeridi boş bırakılmaktadır. Tarımsal ara kültür
bitkileri, iki dikim sırası arasıda kuzey-güney doğrultusunda ve daha geniş
(5–7 m) şeritler halinde uzanan alanda yetiştirilmektedir. Ot alma ve çapa
işlemleri, hem tarımsal ürünün bulunduğu alanda, hem de kavak sıraları
boyunca uzanan boş alanda olmak üzere, tüm ağaçlandırma arazisinde
uygulanmaktadır.
c) Kavak ağaçlandırmaları altında yetiştirilecek tarımsal ürünler;
fasulye (taze ve kuru), domates, mısır, şeker pancarı, kavun, karpuz, biber
(dolma, sivri ve çarliston), patlıcan, kabak ve salatalık gibi çapa (üst toprak
işlemesi) ve sulama isteyen bitki türleri arasından seçilmektedir (Diner 1999
- Diner ve Koçer 1999). Böylece, tarımsal ürünler için yapılan sulama ve
çapalama işlemlerinden kavak ağaçları da yararlanmış ve kavak
ağaçlandırma giderlerinden tasarruf sağlanmış olmaktadır. Ara tarım ürünü
olarak derin kök sistemi geliştiren çok yıllık bitkilerin kullanılması uygun
görülmemektedir.
41
d) Verimli bir ara tarım uygulaması kavak ağaçlandırmalarının
ancak ilk üç yıllık döneminde mümkün olmaktadır. Ara tarımın verimliliğini
artırmak için dönüşümlü olarak her yıl başka bir tarım ürününün
yetiştirilmesi gerekli görülmektedir. Ağaçlandırmaların üçüncü yılında,
gölge etkisine nispeten daha dayanıklı ürün çeşitleri ile ara tarım yapılması
önerilmektedir.
e) Kavak ağaçlandırmalarının dördüncü yılından itibaren, kavak
ağaçlarının kökleri ve taçları yeterli bir genişliğe ulaşmakta ve ağaçlandırma
arazisini önemli ölçüde kaplamaktadır. Bu nedenle, dört ve daha ileri yaş
kademelerindeki kavak ağaçlandırmaları altında, artık verimli bir ara tarım
yapılamamaktadır. Ancak, kıvırcık salata, marul ve benzeri kış ürünleri ile
ara tarım bir süre daha sürdürülebilmektedir.
Kavak ağaçlandırmalarının tesisi ve ilk üç yıllık bakımı döneminde
yapılan giderler, toplam ağaçlandırma giderleri içinde büyük bir paya sahip
bulunmaktadır. İlk üç yıla ait giderlerin idare süresi sonundaki baliğ değeri
ise, toplam baliğ değer içinde çok daha büyük bir paya ulaşmaktadır. Bu
nedenle, ağaçlandırmaların ilk yıllarında yapılan tesis ve bakım giderleri,
mali analiz sonuçları üzerinde ağırlıklı bir etkiye sahip bulunmaktadır.
Kavak ağaçlandırmaları altında ara tarım başlıca iki amaca yönelik
olarak yapılmaktadır. Amaçlardan birincisi; ağaçlandırmaların ilk üç yıllık
döneminde, toplam giderler içindeki payı daha büyük olan ağaçlandırma
tesis ve bakım giderlerini ara tarım gelirleri ile karşılamak ve böylece
ağaçlandırma yatırımlarının karlılığını artırmaktır. İkinci amaç ise; sınırlı
genişlikteki arazilerinin bir bölümünü kavak kültürüne tahsis etmiş olan
yetiştiricilerin, ara tarım ürünleri ile yıllık ihtiyaçlarının bir kısmını temin
etmelerine imkân sağlamaktır (Diner 1999 - Diner ve Koçer 1999).
Verim derecesi iyi (II. bonitet sınıfı) ve orta (III. bonitet sınıfı)
düzeydeki arazilerde ve değişik aralık mesafe düzenlerinde tesis edilmiş “I–
214” melez kavak ağaçlandırmaları altında, seçeneklerden birisi olarak, ilk
yıl domates, ikinci yıl şeker pancarı ve üçüncü yıl mısır yetiştirilmesi
durumuna göre mali analizler yapılmıştır. Analizler sonucunda, değişik yaş
kademeleri için iç karlılık oranları hesaplanmıştır. Ayrıca, altında ara tarım
yapılmayan ancak aynı yetişme ortamı koşullarında bulunan kavak
ağaçlandırmaları için de iç karlılık oranları hesaplanmıştır (Diner ve Koçer
1999). Anılan mali analiz çalışmaları sonucunda elde edilmiş olan iç karlılık
oranlarına ilişkin veriler kullanılarak Tablo 4 ve Tablo 5 düzenlenmiştir.
42
Tablo 4’te verilen iç karlılık oranlarının incelenmesi ile anlaşılacağı
üzere, ara tarım uygulamaları kavak ağaçlandırma yatırımlarının karlılığını
önemli ölçüde ve olumlu yönde etkilemektedir. Örneğin, altında ara tarım
yapılmayan kavak ağaçlandırmalarında kesim yaşında ulaşılan ortalama iç
karlılık oranı % 11,13 düzeyinde iken, ara tarım yapılması durumunda
ortalama iç karlılık oranı % 171,5 oranında artmakta ve % 30,22 değerine
yükselmektedir.
Ara Tarım+Kavak
Ağaçlandırması
Yalnız Kavak
Ağaçlandırması
İşletme
Şekli
Tablo 4. “I–214” Melez kavak ağaçlandırmaları altında ara tarım
uygulanması ve uygulanmaması durumunda değişik kesim yaşları itibarı ile iç
karlılık oranları (Diner ve Koçer 1999)
Bonitet
Sınıfı
II
(İyi)
III
(Orta)
Kesim
Yaşı
(Yıl)
10
11
12
10
11
12
Ortalama
II
(İyi)
III
(Orta)
Ortalama
10
11
12
10
11
12
Dikim Aralıkları (m x m) ve
İç Karlılık Oranları (%)
5x5
15,22
15,10
14,48
6,70
8,33
8,90
11,46
29,54
27,30
24,93
20,85
20,67
19,64
23,82
5x6
14,82
14,78
14,23
6,57
8,24
8,85
11,25
36,41
32,82
29,42
29,24
27,53
25,26
30,11
6x6
14,02
14,09
13,64
6,11
7,83
8,49
10,70
42,69
37,43
32,83
40,69
35,63
31,06
36,72
Ortalama
(%)
14,49
7,78
11,13
32,60
27,84
30,22
Yine Tablo 4’te verilen değerlerden anlaşıldığı gibi, ara tarım
uygulanmayan kavak ağaçlandırmalarında iç karlılık oranı, dikim
aralıklarından çok küçük miktarlarda ve ters orantılı olarak etkilenmektedir.
Hâlbuki kavak ağaçlandırmaları altında ara tarım uygulanması durumunda,
dikim aralık mesafe düzeninin iç karlılık oranı üzerindeki etkisi çok büyük
ve doğru orantılı olmaktadır. Örneğin, dikim aralık mesafe düzeni 5mx5m
olan kavak ağaçlandırmaları altında ara tarım yapılması durumunda
ortalama iç karlılık oranı % 23,82 düzeyinde iken, bu oran dikim aralığı
6mx6m olan ağaçlandırmalar için % 36,72 düzeyine yükselmektedir.
Altında ara tarım yapılan ve dikim aralığı 5m x 5m ve 6m x 6m olan kavak
43
ağaçlandırmalarına ait iç karlılık oranları arasında, geniş dikim aralığı lehine
% 54,16 oranında bir fark bulunmaktadır. Bu nedenle, altında ara tarım
uygulanacak kavak ağaçlandırmalarının, 6mx6m, 5mx7m veya 5mx8m gibi
daha geniş dikim aralık mesafe düzenlerinde tesis edilmesi önerilmektedir.
Kavak ağaçlandırmaları altında ara tarım uygulanması durumunda iç
karlılık oranları, mutlak idare süresinden önceki yaş kademelerinde azami
değerlere ulaşmaktadır. Diğer bir ifade ile ara tarım uygulamaları mali idare
süresini kısaltıcı yönde bir etki oluşturmaktadır. Örneğin, altında ara tarım
uygulanan II. bonitet sınıfı ve 6m x 6m dikim aralığındaki bir “I–214”
melez kavak ağaçlandırmasında ulaşılan iç karlılık oranları, Tablo 4’te
görüldüğü gibi, 10 yaşında % 42,69 olarak, 12 yaşında ise % 32,83 olarak
saptanmıştır. Bu durumda, ağaçlandırmayı 10 yaşında iken kesip
değerlendirmek yerine, 12 yaşına gelmesini beklemekle, iç karlılık oranının
% 42,69 düzeyinden % 32,83 düzeyine inmesine ve böylece ağaçlandırma
işletmesi karlılığının % 23,1 oranında azalmasına yol açılmış olmaktadır.
Kavak ağaçlandırmaları altında ara tarım uygulaması ile arazi bonitet
sınıfı arasında, zayıf bonitet sınıfları lehine bir ilişki bulunmaktadır. Ara
tarım yapılmaması durumunda değişik bonitet sınıfları arasında iç karlılık
oranları bakımından önemli ölçüde farklılıklar oluşmamaktadır. Buna
karşılık, ara tarım uygulanması durumunda bonitet sınıflarına ait ortalama iç
karlılık oranları arasındaki fark önemli ölçüde azalmaktadır. Örneğin, Tablo
4’te görüldüğü üzere, altında ara tarım yapılmayan kavak ağaçlandırmaları
için belirlenmiş ortalama iç karlılık oranları II. bonitet sınıfı için % 14,49
olarak, III. bonitet sınıfı için ise % 7,78 olarak verilmiştir. Bu değerlere
göre, II. bonitet sınıfı ile III. bonitet sınıfı arasında iç karlılık oranı
bakımından % 46,31 oranında bir fark bulunmaktadır. Altında ara tarım
yapılan kavak ağaçlandırmaları için belirlenmiş ortalama iç karlılık oranları
ise, II. bonitet sınıfı için % 32,60 olarak, III. bonitet sınıfı için % 27,84
olarak verilmiştir. Bu değerlere göre, altında ara tarım yapılan
ağaçlandırmalarda II. bonitet sınıfı ile III. bonitet sınıfları arasında iç
karlılık oranları bakımından % 14,60 oranında bir fark oluşmaktadır. Ara
tarım uygulanmaması etkisi ile bonitet sınıfları arasında iç karlılık oranı
bakımından oluşan fark % 46,61 düzeyinden, % 14,60 düzeyine inmektedir.
Değişik bonitet sınıfı arazilerde ve değişik dikim aralıklarında tesis
edilmiş kavak ağaçlandırmalarında 10.yaş kademesi için düzenlenmiş olan
Tablo 5 aşağıda verilmiştir.
44
Tablo 5. “I–214” Melez kavak ağaçlandırmaları altında ara tarım
uygulanması ve uygulanmaması durumunda 10. yaş kademesindeki iç karlılık
oranları (İKO) (Diner ve Koçer 1999)
Bonitet
Sınıfı
II
(İyi)
III
(Orta)
Dikim
Aralığı
(m x m)
İşletme Şekli ve
İç Karlılık
Oranları (%)
İşletme Şekilleri
İKO’ları
Arasındaki
Yalnız
Kavak
Kavak
+ Ara
Tarım
Fark
Değişim
Oranı
(%)
5x5
5x6
6x6
15,22
14,82
14,02
29,54
36,41
42,69
14,32
21,59
28,67
94,09
145,68
204,49
Ortalama
14,69
36,21
21,53
146,56
5x5
5x6
6x6
6,70
6,57
6,11
20,85
29,24
40,69
14,15
22,67
34,58
211,19
345,05
565,96
Ortalama
6,46
30,26
23,80
368,42
Tablo 5’te görüldüğü gibi, ara tarım uygulanması ve uygulanmaması
durumları için belirlenmiş ortalama iç karlılık oranları arasındaki ortalama
değişim oranı, II. bonitet sınıfı için % 146 olarak, III. bonitet için ise % 368
olarak hesaplanmıştır. Bu değerler, ağaçlandırma ekonomisi açısından ara
tarım uygulamasının zayıf bonitet sınıfındaki alanlarda daha etkili olduğunu
göstermektedir. Nitekim altında ara tarım yapılmayan III bonitet sınıfındaki
kavak ağaçlandırmaları için % 6,46 olarak verilen ortalama iç karlılık oranı
banka mevduatı faiz oranı gibi düşük bir düzeyde kalırken, ara tarım
yapılması ile % 30,26 gibi rekabet gücü yüksek bir düzeye çıkmaktadır.
Ara tarım uygulanması ve uygulanmaması durumunda değişik dikim
aralıkları için elde edilen iç karlılık oranları arasındaki değişim oranları, II.
bonitet sınıfı arazilerde % 94 ile % 204 arasında, III bonitet sınıfı arazilerde
% 211 ile % 566 arasında belirlenmiştir. Tablo 5’te verilen bu değerlerden
anlaşılacağı gibi, zayıf bonitet sınıfı arazilerde dikim aralıklarının ara tarım
verimi üzerindeki etkisi daha önemli olmaktadır.
Yukarıda açıklanan bulgular, kavak ağaçlandırmaları altında ara
tarım uygulamasının, bonitet sınıfı daha zayıf araziler için daha önemli ve
daha gerekli olduğunu ortaya koymaktadır.
45
3.5. Diğer Kavak Ağaçlandırma Yöntemleri
Kavak odunu üretiminde, tam alan kavak ağaçlandırmaları çok
büyük bir paya sahip bulunmaktadır. Ancak ülkemizde, baltalık formunda
kavakçılık, galeri kavakçılığı ve sıra dikimi kavakçılık olarak isimlendirilen
kavak yetiştirme yöntemleri için de önemli ölçüde uygulama potansiyeli
bulunmaktadır.
3.5.1. Baltalık Formunda Kavakçılık
Kalın çaplı gövde odunu üretmek amacıyla geniş aralık mesafe
düzenlerinde tesis edilmiş kavak ağaçlandırmalarının kesilmelerinden sonra,
toprakta kalan dip kütüklerinden çıkan sürgünlerden yararlanarak, baltalık
formunda yeni bir kavak yetiştirme işletmesi şekline geçilebilmektedir. Bir
kavak ağaçlandırmasının idare süresi sonunda kesilmesi ile toprakta kalan
kök kütüklerinden çok sayıda sürgünler çıkmaktadır. Baltalık formunda
kavaklık tesis etmek için, dip kütüklerden çıkan sürgünler üzerinde ilk
vejetasyon yılında (Mayıs-Haziran aylarında) yapılan bir aralama ile zayıf,
düzgün olmayan veya hasarlı sürgünler dipten kesilerek alınmakta ve sürgün
sayısı 5 veya 6 adede indirilmektedir. İkinci vejetasyon yılı ilkbaharı Nisan
ayında ise en düzgün ve iyi gelişme gösteren 2 veya 3 adet sürgün
büyümeye bırakılmakta, diğerleri dipten kesilerek alınmaktadır.
Baltalık formundaki kavaklıkların daha başarılı bir şekilde tesis
edilebilmesi için, kavak ağaçları mümkün mertebe toprağa yakın bir
seviyede kesilmekte ve kesimler sonucunda toprakta kalan dip kütük
yüzeyleri balta ile düzeltilmektedir. Böylece, hem dip kütüklerden daha
güçlü sürgünlerin çıkması, hem de sürgünlerin toprağa muhkem olarak
yerleşmiş gövdeler halinde gelişmesi sağlanmış olmaktadır.
Baltalık formundaki kavaklıklarda ayni kütükten çıkan gövdelerin en
kalın çaplı alt kısımlarında pala teşekkülü olarak isimlendirilen bir eğiklik
oluşturmaktadır. Baltalık formundaki kavaklıklarda ağaç gövdeleri yeterli
kalınlıkta olsalar bile, pala teşekkülü nedeni ile soymalık tomruk olma
niteliklerini büyük oranda kaybetmektedir. Bu nedenle, baltalık formunda
kavakçılık, kaliteli ve kalın çaplı tomruk üretiminden çok, 7–8 yıllık kısa
idare süreleri sonunda daha yüksek miktarda bıçkılık ve yongalık kavak
odunu üretimine uygun bir işletme şekli olarak kabul edilmektedir.
Baltalık formundaki bir kavaklığın kesiminden sonra, ikinci rotasyon
baltalık işletmesine geçilmesi uygun görülmemektedir. Çünkü ilk rotasyon
46
kavak ağaçlandırma döneminden kalmış olan kavak kökleri yaşlanmakta ve
arazide uzun süre sadece kavak kültürü yapılmış olması nedeniyle, arazi
kavak beslenmesi bakımından fakirleşmektedir. Örneğin, bir “I–214” melez
kavak ağaçlandırmasında 13 yıllık idare süresi sonu itibariyle, ağaç başına
tüketilen mineral besin maddesi miktarları; 5,568 kg (N) azot, 1,719 kg
(P2O5) fosfor, 6,251 kg (K2O) potasyum ve 16,504 kg (CaO) kalsiyum
olarak saptanmıştır (Frison 1969 - Lucci ve Tacenur 1991).
3.5.2. Galeri Kavakçılığı
Nehir, ırmak, çay ve dere gibi akarsu boyları ile doğal ve yapay göl
ve baraj göllerinin yatak, kıyı, kenar ve şevleri gibi taban suyundan
yararlanma olanağı bulunan yerlerde ekstansif yöntemlerle tesis edilen
kavak ağaçlandırmaları “galeri kavaklığı”, bu tür alanlarda yapılan kavak
yetiştirme çalışmalarına da “galeri kavakçılığı” adı verilmektedir.
Galeri kavaklıkları, arazinin elverdiği ölçüde, bir veya daha çok
sayıda kavak dikim sırasını içerecek şekilde tesis edilmekte ve dikim sıraları
sayısı arazi koşullarına bağlı olarak değişmektedir. Galeri kavaklığı tesis
edilen alanların eğim, engebe, genişlik ve benzeri değişken özellikleri
nedeniyle, tam alan kavak ağaçlandırmalarında uygulanan yoğun kültür
teknikleri, galeri kavaklıkların ne tesisi ne de bakımı aşamalarında
uygulanabilmektedir. Ancak, olanakların elverdiği ve sınırlı ölçülerde de
olsa, galeri kavaklıklarında bakım işlemlerinin uygulanması önerilmektedir.
Anılan özellikleri nedeniyle, galeri kavakçılığı ekstansif bir kavak yetiştirme
tekniği olarak tanımlanmaktadır.
“I–214” melez kavak klonu ve “Samsun(I–77/51) klonu gibi yetişme
ortamı ve bakım istekleri yüksek olan klonlar, ekstansif yetişme
koşullarından olumsuz yönde daha çok etkilenmekte ve bu nedenle galeri
kavakçılığında kullanılmalarına öncelik verilmemektedir. Galeri kavaklığı
tesisinde, diğer kavak klonlarına nazaran olumsuz yetişme ortamı
koşullarına daha dayanıklı olan “I–45/51” melez kavak klonu ve yerli
karakavak klonları tercih edilmektedir.
Ülkemizde galeri kavakçılığına elverişli olan ve yaz aylarında dahi
bir miktar su bulunduran akarsuların toplam uzunluğunun 45–50 bin km’den
az olmadığı düşünülmektedir. Galeri kavakçılığı için potansiyel oluşturan bu
alanlar, genellikle ya boş halde, ya da önemli bir ekonomik değer taşımayan
çalı veya ağaççık formundaki bitkilerle kaplı bulunmaktadır. Anılan
potansiyel alanlarda galeri kavaklıkları tesis edilmesi durumunda,
47
ülkemizde yaklaşık 0,5 milyon m3/yıl düzeyinde ek bir kavak odunu üretim
kaynağının yaratılması olası görülmektedir.
Anılan potansiyel alanlarda kamu ve özel girişimciler tarafından
galeri kavaklıkları tesisi faaliyetlerinin teşvik edilmesi için, ilgili kamu
kurumları tarafından uygun ve etkili politikaların uygulanması
gerekmektedir. Bu tür özel konulara ilişkin politikalara, kavakçılığı
geliştirme amacıyla yürütülmesi önerilen genel politikalar kapsamında yer
verilmesi daha uygun görülmektedir.
3.5.3. Sıra Dikimi Kavakçılık
Tarla, yol, su arkları ve akarsu kenarlarında yerli karakavaklar ile
sıra dikimleri halinde kavak odunu üretmek, Anadolu’da geleneksel olarak
uygulanan bir kavak yetiştirme tekniğidir. Sıra dikimi kavakçılıkta ağaçlar
arasındaki mesafenin, yerli karakavaklar için 1 m, yabancı kavaklar için ise
5 m olarak alınması önerilmektedir. Sıra dikimi kavakçılık da galeri
kavakçılığı gibi ekstansif bir kavak yetiştirme tekniğidir. Sıra dikimi
kavaklarda sadece ilk üç yıl fidan diplerinde ot alma ve çapa işlemi
uygulanmaktadır. Taban suyundan veya sıra dikimin hemen bitişiğindeki
akarsudan beslenme olanağının bulunmadığı durumlarda, kurak yaz
aylarında yakında bulunan bir su kaynağından sağlanan sulama suyu, sıra
dikimi kavaklık boyunca açılan arklara verilmekte ve ağaçlar sulanmaktadır.
Sıra dikimi kavaklıklarda kalın çaplı ve kaliteli kavak tomruğu
üretilmek istenmesi durumunda, amaca uygun bir budama işleminin ikişer
yıl ara ile uygulanması gerekli görülmektedir
48
4. KAVAK AĞAÇLANDIRMALARINDA BAKIM
Kavak ağaçlandırmalarında yürütülen bakım işlemleri; dip sürgünü
alma, tepe düzeltme, tamamlama dikimi, toprak işleme, sulama, budama ve
gübreleme olmak üzere altı ayrı başlık altında incelenmiştir.
4.1. Kavak Ağaçlandırmalarında Dip Sürgünü Alma
Kavak ağaçlandırmalarının ilk yılında bazı genç ağaç gövdelerinin
toprağa yakın kısımlarından sürgünler çıkmaktadır. Özellikle bir yaşlı dikim
materyali kullanılarak tesis edilen ağaçlandırmalarda, ilk vejetasyon
döneminden itibaren genç ağaç gövdeleri toprağa yakın seviyelerden
dallanmaktadır (Uludağ ve ark. 2003, Akgül 2007). Bu sürgünler ve
üzerindeki yapraklar, fidanın ağaçlandırma alanında tutunmaya çalıştığı ilk
yılda, gelişmeleri bakımından yararlı bir görev üstlenmektedir. Bu nedenle,
dip sürgünlerin vejetasyon döneminin hemen başında kesilmeleri uygun
görülmemektedir. Ancak, ilk vejetasyon dönemi sonunda Eylül, Ekim
aylarında veya ikinci vejetasyon döneminin hemen başında henüz
yapraklanma başlamadan önce, bu sürgünlerin ağaç gövdesine bir zarar
vermeden ve gövdeye teğet bir şekilde kesilmeleri önerilmektedir. Tutma
başarısı ve gelişmesi normal olan ve özellikle iki yaşlı dikim materyali
kullanarak tesis edilen kavak ağaçlandırmalarında ikinci yıldan itibaren
önemli sayılacak sayıda dip sürgünü oluşmamaktadır.
4.2. Kavak Ağaçlandırmalarında Tepe Düzeltme
Dikim materyalinin nakli sırasında tepe sürgünlerinin kırılması ve
zedelenmesi sonucunda veya böcek tasallutu ve benzeri çeşitli nedenlerle
tepe sürgünlerinde hasarlar meydana gelmektedir. Dikimden sonraki aylarda
fidan tepelerine konan kuşlar dahi tepe sürgünlerine zarar verebilmektedir.
Bu tür hasarlar sonucunda ağaçların tepe sürgünleri çatallaşmakta ve taç
yapıları bozulmaktadır. Çatallaşmış tepe sürgünlerinin zamanında
düzeltilmeden büyümeye bırakılması durumunda, çatallaşmış bir gövde
yapısı oluşmakta ve ağaçtan elde edilebilecek tomruk miktarı, kalitesi ve
ekonomik değeri önemli ölçüde azalmaktadır.
Tepe düzeltme işleminin kavak ağaçlandırmalarının ilk yılı sonunda
uygulanması önerilmektedir. Tepe düzeltme işlemi ile ağacın tek ve hâkim
bir tepe sürgünü doğrultusunda düzgün ve olabildiğince uzun bir gövde
yapısını geliştirmesi sağlanmak istenmektedir. Düzgün bir gövde yapısı
oluşturmak amacıyla, ağacın tepesinde çatallanmış sürgünlerden en düzgün
49
ve güçlü olan birisi, tepe sürgünü yerini almak üzere büyümeye
bırakılmakta, diğerleri dipten kesilerek alınmaktadır. Tepe düzeltme işlemi
sırasında, ağaç tacı dengesini bozacak nitelikte görülen azman dallar da
budanarak alınmaktadır. Böylece, genç kavak ağaçlarının olabildiğince uzun
ve düzgün bir gövde ile dengeli bir taç yapısı oluşturmasına engel olacak
unsurlar ortadan kaldırılmış olmaktadır.
Tepe düzeltme işleminin amacına uygun bir şekilde uygulanabilmesi
için ağacın tepe sürgünü ve tacını oluşturan dalların görülebilir durumda
olması gerekmektedir. Bu nedenle, çatallaşmış tepelerin ve bozuk taç
formunun düzeltilmesi işlemlerinin, ağacın yapraksız olduğu ve bütün
dalların kolaylıkla görülebildiği bir dönemde, tercihan kış sonunda
uygulanması önerilmektedir. Genç ağaçlar yapraklandıktan sonra yapılan
tepe düzeltme işlemlerinde hata yapma olasılığı artmaktadır.
4.3. Kavak Ağaçlandırmalarında Tamamlama Dikimi
Kavak ağaçlandırmaları için uygun yetişme ortamlarında, kaliteli
dikim materyali kullanarak, uygun mevsimde ve tekniğine uygun şekilde
yapılan kavak dikimlerinde tutma başarısı, genellikle % 95 oranı üzerinde
gerçekleşmektedir. Kavak ağaçlandırmalarında ilk vejetasyon dönemi
sonunda yapılan tespitlerde, tutma başarısının % 95 oranından yüksek
bulunması durumunda, illaki bir tamamlama dikimi yapılması gerekli
görülmemektedir. Ancak, kavak ağaçlandırma alanında yapılan tespitler
sonucunda, bir yıl önce dikilmiş olan genç ağaçların % 5 ve daha yüksek
orandaki bir kısmının tutmadığının veya çeşitli şekillerde hasar gördüğünün
anlaşılması durumunda, tamamlama dikimi yapılması gerekli görülmektedir.
Kavak ağaçlandırmalarında çeşitli nedenlerle kurumuş veya çeşitli
şekillerde hasar görmüş genç kavak ağaçlarının yerlerine, birinci vejetasyon
dönemi sonunda ve dikim için uygun olan bir zamanda, yeni kavak
fidanlarının dikilmesi işlemi tamamlama dikimi olarak tanımlanmaktadır.
İlk yılını tamamlamış ağaçlandırmalarda normal gelişmesini sürdüren genç
kavak ağaçları en az iki, çoğunlukla da üç yaşında bulunmaktadır. Bu
nedenle, tamamlama dikimlerinde iki yaşlı ve kaliteli fidan kullanılması
gerekmektedir. Ayrıca, tamamlama dikimi çukurlarının daha geniş ve derin
açılması, çukurlara üst toprak ile karıştırılmış çiftlik gübresi verilmesi
önerilmektedir. Böylece, tamamlama dikimleri ile dikilen fidanların bir yıl
önce dikilmiş genç ağaçlarla rekabet edebilmeleri ve aralarındaki gelişme
farkını kapatabilmeleri için gerekli ortam sağlanmış olmaktadır.
50
4.4. Kavak Ağaçlandırmalarında Sulama ve Toprak İşleme
Kavak bitkisi normal gelişmesini yeterli su beslenme olanakları
bulunan ve havalanma koşullar iyi olan topraklar üzerinde yapabilmektedir.
Sulama işlemi ile bitkinin beslenmesi için gerekli su toprağa verilmekte,
toprak işleme ve çapalama işlemleri ile de toprağın havalanması
sağlanmaktadır. Sulama işlemleri sonucunda toprak işleme işlemlerinin de
gerekli hale gelmesi nedeniyle, sulama ve toprak işleme işlemlerinin ayni
başlık altında birlikte incelenmesi uygun görülmektedir. Sulama işlemi
sonucunda toprak yüzeyinde bir kaymak tabaka oluşmaktadır. Toprağın alt
katmanlarına kadar ulaşmış sulama suyu, kapilarite yoluyla toprağın üst
katmanlarına çıkmakta ve toprak yüzeyinde kaymak tabakada oluşan
çatlaklardan buharlaşarak kaybolmaktadır. Sulama işleminden sonra yapılan
üst toprak işlemeleri ile hem toprağın havalandırılması sağlanmakta, hem de
kapilarite yoluyla toprağın su kaybetmesi önemli ölçüde azaltılmaktadır.
Kavak ağaçlandırmalarında sulama ve toprak işleme ihtiyacını
belirleyen faktörler toprağın tekstürü, su tutma kapasitesi, taban suyunun
yüksekliği, bölgenin yağış ve bağıl nem değeri ile kavakların yaşı olarak
bilinmektedir. Geçirgenliği az, sıkı istiflenmiş ve killi topraklarda su tutma
kapasitesi yüksek ve bu nedenle sulama işlemine daha uzun aralıklarla
ihtiyaç duyulmasına karşılık, sürüm ve çapalama gibi toprak işleme
işlemlerine daha kısa aralıklarla ihtiyaç duyulmaktadır. Kum oranı fazla
olan gevşek bünyeli hafif topraklarda ise su tutma kapasitesi düşük, buna
karşılık toprak işleme ihtiyacı daha uzun aralıklarla olmaktadır. Yaz
aylarında taban suyu çok derinlerde olmayan arazilerde tesis edilmiş kavak
ağaçlandırmaları taban suyundan daha çok yararlanmakta ve sulama
gereksinimleri azalmaktadır. Yaz aylarında dahi 1,5–2,0 m derinlikte taban
suyu bulunduran orta bünyeli topraklardaki ağaçlandırmalarda bir sulamaya
ihtiyaç bulunmamasına karşın, öngörülen toprak işleme işlemlerinin
aksatılmadan uygulanması gerekli görülmektedir. Yaz aylarındaki yağış ve
hava nemi de sulamayı etkilemektedir. Az yağışlı ve kurak bölgelerde daha
sık sulama yapılması gerekmektedir. Kavak ağaçlandırma arazilerinde
sulama ve toprak işleme ihtiyacı, dikimi takip eden yıllarda, özellikle ilk üç
yıllık dönemde daha fazla olmaktadır. Kavak ağaçlandırmaları yaşlandıkça
gelişen kökleri ile daha geniş ve derin toprak katmanlarından su alabilmekte
ve bu nedenle sulama gereksinimi hem miktar, hem de uygulama frekansı
bakımından azalmaktadır.
51
Orta derecede nemli ve orta bünyeli bir toprak üzerinde (killi kum
veya kumlu kil) kurulmuş kavak ağaçlandırmalarının toprak işleme ve
sulama ihtiyacı, ortalama bir uygulama reçetesi olarak, aşağıda verilmiştir:
a) Kavak ağaçlandırmalarının ilk dört yıllık döneminde, Mayıs ve
Temmuz ayları arasında, yılda iki defa sulama ve sulamaları takiben de
toprak işlemesi önerilmektedir. Dikim sıraları arasında uygulanan bakım
amaçlı toprak işlemelerinde, 50–60 Hp (40–45 kw) gücündeki bir traktöre
bağlı iki veya üç soklu pulluk kullanılmakta ve tercihan çapraz yönde olmak
üzere, 30–40 cm derinlikte sürüm yapılmaktadır. İkinci bakım sürümünü
takiben diskaro çekilmesi önerilmektedir.
b) Kavak ağaçlandırmalarında ağaç sıraları arasında uygulanan
toprak işleme ve diskaro çekme işlemleri sonucunda, ağaçların dibinde
sınırlı bir alan işlem dışı kalmaktadır. Bu nedenle, ilk üç yıllık dönemde,
ağaç diplerinde insan gücü ile ot alma ve çapa yapılması önerilmektedir.
c) Kavak ağaçlandırmalarının beşinci yılında, birincisi Mayıs veya
Haziran aylarında, ikincisi ise Temmuz veya Ağustos aylarında olmak
üzere, iki defa sulama yapılması önerilmektedir. Birinci sulamadan sonra
toprak tava geldiğinde, iki veya üç soklu pullukla sürüm ve diskaro ile
toprak işlemesi yapılmaktadır. İkinci sulamayı takiben sadece diskaro
çekilmesi yeterli olmaktadır. Mayıs veya Haziran aylarında yeterli yağış
alınması durumunda, yılda bir defa sulama ile yetinilmektedir.
d) Kavak ağaçlandırmalarının altıncı yılında tercihan iki defa
sulama yapılmakta ve birinci sulamadan sonra sadece diskaro çekilmektedir.
e) İklim koşullarının kurak geçtiği durumlarda ve yörelerdeki
kavak ağaçlandırmalarında, yedinci yıldan itibaren kesim yılına kadar yılda
en fazla iki defa sulama yapılması önerilmektedir.
4.5. Kavak Ağaçlandırmalarında Budama
Bir veya iki yaşlı dikim materyali kullanılarak tesis edilen kavak
ağaçlandırmalarında değişik zamanlarda ve değişik yüksekliklerde
uygulanan budamalara gereksinim duyulmaktadır. Ağaçlandırmaların bir
yaşlı dikim materyali kullanılarak tesis edilmiş olması durumunda, ilk
vejetasyon döneminden itibaren ağaç gövdeleri toprak yüzeyine yakın
seviyelerden dallanmaktadır. Dip sürgünü olarak isimlendirilen bu dallar,
ağaç diplerinde ve dikim sıraları üzerinde uygulanan bakım işlemlerini
engellemekte, ağaç gövde kalitesini de bozmaktadır. Genellikle dördüncü
52
ağaçlandırma yılında başlatılan normal budama zamanını beklemeden,
birinci yılsonunda veya ikinci yılın hemen başında anılan dip sürgünlerinin
budanması gerekmektedir (Uludağ ve ark. 2003, Akgül 2007). Kavak
ağaçlandırmaların dördüncü yılında başlatılan normal budama işlemi ise,
daha yüksek oranda kaliteli tomruk elde etmek amacı ile uygulanmaktadır.
4.5.1. Budama İşlemi Tanımı ve Amacı
Budama işlemi ile bir ağacın bazı dalları kesilmektedir. Dallar
ağacın özümleme ve solunum organları olan yaprakları taşımaktadır. Bu
nedenle, bir dalın kesilmesi ile ağacın yaşam faaliyetleri bir ölçüde
kısıtlanmış olmaktadır. Hiçbir budama işlemi uygulanmaksızın bir ağacın
bütün dalları ile büyümeye bırakılması durumunda ise, ağaçta dallı budaklı
bir yapı oluşmakta, odununun kullanım alanları sınırlanmakta ve ekonomik
değeri de düşmektedir. Budama işlemi yineleme sayısının ve yoğunluğunun
ağacın büyüme hızını en az azaltacak, buna karşılık üretilecek odunun
kalitesini ve değerini en çok artıracak bir nitelikte olması amaçlanmaktadır.
Diğer bir deyim ile budama işleminin esas amacı, üretilen kavak odununun
ekonomik değerini artırmaktır. Bu nedenle, amacı kaliteli tomruk üretmek
olmayan, sadece daha çok miktarda bitki kütlesi (biyokütle) üretimini hedef
alan ağaçlandırmalarda bir budama işlemine gerek bulunmamaktadır.
4.5.2. Budama İşlemi Yinelenmesi ve Yüksekliği
Kaliteli bıçkılık ve soymalık kavak tomruklarının, bunlardan üretilen
soyma-kaplama odun levhaların ve biçilen tahtaların olabildiğince budaksız
ve düzgün olması istenmektedir. Soyma sanayiinde kullanılan makineler
soymalık tomrukları en çok 8–10 cm çapındaki göbek kısmına kadar
soyabilmektedir. Çapı 10 cm ve daha ince olan gövde kısımlarından çıkan
dalların budanması gereksiz görülmektedir. Diğer bir ifade ile yabancı
kavak ağaçlamalarında ilk budama işlemi, dal taşıyan gövde kısımlarındaki
çapın 10 cm kalınlığı aşmasından sonra başlatılmakta ve her yıl bir veya iki
dal halkası budanarak sürdürülmektedir. Budama işleminin kesim yaşından
en az 3 veya 4 yıl öncesine kadar sürdürülmesi ve kesim çağından önce ağaç
gövdelerinin toprak yüzeyinden itibaren en az 8,5 m boyundaki bir kısmının
dalsız hale getirilmesi istenmektedir.
Yabancı kavak klonları ile tesis edilen ağaçlandırmalarda budama
işleminin her yıl tekrarlanması ve her işlemde bir veya iki dal halkasının
alınması en ideal bir uygulama olarak nitelendirilmektedir. Ancak, kavak
53
yetiştiricilerinin büyük çoğunluğu, her yıl budama yapmanın ekonomik
olmadığı gerekçesi ile her yıl budama yapmaktan kaçınmaktadır.
Değişik bonitet sınıfındaki arazilerde yetişen yabancı kavak
ağaçlandırmalarında çap-boy ilişkilerinden yararlanarak ve yaygın olarak
uygulanan budama yöntemleri örnek alınarak, budama işleminin fizyolojik
ve ekonomik etkilerini dengeleyen üç yinelemeli bir budama yöntemi
geliştirilmiş ve Tablo 6’da verilmiştir. Önerilen budama yöntemine göre,
yabancı kavak ağaçlandırmalarında 4 yaşında iken uygulanan ilk budama
işleminde ağaç gövdesi üzerindeki dallar, yerden itibaren ağaç tam boyunun
0,33’ü kadar olan bir yüksekliğe kadar budanmaktadır. Ağaç tam boyuna
oranla alınan ortalama budama yükseklikleri, ağaçlandırmaların 6. yılındaki
ikinci budama işleminde 0,46 olarak ve 8. yılındaki üçüncü budama
işleminde ise 0,58 olarak alınmaktadır.
Tablo 6. Yabancı kavak klonları ile tesis edilen ağaçlandırmalar için
önerilen budama yılları ve budama yükseklikleri
Budama
BY/ATB
Oranı
Sırası
Yaşı
Birinci
4. yıl
0,33
İkinci
6. yıl
0,46
Üçüncü
8. yıl
0,58
Kavak Ağaçlandırması Bonitet Sınıfları ve
Budama Yükseklikleri (m)
I
II
III
IV
(Çok iyi)
(İyi)
(Orta)
(Zayıf)
4,60
4,10
3,60
3,20
(4,8–4,4)
(4,4–3,8)
(3,8–3,4)
(3,4–3,0)
13,30
11,90
10,30
5,70
(6,0–5,4)
8,80
(14,0–12,6)
(12,6–11,2)
(11,2–9,4)
(9,4–8,2)
8,60
7,70
6,60
(9,0–8,2)
(8,2–7,2)
(7,2–6,0)
BY: Budama Yüksekliği (m)
ATB: Ağaç Tam Boyu (m)
(4,8–4,4): Parantez içinde verilen değerler, maksimum ve minimum budama
yüksekliklerini (m) ifade etmektedir.
Önerilen budama yöntemi ile öngörülen budama yüksekliklerinin
altında veya üzerinde bulundukları dikkate alınmaksızın, ağacın düzgün ve
dolgun bir gövde formu geliştirmesini engelleyecek ve gövdenin
çatallaşmasına veya tepe tacı deformasyonuna yol açacak nitelikteki azman
dalların ilk teşhisinde ve gecikmeden budanması gerekmektedir.
Yabancı kavak ağaçlandırmalarında daha kalın ve kaliteli tomruk
üretmek amacıyla idare süresinin 12 yıldan (2 veya 3 yıl) uzun alınması
durumunda, Tablo 6’da verilen üç yinemeli budama yöntemine ek olarak,
ağaçlandırmanın 10. yılında dördüncü bir budama daha önerilmektedir.
54
Ağaçlandırmaların 10. yılında uygulanan 4. budama yüksekliğinin, ağaç tam
boyunun 0,68’i ila 0,70’i kadar alınması uygun görülmektedir.
Yerli karakavaklarda ilk budama işlemine genellikle gövdeler daha
ince çap kademelerinde iken başlanmaktadır. Yerli karakavakların
budanması ile elde edilen ve nispeten düzgün ve boylu olan dallar, özellikle
akarsu boylarında tek sıra dikimi kavakçılıkta ve galeri kavaklığı tesisinde,
dikim materyali olarak kullanılmaktadır. Bu nedenle, özellikle sıra dikimi
yerli karakavak ağaçlandırmalarında, budama işlemi çok defa dikim
materyali ihtiyacını karşılamak amacıyla yinelenmektedir.
4.5.3. Budama İşlemi Uygulanması ve Aletleri
İki kişilik bir ekip tarafından yürütülen budama işlemi ile
budanmasına karar verilen dallar ağaç gövdesine ve kabuğuna zarar
vermeksizin düzgün bir kesim yüzeyi bırakacak şekilde tam dipten
kesilmektedir. Budama işlemi sırasında, kalın ve ağır dallar daha tam olarak
kesilmeden önce kendi ağırlıklarının etkisi ile kırılarak ağaç kabuğunu
sıyırmakta ve gövde üzerinde yaralar açılmasına neden olmaktadır. Bu tür
olumsuzlukların önlenmesi için budanacak dallar önce alt kısmından ağaç
gövdesine teğet olarak bir miktar kesilmekte ve daha sonra üstten kesilerek
alınmaktadır.
Dalların kesilmesinde budama makası ve testere kullanılmaktadır.
Budama makası daha çok ince dalların kesilmesinde kullanılmaktadır. Bir
traktöre bağlı olarak çalışan pnömatik veya hidrolik budama makaslarının
kullanılması durumunda daha kalın dallar da seri şekilde budanabilmektedir.
Budama işlemi uygulamasında anılan masklarla birlikte traktör tarafından
çekilen ve yüksekliği ayarlanabilir bir budama kulesi kullanılması
durumunda, budama işleminde iş verimi belirgin şekilde artmaktadır.
Budama yapmak üzere ağaca çıkmak için alüminyum alaşımından
yapılmış portatif merdiven takımları kullanılmaktadır. Bu merdivenler, 3 m
boyda ve 4 – 5 kg ağırlığında 3 veya 4 parçadan oluşmaktadır. Bir merdiven
takımı ve bir emniyet kemeri yardımı ile budama işlemi 15 ila 25 m
boyundaki ağaçlarda emniyetle yürütülebilmektedir. Ağaçlandırmaların 4.
yılındaki ilk budama uygulamasında üçayaklı ağaç veya alüminyumdan
mamul merdivenler de kullanılmaktadır. Budama işlemi uygulamak üzere
ağaca çıkmak için çıkma demirleri (ayakçak) gibi ağaç kabuğunu yaralayan
aletlerin kullanılması uygun görülmemektedir.
55
4.5.4. Budama İşlemi Mevsimi
Kavak ağaçlandırmalarında budama mevsimi konusunda değişik
gerekçelere dayalı olarak farklı görüşler öne sürülmektedir. Bu görüşlerin
hemen tümü değişik bakış açılarına göre haklı gerekçelere dayanmaktadır.
Budama işleminde uygulama kolaylığı ve kırsal bölgelerde işçi temininde
kolaylık sağlaması bakımından en uygun budama mevsimini, kış sonu veya
ilkbahar başlangıcı olarak niteleyen öneriler ise çoğunluktadır. Ayrıca, kış
sonu veya ilkbahar başlangıcındaki dönemde ağaçlarda henüz yaprak
bulunmadığından, dallanma durumu daha net görülebilmekte, budama
işlemi daha isabetli ve seri olarak uygulanabilmektedir.
4.6. Kavak Ağaçlandırmalarında Gübreleme
Kavak ağaçlandırmalarında önerilen hemen yegâne gübreleme
işlemi, dikim sırasında dikim çukurlarına 10–15 kg kadar iyi yanmış çiftlik
gübresinin üst toprak ile karıştırılarak verilmesidir. Kavak ağaçlandırmaları
genellikle derin alüvyon topraklar üzerinde tesis edilmekte ve bu arazilerde
gübreleme yapmak için acil bir gereksinim bulunmamaktadır. Bu ifadeden,
gübrelemeler ile kavak ağaçlandırmalarının için hiçbir yarar sağlamayacağı
anlamı da çıkarılmamalıdır. Doğal olarak, uygun nitelikte ve nicelikte
yapılan gübrelemeler ile kavak ağaçlarının gelişmesi olumlu yönde
etkilenmektedir. Araştırma çalışmaları, derin alüvyon araziler üzerinde tesis
edilmiş kavak ağaçlandırmalarında gübrelemeler için yapılan giderlerin,
gübrelemeler sonucunda ağaçlandırmalardan sağlanan artı gelirlerden daha
fazla olduğunu göstermiştir. Diğer bir deyimle, iyi araziler üzerinde tesisi
edilmiş kavak ağaçlandırmalarında dikimden sonra yapılan gübrelemeler
ağaçların gelişmesi açısından yararlı olmakta, ancak ağaçlandırma
ekonomisi açısından kârlı olmamaktadır.
Kavak ağaçlandırmaları altında, ağaç sıraları arasında uygulanan
tarımsal ara kültür için gübreleme yapılması gerekli görülmektedir. Tarımsal
ürün için yapılan gübrelemelerden kavak ağaçları da yararlanmaktadır.
Ancak, gübreleme giderleri kavak ağaçlandırma bütçesinden değil, tarımsal
ara kültür gelirleri ile karşılanmaktadır.
56
5. KAVAK AĞAÇLANDIRMALARINDA KORUMA
Bütün canlılarda olduğu gibi, kavak ağaçlandırmalarında da zararlara
yol açan çok sayıda böcek ve hastalık etmeni bulunmaktadır. Kavak
ağaçlandırmalarını böceklerin ve hastalık etmenlerinin tasallutundan
korumak ve sağlıklı olarak gelişmelerini sağlamak için, öncelikle aşağıda
belirtilen temel önlemlerin yerine getirilmesi gerekmektedir:
 Ağaçlandırma amaçlarına ve yöreye uygun kavak klonu
seçilmelidir.
 Ağaçlandırma tesisi için seçilen kavak klonunun ekolojik
isteklerine uygun yer seçilmelidir.
 Ağaçlandırma tesisinde hastalıksız, böceksiz, standartlara uygun
olan sağlıklı ve kaliteli dikim materyali kullanılmalıdır.
 Ağaçlandırma tesisi ve bakımı aşamalarında uygulanması
önerilen kültürel işlemler, başta toprak işlemeleri ve sulamalar
olmak üzere, etkinlikle yerine getirilmelidir.
Yukarıda anılan önlemlerin yerine getirilmesi durumunda, kavak
ağaçlandırmalarında önemli sayılacak ölçüde bir hastalık veya böcek zararı
görülmemektedir.
Kavaklara zarar veren etmenler cansız (abiyotik etmenler) ve canlı
(biyotik etmenler) olmak üzere iki kategori altında incelenmektedir.
5.1. Kavaklara Zarar Veren Abiyotik Etmenler
Abiyotik etmenler, genellikle iklim ve toprak koşullarından
kaynaklanmaktadır. Aşağıda belirtilen ve kavaklara zarar veren abiyotik
etmenler sadece kavak bitkisine zarar vermekle kalmayıp, pek çok bitki türü
için de benzer zararlara yol açmaktadır.
5.1.1. İklim Koşulları
İklim koşullarından kaynaklanan kavak zararlısı etmenler, rüzgâr,
don, dolu ve güneş yanığı olarak öne çıkmaktadır.
5.1.1.1. Rüzgâr
Rüzgâr, kavak ağaçlarının dal ve tepelerini kırarak zarar
vermektedir. Çeşitli nedenlerle sığ kök yapısı geliştiren kavak ağaçları
rüzgâr etkisi ile kökünden devrilebilmektedir. Devamlı tek yönden esen
hâkim rüzgârlar, kavak ağaçlarının normal boylanmasını olumsuz
57
etkilemektedir. Ayrıca, hâkim rüzgârların etkisi ile kavak ağacı gövdeleri
eğilmekte, çekme ve basınç odunu oluşmakta ve odunun kullanım değeri
azalmaktadır.
5.1.1.2. Don
Don etkisi ile kavak ağacı gövdelerinin güney ve batı yönlerinde
dikine uzanan çatlaklar oluşmaktadır. Don çatlakları, kavak ağacı odununun
ekonomik değer kaybetmesine neden olmakta ve ayrıca, kavak zararlısı
etmenler için bir giriş kapısı oluşturmaktadır (Resim 17).
Resim 17. Yerli karakavak ağacı gövdesinde don çatlağı
5.1.1.3. Dolu
Dolu, özellikle kavak fidanlıklarında önemli zararlara neden
olmaktadır. Genç kavak ağaçlarının yaprakları, dalları ve kabukları dolu
etkisi ile yaralanmakta veya zarar görmektedir. Ayrıca, dolu etkisiyle
yaralanan yerler, biyotik zararlılar için bir giriş kapısı oluşturmaktadır.
5.1.1.4. Güneş Yakması
Genç kavak ağaçlarının güney ve batı yönlerinde gölgeleme yapan
bir siperin (komşu bir ağaçlandırmanın) ortadan kaldırılması sonucunda ani
ve aşırı bir güneşlenme durumu oluşmaktadır. Ani olarak ortaya çıkan
güneşlenme etkisi ile ağaçların kabuğu kavrulmakta ve parçalar halinde
dökülmektedir. Ayrıca, güneş yanığından etkilenen yerler özellikle bakteri,
mantar ve virüs gibi diğer zararlılar için bir giriş kapısı oluşturmaktadır.
58
5.1.2. Toprak ve Topoğrafik Koşullar
Toprak ve topoğrafik koşullardan kaynaklanan kavak zararlısı
etmenler başlıca toprak özellikleri, su baskınları ve çevre kirliliği olarak
bilinmektedir.
5.1.2.1. Toprak Özellikleri
Ağaçlandırma tesis edilecek arazinin toprak özellikleri seçilen kavak
türü veya klonun ekolojik istekleri ile uyumlu değilse, kavak ağaçlarının
büyümesi bakımından olumsuz, kavak zararlısı biyotik etmenlerin gelişmesi
bakımından ise olumlu bir ortam yaratılmış olmaktadır. Bu nedenle,
ağaçlandırma için seçilecek arazi özelliklerinin dikilecek kavak türü veya
klonunun ekolojik isteklerine uygun olması gerekmektedir.
5.1.2.2. Su Baskınları
Topoğrafik yapıları nedeniyle bazı arazilerde sıkça su baskınları
meydana gelmekte ve drenaj eksikliği yüzünden gelen su arazide uzun süre
kalmaktadır. Bu tür su baskınlarının yaz aylarında meydana gelmesi
durumunda, ağaç kökleri oksijensiz kalmakta ve kavak ağaçlandırması için
hayati bir risk oluşmaktadır.
5.1.2.3. Çevre Kirliliği
Kavak fidanlıkları ve ağaçlandırmalar, atmosfere salınan zehirli
gazlardan ve kirli su atıklarından olumsuz etkilenmekte ve önemli ölçüde
zarar görmektedir. Değişik kavak tür ve klonları, çevre kirliliğinden farklı
ölçülerde etkilenmekle birlikte, kirliliğin aşırı olması kitlesel zararlara yol
açmaktadır. Bazı kimyasal sanayi atıkları ile kirlenmiş suların kavak
fidanlık ve ağaçlandırmalarında sulama suyu olarak kullanılması
durumunda, fidan ve ağaç kökleri zarar görmekte, bitki beslenmesi olumsuz
etkilenmekte ve kavaklar için yaşam tehlikesi oluşmaktadır.
5.2. Kavaklara Zarar Veren Biyotik Etmenler
Ülkemizde çok farklı çevresel koşulların hüküm sürmesi çok çeşitli
ve zengin bir biyotik yaşam oluşmasına yol açmaktadır. Bu kapsamda,
ülkemizde çok çeşitli bitki türlerinin varlığına karşın böcek, mantar, bakteri,
virüs, parazit yüksek bitkiler gibi çok sayıda hastalık ve zarar oluşturan
biyotik etmen de bulunmaktadır
59
5.2.1. Kavaklara Zarar Veren Böcekler
Kavaklara arız olan böcekler yapraklara, gövde ile dallara ve köklere
arız olanlar olmak üzere üç grup altında incelenmiştir.
5.2.1.1. Kavak Yapraklarına Arız Olan Böcekler
Uygun yetişme ortamlarında tesis edilmiş ve iyi bakımlı kavak
ağaçlandırmaları gür bir yaprak varlığına sahip olmaktadır. Yaprak kitlesi
gür olan ağaçlandırmalarda böcek tasallutu olması halinde dahi zararlı
böceğin olumsuz etkisi oransal olarak azalmakta, bazı hallerde ise
hissedilemeyecek düzeyde kalmaktadır. Kavak ağaçlandırmalarında yaygın
olarak görülen önemli yaprak zararlısı böcekler aşağıda verilmiştir:
a) Lymantria dispar L. (Sünger Örücüsü)
Sünger örücüsü ismi ile anılan bu böceğin larvaları kavak ve meyve
ağaçlarının yapraklarını yemektedir (Resim 18). Böceğe karşı mücadelede
ilk önlem yumurta paketlerini toplamaktır. Biyolojik mücadele yöntemleri
bu zararlıya karşı etkin bir şekilde kullanılabilmektedir. Bu amaçla, bakteri
(Bacillus thuringiensis), virüs (NPV), entomopatojenik mantar türleri
(Entomophaga spp.) ve yırtıcılardan yararlanılmaktadır. İlaçla mücadele
larvaların çıkması sırasında etkili sonuç vermektedir (KAE 1994).
Resim 18. Lymantria dispar L. (Sünger örücüsü) böceğinin larvası
b) Melasoma populi L. (Kavak Yaprak Böceği)
Kavak yaprak böceğinin erginleri yumurtalarını kavak yapraklarının
alt yüzüne koymaktadır. Yumurtadan çıkan ve önceleri siyah renkte olan
larvalar, taze kavak yaprakları yiyerek ağaçlandırmalara zarar vermektedir.
Larvalar yaprakların alt yüzünde krizalit durumuna geçmekte ve bir hafta
içerisinde ergin (kelebek) hale gelmektedir. Böceğin erginlerine,
yumurtalarına ve larvalarına aynı zamanda rastlanmaktadır (Resim 19).
Özellikle genç ağaçlandırmalarda yoğun tasallutların görülmesi halinde
ilaçla mücadele önerilmektedir (KAE 1994).
60
Resim 19. Melasoma populi L. (Kavak yaprak böceği)
ergini, yumurtaları ve larvası
c) Nycteola asiatica Krul. (Yeşil Ağ Tırtılı)
Yeşil ağ tırtılı böceği, Haziran ve Ağustos döneminde süt beyazı
renkteki yumurtalarını tepe sürgünlerindeki yaprakların üstüne koymaktadır.
Yumurtadan çıkan ve açık sarı renkte olan larvalar, yaprakları yiyerek
beslenmekte ve büyüdükçe yeşil renge dönüşmektedir (Resim 20). Larvalar
salgıladıkları örümcek ağı gibi liflerle 2–3 adet yaprağı birleştirerek
sarmalamaktadır. Daha çok kavak fidanlıklarında yoğun tasallutları halinde
ilaçla mücadele önerilmektedir.
Ülkemizde, yukarıda sayılan böcekler dışında Stilpnotia salicis L. ve
Hyphantria cunea Drury isimli böceklerin de kavak yapraklarına arız
olduğu gözlenmektedir (KAE 1994).
Resim 20. Nycteola asiatica Krul. (Yeşil ağ tırtılı) larvası
5.2.1.2. Kavak Gövde ve Dallarına Arız Olan Böcekler
Gövde ve dallara arız olan böceklerin yoğun tasallutu halinde gerekli
önlemler zamanında alınamaz ise, kavaklıklar önemli zararlara
uğramaktadır. Kavak ağaçlandırmalarında gövde ve dallara arız olan önemli
böcekler aşağıda verilmiştir:
61
a) Melanophyla picta Pall. (Kavak Süslü Böceği)
Kavak süslü böceği, özellikle su beslenmesi yetersizliği sonucunda
krize giren kavak ağaçlarına arız olmaktadır. Böceğin larvaları ağacın
kabuğunu delerek kabuk altı odunda yiyim yapmakta ve sonra odun içine
girerek özde yukarı doğru giden galeriler açmaktadır (Resim 21). Bu
böceğin tasallutuna uğrayan kavaklar, rüzgârın da etkisiyle gövdesinden
kırılıp devrilmektedir.
Bu böceğin tasallutundan kavak ağaçlandırmalarını korunmak için,
sulama başta olmak üzere, bakım tekniklerinin eksiksiz uygulanması
gerekmektedir. Ağaçlandırmaların tesis ve bakım aşamalarında uygulanması
öngörülen kültür tekniklerinin ihmal edilmiş olması durumunda, bu böcek
ile mücadelede başarı şansı azalmaktadır (KAE 1994).
Resim 21. Melanophyla picta Pall. (Kavak süslü böceği)’nin
odun içindeki larvası
c) Sciapteron tabaniformis Rott. (Kavak Odun Arısı)
Kavak fidanı ve genç ağaçlara (1–5 yaşlı) arız olan kavak odun arısı
isimli böcek, başta budama kaynaklı olmak üzere, gövde üzerinde çeşitli
nedenlerle oluşmuş yaralı yerlere yumurtalarını koymaktadır.
Yumurtalardan çıkan larvalar kabuk altında yiyim yapmakta, sonra gövde
veya dal odunu içine girmekte ve kışı odun içinde açtığı galerilerde
geçirmektedir (Resim 22). İlkbaharda tekrar odun içinde beslenmeye
başlayan larvalar, 20 günlük bir krizalit dönemi geçirmekte ve ergin hale
gelmektedir. Bu böceğin oduna girdiği yerlerde şişkinlikler oluşmaktadır.
62
Resim 22. Sciapteron tabaniformis Rott. (Kavak odun arısı) ergini ve larvası
Kavak odun arısı isimli böcekten korunmak için, öncelikle
gövdesinde şişkinlik bulunan fidanların kavaklık tesisinde kullanılmaması
gerekmektedir. Kimyasal mücadelede etkin olabilmek için, yumurtalardan
larvaların çıkışı ile larvaların odun içine girmeye başladığı dönemde ilacın
kullanılması gerekmektedir (KAE 1994).
d) Cryptorhynchus lapati L. (Kızılağaç Hortumlu Böceği)
Kızılağaç hortumlu böceğinin erginleri Haziran ve Ağustos
döneminde ortaya çıkmakta ve gövdenin yerden 2m yüksekliğine kadar olan
bölümünde kabuk içine açtıkları çukurlara yumurtlamaktadır.
Yumurtalardan çıkan larvalar kabuk dokusu içerisinde kışı geçirmektedir
(Resim 23). İlkbahar başlangıcında larvaların oduna girmeye başlaması ile
kabuk dışına testere talaşı gibi öğüntüler çıkmaktadır. Daha sonra larvalar
odun içerisinde galeriler açmakta ve bu galerilerde krizalit haline
gelmektedir. Bu böcekle ilaçla mücadele, sonbaharda ve erken ilkbaharda,
larvalar henüz oduna girmeden önce yapılmaktadır (KAE 1994).
Resim 23. Cryptorhynchus lapati L. (Kızılağaç hortumlu böceği)
ergini ve larvası
63
e) Agrilus ater L. (Altı Noktalı Kavak Süslü Böceği)
Bu böceğin erginleri, Haziran ve Temmuz aylarında ortaya çıkmakta
ve yumurtalarını genellikle gövdenin 3–4 m yüksekliğe kadar olan
bölümüne koymaktadır. Yumurtalardan 10 gün sonra kirli beyaz renkli,
sonuncu halkaları pense gibi çatallı larvalar çıkmaktadır. Larvalar kabuk
altında içi öğüntü dolu galeriler açmaktadır. Larvaların bulunduğu gövde
kısmı renk değiştirmekte ve bu yerlerden dışarıya öğüntüler ile kırmızımsı
kahve renkli akıntıların çıktığı görülmektedir (Resim 24).
Agrilus ater L. adlı böcek de Melanophyla picta Pall. (kavak odun
arısı) gibi, bakımsızlık ve su beslenmesi yetersizliği sonucunda krize girmiş
ağaçlara tasallut etmektedir. Bu nedenle, bu böceğin tasallutunu önlemek
için, kavak ağaçlandırmaları bakım tedbirlerinin eksiksiz olarak yerine
getirilmesi gerekmektedir (KAE 1994).
Resim 24. Agrilus ater L. (Altı noktalı kavak süslü böceği)
larvası ve kavak gövdesindeki tahribatı
5.2.1.3. Kavak Köklerine Arız Olan Böcekler
Kavak ağaçlandırmalarında kök gelişmesinin yeterli olması halinde,
köklere arız olan böceklerin etkinlikleri azalmakta ve bir mücadeleye gerek
kalmamaktadır. Kavak ağaçlandırmalarında köklere arız olan en önemli
böcekler aşağıda verilmiştir:
a) Melolontha melolontha L. (Adi Mayıs Böceği)
Adi mayıs böceğinin toprak içinde yaşayan larvaları fidanların
köklerini kemirmektedir. Adi mayıs böceğinin erginleri Nisan ve Mayıs
ayları döneminde çıkmakta ve yaprak yiyerek beslenmektedirler.
Adi mayıs böceğinin erginleri yumurtalarını gruplar halinde toprağın
10–15 cm derinliğine bırakmaktadır. Yumurtalardan çıkan larvalar humusla
beslenmektedir. Soğuklar başlayınca toprağın derinliklerine inmekte ve
ağaçların ince köklerini yiyerek beslenmektedir (Resim 25).
64
Bu böceklerle en etkin mücadele yöntemi, başta sulamalar olmak
üzere derin toprak işleme ve diskaro çekme işlemlerinin uygulanmasıdır
(Çanakçıoğlu 1993).
Resim 25. Melolontha melolontha L. (Adi mayıs böceği) ergini ve larvası
b) Capnodis milliaris Klug. (Kavak Kök Süslü Böceği)
Kavak kök süslü böceğinin erginleri Mayıs-Ağustos ayları arasındaki
dönemde görülmektedir. Böceğin erginleri yaprak ve taze sürgünlerle
beslenmekte ve toprakta kuru yapraklar altında kışı geçirmektedir (Resim
26). Böceğin erginleri Mayıs ayı sonlarında ağaçların dibinde toprak üzerine
yumurtla koymaktadır. Yumurtalardan 10–13 gün sonra çıkan larvalar
toprağa girmekte ve kökleri kemirmektedir.
Kavak kök süslü böceğine karşı en etkili önlem, Mayıs ayında yeterli
sıklıkta sulamalar yapmak ve toprak rutubet oranını yüksek düzeyde (% 80
oranı civarında) bulundurmaktır. Rutubetli topraklarda ıslanan larvalar,
hareket etme yeteneklerini kaybetmekte ve beslenme yetersizliği sonucunda
ölmektedir. Ayrıca, toprak işlemeleri sonucunda böceğin yumurta ve
larvaları açığa çıkmakta ve böylece telef olmaktadır (Çanakçıoğlu 1993).
Resim 26. Capnodis milliaris Klug. (Kavak kök süslü böceği) ergini
5.2.2. Kavaklara Zarar Veren Mantarlar
Ülkemizdeki kavak ağaçlandırmalarının uğradığı böcek zararları ile
kıyaslandığında, mantar hastalıklarının kavaklar üzerinde kitlesel boyutta
bir tehdit oluşturmadığı gözlenmektedir. Ancak, olumsuz yetişme
koşullarında ve uygun olmayan kavak klonları ile ağaçlandırmalar tesis
edilmesi durumunda mantar hastalıkları da önemli zararlar vermektedir.
Örneğin, olumsuz koşullardaki ağaçlandırmalarda, Melampsora spp. ve
65
Marssonina spp. hastalıklarının böceklerle birlikte kavak yapraklarının
yarıdan fazlasını tahrip ettiği ve önemli artım kayıplarına neden olduğu
gözlenmiştir (Manion 1991). Ayrıca, kavak fidanlık ve ağaçlandırmaları
tesisi ve bakımı aşamalarında yürütülmesi öngörülen kültürel işlemlerin
ihmal edilmesi durumunda da mantar hastalıklarının arttığı gözlenmektedir.
Mantarlar ağaçların yapraklarına, gövdelerine, dallarına ve köklerine
arız olarak kavak ağaçlandırmalarına zarar vermektedir.
5.2.2.1. Kavak Yapraklarına Arız Olan Mantarlar
Ülkemizde kavak ağaçlandırmalarına arız olan en önemli yaprak
mantarları aşağıda verilmiştir:
a) Melampsora allii-populina Kleb. (Kavak Pas Hastalığı)
Bu pas mantarı Haziran ayından itibaren kavak yapraklarının alt
yüzünde açık sarı renkli spor yatakları ile ortaya çıkmaktadır. Önceleri
üzerleri bir zar ile kaplı olan spor yatakları, olgunlaşmaları sonucunda
açılmakta ve çok sayıda uredospor etrafa yayılmaktadır.
Pas mantarı tasallutu sonucunda, özellikle genç kavak ağaçları
yapraklarını kaybederek zayıf düşmektedir (Resim 27). Böylece, dirençleri
azalan kavaklar kış aylarında don ve soğuktan zarar görmekte ve sekonder
kavak zararlılarının tasallutuna uğramaktadır (Çanakçıoğlu ve Eliçin 1998).
Pas mantarı ile mücadele etmenin en etkili yolu, kavak
ağaçlandırmaları tesis etmek için dayanıklılığı belirlenmiş kavak klonlarının
kullanılmasıdır. Ülkemizde kültürü yapılan yerli karakavak klonları bu
mantara karşı daha dayanıklıdır. Ülkemizde kültürleri yapılan yabancı kavak
klonları pas mantarına karşı dirençli olarak saptanmış ve yetiştirilmek üzere
seçilmiştir. Ancak, olumsuz çevre koşulları altında bulunduklarında, salgın
düzeyde olmasa bile, pas mantarının tasallutuna uğramaktadır.
Resim 27. Melampsora allii-populina (Pas mantarı)’nın
kavak yaprağındaki tahribatı
66
b) Marssonina brunnea (Ell. et Ev.) P. Magn.
(Çizgili Yaprak Hastalığı)
Daha çok yabancı kavak klonlarında zarar yapan bu mantar, pas
mantarları ile birlikte tasallut ettiklerinde, kavak ağaçlandırmalarına daha
çok zarar vermektedir (Resim 28). Nisan ve Mayıs aylarında, mantarın
eşeysiz üreme organları olan acervulus tasallutuna uğrayan kavak
ağaçlarının yaprakları normal zamanından önce solmakta ve dökülmektedir.
Bu mantar hastalığının bir yörede uzun yıllar devam etmesi durumunda,
ağaçlandırmaların artım ve büyümelerinde önemli ölçüde azalma
gözlenmektedir (Çanakçıoğlu ve Eliçin 1998).
Resim 28. Marssonina brunnea (Ell et Ev.) P. Magn.
isimli mantarın yapraktaki sporları ve tahribatı
c) Septoria populi Desm. (Yaprak Leke Hastalığı)
Bu mantar, Mycosphaerella populi Auersw. isimli mantarın
imperfect formu olarak kabul edilmektedir (FAO 1979). Karakavak
yaprakları üzerinde parazit olarak yaşayan mantar, Haziran ayından itibaren
yaprakların her iki yüzünde değişik sayıda piknidiumlar oluşturmaktadır
(Selik 1986). Septoria populi isimli mantarın şiddetli tasallutu,
karakavaklarda erken yaprak dökülmesine neden olmaktadır. Böylece zayıf
düşen ağaçlarda, çok sayıda abiyotik ve biyotik etmenlerin tahribatı
sonucunda kitlesel ölümler görülmektedir (Çanakçıoğlu ve Eliçin 1998).
5.2.2.2. Kavak Gövde ve Dallarına Arız Olan Mantarlar
Özellikle kavak ağaçlandırmalarında kültürel uygulamaların
yetersizliği nedeniyle zayıf düşen ağaç gövde ve dallarına mantar tasallutu
söz konusu olmaktadır. Dikili kavak ağaçlarının gövde ve dallarına arız olan
önemli mantarlar aşağıda verilmiştir:
a) Cytospora chrysosperma (Pers.) Fr. (Sitospora Kanseri)
Eşeysel üreme formu Valsa sordida olarak isimlendirilen bu mantar,
konidi safhasında Cytospora chrysosperma olarak anılmakta ve hastalık
67
oluşturmaktadır (Selik 1986). Yerli karakavak ve yabancı kavak fidanlık ve
ağaçlandırmalarında ağaçların gövde ve dallarında tahribat yapan bu mantar
(Resim 29), zayıf bünyeli ağaçlarda daha çok görülmektedir (KAE 1994).
Bu hastalığa karşı alınabilecek en etkili ve kesin koruma önlemi, dirençli
klonların seçilmesidir. Populus euramericana cv. “I-214” ve Populus nigra
“TR-56/75”(Anadolu) klonlarının bu mantara karşı dayanıklı oldukları tespit
edilmiştir (Uluer ve ark. 1998).
Resim 29. Cytospora chrysosperma adlı mantarın
kavak gövdesi üzerindeki spor formasyonları
b) Discosporium populeum (Sacc.) Sutton (Alev Yanıklığı)
Bu mantarın varlığı, kabuk altında kambiyum hücrelerinde gelişen
hastalığın parazit organlarından dışarı çıkan çok sayıdaki piknidiumların
görülmesi ile anlaşılmaktadır. Ülkemizde Dothichiza populea Sacc. et
Briard olarak bilinen bu mantar, Chryptodiaporthe populea (Sacc.) Butin’in
piknidium safhası olarak tanımlanmaktadır. Piknidiumlar genellikle Mart ve
Nisan aylarında 0,5 mm ile 2 mm büyüklüğünde siyaha yakın koyu renkli
kabarcıklar halinde görülmektedir (Resim 30). Bu hastalık, daha çok
susuzluk çeken kavak fidanlık ve ağaçlandırmalarında görülmektedir.
Hastalığın bir alanda yaygınlaşması durumunda, ağaç dallarında ve
gövdelerinde ölümlere yol açmaktadır (FAO 1979).
Resim 30. Discosporium populeum (Sacc.) Sutton adlı mantarın tahribatı
68
5.2.2.3. Kavak Köklerine Arız Olan Mantarlar
Bu mantarların tasallutu sonucunda kökleri çürüyen kavak ağaçları
beslenme sorunu çekmekte ve bu nedenle bir kısım yaprakları sararıp
dökülmektedir. Köklerdeki hastalık, tahribatının ileri aşamalara ulaşması
durumunda, kavak ağaçlarının ölümüne dahi yol açmaktadır. Ülkemizde
kavak köklerine arız olan mantarlardan Armillariella mellea,
Heterobasidion annosum, Rosellinia necatrix ve Corticium spp. daha sıkça
görülmektedir (KAE 1994).
a) Armillariella mellea (Fr.) Karst. (Ayakkabı Bağı Mantarı)
Bu mantarın üreme organı şapka gibi olup, üzeri bal sarısı renkte
pullarla donatılmıştır. Bu görünümünden dolayı, ‘bal şapkalı mantar’ ismi
ile de tanımlanmaktadır.
Bu mantar, yetişme ortamının uygun olmadığı koşullarda, kavak
ağacının dip kısımlarına zarar veren bir parazit olup, lifli beyaz bir çürüklük
oluşturmaktadır. Mantarın iki farklı gelişme safhası bulunmaktadır. Bu
safhalar, karpofor teşekkülü ve miselyum olarak tanımlanmaktadır (Resim
31). Mantarın hastalık yapan tehlikeli safhası, miselyum safhasıdır.
Mantarın miselyum safhasında çok gelişmiş besin ve hava iletim borularını
oluşturan rizomorfları, kavak köklerinde hızla yayılmakta ve ağaçta ciddi
beslenme bozukluklarına yol açmaktadır (FAO 1979). Bu mantar asit
topraklarda daha çok zararlı olduğundan, mantarla enfekte olmuş toprakların
kireçlenmesi önerilmektedir (Bozkurt ve ark. 1995).
Resim 31. Armillariella mellea (Fr.) Karst isimli mantarın basidiokarpları
b)
Heterobasidion annosum (Fries) Bref.
(Annosum kök çürüklüğü)
Bu mantarın sporları sapsız ve taze iken sert, kuruduğunda katı ve
eğilmez, renkleri başlangıçta açık kahverengi, yaşlanınca siyahımsı
görünümdedir (Resim 32). Mantar, hem yapraklı, hem de ibreli ağaçların
69
köklerine, gövdenin toprağa yakın dip kısımlarına tasallut etmekte ve
buralarda çürüklüğe neden olmaktadır.
Resim 32. Heterobasidion annosum (Fries) Bref.isimli mantarın
basidiokarpları
Kavak köklerine arız olan mantarlara karşı alınması önerilen genel
koruma tedbirleri aşağıda belirtilmiştir:
 Daha önce kavak ağaçlandırması bulunan bir yerde yeniden
kavak dikilmek istenmesi durumunda, arazide bulunan bütün
kök kalıntıları, uygun makine ve ekipmanları kullanarak,
topraktan çıkarılmalı ve elimine edilmelidir.
 Ağaçlandırmalarda kullanılmak üzere, kök mantarlarına karşı
dirençli olan kavak tür ve klonları seçilmelidir.
 Kavak fidanlık ve ağaçlandırmalarında normal kök
gelişmesinin sağlanabilmesi için, başta sulama ve toprak
işlemeleri olmak üzere, önerilen kültürel işlemler etkinlikle
yerine getirilmelidir (FAO 1979).
 Yeni enfeksiyon alanları oluşarak hastalığın yayılmasını
önlemek için, kesilmiş ağaç kütüklerine sodyum tetraborat
dekahidrat uygulanması önerilmektedir (Weber ve ark.
2003).
5.2.3. Kavak Zaralısı Kemirgenler
Ülkemizde, başta fare ve tavşanlar olmak üzere, bazı kemirgenler
kavaklara zarar vermektedir. Fareler normal hallerde kavak gövdelerine pek
zarar vermezler. Ancak, özellikle drenaj sorunu olan yerlerde, kışın oluşan
aşırı yağışlar veya sel baskınlarından sonra, kavak sıraları arasında kalan ve
nispeten daha çukur olan kısımlar uzunca bir süre su altında kalmaktadır. Su
baskını altındaki yerlerde barınamayan fareler, nispeten yüksekçe ve su
seviyesi üstünde olan kavak diplerine sığınmaktadır. Bu durumda kalan
70
fareler başkaca bir yiyecek maddesi bulamadıklarından, kavak kabuklarını
kemirmektedir. Böyle bir durumla karşılaşmamak için, kavak ağaçlandırma
alanlarında durgun su bulunmasını önleyecek bir drenaj sisteminin tesis
edilmesi gerekmektedir. Bir arazide drenaj sitemi oluşturulması, sadece
kemirgenlere karşı bir koruma önlemi olarak görülmemekte, ağaçların
normal gelişmelerini sağlamak amacı ile yetişme ortamı koşullarının
iyileştirilmesi için gerekli bir uygulama olarak kabul edilmektedir. Ayrıca,
yaz aylarında kavaklıklarda sıkça toprak işlemeleri uygulayarak, arazinin
farelerin barınağı haline gelmesi de önlenmiş olmaktadır.
Tavşanlar yoğun kış koşullarında yeterli ölçüde yiyecek maddesi
bulamadıklarından, kavak gövdelerinin dip kısımlarını kemirmek suretiyle
zararlara neden olabilmektedir. Tavşanlardan korunma çaresi olarak, kavak
gövdesi diplerine tiksindirici ilâçlar püskürtülmektedir.
5.2.4. Kavak Zararlısı Bakteriler
Bakteriler, kavak fidanlık ve ağaçlandırmalarında, ağaçların gövde
ve dallarında çeşitli şekillerde nekroz ve kanser oluşturmakta ve ağaçlara
zarar vermektedir. Bazı bakteriler, Xanthomonas populi (Ridé) gibi gerçek
bir patojen olup, ağaçlarda öldürücü zararlara yol açmaktadır. Pseudomonas
syringae Van Hall ve Erwinia cancerogena Ur. gibi bazı bakteriler ise,
olumsuz yetişme ortamı koşullarında bulunan kavaklıklarda ortaya
çıkmaktadır. Pseudomonas, Erwinia, Aerobacter, Corynebacterium ve
Chromabacterium cinsine ait diğer bazı bakteri türleri ise, ağaç gövdesine
arız olan başka hastalıklar ile birlikte ve sekonder zararlı olarak ortaya
çıkmaktadır (FAO 1979). Ayrıca, ülkemizde Agrobacterium tumefaciens
(Smith et Townsend) Conn. isimli bakteri de kavaklarda zararlara yol
açmaktadır (KAE 1994).
5.2.5. Kavak Zararlısı Virüsler
Virüs hastalıkları, genellikle yaprak renginde değişmeler (klorotik
lekeler), yaprak, gövde ve dallarda anormal gelişmeler (hypertrophy ve
hyperplasia) ve kabuk nekrozu gibi belirtilerle ortaya çıkmakta, kavakların
normal gelişimlerini aksatmaktadır (KAE 1994).
Gerçek kavaklar olarak bilinen Aigeiros sekseksiyonuna ait kavak
türlerinin yapraklarında “mozaik” görüntüsü oluşturarak ortaya çıkan
hastalık, kavakçılıkta en önemli virüs hastalıklarından birisi olarak kabul
edilmektedir. Kavak mozaik virüsü, ağaçlandırmaların normal gelişmeleri
71
sonucunda sağlayabilecekleri odun hammaddesi hacim artımı düzeyinde
%50’ye yakın oranda bir azalmaya neden olabilmektedir.
Virüs hastalıkları ile mücadele edebilmek için hastalıklara dirençli
kavak klonlarının kullanılması gerekmektedir. Virüs ile enfekte olmuş
kavak fidanlarından sağlıklı fidanların üretilebilmesi, sadece fidanların uç
meristem hücreleri kullanılarak ve mikro üretim teknikleri uygulanarak
mümkün olmaktadır (Maloy 1993). Virüs hastalıklarının kontrolü çok zor
olduğundan, öncelikli önlem olarak, kavak fidanlıklarında virüs bulaşmamış
sağlıklı üretim materyalinin kullanılması gerekmektedir (FAO 1979).
5.2.6. Kavak Zararlısı Parazit Yüksek Bitkiler
Kavaklar üzerinde yerleşerek yaşamını sürdüren birkaç parazit
yüksek bitki bulunmaktadır. Ancak, ülkemizde ve Avrupa’da daha çok
Populus euramericana melezleri olmak üzere, kavaklara arız olan yegâne
parazit yüksek bitki, Viscum album subsp. album L. adı ile bilinen ökse
otudur. .
Ökse otu ile mücadele etmek için, parazit yüksek bitkinin yerleştiği
dallar budanmakta ve yakılmaktadır. Parazit yüksek bitki bir ağacı iyice
sarmış ise, ağaç kökünden kesilmekte ve sahadan çıkarılmaktadır. Ökse otu
ile etkili bir mücadele yürütebilmek için, ağaçlandırma sahibi kişilerin kendi
tarlalarında önerilen tedbiri alması gerekmektedir. Ancak bireysel
mücadeleler ile yöresel boyutta yeterli ve etkin bir sonuç alınamamaktadır.
Mücadelenin yöresel boyutta yürütülebilmesi için, yörede ökse otu taşıyan
her türdeki hastalıklı ağaçların kesilerek yakılması veya yöredeki hastalıklı
ağaçların ökse otundan arındırılması gerekmektedir (FAO 1979).
72
6. KAVAK AĞAÇLANDIRMALARINDA HACİM
GELİŞMESİ
Değişik kavak tür ve klonları ile tesis edilen ağaçlandırmalar,
büyüme ve hacim gelişmesi bakımından farklı özellikler göstermektedir.
Türkiye’de yetiştirilen değişik kavak tür ve klonları üzerinde yürütülen
araştırma çalışmaları sonucunda tanzim edilmiş olan ve hacim tayininde
kullanılan hacim, bonitet ve hâsılat tablolarına bu bölümde yer verilmiştir.
6.1. Yerli Karakavak Ağaçlandırmalarında Hacim Gelişmesi
Ülkemizdeki yerli karakavak ağaçlandırmaları, büyük oranda GAZİ
(TR–56/52) ve ANADOLU (TR–56/75) isimli “Populus nigra var.
thevestina” klonları ile tesis edilmektedir. Bu klonlar dışında, Türkiye
Ulusal Kavak Komisyonu tarafından tescil edilmiş olan BEHİÇBEY (TR–
62/154), GEYVE (TR–67/1) ve KOCABEY (TR–77/10) isimli yerli
karakavak klonları da yetiştirilmektedir.
Türkiye’de mevcut yerli karakavak ağaçlandırmalarının toplam alanı
60 bin ha ve bu alanlardan sağlanan toplam karakavak odunu üretimi 1,487
milyon m3/yıl olarak tahmin edilmiştir. Üretilen yerli karakavak odununun
pazar değeri ise yaklaşık 150 milyon TL/yıl (100 milyon US $/yıl) olarak
tahmin edilmiştir (Birler ve Diner 1994).
Üreticilerin ve tüketicilerin karşılıklı çıkarlarını korumak açısından,
her yıl pazara sunulan odun ürünü hacminin doğru olarak belirlenmesi
gerekmektedir. Doğru hacim belirlemesi ve hacim gelişmesi tahminleri
yapabilmek için söz konusu ağaç türü veya klonu için düzenlenmiş hacim,
bonitet ve hâsılat tabloları kullanılmaktadır.
6.1.1. Yerli Karakavaklar için Hacim Tablosu
Yerli karakavak ağacı kabuklu gövde hacmini (V), kabuklu göğüs
çapı (D) ve ağaç tam boyuna (H) göre, V = f (D, H) fonksiyonu uyarınca
belirleyen çift girişli bir hacim tablosu düzenlenmiştir (Birler ve ark. 1983).
Toplam 449 adet örnek ağaçtan elde edilen V, D ve H değerleri üzerinde
yürütülen regresyon analizleri sonucunda, aşağıdaki hacim denklemi en
uygun model olarak seçilmiştir.
Log (V) = - 1,4294 + 2,0447 Log (D) + 0,92187 Log (H)
Hacim denkleminin çözümü ile hacim değerleri logaritmik olarak
belirlenmiş ve anti logaritmaları alınarak reel sayılara dönüştürülmüştür.
73
Logaritmik sayıyı reel sayıya dönüştürmede oluşan sistematik hatanın
giderilmesi için, “f = 1,000 914 12” olarak hesaplanmış olan düzeltme
faktörü (f) kullanılmıştır. 10 cm - 40 cm kabuklu göğüs çapı (D) ve 10 m 30 m ağaç tam boyu (H) basamaklarına göre oluşturulan yerli karakavaklar
için kabuklu gövde hacim tablosu Tablo 7’de ve Ek Tablo 1’de verilmiştir.
6.1.2. Yerli Karakavak Ağaçlandırmaları için Bonitet Tablosu
Orta, doğu ve güneydoğu Anadolu Bölgelerinde geleneksel ve
yaygın olarak yetiştirilen yerli karakavak ağaçlandırmaları için polimorfik
yöntemle ve 4 bonitet sınıfını içerecek şekilde bir bonitet tablosu
düzenlenmiş ve Tablo 8’de verilmiştir (Birler ve ark. 1992). Anılan bonitet
tablosu, yerli karakavak ağaçlandırmaları için düzenmiş olan hâsılat
tablolarına temel oluşturmuştur.
6.1.3. Yerli Karakavak Ağaçlandırmaları için Hâsılat Tabloları
ve İdare Süreleri
Ülkemizdeki yerli karakavak ağaçlandırmaları üzerinde yürütülen
hâsılat araştırmaları sonucunda, 4 bonitet sınıfı ve 9 ayrı dikim aralığına
göre 36 adet hâsılat tablosu tanzim edilmiştir (Birler ve ark. 1992).
Tabloların düzenlenmesinde, yerli karakavak ağaçlandırmalarında
bonitet sınıfı ve yaş kademeleri yanında, değişik dikim aralıkları için
“m2/ağaç” cinsinden ifade edilen “tek ağaca düşen büyüme alanları” da
değişken olarak alınmıştır. Bu nedenle, düzenlenen tablolar “değişken sıklık
hâsılat tabloları” olarak tanımlanmaktadır. Tablolarda değişken olarak
alınan 9 ayrı dikim aralığı aşağıda verilmiştir:
1) 1,0 m x 1,0 m
2) 1,5 m x 1,0 m
3) 2,0 m x 1,0 m
4) 3,0 m x 1,0 m
5) 2,0 m x 2,0 m
(10000 ağaç/ha)
(6666 ağaç/ha)
(5000 ağaç/ha)
(3333 ağaç/ha)
(2500 ağaç/ha)
6) 2,5 m x 2,0 m
7) 3,0 m x 2,0 m
8) 3,0 m x 2,5 m
9) 3,0 m x 3,0 m
(2000 ağaç/ha)
(1666 ağaç/ha)
(1333 ağaç/ha)
(1111 ağaç/ha)
Yerli karakavak tam alan ağaçlandırmaları için düzenlenmiş olan 36
adet hâsılat tablosu, gerektiğinde yararlanılmak üzere, ekte (Ek Tablo 11 –
46) verilmiştir. Hâsılat Tablolarından sadece “3,0 m x 1,0 m” dikim aralığı
ve I. bonitet sınıfı için düzenlenmiş olan hâsılat tablosu örnek olarak Tablo
9’da verilmiştir.
74
Tablo 7. Yerli karakavaklar için kabuklu gövde hacim tablosu (Birler ve ark. 1983)
Göğüs
Çapı
(cm)
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
10
34
42
50
59
69
79
90
102
115
128
142
157
173
189
207
225
243
263
11
38
46
55
64
75
86
98
111
125
140
155
172
189
207
225
245
266
287
309
332
356
12
41
50
59
70
81
93
107
121
136
152
168
186
205
224
244
266
288
311
335
360
386
412
440
469
13
44
53
64
75
87
101
115
130
146
163
181
200
220
241
263
286
310
335
361
387
415
444
474
504
536
569
603
14
47
57
68
80
94
108
123
139
156
175
194
214
236
258
282
306
332
358
386
415
444
475
507
540
574
609
645
682
721
760
15
16
17
18
61
73
86
100
115
131
148
167
186
207
228
251
275
300
326
354
382
411
442
474
507
540
576
612
649
688
727
768
810
853
77
91
106
122
139
157
177
198
219
242
267
292
319
346
375
405
437
469
503
538
574
611
649
689
730
772
815
860
905
96
112
129
147
166
187
209
232
256
282
309
337
366
397
429
462
496
532
568
607
646
687
729
772
816
862
909
957
118
136
155
175
197
220
245
270
297
325
355
386
418
452
487
523
560
599
639
681
724
768
814
860
909
958
1009
Kabuklu Gövde Hacmi (dm3)
Ağaç Tam Boyu (m)
19
20
21
22
143
163
184
207
231
257
284
312
342
373
406
440
475
511
550
589
630
672
716
761
807
855
904
955
1007
1061
171
193
217
243
270
298
328
359
391
425
461
498
536
576
618
660
705
750
798
846
896
948
1001
1056
1112
75
202
227
254
282
311
343
375
409
445
482
521
561
603
646
691
737
785
834
885
938
992
1047
1104
1163
237
265
294
325
358
392
427
464
503
544
586
629
674
721
769
819
871
924
979
1035
1093
1153
1214
23
24
25
26
27
28
29
30
276
307
339
373
408
445
484
524
566
610
655
702
751
802
854
907
963
1020
1079
1139
1201
1265
319
352
387
424
463
503
545
589
634
682
731
781
834
888
944
1001
1061
1122
1185
1249
1316
366
402
441
481
522
566
612
659
708
759
811
866
922
980
1040
1101
1165
1230
1297
1366
417
457
498
542
587
634
683
734
786
841
897
956
1016
1078
1142
1208
1275
1345
1416
473
516
561
608
657
707
760
814
871
929
990
1052
1116
1182
1250
1320
1392
1466
534
580
628
679
731
786
842
900
961
1023
1088
1154
1223
1293
1365
1440
1516
599
649
701
755
812
870
930
992
1057
1123
1192
1263
1335
1410
1487
1566
670
723
779
837
897
960
1024
1090
1159
1230
1303
1378
1455
1534
1616
Meşcere
Yaşı
Tablo 8. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için bonitet tablosu
(Birler ve ark. 1992)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
19
8,3
10,0
11,8
13,4
15,0
16,5
17,8
19,0
20,0
20,9
21,6
22,2
22,6
23,0
23,2
23,4
23,5
23,6
BONİTET SINIFLARI VE ENDEKSLERİ (m)
I
II
III
IV
18
17
16
15
14
13
12
7,9
7,4
7,0
6,7
6,3
5,8
5,4
9,5
9,0
8,5
8,0
7,5
6,9
6,4
11,1 10,5
9,9
9,3
8,7
8,1
7,4
12,7 12,0 10,3 10,6
9,9
9,2
8,4
14,2 13,4 12,6 11,8 11,0 10,2
9,4
15,6 14,7 13,9 13,0 12,1 11,3 10,4
16,9 15,9 15,0 14,1 13,1 12,2 11,2
18,0 17,0 16,0 15,0 14,0 13,0 12,0
19,0 17,9 16,9 15,8 17,8 13,7 12,7
19,8 18,7 17,6 16,5 15,4 14,3 13,2
20,5 19,3 18,2 17,1 16,0 14,8 13,7
21,0 19,8 18,7 17,5 16,4 15,2 14,0
21,4 20,2 19,0 17,9 16,7 15,5 14,3
21,7 20,5 19,3 18,1 16,9 15,7 14,5
22,0 20,7 19,5 18,3 17,1 15,9 14,6
22,1 20,9 19,6 18,5 17,3 16,0 14,7
22,3 21,0 19,8 18,6 17,4 16,1 14,8
22,4 21,1 19,9 18,7 17,5 16,2 14,9
11
5,0
5,9
6,8
7,7
8,6
9,5
10,3
11,0
11,6
12,1
12,5
12,9
13,1
13,2
13,4
13,5
13,6
13,7
Tablo 9. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için değişken sıklık hacim
hâsılat tablosu (Birler ve ark. 1992)
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
Orta Ağaç
Yaş
Göğüs
Çapı
Tam
Boyu
Hacmi
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
*12
13
14
15
(cm)
6,7
8,4
9,9
11,2
12,3
13,2
13,9
14,5
15,0
15,4
15,6
15,8
15,9
(m)
7,9
9,5
11,1
12,7
14,2
15,6
16,9
18,0
19,0
19,8
20,5
21,0
21,4
(dm3)
12
23
37
54
72
91
110
127
143
156
167
174
180
DİKİM ARALİĞI: 3m x 1m (3333 ağaç/ha)
Birim Alanda (ha)
Meşcere
Ağaç
Yıllık Artımlar
Hacmi
Sayısı
Cari
Ortalama
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
3333
40,4
24,7
13,5
3307
76,6
36,2
19,2
3280
122,7
46,1
24,5
3253
176,1
53,4
29,4
3227
233,9
57,7
33,4
3200
292,5
58,6
36,6
3200
352,0
59,5
39,1
3200
407,6
55,6
40,8
3200
457,1
49,6
41,56
3200
499,2
42,0
41,60
3200
532,9
33,7
41,0
3200
558,3
25,4
39,9
3200
575,8
17,5
38,3
Yaş
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
En yüksek ortalama hacim artımını sağlayan idare süresi
“mutlak idare süresi” olarak isimlendirilmektedir (Daşdemir 2001).
Hâsılat tablolarında yıllık ortalama hacim artımının azami değere
76
ulaştığı yaş kademesi bir asteriks (*) ile işaretlenmiştir. Böylece, yerli
karakavak ağaçlandırmaları için en yüksek ortalama hacim artımını
sağlayan idare süresi (mutlak idare süresi) belirtilmiş olmaktadır.
Değişik dikim aralıklarında ve bonitet sınıfındaki yerli karakavak
ağaçlandırmalarında ulaşılan en yüksek yıllık ortalama hacim artımı
değerleri (AYOHA) ve bu artımların sağlandığı yaş kademeleri idare
süreleri (İS) olarak Tablo 10’da verilmiştir. Dikim aralıkları
genişledikçe ve bonitet endeksleri küçüldükçe, idare süreleri pek
önemli oranlarda olmasa da uzamaktadır. Buna karşılık, yıllık
ortalama artım değerleri çok önemli oranda azalmaktadır. Bu
nedenlerle, ülkemizde geleneksel olarak yürütülmekte olan tam alan
yerli karakavak yetiştiriciliği için akarsu kenarlarında yer alan çok iyi
veya iyi bonitet sınıfındaki alanlar tercih edilmekte ve 1mx1m gibi sık
dikim aralıkları uygulanmaktadır.
BONİTET SINIFLARI
I (çok iyi)
II (iyi)
III (orta)
IV (zayıf)
Dikim
Aralıkları
Ortalaması
32,4
12,0
12
12
12
12
12
12
12
13
13
25,4
18,8
15,3
11,7
9,8
8,7
8,0
7,4
7,1
12
12
12
12
12
13
13
13
13
58,9
42,5
34,1
25,7
21,4
19,0
17,6
16,6
16,5
11,5
11,5
11,7
12,0
12,0
12,2
12,3
13,0
13,0
12,1
Bonitet
Ortalaması
(m3/ha/yıl)
44,7
32,4
26,2
19,8
16,5
14,6
13,4
12,5
12,3
28,0
11
11
12
12
12
12
12
13
13
12,4
68,4
49,2
39,5
29,7
24,8
21,9
20,3
19,1
19,0
12,5
11
11
11
12
12
12
12
13
13
12,2
97,1
69,5
55,4
41,6
34,7
30,9
28,7
27,4
27,7
İS
(yıl)
21,4
1x1
1,5 x 1
2x1
3x1
2x2
2.5 x 2
3x2
3 x 2,5
3x3
11,9
AYOHA İS AYOHA İS AYOHA İS AYOHA İS AYOHA
m3/ha/yıl (yıl) m3/ha/yıl (yıl) m3/ha/yıl (yıl) m3/ha/yıl (yıl) m3/ha/yıl
45,9
Dikim
Aralığı
(m x m)
Tablo 10. Yerli karakavak ağaçlandırmalarında ulaşılan azami yıllık
ortalama hacim artımı (AYOHA) ve bu artımların sağlandığı idare
süresi (İS) (Birler ve ark. 1992)
IV. bonitet (zayıf) sınıfı alanlarda, 3 m x 1 m = 3 m2 dikim
aralığından daha seyrek dikilen yerli karakavak ağaçlandırmalarında,
yıllık ortalama hacim artımı 10 m3/ha/yıl düzeyinin de altına
düşmektedir. Endüstriyel ağaçlandırma tanımlamasında, ortalama
hacim artımının en az 10 m3/ha/yıl olması istenmektedir. Bir çeşit
77
endüstriyel ağaçlandırma olan yeli karakavak ağaçlandırmalarında,
IV. bonitet sınıfı (zayıf) yetişme ortamlarında, yıllık ortalama artımın
10 m3/ha/yıl düzeyi altına düşmemesi için, 3mx1m ve daha sık dikim
aralıklarının uygulanması gerekmektedir.
Sık aralık mesafe düzenlerinde tesis edilmiş yerli karakavak
ağaçlandırmalarında, birim alanda daha çok sayıda ağaç bulunmakta
ve daha yüksek oranda hacim artımı sağlanmaktadır. Buna karşılık,
sık dikimli ağaçlandırmalarda, idare süresi sonunda ulaşılan orta ağaç
çapı, karakavak tomruğu için 21 cm olarak belirlenen minimum çapın
da altına düşmektedir (Tablo 11). Bu nedenle, tam alan yerli
karakavak ağaçlandırmalarında idare süreleri içerisinde karakavak
tomruğu değil, yuvarlak yapı malzemesi üretilmektedir. Ancak, tam
alan karakavak ağaçlandırmalarında 8 – 10 yaşlarında % 50 oranında
sistematik bir aralama yapılması durumunda, 15 – 20 yıllık bir idare
süresi sonunda karakavak tomruğu üretimi söz konusu olmaktadır.
Tablo 11. Yerli karakavak ağaçlandırmalarında idare süresi sonunda
ulaşılan orta ağaç göğüs çapları (Birler ve ark. 1992)
Dikim Aralığı
(m x m)
1x1
1 x 1.5
2x1
3x1
2x2
2.5 x 2
3x2
3 x 2.5
3x3
Bonitet Sınıfı
Ortalaması (cm)
Bonitet Sınıfları ve Çaplar (Cm)
I
II
III
IV
(çok iyi) (iyi)
(orta) (zayıf)
13.5
12.0
10.6
8.6
13.9
12.4
11.0
9.1
14.3
13.1
11.4
9.4
15.4
13.8
12.0
9.9
16.1
14.4
12.5
10.4
16.9
15.1
13.1
11.2
17.8
15.9
13.7
11.7
19.9
17.6
15.2
12.6
21.8
19.1
16.4
13.5
16.6
14.8
12.9
10.7
Dikim Aralığı
Ortalaması
(Cm)
11.2
11.6
12.0
12.8
13.3
14.1
14.8
16.3
17.7
13.75
Yerli karakavak odunu ülkemizde geleneksel bir yapı
malzemesi olarak kullanılmaktadır. Yerli karakavak odununun eğilme,
basınç ve çekme dirençleri ile hava kurusu özgül ağırlığını belirlemek
üzere yürütülen bir araştırma çalışması sonucunda, özellikleri
bakımından ikinci sınıf bir yapı malzemesi olduğu belirlenmiştir
(Odabaşı ve Acar, 1975). Karakavak odununun bir yapı malzemesi
olarak kullanılma yeteneği ve özellikle kırsal yörelerdeki yapılarda
78
“yuvarlama” ismi ile tanımlanan yuvarlak odun olarak kullanılması,
bu ağaç türünün yetiştirme ve pazarlama tekniklerini etkilemektedir.
Türk Standartlar Enstitüsü tarafından hazırlanmış olan TS.674
No.lu “Kerestelik Karakavak Tomruğu” adlı standartta, tomruk orta
çaplarının en az 21 cm olması gerektiği belirtilmiştir. Tablo 5’te
verilen çaplar incelendiğinde, tam alan karakavak ağaçlandırmalarında
ulaşılan çapların, “Kerestelik Karakavak Tomruğu” standardının
altında kaldığı görülmektedir. Kerestelik karakavak tomruğu, daha
çok sıra dikimlerinden ve tam alan kavak ağaçlandırmaları için uzun
sayılan 15–20 yıllık idare süreleri sonunda elde edilebilmektedir.
Tam alan yerli karakavak ağaçlandırmalarından elde edilen
yuvarlak odun ürünü, genellikle kırsal yapılarda kullanılmakta ve bu
amaca uygun olarak geliştirilmiş geleneksel standartlara göre
sınıflandırılarak pazarlanmaktadır. Geleneksel standartlara göre, tam
alan yerli karakavak ağaçlandırmalarından elde edilen ürünler, aşağıda
belirtilen isim ve boyutlara göre sınıflara ayrılmakta ve pazara
sunulmaktadır (Sertmehmetoğlu ve ark. 1969).
Kalın Yuvarlama
: Orta çap 16 – 21 cm, boy 4 m,
İnce Yuvarlama
: Orta çap 11 – 15 cm, boy 4 m,
Kalın Uç
: Orta çap 8 – 10 cm, boy 6 – 7 m,
İnce Uç
: Orta çap 5 – 8 cm, boy 4 – 5 m,
Sırık
: Orta çapları 5 cm’den az, boy çıkarına.
6.2. Yabancı Kavak Ağaçlandırmalarında Hacim Gelişmesi
Ülkemizdeki yabancı kavak ağaçlandırmalarının çok büyük
bölümü, bir Avrupa x Amerikan karakavakları melezi (Euramerican
melezi) olan Populus euramericana cv. “I–214” klonu ve bir
Amerikan karakavağı (Populus deltoides) olan SAMSUN (I–77/51)
klonu ile tesis edilmektedir. Bir Euramerican melezi olan “I–45/51”
kavağı ise daha çok akarsu boylarında tesis edilen galeri kavaklıkları
için önerilmektedir. Diğer klonlar ile rekabet edebilecek özelliklere
sahip olan IZMIT (S–307/26) isimli Populus deltoides klonunun da
ağaçlandırma tesisinde kullanılması önerilmektedir (Tunçtaner ve ark.
2004).
Türkiye’deki yabancı kavak ağaçlandırmaları toplam alanı 90
bin ha ve bu alanlardaki toplam odun üretimi 2,137 milyon m3/yıl
79
olarak tahmin edilmiştir (Birler ve Diner 1994). Üretilen yabancı
kavak odununun pazar değeri yaklaşık 250 milyon TL/yıl (170 milyon
US $/yıl) olarak tahmin edilmektedir.
Yabancı kavak türleri ile tesis edilen ağaçlandırmalarda
üretilen odunlar çoğunlukla ahşap kaplama, kontrplak, kibrit ve
benzeri sanayilerde soymalık tomruk olarak, ambalaj sektöründe
bıçkılık tomruk olarak ve kâğıt ile yonga-levha sektöründe de
yongalık odun olarak kullanılmaktadır. Önemli bir yabancı kavak türü
olan “I–214” melez kavak odununun fizik ve mekanik özellikleri
incelenmiş ve ortalama değerler olarak; hava kurusu (%12) özgül
ağırlığı 0,332 gr/cm3, basınç direnci 293,4 kg/cm2 ve dinamik eğilme
direnci de 1,921 kgm olarak belirlenmiştir (Sertmehmetoğlu ve ark.
1967). Belirlenen bu fizik ve mekanik özellikler, “I–214” melez kavak
odununun, yukarıda sayılan kullanım alanları istekleri için uygun
ölçütleri oluşturmaktadır. Bu nedenlerle, çoğu Avrupa ülkesinde
olduğu gibi, ülkemizde de yabancı kavaklarla tesis edilmiş
ağaçlandırmalarda üretilen odun ürünü, soymalık tomruk, bıçkılık
tomruk ve yongalık odun olarak sınıflara ayrılarak pazarlanmaktadır.
Bu amaçla, kesilen kavak ağaçları, genellikle 3m boyda tomruklara
ayrılmakta, tomruklar ince uçlarındaki çaplara ve aşağıda verilen
ölçülere göre, odun sınıflarına ayrılmakta ve her sınıf odun farklı bir
fiyatla pazarlanmaktadır.
Soymalık Tomruk
: kabuklu uç çapı 25 cm ve daha kalın,
Bıçkılık Tomruk
: kabuklu uç çapı 25–17 cm arasında,
Yongalık Odun
: kabuklu uç çapı 17–5 cm arasında.
Kavak odununun üretilmesi ve pazarlanması aşamalarında
kullanılmak üzere, yeterli güven sınırları içerisinde hacim
değerlendirmesi ve hacim gelişimi tahminleri yapabilmek için,
yukarıda belirtilen odun sınıflarına göre düzenlenmiş hacim, bonitet
ve hâsılat tabloları kullanılmaktadır.
6.2.1. Yabancı Kavaklar için Hacim Tabloları
Ülkemizdeki yabancı kavak ağaçlandırmaları başlıca üç ayrı
klon ile tesis edilmektedir. “I–214” melez kavağı, SAMSUN (I–77/51)
kavağı ve “I–45/51” melez kavağı olarak isimlendirilen bu üç yabancı
kavak klonu için, ayrı hacim tabloları düzenlenmiştir.
80
6.2.1.1. “I–214” Melez Kavak Klonu için Hacim Tabloları
“I–214” melez kavak klonu için kabuklu gövde hacim tablosu,
kabuklu ağaç hacim tablosu ve odun sınıflarına göre hacim tablosu
olarak üç değişik hacim tablosu düzenlenmiştir (Birler 1983).
a) “I–214” Melez Kavak için Gövde Hacim Tablosu
“I–214” melez kavağı kabuklu gövde hacmini (V), kabuklu
göğüs çapı (D) ve ağaç tam boyuna (H) göre ve V = f(D,H)
fonksiyonu uyarınca belirleyen çift girişli bir hacim tablosu
düzenlenmiştir. Bu amaçla, 540 adet ağaç örneklenmiş ve yapılan
regresyon analizleri sonucunda, katsayıları Tablo 12’de verilen,
aşağıdaki hacim denklemi en uygun model olarak seçilmiştir:
Log V= -a-b(D2)+c(D2H)-d(D2H2)+e[Log(D)]+f[Log(H)]
Tablo 12. “I–214” melez kavağı kabuklu gövde hacmini (Log V),
kabuklu göğüs çapı (D) ve ağaç tam boyuna (H) göre belirleyen hacim
denklemi katsayıları ve serbest değişkenleri (Birler 1983)
Katsayı
Hacim Denklemi
Serbest
Simgesi
Katsayıları
Değişkenler
Sabit terim
a
- 4,448 7
D2
b
- 0,000 188 5
D2H
c
+ 0,000 008 455 7
D2H2
d
- 0,000 000 124 01
Log (D)
e
+ 2,088 5
Log (H)
f
+ 0,920 63
2
Regresyon hata varyansı (S ) = 0,000 670 03
Düzeltme katsayısı (f) = 1,001 777 805
Tablo 12’de verilen hacim denklemi, 10cm - 44cm kabuklu
göğüs çapı (D) ve 10m - 33m ağaç tam boyu (H) basamaklarına göre
çözülerek, kabuklu gövde hacimleri “dm3” cinsinden belirlenmiş ve
Tablo 13 ile Ek Tablo 2’de “I–214” melez kavağı için kabuklu gövde
hacim tablosu olarak verilmiştir.
81
Tablo 13. “I–214” melez kavağı için kabuklu gövde hacim tablosu (Birler 1983)
Göğüs
Çapı
(cm)
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
10
35
43
51
60
70
80
91
102
114
126
139
-
11
39
47
56
66
76
88
99
112
125
139
153
167
-
12
42
51
61
72
83
95
108
122
136
151
166
182
199
216
-
13
45
55
66
77
89
103
117
131
147
163
180
197
215
234
253
272
-
14
49
59
70
83
96
110
125
141
158
175
193
212
232
252
273
294
315
337
359
-
15
52
63
75
88
103
118
134
151
169
188
207
227
248
270
292
315
338
362
386
411
436
461
-
16
55
67
80
94
109
125
142
161
180
200
221
242
265
288
312
337
362
387
413
440
467
494
521
549
577
-
17
58
71
85
99
116
133
151
170
191
212
234
257
282
306
332
358
385
413
441
469
498
527
557
587
617
647
677
707
-
18
61
75
89
105
122
140
160
180
202
224
248
273
298
325
352
380
408
438
468
498
529
561
593
625
657
690
723
755
788
821
854
-
19
79
94
111
128
148
168
190
213
236
262
288
315
343
372
401
432
463
495
528
561
595
629
663
698
733
768
804
839
875
910
945
980
1015
-
20
99
116
135
155
177
199
223
249
275
303
331
361
391
423
455
489
523
557
593
628
665
702
739
776
814
852
890
929
967
1005
1043
1081
1118
Kabuklu Gövde Hacmi (dm 3)
Ağaç Tam Boyu (m)
21
22
23
24
122
141
148
162
170
177
185
194
202
210
209
219
228
238
234
245
256
267
261
273
285
297
289
302
316
329
318
333
347
362
348
364
381
397
379
397
415
433
411
431
451
470
445
466
488
509
479
502
526
549
514
539
564
590
550
577
604
632
587
616
645
675
624
656
687
718
662
696
730
763
701
737
773
809
740
779
817
855
780
821
862
902
820
863
907
950
860
906
952
998
901
950
998
1047
942
993
1045 1096
983
1037 1091 1145
1024 1081 1138 1195
1065 1125 1185 1245
1106 1169 1232 1295
1147 1213 1279 1345
1188 1257 1326 1396
82
25
247
277
309
342
377
413
451
490
530
572
615
659
704
750
797
845
893
943
993
1044
1095
1147
1199
1252
1305
1358
1411
1464
26
288
321
356
392
430
469
509
551
595
640
685
733
781
830
880
931
983
1036
1089
1143
1198
1253
1308
1364
1420
1476
1533
27
333
369
406
446
486
529
573
618
664
712
761
811
863
915
969
1023
1078
1134
1191
1248
1306
1364
1423
1482
1541
1600
28
382
421
462
504
548
593
640
689
739
790
842
895
950
1006
1062
1120
1178
1237
1297
1358
1419
1480
1542
1604
1667
29
435
478
521
567
614
663
713
765
818
872
928
984
1042
1101
1161
1222
1284
1346
1409
1473
1537
1602
1667
1732
30
493
539
586
635
685
737
791
846
902
959
1018
1078
1140
1202
1265
1329
1394
1460
1526
1593
1660
1728
1796
31
556
605
655
707
761
816
873
931
991
1052
1114
1177
1242
1307
1374
1441
1509
1578
1647
1717
1788
1859
32
623
675
729
784
841
900
960
1022
1085
1149
1214
1281
1349
1417
1487
1557
1629
1700
1773
1846
1919
33
695
750
807
866
927
988
1052
1117
1183
1251
1319
1389
1460
1532
1604
1678
1752
1827
1902
1978
b) “I–214” Melez Kavak için Ağaç Hacim Tablosu
Hacim tablosu tanzimi amacı ile alınmış olan 540 adet örnek ağaçta,
gövde hacimlerinin belirlenmesi yanında, gövdeye 1 m uzaklıktaki kabuklu
çapları 5 cm’den kalın dallar için de hacim tayini yapılmış ve dal hacminin
gövde hacmine göre oranları (% Dal) hesaplanmıştır. Kabuklu gövde hacmi
tablosundaki değerler, değişik çap kademeleri için belirlenen “% Dal”
oranları kadar artırılarak, kabuklu ağaç hacimleri elde edilmiştir. Böylece
bir “I–214” melez kavak ağacının gövdesi ve dalları ile birlikte toplam ağaç
hacmini veren kabuklu ağaç hacim tablosu oluşturulmuştur (Ek Tablo 3).
c) “I–214” Melez Kavak için Odun Sınıfları Hacim Tablosu
Hacim tablosu tanzimi amacı ile alınan 540 adet örnek ağaç, 3m
boyda tomruklara ayrılmış ve tomruklar soymalık tomruk, bıçkılık tomruk
ve yongalık odun olarak odun sınıflarına ayrılmıştır. Her odun sınıfının
hacmi ile ağaç hacmi oranlanarak, değişik odun sınıflarının katılım oranları
hesaplanmıştır. Regresyon analizleri yardımı ile değişik odun sınıfları içim
ayrı olmak üzere, katılım oranları ile ağaç göğüs çapı arasındaki ilişkiyi
belirleyen en uygun eşitlikler saptanmıştır.
Kabuklu ağaç hacim tablolarında verilen hacim değerleri, değişik
çap kademelerinde odun sınıfları için belirlenen katılım oranları ile
çarpılarak, “I–214” melez kavak ağacı için “odun sınıfları hacim tablosu”
düzenlenmiş ve ekte (Ek Tablo 4/1, 4/2 ve 4/3) verilmiştir (Birler 1983).
6.2.1.2. “I–77/51” Samsun Kavak Klonu için Hacim Tabloları
Amerikan karakavaklarının (Populus deltoides Bartr. ssp.angulata)
tür içi döllemelerinden elde edilmiş bir klon olan SAMSUN (I-77/51) kavak
klonu için kabuklu gövde hacim tablosu, kabuklu ağaç hacim tablosu ve
odun sınıflarına göre hacim tablosu olmak üzere üç ayrı hacim tablosu
düzenlenmiştir. Ayni çalışma ile SAMSUN (I–77/51) kavak klonu
odununun hacim ağırlık değeri (0,370 gr/cm3) ve tam kuru yoğunluk değeri
( 0,421 gr/cm3) de belirlenmiştir (Koçer ve ark. 2007 a). Hacim tablolarında
“dm3” cinsinden verilen hacim değerleri ile yoğunluk değerleri çarpılarak,
“kg” cinsinden ağırlık değerleri belirlenebilmektedir.
a) SAMSUN (I–77/51) Kavağı için Kabuklu Gövde Hacim
Tablosu
SAMSUN (I–77/51) kavağı kabuklu gövde hacmini (V), kabuklu
göğüs çapı (D) ve ağaç tam boyuna (H) göre, V= f(D,H) fonksiyonu
83
uyarınca belirleyen çift girişli bir hacim tablosu düzenlenmiştir. Bu amaçla,
668 adet örnek ağaca ait ölçme değerleri kullanılarak regresyon analizleri
yapılmıştır. Analizler sonucunda, katsayıları Tablo 14’te verilen, aşağıdaki
hacim denklemi en uygun model olarak seçilmiştir (Koçer ve ark. 2007a):
Log V= a+bLogD+cLog[H2/(H-1,30)]
Tablo 14’te verilen hacim denklemi, 10cm - 44cm kabuklu göğüs
çapı (D) ve 10m – 33m ağaç tam boyu (H) basamaklarına göre çözülerek,
SAMSUN (I–77/51) kavağı kabuklu gövde hacimleri dm3 cinsinden
belirlenmiş ve Tablo 15 ile Ek Tablo 5’te kabuklu gövde hacim tablosu
olarak verilmiştir (Koçer ve ark. 2007a).
Tablo 14. SAMSUN (I–77/51) kavağı kabuklu gövde hacmini (Log V),
kabuklu göğüs çapı (D) ve ağaç tam boyuna (H) göre belirleyen hacim
denklemi katsayıları (Koçer ve ark. 2007a)
Katsayı
Hacim Denklemi
Serbest
Simgesi
Katsayıları
Değişkenler
Sabit terim
a
-1,404 292 110
Log (D)
b
1,917 430 599
Log(H2/(H-1,3))
c
1,007 665 204
Regresyon hata varyansı (S2) = 0,000 652 630
Düzeltme katsayısı (f) = 1,001 731 599
b) SAMSUN (I–77/51) Kavağı için Kabuklu Ağaç Hacim
Tablosu
Hacim tablosu tanzimi amacı ile örneklenmiş olan hacim
ağaçlarında, gövdeye 1m uzaklıktaki kabuklu çapları 5 cm’den kalın olan
dalların da hacimleri hesaplanmış ve gövde hacmine göre oranları (%Dal)
belirlenmiştir. Kabuklu gövde hacmi değerleri, söz konusu ağacın çap
kademeleri için belirlenen “%Dal” oranları kadar artırılarak, kabuklu ağaç
hacimleri hesaplanmıştır. SAMSUN (I–77/51) kavağı için toplam ağaç
hacmi, “gövde hacmi + dal hacmi” olarak belirlenmiş ve böylece kabuklu
ağaç hacim tablosu (Ek Tablo 6) düzenlenmiştir (Koçer ve ark. 2007a).
84
Tablo 15. SAMSUN (I–77/51) kavağı için kabuklu gövde hacim tablosu (Koçer ve ark. 2007a)
Göğüs
Çapı
(cm)
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
10
38
46
54
63
73
83
94
106
118
131
-
11
42
50
59
69
79
90
102
115
128
142
157
172
-
12
45
54
64
74
85
98
110
124
138
153
169
186
203
221
240
-
13
48
58
68
80
92
105
119
133
149
165
182
200
218
238
258
279
301
323
347
-
14
51
62
73
85
98
112
127
142
159
176
194
213
233
254
276
298
321
346
371
396
423
450
479
-
15
66
78
91
104
119
135
152
169
188
207
227
248
271
294
317
342
368
395
422
450
480
510
541
572
605
-
16
70
82
96
111
126
143
161
179
199
220
241
264
287
311
337
363
390
419
448
478
509
541
574
607
642
678
714
752
-
17
87
102
117
134
151
170
190
210
232
255
279
304
329
356
384
413
443
473
505
538
572
606
642
679
717
755
795
835
877
920
-
18
107
124
141
160
179
200
222
245
269
294
320
347
376
405
435
467
499
533
567
603
639
677
716
756
796
838
881
925
970
1015
1062
1110
19
130
148
168
189
210
233
257
283
309
337
365
395
426
458
491
525
560
597
634
672
712
753
795
837
881
926
972
1020
1068
1117
1167
Kabuklu Gövde Hacmi (dm 3)
Ağaç Tam Boyu (m)
20
21
22
23
24
136
156
163
176
184
193
198
207
216
226
235
221
231
241
252
262
245
256
268
279
291
270
283
295
308
321
297
310
324
338
352
324
339
355
370
385
353
370
386
403
419
383
401
419
437
455
414
434
453
473
492
447
468
489
510
531
480
503
525
548
570
515
539
563
587
612
551
577
602
628
654
588
615
643
670
698
626
655
685
714
743
665
696
728
759
790
706
739
772
805
838
747
782
817
852
887
790
827
864
901
938
834
873
912
951
990
879
920
961
1002 1044
925
968
1011 1055 1098
972
1018 1063 1109 1154
1020 1068 1116 1164 1212
1070 1120 1170 1220 1271
1120 1173 1225 1278 1331
1172 1227 1282 1337 1392
1225 1282 1340 1397 1455
85
25
273
302
334
366
400
436
473
512
552
593
636
680
726
773
821
871
923
975
1029
1085
1142
1200
1260
1321
1383
1447
1512
26
283
314
346
380
416
453
491
531
573
616
660
706
753
802
853
904
958
1012
1069
1126
1185
1246
1308
1371
1436
1502
1570
27
325
359
394
431
469
509
551
594
638
684
732
781
832
884
938
993
1050
1108
1168
1229
1292
1356
1422
1489
1558
1628
28
337
372
408
446
486
527
570
615
661
709
758
809
861
915
971
1028
1087
1147
1209
1272
1337
1404
1472
1542
1613
1685
29
384
422
461
503
545
590
636
683
733
784
836
891
947
1004
1063
1124
1186
1250
1316
1383
1452
1522
1594
1668
1743
30
397
436
477
519
563
609
657
706
757
810
864
920
978
1037
1098
1161
1226
1292
1360
1429
1500
1573
1647
1723
1801
31
450
492
536
581
629
678
729
781
836
892
950
1009
1071
1134
1199
1265
1333
1403
1475
1548
1623
1700
1779
1859
32
464
507
552
599
648
699
751
806
862
920
979
1041
1104
1169
1236
1304
1375
1447
1521
1596
1674
1753
1834
1916
33
523
569
618
668
720
774
830
888
947
1009
1072
1137
1204
1273
1344
1416
1490
1567
1645
1724
1806
1889
1974
c) SAMSUN (I–77/51) Kavağı için Odun Sınıfları Hacim
Tablosu
Samsun kavağı odunu da, diğer yabancı tür kavak odunları gibi,
soymalık tomruk, bıçkılık tomruk ve yongalık odun olarak değişik odun
sınıfları halinde ve değişik fiyatlarda pazarlanmaktadır. Bir ağaç içerisinde
yer alan odun sınıflarının hacimlerini ve katılım oranlarını belirlemek için,
örneklenen ağaçlar 3 m boyda tomruklara bölünmüş ve uç çaplarına göre
soymalık tomruk, bıçkılık tomruk ve yongalık odun olarak sınıflara
ayrılmıştır. Her sınıf odunun hacimleri ve alındıkları ağaç hacmi
içerisindeki katılım oranlarını belirlemek üzere regresyon analizleri
yapılmıştır. Kabuklu ağaç hacim tablolarında verilen hacim değerleri,
değişik odun sınıfları için belirlenmiş olan katılım oranları ile çarpılarak “I77/51” Samsun kavak klonu odun sınıfları hacim tablosu düzenlenmiştir (Ek
Tablo 7/1, 7/2 ve 7/3).
6.2.1.3. “I–45/51” Melez Kavak Klonu için Hacim Tabloları
“I–45/51” melez kavağı, anne Amerikan karakavağı (Populus
deltoides ssp. angulata) ile baba Avrupa karakavağının (Populus nigra cv.
robusta) çaprazlanması sonucunda 1951 yılında İtalya’da elde edilmiştir.
Populus x euramericana (Dode) Guinier cv. “I–45/51” ismi ile tescil edilmiş
olan bu klon, bir erkek kavaktır (Sekawin 1977, Koçer ve ark. 2007b).
“I–45/51” melez kavak klonu için kabuklu gövde hacim tablosu,
kabuklu ağaç hacim tablosu ve odun sınıfları hacim tablosu düzenlenmiştir.
Ayni çalışmada, “I–45/51” melez kavak klonu odununun hacim ağırlık
değeri (0,339 gr/cm3) ve tam kuru yoğunluk değeri (0,389 gr/cm3) de
belirlenmiştir (Koçer ve ark. 2007 b). Hacim tablolarında “dm3” cinsinden
verilen hacim değerleri, yoğunluk değerleri ile çarpılarak, “kg” cinsinden
ağırlık değerleri belirlenebilmektedir.
a) “I–45/51” Melez Kavağı için Kabuklu Gövde Hacim Tablosu
“I–45/51” melez kavak klonu ağacı için kabuklu gövde hacmini (V),
kabuklu göğüs çapı (D) ve ağaç tam boyuna (H) göre, V=f(D,H) fonksiyonu
uyarınca belirleyen çift girişli bir hacim tablosu düzenlenmiştir. Bu amaçla,
590 adet örnek ağaca ait ölçme değerleri kullanılarak regresyon analizleri
yapılmıştır. Analizler sonucunda, katsayıları Tablo 16’da verilen, aşağıdaki
hacim denklemi en uygun model olarak seçilmiştir (Koçer ve ark. 2007b):
Log V= a+bLogD+cLog[H2/(H–1,30)]
86
Tablo 16. “I–45/51” melez kavağı kabuklu gövde hacmini (LogV), kabuklu
göğüs çapı (D) ve ağaç tam boyuna (H) göre belirleyen hacim denklemi
katsayıları (Koçer ve ark. 2007b)
Katsayı
Hacim Denklemi
Serbest
Simgesi
Katsayıları
Değişkenler
Sabit terim
a
-1,362 603 140
Log (D)
b
1,878 330 981
Log(H2/(H-1,3))
c
1,004 922 560
Regresyon hata varyansı (S2) = 0,000 856
Düzeltme katsayısı (f) = 1,002 272 01
Tablo 16’te verilen hacim denklemi, 10cm - 44cm kabuklu göğüs
çapı (D) ve 10m - 33m ağaç tam boyu (H) basamaklarına göre çözülerek,
“I–45/51” melez kavağı kabuklu gövde hacimleri belirlenmiş ve Tablo 17
ile Ek Tablo 8’de verilmiştir (Koçer ve ark. 2007b).
b) I–45/51” Melez Kavağı için Kabuklu Ağaç Hacim Tablosu
Hacim tablosu tanzimi amacı ile örneklenmiş olan hacim
ağaçlarında, gövdeye 1 m uzaklıktaki kabuklu çapları 5 cm’den kalın olan
dalların da hacimleri hesaplanmıştır. Hesaplanmış olan dal hacimleri, gövde
hacmi ile oranlanmış ve dal odunu oranları (%Dal) belirlenmiştir. Kabuklu
gövde hacim değerleri, değişik çap kademeleri için belirlenen dal oranları
(% Dal) kadar artırılmış ve kabuklu ağaç hacimleri hesaplanmıştır. Böylece,
“I–45/51” melez kavak ağacı için ağaç hacmi (gövde hacmi+dal hacmi)
belirlenmiştir. Belirlenen kabuklu ağaç hacim değerleri, hacim tablosu
olarak düzenlenmiş ve ekte (Ek Tablo 9) verilmiştir (Koçer ve ark. 2007b).
c)“I–45/51” Melez Kavağı için Odun Sınıfları Hacim Tablosu
Hacim tablosu tanzimi amacı ile alınan 590 adet örnek ağaç, 3m
boyda tomruklara ayrılmıştır. Tomruklar ince uçlarındaki çaplarına göre
soymalık tomruk, bıçkılık tomruk ve yongalık odun olarak odun sınıflarına
ayrılmıştır. Değişik odun sınıflarına giren tomrukların toplam hacimleri
belirlenmiştir. Değişik çap kademeleri için hesaplanmış olan odun sınıfı
hacmi ile toplam hacim oranlanmış ve değişik odun sınıfları için katılım
oranları belirlenmiştir.
Kabuklu ağaç hacim tablolarında verilen hacim değerleri değişik
odun sınıfları için belirlenen katılım oranları ile çarpılarak “I–45/51” melez
kavak klonu için “odun sınıflarına göre hacim tablosu” düzenlenmiş ve ekte
(Ek Tablo 10/1, 10/2 ve 10/3) verilmiştir (Koçer ve ark. 2007b).
87
Tablo 17. “I–45/51” melez kavağı için kabuklu gövde hacim tablosu (Koçer ve Ark. 2007b)
Göğüs
Çapı
(cm)
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
10
38
46
54
63
72
82
92
104
115
128
-
11
42
50
58
68
78
89
100
112
125
139
153
167
-
12
45
54
63
73
84
96
108
121
135
150
165
181
197
214
-
13
48
58
68
79
90
103
116
130
145
161
177
194
211
230
249
269
-
14
51
61
72
84
97
110
124
139
155
172
189
207
226
246
266
287
309
332
-
15
65
77
90
103
117
132
148
165
183
201
220
241
262
283
306
329
354
379
404
431
-
16
82
95
109
124
140
157
175
194
213
234
255
277
301
324
349
375
401
429
457
486
516
547
-
17
100
115
131
148
166
185
205
226
247
270
293
318
343
369
396
424
453
483
514
545
578
611
645
681
-
18
139
156
175
195
216
238
261
284
309
335
362
389
418
447
478
509
542
575
609
644
680
717
755
794
834
-
Kabuklu Gövde Hacmi (dm 3)
Ağaç Tam Boyu (m)
19 20 21 22 23 24 25
164 184 193 205 215 225 227 238 249 261 250 262 275 287 299 274 288 301 314 328 341 299 314 328 343 358 373 387
325 341 357 373 389 405 421
352 370 387 404 421 439 456
380 399 418 436 455 474 492
409 429 450 470 490 510 530
439 461 483 504 526 547 569
471 494 517 540 563 586 609
503 527 552 577 601 626 651
536 562 588 614 641 667 693
570 598 626 654 682 710 738
605 634 664 694 723 753 783
641 672 704 735 766 798 829
678 711 744 777 811 844 877
716 751 786 821 856 891 926
754 791 828 865 903 940 977
794 833 872 911 950 989 1028
835 876 917 958 999 1040 1081
877 920 963 1006 1049 1092 1135
920 965 1010 1055 1100 1145 1190
963 1010 1058 1105 1152 1200 1247
1008 1057 1107 1156 1206 1255 1305
- 1105 1157 1208 1260 1312 1364
- 1154 1208 1262 1316 1370 1424
88
26
437
473
511
550
591
632
675
720
766
813
861
911
962
1014
1067
1122
1178
1236
1294
1354
1415
1478
27
491
530
570
612
655
700
746
794
842
892
944
997
1051
1106
1163
1221
1281
1342
1404
1467
1532
28
549
590
634
679
725
773
822
872
924
977
1032
1088
1146
1204
1265
1326
1389
1453
1519
1586
29
611
655
702
750
799
850
902
956
1011
1067
1125
1185
1246
1308
1371
1437
1503
1571
1640
30
677
725
774
825
878
932
987
1044
1103
1162
1224
1287
1351
1417
1484
1553
1623
1695
31
748
799
852
906
962
1019
1077
1138
1200
1263
1328
1394
1462
1532
1602
1675
1749
32
824
878
934
991
1050
1111
1173
1237
1302
1369
1437
1507
1579
1652
1727
1803
33
905
962
1021
1082
1144
1208
1274
1341
1410
1481
1553
1626
1702
1779
1857
6.2.2. Yabancı Kavak Ağaçlandırmaları için Bonitet Tablosu
Yabancı kavaklar kapsamında ülkemizde yaygın olarak yetiştirilen
Populus x euramericana cv. “I–214” melez kavak klonu ağaçlandırmaları
için hacim, bonitet ve hâsılat tabloları düzenlemek amacı ile hâsılat
araştırmaları yürütülmüştür (Birler 1983). Anılan araştırma çalışmaları
kapsamında bonitet ve hâsılat tabloları tanzimi için 292 ayrı deneme
alanında 1620 adet ağaç örneklenmiştir. Örnek ağaçlarda yaş ve boy
gelişmesi arasındaki ilişkiye dayalı olarak ve polimorfik yöntem uyarınca,
“I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için Tablo 18’de verilen bonitet
tablosu düzenlenmiştir.
Tablo 18. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için bonitet tablosu
(Birler 1983)
Meşcere
Yaşı
BONİTET SINIFLARI VE ENDEKSLERİ (m)
I
II
III
IV
34
32
30
28
26
24
22
20
18
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
12,13
14,67
17,21
19,68
22,04
24,24
26,29
28,13
29,76
31,16
32,34
33,28
34,00
11,54
13,95
16,35
18,69
20,92
23,00
24,92
26,64
28,15
29,44
30,51
31,36
32,00
10,95
13,22
15,49
17,69
19,80
21,76
23,55
25,15
26,54
27,71
28,68
29,43
30,00
10,37
12,50
14,63
16,70
18,68
20,52
22,18
23,66
24,93
25,99
26,84
27,51
28,00
9,68
11,63
13,60
15,54
17,39
19,11
20,67
22,05
23,23
24,21
24,99
25,58
26,00
9,00
10,77
12,58
14,38
16,10
17,71
19,17
20,45
21,54
22,43
23,13
23,65
24,00
8,55
10,15
11,79
13,42
14,98
16,43
17,74
18,89
19,86
20,65
21,26
21,71
22,00
8,09
9,53
11,00
12,46
13,86
15,15
16,31
17,33
18,18
18,86
19,39
19,76
20,00
7,64
8,91
10,21
11,50
12,74
13,87
14,88
15,77
16,50
17,07
17,52
17,82
18,00
6.2.3. Yabancı Kavak Ağaçlandırmaları için Hâsılat Tabloları ve
İdare Süreleri
Ağaçlandırma tesisinde yaygın olarak kullanılan bir yabancı kavak
klonu olan “I–214” melez kavağı ile değişik amaçlı ağaçlandırmalar
kurulabilmektedir. Değişik amaçlı ağaçlandırmalar için de ayrı hâsılat
tabloları düzenlenmektedir. Değişik amaçlı ağaçlandırmalar deyimi ile iki
ayrı işletme amacı ifade edilmektedir. Amaçlardan birisi ile pazar isteklerine
89
uygun soymalık tomruk, bıçkılık tomruk ve yongalık odun üreten ve bu
nedenle geniş dikim aralıklarında tesis edilen yabancı kavak
ağaçlandırmaları ifade edilmektedir. Diğer işletme amacında ise enerji veya
bitkisel kütle (biyokütle) üretimine yönelik olarak çok sık dikim aralık
mesafe düzelerinde tesis edilen “biyokütle üretimi ağaçlandırmaları” ifade
edilmektedir. Hacim gelişmeleri ve idare süreleri tamamen farklı olan bu iki
ayrı işletme şekline göre tesis edilen “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları
için hâsılat tabloları, aşağıda iki ayrı başlık altında ele alınmıştır.
6.2.3.1. “I–214” Melez Kavak Ağaçlandırmaları için Hacim
Hâsılat Tabloları ve İdare Süreleri
Ülkemizde “I–214” melez kavağı ile tesis edilen standart
ağaçlandırmalar için 4 bonitet sınıfı ve 7 ayrı dikim aralığına göre 28 ayrı
hâsılat tablosu tanzim edilmiştir (Birler 1983, Birler 1986). Tabloların
düzenlenmesinde değişken olarak alınan ve yaygın şekilde uygulandıkları
için standart olarak nitelenen 7 ayrı dikim aralık mesafe düzeni aşağıda
verilmiştir:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
4,0m x 4,0m
4,0m x 5,0m
5,0m x 5,0m
5,0m x 6,0m
6,0m x 6,0m
5,0m x 8,0m
6,5m x 6,5m
=
=
=
=
=
=
=
16 m2/ağaç (625 ağaç/ha)
20 m2/ağaç (500 ağaç/ha)
25 m2/ağaç (400 ağaç/ha)
30 m2/ağaç (333 ağaç/ha)
36 m2/ağaç (278 ağaç/ha)
40 m2/ağaç (250 ağaç/ha)
42,25 m2/ağaç (237 ağaç/ha)
“I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için düzenlenmiş olan hâsılat
tabloları, 4 bonitet sınıfı ve 7 ayrı dikim sıklığına göre tanzim edilmiş
olmaları ötesinde, değişik yaş kademeleri için verilen toplam meşcere
hacminin, odun sınıflarına göre dağılımını da içermektedir. Bu özelliğinden
dolayı, düzenlenmiş olan bu tablolar, “odun sınıflarına göre değişken sıklık
hacim hâsılat tabloları” olarak tanımlanmaktadır.
“I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için düzenlenmiş olan 28 adet
“odun sınıflarına göre değişken sıklık hacim hâsılat tablosu”, gerektiğinde
yararlanılmak üzere ekte (Ek Tablo 47 – 74) verilmiştir. Tablo 19’da, sadece
5m x 5m dikim aralığı ve I. bonitet sınıfı için düzenlenmiş olan hacim
hâsılat tablosu örnek olarak verilmiştir.
Hâsılat tablolarında, yıllık ortalama hacim artımının azami değere
ulaştığı yaş kademesi bir asteriks (*) ile işaretlenmiştir. Böylece, “I–214”
90
melez kavak ağaçlandırmaları için, en yüksek hacim artımını sağlayan idare
süresi (mutlak idare süresi) belirtilmektedir. Değişik dikim aralıklarında ve
bonitet sınıflarındaki “I–214” melez kavak ağaçlandırmalarında ulaşılan
“azami yıllık ortalama hacim artımı (AYOHA)” değerleri ve AYOHA’nı
sağlayan idare süreleri (İS) Tablo 20’de verilmiştir.
Tablo 19. “I–214” melez kavağı ağaçlandırmaları için, odun sınıflarına göre
değişken sıklık hacim hâsılat tablosu (Birler 1986)
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
Orta Ağaç
Yaş
Göğüs
Çapı
Tam
Boyu
Gövde
Hacmi
Dal
Hacmi
Ağaç
Hacmi
Gövde
Hacmi
Ağaç
Hacmi
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(dm3)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
*12
13
14
15
14,8
18,4
22,1
25,5
28,5
31,0
32,9
34,3
35,3
36,2
36,8
37,4
37,8
11,5
14,0
16,4
18,7
20,9
23,0
24,9
26,6
28,1
29,4
30,5
31,4
32,0
89
164
273
411
568
729
884
1023
1146
1252
1341
1414
1470
3
8
17
32
52
76
101
126
152
176
200
222
241
92
172
290
443
620
805
985
1150
1298
1428
1542
1636
1710
35,6
65,6
109,0
164,3
227,0
291,7
353,4
409,4
458,5
500,8
536,5
565,6
587,8
37,0
68,8
115,9
177,2
248,0
322,0
393,8
459,9
519,1
571,4
616,7
654,6
684,2
DİKİM ARALİĞI: (5m x 5m)
Birim Alanda (ha)
Genel
Yıllık
Soyma
Bıçkı
Ort.
Cari
Tom.
Tom.
Artım
Artım
Hacmi
Hacmi
(m3/ha) (m3/ha)
m3/ha)
m3/ha)
12,3
17,2
23,2
29,5
35,4
40,3
43,8
46,0
47,2
47,6
47,4
46,8
45,6
37,1
93,5
160,7
227,7
288,5
341,6
387,5
426,8
459,3
484,3
18,7
31,8
47,1
61,3
70,8
74,1
71,8
66,1
59,2
52,2
45,3
37,9
29,6
17,1
57,9
84,1
102,2
109,3
110,1
108,6
106,6
104,6
102,8
101,2
100,0
Yonga
Odun
Hacmi
(m3/ha)
34,1
48,1
53,7
50,5
45,4
43,8
46,7
52,4
59,5
66,9
74,0
80,5
85,8
BONİTET SINIFLARI
I (çok iyi)
II (iyi)
III (orta)
IV (zayıf)
Dikim
Aralıkları
Ortalaması
32,4
12,1
12
12
12
13
13
13
13
15,1
13,6
12,3
11,4
10,5
9,9
9,6
12
12
13
13
13
13
13
34,9
31,7
29,0
26,9
24,9
23,5
22,7
11,5
11,5
12,2
12,5
13,0
13,0
13,0
12,4
Bonitet
Ortalaması
27,2
24,5
22,1
20,4
18,7
17,7
17,1
27,7
11
11
12
12
13
13
13
12,7
41,3
37,3
34,1
31,5
28,9
27,2
26,3
11,8
11
11
12
12
13
13
13
12,6
55,9
51,3
47,6
44,5
41,4
39,1
37,8
İS
(yıl)
21,1
4x4
4x5
5x5
5x6
6x6
5x8
6,5 x 6,5
12,1
AYOHA İS AYOHA İS AYOHA İS AYOHA İS AYOHA
m3/ha/yıl (yıl) m3/ha/yıl (yıl) m3/ha/yıl (yıl) m3/ha/yıl (yıl) m3/ha/yıl
45,4
Dikim
Aralığı
(m x m)
Tablo 20. “I–214” melez kavak ağaçlandırmalarında azami yıllık ortalama
hacim artımı (AYOHA) ve idare süreleri (İS) (Birler 1986)
91
“I–214” melez kavak ağaçlandırmalarında, dikim aralıkları
genişledikçe ve bonitet sınıfları zayıfladıkça, idare süresi uzamaktadır.
Ancak, idare süresi üzerinde dikim aralıkları daha etkili olmaktadır.
Bonitet sınıfının iyileşmesi ve dikim aralıklarının sıklaşması ile
hacim artımının daha yüksek olması beklenen bir sonuçtur. Ancak, sık
dikim aralıklarında tesis edilen ağaçlandırmalarda ulaşılan ortalama çaplar
daha ince olduğundan, üretilen ürünün pazar değeri daha düşük olmaktadır.
Örneğin, 2009 yılı piyasa koşullarında pazar değerleri, yongalık odun için
40 – 50 TL/m3, bıçkılık tomruk için 80 – 100 TL/m3 iken, daha kalın çaplı
soymalık tomruk için ise 120 – 150 TL/m3 arasında değişmiştir. Değişik
bonitet sınıfı ve dikim aralıklarındaki “I–214” melez kavak
ağaçlandırmalarda, idare süresi sonunda elde edilmesi beklenen soymalık
tomruk miktarları ve idare süreleri Tablo 21’de verilmiştir. Tabloda
görüldüğü gibi, yıllık ortalama hacim artımlarının aksine, soymalık tomruk
miktarları dikim aralığı genişledikçe artmaktadır.
BONİTET SINIFLARI
I (çok iyi)
II (iyi)
III (orta)
IV (zayıf)
Dikim
Aralıkları
Ortalaması
227,1
12,1
12
12
12
13
13
13
13
27,8
34,9
37,8
38,9
12
12
13
13
13
13
13
138,3
152,4
181,2
194,4
206,2
198,2
194,2
11,5
11,5
12,2
12,5
13,0
13,0
13,0
12,4
Bonitet
Ortalaması
68,9
86,3
101,5
129,6
134,0
133,0
131,6
180,8
11
11
12
12
13
13
13
12,7
171,8
190,2
236,0
239,4
259,4
249,6
243,4
19,9
11
11
12
12
13
13
13
12,6
312,6
333,2
387,5
380,7
396,4
375,2
363,0
İS
(yıl)
112,1
4x4
4x5
5x5
5x6
6x6
5x8
6,5 x 6,5
12,1
SOYMA İS SOYMA İS SOYMA İS SOYMA İS SOYMA
m3/ha (yıl) m3/ha (yıl) m3/ha (yıl) m3/ha (yıl) m3/ha
364,1
Dikim
Aralığı
(m x m)
Tablo 21. “I–214” melez kavak ağaçlandırmalarında idare süresi (İS) sonunda
elde edilmesi beklenen soymalık tomruk (SOYMA) miktarları (Birler 1986)
Ağaçlandırmalarda, pazar değeri en yüksek olan soymalık tomruk
üretimini en yüksek düzeye çıkarmak için, dikim aralığının 6m x 6m, idare
süresinin de 13 yıl olması gerekmektedir. IV. bonitet sınıfındaki zayıf
yetişme ortamları, “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için verimli
olmamakta ve soymalık tomruk üretimi için önerilmemektedir.
92
Endüstriyel ağaçlandırma yatırımları ile yüksek oranda odun üretimi
elde edilmiş olmakla birlikte, yatırımların esas amacı en yüksek karlılığı
elde etmektedir. Örneğin, 4m x 4m ve 4m x 5m gibi sık dikim aralıklarında
tesis edilmiş ağaçlandırmalarda, daha kısa idare süresi sonunda çok yüksek
miktarda odun hammaddesi üretilmesine rağmen, pazar değeri yüksek
soymalık tomruk üretimi daha az olmaktadır.
6.2.3.2. ‘I–214’ Melez Kavak Biyokütle Üretimi
Ağaçlandırmaları için Hâsılat Tabloları ve İdare Süreleri
Dünya’da ve ülkemizde üretilen odun hammaddesi, günümüz
teknolojik koşullarına göre odun kullanan sektörlerin taleplerini
karşılamakta zorlanmakta ve bu nedenle odun hammadde fiyatları giderek
artmaktadır. Dünya’da bugün yaygın olarak kullanılan petrol, doğal gaz ve
kömür gibi fosil enerji kaynaklarına ait rezervlerin bir süre sonra talebi
karşılamakta yetersiz kalacağı veya fiyatlarının daha da artacağı dikkate
alındığında, odun hammaddesinin yenilenebilen bir enerji kaynağı olarak
daha çok önem kazanması beklenmektedir.
Dünya’da enerji sektöründe karşılaşılan dar boğazları ve gelişmeleri
göz önüne alan “Uluslararası Kavak Komisyonu” 1980 yılındaki genel kurul
toplantısında, “Kavak Biyokütle Üretimi Alt Komitesi”ni kurmuştur.
Komite, sık dikimler ve kısa idare süreleri ile bitkisel kütle (biyokütle)
üretimi üzerinde araştırma çalışmaları yürütülmesi konusunda tavsiye kararı
almıştır. Bu karar doğrultusunda, birçok ülkede hızlı gelişen ağaç türleri ile
biyokütle üretimi üzerinde araştırma çalışmaları yürütülmektedir. Anılan
karar uyarınca, ülkemizde de “I–214” melez kavak klonu ile biyokütle
(bitkisel kütle) üretimi konusunda araştırma çalışmaları yürütülmüştür.
Anılan araştırma projesi kapsamında aşağıda verilen üç ayrı “çok sık” dikim
aralık mesafe düzeninde deneme ağaçlandırmaları kurulmuştur (Birler ve
ark. 1996).
0,5m x 1,93m = 0,965 m2/ağaç 10 362 ağaç/ha
1,5m x 1,93m = 2,895 m2/ağaç
3 454 ağaç/ha
2,5m x 1,93m = 4,825 m2/ağaç
2 072 ağaç/ha
Proje çalışmaları sonucunda, üç değişik “çok sık” dikim aralığında
tesis edilmiş “biyokütle üretimi ağaçlandırması” için hacim hâsılat tablosu,
kuru madde hâsılat tablosu ve enerji hâsılat tablosu düzenlenmiş ve ekte (Ek
Tablo 75–77) verilmiştir. Kütle üretimi için düzenlenen hâsılat
tablolarından, sadece “0,50mx1.93m” dikim aralığındaki “I–214” melez
93
kavak biyokütle üretimi ağaçlandırmaları için “Enerji Hâsılat Tablosu”
Tablo 22’de verilmiştir.
Tablo 22. “I–214” melez kavak biyokütle üretimi ağaçlandırmaları için
eşdeğer üst enerji hâsılat tablosu (Birler ve ark. 1996)
DİKİM ARALIĞI:
Yaş
3
4
5
*6
7
8
9
0,50m x 1,93m (0,965 m2/ağaç
(10363 ağaç/ha)
Orta Ağaç
Orta Ağaç Enerji Verimi
Meşcere Enerji Verimi
Göğüs Tam Gövde
Dal
Kök
Ağaç
Yıllık
Kabuk Toplam
Toplam
Çapı Boyu Odunu Odunu Odunu
Sayısı
Artım
(cm)
(m)
(kcal/ağaç)
(ad/ha) (1000 kcal / ha)
3.97
4.66
5.10
5.41
5.64
5.82
5.96
6.49
8.14
9.41
10.40
11.19
11.84
12.38
4531
7523
10344
12903
15128
17091
18887
186
292
385
473
548
615
677
633
803
934
1039
1126
1196
1253
797
1238
1645
2010
2330
2608
2853
6147 10160 62457
9856 10059 99142
13308 9893 131652
16425 9645 158420
19132 9300 177931
21510 8839 190127
23670 8248 195229
Yaş
20819
24786
26330
26403
25419
23766
21692
3
4
5
*6
7
8
9
“I–214” melez kavak klonu ile değişik dikim aralıklarında tesis
edilen biyokütle üretimi ağaçlandırmalarından elde edilen azami yıllık
ortalama hacim, kuru madde ve enerji artımı değerleri ile bu artımları
sağlayan idare süreleri Tablo 23’te verilmiştir.
Tablo 23. “I–214” melez kavak biyokütle üretimi ağaçlandırmalarında
yıllık azami hacim, kuru madde ve enerji artımları ile
bu artımların sağlandığı idare süreleri (Birler ve ark. 1996)
Yıllık
Azami
Artımlar
Hacim
Kuru
Madde
Üst
Enerji
Ölçüler
ve
Birimleri
Artım (m3/ha/yıl)
İdare Süresi (yıl)
Artım (ton/ha/yıl)
İdare Süresi (yıl)
Artım (kcal/ha/yıl)
İdare Süresi (yıl)
Dikim Aralıkları (m x m)
0,50 x 1,93
1,50 x 1,93
2,50 x 1,93
21,291
5
5,930
6
26 403
6
13,671
7
3,814
7
16 995
7
12,086
8
3,379
9
15 065
9
Tablo 23’te görüldüğü gibi, dikim aralıkları sıklaştıkça, daha kısa
idare süresinde daha yüksek miktarda biyokütle olarak hacim, kuru madde
ve enerji artımı sağlanmaktadır. Bu nedenle, biyokütle ağaçlandırmalarında
olabildiğince dar dikim aralık mesafe düzenleri önerilmektedir.
94
6.3. Kavak Ağaçlandırmalarında Hacim Tayini Yöntemleri
Çeşitli kavak türleri ve klonları için düzenlenmiş olan çift girişli
hacim tabloları kullanılarak, çap ve boyları ölçülen kavak ağaçlarının ve
kavak ağaçlandırmalarının (kavaklıkların) hacimleri, ölçümün yapıldığı
zaman için geçerli olmak üzere tayin edilmektedir. Bonitet ve hâsılat
tablolarının kullanılması durumunda ise kavaklıkların hacim ve hacim
elemanları, sadece ölçüm yapılan yaş kademesi için değil, diğer yaş
kademelerini de içerecek şekilde belirlenmektedir.
6.3.1. Hacim Tabloları Kullanarak Hacim Tayini
Bir kavak ağacının veya kavak ağaçlandırmasının hacmini hacim
tablosu kullanarak tayin etmek için ağaçların göğüs çapları ve tam
boylarının bilinmesi gerekmektedir. Hacmi belirlenmek istenen kavak
ağaçlandırmasının sınırlı bir alanda yer alması ve üzerinde nispeten az
sayıda ağaç bulundurması durumunda, ağaçlandırma alanında mevcut
ağaçların tümünün göğüs çapları ve tam boyları ölçülmektedir. Göğüs
çapları bir kompas ile doğrudan ölçülmekte veya göğüs yüksekliğinde
ölçülen çevre “π” sayısına bölünerek belirlenmektedir. Ağaç tam boyları ise
bir boy ölçer (örneğin Blume Leiss boy ölçeri) yardımı ile ölçülmektedir.
Göğüs çapları ve tam boyları belirlenmiş ağaçların hacimleri, ölçülen kavak
türü veya klonu için düzenlenmiş olan çift girişli hacim tablosundan
alınmaktadır. Ölçülen ağaçların her biri için belirlenmiş olan ağaç hacimleri
toplanmakta ve böylece kavak ağaçlandırmasının toplam hacmi belirlenmiş
olmaktadır.
Hacmi tayin edilmek istenen kavak ağaçlandırmasının oldukça geniş
bir araziyi kaplaması ve üzerinde çok sayıda ağaç bulundurması durumunda
da mevcut ağaçların tümünün göğüs çapları ölçülmektedir. Çapları ölçülen
ağaçlar 3 veya 5 cm aralıklı çap kademesi sınıflarına ayrılmaktadır. Çap
kademesi sınıfını ortalayan çap değeri, çap sınıfı orta ağacı göğüs çapı
olarak alınmaktadır. Bir çap sınıfı içerisinde yer alan ağaç sayısı da, çap
sınıfı ağaç sayısını belirlemektedir. Böylece, her çap sınıfı için ağaç sayısı
ve bir orta ağaç göğüs çapı belirlenmiş olmaktadır.
Çok sayıda ağaç bulunduran kavak ağaçlandırmaları oldukça geniş
arazileri kaplamaktadır. Küçük bir arazi parçasında yetişme ortamı
verimlilik derecesi genellikle homojen kalmaktadır. Ancak, geniş arazilerin
tamamı her zaman homojen bir yapıda veya ayni verimlilik derecesinde
olmamakta, genellikle yetişme ortamı koşullarında farklılıklar veya bonitet
95
sınıfı değişiklikleri gözlenmektedir. Bu nedenle, geniş alanlara yayılmış
arazilerde yetişen ağaçlar, ayni yaşta olmalarına rağmen, çap ve boy
gelişmesi bakımından farklılık göstermektedir. Arazide yetişme ortamı
koşullarındaki değişimlerin etkisi ile çap ve boy gelişmelerindeki
farklılıkları belirlemek için her çap sınıfını temsilen, sınıf orta ağacı çapına
en yakın 2 veya 3 adet ağaç arazide bulunmakta ve tam boyları
ölçülmektedir. Her çap sınıfını temsilen ölçülen ağaç boylarının aritmetik
ortalaması alınmakta ve her çap sınıfı için bir orta ağaç boyu
belirlenmektedir. Böylece, Tablo 24’te verilen örnekte görüldüğü gibi,
ölçülen çok sayıdaki ağaç 7 veya 8 adet çap sınıfına indirgenmiş ve her çap
sınıfında bulunan ağaç sayısı yanında, çap sınıfı orta ağacının göğüs çapı ve
tam boyu da belirlenmiş olmaktadır.
Tablo 24: “I–214” melez kavak klonu ile tesis edilmiş
bir kavak ağaçlandırmasında çap sınıfları yardımı ile hacim tayini
Sınıf Orta
Ağacı
Göğüs
Tam
Çapı
Boyu
(cm)
(m)
16-20
(18)
20-24
(22)
24-28
(26)
28-32
(30)
32-36
(34)
36-40
(38)
40-44
(42)
44-48
Çap
Sınıfı
Ağaç
Sayısı
Hacimler ( m3 )
Orta Ağaç
Gövde
Ağaç
Hacmi
Hacmi
Sınıf
Gövde
Hacmi
Sınıf
Ağaç
Hacmi
Odun Sınıflarına Göre Hacimler
Soymalık
Bıçkılık
Yongalık
Tomruk
Tomruk
Odun
16
17
0,180
0,185
3,060
3,145
-
0,697
2,278
19
32
0,315
0,328
10,080
10,496
-
5,184
4,896
22
68
0,502
0,531
34,136
36,108
8,500
16,864
9,588
24
53
0,718
0,781
38,054
41,393
18,709
15,317
6,254
26
36
0,983
1,104
35,388
39,744
24,552
9,720
4,536
28
22
1,297
1,512
28,534
33,264
23,672
4,686
4,224
29
16
1,602
1,944
25,632
31,104
22,992
2,640
4,912
12
1,934
2,441
23,208
29,292
21,336
2,136
5,328
255
-
-
198,092
224,546
119,761
57,244
42,016
30
(46)
Genel Toplam
Uygun hacim tablosu kullanılarak her çap sınıfı orta ağacı için
belirlenmiş olan çap ve boy değerine göre tablodan bir hacim değeri
alınmaktadır. Her çap sınıfındaki ağaç sayısı ile sınıf orta ağacı için
belirlenmiş hacim değeri çarpılmakta ve her çap sınıfı için toplam hacim
hesaplanmaktadır. Çap sınıfları için belirlenmiş olan toplam hacimlerin
96
genel toplamı alınmakta ve kavak ağaçlandırması için toplam ağaç hacmi
belirlenmiş olmaktadır. Odun sınıflarına göre düzenlenmiş hacim
tablolarında her çap sınıfı için verilen değişik odun sınıflarına ilişkin
hacimler alınmakta ve Tablo 24’te görüldüğü gibi, ölçülen kavak
ağaçlandırması toplam hacminin odun sınıflarına dağılımı da
hesaplanmaktadır.
6.3.2. Hâsılat Tabloları Kullanarak Hacim Tayini
Yerli karakavak klonları ve “I–214” melez kavak klonu ile tesis
edilen ağaçlandırmalar için düzenlenmiş olan “değişken sıklık hacim hâsılat
tabloları” kullanılarak bir kavak ağaçlandırmasının dikili hacmi, hem ölçme
yapılan yaş kademesi için, hem de diğer yaş kademeleri için tayin
edilebilmektedir. Ayrıca, hâsılat tabloları yardımı ile sadece dikili kavak
ağaçlandırmalarının değil, kesilmiş kavak ağaçlandırmalarının da hacmi ve
hacim elemanları arazide kalan kök kütükleri üzerinde yapılan ölçme ve
tespitler yardımı ile değişik yaş kademeleri için belirlenebilmektedir.
6.3.2.1. Hâsılat Tabloları Kullanarak Dikili Kavaklık Hacminin
Tayini
Hâsılat tabloları yardımı ile bir kavaklıkta hacim tayini yapabilmek
için öncelikle kavak ağaçlandırmasının bonitet sınıfının belirlemesi
gerekmektedir. Kavak ağaçlandırmaları için düzenlenmiş olan bonitet
tabloları, doğal ormanlarda olduğu gibi meşcere üst boyunu değil, meşcere
orta boyunu esas almaktadır. Bu nedenle, bonitet sınıfını belirlemek için
kavak ağaçlandırması orta boyunun ve yaşının bilinmesi gerekmektedir.
Kavak ağaçlandırmalarında meşcere orta boyunun belirlenmesi için
ağaçlandırmalarda uygun dağılımda ve yeterli sayıda olmak koşulu ile
rasgele alınan ağaçların tam boyları ölçülmektedir. Ölçülen ağaç boylarının
aritmetik ortalaması hesaplanmakta ve böylece kavak ağaçlandırması için
bir meşcere orta boyu belirlenmiş olmaktadır.
Kavak ağaçlandırmasının yaşı bilinmiyorsa, iki veya üç adet ağacın
göğüs yüksekliğinden artım burgusu ile artım kalemi alınmaktadır. Artım
kalemlerinin ağaç göbeğinden geçmesine özen gösterilmektedir. Artım
kalemi üzerindeki yıllık halka kesitleri sayılmakta ve böylece kavak
ağacının yaşı belirlenmektedir. Kavak ağaçlandırmaları için düzenlenmiş
olan hâsılat tablolarında belirtilen yaş kademeleri ağaç yaşını değil,
ağaçlandırma yaşını ifade etmektedir. Kavak ağaçlandırmaları bir veya iki
97
yaşlı fidan veya sırık çeliği dikilerek tesis edilmektedir. Bir kavak
ağaçlandırmasındaki ağaçların göğüs yüksekliğinden alınan enine kesitlerin
göbeğinde yer alan yaklaşık 2–4 cm çapındaki kısımdaki ilk bir veya iki
adet yıllık halka, ağacın dikilmeden önceki fidanlık dönemine ait
bulunmaktadır. Bu nedenle, kavak ağaçlandırması yaşının tayini için,
ağaçtan alınan artım kalemleri üzerinde fidanlık dönemine ait olan yaş
halkaları sayım dışı bırakılmaktadır.
Kavak ağaçlandırmalarında dikili ağaçlar arasındaki uzaklık
birbirine dik iki yönde ölçülmekte ve böylece kavak ağaçlandırmasının
aralık mesafe düzeni ile bir ağaca düşen beslenme alanı (m2/ağaç)
belirlenmektedir.
Tablo 8’de yerli karakavak klonları (Gazi “TR–56/52” ve Anadolu
“TR–56/75”) ile tesis edilen ağaçlandırmalar için, Tablo 18’de de Populus
euramericana cv.”I–214” melez kavak klonu ile tesis edilen
ağaçlandırmalar için düzenlenmiş olan bonitet tabloları verilmiştir. İnceleme
konusu kavak ağaçlandırmasında dikili olan kavak türü veya klonuna ait
bonitet tablosundan yararlanılarak ağaçlandırmanın bonitet sınıfı
belirlenmektedir.
Örneğin, 7 yaşındaki bir “I–214” melez kavak
ağaçlandırmasında meşcere orta ağaç boyu 19 m ve aralık mesafe düzeni de
5mx5m (25m2/ağaç) olarak saptanmış bulunmaktadır. Tablo 18’de “I–214”
melez kavak klonu için verilen bonitet tablosunda 7. yaş kademesindeki orta
ağaç boyu 17.39 m ile 19.80 m bonitet endeksleri arasında bulunan kavak
ağaçlandırmalarının II. bonitet sınıfında olduğu belirtilmektedir. İnceleme
konusu kavak ağaçlandırması için saptanmış olan 19 m orta ağaç boyu, II.
bonitet sınıfı için verilen bonitet endeksleri arasında yer almaktadır. Bu
nedenle, inceleme konusu kavak ağaçlandırmasının II. bonitet sınıfında
olduğu anlaşılmaktadır. İnceleme konusu kavak ağaçlandırmasında dikim
aralığı 5mx5m olduğuna göre, hacim belirlemesi için başvurması gereken
meşcere tablosu, II. bonitet sınıfı ve 5mx5m dikim sıklığındaki
ağaçlandırmalar için verilen hasılat tablosu olmaktadır. II. bonitet sınıfı ve
5mx5m dikim sıklığındaki ‘I–214’ melez kavak ağaçlandırmaları için
düzenlenmiş olan hâsılat tablosu Ek Tablo 56’da verilmiştir. Verilen hâsılat
tablosunda inceleme konusu kavaklığın 7. yaş kademesinde ve diğer yaş
kademelerinde ulaşması olası hacim ve hacim elemanlarına ilişkin değerler
verilmektedir. Hâsılat tablosunda verilen değerlerden yararlanarak inceleme
konusu kavak ağaçlandırması için hacim tayini yapılmaktadır.
98
Hâsılat tablolarında belirtilen hacim değerleri 1 hektar genişliğindeki
kavak ağaçlandırma alanı için verilmektedir. İnceleme konusu kavaklık
alanını belirlemek için kavaklıkta bulunan ağaç sayısı ile bir ağaca düşen
beslenme alanı çarpılmaktadır. Hâsılat tablosunda bir hektar alan için
verilmiş olan hacim değerleri ile kavaklık alanı (ha birimi ile) çarpılmakta
ve böylece inceleme konusu kavaklığa ilişkin hacim değerleri belirlenmiş
olmaktadır.
İnceleme konusu olan kavaklık için belirlenen orta ağaç boyu bazı
durumlarda herhangi bir bonitet sınıfını ortalayan boy endeksine değil, iki
bonitet sınıfını ayıran sınırdaki boy endeksine daha yakın durmaktadır. Bu
durumda, her iki komşu bonitet sınıfına göre yapılan bir hacim
belirlemesinde de hata payı yüksek olmaktadır. Hacim tayininde hata payını
en aza indirmek için komşu iki bonitet sınıfına ait hâsılat tablolarında
verilen değerler arasında enterpolasyon yöntemi ile ortalama değerler
hesaplanmaktadır. Hâsılat tablolarında verilen hacim değerleri arasında
yapılacak enterpolasyonda, ağaçlandırma için belirlenmiş olan orta ağaç
boyunun bonitet endekslerine yakınlık oranı temel alınmaktadır.
6.3.2.2. Hâsılat Tabloları Kullanarak Kesilmiş Kavaklık
Hacminin Tayini
Daha önce kesilmiş olan bir kavak ağaçlandırma arazisinde, kesilmiş
ağaçları temsilen sadece birer kök kütüğü (dip kütük) bulunmaktadır.
Kesilmiş kavak ağaçlandırma arazisinde dikili ağaç boyu ölçme olasılığı
bulunmadığından, bonitet sınıfı tayini için bonitet tablosundan yararlanma
olanağı da bulunmamaktadır. Kavak ağaçlarında dip kütük çapı ile göğüs
çapı arasında doğrusal bir ilişki olduğu saptanmıştır. Bu ilişkiler, değişik
yabancı kavak klonları ile tesis edilmiş kavak ağaçlandırmaları (kavaklıklar)
için yeterli güven sınırları içerisinde bir “orta ağaç göğüs çapı” tahmin
edilmesini, kavaklıkların kesilmiş olması durumunda dahi mümkün
kılmaktadır. Dip kütük çapı ile göğüs çapı arasında saptanmış olan
ilişkilerden yararlanarak, kesilmiş kavak ağaçlandırmaları için bonitet sınıfı
tayini, meşcere orta ağaç boyuna göre değil, meşcere orta ağaç göğüs çapına
göre yapılmaktadır.
Kesilmiş bir kavak ağaçlandırma arazisinde bonitet sınıfının ve
meşcere hacminin tayin edilebilmesi için, aşağıda belirtilen yöntem uyarınca
yapılacak ölçme ve tespitlerle kavaklık yaşının, dikim aralığının, orta ağaç
göğüs çapının ve kavaklık alanının belirlenmesi gerekmektedir:
99
a) Kavaklık Yaşının Belirlenmesi: Kavak ağaçlandırmalarının
kesildiği andaki yaşının tayini için kesilen ağaçlardan kalan dip kütükler
üzerindeki yıllık yaş halkaları sayılmaktadır. Kavak ağaçlandırmaları için
verilen hâsılat tablolarında belirtilen yaş kademeleri ağaç yaşını değil,
ağaçlandırma yaşını ifade etmektedir. Dip kütüklerin göbeğinde 3 ila 4 cm
çapındaki kısımda yer alan bir veya iki adet yaş halkası ağacın fidanlık
dönemine ait bulunmaktadır. Bu nedenle, kavak ağaçlandırma yaşının
belirlenmesinde dip kütük göbeğinde yer alan ilk bir veya iki adet yaş
halkası sayım dışı bırakılmaktadır.
b) Kavaklık Dikim Aralığının Belirlenmesi: Kavaklıkta dikim
aralık mesafe düzeninin belirlenmesi için, kesilen ağaçlardan kalan dip
kütük merkezleri arasındaki uzaklıklar birbirine dik sıralar boyunca
ölçülmektedir. Böylece, kavak ağaçlandırmasında aralık mesafe düzeni ve
bir ağaca düşen beslenme alanı “m2/ağaç” birimi ile belirlenmiş olmaktadır.
c) Kavaklık Orta Ağaç Göğüs Çapının Belirlenmesi: Kavak
ağaçlandırması kesildikten sonra arazide kalan dip kütüklerin kesim
yüksekliğindeki iki çapı bir kompas kullanarak ve birbirine dik yönlerde
ölçülmektedir. Ölçülen iki çapın ortalaması alınmakta ve dip kütük çapı (dip
çap) belirlenmektedir. Arazide mevcut dip kütükler için belirlenmiş olan
dip çapların aritmetik ortalaması alınmakta ve böylece kesilmiş kavaklık
için bir ortalama dip çap (DÇ) belirlenmiş olmaktadır. Çeşitli yabancı kavak
klonları için ağaç göğüs çapını (GÇ) dip çapın bir fonksiyonu “GÇ=f (DÇ)”
olarak belirlemek üzere aşağıda verilen regresyon eşitlikleri saptanmıştır.
Populus euramericana cv. “I–214” melez kavak klonu için ağaç
göğüs çapını (GÇ), dip çapın (DÇ) bir fonksiyonu olarak belirleyen
regresyon eşitliği aşağıda verilmiştir (Birler 1986):
GÇ = 0,258 + 0,8586 x DÇ
Populus deltoides “I–77/51” (Samsun) klonu için ağaç göğüs çapını
(GÇ), dip çapın (DÇ) bir fonksiyonu olarak belirleyen regresyon eşitliği
aşağıda verilmiştir (Koçer ve ark. 2007 a):
GÇ = - 1,388 + 0,9434 x DÇ
Populus euramericana “I–45/51” melez kavak klonu için ağaç göğüs
çapını (GÇ), dip çapın (DÇ) bir fonksiyonu olarak belirleyen regresyon
eşitliği aşağıda verilmiştir (Koçer ve ark. 2007 b):
GÇ = -1,992 + 0,926 x DÇ
100
Yukarıda verilen regresyon eşitlikleri kullanılarak, kesilmiş bir
kavak ağaçlandırması için belirlenmiş olan ortalama dip çapın (DÇ) bir
fonksiyonu olarak, kavaklığın kesildiği andaki orta ağaç göğüs çapı (GÇ),
yeterli güven sınırları içerisinde tahmin edilebilmektedir.
d) Kavaklık Arazi Alanının Belirlenmesi: Kavak ağaçlandırma
arazisi alanının belirlenmesi için, kesilmiş kavaklıkta bulunan kök kütük
sayısının belirlenmesi yeterli olmaktadır. Kütük sayısı ile bir ağaca düşen
beslenme alanı (m2/ağaç) çarpılmakta ve kavaklık arazisinin yüzölçümü
“m2” birimi üzerinden belirlenmektedir. Hâsılat tablolarında verilen hacim
değerleri, birim alan olarak hektarı (ha) temel almaktadır. Bu nedenle,
inceleme konusu kavak ağaçlandırma alanı için belirlenmiş olan yüzölçümü
değerinin de “ha” birimi ile ifade edilmesi gerekmektedir.
Yukarıda belirtilen yöntem uyarınca tespit edilen değerler ve uygun
hâsılat tabloları kullanılarak, daha önceden kesilmiş olan bir kavak
ağaçlandırmasının kesildiği yaş kademesinde ve diğer yaş kademelerinde
ulaşabileceği hacim ve hacim elemanlarına ilişkin değerler
belirlenebilmektedir. Örneğin, daha önce kesilmiş olan bir “I–214” melez
kavak ağaçlandırması hacminin belirlenmesi amacı ile aşağıda verilen
değerlerin yapılan ölçmeler ve sayımlar sonucunda tespit edildiği
varsayılmaktadır:
— Kavaklık yaşı
: 7 yıl
— Dikim aralık mesafe düzeni
: 5 m x 5 m (25 m2/ağaç)
— Kavaklık dip çapı (DÇ)
: 28,5 cm
— Kavaklık göğüs çapı (GÇ)
: 24,7 cm
— Kavaklıkta kök kütüğü sayısı
: 216 adet
2
— Kavaklık alanı (216 adet x 25 m ): 5400 m2 (0,54 ha)
İnceleme konusu kavaklık için öncelikle bir bonitet tayini yapılması
gerekmektedir. Kesilmiş bir kavaklıkta orta ağaç boyu tespit etme olanağı
bulunmadığından, bonitet tayini kavaklık için belirlenmiş olan orta ağaç
göğüs çapı yardımı ile yapılmaktadır. Bu amaçla, ekte verilen (Ek Tablo:
47-74) ‘I-214’ melez kavak ağaçlandırmaları için değişken sıklık hacim
hasılat tablolarından 5 m x 5 m dikim aralığında ve I., II., III. ve IV. bonitet
sınıfında olan 4 adet tablo alınmaktadır. Bu tablolarda 7.yaş kademesi için
verilen göğüs çapı değerleri ile inceleme konusu kavaklıkta 24,7 cm olarak
belirlenmiş göğüs çapı değeri karşılaştırılmaktadır. Yapılan karşılaştırma
101
sonucunda, Ek Tablo 56’da “5 m x 5 m” dikim aralığı ve II. bonitet sınıfı
için düzenlenmiş olan hâsılat tablosunun 7. yaş kademesinde 24,9 cm olarak
verilen göğüs çapının, inceleme konusu kavaklıkta 24,7 cm olarak
belirlenmiş göğüs çapına en yakın değer olduğu görülmektedir. Böylece,
inceleme konusu kesilmiş kavak ağaçlandırmasının II. bonitet sınıfında
olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle, II. bonitet sınıfı ve 5 m x 5 m dikim
aralığına göre düzenlenmiş ve Ek Tablo 56’da verilmiş olan hacim hâsılat
tablosu, inceleme konusu kesilmiş kavak ağaçlandırması için hacim
tayininde kullanılmak üzere temel alınmaktadır.
Hâsılat tablolarında belirtilen hacim değerleri, 1 ha genişliğindeki bir
alan için verilmektedir. İnceleme konusu kavaklık alanı ise 0,54 ha olarak
belirlenmiş bulunmaktadır. Hâsılat tablosunda değişik yaş kademeleri için
“m3/ha” birimi üzerinden verilmiş olan hacim değerleri, inceleme konusu
kavaklık alanı olan “0.54 ha” değeri ile çarpılmakta ve böylece kesilmiş
kavak ağaçlandırmasının hacim değerleri “m3” cinsinden tayin edilmiş
olmaktadır.
İnceleme konusu bir kavaklık için belirlenmiş olan orta ağaç göğüs
çapı, bazı durumlarda herhangi bir bonitet sınıfı için verilen orta ağaç çapı
değerine yakın olmayıp, iki ayrı bonitet sınıfı için verilen çap değerleri
arasında bulunmaktadır. Bu durumda, her iki bonitet sınıfına göre yapılan
bir hacim belirlemesinde de hata payı yüksek olmaktadır. Hacim tayininde
hata payını en aza indirmek için, komşu iki bonitet sınıfına ait hâsılat
tablolarında verilen değerler arasında, ağaçlandırma orta ağaç çapının iki
bonitet sınıfında verilen çap değerlerine yakınlığı oranına göre yapılacak bir
enterpolasyon ile hacim tayini yöntemi kullanılmaktadır.
102
7. KAVAK YETİŞTİRME İŞLEMLERİ BİRİM ZAMANLARI
VE BİRİM MALİYETLERİ
Çeşitli alanlarda faaliyet gösteren işletmeler kar sağlamak, sosyal
fayda sağlamak, varlığını sürdürmek ve büyüyüp gelişmek gibi değişik
amaçlar için kurulmakta ve amaçları doğrultusunda çeşitli mal ve hizmetleri
üretmektedir. Toprağa dayalı bir odun üretim işletmesi olan devlet orman
işletmelerinde, kar sağlamak yanında ormanların korunması, çevre
dengesinin sürdürülmesi ve sosyal fayda sağlanması gibi konular temel
amaç olarak önem kazanmaktadır. Yine toprağa dayalı bir odun üretim
işletmesi olan endüstriyel ağaçlandırma işletmelerinde ise karlılığın
maksimize edilmesi temel amaç olarak öne çıkmaktadır. Ancak, diğer
toprağa dayalı işletmelerde olduğu gibi, endüstriyel ağaçlandırma
işletmeleri de amaçları doğrultusunda üretim yapmak ve varlıklarını
sürdürebilmek için temel üretim faktörlerinden çevre ile uyumlu olmak ve
çevre (toprak) koşullarını iyileştirmek zorundadır.
Bir endüstriyel ağaçlandırma işletmesi olan kavak ağaçlandırma
işletmeleri için de temel amaç karlılığı maksimize etmek ve bu amaç
doğrultusunda odun hammaddesi üretmektir. Kavak ağaçlandırma
işletmeleri de kendi varlıklarını ve amaçları doğrultusunda odun üretimini
sürdürebilmek için temel üretim faktörlerinden çevre ile uyumlu olmak ve
çevre (toprak) koşullarını iyileştirmek zorundadır. Bu nedenlerle,
kavakçılıkta işletme faaliyetlerini yürütmek üzere seçilen işlemlerin,
karlılığı maksimize etmesi yanında, çevre koşullarını da iyileştirecek
nitelikte olması gerekmektedir. Kavak ağaçlandırma işletmelerinde
karlılığın maksimize edilebilmesi için, işletme faaliyetleri kapsamında
yürütülecek işlemlerin belirlenmesinde çevre koşullarının iyileştirilmesine
katkıda bulunan, işletme gelirlerini artıran ve işletme giderlerini ise azaltan
kültür teknikleri tercih edilmektedir.
Kavak ağaçlandırma ve fidanlık işletmelerinde uygulanacak işlemler,
yukarıda belirtilen işletme amaçları ve aşağıda verilen ilkeler uyarınca
belirlenmektedir (Birler ve ark. 1989):
a) İşlem, çevre koşullarının iyileştirilmesi ve kavak bitkisi
fizyolojik istekleri açılarından uygun ve gerekli olmalıdır.
b) İşlem, kavak bitkisi yetiştirme teknikleri açısından uygun ve
gerekli olmalıdır.
103
c) İşlem, kavak bitkisi sağlığını koruma ilkeleri açısından gerekli ve
uygun olmalıdır.
d) İşlem, yörenin çevresel, teknik, ekonomik ve sosyal koşulları
açısından uygulanabilir olmalıdır.
e) İşlemin uygulanması sırasında kullanılan makine, ekipman, alet
ve materyalin yöre koşullarında temini, bakımı ve tamiri
mümkün olmalıdır.
f) İşlemin uygulanması için gerekli makine, ekipman, alet,
malzeme ve diğer materyal, sadece tek bir işlem isteklerine göre
seçilmiş olmayıp, diğer kavakçılık ve tarımsal işlemlerin
yürütülmesi için de uygun ve çok amaçlı olmalıdır.
g) İşlemin uygulanması için seçilen makine, ekipman, malzeme,
alet ve diğer materyal, yukarıda sayılan ilkeler açısından uygun
ve piyasada mevcut alternatiflere göre daha kaliteli ve daha ucuz
olmalıdır.
Diğer işletmelerde olduğu gibi, kavak ağaçlandırma işletmelerinde
de yatırımların değerlendirilmesi, karlılığın ve karlılığı etkileyen faktörlerin
belirlenebilmesi için mali analizler yapılmaktadır. Mali analizler işletme
girdileri ve çıktılarına dayalı nakit akışı üzerinden yapılmaktadır.
Kavak ağaçlandırma ve fidanlık işletmelerinde çıktılar büyük ölçüde
kavak odunu ve fidanı üretiminden kaynaklanmaktadır. Kavak
ağaçlandırmalarında hacim gelişmesi ve odun üretimi konusu, 6. bölüm
altında incelenmiş, tanzim edilmiş olan hacim, bonitet ve hâsılat tabloları
verilmiştir. Bu tablolar yardımı ile değişik koşullar ve işletme teknikleri
altında üretilmesi olası odun ürünü miktarı belirlenmektedir. Üretilmesi
olası odun ürünü piyasada geçerli fiyatlar üzerinden değerlendirilmekte ve
işletme çıktısı olarak kaydedilmektedir. Kavak ağaçlandırma işletmelerinde,
odun üretimine dayalı işletme çıktılarına ek olarak, ara tarım ve diğer yan
ürün gelirleri de işletme çıktılarının belirlenmesinde dikkate alınmaktadır.
Kavak ağaçlandırma ve fidanlık işletmelerinde girdiler büyük ölçüde
tesis, bakım ve yönetim gibi değişik aşamalarda yürütülen işlemlerden
kaynaklanmaktadır. İşlemlerin yürütülmesi sırasında kullanılan gübre, ilaç
ve benzeri tüketim materyaline ilişkin giderler de işletme girdileri
kapsamında mahsup edilmektedir. İşletme girdilerinin belirlenmesinde
temel alınan işlemlere ilişkin maliyetler, yürütülen işlemin süresine ve
104
maliyetine bağlı olarak değişmektedir. Bu nedenle, işletme girdilerinin
belirlenebilmesi için, yürütülen işlemlere ilişkin birim zamanların ve birim
maliyetlerin bilinmesi gerekmektedir.
7.1. Kavak Yetiştirme İşlemleri için Birim Zaman Tayini
Yöntemleri
Kavak ağaçlandırma ve fidanlık işletmelerinde uygulanan işlemler
insan veya makine gücünden yararlanılarak yürütülmektedir. İşlemlerin
yürütülmesinde insan veya makine gücünden yararlanıldığına göre, işlem
birim zamanları farklı yöntemler ile belirlenmektedir.
7.1.1. İnsan Gücüne Dayalı İşlemler için Birim Zaman Tayini
Kavak yetiştirme işletmelerinde bir kısım işlemler insan gücünden
yararlanarak yürütülmektedir. Farklı nitelikteki işlemlere ait birim zamanlar,
farklı yöntemler kullanılarak tayin edilmektedir. İnsan gücü ile yürütülen
işlemlere ilişkin birim zamanlar genellikle iş verimi ölçümlerine dayalı
olarak belirlenmektedir. Yönetim ve denetim işlemleri birim zamanları ise,
iş verimine göre değil, işletme alanına göre tayin edilmektedir.
7.1.1.1. İş Verimi Ölçümüne göre Birim Zaman Tayini
Birim zaman tayinine temel olan veriler, genellikle iş ölçümleri
sonucunda elde edilmektedir. İş ölçümü, “belirli bir işin nitelikli bir işçi
tarafından belirlenen bir performans (çalışma hızı) düzeyinde yapılabilmesi
için gereken zamanın saptanmasına yarayan tekniklerin uygulanması”
şeklinde tanımlanmaktadır (MPM 1974).
Bazı işlemler tek bir işçi tarafından, bazıları ise bir ekip tarafından
yürütülmektedir. Birim zaman tayini için yapılan iş verimi (İV)
ölçmelerinde, belirli bir işlemi yürüten bir işçinin veya bir işçi ekibinin bir iş
günü (İG) süresinde bir işlemi ne kadar alanda tamamladığı “ha/İG” birimi
ile saptanmaktadır. Bir iş günü olarak 8 saatlik çalışma süresi temel
alınmakta ve bu süre kayıp zamanlar ile molaları da içermektedir. İşlemin
bir ekip tarafından yürütülmesi durumunda, işçi ekibi için ölçülen iş verimi,
ekipte çalışan işçi sayısına bölünmekte ve bir işçi için iş verimi [İV(ha/İG)]
tayin edilmektedir. Değişik koşullarda ve yinelemeli olarak çeşitli işlemler
için iş verimi ölçümleri yapılmakta ve ortalama iş verimi hesaplanmaktadır.
Bazı işlemlere ilişkin iş verimi, birden fazla sayıda faktöre bağlı
olarak değişmekte ve tek bir ortalama iş verimi değeri ile ifade edilmesi
yanıltıcı olmaktadır. Örneğin budama işleminde iş verimi, yani; bir iş
105
gününde bir işçi tarafından budanabilecek ağaç sayısı (ağaç/İG), ağaç göğüs
çapına (d) ve ağaç yaşına (t) göre değişmektedir. Bu nedenle, budama işlemi
için ortalama iş verimini (ağaç/İG), ağaç göğüs çapının (d) ve ağaç yaşının
(t) bir fonksiyonu [Ağaç/İG = f(d,t)] olarak belirleyen, aşağıdaki regresyon
eşitliği saptanmıştır (Birler 1987):
Ağaç/İG = + 95,54 – 1,334 x d – 106,04 x (t/d) + 802,7 / d
Yukarıdaki regresyon eşitliği kullanılarak, iş verimi bir iş gününde
budanabilecek ağaç sayısı (ağaç/İG) olarak belirlemektedir. Belirlenen iş
verimi, ağaçlandırma dikim sıklığına (ağaç/ha) bölünmekte ve iş verimi
“İV(ha/İG)” birimi üzerinden belirlenmiş olmaktadır (Birler ve ark. 1989).
İşlem birim zamanı [İBZ(İG/ha)], bir işlemin bir hektar (ha)
genişliğindeki bir alanda tamamlanabilmesi için gerekli olan iş gücü veya iş
günü (İG) sayısını ifade etmektedir. Aritmetik ortalama veya regresyon
analizi yöntemleri ile tayin edilmiş olan günlük ortalama iş verimi
[İV(ha/İG)] değerleri temel alınmakta ve işlem birim zamanları
[İBZ(İG/ha)] aşağıda verilen formül uyarınca hesaplanmaktadır:
İBZ (İG/ha) = 1/ İV(ha/İG)
Sulama işlemini yürüten işçiler için gerekli süre yeterli miktarda
suyun, sulanacak alana tam olarak yayılması için gerekli süre ile sınırlı
olmaktadır. Örneğin, 1 ha genişliğindeki bir kavak ağaçlandırma alanının
sulanması için yeterli su miktarı (M), ortalama 750 “m3/ha” olarak
verilmektedir (FAO 1979 – Birler ve ark. 1989). Yeterli miktardaki sulama
suyunun (M) kavak ağaçlandırma alanına tam olarak yayılması için gereken
süre temel alınarak işlem birim zamanı hesaplanmaktadır. Bu amaçla,
sulama suyunu nakleden kanal, ark veya boruların debisi (D), “m3/İG”
birimi ile belirlenmekte ve işlem birim zamanı [İBZ(İG/ha)] aşağıda verilen
formül yardımıyla tayin edilmektedir (Birler ve ark. 1989):
İBZ (İG/Ha) = M (m3/ha) / D (m3/İG)
7.1.1.2. İşletme Büyüklüğüne göre Birim Zaman Tayini
Diğer işletmelerde olduğu gibi, toprağa dayalı işletmelerde de
yönetim ve denetim işlemleri devamlılık ilkesine göre yürütülmektedir.
Örneğin, bir ağaçlandırma işletmesi yöneticisi, devamlı olarak işinin
başında bulunmakta ve işletmede yürütülen her türlü faaliyeti planlamakta,
denetlemekte ve yönetmektedir. Bu nedenle, bir yöneticinin yönetim işini ne
kadar zamanda tamamladığı değil, ne kadar geniş bir işletme alanında ve ne
106
ölçüde büyük bir iş organizasyonu üzerinde yürütebileceği temel ölçü olarak
alınmaktadır. Orta Avrupa ülkelerinde orman işletmeleri için belirlenmiş
olan optimum yönetim alanı, ortalama 4500 ha olarak verilmiştir (Stridsberg
1967). Kavak ağaçlandırma işletmelerindeki işlem yoğunluğuna, ortalama
idare süresine ve optimum orman işletme alanına ilişkin veriler kullanılarak,
kavak ağaçlandırma işletmeleri için “optimum işletme alanı” (OİA)
ortalama 225 ha olarak belirlenmiştir (Birler ve ark. 1989). Hafta sonu, tatil
ve bayram gibi çalışılmayan günler dışında, bir takvim yılı içindeki “yıllık
işgünü sayısı” (YİGS) ise ortalama 250 iş günü olarak alınmaktadır.
Aşağıda verilen formülde belirtildiği gibi, yıllık işgünü sayısının (YİGS)
optimum kavak ağaçlandırma işletmesi alanına (OİA) bölünmesi
sonucunda, yönetim işlemi birim zamanı (İBZ) “İG/ha” birimi ile
hesaplanmaktadır (Birler ve ark. 1989):
İBZ (İG/ha) = YİGS (İG) / OİA (ha)
7.1.2. Makine Gücüne Dayalı İşlemler için Birim Zaman Tayini
Kavak ağaçlandırma ve fidanlık işletmelerinde toprak işleme, dikim
çukuru açma, ilaçlama ve sulama gibi çok sayıda işlem makine gücünden
yararlanarak yürütülmektedir. Farklı özellikte olan bu işlemler için birim
zaman tayin edilmesinde de farklı yöntemlerden yararlanılmaktadır.
Makine gücünden yararlanarak yürütülen çeşitli işlemlere ait birim
zamanlar, kullanılan makine veya traktörün beygir gücüne, ekipmanın işlem
genişliğine, işlem derinliğine ve işlem hızına bağlı olarak değişmektedir. Bir
işlemin yürütülmesinde kullanılması gereken traktörün optimum beygir
gücü ise kullanılacak ekipmanın ve yürütülecek işlemin özelliklerine göre
değişmektedir. Bu nedenle, makine gücü ile yürütülecek bir işleme ait birim
zaman tayin edilebilmesi için işlem derinliği ve işlem hızı gibi işlem ve
ekipman özellikleri yanında, güç kaynağı traktöre ait optimum beygir
gücünün de belirlenmesi gerekmektedir.
7.1.2.1. Traktör Beygir Gücü Tayini
Makine gücü ile yürütülen işlemlerde kullanılacak traktör için
optimum motor beygir gücü, işleme uygun ekipman özelliklerine ve işlem
hızına göre tayin edilmektedir. Motor beygir gücünün (MBG) tayini için,
öncelikle çeki kuvveti (ÇK) ve traktör çeki beygir gücü (ÇBG) aşağıda
verilen yöntem uyarınca hesaplanmaktadır (Demirtaş ve ark. 1963):
ÇK = [ (D x G x M ) / 100 ] + A
107
ÇK = Çeki kuvveti (kg)
A = Ekipmanın ağırlığı (kg)
D = Ekipmanın işlem derinliği (cm)
G = Ekipmanın işlem genişliği (cm)
M = Ekipmana karşı toprak direnci (ortalama 60 kg/dm2)
Çeki kuvvetine (ÇK) ve işlem hızına (H) bağlı olarak, aşağıdaki
formüller yardımı ile traktör çeki beygir gücü (ÇBG) ve traktör motor
beygir gücü (MBG) hesaplanmaktadır (Demirtaş ve ark. 1963):
ÇBG = (ÇK x H) / 270
ÇBG = Traktör çeki beygir gücü (kgm/saat)
H = İşlem hızı (km/saat)
Traktör motor beygir gücü (MBG) ile traktör çeki beygir gücü
(ÇBG) arasındaki oranın 0,746 olduğu bildirilmektedir. Değişik toprak ve
arazi koşullarında çalışma emniyetini temin ve traktör transmisyonunda ve
sürtünmelerle oluşan güç kayıplarını karşılamak için motor beygir gücünün
% 15 oranında artırılması önerilmektedir. Yukarıda belirtilen verilere göre,
işlemin yürütülmesinde güç kaynağı olarak kullanılacak traktör için
optimum motor beygir gücü (MBG) aşağıdaki formül ile hesaplanmaktadır:
MBG = (ÇBG / 0,746) x 1,15
7.1.2.2. Toprak Hazırlama İşlemleri için Birim Zaman Tayini
Bir traktörden güç alarak yürütülen toprak hazırlama işlemlerine ait
birim zamanlar, kullanılan ekipmanın işlem genişliğine ve traktörün
ekipmanı çekim hızına (işlem hızına) göre değişmektedir. Optimum işlem
hızı değişik işlemler için farklı olmaktadır. Örneğin, alt toprak işlemesi için
“3 km/saat” işlem hızı yeterli görülürken, üst toprak işlemesi için “5
km/saat” işlem hızı uygun bulunmaktadır. İşlem hızı (H) ve işlem genişliği
(G) belirlenmiş bir toprak hazırlama işlemi ile bir makine saati (MS)
süresindeki iş verimi [İV(ha/MS)], aşağıda verilen formül uyarınca
hesaplanmaktadır (Culpin 1960, Caterpillar Tractor Co. 1972):
İV (ha/MS) = (G x H) / 10
İV = Bir makine saati süresinde işlenen toprak alanı (ha/MS)
G = Kullanılan ekipman ile tek geçişte sağlanan işlem genişliği (m)
H = İşlem hızı veya işlem sırasında traktörün hızı (km/saat)
108
İşlemin yürütülmesi sırasında sürtünme, dönüşler, çevre şartları ve
traktör sürücüsünün kusurları gibi çok çeşitli nedenlerle oluşan zaman kaybı
sonucunda iş veriminde bir azalma olmaktadır. İşlem birim zamanın
hesaplanmasına temel oluşturan iş veriminin belirlemesinde, kayıp
zamanların da dikkate alınması öğütlenmektedir (Timur 1984). İş veriminde
kayıp zamanlar konusunda ABD ve bazı Avrupa ülkelerinde kullanılan
veriler temel alınarak yapılan değerlendirmeler sonucunda, ülkemiz
şartlarında karşılaşılan zaman kaybının, iş verimini ortalama % 25 oranında
azalttığı varsayılmıştır (Birler ve ark.1989). Bu veriler ışığında, traktör
gücünden yararlanarak yürütülen toprak hazırlama işlemleri için işlem birim
zamanı [IBZ(MS/ha)], diğer bir ifade ile bir işlemin bir hektar (ha) alanda
tamamlanabilmesi için makine saati (MS) cinsinden gerekli zaman aşağıda
verilen formül ile hesaplanmaktadır:
İBZ (MS/ha) = 1/[ İV(ha/MS) x 0,75]
7.1.2.3. Dikim Çukuru Açma İşlemi için Birim Zaman Tayini
Kavak ağaçlandırmalarında dikim çukuru açmak için, traktör kuyruk
milinden güç alan bir toprak burgusu kullanılmaktadır (Resim 15). Dikim
çukuru genişliği yerli karakavak fidanları için 30–40 cm, yabancı kavak
fidanları için 60 cm alınmaktadır. Kavak fidanı yerine kavak sırık çeliği
dikilmesi durumunda, helis çapı daha dar (30–40 cm) olan burgular
kullanılmaktadır. Dikim çukuru derinlikleri yetişme ortamı koşullarına ve
fidan yaşına bağlı olarak değişmektedir.
Dikim çukuru açma işlemine ait birim zaman tayini için, çukur açma
birim zamanı (ÇA. BZ) ve traktörün çukurlar arasında intikali birim zamanı
(IN. BZ) olmak üzere, iki aşamalı bir yöntem kullanılmıştır. Yöntemin
birinci aşamasında, değişik helis çapındaki burgular ile değişik derinlikte
dikim çukurları açılmakta ve açılan her çukur için geçen süre saniye
cinsinden ölçülmektedir. Ölçüm değerlerini kullanarak, çukur açma süresi
(S) bağımlı değişken, çukur genişliği (G) ile çukur derinliği (D) de bağımsız
değişken alınarak “S = f (G,D)” fonksiyonu uyarınca çoğul regresyon
analizleri yapılmaktadır. Regresyon analizleri sonucunda en uygun model
olarak seçilen eşitlik kullanılmakta ve değişik boyuttaki çukurlar için gerekli
süre (S) saniye cinsinden belirlenmektedir. Bu süreler ve değişik dikim
aralıklarına göre çukur açma işlemi birim zamanı (İBZ) aşağıda formüller
halinde verilen yöntem uyarınca belirlenmektedir (Birler ve ark. 1989):
ÇA. BZ (MS/Ha) = [ ÇS (çukur/ha) x S (saniye / çukur)] / 3600
109
İN. BZ (MS/Ha) = 1 / [((ÇM x H) / 10) x 0,75 ]
İBZ (MS/Ha) = ÇA. BZ (MS/Ha) + İN. BZ (MS/ha)
S = Çukur açma süresi (saniye/çukur)
ÇS = Dikim sıklığına göre açılan çukur sayısı (adet/ha)
ÇM = Dikim çukurları arasındaki mesafe (m)
H = Traktörün dikim çukurları arasındaki intikal hızı (1,6 km/saat)
7.1.2.4. İlaçlama İşlemi için Birim Zaman Tayini
Kavak fidanlık ve ağaçlandırmalarında ağaç tacı ilaçlaması traktör
kuyruk milinden güç alan bir pülverizatör ile yapılmakta ve ilaçlı eriyik
(su+ilaç) ağaç yapraklarına püskürtülmektedir. İlaçlama işlemine ait birim
zaman (İBZ), pülverizatör memesi debisi (T), birim alana atılacak eriyik
miktarı (M), ilaçlama genişliği (G) ve işlem hızı (H) olarak tanımlanan
parametrelere bağlı olarak değişmektedir ve aşağıda verilen formül yardımı
ile hesaplanmaktadır (Kaşkaloğlu ve ark. 1962):
T (litre/dakika) = (M x G x H) / 600
İBZ (MS/ha) = M / (T x 60)
T = Pülverizatör meme debisi (litre / dakika)
M = Birim alana atılacak eriyik miktarı (litre / ha)
G = İlaçlama genişliği veya dikim sıraları arasındaki mesafe (m)
H = İlaçlama işlem hızı (traktörün çekim hızı: km/saat)
İBZ = İşlem birim zamanı (MS/ha)
7.1.2.5. Sulama İşlemi için Birim Zaman Tayini
Sulama suyu kaynağının, sulanacak kavak ağaçlandırma veya
fidanlık sahasından daha aşağıda bulunması durumunda, sulama suyuna
irtifa kazandırmak için çeşitli güçte ve debide motorlu pompalar
kullanılmaktadır. Sulama işlemine ait birim zaman (İBZ), bir hektar
genişliğindeki alan için verilecek su miktarına (M) ve motorlu pompa
debisine (D) bağlı olarak değişmektedir ve aşağıda verilen formül uyarınca
hesaplanmaktadır (Birler ve ark. 1989):
İBZ (MS/ha) = M (m3/ha) / D (m3/ MS)
7.2. Kavak Yetiştirme İşlemleri Birim Zamanları
Ülkemizdeki kavak fidanlıklarında ve kavak ağaçlandırmalarında
110
yürütülen araştırma çalışmaları sonucunda belirlenmiş olan işlem birim
zamanları aşağıda verilmiştir (Birler ve ark. 1987 - Birler ve ark. 1989).
7.2.1. Kavak Fidanlık İşlemleri Birim Zamanları
Kavak fidanlık işletmelerinde uygulanan işlemler fidanlık tesisi,
fidanlık bakımı ve fidanların satışa hazırlanması olarak üç ayrı aşamada
yürütülmektedir. İşlemlerden bir bölümü insan gücü ile diğer bölümü
makine gücü ile yürütülmektedir. Makine gücü ile yürütülen işlemler için
birim zamanların belirlenmesinde, yürütülen işlem ile kullanılan traktör ve
ekipmana ait nitelikler, hesaplama yöntemi gereği birer parametre olarak
kullanılmaktadır. Yukarıda “7.1.2. Makine Gücüne Dayalı İşlemler için
Birim Zaman Tayini” başlığı altında verilen yöntemlerde görüldüğü üzere,
bu nitelikler güç kaynağı traktör beygir gücü, işlem hızı, işlem genişliği,
işlem derinliği, ekipman ağırlığı ve ekipmana karşı toprak mukavemeti
olarak tanımlanmaktadır. Bir işlemin değişik nitelikteki makine ve
ekipmanları kullanarak yürütülmesi durumunda, hesaplanan birim zamanlar
da farklı olmaktadır.
Kavak fidanlık işlemleri için verilen birim zamanlar, ülkemizde
kavak fidanlıklarında ve tarım sektöründe yaygın olarak kullanılan makine
ve ekipman niteliklerine ilişkin ortalama parametreler dikkate alınarak
hesaplanmıştır (Birler ve ark. 1987). Kavak fidanlıklarında fidanlık tesisi
aşamasında yürütülen işlemler için hesaplanmış olan birim zamanlar Tablo
25’te, fidanlık bakımı aşamasında yürütülen işlemler için belirlenmiş birim
zamanlar Tablo 26’da ve fidanların satışa hazırlanması işlemleri için
belirlenmiş birim zamanlar da Tablo 27’de verilmiştir.
7.2.2. Kavak Ağaçlandırma İşlemleri Birim Zamanları
Kavak ağaçlandırmalarında uygulanan işlemler ağaçlandırma tesisi,
ağaçlandırma bakımı ve diğer ağaçlandırma işlemleri olarak üç ayrı
aşamada ele alınmıştır. İşlemlerin bir kısmı insan gücü ile diğer kısmı da
makine gücü ile yürütülmektedir. Makine gücü ile yürütülen kavak
ağaçlandırma işlemleri için birim zamanlarının belirlenmesinde, yürütülen
işlem ile kullanılan traktör ve ekipman nitelikleri, hesaplama yöntemi gereği
parametre olarak kullanılmaktadır. Yukarıda “7.1.2. Makine Gücüne Dayalı
İşlemler için Birim Zaman Tayini” başlığı altında verilen yöntemlerde
görüldüğü üzere, bu nitelikler güç kaynağı traktör beygir gücü, işlem hızı,
işlem genişliği, işlem derinliği, ekipman ağırlığı ve ekipmana karşı toprak
111
mukavemeti olarak tanımlanmaktadır. Bir işlemin değişik nitelikteki makine
ve ekipmanları kullanarak yürütülmesi durumunda, hesaplanan birim
zamanlar da farklı olmaktadır. Kavak ağaçlandırma işlemleri için verilen
birim zamanlar, ülkemizde kavak ağaçlandırmalarında ve tarım sektöründe
yaygın olarak kullanılan makine ve ekipman niteliklerine ilişkin ortalama
parametreleri dikkate alınarak hesaplanmıştır (Birler ve ark. 1989). Kavak
ağaçlandırma işletmelerinde ağaçlandırma tesisi aşamasında yürütülen
işlemler için belirlenmiş olan birim zamanlar Tablo 28’de, ağaçlandırma
bakımı aşamasında yürütülen işlemler için belirlenmiş olan birim zamanlar
Tablo 29’da ve diğer işlemler başlığı altında yürütülen tesislerin bakımı ile
denetim ve yönetim işlemleri için belirlenmiş olan birim zamanlar da Tablo
30’da verilmiştir.
Sıra No
Tablo 25. Kavak fidanlık tesisi işlemleri birim zamanları (Birler ve ark. 1987)
1
2
3
4
5
6
7
8
İşlemin
Birimi
Fidanlık Tesis İşlemleri
Tam alan çapraz derin sürüm
(Traktör 100 BG + riper pulluk)
Arazinin tesviyesi
(Traktör 100 BG+toprak tesviye bıçağı)
Organik gübre serilmesi
(Traktör 70 BG + treyler)
Mineral gübre serilmesi
(Traktör 40 BG + gübre dağıtıcısı)
Çift yönlü diskaro çekilmesi
(Traktör 70 BG + ağır diskaro)
Köklü çelik dikim arkı açılması
(Traktör 30 BG + ark pulluğu)
Köklü çeliklerin arklara dikilmesi
(İnsan gücü + kürek, çapa, makas)
Gövde çeliği dikilmesi
(İnsan gücü + çapa)
Kavak Türleri ve
İşlem Birim Zamanları
Yabancı
Yerli
Kavaklar
Kavaklar
MS/ha
6,84
6,84
MS/ha
1,48
1,48
MS/ha
1,09
1,09
MS/ha
0,28
0,29
MS/ha
3,21
3,21
MS/ha
1,67
1,85
İG/ha
40,00
55,00
İG/ha
13,00
18,00
7.3. Kavak Yetiştirme İşlemleri için Birim Maliyet Tayini
Yöntemleri
Kavak fidanlık ve ağaçlandırmalarında yürütülen işlemlere ait işlem
birim maliyetler (standart maliyetler), işlemin insan gücü veya makine gücü
ile yürütüldüğüne göre değişik yöntemlerle tayin edilmektedir.
112
Tablo 26. Kavak fidanlık bakım işlemleri birim zamanları (Birler ve ark. 1987)
Sıra
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
İşlem
Birimi
Fidanlık Bakım İşlemleri
Fidan sıraları üzerinde ot alma ve çapa
(İnsan gücü + çapa)
Fidan sıraları arasında diskaro çekme
(Traktör 70 BG + diskaro)
Kimyasal gübre serilmesi
(İnsan gücü + gübre sepeti)
Tekleme (İnsan gücü + budama makası)
a- Köklü çelikten yetişen fidanlarda
b- Gövde çeliğinden yetişen fidanlarda
Sulama (Su motoru + İnsan gücü + kürek)
a- Sulama suyu pompalama
b- Sulama kontrolü
İlaçlama için eriyik hazırlama ve kontrolu
İlaçlama işlemi (Traktör 30 BG + pülverizatör)
a- Bir yaşlı fidanların ilaçlanması
b- İki yaşlı fidanların ilaçlanması
Tepe düzeltme işlemi
(İnsan gücü + budama makası)
Fidan sökümü öncesi budama
(İnsan gücü + budama makası)
a- Bir yaşlı fidanların budanması
b- İki yaşlı fidanların budanması
Fidanlık tesislerinin bakımı (İnsan gücü)
Kavak Türleri ve
İşlem Birim Zamanları
Yabancı
Yerli
Kavaklar
Kavaklar
İG/ha
17,54
21,53
MS/ha
1,67
1,85
İG/ha
1,11
1,23
İG/ha
İG/ha
20,00
14,29
27,78
19,84
MS/ha
İG/ha
İG/ha
24,00
6,00
0,35
24,00
6,00
0,35
MS/ha
MS/ha
1,67
2,50
1,88
2,79
İG/ha
20,00
23,00
İG/ha
İG/ha
İG/ha
40,00
50,00
5,00
56,00
69,00
5,00
Tablo 27. Kavak fidanlarının satışa hazırlanma işlemleri birim zamanları
(Birler ve ark. 1987)
Sıra
No
1
2
3
4
Fidanların Satışa Hazırlanma İşlemleri
Fidan sınıflandırması (İnsan gücü+çatal kompas)
Fidanların sökümü (Traktör 100 BG + söküm bıçağı)
a- Bir yaşlı fidanların sökümü
b- İki yaşlı fidanların sökümü
Fidanların Satışa Hazırlanması
(İnsan gücü + budama makası + kürek)
a- Bir yaşlı fidanların satışa hazırlanması
b- İki yaşlı fidanların satışa hazırlanması
Fidanlık yönetimi (İnsan gücü)
a- Teknik personel
b- Büro ve fidanlık personeli
113
İşlem
Birimi
İG/ha
Kavak Türleri ve
İşlem Birim
Zamanları
Yabancı
Yerli
Kavak
Kavak
13,30
18,50
MS/ha
MS/ha
2,22
4,44
2,47
4,94
İG/ha
İG/ha
66,00
215,00
56,00
138,00
İG/ha
İG/ha
2,72
5,44
2,72
5,44
Arazi
Hazırlama
1
2
3
4
Dikim
5
6
7
8
Ağaçlandırma Tesis İşlemleri
Tam alan çapraz derin sürüm
(Traktör 100 BG + riper pulluk)
Ağaçlandırma alanının tesviyesi
(Traktör 100 BG + toprak tesviye
bıçağı)
Çift yönlü diskaro çekilmesi
(Traktör 100 BG + ağır diskaro)
Fidan dikim yerlerinin işaretlenmesi
Fidan dikim çukurlarının açılması
(Traktör 70 BG + çukur açma burgusu
60 cm)
Dikim çukurlarına gübre verme
a- Dikim çukurlarına gübre nakli
(Traktör 45 BG + treyler 3 tonluk)
b- Gübre yükleme ve çukurlara dağıtımı
Dikim çukurlarına fidan dağıtımı
a- Dikim çukurlarına fidan nakli
(Traktör 45 BG + treyler 3 tonluk)
b- Fidan yükleme ve çukurlara dağıtımı
Fidan dikimi
İşlem
Birimi
Aşama
Sıra No
Tablo 28. Kavak ağaçlandırma tesisi işlemleri birim zamanları
(Birler ve ark. 1989)
Dikim Aralıkları (m x m) ve Birim Zamanlar
4x4
4x5
5x5
5x6
6x6
5x8
6x7
MS/ha
6,84
6,84
6,84
6,84
6,84
6,84
6,84
MS/ha
1,48
1,48
1,48
1,48
1,48
1,48
1,48
MS/ha
3,81
3,81
3,81
3,81
3,81
3,81
3,81
İG/ha
2,16
1,79
1,48
1,28
1,11
1,04
1,00
MS/ha
9,60
7,68
6,48
5,39
4,73
4,05
4,13
MS/ha
5,04
4,03
3,22
2,68
2,24
2,02
1,91
İG/ha
2,15
1,72
1,37
1,14
0,96
0,86
0,81
MS/ha
1,32
1,06
1,02
0,85
0,83
0,64
0,76
İG/ha
0,80
0,64
0,55
0,46
0,41
0,35
0,38
İG/ha
7,93
6,34
5,11
4,25
3,57
3,19
3,05
7.3.1. İnsan Gücü İle Yürütülen İşlemler İçin Birim Maliyet
Tayini Yöntemi
Kavak ağaçlandırmalarında uygulanan işlemler, niteliklerine göre
değişik vasıflardaki iş gücünden yararlanılarak yürütülmektedir. Bir kısım
işlemler vasıfsız insan gücü tarafından, diğer bazı işlemler ise vasıflı işçi,
formen, usta, operatör ve teknik eleman gibi belirli niteliklere sahip insan
gücü tarafından yürütülmek durumundadır. Piyasada vasıflı iş gücü için
belirlenen gündelikler, vasıfsız iş gücü gündeliklerine nazaran, daha
yüksektir. Bir işlemin yürütülmesinde kullanılan alet, makine ve ekipman
nitelikleri değişmedikçe, işlem için belirlenmiş olan birim zamanlar, zaman
geçmesine rağmen değişmemektedir. İş gücü maliyeti (IGM) ise, başta iş
gücü gündeliği olmak üzere, çok sayıda etmenin etkisi sonucunda zaman
içerisinde değişmekte ve güncelliğini yitirmektedir. Güncel olmayan birim
maliyetlere dayalı olarak yapılan mali analizler sonucunda elde edilen
bulgular, güncel ekonomik koşullar ile uyuşmamakta ve karar verme
mekanizmaları için yanıltıcı olmaktadır. Bu nedenle, kısa sürelerde değişen
piyasa koşulları dikkate alınmakta, işlem birim maliyetleri güncel koşullara
göre yeniden belirlenmekte ve güncelleştirilmektedir.
114
Sıra No
Tablo 29. Kavak ağaçlandırma bakımı işlemleri birim zamanları
(Birler ve ark. 1989)
1
2
3
4
5
6
Ağaçlandırma Bakım İşlemleri
Tamamlama dikim çukurları açılması
(Traktör 70 BG + çukur açma burgusu 60 cm)
Tamamlama dikimi gübrelemesi
a- Dikim çukurlarına gübre nakli
(Traktör 45 BG + treyler 3 tonluk)
b- Gübre yükleme ve çukurlara dağıtımı
Tamamlama fidan dağıtımı
a- Dikim çukurlarına fidan nakli
(Traktör 45 BG + treyler 3 tonluk)
b- Fidan yükleme ve çukurlara dağıtımı
Tamamlama dikimi
Tek yönlü bakım sürümü
(Traktör 70 BG + 3 soklu pulluk)
Tek yönlü diskaro çekme
(Traktör 70 BG + diskaro)
İşlem
Birimi
Dikim Aralıkları (m x m) ve Birim Zamanlar
4x4
4x5
5x5
5x6
6x6
5x8
6x7
MS/ha
1,20
0,97
0,91
0,76
0,73
0,58
0,65
MS/ha
0,96
0,80
0,76
0,66
0,64
0,54
0,60
İG/ha
0,29
0,24
0,22
0,19
0,18
0,15
0,17
MS/ha
0,72
0,61
0,61
0,54
0,54
0,45
0,51
İG/ha
0,20
0,17
0,17
0,15
0,15
0,12
0,14
İG/ha
0,59
0,48
0,42
0,35
0,31
0,26
0,28
MS/ha
3,95
3,83
3,70
3,64
3,57
3,55
3,23
MS/ha
1,90
1,96
2,00
2,07
2,13
1,96
1,94
7
Ağaç diplerinde ot alma çapa
İG/ha
4,69
3,75
3,03
2,52
2,13
1,89
1,83
8
Sulama (Su motoru 9 BG + İnsan gücü + kürek)
a- Sulama suyu pompalama
b- Sulama kontrolü
MS/ha
İG/ha
8,33
6,00
8,33
6,00
8,33
6,00
8,33
6,00
8,33
6,00
8,33
6,00
8,33
6,00
9
Tepe düzeltme
İG/ha
4,45
3,60
2,94
2,47
2,11
1,88
1,82
10
4. yıl budaması
İG/ha
6,10
4,94
4,05
3,41
2,90
2,60
2,51
11
6. yıl budaması
İG/ha
8,04
6,54
5,37
4,45
3,87
3,48
3,34
12
8. yıl budaması
İG/ha
10,17
8,31
6,85
5,82
4,98
4,50
4,32
13
2. yıl gövde ilaçlaması
İG/ha
2,89
2,36
1,96
1,66
1,44
1,28
1,25
14
3. yıl gövde ilaçlaması
İG/ha
3,43
2,83
2,35
2,00
1,73
1,55
1,52
15
4. yıl gövde ilaçlaması
İG/ha
4,11
3,37
2,83
2,42
2,10
1,88
1,83
İG/ha
MS/ha
0,75
2,50
0,60
2,00
0,54
2,00
0,45
1,67
0,42
1,67
0,34
1,25
0,37
1,54
İG/ha
MS/ha
0,85
2,50
0,85
2,00
0,73
2,00
0,61
1,67
0,55
1,67
0,47
1,25
0,49
1,54
İG/ha
MS/ha
1,43
2,50
1,15
2,00
0,98
2,00
0,82
1,67
0,73
1,67
0,62
1,25
0,64
1,54
16
7
18
2. yıl ağaç tacı ilaçlaması
a- İlaçlamanın hazırlık ve kontrolü
b- İlacın pülverize edilmesi
(Traktör 45 BG + pülverizatör 300 lt)
3. yıl ağaç tacı ilaçlaması
a- İlaçlamanın hazırlık ve kontrolü
b- İlacın pülverize edilmesi
(Traktör 45 BG + pülverizatör 300 lt)
4. yıl ağaç tacı ilaçlaması
a- İlaçlamanın hazırlık ve kontrolü
b- İlacın pülverize edilmesi
(Traktör 45 BG + pülverizatör 300 lt)
115
Sıra No
Tablo 30. Kavak ağaçlandırma denetim ve yönetim işlemleri birim zamanları
(Birler ve ark. 1989)
Ağaçlandırma Yönetimi ve
Denetimi İşlemleri
İşlem
birimi
Dikim Aralıkları (m x m) ve Birim Zamanlar
4x4
4x5
5x5
5x6
6x6
5x8
6x7
1
Ağaçlandırma tesisi bakımı
İG/ha
2,49
2,49
2,49
2,49
2,49
2,49
2,49
2
Ağaçlandırma işlem denetimi
İG/ha
2,56
2,36
2,21
2,10
2,02
1,96
1,95
3
Ağaçlandırma yönetimi
İG/ha
1,28
1,18
1,11
1,05
1,01
0,98
0,98
İnsan gücü ile yürütülen işlemler için işlem birim maliyetinin (IBM)
tayini için, işlem birim zamanı (IBZ) ile ‘TL/İG’ cinsinden belirlenmiş olan
iş gücü maliyeti (IGM), aşağıda verilen formül uyarınca çarpılmakta ve
işlem birim maliyeti ‘TL/ha’ birimi üzerinden belirlenmektedir.
İBM (TL/ha) = IBZ (IG/ha) x IGM (TL/İG)
7.3.2. Makine Gücü ile Yürütülen İşlemler için Birim Maliyet
Tayini Yöntemleri
Makine gücü ile yürütülen işlemlere ait işlem birim maliyetlerinin
(IBM) hesaplanması için işlem birim zamanı (İBZ) ile işlemin saatlik
maliyeti (İSM), aşağıda verilen formül uyarınca çarpılmaktadır:
İBM (TL/ha) = İBZ (MS/ha) x İSM (TL/MS)
Bir işlemin saatlik maliyeti [ISM (TL/MS)] kullanılan traktörün,
traktöre bağlı ekipmanın ve traktörü kullanan operatörün bir saatlik
maliyetlerinin toplamı olarak hesaplanmaktadır. Traktör ve ekipman için
saatlik maliyet belirlenmesinde değişik yöntemler kullanılmaktadır. Değişik
yöntemlere göre belirlenmiş olan traktör ve ekipman maliyetleri arasında,
bu maliyetleri kullanarak yapılan mali analiz sonuçlarını etkileyecek
düzeyde bir farklılık oluşmamaktadır. Traktör ve ekipman saatlik
maliyetlerinin belirlenmesi için aşağıda verilen yöntem, Dünya Bankası
tarafından ağaçlandırma yatırım projelerinin değerlendirilmesinde
kullanılmıştır (Smeyers 1981).
7.3.2.1. Traktör Saatlik Maliyetinin Tayini
Makine gücü ile yürütülen işlemlerde güç kaynağı olarak kullanılan
bir traktörün saatlik maliyeti (TSM), aşağıda formüller halinde verilen
çeşitli maliyet elemanlarına ilişkin olarak hesaplanan maliyet değerlerinin
toplamından oluşmaktadır.
116
a) Traktörün Saatlik Amortisman Maliyeti ( Dt ):
Amortisman maliyeti (Dt) = Vt / (At x Ht)
Vt = Traktörün satın alma değeri
At = Traktörün amortisman yılı sayısı
Ht = Traktörün yıllık çalışma saati
b) Traktörün Saatlik Tamir ve Bakım Maliyeti ( Rt ):
Tamir ve bakım maliyeti (Rt) = 1,0 x Dt
c) Traktörün Saatlik Yakıt Maliyeti (F) :
Yakıt maliyeti (F) = Hp x 0,5 x 0,2 x P
Hp = Traktörün beygir gücü
P = Traktörün kullandığı yakıtın litre fiyatı
d) Traktörün Saatlik Yağlama Maliyeti (L) :
Yağlama maliyeti (L) = 0,2 x F
e) Traktörün Saatlik Faiz Maliyeti (İt ) :
Faiz maliyeti (It) = (Vt x r) / 2Ht
r = Faiz oranı (0,0 p )
f) Traktörün Saatlik Sigorta ve Diğer Maliyetleri (OI) :
Sigorta ve diğer maliyetler (OI) =0,1 x (Dt + Rt + F+L+It)
g) Operatörün Saatlik Maliyeti (OP):
Operatör maliyeti (OP) = Operatör gündeliği / 8
Bir işlemin yürütülmesinde kullanılan traktörün saatlik maliyeti
(TSM), yukarıda verilen çeşitli maliyet elemanlarına ilişkin maliyetlerin
toplanması ile belirlenmektedir:
TSM (TL / MS) = Dt + Rt + F + L + It + OI + OP
Kavak fidanlık ve ağaçlandırmalarında kullanılan makine, traktör ve
ekipman fiyatları, zaman içerisinde değişmektedir. Bu nedenle, birim
maliyetler, piyasada geçerli güncel fiyatlara göre yeniden hesaplanmak ve
güncelleştirilmek durumundadır.
Traktör ve ekipman saatlik maliyetlerinin tayini için kullanılan
formüllerde, maliyet unsuru adı ile tanımlanan bazı parametrelere yer
verilmektedir. Maliyet unsurları, kullanılan makine ve ekipmanlara ait
amortisman yılı sayısı, yıllık çalışma saati ve ekipman tamir yüzdesi gibi
117
değerleri ifade edilmektedir ve bu değerler Tablo 31’de verilmiştir (Culpin
1960, Mutaf 1974, Smeyers 1981).
Tablo 31. Kavak fidanlık ve ağaçlandırmalarında kullanılan
makine ve ekipmanlara ait maliyet unsurları (Birler ve ark. 1989)
Sıra
No
Makine ve Ekipman Adı
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Traktör 45–100 Hp
Su Motoru
Pülverizatör
İki Soklu Dip Kazan
Pulluk
Diskaro
Toprak Tesviye Küreği
Çukur Açma Burgusu
Treyler
Maliyet Unsurları
Amortisman Yıllık Çalışma
Yılı
Saati
(A)
(H)
10
15
8
12
15
15
12
10
12
1200
250
120
250
250
300
250
250
600
Tamir
Yüzdesi
(C)
9.0
8.0
6.0
5.0
8.0
8.0
2.5
7.3.2.2. Ekipman Saatlik Maliyetinin Tayini
Makine gücü ile yürütülen işlemlerde traktöre bağlı olarak kullanılan
ekipmanın saatlik maliyeti (ESM), aşağıda belirtilen çeşitli maliyet
elemanlarına ilişkin maliyetlerin toplamı olarak hesaplanmaktadır.
a) Ekipmanın Saatlik Amortisman Maliyeti (De ) :
Amortisman maliyeti (De) = Ve / (Ae / He)
Ve = Ekipmanın satın alma değeri
Ae = Ekipmanın amortisman yılı sayısı
He = Ekipmanın yıllık çalışma saati
b) Ekipmanın Saatlik Tamir ve Bakım Maliyeti (Re ) :
Tamir ve bakım maliyeti (Re) = (Ve / 100) / (c / 100)
c = Ekipmanın Tamir Yüzdesi
c) Ekipmanın Saatlik Faiz Maliyeti (Ie ) :
Faiz Maliyeti (Ie) = (V x r) / 2 x He
r = Faiz Oranı (0,0p)
Yukarıda belirtildiği üzere, ekipmanın bir saatlik kullanımı için
belirlenmiş olan amortisman, tamir-bakım ve faiz maliyetleri toplanarak,
ekipman saatlik maliyeti (ESM) hesaplanmaktadır.
ESM (TL/MS) = De + Re + Ie
118
Traktör saatlik maliyeti [TSM (TL/MS)] ile ekipman saatlik maliyeti
[ESM (TL/MS)] toplanmakta ve makine gücü ile yürütülen işlem saatlik
maliyeti [İSM (TL/MS)] belirlenmektedir.
İSM (TL / MS) = TSM (TL/MS) + ESM (TL/MS)
Bir işlemin saatlik maliyeti [İSM(TL/MS)] ile işlem birim zamanının
[İBZ (MS/Ha)] çarpılması sonucunda, işlem birim maliyeti [İBM (TL/Ha)],
aşağıdaki formül uyarınca hesaplanmış olmaktadır.
İBM (TL/ha) = İSM (TL/MS) x İBZ (MS /ha)
7.3.3. Kavak Ağaçlandırmalarında Yıllık Maliyetlerin
Belirlenmesi
Kavak ağaçlandırmalarında ve fidanlıklarında yürütülen çeşitli
işlemlerin uygulanma yılları ve yıl içindeki tekerrürleri farklı olmaktadır.
Bazı işlemler her yıl uygulanır iken, diğer bazı işlemler sadece belirli
yıllarda uygulanmaktadır. İşlemlerin uygulandığı yıllardaki tekerrürleri de
farklı olmaktadır (Birler ve ark. 1989 – Birler ve Koçer 1993). İşlemlerin
uygulama yılları ve yıllık uygulama tekerrürleri çevre şartlarına göre önemli
ölçüde değişmektedir. Örneğin, vejetasyon döneminde yeterli miktarda
yağış alan bir yörede sulama işlemi uygulamasına hiç gerek
duyulmamaktadır. Buna karşılık yazları kurak geçen bir yörede, idare
süresinin son yıllarına kadar hemen her yıl ve yılda 2 ila 6 defa sulama
gerekli olabilmektedir. Ortalama değerler olarak yıllık maliyetlerin
belirlenmesinde kullanılmak üzere, ülkemizde yabancı kavak türleri ile
ağaçlandırma tesisinin yaygın olduğu yörelerde yapılan gözlemlere
dayanarak, standart bir işlem uygulama şablonu geliştirilmiş ve Tablo 32’de
verilmiştir. (Birler ve Ark. 1989)
Bir işlemin birim maliyeti ile işlemin uygulandığı yıldaki tekerrür
sayısı çarpılmakta ve söz konusu işlemin yıllık maliyeti ‘TL/ha/yıl’ olarak
hesaplanmaktadır. İşlemin uygulanması sırasında kullanılan materyal (fidan,
gübre, ilaç ve benzeri) maliyetleri, işlem yıllık maliyetinin belirlenmesinde
hesaba katılmaktadır. Ayrıca, ağaçlandırma arazisinin yıllık kira değeri de
yıllık giderlere dâhil edilmektedir.
Belirli bir yılda ağaçlandırmada yürütülmüş çeşitli işlemlere ait yıllık
maliyetlerin toplanmasıyla, kavak ağaçlandırmasının söz konusu yılı için
toplam maliyet elde edilmektedir. Ağaçlandırmanın idare süresi boyunca
bütün yılları için toplam maliyetler aynı yöntemle belirlenmektedir.
119
Böylece, bir kavaklık için idare süresi boyunca yapılan masraflara ilişkin
olarak yıllık giderler belirlenmiş olmaktadır.
Bazı mali analistler, belirlenmiş olan yıllık giderlerin %5 oranında
artırılmasını önermektedir. Bu artırımla, önceden tahmin edilemeyen ve
çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilecek haberleşme, ulaşım, kaza, afet ve
benzeri masrafların karşılanması amaçlanmaktadır.
Yönetim
Ağaçlandırma bakımı
Ağaçlandırma tesisi
Sıra No
Aşama
Tablo 32. Yabancı kavak ağaçlandırmalarında yürütülen işlemlerin
uygulandığı yaş kademeleri ve yıllık yinelemeleri (Birler ve ark. 1989)
Ağaçlandırma yaş sınıfları ve işlem yinelemeleri
Ağaçlandırma İşlemleri
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11
12
1
Tam alan çapraz derin sürüm
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
2
Ağaçlandırma alanının tesviyesi
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
3
Çift yönlü diskaro çekilmesi
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
4
Dikim yerlerinin işaretlenmesi
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
5
Fidan dikim çukurlarının açılması
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
6
Dikim çukurlarına gübre verme
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
7
Dikim çukurlarına fidan dağıtımı
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
8
Fidan dikimi
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
8
1
1
1
1
2
2
3
3
1
1
1
17
2
2
3
3
1
1
1
1
1
1
16
2
2
3
3
1
1
1
1
1
15
2
2
2
3
1
1
1
1
1
1
15
1
2
1
2
1
1
1
9
2
2
1
1
1
1
8
1
1
1
1
1
5
1
1
1
1
1
1
6
1
1
1
3
1
1
1
3
1
1
1
3
1
1
1
3
9
Tamamlama çukurları açılması
10 Tamamlama dikimi gübrelemesi
11 Tamamlama fidan dağıtımı
12 Tamamlama dikimi
13 Tek yönlü bakım sürümü
14 Tek yönlü diskaro çekme
15 Ağaç diplerinde ot alma çapa
16 Sulama
17 Tepe düzeltme
18 Budama
19 Ağaç gövdesi ilaçlama
20 Ağaç tacı ilaçlama
21 Ağaçlandırma tesislerinin bakımı
22 Ağaçlandırma işlemleri denetimi
23 Ağaçlandırma yönetimi
Yaş kademelerine ait işlem toplamı
120
8. KAVAK AĞAÇLANDIRMA YATIRIMLARININ
DEĞERLENDİRİLMESİ
Serbest pazar ekonomisi koşullarında yatırım ve üretim yapan diğer
işletmeler ile kıyaslandığında, orman işletmelerinde son hâsıla ürününü elde
etmek için 60 ila 100 yıl gibi çok uzun sayılan bir süre beklemek
gerekmektedir. Bir endüstriyel ağaçlandırma işletmesi olan kavakçılıkta ise,
ağaçlandırmanın tesisi ile son hâsıla geliri elde edilmesi arasında, ortalama
12 yıl olmak üzere, yine de uzun sayılan bir süre geçmektedir. Bu nedenle,
ormancılık ve ağaçlandırma işletmelerinde yatırımların değerlendirilmesi
için zaman faktörünü dikkate alan yöntemler kullanılmaktadır.
8.1. Kavak Ağaçlandırma Yatırımlarını Değerlendirme
Yöntemleri
Ormancılık işletme ekonomisinde yatırımların değerlendirilmesi için
geliştirilmiş yöntemlerden aşağıda verilenler, endüstriyel ağaçlandırma
yatırımlarının değerlendirilmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır.
8.1.1. Net Bugünkü Değer Yöntemi
İdare süresi “n” yıl olan bir kavak ağaçlandırma yatırım projesinde
net bugünkü değer (NBD), değişik yıllarda (t) yapılan masrafların (Mt) ve
elde edilen gelirlerin (Gt), önceden belirlenmiş bir iskonto oranı (0,0p) ile
belirli bir yıla (genellikle sıfır yılına) indirgenmiş net nakit miktarını
belirtmektedir ve aşağıdaki formül ile hesaplanmaktadır:
n
NBD   (G  M ) t /(1,0 p ) t
t 0
NBD>0 bulunması halinde yatırım projesi uygulanabilir olarak kabul
edilmektedir. NBD, yatırımın büyüklüğü ile ilişkili olarak hesaplanan
matematik bir değerdir. Bu nedenle, alternatif projeler arasında bir
karşılaştırma yapmak amacı ile kullanılabilmesi için, NBD’in proje bazında
değil, hektar bazında hesaplanmış olması gerekmektedir.
NBD, iterasyon (tekrarlama) yolu ile bütün yaş kademeleri için
belirlenmekte ve en yüksek NBD’i sağlayan yaş kademesi, “azami NBD
idare süresi” olarak alınmaktadır. NBD yöntemi ile belirlenen mali idare
süresi, ekonomik açıdan bir optimum durumu ifade etmektedir. Azami yıllık
ortalama hacim artımını sağlayan mutlak idare süresi ile kıyaslandığında,
azami NBD idare süresi genellikle daha kısa olmaktadır (Daşdemir 2001).
121
8.1.2. Net Fayda Maliyet Oranı Yöntemi
NBD yatırım miktarına bağlı olarak değişen matematik bir
büyüklüktür ve yatırım projesinin sağlayacağı net faydanın ölçütü olarak
kullanılmaktadır. Yatırım miktarları farklı alternatif projeler arasında bir
karşılaştırma yapabilmek için NBD yatırım miktarına (YM) bölünmekte ve
Net Fayda Maliyet Oranı (NFMO) hesaplanmaktadır:
NFMO  NBD / YM
Kârlılık endeksi olarak da isimlendirilen MFMO’nın sıfırdan büyük
(NFMO>0) bulunması halinde, yatırım projesi uygulanabilir kabul
edilmektedir.
NFMO, iterasyon yolu ile bütün yaş kademeleri için belirlenmekte
ve en yüksek NFMO’nı sağlayan yaş kademesi “azami NFMO idare süresi”
olarak alınmaktadır.
8.1.3. İç Kârlılık Oranı Yöntemi
NBD ve NFMO yöntemlerinde önceden belirlenmiş bir iskonto oranı
kullanılmaktadır. İskonto oranının belirlenmesinde öznel ölçütler etkili
olabilmektedir. Ayrıca, iskonto oranı ülkeler arasında ve zaman süreci
içerisinde değişebilmektedir. Farklı iskonto oranları kullanılması
durumunda, NBD ve NFMO oranları da farklı değerler olarak ortaya
çıkmaktadır.
İç karlılık oranı (İKO) yönteminde ise önceden belirlenmiş bir
iskonto oranı kullanılmamaktadır. Bu yöntemde, NBD’i sıfıra eşitleyen bir
iskonto oranının belirlenmesi amaçlanmaktadır. Diğer bir ifade ile idare
süresi “n” yıl olan bir ağaçlandırma yatırımı için iç kârlılık oranı (İKO),
değişik yıllarda (t) elde edilen gelirlerin (Gt) ve yapılan masrafların (Mt) net
bugünkü değerlerini birbirine eşitleyen iskonto oranı (0,0p) olarak tayin
edilmektedir. İKO aşağıda verilen formüller uyarınca hesaplanmaktadır:
n
NBD  0   (G  M ) t /(1,0 p ) t
t 0
veya
n
G
t 0
n
t
/(1,0 p ) t  M t /(1,0 p ) t
t 0
İKO’nın yüksek çıkması, ağaçlandırma yatırım projesinin kârlılığını
122
ve verimliliğini göstermektedir. İKO ölçütü, yapılan yatırım karşılığında en
yüksek getiriyi elde etmeyi amaçlamaktadır.
İKO, iterasyon yolu ile bütün yaş kademeleri için belirlenmektedir.
En yüksek İKO’nı sağlayan yaş kademesi, “azami İKO idare süresi” olarak
alınmaktadır. Azami İKO idare süresi, azami yıllık ortalama hacim artımının
sağlandığı “mutlak idare süresi” ile kıyaslandığında, genellikle daha kısa
olmaktadır (Daşdemir 2001). İyi vasıflı arazilerde İKO yöntemi ile
belirlenen idare süreleri, NBD ve NFMO yöntemleri ile belirlenen idare
sürelerinden de daha kısa olmaktadır. Ancak, yetişme ortamı zayıfladıkça,
değişik yöntemler ile belirlenen idare süreleri birbirine yaklaşmaktadır
(Koçer 1999).
8.1.4. Odun Üretim Maliyeti Yöntemi
Odun üretim maliyeti (OÜM) yöntemi ile ağaçlandırma yatırım
projesi sonucunda elde edilen odun ürününün birim maliyeti ”TL/m3” olarak
belirlenmektedir. Belirli bir yaş (n) kademesindeki veya “n” yıllık idare
süresi sonundaki OÜMn’ni tayin etmek için, belirlenen yaş kademesine
kadar geçen yıllardaki (t) giderlerin (Mt), önceden tespit edilmiş bir iskonto
oranı (0,0p) ile baliğ değerleri (Mn) hesaplanmaktadır. OÜMn’ni
hesaplamak için, giderlerin toplam baliğ değeri (Mn), hâsılat tabloları
yardımıyla ağaçlandırmanın belirli (n) yaş kademesi için bulunan veya proje
alanında aktüel olarak ölçülen toplam odun hacmine (Vn) bölünmektedir:
n
M n   M t x(1,0 p ) t
t 0
OÜM n  M n / Vn
Odun üretim maliyeti, genellikle idare süresi olarak kabul edilen yaş
kademesi için bilinmek istenmektedir. Bu yaş kademesi, mutlak idare süresi
olabileceği gibi, diğer mali idare süreleri de olabilmektedir. Ancak,
ağaçlandırma yatırım projesi, en düşük bir maliyetle odun üretmeyi
amaçlıyorsa, “minimum OÜM idare süresi”nin belirlenmesi gerekmektedir.
Bu amaçla, “n” yıl olan mutlak idare süresinin bütün yaş kademeleri için
iterasyon yöntemi ile bir OÜM belirlenmektedir. En düşük OÜM’ni
sağlayan yaş kademesi “minimum OÜM idare süresi” olarak alınmaktadır.
Bir endüstriyel ağaçlandırma işletmesinde OÜM’nin belirlenebilmesi
için, işletmede “maliyet ve finansal muhasebe sistemi”nin uygulanması
123
gerekmektedir. Bu amaçla, değişik yıllarda ve değişik harcama kalemlerinde
yapılan giderler, hem işletme bazında, hem de gidere ilişkin işlemin
uygulandığı yıllık ağaçlandırma bölmeleri bazında kaydedilmektedir.
İşletme genel giderleri de, bölme alanları ile orantılı olarak paylaştırılmakta
ve bölmeler bazında kayıt edilmektedir. İdare süresi boyunca yapılan yıllık
giderler, her yıl resmi olarak belirlenen bir “yeniden değerlendirme” oranı
kadar artırılmakta ve ertesi yıla nakledilmektedir (Openshaw 1980).
Böylece, idare süresi sonunda giderlerin toplam baliğ değeri (Mn), hem
işletme bazında, hem de bölmeler bazında hesaplanmaktadır. İdare süresi
sonu itibarı ile bir bölme için hesaplanan giderlerin toplam baliğ değeri (Mn)
söz konusu bölmeden elde edilen odun hâsılası (Vn) ile oranlanarak, odun
üretim maliyeti (OÜM) hesaplanmaktadır (Birler 2009).
OÜM ölçütü, üretilen ürününün satışı ile sağlanan kar miktarının
belirlenmesinde kullanılmaktadır. Ayrıca alternatif ağaçlandırma yatırım
projelerinin karşılaştırması ve mevcut pazar koşullarında üretilecek odunun
pazarlanma olanakları konularında da fikir vermektedir.
8.2. Türkiye’deki Kavak Ağaçlandırma Yatırımlarının
Değerlendirilmesi
Ülkemizde, endüstriyel ağaçlandırmalar tesisinde kullanılan hızlı
gelişen yapraklı ağaç türleri arasında en yaygın olarak yerli karakavaklar ve
yabancı kavaklar kullanılmaktadır. Sadece bu iki tür ile tesis edilen kavak
ağaçlandırmalarından doğal ormanlarımızda üretilen toplam üretimin
yaklaşık % 20’si kadar yuvarlak odun üretilmektedir.
8.2.1. Türkiye’deki Yerli Karakavak Ağaçlandırma
Yatırımlarının Değerlendirilmesi
Yerli karakavak ağaçlandırmaları üzerinde yapılan ekonomik analiz
çalışmaları sonucunda, değişik ölçütlere göre kârlılık durumları ve mali
idare süreleri belirlenmiştir (Sertmehmetoğlu ve ark. 1969 - Alanay 1988).
Yerli karakavak ağaçlandırmalarında yıllık sabit net gelir dikim aralığı
daraldıkça yükselmektedir. Yıllık sabit net gelirin azami olduğu mali idare
süresi 10 yıl civarında bulunmuştur. Tablo 33’te değişik dikim
aralıklarındaki yerli karakavak ağaçlandırmalarında mutlak idare süresi
sonunda elde dilen iç kârlılık oranları ile arazi sermayesi getiri oranları ve
azami arazi sermayesi getiri oranlarının sağlandığı mali idare süreleri
verilmiştir. Arazi sermayesi getiri oranı, yıllık sabit net gelirin çıplak arazi
değerine bölünmesi ile hesaplanmıştır (Sertmehmetoğlu ve ark. 1969).
124
Tablo 33. Yerli karakavak ağaçlandırmalarında sağlanan arazi sermayesi
getiri oranları, idare süreleri ve iç karlılık oranları
Dikim
Aralığı
(m x m)
3x3
3x2
2 x 1,5
1,5 x 1,5
2x1
(Sertmehmetoğlu ve ark. 1969)
İdare Süresi
Arazi
(Yıl)
Sermayesi
Getiri Oranı
Mutlak Mali
(%)
13
10.4
12,2
12
10,0
13,8
12
10,0
26,2
12
10,4
30,2
12
11,3
31,5
(Alanay 1988)
İç
Karlılık
Oranı
(%)
18,03
17,67
21,01
20,07
20,77
8.2.2. Türkiye'deki Yabancı Kavak Ağaçlandırma
Yatırımlarının Değerlendirilmesi
Bir yabancı tür olan ve ülkemizde yaygın olarak kullanılan “I–214”
melez kavak ağacı ile yapılan ağaçlandırma yatırımları üzerinde, kapsamlı
ekonomik ve finansal araştırmalar yürütülmüştür (Koçer 1999). Bu
araştırma çalışmaları ile yapılan mali analizler sonucunda, değişik bonitet
sınıfı ve dikim aralıklarındaki I–214 melez kavak ağaçlandırmaları için
belirlenmiş olan, “azami iç karlılık oranları (İKO)” ve bu oranların
sağlandığı “mali idare süreleri (MİS)” Tablo 34’te verilmiştir.
Tablo 34. “I–214” melez kavak ağaçlandırmalarında en yüksek iç karlılık
oranları (İKO) ve bu oranların sağladığı mali idare süreleri (MİS)
(Koçer 1999)
Dikim
Aralığı
(m x m)
4x4
4x5
5x5
5x6
6x6
5x8
6,5 x 6,5
Ortalama
İKO MİS
(%)
(yıl)
17,83
10
10
18,21
18,18
10
17,86
10
17,11
10
16,58
10
16,18
10
Bonitet Sınıfları
I
II
İKO MİS
İKO MİS
(%)
(yıl)
(%)
(yıl)
24,91
9
17,09
10
9
10
25,05
17,37
24,84
9
17,34
10
24,37
9
17,04
10
23,39
9
16,31
10
22,71
9
15,79
10
22,22
9
15,41
10
125
III
İKO
(%)
8,57
8,95
9,15
9,09
8,73
8,45
8,23
MİS
(yıl)
12
12
12
12
12
12
12
Araştırma çalışmaları sonucunda, “I–214” melez kavak
ağaçlandırmaları için minimum odun üretim maliyetleri (MOÜM) ile
minimum maliyet idare süreleri (MİS) değişik bonitet sınıfları ve dikim
aralıkları için belirlenmiş ve Tablo 33’te verilmiştir (Birler ve ark. 1989).
Ülkemizdeki kavak ağaçlandırmalarında değişik bonitet sınıflarındaki
arazilerin katılım oranları, I., II. ve III. bonitet sınıfındaki araziler için sırası
ile %30, %50 ve %20 olarak kabul edilmiştir (Koçer 1999). Tablo 34 ve
35’te “ortalama” olarak verilen değerler, bonitet sınıflarının katılım
oranlarına göre dengelenmiş otalama değerleri ifade etmektedir.
Değişik dikim aralıklarında tesis edilmiş “I–214” melez kavak
ağaçlandırmalarından sağlanan minimum odun üretim maliyetleri (MOÜM)
arasında bir karşılaştırma yapılmıştır. Karşılaştırma sonucunda, bonitet
sınıfları ortalaması olarak minimum odun üretim maliyetinin 5m x 5m
dikim aralığındaki ağaçlandırmalarda 11 yıllık “minimum odun üretim
maliyeti idare süresi (MİS)” sonunda sağlandığı görülmüştür (Birler 2009).
Tablo 35. “I–214” melez kavak ağaçlandırmalarında minimum odun üretim
maliyetleri (MOÜM) ve minimum odun üretim maliyeti idare süreleri (MİS)
(Birler ve ark. 1989)
Dikim
Aralığı
(m x m)
4x4
4x5
5x5
5x6
6x6
5x8
6,5 x 6,5
Ortalama
MOÜM MİS
TL/m3
Yıl
US$/m3
47,95
10
30,54
47,18
10
30,05
46,91
11
29,88
47,07
11
29,98
48,20
11
30,70
48,95
11
31,18
49,75
11
31,69
BONİTET SINIFLARI
I
II
MOÜM
MİS
MOÜM
MİS
TL/m3
TL/m3
Yıl
Yıl
US$/m3
US$/m3
33,93
46,55
9
10
21,61
29,65
33,08
45,94
10
10
21,07
29,26
32,66
45,62
10
11
20,80
29,06
45,78
32,50
11
11
29,16
20,70
33,14
46,91
11
11
21,11
29,88
33,68
47,70
11
11
21,45
30,38
34,26
48,50
11
11
21,82
30,89
126
III
MOÜM MİS
TL/m3
Yıl
US$/m3
72,46
11
46,15
71,43
11
45,50
71,54
11
45,57
72,12
11
45,94
73,99
11
47,13
75,03
12
47,79
76,11
12
48,48
8.3. Kavak Ağaçlandırmaları için Kıymet Takdiri Yöntemleri
Kavak ağaçlandırmaları çoğunlukla özel şahıslar veya kurumlar
tarafından ve özel mülkiyet altındaki arazilerde tesis edilmektedir. Kavak
ağaçlandırma sahibi kişiler veya kurumlar kendi aralarında veya üçüncü
şahıslarla ilişkili olarak çeşitli sorunlarla karşılaşabilmektedir. Bu tür
sorunların hakkaniyet ilkeleri uyarınca çözülebilmesi için kavak
ağaçlandırma yatırımları üzerinde kıymet takdiri olarak tanımlanan
değerlendirmelerin
yapılması
gerekmektedir.
Örneğin;
kavak
ağaçlandırmaları ve arazileri üzerinde miras konusunda meydana gelen
anlaşmazlıklara veya kavaklıklara zarar veren üçüncü şahıs eylemlerine
rastlanmaktadır. Daha çok insan ilişkilerinden doğan benzer sorunların
çözümü için genellikle yargıya başvurulmaktadır. Yargıçlar, müdahil
tarafların hak ve sorumluluklarının belirlenmesine ışık tutacak teknik
verilerin ortaya konulması ve bu amaçla dava konusu kavak
ağaçlandırmalarında kıymet takdiri yapılması konularında uzman kişilere
başvurmaktadır. İnceleme konusu ağaçlandırma ve odun hammaddesi
üretimi olduğundan, inceleme raporu hazırlanması konusunda başvurulacak
uzman kişi (bilirkişi), aldığı mesleki eğitim ve yasa gereği, bir orman
mühendisi olmaktadır.
Kavak ağaçlandırma yatırımları için kıymet takdiri, genellikle
ağaçlandırma yatırımları baliğ değeri tayini veya ağaçlandırma yatırımları
istikbal değeri tayini yöntemleri ile yapılmaktadır.
8.3.1. Kavak Ağaçlandırmaları için Baliğ Değer Tayini Yöntemi
İnceleme konusu kavak ağaçlandırmaları üç yaşında veya daha genç
yaş kademelerinde ise kıymet takdiri ağaçlandırma yatırımları baliğ değeri
tayini yöntemi ile yapılmaktadır. Ağaçlandırma yatırımları kapsamında
gerçekleşen yıllık giderlerin belirlenmesinde, kavak ağaçlandırması tesis,
bakım ve yönetim işlemleri için yapılan yıllık giderlere ilaveten, kavaklık
arazisi yetiştiriciye ait olsa bile yıllık kira değeri de giderler kapsamında
hesaba katılmaktadır.
Kavak ağaçlandırmalarından ilk üç yıllık dönemde elde edilecek
odun ürünü geliri, yapılacak kesim ve taşıma işlemlerinin maliyetini dahi
karşılayamayacak düzeyde kalmaktadır. Bu nedenle, ilk üç yılındaki kavak
ağaçlandırmaları için henüz ekonomik anlamda önemli sayılabilecek bir
127
dikili ağaç değeri söz konusu olmamaktadır. Bu nedenle, piyasada geçerli
olan faiz oranı (0.0p) esas alınarak, ilk üç yıllık vejetasyon dönemini
tamamlamış bir kavak ağaçlandırması için kıymet takdiri aşağıda belirtilen
baliğ değer tayini yöntemi ile yapılmaktadır.
Bir kavaklıkta yıl boyunca yapılan giderlerin (M), ilgili yılın başında
yapılmış olduğu varsayılmaktadır. Kavak ağaçlandırmalarında birinci, ikinci
ve üçüncü yıllarda yapılan giderlerin, üçüncü yılın sonunda ulaştığı baliğ
değerler (BD) aşağıda verilen formüller uyarınca hesaplanmaktadır. İlk üç
yıla ait giderlerin baliğ değerlerinin toplanması ile de üçüncü yılsonundaki
toplam baliğ değer (TBD3) tayin edilmiş olmaktadır.
1. yıl giderlerinin (M1) baliğ değeri: BD1 = M1 x (1,0p)3
2. yıl giderlerinin (M2) baliğ değeri: BD2 = M2 x (1,0p)2
3. yıl giderlerinin (M3) baliğ değeri: BD3 = M3 x 1,0p
3
TBD3   M t x(1.0 p ) t
Toplam Baliğ Değer:
t 1
8.3.2. Kavak Ağaçlandırmaları için İstikbal Değeri Tayini
Yöntemi
Dört ve daha ileri yaş kademelerine ulaşmış kavak ağaçlandırma
yatırımları için kıymet takdiri, kavak ağaçlandırma yatırımı istikbal
değerinin tayini yöntemi ile yapılmaktadır. Kavak ağaçlandırmaları tesis
eden kişi ve kurumlar, ağaçlandırma tesisinde ve idare süresi boyunca
uygulanması öngörülen işlemleri yürütmeyi ve bu işlemler için gerekli
masrafları gerçekleştirmeyi kabul etmişlerdir. Kavaklık sahibi kişi veya
kurumlar, ancak bu koşullarda idare süresi sonu itibarıyla ağaçlandırmadan
beklenen odun hâsılasını ve bu hâsıla karşılığı olan nakdi geliri elde etmeye
hak sahibi olabilmektedir. Bu nedenle, ağaçlandırma yatırımı istikbal
değerinin belirlenmesinde, kavaklık tesisinden idare süresi sonuna kadar
geçen (genellikle 12 yıl) her yıl yapılması öngörülen giderlerin (M), idare
süresi sonunda ulaşacağı toplam baliğ değer (TBD12), piyasada geçerli
iskonto oranı (0.0p) kullanılarak hesaplanmaktadır.
İstikbal değerinin tayini, henüz idare süresini tamamlamamış dikili
kavak ağaçlandırmaları için söz konusu olabileceği gibi, çeşitli nedenlerle
idare süresinden önce kesilmiş ve üzerindeki odun ürünü ortadan kaldırılmış
kavak ağaçlandırmaları için de söz konusu olabilmektedir. Bu nedenle,
128
istikbal değeri tayini konusu, dikili kavaklıklar ve kesilmiş kavaklıklar için
olmak üzere, aşağıda iki ayrı başlık altında incelenmiştir.
8.3.2.1. Dikili Kavaklıklar için İstikbal Değeri Tayini
Kavak ağaçlandırmalarından idare süresi sonunda elde edilmesi olası
toplam odun hâsılası ve toplam hâsılanın çeşitli odun sınıflarına göre
hacimleri, hâsılat tablolarından yararlanarak belirlenmektedir. Çeşitli odun
sınıfları itibariyle elde edilmesi olası odun hâsılası hacimleri ile piyasada
geçerli fiyatları çarpılmakta ve böylece kavak ağaçlandırmasından idare
süresi (genellikle 12 yıl) sonunda elde edilmesi beklenen brüt gelir (BG12)
hesaplanmış olmaktadır.
Kavak ağaçlandırma işletmeleri tarafından yapılan yıllık giderlerin
(Mt) idare süresi sonunda (genellikle 12 yıl) ulaşacağı “toplam baliğ değer
(TBD12)” piyasada geçerli faiz oranı (0,0p) kullanılarak hesaplanmaktadır.
İdare süresi sonunda elde edilmesi beklenen brüt gelirden (BG12) toplam
baliğ değerin (TBD12) çıkarılması ile de idare süresi sonu itibarıyla elde
edilebilecek net gelir (NG12) aşağıdaki formüller uyarınca belirlenmektedir.
12
TBD12   M t x(1.0 p ) t
t 1
NG12  BG12  TBD12
İdare süresi sonunda elde edilebilecek net gelir (NG12), inceleme
konusu kavaklığın bulunduğu yaş kademesine (t), piyasada geçerli faiz oranı
(0.0p) ile iskonto edilmekte ve böylece söz konusu kavaklığın ‘t’ yaşındaki
istikbal değeri (IDt) hesaplanmış olmaktadır. Örneğin, idare süresi 12 yıl
olduğuna göre, henüz 7 yaşında bulunan bir kavak ağaçlandırması istikbal
değerinin (ID7) belirlenmesi için, idare süresi sonunda elde edilecek net
gelir (NG12) 5 yıl geriye, yani 7. yıla iskonto edilmektedir. Ancak 7
yaşındaki kavak ağaçlandırmasında mevcut dikili ağaç hacmi arazide
ölçülerek veya hâsılat tabloları yardımı ile belirlenmekte ve geçerli pazar
fiyatlarına göre hesaplanan dikili ağaç değeri (DAD7), istikbal değerinden
(ID7) düşülmektedir. Böylece, aşağıda verilen formülde belirtildiği gibi, 7
yaşındaki bir kavak ağaçlandırması için istikbal değeri hesaplanmış
olmaktadır.
ID7  ( NG12 / 1,0 p 5 )  DAD7
129
8.3.2.2. Kesilmiş Kavaklıklar için İstikbal Değeri Tayini
Bazı durumlarda, kesilmiş bir kavak ağaçlandırması için de istikbal
değeri tayini yöntemi ile kıymet takdiri yapılması söz konusu olmaktadır.
Kesilmiş bir kavaklıkta istikbal değeri tayini yapabilmek için, kavaklığın
hem kesildiği yaş kademesindeki hem de kesilmemiş olması durumunda
idare süresi sonunda ulaşabileceği hacim değerlerinin belirlenmesi
gerekmektedir. Bir kavak ağaçlandırmasının kesildiği yaş kademesinde ve
kesilmemiş olması durumunda diğer yaş kademelerinde üzerinde
bulundurması olası dikili ağaç hacim değerleri, “6.3.2.2. Hâsılat Tabloları
Kullanarak Kesilmiş Kavaklık Hacminin Belirlenmesi” başlıklı paragraf
altında açıklanan yöntem uyarınca belirlenmektedir.
Bütün yaş kademeleri için dikili ağaç hacim değerleri belirlenmiş
olan bir kesilmiş kavak ağaçlandırması için istikbal değeri tayininde de,
yukarıda “8.3.2.1. Dikili Kavaklıklar için İstikbal Değeri Tayini” paragrafı
altında açıklanmış olan yöntem kullanılmaktadır. Ancak, normal idare süresi
örneğin 12 yıl olduğu halde, henüz 7 yaşında iken kesilmiş olan bir kavak
ağaçlandırmasında, arazide bırakılmış dikili ağaç bulunmamakta ve bir
dikili ağaç değerinden (DAD7) söz edilememektedir. Bu durumda, dikili
ağaç değerinin hesaplanan istikbal değerinden çıkarılması da söz konusu
olmamaktadır. Bu nedenle, söz konusu kesilmiş kavak ağaçlandırması
istikbal değerinin (İD7) tayini için, aşağıda verilen formülde görüldüğü
üzere, 12 yıllık idare süresi sonunda elde edilmesi olası net gelirin (NG12),
ağaçlandırmanın kesildiği 7. yıla, yani 5 yıl geriye, iskonto edilmesi yeterli
olmaktadır:
İD7 = NG12 / 1,0p5
8.4. Kavak Ağaçlandırmalarının Komşu Arazilerde Tarımsal
Ürün Verimine Etkisi
Tarımsal ürün yetiştirilen ovalarda ve taban arazilerde kavak ağacı
da yetiştirilmektedir. Tarımsal arazilerin her tarafına serpiştirilmiş olarak
yer alan ve tam alan veya sıra dikimleri şeklinde tesis edilen kavak
ağaçlandırmaları, ova genelinde bir rüzgâr perdesi işlevini üstlenmektedir.
Kavak ağaçlandırmalarının bu olumlu işlevi ile rüzgârların olumsuz etkileri
azaltılmakta, evaporasyonun şiddeti düşürülmekte ve ova genelinde tarımsal
ürün veriminin artmasını sağlayan daha olumlu yetişme ortamı koşullarının
oluşmasına katkı sağlanmaktadır.
130
Kavak ağaçlandırmaları, tarım yapılan ovalar genelinde tarımsal
ürün veriminin artmasına neden olan olumlu etkiler sağlamalarına karşılık,
hemen bitişiklerindeki dar bir arazi şeridinde tarımsal ürün verimini
olumsuz yönde etkilemektedir. Birbirine komşu olan kavak ve tarım ürünü
yetiştiricileri arasında, anılan olumsuz etkileşim nedeniyle sorunlar
çıkmakta ve bazı hallerde dava konusu olmaktadır. Bu tür davalarda adil bir
karar alınabilmesi için, dava konusu kavak ağaçlandırmasının komşu
arazideki tarımsal ürün verimini olumsuz yönde etkilemesi söz konusu ise,
tarımsal ürün veriminin ne oranda azaldığı ve ne miktarda bir mağduriyete
neden olduğu konularında, davayı yürüten hâkimlerin bilgilenmesi
gerekmektedir. Bu amaçla, davaya bakan hâkimler ilgili konularda uzman
bilirkişilerden inceleme raporu istemekte ve verilen teknik bilgilerden
yararlanarak kararlar oluşturmaktadır.
Kavak ağaçlandırmalarının bitişik arazilerdeki tarımsal ürün
verimine etkisi konusunda inceleme yapacak teknik elemanların
yararlanabileceği verileri üretmek amacı ile yürütülen araştırma çalışmaları
sonucunda elde edilen bilgi ve bulgular aşağıda verilmiştir.
Kavak ağaçlandırmalarının bitişik arazilerde yetiştirilen tarımsal
ürün verimi üzerindeki etki derecesi, ağaçlandırmanın yaşı (A) ve ürün hasat
edilen parselin ağaçlandırmaya uzaklığı (D) olarak tanımlanan iki ana
etmene göre değişmektedir. Ayrıca, tarımsal ürün yetiştirilen arazinin kavak
ağaçlandırmalarına göre bulunduğu yön de, ürün verimini etkileyen bir
etmen olarak düşünülmüştür. Ancak analizler sonucunda, kavak
ağaçlandırmalarına göre tarımsal ürünün bulunduğu yönün tarımsal ürün
verimi üzerindeki etkisi, istatistik anlamda önemsiz olarak belirlenmiştir. Bu
konuda yapılan incelemeler sonucunda, ülkemizin yer aldığı iklim
kuşağında güneşlenme şiddeti ve süresinin geleneksel tarımsal bitkilerimiz
için gerekli olan düzeyin üzerinde olduğu ve bu nedenle tarımsal ürünün
bulunduğu yön etkisinin istatistik anlamda önemsiz bulunmasının normal
bir sonuç olduğu anlaşılmıştır.
Belirtilen ön bilgiler uyarınca, değişik yaş kademelerinde (A) ve
değişik yönlerde bulunan kavak ağaçlandırmalarının bitişiğinde, 30 m
genişliğinde şeritler halinde deneme alanları alınmış ve bu alanlarda,
tarımsal ürün (mısır) yetiştirilmiştir. Deneme alanlarında kavak
ağaçlandırmalarına uzaklığı (D) ikişer metre aralıklarla yerleştirilen ölçme
parsellerinde hasat edilen tarımsal ürün miktarları ölçülmüştür. Ölçme
131
parselleri için belirlenen ürün miktarları, açık alanda alınan ölçme parselleri
ortalaması olarak belirlenen ürün miktarı ile oranlanmıştır. Böylece, farklı
yaş kademesindeki (A) ağaçlandırmalara değişik uzaklıklarda (D) bulunan
ölçme parselleri için tarımsal ürün verimindeki azalma oranlarını (P)
belirten deneysel değerler elde edilmiştir. Deneme alanlarında elde edilen
deneysel değerlere dayalı olarak, P = f(A,D) fonksiyonu uyarınca çoğul
regresyon analizleri yapılmıştır. Analizler sonucunda aşağıda verilen
regresyon eşitliği, istatistik parametrelerine ve deneysel değerlere
yatkınlığına göre, en uygun model olarak seçilmiştir (Birler ve ark. 1994 b):
P = – 104,574 +1,20295 x D – 0,502348 x(AxD) + 0,226264 x A2
+ 0,00510131 x (AxD2) + 55,2098 x Log(A) + 131,139 / A
P = Tarımsal ürün veriminde azalma oranı (%)
A = Kavak ağaçlandırmasının yaşı (yıl)
D = Tarımsal ürün ölçme parselinin ağaçlandırmaya uzaklığı (m)
Yukarıda verilen regresyon eşitliği, 4–13 arasındaki yaş kademeleri
(A) ve kavak ağaçlandırmalarına 2,5 m ile 22,5 m arasındaki 5 m aralıklı
uzaklık kademelerine (D) göre çözülmüştür. Regresyon eşitliğinin çözümü
sonucunda, değişik yaş kademelerindeki kavak ağaçlandırmalarına değişik
uzaklıkta bulunan ölçme parsellerinde, tarımsal ürün veriminde ortalama
azalma oranlarına (P) ilişkin teorik değerler elde edilmiş ve Tablo 36’da
verilmiştir.
Tablo 36. Değişik yaştaki kavak ağaçlandırmalarından değişik uzaklıklardaki
ölçme parsellerinde tarımsal ürün veriminde ortalama azalma oranları
(Birler ve ark. 1994 b)
Yaş
(Yıl)
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Kavak ağaçlandırmalarından uzaklık kademeleri ve
değişik uzaklıktaki ölçme parsellerinde tarımsal ürün
veriminde ortalama azalma oranları (%)
2,5 m
7,5 m
12,5 m
17,5 m
22,5 m
6,5
3,5
1,5
0,0
0,0
13,1
7,8
3,8
1,1
0,0
20,0
12,5
6,5
2,0
0,0
27,1
17,3
9,3
3,1
0,0
34,3
22,3
12,3
4,3
0,0
41,6
27,3
15,3
5,6
0,0
49,1
32,5
18,5
7,1
0,0
56,7
37,8
21,8
8,6
0,0
64,4
43,4
25,4
10,4
0,0
72,5
49,1
29,1
12,4
0,0
132
Tablo 36’da verilen değerlerden yararlanarak, kavak ağaçlandırma
alanlarına bitişik komşu arazilerde yetiştirilen tarımsal ürün verimi üzerinde,
kavak ağaçlandırma yaşının ve ağaçlandırmalara uzaklığın etkileri aşağıda
belirtilmiştir.
8.4.1. Kavak Ağaçlandırma Yaşının Komşu Arazilerde Tarımsal
Ürün Verimine Etkisi
Araştırma çalışması gereği olarak arazide tesis edilmiş olan deneme
alanlarındaki ölçme parsellerinde elde edilen deneysel değerlerde gözlendiği
gibi, regresyon eşitliğinin çözümü ile kavak ağaçlandırmalarının ilk üç yıllık
dönemi için elde edilen tarımsal ürün veriminde azalma oranlarına ilişkin
teorik değerlerin ihmal edilecek düzeyde küçük olduğu görülmüştür. Bu
nedenle, Tablo 36’da kavak ağaçlandırmalarının ilk üç yılı için herhangi bir
teorik veri belirtilmemiştir.
Kavak ağaçlandırmalarının ilk üç yıllık dönemine ait yaş
kademelerinde, genç ağaçların yeterli genişlikte bir kök ve taç yapısını
henüz geliştiremedikleri ve bu nedenle, komşu arazilerde yetiştirilen
tarımsal ürün verimi üzerinde önemli bir etkisinin bulunmadığı
gözlenmiştir. Nitekim kavak ağaçlandırmalarının ilk üç yıllık döneminde ara
tarım uygulaması olarak, sadece ağaçlandırma arazisine bitişik komşu
arazilerde değil, ağaçlandırma sahasının içinde ve genç ağaçların altında
dahi güvenle tarım ürünü yetiştirilmektedir.
Yukarıda belirtilen verilerden, gözlemlerden ve analiz sonuçlarından
anlaşıldığı üzere, kavak ağaçlandırmalarının ilk üç yıllık döneminde, komşu
arazilerde yetiştirilen tarımsal ürün verimi üzerinde istatistik anlamda
önemli sayılacak bir etkisinin bulunmadığı anlaşılmaktadır.
Kavak ağaçlandırmalarının yaşı ilerledikçe ağaçların toprak altında
kökleri, toprak üstünde de gövde ve dalları gelişmekte, daha geniş bir alana
yayılmaktadır. Bu durum sonucunda, Tablo 36’daki teorik verilerden de
anlaşıldığı gibi, kavak ağaçlandırmalarının komşu arazilerde yetiştirilen
tarımsal ürün verimi üzerindeki olumsuz etkileri ağaç yaşı ilerledikçe tedrici
olarak artmaktadır. Ağaçlandırmaların dört ve beşinci yaş kademelerinde,
komşu arazilerde, 2,5 m uzaklıkta yer alan tarımsal ürün üzerindeki olumsuz
etkisi henüz düşük sayılabilecek bir oranda bulunmakta iken, daha ileri yaş
kademelerinde olumsuz etki oranları önemli sayılacak yüksek düzeylere
ulaşmaktadır.
133
8.4.2. Kavak Ağaçlandırmalarına Uzaklığın Komşu Arazilerde
Tarımsal Ürün Verimine Etkisi
Tablo 34’te verilen değerlerin incelenmesiyle anlaşılabileceği gibi,
ağaçlandırmaların hemen bitişiğinde yer alan 5 m genişliğinde dar bir şeritte
yetiştirilen tarımsal ürün verimindeki azalma oranı en yüksek değerlere
ulaşmaktadır. Ancak, kavak ağaçlandırmalarından uzaklaşıldıkça ürün
verimindeki azalma oranları da küçülmektedir. Kavak ağaçlandırmalarından
yaklaşık 20 m ötesindeki uzaklıklarda yer alan ölçme parsellerinde ise,
ağaçlandırmaların tarımsal ürün verimi üzerindeki olumsuz etkisi ortadan
kalkmaktadır. Diğer bir ifade ile kavak ağaçlandırmalarına bitişik olmayan,
ancak 20 m ve daha fazla uzağında bulunan komşu arazilerdeki tarımsal
ürün verimi üzerinde, ağaçlandırmaların olumsuz bir etkisi bulunmamakta,
hatta tam tersine, ağaçlandırmaların üstlendiği rüzgâr perdesi işlevi
nedeniyle, olumlu etkilerinden söz etmek daha doğru olmaktadır.
Tablo 36 ve 37’de görüldüğü gibi, kavak ağaçlandırmalarına bitişik
ilk 5 m genişliğindeki arazi şeritlerinde, tarımsal ürün verimindeki azalma
oranları, en yüksek değerlere ulaşmaktadır. Kavak ağaçlandırmalarının
bitişiğinde bulunan komşu arazilerde yetiştirilen tarımsal ürün verimi
üzerindeki olumsuz etkisini azaltmak için, ağaçlandırmalarda fidan dikim
sıralarının arazi sınırı üzerinden başlayacak şekilde değil, arazi sınırından 5
m içeriden başlayacak şekilde yerleştirilmesi gerekmektedir. Böylece, kavak
ağaçlandırmaları tarafından en yüksek oranda olumsuz etkilenen 5 m
genişliğindeki arazi şeridi kavak ağaçlandırma arazisi içine çekilmiş ve
komşu arazi üzerindeki olumsuz etki oranı yaklaşık yarı yarıya azaltılmış
olmaktadır. Kavak ağaçlandırmalarına komşu olan arazilerde tarımsal ürün
verimindeki azalma oranları, Tablo 37’de ağaçlandırmaların tesisinde ilk
dikim sırasının arazi sınırı üzerine yerleştirilmesi durumuna göre, Tablo
38’de ise ilk dikim sırasının arazi sınırından 5 m içeriye alınmış olması
durumuna göre hesaplanmıştır. Kavak ağaçlandırmalarının tesisinde ilk
dikim sırasının arazi sınırından 5 m içeriye yerleştirilmesi durumunda,
komşu arazilerde yetiştirilen tarımsal ürün verimindeki azalma oranları,
Tablo 39’da görüldüğü gibi, yaklaşık yarı yarıya küçültülmüş olmaktadır.
Birbirine komşu olan arazi sahiplerinden her ikisi de kendi
arazilerinde ayni zamanda kavak ağaçlandırması tesisi etmek istemeleri
durumunda, her iki tarafın da ilk dikim sırasını müşterek sınırlarından 3 m
içeriye yerleştirmeleri yeterli görülmektedir.
134
Tablo 37. Kavak ağaçlandırmalarının arazi sınırı üzerinde tesis edilmesi
durumunda değişik genişlikteki komşu arazi genelinde tarımsal ürün
veriminde ortalama azalma oranları (Birler 1994 b)
Yaş
(Yıl)
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Kavak ağaçlandırmalarına komşu arazi genişlikleri
ve arazi genelinde tarımsal ürün veriminde
ortalama azalma oranları (%)
5m
10 m
15 m
20 m
25 m
30 m
6,5
5,0
3,8
2,9
2,3
1,9
13,1
10,4
8,2
6,4
5,1
4,2
20,0
16,3
13,0
10,3
8,2
6,8
27,1
22,2
17,9
13,2
11,4
9,5
34,3
28,3
23,0
18,3
14,6
12,2
41,6
34,5
28,1
22,5
18,0
15,0
49,1
40,8
33,4
26,8
21,4
17,8
56,7
47,3
38,8
31,2
25,0
20,8
64,4
53,9
44,4
35,9
28,7
23,9
72,5
60,8
50,2
40,8
32,6
27,1
Tablo 38. Kavak ağaçlandırmalarının arazi sınırından 5 m içerde tesisi
edilmesi durumunda değişik genişlikteki komşu arazi genelinde tarımsal ürün
veriminde ortalama azalma oranları
Yaş
(Yıl)
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Kavak ağaçlandırmalarına komşu arazi genişlikleri
ve arazi genelinde tarımsal ürün veriminde
ortalama azalma oranları (%)
5m
10 m
15 m
20 m
25 m
30 m
3,5
2,5
1,6
1,2
1,0
0,8
7,8
5,8
4,2
3,2
2,5
2,1
12,5
9,5
7,0
5,2
4,2
3,5
17,3
13,3
9,9
7,4
5,9
4,9
22,3
17,3
13,0
9,7
7,8
6,5
27,3
21,3
16,0
12,0
9,6
8,0
32,5
25,5
19,4
14,5
11,6
9,7
37,8
29,8
22,7
17,0
13,6
11,4
43,4
34,4
26,4
19,8
15,8
13,2
49,1
39,1
30,2
22,6
18,1
15,1
135
Tablo 39. Kavak ağaçlandırmalarının arazi sınırında veya 5 m içeride tesis
edilmesi durumunda 25 m genişliğindeki komşu arazi genelinde tarımsal ürün
veriminde ortalama azalma oranları ve kıyaslanması
Yaş
(Yıl)
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Kavak ağaçlandırma tesis şekilleri
ve komşu arazi genelinde tarımsal ürün
veriminde ortalama azalma oranları (%)
Arazi sınırı
Arazi sınırından
üzerinde tesis
5 m içeride tesis
2,3
1,0
5,1
2,5
8,2
4,2
11,4
5,9
14,6
7,8
18,0
9,6
21,4
11,6
25,0
13,6
28,7
15,8
32,6
18,1
Tesis
şekilleri
arasındaki
verim farkı
(%)
1,3
2,6
4,0
5,5
6,8
8,4
9,8
11,4
12,9
14,5
8.4.3. Ağaçlandırmaların İdare Süresi Sonu İtibarıyla Komşu
Arazilerde Tarımsal Ürün Verimine Etkisi
Kavak ağaçlandırmaları idare süresi işletme amaçlarına ve arazinin
verimlilik derecesine (bonitet sınıfına) bağlı olarak değişmektedir. Daha çok
kalın çaplı soymalık tomruk üretimini amaçlayan yabancı kavak
ağaçlandırmaları, arazinin bonitet sınıfına bağlı olarak 10 ile 13 yıl arasında
değişen idare süreleri sonunda kesilmektedir. Bu nedenle, kavak
ağaçlandırmalarına komşu arazilerde yetiştirilen tarımsal ürün verimi,
sadece bir yıl için değil, 10 ila 13 yıl arasında değişen idare süresi boyunca
ve her yıl değişen oranlarda olmak üzere olumsuz yönde etkilenmektedir.
Kavak ağaçlandırmalarının ilk üç yıllık döneminde, komşu araziler üzerinde
olumsuz yönde bir etkileri gözlenmemektedir. Ancak, ağaçlandırmaların
dördüncü yılından itibaren ve her yıl giderek artan oranlarda olmak üzere,
komşu araziler üzerindeki olumsuz etkileri artmakta ve bu etkiyle ters
orantılı olarak tarımsal ürün veriminde azalmalar oluşmaktadır. Komşu
arazilerdeki tarımsal ürün verimini olumsuz etkileme oranı, idare süresi
sonunda kavak ağaçlandırmalarının kesim çağında en yüksek değere
ulaşmaktadır.
136
Bir kavak ağaçlandırmasının onuncu yılına kadar geçen sürede komşu
arazideki tarımsal ürün verimine etkisi, sadece onuncu yıl için belirlenmiş
oran kadar değil, dördüncü ve onuncu yıllar arasında her yıl için ayrı olarak
belirlenmiş oranların ortalaması kadar olmaktadır.
Tablo 37 ve 38’de görüldüğü ve Tablo 39’da da kıyaslandığı gibi,
kavak ağaçlandırmalarının arazi sınırı üzerindeki dikimlerle veya arazi
sınırından 5 m içerden başlayan dikim sıraları ile tesis edilmesi durumunda,
komşu arazilerde yetiştirilen tarımsal ürün verimine etkisi yaklaşık yarı
yarıya farklı olmaktadır. Kavak ağaçlandırmalarının tesisi ediliş şekline ve
komşu arazilerin 10 ile 30 m arasında değişen genişliklerde olmalarına göre,
10 ile 13 yıl arasında değişen idare süreleri sonu itibarıyla tarımsal ürün
veriminde oluşan ortalama azalma oranları hesaplanmış ve Tablo 40’ta
verilmiştir. Ayrıca, İdare süresinin henüz kesinlikle belirtilmemiş olduğu
yaş kademelerinde yapılacak değerlendirmelerde dikkate alınmak üzere,
idare süresi sonu itibariyle komşu arazilerde tarımsal ürün veriminde azalma
oranları genel ortalama değerler olarak hesaplanmış ve yine Tablo 40’ta
verilmiştir.
Tablo 40. Kavak ağaçlandırmalarının arazi sınırında veya 5 m içerde tesis
edilmesi durumunda değişik genişlikteki komşu arazilerin genelinde idare
süresi sonu itibariyle tarımsal ürün veriminde ortalama azalma oranları
Dikim
Sınırda
Tesis
Şekli
İdare
Süresi
(Yıl)
10
11
12
13
Dikim
5 m İçerde
Genel Ortalama
10
11
12
13
Genel Ortalama
Komşu tarımsal arazi genişlikleri ve
İdare süresi sonu itibarıyla arazi genelinde
tarımsal ürün veriminde ortalama azalma
oranları (%)
10 m
15 m
20 m
25 m
30 m
15,6
12,7
10,0
8,1
6,7
18,6
15,1
12,0
9,6
8,0
21,6
17,6
14,0
11,2
9,3
24,6
20,1
16,0
12,9
10,7
20,1
16,4
13,0
10,5
8,7
9,5
11,4
13,3
15,3
7,1
8,5
10,0
11,6
5,3
6,4
7,5
8,7
4,3
5,1
6,0
6,9
3,6
4,3
5,0
5,8
12,4
9,3
7,0
5,6
4,7
137
Tablo 37, 38 ve 39’da görüldüğü üzere, kavak ağaçlandırmalarına bitişik
komşu arazilerde tarımsal ürün veriminde ortalama azalma oranları en çok
30 m genişlik kademesine kadar verilmiştir. Kavak ağaçlandırmalarına
bitişik komşu arazilerin 30 m’den daha geniş olmaları durumunda, arazi
genelinde tarımsal ürün veriminde ortalama azalma oranları, ihmal edilecek
düzeyde küçük değerler olarak hesaplanmaktadır. Ayrıca, kavak
ağaçlandırmaları rüzgâr perdesi işlevleri nedeniyle, 20–25 m ve daha uzakta
bulunan tarımsal ürün verimini olumlu yönde etkilemektedir. Kavak
ağaçlandırmalarına bitişik komşu arazilerin 30 m’den daha geniş olmaları
durumunda, ağaçlandırmaların rüzgâr perdesi işlevi ile oluşan olumlu
etkileri, arazi geneli için çok küçük bir değer olarak hesaplanan olumsuz
etkilerini dengelemektedir. Bu nedenle, kavak ağaçlandırmalarına bitişik
komşu arazilerin 30 m’den daha geniş olması durumunda, kavak
ağaçlandırmalarının tarımsal ürün verimi üzerinde olumsuz etkileri değil,
tam tersine olumlu etkileri söz konusu olmaktadır.
138
9. KAVAK ODUNUNUN TEKNOLOJİK ÖZELLİKLERİ VE
KULLANIM ALANLARI
Ülkemizde yerli karakavak odunu, özellikle orman varlığı fakir olan
doğu, orta ve güneydoğu Anadolu bölgelerinde olmak üzere, asırlardan beri
üretilmekte ve daha çok bir yapı malzemesi olarak kullanılmaktadır. Çeşitli
alanlarda endüstrinin gelişmesine ve nüfus artışına paralel olarak iç ve dış
ticaret hacimleri de artmaktadır. Giderek artan miktardaki tarımsal ve sanayi
ürünlerin pazarlanmasında artan miktarda palet, ambalaj sandığı ve karton
gibi hammaddesi odun olan ürünler kullanılmaktadır. Palet ve ambalaj
sandığı gibi pazarlama ara ürünlerinin imalinde büyük ölçüde kavak odunu
kullanılmaktadır. Bu kapsamda hafif, kolay işlenebilir ve kokusuz olması
gibi özellikleri nedeni ile yabancı kavak türlerine ait odunların payı da
artmaktadır.
9.1. Kavak Odununun Teknolojik Özellikleri
Bir ağaç türüne ait odunun kullanım alanları, teknolojik özelliklerine
göre belirlenmektedir. Odunun teknolojik özellikleri kapsamında incelenen
anatomik, kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikler kavak odununun
kullanım alanlarının belirlenmesinde etkili olmaktadır.
9.1.1. Kavak Odununun Anatomik Özellikleri
Kavak odununun anatomik özellikleri, makroskopik ve mikroskobik
özellikler olmak üzere, aşağıda iki ayrı başlık altında incelenmektedir.
9.1.1.1. Kavak Odununun Makroskopik Özellikleri
Yeni kesilmiş kavak odunu parlak görünümlü ve çok açık renktedir.
Kavakların öz odunları ise hafif sarımsı beyaz renktedir. Kavak odunu
kuruduktan sonra rengindeki parlaklık solmakta ve çok açık yeşilimsi
kahverengine dönüşmektedir. Kavak odunu yeni kesildiği anda pek hoş
olmayan hafif bir koku yaymaktadır. Ancak, kuruduktan sonra bu koku
tamamen kaybolmaktadır. Bu özelliklerine dayanarak, kavak odunu açık
renkli ve kokusuz olarak tanımlanmaktadır. Kavak odunu “az dayanıklı
ağaçlar” grubunda yer almaktadır.
Kavak odunu enine kesitleri üzerindeki yıllık halkalarda ilkbahar ve
yaz odunları arasında önemli ölçüde bir renk farkı olmamakla birlikte, yıllık
halkalar belirgin şekilde görülmektedir. Büyüme mevsimi sonunda yaz
odunu çevresinde dar bir şerit halinde sıkışan paranşim hücreleri, yıllık
139
halkalar arasında belirgin bir sınır oluşturmaktadır. Kavak odunu boyuna
kesitlerinde, yıllık halkalar arasındaki sınır belirginliğini nispeten
kaybetmektedir.
Hızlı gelişen bir ağaç türü olması nedeniyle, kavak odununda yıllık
halkalar pek çok orman ağacı ile kıyaslanmayacak kadar geniştir, ancak yaz
odunu halkasının yıllık halka içindeki payı nispeten daha azdır. Bir ağaçtan
alınan enine kesitte, yıllık halkadaki yaz odunu genişliğinin yıllık halka
genişliğine oranı, tekstür olarak ifade edilmektedir. Hücrelerin büyüklükleri
ve kontrast durumları dikkate alınarak yapılan tekstür sınıflandırmasına
göre, kavak odunu “orta tekstürlü ağaçlar” gurubunda yer almaktadır
(Bozkurt ve Erdin 1997).
9.1.1.2. Kavak Odununun Mikroskobik Özellikleri
Trahe hücrelerinin dizilişi bakımından, kavak odunu “dağınık
traheliler” grubunda yer almaktadır. Çok sayıda bulunan traheler (120–140
adet/mm2) odunda münferiden dağılabildiği gibi, 2–3 veya 5–7 adetten
oluşan radyal sıralar da oluşturabilmektedir. Kavak odununun yaklaşık %
30’unu traheler teşkil etmektedir. İlkbahar odunundan yaz odununa doğru
gidildikçe trahe sayılarında ve çaplarında tedrici bir azalma gözlenmektedir.
Homoselüler yapıda olan öz ışınları, hücre yüksekliği 5–38 adet hücreden
oluşmakta ve tek sıralı (üniseri) dizilmektedir (Bozkurt ve Erdin 1989).
Trahelerin radyal yöndeki çapları, teğet yöndeki çaplarından daha
fazladır. Tek olarak bulunan trahe kenarları elips şeklinde, grup halinde
bulunan oval trahelerin kenarları ise köşeli veya yuvarlak görünmektedir
(Aytuğ 1984).
Oduna ait vulnerabilite ve mezomorfi oranları, türlerin çevreyle ilgili
tercihleri ve odun dokusu hakkında önemli bilgiler sağlamaktadır.
Vulnerabilite oranı ve mezomorfi oranı olarak isimlendirilen odun
özellikleri aşağıda verilen yöntem uyarınca belirlenmektedir:
Vulnerabilite oranı (V) = Trahe teğet çapı / trahe yoğunluğu
Mezomorfi oranı = V / trahe hücresi uzunluğu
Ağacın bulunduğu yetişme ortamı yüksekliğinin artması ile trahe
çaplarında bir daralma meydana gelmekte ve bu özellik odunun bazı
endüstriyel kullanım alanlarını etkilemektedir. Örneğin, odunun işlenme
özellikleri, tutkallanma yeteneği ve permeabilitesi büyük ölçüde trahe
çapına bağlı bulunmaktadır (Kantay 2001).
140
Vulnerabilite oranı, trahe hücrelerinin iletimde emniyet düzeyini
ifade etmektedir. Vulnerabilite oranının 1’in altında ve çok küçük
değerlerde bulunması iletimde yüksek emniyet düzeyini, büyük değerlerde
bulunması ise iletimde düşük emniyet düzeyini ifade etmektedir. Mezomorfi
oranı ise, yetişme ortamının kurak veya nemli olmasına bağlı olarak, ortama
uyum sağlamış taksonların odunlarında kseromorfik veya mezomorfik
özelliklere işaret etmektedir. Mezomorfi oranının 100’ün altında bulunması
kseromorfik odun özelliklerini, diğer bir deyimle odunun iletimde yüksek
emniyet düzeyini ifade etmektedir. Mezomorfi oranının 100’ün üzerinde
bulunması ise mezomorfik odun özeliklerini, diğer bir deyimle odunun
iletimde yüksek kapasitede, ancak düşük emniyet düzeyinde olduğunu ifade
etmektedir. Kavak odunu nitelikleri bakımından mezomorfik özellikler
göstermektedir. (Yaman ve Sarıbaş 2004). Bazı kavak türleri için
belirlenmiş olan sayısal trahe özellikleri ile vulnerabilite ve mezomorfi
oranları Tablo 41’de verilmiştir.
Tablo 41. Bazı kavak türleri için sayısal trahe özellikleri
(Yaman ve Sarıbaş 2004)
Morfolojik özellikler
İlkbahar odunu trahe teğet
çapı (µm)
İlkbahar odunu trahe radyal
çapı (µm)
Yaz odunu trahe teğet çapı
(µm)
Yaz odunu trahe radyal çapı
(µm)
İlkbahar ve yaz odunu
ortalama trahe teğet çapı (µm)
Trahe sayısı (adet/mm2)
İlkbahar odununda trahe
sayısı (adet/mm2)
Yaz odununda trahe sayısı
(adet/ mm2)
Trahe hücresi ortalama
uzunluğu (µm)
Vulnerabilite oranı
Mezomorfi oranı
Populus
tremula
Populus
alba
Populus
canescens
Populus
nigra
56,8
68,4
68,8
73,5
85,4
103,6
105,9
105
37,5
45,02
48,8
53,3
48,82
59,01
62,1
71,6
47,2
56,7
58,8
63,4
136
165
124
162
96,8
119,6
94
130
175,4
210
154
194
538,33
520,33
487
549
0,35
188,6
0,34
179,02
0,47
231,13
0,39
215,06
141
Değişik türlere ait kavak odunları için belirlenmiş olan ortalama lif
uzunluğu 900–1200 µm, lif genişliği 23–26 µm, lümen genişliği 14 µm ve
çeper kalınlığı da 2,8–6,07 µm arasında değişmektedir. Kavak odununda yer
alan traheler, sayıları 124–165 adet/mm2 düzeyinde olmak üzere, homojen
olarak dağılmıştır.
Titrek kavak (Populus tremula) odununda, hacmin % 26,4’ünü
traheler, % 60,9’unu lifler ve % 12,7 oranındaki bir kısmını da öz ışınları
oluşturmaktadır. Trahelerin perferasyon tablası ise basit perferasyonlu olup
su iletiminde kolaylık sağlamaktadır (Atik 1995).
9.1.2. Kavak Odununun Kimyasal Özellikleri
Kavak odunu kâğıt hamuru üretiminde aranan kimyasal özelliklere
sahip bulunmaktadır. Kavak odunu ortalama % 80 oranında holoselüloz (%
50 selüloz ve % 30 hemiselüloz) ve % 20 oranında da lignin içermektedir
(Balatinecz and Kretschmann 2001). Kavak odununun kimyasal bileşenleri
Tablo 42’de verilmiştir.
Tablo 42. Kavak odununun kimyasal bileşenleri
(Balatinecz ve Kretschmann 2001)
Kimyasal Bileşenler
Holoselüloz
Selüloz
Alfa selüloz
Lignin
Pentozanlar
Kül
Alkol-benzen çözünürlüğü
% 1’lik NaOH Çözünürlüğü
Sıcak su çözünürlüğü
Soğuk su çözünürlüğü
Ortalama
(%)
80,6
49,2
42,8
19,3
28,9
0,51
1,85
20,4
2,5
1,88
Euramerican melez kavakları ve diğer kavak türlerine ait odunlar
üzerinde değişik araştırıcılar tarafından yapılan kimyasal analizler
sonucunda, holoselüloz ve selüloz oranlarına ilişkin olarak hemen aynı
düzeylerde değerler saptanmıştır. Euramerican melez kavakları ve Populus
deltoides (Amerikan karakavağı) odunlarında bulunan lignin oranı, titrek
kavak odunundakinden % 1,2 daha yüksek, akkavak odunundakinden ise %
3,8 daha düşük olarak belirlenmiştir.
142
Yapraklı ağaç odunlarında bulunan holoselüloz, selüloz, alfa-selüloz,
lignin, pentozan ve kül oranları, sırasıyla % 72.70–82.03, % 42.19–53.5, %
38.44–51.63, % 18.20–29.40, % 18.34–26.89, % 0.33–0.97 arasında
değişmektedir. Çözünürlük değerleri ise, alkol-benzen, % 1’lik NaOH ve
sıcak su çözünürlükleri olmak üzere, sırasıyla % 1.49–6.23, %12.48–25.29
ve %1.92–8.06 oranları arasında değişmektedir. Kavak odunu için de
yukarıda sayılan özelliklere ilişkin oranlar tespit edilmiştir. Bu tespitlere
göre, pentozan için belirlenmiş olan oran dışında (% 2.01 daha yüksek),
kavak odunu diğer yapraklı ağaç türü odunları için belirlenmiş olan oranlar
ile hemen hemen ayni düzeyde bulunmaktadır (Akgül 2001).
9.1.3. Kavak Odununun Fiziksel Özellikleri
Odunda bulunan su miktarı ağaç malzemenin fiziksel ve mekanik
özelliklerini, biyolojik bozulmaya karşı direncini ve odunun üç yöndeki
çalışmasını etkilemektedir. İçerdiği rutubet oranı % 120’nin üzerinde olan
odunlar “tam yaş” olarak kabul edilmektedir. Çok yaş ağaçlar grubunda yer
alan kavakların öz odununda % 80, diri odununda ise % 135 oranında
rutubet bulunmaktadır. Dikili haldeki kavak ağacı odunu % 100 oranı
üzerinde rutubet içermekte ve rutubet oranı bakımından diri odun ile öz
odun arasında küçük bir fark bulunmaktadır. Dikili haldeki kavak odunu
yaklaşık 500 kg/m3 oranında su içerebilmektedir.
9.1.3.1. Kavak Odununun Tam Kuru Yoğunluğu
Odunun tam kuru haldeki ağırlığının tam kuru haldeki hacmine
bölünmesi ile tam kuru yoğunluğu belirlenmektedir. Odunu tam kuru hale
getirmek için, prizma şeklinde kesilmiş örnekler kurutma fırınında 103±2 0C
sıcaklık altında ağırlığı sabit kalıncaya kadar kurutulmaktadır. Titrek kavak
odununun tam kuru yoğunluk değeri ortalama 0,38 g/cm3 olarak tespit
edilmiştir (Öner ve Aslan 2002). Yerli karakavak (Populus nigra L.)
odununun tam kuru yoğunluk değeri ise ortalama 0,41 g/cm3 olarak
belirlenmiştir (Bozkurt ve Erdin 1989).
9.1.3.2. Kavak Odununun Hava Kurusu Yoğunluğu
Odunun içerdiği su miktarının % 12 oranında olması durumu “hava
kurusu” olarak tanımlanmaktadır. Odunun hava kurusu haldeki ağırlığının,
yine hava kurusu haldeki hacmine bölünmesi sonucunda hava kurusu
yoğunluğu belirlenmektedir. Kavak odununun hava kurusu yoğunluğu 0,40
g/cm3 ile 0,45 g/cm3 arasında değişmektedir.
143
9.1.3.3. Kavak Odununun Hacim Yoğunluk Değeri
Hacim yoğunluk değeri belirlenmek istenen odun örnekleri, yaklaşık
bir hafta süre ile su içerisinde bekletilmekte ve su ile tam doygun hale
getirilmektedir. Su ile tam doygun hale getirilmiş odun örneklerinin yaş
haldeki hacimleri belirlenmektedir. Aynı odun örnekleri kurutma fırınında
tam kuru hale getirilmekte ve tam kuru ağırlıkları da belirlenmektedir. Odun
örneklerinin tam kuru haldeki ağırlıklarının yaş haldeki hacimlerine (su ile
tam doygun haldeki hacimlerine) bölünmesi sonucunda hacim yoğunluk
değerleri hesaplanmaktadır. İngilizce ve Fransızca dillerindeki literatürde
hacim yoğunluk değeri “temel yoğunluk” (basic density) terimi ile
tanımlanmaktadır. Kavak odunu ortalama temel yoğunluğu (hacim
yoğunluk değeri) 370 kg/m3 olarak verilmektedir.
9.1.3.4. Kavak Odununun Çalışması
Lif doygunluk noktasında (LDN) bulunan kavak odunu yaklaşık %
40 oranında su içermektedir. LDN altında kalmak koşuluyla, rutubet
kaybetmekle odunun hacmi daralmakta, su alması halinde ise
genişlemektedir. Odun hacminde meydana gelen bu değişim odunun
çalışması olarak isimlendirilmektedir. Odunun boyutları üç farklı yöndeki
çalışma ile değişmektedir. Odunun hacimsel çalışması, üç yöndeki
çalışmanın toplamı olarak meydana gelmektedir. Odun en fazla yıllık
halkalara teğet yönde ve onun yaklaşık yarısı kadar da radyal yönde
çalışmaktadır. Lifler yönündeki çalışma oranı ise ihmal edilecek düzeyde
küçüktür.
Kaba dokulu bir özelliğe sahip olan kavak odunu bünyesine nispeten
fazla oranda su almaktadır. Bu nedenle, nemli ortamlarda bulunan kavak
odunu daha fazla çalışmaktadır. Ancak, iyi kurutulmuş olması ve daha az
rutubetli olan iç mekânlarda kullanılması durumunda, kavak odunu daha az
oranda çalışmaktadır.
Kavak odununun teğet, radyal ve lifler yönündeki daralma oranları
ile bunların toplamından oluşan toplam hacimsel daralma oranı, ortalama
değerler olarak aşağıda verilmiştir (Örs, 1986):
Teğet yönde daralma
: βt = % 8,3
Radyal yönde daralma
: βr = % 5,2
Lifler yönünde daralma
: βl = % 0,3
Toplam hacimsel daralma : βv = % 13,8
144
9.1.3.5. Kavak Odununun Hava Boşluğu ve Azami Yoğunluğu
Tam kuru haldeki kavak odunu hacmi içinde bulunan hava boşluğu
oranı (porozitesi) ortalama % 72 olarak verilmektedir. Bu durumda, tam
kuru hacim içindeki çeper maddesi oranı da ortalama % 28 olmaktadır.
İçindeki hava boşluğu oranının fazla olması nedeniyle, kavak odunu
bünyesine fazla miktarda su alabilmektedir. Hacim yoğunluk değeri
ortalama 0.37 g/cm3 olan kavak odunu, bünyesine azami % 203 oranında
rutubet alabilmektedir. İçerisine azami oranda su almış bulunan kavak
odununun azami yoğunluk değeri ise 1,12 g/cm3 olarak belirlenmektedir. Bu
nedenle, pek çok ağaç türünde olduğu gibi, tam yaş halde (% 200 oranında
rutubet içerir halde) bulunan kavak odunu suda batmaktadır.
9.1.4. Kavak Odununun Mekanik Özellikleri
Odunun mekanik özellikleri ahşap malzemede boyut ve şekil
değişmelerine, gerilmeye ve kırılmaya yol açan mekanik kuvvetlere karşı
direnç derecesini belirtmektedir. Odunun mekanik özellikleri ağaç türü,
yoğunluk, anatomik yapı, kimyasal yapı, yetişme ortamı, rutubet miktarı,
sıcaklık, çürüme ve lif yönü gibi çok sayıdaki etmene bağlı olarak
değişmektedir. Bu nedenlerle, homojen yapıda olan diğer malzemelere
(örneğin metallere) kıyasla, ağaç malzemenin mekanik özellikleri farklı
olmakta ve tespit edilmesi için çok çeşitli testlerin uygulanması
gerekmektedir (Bozkurt ve Erdin 1997).
Ağaç malzeme teknolojisinde statik dirençler daha çok
uygulanmaktadır. Statik dirençler eğilme, basınç, çekme, makasla ve
yarılma dirençleri olarak ölçülmektedir. Dinamik dirençler ise ani şok
şeklinde yüklenmekte ve dinamik eğilme (şok) direnci olarak ölçülmektedir.
Statik dirençler liflere paralel ve liflere dik yönlerde olmak üzere, iki farklı
yön için belirlenmektedir. Ağaç malzemenin mekanik özellikleri
kapsamında, teknolojik deneyler olarak isimlendirilen, odunun sertlik ve
aşınmaya karşı koyma dirençleri de yer almaktadır.
Odunun yoğunluğu ile dirençleri arasında çok sıkı ve doğru orantılı
bir ilişki bulunmaktadır. Hızlı gelişen bir tür olan kavak odununun
yoğunluğu nispeten düşüktür. Bu nedenle, kavak odununun mekanik
özellikleri, düşük yoğunluklu yumuşak ağaçların (iğne yapraklı ağaçların)
mekanik özelliklerine benzemektedir. Kavak odununun mekanik
özelliklerine ilişkin olarak belirlenmiş olan değerler Tablo 43’te verilmiştir.
145
Tablo 43. Kavak odununun mekanik özelliklerine ilişkin ortalama değerler
(Bozkurt ve Erdin 1997)
Eğime Direnci
Eğilmede elastikiyet modülü
Liflere paralel basınç direnci
Liflere dik basınç direnci
Liflere paralel çekme direnci
Yarılma direnci
Makaslama direnci
Dinamik eğilme (şok) direnci
Liflere paralel brinell sertlik direnci
Liflere dik brinell sertlik direnci
55–76 N/mm2
8800 N/mm2
30–35 N/mm2
3–4 N/mm2
77 N/mm2
0,6 N/mm2
5–6 N/mm2
0,50 kg/cm2
24–37 N/mm2
10–15 N/mm2
9.2. Kavak Odununun Kullanım Alanları
Hızlı gelişen bir ağaç türü olan kavak odununun kullanım alanı
yelpazesi her geçen gün daha çok genişletmektedir. Orman ürünleri
endüstrisinde giderek artan hammadde talebinin karşılanmasında kavak
odununun önemi giderek artmaktadır. Kâğıt hamuru, MDF (medium density
fiberwood) ve yalıtım levhası imalinde kullanılmakta olan kavak odunu,
yonga levha ve lif levha üretiminde önde gelen bir hammadde kaynağını
oluşturmaktadır. Kavak odunu yapraklı ağaç odunları içerisinde yonga levha
imaline en uygun ağaç türü olarak bilinmektedir. Üç tabakalı olarak imal
edilen yonga levhaların, sadece orta tabakasında kavak odunu kullanılması
durumunda, diğer ağaç türlerine ait odunlar ile üretilen yonga levhalara
kıyasla eğilme ve çekme dirençleri daha yüksek olmaktadır (Güler 2001).
Kavak odununun hacim ağırlık değeri (temel yoğunluğu) düşük (0,370
gr/cm3), hacimsel daralma oranı ise nispeten yüksek (%12–14) düzeydedir.
Tabakalı ağaç malzeme imalinde kavak odununun orta tabakada
kullanılması durumunda, çalışma bakımından mamul malzeme daha
oturmuş bir yapıya veya diğer bir deyimle boyutsal stabilizasyona
kavuşturulmuş olmaktadır.
Etiket yongalı levha (Waferboard) ve yönlendirilmiş yongalı levha
(oriented structural board: OSB) üretiminde 1975 yılından bu yana artan
oranda kavak odunu kullanılmaktadır. Kavak odunu, kompozit paneller
(değişik ağaç türlerine ait odunlarından karışık olarak imal edilmiş panel) ve
146
benzeri kereste ürünleri imalinde başarıyla kullanılmaktadır. OSB, LVL
(laminated veneer lumber), PSL (parallel strand lumber), LSL (laminated
strand lumber) olarak isimlendirilen ürünlerin imalinde de kavak odunu
kullanılmaktadır. Ancak, reaksiyon odunu içermesi durumunda, kavak
odunu kompozit ürün imalinde makineli işlemleri olumsuz yönde
etkilemektedir. Odundaki genç odun (juvenile wood) oranının artması ile
odunun mekanik özellikleri de olumsuz yönde etkilenmektedir.
Yumuşak ve açık renkli olan kavak odununun kabukları kolay
soyulmaktadır. Eğilme direnci yüksek olan kavak odununun kimyasal
maddeleri emme ve yandığında is çıkarmama gibi özellikleri bulunmaktadır.
Anılan özellikleri nedeniyle, kavak odunu soyma makinelerinde kolaylıkla
tabakalar halinde soyulabilmektedir. Kavak odunu soyma tabakaları kibrit
çöpü, kontrplak, kaplama ve benzeri soyma-kaplama ürünlerin imalinde
yaygın olarak kullanılmaktadır (Öner ve Aslan 2002).
Kavak odunu makinelerde işlenme, yapışma, kaplama, kesme,
soyma ve benzeri çeşitli işlemlere kolayca uyum sağlayabilen teknolojik
özelliklere sahip bulunmaktadır. Kavak odununun poröz (gözenekli) yapısı,
genelde bir doldurma işlemini gerektirmeksizin yüzey işlemlerinde kolaylık
sağlamakta ve üst yüzey işlemleri için önemli bir problem yaratmamaktadır.
Pek çok ağaç türüne kıyasla, kavak türlerine ait odunların yoğunluk değeri
düşük, porozitesi ise yüksek düzeydedir.
Kurutma işlemlerinde kızılötesi ışınlardan faydalanılarak kaplama
levhalar ve ince keresteler (10 mm kalınlığa kadar) kurutulabilmektedir.
Kavak odununun permeabilitesi (geçirgenliği) yüksek olduğundan, kalın
kerestelerin (10–15 mm) kurutulmasında da bu yöntemden yararlanma
olasılığı bulunmaktadır (Örs 1986).
Taze haldeki kavak odunu yüksek oranda rutubet içerdiğinden,
buharlama yapılmaksızın yonga (strand veya wafer) kesimlerine uyum
sağlayabilmektedir. Kaplama levha imalinde taze kavak odunu kullanılması
durumunda da genellikle buharlama işlemine gerek duyulmamaktadır.
Kimyasal açıdan bakıldığında, kavak odunu büyük oranda
polisakkaritleri (%50 selüloz ve %30 hemiselüloz olmak üzere yaklaşık %
80 oranında holoselüloz) ve yaklaşık %20 kadar da lignin içermektedir. Bu
nedenle, çeşitli ağaç türlerine ait yumuşak odundan % 44–46 oranında sülfat
kâğıt hamuru elde edilirken, kavak odunundan % 52–56 oranında sülfat
kâğıt hamuru alınmaktadır. Yukarıda sayılan niteliklere ek olarak, düşük
147
oranda lignin içermesi, kolay beyazlatılması ve ortalama 1,3 mm olan lif
uzunluğuna sahip olması gibi özellikler de kavak odununun kâğıt üretimi
için uygun bir hammadde olduğunu belirtmektedir. Kavak odunu mekanik,
yarı kimyasal, kraft (veya sülfat) ve sülfit üretim yöntemleri ile kâğıt
hamuru haline getirilebilmektedir. Başta kâğıt hamuru olmak üzere, yapısal
levha olarak aşağıda verilen başlıca üç gurup ürün imalinde kavak odunu
hammadde olarak kullanılmaktadır:



Özel kâğıt ürünleri; peçeteler, mendiller, havlular, ince kâğıt ambalaj
kâğıdı ve kartonlar.
Genel amaçlı kâğıt hamuru üretimi; yarı kimyasal ve beyazlatılmış
sülfit kâğıt hamuru üretimi.
Yapısal levhalar; yalıtım levhaları, tavan kaplama levhaları ve lif
levhalar.
Kavak odunu kullanılarak üretilen kraft hamuru yüksek opaklık ve
iyi kümelenme özelliklerine sahip bulunmaktadır ve bu nedenlerle kavak
odunu kâğıt üretimi için uygun bir hammadde olarak kabul edilmektedir
(Balatinecz ve Kretschmann, 2001).
Diğer orman ağacı türlerine kıyasla kavak ağacı çok daha kısa idare
süreleri sonunda kesilmekte ve üretilen tomruğu da nispeten daha küçük
çaplı (genellikle 30–40 cm) olmaktadır. Bu özelliğine ek olarak, kavak
odununun mantar tasallutuna daha açık olması, kereste olarak biçilme
maliyetini yükseltmektedir. Buna rağmen, kavak odunu çok geniş bir alanda
(palet, ambalaj sandığı ve kutuları, mobilya elemanları, kereste yapılı
paneller) bıçkılık kereste olarak kullanılmaktadır.
Kavak kerestesinin çalışmaya eğilimli olması, kullanım alanlarında
en belirgin sorunu oluşturmaktadır. Bu nedenle bazı durumlarda kavak
kerestesinin özenle kurutulması gerekmektedir.
Kavak odununun kullanım yerlerindeki stabilitesi orta düzeydedir.
Yoğunluğu düşük olmasına rağmen, kavak odunu orta derecede dayanıklı
bir ahşap malzeme olarak nitelendirilmektedir. Ayrıca, kokusuz, reçinesiz,
yüksek düzeyde eğilme direncine ve oldukça iyi çivi tutma yeteneğine sahip
olması gibi özelliklerinden dolayı ambalaj sanayinde yaygın olarak
kullanılmaktadır.
148
9.2.1. Yabancı Kavak Odununun Kullanım Alanları
Türkiye'de yabancı kavak yetiştiriciliği büyük ölçüde Populus x
euramericana (I–214) melez kavağı ile SAMSUN (I–77/51) kavağı klonları
ile yapılmakta ve üretimlerinin büyük bölümü endüstriyel alanda
kullanılmaktadır. Yabancı kavak odununun Türkiye'de ana kullanım alanları
aşağıda verilmiştir:
Soyma sanayii (kontrplak, kibrit ve kaplama)
Ambalaj sanayii (palet, meyve-sebze sandığı, kutu ve benzeri)
Mobilya sanayii ( bıçkılık odun olarak daha çok iç kısımlarda)
Lif, yonga ve selüloz sanayii (yongalık odun olarak)
Yukarıda sayılan ana kullanım alanları dışında daha çok ahşap çatı
malzemesi olmak üzere, yabancı kavak odunu inşaat sektöründe de
kullanılmaktadır.
9.2.2. Yerli Karakavak Odununun Kullanım Alanları
Yerli karakavak odunu ülkemizin ormanca fakir yörelerinde özellikle
kırsal yapılarda geleneksel malzeme olarak kullanılmakta ve bu yörelerin
ahşap malzeme ihtiyacını önemli ölçüde karşılamaktadır. Yerli karakavak
odunu kırsal inşaatlarda hem yuvarlak odun olarak, hem de kereste halinde
kullanılmaktadır. Kentsel alanlarda faaliyet gösteren inşaat sektörü
tarafından da, bıçkılık yerli karakavak tomruğu kalıplık tahta ve yük taşıyıcı
ahşap malzeme olarak kullanılmaktadır. Yerli karakavak odununun mekanik
özellikleri üzerinde büyük örneklerle ve tahribatsız metotla yapılan ve
sonuçları aşağıda verilen araştırma bulgularına göre, karakavak odunu inşaat
sektörü standartlarına uygun ikinci sınıf bir ahşap malzeme olarak
nitelendirilmektedir (Odabaşı ve Acar 1975):
Eğilme direnci
: 75 kg/cm2
Liflere paralel basınç direnci
: 70 kg/cm2
Liflere dik basınç direnci
: 25 kg/cm2
Liflere paralel çekme direnci
: 70 kg/cm2
Liflere paralel makaslama direnci : 10 kg/cm2
Yukarıdaki veriler, inşaat sektörü tarafından ladin ve köknar gibi
yumuşak odunlu orman ağacı türlerinin kullanıldığı alanlarda yerli
karakavak odununun da kullanılabileceğini göstermektedir.
149
9.2.3. Kavak Biyokütlesi Kullanım Alanları
1970’li yıllardaki enerji krizi sırasında, kavak odunu enerji şirketleri
tarafından bir kurtarıcı olarak düşünülmüştür. Bu dönemde artan petrol
fiyatları nedeniyle, dar aralık mesafe düzenlerinde ve kısa idare süreli kavak
bitkisel kültle üretimi veya diğer bir ifade ile biyokütle (biomass) üretimi
amaçlı ağaçlandırmalar konusuna yoğun bir yönelim olmuştur.
Kavak biyokütlesinin enerji değeri 4,3 ila 4,8 kcal/kg ve bir hektar
alandaki yıllık enerji veriminin de ortalama 27 varil sıvı yakıta eş değerde
olduğu rapor edilmiştir (Isebrands et al.1979). Enerji fiyatlarının 1990’lı
yıllarda tekrar düşmesi sonucunda, kavak biyokütle üretimine ilgi
azalmıştır. Ancak, enerji piyasalarındaki istikrarsızlık ve sık fiyat
değişimleri, hızlı gelişen bir biyokütle oluşturan kavak odununun alternatif
bir enerji kaynağı olarak düşünülmesini gündemde tutmaktadır.
Kavak odunu yapı malzemesi ve endüstriyel hammadde olarak
kullanılması dışında, çok eskilerden beri yakacak odunu veya enerji
hammaddesi olarak da kullanılmıştır. Dünya’da bulunan fosil enerji
kaynaklarının toplam küresel enerji talebini karşılayamaması halinde,
yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelimin artması beklenmektedir. Bu
durumda, kavak biyokütle üretiminin en önemli yenilenebilir enerji
kaynaklarından birisi olarak önem kazanması beklenmelidir.
Hızlı gelişen ağaç türleri ile tesis edilen endüstriyel
ağaçlandırmalarda, kısa idare süreleri sonunda çok yüksek düzeyde odun
hâsılası elde edilebilmektedir. Ülkemizde seçilmiş kavak klonları ile tesis
edilen ağaçlandırmalar, diğer hızlı gelişen ağaç türleri ile tesis edilen
endüstriyel ağaçlandırmalara kıyasla, daha yüksek düzeyde biyokütle artımı
sağlamaktadır. Kavak ve diğer hızlı gelişen ağaç türleri ile endüstriyel
ağaçlandırmalar tesis eden işletmeler, pazar isteklerine uygun boyut ve
nitelikte odun üretmeyi amaçlamaktadır. Günümüz koşullarında pazar
istekleri daha çok kalın çaplı soymalık ve bıçkılık tomruk üretimini teşvik
etmektedir. Kalın boyutlu tomruk üretebilmek için, ağaçlandırmalarda geniş
dikim aralıkları ve nispeten daha uzun idare süreleri uygulanmaktadır.
Ağaçlandırmaların daha dar aralık mesafe düzenlerinde tesis edilmesi
durumunda, daha kısa idare süresi sonunda, daha yüksek oranda yıllık
ortalama biyokütle ve eşdeğer enerji hammaddesi artımı sağlanmaktadır.
Ancak, bu durumda üretilen bitkisel kütle daha ince çaplı odun ürününden
oluşmaktadır (Ek Tablo: 75–77). İnce çaplı bitkisel odun kütlesinin
150
günümüz pazar koşullarında kullanım alanları sınırlı ve bu nedenle pazar
değeri de daha düşük bulunmaktadır.
Seçilmiş kavak klonları ile çok sık aralık mesafe düzeninde
biyokütle üretimi ağaçlandırmaları tesis edilmesi halinde, 4 ila 7 yıllık kısa
idare süreleri sonunda 30 – 80 m3/ha/yıl (25 – 45 ton/ha/yıl) düzeyinde
kavak biyokütlesi artımı sağlanabilmektedir. Kavak klonları kullanılarak ve
sık dikimler ile tesis edilecek ağaçlandırmalarından kısa idare süreleri
sonunda önemli ölçüde biyokütle üretilmesi ve fosil enerji kaynaklarına
bağımlılığın bir ölçüde azaltılması olası görülmektedir (Ek Tablo 75–77).
Fosil enerji kullanılması durumunda atmosfere çevre kirliliğini
artıran gazlar (sera gazları) verilmektedir. Biyokütle üretiminde ise
atmosferdeki CO2 alınmakta ve yerine oksijen verilmektedir. Böylece,
karbon dönüşümüne ve çevre koşullarının iyileştirilmesine katkı sağlanmış
olmaktadır.
9.2.4. Kavak Odununun Diğer Kullanım Alanları
Bir biyokütle olarak kavak odunu için yeni kullanım alanları ve
kullanım teknolojileri araştırılmakta ve geliştirilmektedir. Ayrıca, kavak
ağacının protein bakımından zenginleştirilmiş yapraklarının hayvan yemi
olarak kullanılması da düşünülmektedir (Morley and Balatinecz 1993;
Nelson et al. 1984).
9.3. Kavak Odununun Muhafazası
Kavak odununda mantarlara karşı toksin özellikte olan yabancı
maddeler daha düşük oranlarda bulunmaktadır. Bu nedenle, kavak odunu
mantar tasallutuna daha az dayanıklı ve çürümeye karşı daha açık
bulunmaktadır. Ayrıca, kavak odunu zararlı böceklere karşı da daha
hassastır. Kavak ağacında öz odununa kıyasla diri odun koruyucu kimyasal
maddelerle daha kolay emprenye edilebilmektedir.
Dikili kavak ağaçları çok sayıda böceğin tasallutuna uğramakta ve
çeşitli zararlar görmektedir. Kesildikten sonra depolanan kavak odunlarında
ise böcek tasallutu daha az görülmesine karşılık, mantar tasallutu daha
büyük sorunlar oluşturmaktadır. Depolanmış haldeki kavak odunu hızlı
rutubet kaybetmekte ve bu durum sonucunda ağırlığı da hızla azalmaktadır.
Ayrıca, rutubet kaybı sırasında odunda çalışma ve şekil bozuklukları
meydana gelmektedir. Kavak odununda çalışma büyük oranda yıllık
halkalara teğet yönde oluşmaktadır. Bu nedenle, depolanmış tomruklar
151
ardaklanmakta, soymalık tomruk niteliklerini yitirmekte ve büyük ölçüde
değer kaybına uğramaktadır. Kabuğu soyulmuş tomruklar daha hızlı rutubet
kaybetmekte ve odundaki deformasyonlar da daha kısa sürede oluşmaktadır.
Bu nedenle kesilmiş kavak tomrukları kabukları soyulmadan
depolanmaktadır.
Kavak odununun depolanarak muhafaza edilmesinde önemli
sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bu nedenle, kavak ağaçlandırmalarının dikili
olarak satışlarından sonra ve odunun kullanım zamanının belirlenmesinden
hemen önce kesilmesi önerilmektedir. Kavak ağaçlandırmalarının
kesiminden odununun kullanılmasına kadar geçen sürenin 30 günü
aşmaması, sıcak yaz mevsiminde ise bu sürenin daha da kısa tutulması
önerilmektedir. Özellikle, soymalık tomrukta olduğu gibi, kurumaları
sonucunda deformasyona ve büyük ölçüde değer kaybına uğraması söz
konusu olan kavak tomruklarının, hemen kullanılmalarının mümkün
olmadığı hallerde, su havuzlarında bekletilerek muhafaza edilmesi
önerilmektedir.
Yongalık kavak odununun yongalanmış olarak depolanması
durumunda, sıkışma sonucunda kendiliğinden ısınma ve yanma gibi önemli
sorunlar oluşmaktadır. Bu nedenle, etkili ve yeterli havalandırma sistemleri
bulunmayan, teknik standartlara uymayan depolarda veya silolarda
yongalanmış odunun büyük yığınlar halinde ve uzun süreli olarak
depolanması sakıncalı görülmektedir.
152
KAYNAKÇA
AFOCEL 1981. Association Foret Cellulosa. La Culture
Peuplier. Paris.
AKGÜL, M. 2001. Kavak Odunundan Etanol-Su Yöntemiyle
Çözünebilir Selüloz Elde Edebilme Olanaklarının Araştırılması. KTÜ
Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi. Trabzon.
AKGÜL, S. 2006. Kavak Ağaçlandırmalarında Çelik ve Fidan
Kullanımının Teknik ve Ekonomik Yönden Araştırılması. Kavak ve
Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, 2006 Yılı Çalışma
Raporu, İzmit.
AKGÜL, S. 2007. Kavak Yetiştirme Tekniğindeki Gelişmeler,
Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Bottlenecks, Solutions and Priorities in
the Context of Functions of Forest Resources. İstanbul.
AKGÜL, S. 2008. A Study on Determination of Planting
Material Used for Poplar Plantations in Turkey. FAO International
Poplar Commission 23rd Session, p.4. Rome.
ALANAY, A. 1988. Karakavak Ağaçlandırmaları ve Zirai Ara
Kültür Ekonomisi Üzerine Araştırmalar. Kavak ve Hızlı Gelişen
Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, Yıllık Bülten No: 143, İzmit.
ATİK, C. 1995. Titrek Kavak ( Populus tremula L.) ve Kağıt
Sanayii. İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
AYBERK, S. - ANGELİ, A. - ÇOLAK, İ. 1992. Özel Kavak
Fidanlıklarında Tarımsal Ormancılık Tekniklerinin Geliştirilmesi
Üzerine Araştırmalar. Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları
Araştırma Enstitüsü, Yıllık Bülten No: 160, İzmit.
AYTUĞ, B. 1984. Odun Anatomisi. İ.Ü. Orman Fakültesi
Roto Baskı, İstanbul.
BALATINECZ J. - KRETSCHMANN, D. E. 2001.
Properties and Utilization of Poplar Wood, Poplar Culture in North
America. The 21st session of the International Poplar Commission.
National Research Council of Canada.
153
BİRLER, A. S. 1983. “I–214” Melez Kavağı Plantasyonlarında Hâsılat Araştırmaları. Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları
Araştırma Enstitüsü, Yıllık Bülten No: 19, s. 1 – 152, İzmit.
BİRLER, A. S. - USTA, H. Z. - YÜKSEL Y. 1983.
Karakavaklar İçin Hacim Tablosu. Kavak ve Hızlı Gelişen Orman
Ağaçları Araştırma Enstitüsü, Yıllık Bülten No: 19, s. 153–168, İzmit.
BİRLER, A. S. 1986. “I–214” Melez Kavağı Plantasyonlarında Hâsılat Araştırmaları (genişletilmiş ikinci baskı). Kavak ve Hızlı
Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, İzmit.
BİRLER, A.S. 1987. Plantation Economics, Applied to Poplar
Cultivation. United Nations Development Programme, FAO, FO:
TCP/TUR/6651, Training Document Nr. 12, Izmit
BİRLER, A.S.-YÜKSEL, Y.- DİNER, A. 1987. Kavak
Fidanlık İşlemlerine ait Birim Zaman ve Maliyet Analizleri. Kavak ve
Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, No: 138, İzmit.
BİRLER, A.S. – YÜKSEL, Y. – DİNER, A. 1989. “I–214”
Melez Kavak Ağaçlandırma Ekonomisi. Kavak ve Hızlı Gelişen
Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, Teknik Bülten No: 145, İzmit.
BİRLER, A. S. - DİNER, A. - KOÇER, S. 1992. Karakavak
Ağaçlandırmalarında Hâsılat Araştırmaları. “Türkiye’de Kavakçılık,
1994, s. 165–185”. Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma
Enstitüsü, İzmit.
BİRLER, A. S. - KOÇER, S. 1993. Kavak Fidanlıkları ile
Maliyet Analizleri, Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma
Enstitüsü. Teknik Bülten No:161, İzmit.
BİRLER, A. S. - DİNER, A. 1994 a. Türkiye Kavakçılığının
Alan Servet ve Değer Yönlerinden İncelenmesi. Kavak ve Hızlı
Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Dergisi, No: 21, İzmit.
BİRLER, A. S. - DİNER, A. - KOÇER, S. 1994 b. Melez
Kavak Ağaçlandırmalarının Bitişiğindeki Tarımsal Ürün Verimliliğine
Etkisi. Türkiye’de Kavakçılık, Kavak ve Hızlı Gelişen Orman
Ağaçları Araştırma Enstitüsü, İzmit.
154
BİRLER, A. S. - DİNER, A. - KOÇER, S. 1996. Melez
Kavak (P.x euroamericana Dode. Guinier cv. “I–214”) Klonunda
Kitle Üretimi. Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma
Enstitüsü, Teknik Bülten No: 179, İzmit.
BİRLER, A. S. 2009. Endüstriyel Orman Ağaçlandırmaları.
Düzce Orman Fakültesi Yayın No 4. (ENAT A.Ş. Yayını), İstanbul.
BOZKURT, Y. - ERDİN, N. 1989. Ticarette Önemli Yabancı
Ağaçlar. İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınları, Yayın No: 4, İstanbul.
BOZKURT, Y. - ERDİN, N. - ÜNLÜGİL, H. 1995. Odun
Patolojisi. İstanbul Üniversitesi Yayın No 3878, Orman Fakültesi
Yayın No 432, İstanbul.
BOZKURT, Y. - ERDİN, N. 1997. Ağaç Teknolojisi. İ.Ü.
Orman Fak. Yayın No: 445, İstanbul.
CATERPILLAR TRACTOR CO. 1972. Caterpillar
Performance Hand Book. Edition 2. Form AE 032000. p.23. 7.
CULPIN, C. 1960. Farm Machinery. Crosby Lockwood and
Sons Ltd. 26, Old Brompton Road, London.
ÇANAKÇIOĞLU, H. 1993. Orman Entomolojisi, Özel
Bölüm. İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi, İ.Ü.Yayın No 3623,
Fakülte Yayın No 412, İstanbul.
ÇANAKÇIOĞLU, H. – ELİÇİN, G. 1998. Fitopatoloji (Özel
Bölüm). İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları. Fakülte Yayın No. 456,
İstanbul.
ÇANAKÇIOĞLU, H. - MOL, T. 1998. Orman Entomolojisi.
İ.Ü.Orman Fakültesi Yayınları. Fakülte yayın No: 455, İstanbul.
DAŞDEMİR, İ. 2001. Ormancılık İşletme Ekonomisi, Ders
Notu. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Bartın Orman Fakültesi,
Yayın No: 17/6, Bartın.
DEMİRTAŞ, H. ve Ark. 1963. Yerli Prototip Traktör
Dizaynı. Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yıllığı. Yıl 13, Fasikül
2, 3 ve 4’ten Ayrı Basım. Ankara.
DİNER, A. 1994. Kavakçılıkta Karma Sistemlerin Ekonomik
Analizi. İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans
Tezi. İstanbul.
155
DİNER, A. - KOÇER, S. 1999. “I-214” Melez Kavak
Ağaçlandırmalarında Ara Tarımın Kavakçılık Ekonomisine Etkileri.
Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, Teknik
Bülten No: 189, İzmit.
FAO 1965. Registrement International des Nome du Peuplier.
FAO/CIP/170, Teheran, FAO, Rome.
FAO 1968. Institut du Peuplier Turquie. Rapport Generale,
Volume 1, 217p. Rome.
FAO 1979. Poplars and Willows in Wood Production and
Land Use. FAO Forestry Series, Rome.
FİGEN, N. - EREM, A. 1949. Kavak Kültürüne Dair
İtalya’da Yapılan Etüt Raporu. Sümerbank Selüloz Sanayii
Müessesesi Selüloz Basımevi, İzmit.
FRISON, G. 1969. Alcuni Aspetti della Nutrizione Minerale
del Pioppo in Vivaio: Produzione in Sostanza Secca ed Assorbimenti
di Sostanza Nutritizie. Cellulosa Carta, Roma.
FRISON, G. 1999 a. Propagazione del Pioppo (Kavak Fidanı
Üretimi. Çeviren: Necdet GÜLER). Turkish - Italian Cooperation
Poplar Development Project in Turkey. Ankara.
FRISON, G. 1969 b. Asportazioni Minerali nel Pioppetto.
Cellulosa Carta. Roma.
GÜLER, C. 2001. Pamuk (Gossypium hirsitum L.)
Saplarından Yonga Levha Üretimi Olanaklarının Araştırılması.
Doktora tezi, ZKÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü. Zonguldak.
ISEBRANDS J.G. - STUROS, J.A. - CRIST, J.B. 1979.
Integrated Utilization of Biomass, a case study of short rotation
intensively cultured populus raw material. TAPPI 62 (7)67-70.
KAE 1981. Kavakçılık Ekonomisi ve Değerlendirme. Ulu
Önder Atatürk’ün 100. Doğum Yıldönümünde Türkiye’de Kavak ve
Kavakçılık. Orman Bakanlığı, Kavak ve Hızlı Gelişen Orman
Ağaçları Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, İzmit.
KAE 1994. Türkiye’de Kavakçılık. Kavak ve Hızlı Gelişen
Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, İzmit.
156
KANTAY, R. - KANTAY, N. M. 2001. Korunmaya Muhtaç
Değerli Bir Ağaç Türümüz Dişbudak Yapraklı Kanatlı Ceviz
(Pterocarya fraxinifolia). Teknik Bülten Yıl 2, Sayı 3, Ankara.
KAŞKALOĞLU, N. - TÜRKMENOĞLU, H. 1962. Zirai
Mücadelede İlaçlama Tekniği. T.C. Tarım Bakanlığı, Bornova Zirai
Mücadele Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten 7. İzmir.
KILIÇASLAN, H. – ZORALİOĞLU, T. – ULUDAĞ, S. –
KARABULUT, S. 2005 a. Kavak Fidanlıklarında Anaçlık
Yöntemiyle Bir ve İki Yaşlı Sırık Çeliği Yetiştirme Standart
Metodunun Tespit Edilmesi ve Ağaçlandırmalardaki Başarısı Üzerine
Araştırmalar. Kavakçılık Enstitüsü, Teknik Bülten No: 201, İzmit.
KILIÇASLAN, H. - ULUDAĞ, S. - KARABULUT, S. 2005
b. İzmit ve Samsun Yöresinde Tesis Edilen Samsun(I–77/51) klonu
Ağaçlandırmalarında Fidan ve Sırık Çeliği Kullanılma koşul ve
olanakları. Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma
Enstitüsü, Teknik Bülten No: 202, İzmit.
KOÇER, S. 1999. Ülkemizde Kavakçılığın Geliştirilmesinde
Yeni Finansman Olanakları. Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları
Araştırma Enstitüsü, Teknik Bülten No: 190, İzmit.
KOÇER, S. - DİNER, A. - ŞENER, G. 2007a. Samsun
Kavağı (I–77/51) için Hacim Tablosu Düzenlenmesi ve Yoğunluk
Değerlerinin Belirlenmesi. Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları
Araştırma Enstitüsü, Teknik Bülten No: 204, 42 s, İzmit.
KOÇER, S. - ŞENER, G. - DİNER, A. 2007b. I–45/51 (P. x
Euramericana (Dode) Guinier Cv. “I–45/51”) Melez Kavağı İçin
Hacim Tablosu Düzenlenmesi ve Yoğunluk Değerlerinin
Belirlenmesi. Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma
Enstitüsü, Teknik Bülten No: 205, 42s, İzmit.
LUCCI, S. - TACENUR, A. 1991. Kavağın Gelişmesinde
Çevresel Şartlar, Uygun Yetişme Ortamlarının Seçimi ve
Değerlendirilmesi. Türkiye Kavakçılığını Geliştirme Projesi, Modern
Kavakçılık Semineri. T.C. Orman Genel Müdürlüğü. Ankara.
MALOY, O. C. 1993. Plant Disease Control, Principles and
Practice. John Wiley and Sons Inc., New York.
157
MANION, P. D. 1991. Tree Disease Concepts, Second
Edition. Prentice Hall, Eaglewood Cliffs, New Jersey.
MOL, T. 1998. Hızlı Gelişen Türlerle Yapılan ve Yapılacak
Ağaçlandırmalarda Orman Koruma ve Entomoloji Problemleri. Hızlı
Gelişen
Türlerle
Yapılan
Ağaçlandırma
Çalışmalarının
Değerlendirilmesi ve Yapılacak Çalışmalar. Workshop, Ankara
MORLEY, P.M. - BALATİNECZ, J.J. 1993. Poplar
Utilization in Canada. Forestry chronicle. 69 (1): 46–52.
MPM 1974. İş Etüdü. Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları
No. 29. Ankara.
MUTAF, E. 1974. Tarım Alet ve Makineleri. Ege Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Yayınları No.218, Bornova, İzmir.
NELSON, N.D. - STUROS, J.A. - FRITSHEL, P.R. SATTER, L.D. 1984. Ruminant Feedstuff from the Commerical
Foliage of Hybrid Poplars Grown under Intensive Culture., For. Prod.
J., 34: 37-44.
ODABAŞI, Y. - ACAR, O. 1975. Yapı Malzemesi Olarak
Karakavak Ağacının Bazı Özellikleri Üzerinde Araştırmalar. Kavak
ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, Yıllık Bülten
No:10, s. 281 – 332, İzmit.
OPENSHAW, K. 1980. Cost and Financial Accounting in
Forestry. Pergamon Pres, Oxford OX3 0BW, England.
ÖNER, N. - ASLAN, S. 2002. Titrek Kavak (Populus tremula
L.) Odununun Kronolojik Özellikleri ve Kullanım Yerleri. Süleyman
Demirel Üniversitesi, Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, Sayı: 1,
ISSN: 1302–7085, Sayfa:135–146
ÖRS, Y. 1986a. Fiziksel ve Mekanik Ağaç Teknolojisi. KTÜ,
Orman Fak. Seri No: 11, sayfa 37, Trabzon.
ÖRS, Y. 1986b. Kurutma ve Buharlama Tekniği. KTÜ,
Orman Fak. Seri No: 15, sayfa 166, Trabzon.
SARIBAŞ, M. 1991. Galeri Kavakçılığında Sudan Uzaklık ve
Fidan Etmeni. . Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma
Enstitüsü Müdürlüğü Dergisi, Sayı, 1991/1, İzmit.
158
SARIBAŞ, M. 1993. Anaçlık Yöntemiyle Köksüz KAVAK
Fidanı Üretim Tekniklerinin Araştırılması. Kavak ve Hızlı Gelişen
Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Yıllık Bülteni No:164, İzmit.
SEKAWIN, M. 1977. I Cloni di Pioppo Iscritti nel Registo
Nazionale Italiana Deidoni Forestali. Ministero Dell’agricoltura
Edelle Foreste, Collana Verde No. 45, 151s., Rome.
SELİK, M. 1986. Ormancılık Fitopatolojisi. İ.Ü. Orman
Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No.3400, O.F. Yatın No.377,İstanbul.
SEMİZOĞLU, M.A. 1979. Modern Kavakçılık El Kitabı.
Yenilik Basımevi. İstanbul.
SEMİZOĞLU, M. A. 1981. Türkiye’de Kavakçılığın
Hâlihazır Durumu, Yöntemleri ve Sonuçları. Türkiye’de Hızlı
Büyüyen Türler Endüstriyel Plantasyonları Sempozyumu, İzmit.
SERTMEHMETOĞLU Z. - ACAR, O. - BİRLER, A. S.
1967. Bir Endüstri Ağacı Olarak I–214 Melez Kavak Odununun
Mekanik Dirençleri Konusunda Araştırmalar. Kavak ve Hızlı Gelişen
Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Yıllık Bülteni No: 2, İzmit.
SERTMEHMETOĞLU Z. - ACAR, O. - BİRLER, A. S.
1969. Konya, Niğde ve Nevşehir Çevresi Karakavak Yetiştiriciliğinde
Ekonomik İncelemeler. Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları
Araştırma Enstitüsü Yıllık Bülteni No: 4, s. 97–163, İzmit.
SMEYERS, F. 1981. Quick Cost Estimates for Use of
Agricultural Machinery per Hour and per Hectare. Working Paper for
Use of Investment Centre, FAO, Rome.
STRIDSBERG, E. 1967. Cost Studies in European Forestry.
Royal Collage of Forestry. No.49. Stockholm.
TİMUR, H. 1984. İş Ölçümü, İş Planlaması, Verimlilik.
Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü. Yayın No.207. Ankara.
TOLAY, U. – AYBERK, S. – GÖKÇE, O. – ERTAN, E. –
SOYSAÇ, G. – GÜMÜŞDERE, İ. – DERELİ, M. 1983. Elverişli Yetişme
Ortamlarında P. x euramericana “I–214” ve P. nigra Tr. “Gazi” Kavak
Ağaçlandırmalarının Kuruluşlarında 1 ve 2 Yaşlı Köksüz Gövde
Sürgünlerinin Kullanılma Koşul ve Olanaklarının Araştırılması. Kavak ve
Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Yıllık Bülteni No:19,
İzmit.
159
TUNÇTANER, K. - AS, N. - ÖZDEN, Ö. 2004. Bazı Kavak
Klonlarının Büyüme Performansları, Odunlarının Bazı Teknolojik
Özellikleri ve Kâğıt Üretimine Uygunlukları Üzerine Araştırmalar.
Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, Teknik
Bülten No:196, İzmit.
TUNÇTANER, K. 2007. Orman Genetiği ve Ağaç Islahı.
Türkiye Ormancılar Derneği, Eğitim Dairesi 4, Ankara.
TUNÇTANER, K. 2008. Kavaklarda Genetik Islah ve
Seleksiyon. Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma
Enstitüsü, İzmit.
ULUDAĞ, S. – KILIÇASLAN, H. – KARABULUT, S.
2003. Kavak Fidanlıklarında Yeni Üretim Teknikleri ve Dikim
Materyali. Türkiye Milli Kavak Komisyonu VII. Olağan Kurulu, 8-9
Nisan,2003, İzmit. Tebliğler.
ULUER, K. - GÜRER, M. - GÜLER, N. 1998. Kavaklarda
Cytospora chrysosperma (Pers.) Fr. Zararını Önleme Üzerine
Araştırmalar. Orman akanlığı Yayın No 87, Kavak ve Hızlı Gelişen
Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Yayın No 224/3, İzmit.
VURAL, M. 1975. Türkiye’de Yerli ve Kültürleri Yapılan
Kavaklarda Yapraklara Arız Olan Mantarlar. Kavak ve Hızlı Gelişen
Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Yıllık Bülteni No.9 İzmit
WEBER, S. - WILLIAMS, L. - LANIGAN, T. SCANLON, K. 2003. Annosum Root Rot and Red Pine Pocket
Mortality in Wisconsin. Biology and Management. Department of
Natural Resources Publishing Division, Wisconsin.
YALTIRIK, F. 1973. Türkiye’de Doğal Yetişen ve
Yetiştirilen Karakavak Taksonları Üzerinde Görüşler. İ. Ü. Orman
Fakültesi Dergisi, Seri B, Cilt XXIII, Sayı 2, İstanbul.
YAMAN, B. - SARIBAŞ, M. 2004. Türkiye’nin Euxine
Bölgesindeki Doğal Kavak (Populus L.) Taksonlarında Yükseltiyle
İlişkili Olarak Trahe Hücre Boyutlarındaki Varyasyonlar. Süleyman
Demirel Üniversitesi, Orman Fakültesi Dergisi Seri: A, Sayı: 1, Yıl:
2004, ISSN: 1302–7085, Sayfa: 111–123
160
ZENGİN, M. 1989 a. Gübre ve Kavak Fidanlıklarında
Gübreleme. Türkiye Kavakçılığını Geliştirme Projesi Eğitim
Semineri. Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma
Enstitüsü, İzmit.
ZENGİN, M. 1989 b. Kavak Fidanlıklarında Toprak
Özellikleri ve Saha Seçimi. Türkiye Kavakçılığını Geliştirme Projesi
Eğitim Semineri. Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma
Enstitüsü, İzmit.
ZORALİOĞLU, T. 1993. Melez Kavak Fidanlıklarında Çelik
Bahçeleri Kurulması ve İşletilmesi. Kavak ve Hızlı Gelişen Orman
Ağaçları Araştırma Enstitüsü, Teknik Bülten No. 165, İzmit.
161
EKLER
(Ek Tablo 1- 77)
TÜRKİYE’DE YETİŞTİRİLEN
KAVAKLAR İÇİN
HACİM VE HÂSILAT TABLOLARI
163
164
TÜRKİYE’DE YETİŞTİRİLEN
KAVAKLAR İÇİN
HACİM TABLOLARI
(Ek Tablo 1 – 10)
165
EkTablo 1. Yerli karakavaklar için kabuklu gövde hacim tablosu (Birler ve ark. 1983)
Göğüs
Çapı
(cm)
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
10
34
42
50
59
69
79
90
102
115
128
142
157
173
189
207
225
243
263
11
38
46
55
64
75
86
98
111
125
140
155
172
189
207
225
245
266
287
309
332
356
12
41
50
59
70
81
93
107
121
136
152
168
186
205
224
244
266
288
311
335
360
386
412
440
469
13
44
53
64
75
87
101
115
130
146
163
181
200
220
241
263
286
310
335
361
387
415
444
474
504
536
569
603
14
47
57
68
80
94
108
123
139
156
175
194
214
236
258
282
306
332
358
386
415
444
475
507
540
574
609
645
682
721
760
15
16
17
18
61
73
86
100
115
131
148
167
186
207
228
251
275
300
326
354
382
411
442
474
507
540
576
612
649
688
727
768
810
853
77
91
106
122
139
157
177
198
219
242
267
292
319
346
375
405
437
469
503
538
574
611
649
689
730
772
815
860
905
96
112
129
147
166
187
209
232
256
282
309
337
366
397
429
462
496
532
568
607
646
687
729
772
816
862
909
957
118
136
155
175
197
220
245
270
297
325
355
386
418
452
487
523
560
599
639
681
724
768
814
860
909
958
1009
Kabuklu Gövde Hacmi (dm 3)
Ağaç Tam Boyu (m)
19
20
21
22
143
163
184
207
231
257
284
312
342
373
406
440
475
511
550
589
630
672
716
761
807
855
904
955
1007
1061
171
193
217
243
270
298
328
359
391
425
461
498
536
576
618
660
705
750
798
846
896
948
1001
1056
1112
167
202
227
254
282
311
343
375
409
445
482
521
561
603
646
691
737
785
834
885
938
992
1047
1104
1163
237
265
294
325
358
392
427
464
503
544
586
629
674
721
769
819
871
924
979
1035
1093
1153
1214
23
24
25
26
27
28
29
30
276
307
339
373
408
445
484
524
566
610
655
702
751
802
854
907
963
1020
1079
1139
1201
1265
319
352
387
424
463
503
545
589
634
682
731
781
834
888
944
1001
1061
1122
1185
1249
1316
366
402
441
481
522
566
612
659
708
759
811
866
922
980
1040
1101
1165
1230
1297
1366
417
457
498
542
587
634
683
734
786
841
897
956
1016
1078
1142
1208
1275
1345
1416
473
516
561
608
657
707
760
814
871
929
990
1052
1116
1182
1250
1320
1392
1466
534
580
628
679
731
786
842
900
961
1023
1088
1154
1223
1293
1365
1440
1516
599
649
701
755
812
870
930
992
1057
1123
1192
1263
1335
1410
1487
1566
670
723
779
837
897
960
1024
1090
1159
1230
1303
1378
1455
1534
1616
Ek Tablo 2. “I–214” melez kavağı için kabuklu gövde hacim tablosu (Birler 1983)
Göğüs
Çapı
(cm)
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
10
35
43
51
60
70
80
91
102
114
126
139
-
11
39
47
56
66
76
88
99
112
125
139
153
167
-
12
42
51
61
72
83
95
108
122
136
151
166
182
199
216
-
13
45
55
66
77
89
103
117
131
147
163
180
197
215
234
253
272
-
14
49
59
70
83
96
110
125
141
158
175
193
212
232
252
273
294
315
337
359
-
15
52
63
75
88
103
118
134
151
169
188
207
227
248
270
292
315
338
362
386
411
436
461
-
16
55
67
80
94
109
125
142
161
180
200
221
242
265
288
312
337
362
387
413
440
467
494
521
549
577
-
17
58
71
85
99
116
133
151
170
191
212
234
257
282
306
332
358
385
413
441
469
498
527
557
587
617
647
677
707
-
18
61
75
89
105
122
140
160
180
202
224
248
273
298
325
352
380
408
438
468
498
529
561
593
625
657
690
723
755
788
821
854
-
19
79
94
111
128
148
168
190
213
236
262
288
315
343
372
401
432
463
495
528
561
595
629
663
698
733
768
804
839
875
910
945
980
1015
-
20
99
116
135
155
177
199
223
249
275
303
331
361
391
423
455
489
523
557
593
628
665
702
739
776
814
852
890
929
967
1005
1043
1081
1118
Kabuklu Gövde Hacmi (dm 3)
Ağaç Tam Boyu (m)
21
22
23
24
122
141
148
162
170
177
185
194
202
210
209
219
228
238
234
245
256
267
261
273
285
297
289
302
316
329
318
333
347
362
348
364
381
397
379
397
415
433
411
431
451
470
445
466
488
509
479
502
526
549
514
539
564
590
550
577
604
632
587
616
645
675
624
656
687
718
662
696
730
763
701
737
773
809
740
779
817
855
780
821
862
902
820
863
907
950
860
906
952
998
901
950
998
1047
942
993
1045 1096
983
1037 1091 1145
1024 1081 1138 1195
1065 1125 1185 1245
1106 1169 1232 1295
1147 1213 1279 1345
1188 1257 1326 1396
168
25
247
277
309
342
377
413
451
490
530
572
615
659
704
750
797
845
893
943
993
1044
1095
1147
1199
1252
1305
1358
1411
1464
26
288
321
356
392
430
469
509
551
595
640
685
733
781
830
880
931
983
1036
1089
1143
1198
1253
1308
1364
1420
1476
1533
27
333
369
406
446
486
529
573
618
664
712
761
811
863
915
969
1023
1078
1134
1191
1248
1306
1364
1423
1482
1541
1600
28
382
421
462
504
548
593
640
689
739
790
842
895
950
1006
1062
1120
1178
1237
1297
1358
1419
1480
1542
1604
1667
29
435
478
521
567
614
663
713
765
818
872
928
984
1042
1101
1161
1222
1284
1346
1409
1473
1537
1602
1667
1732
30
493
539
586
635
685
737
791
846
902
959
1018
1078
1140
1202
1265
1329
1394
1460
1526
1593
1660
1728
1796
31
556
605
655
707
761
816
873
931
991
1052
1114
1177
1242
1307
1374
1441
1509
1578
1647
1717
1788
1859
32
623
675
729
784
841
900
960
1022
1085
1149
1214
1281
1349
1417
1487
1557
1629
1700
1773
1846
1919
33
695
750
807
866
927
988
1052
1117
1183
1251
1319
1389
1460
1532
1604
1678
1752
1827
1902
1978
Ek Tablo 3. “I–214” melez kavağı için kabuklu ağaç (gövde + dallar) hacim tablosu (Birler 1983)
Göğüs
Çapı
(cm)
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
10
36
44
53
62
73
84
96
109
123
137
153
-
11
39
48
57
68
79
91
104
119
134
150
166
184
-
12
42
52
62
73
85
99
113
128
144
162
180
199
219
240
-
13
45
55
66
78
91
106
121
137
155
173
193
214
235
258
282
306
-
14
48
59
71
83
97
113
129
146
165
185
206
228
251
276
301
327
355
383
413
-
15
51
63
75
89
103
119
137
155
175
196
219
242
267
293
320
348
378
408
440
472
506
540
-
16
54
66
79
94
109
126
145
164
185
207
231
256
282
310
339
369
400
433
467
501
537
574
611
649
688
-
17
57
70
83
99
115
133
152
173
195
218
243
270
298
327
357
389
423
457
493
530
568
607
647
688
730
772
814
857
-
18
60
73
88
103
121
139
160
181
205
229
256
283
313
344
376
410
445
481
519
559
599
641
683
727
772
817
863
909
955
1002
1049
-
19
76
92
108
126
146
167
190
214
240
268
297
328
360
394
430
467
505
546
587
630
674
720
766
813
862
911
960
1010
1061
1111
1162
1212
1262
-
Kabuklu Ağaç Hacmi (dm3)
Ağaç Tam Boyu (m)
20
21
22
23
24
96
113
118
132
137
143
152
159
165
171
174
182
189
196
202
198
206
214
222
230
224
233
242
251
260
251
261
271
281
291
279
291
303
314
325
310
323
336
348
361
342
357
371
385
399
376
392
408
424
439
412
430
447
464
481
449
469
488
507
526
488
510
531
552
573
529
553
576
599
622
571
597
622
648
673
615
643
671
698
726
661
691
721
751
781
707
740
773
806
838
755
791
827
862
897
805
843
882
920
958
855
897
938
980
1021
907
952
996
1041 1086
959
1007 1055 1104 1152
1012 1064 1116 1167 1219
1066 1121 1177 1232 1288
1120 1179 1238 1298 1358
1174 1237 1301 1364 1429
1229 1296 1363 1432 1500
1283 1354 1426 1499 1572
1337 1413 1489 1567 1644
1391 1471 1552 1634 1717
169
25
238
268
301
336
373
413
454
498
545
593
644
697
753
810
870
932
996
1062
1130
1200
1271
1344
1418
1493
1569
1646
1723
1800
26
277
311
347
385
426
469
515
563
613
666
722
780
840
902
967
1034
1104
1175
1248
1323
1400
1478
1557
1638
1720
1802
1885
27
320
358
397
439
484
531
581
633
688
746
806
869
934
1002
1072
1145
1219
1296
1375
1456
1538
1622
1708
1794
1882
1970
28
368
409
453
499
548
599
653
710
770
833
898
966
1036
1110
1185
1264
1344
1427
1512
1599
1687
1777
1869
1962
2055
29
421
466
513
564
617
673
732
794
859
926
997
1071
1147
1226
1308
1392
1479
1568
1659
1752
1847
1944
2042
2141
30
478
527
579
634
692
753
817
885
955
1028
1105
1184
1267
1352
1440
1531
1624
1720
1818
1918
2020
2123
2228
31
541
595
652
711
775
841
910
983
1059
1139
1221
1307
1396
1488
1582
1680
1780
1883
1988
2095
2204
2315
32
610
669
730
795
864
936
1011
1090
1172
1258
1347
1439
1535
1634
1736
1841
1948
2058
2171
2286
2402
33
686
749
816
887
961
1039
1121
1206
1295
1387
1483
1583
1686
1792
1901
2014
2129
2247
2367
2490
Ek Tablo 4/1. “I–214” melez kavağı için odun sınıfları hacim tablosu (Birler 1983)
dbh
(cm)
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
Odun
Sınıfı
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
10
17
86
27
89
40
91
55
91
-
11
18
93
30
97
44
99
60
99
79
97
-
12
20
101
32
105
47
106
65
107
86
105
108
102
133
98
-
13
21
108
34
112
51
114
70
114
92
113
116
110
143
106
172
100
55
147
95
-
14
22
115
37
120
54
122
75
122
98
121
124
117
153
113
184
107
59
157
101
84
166
94
15
24
122
39
127
57
129
79
130
104
128
132
125
162
120
195
114
62
167
108
89
177
101
16
25
129
41
134
61
137
84
137
110
135
140
132
172
127
207
121
66
177
114
94
187
107
17
26
136
43
141
64
144
88
144
116
143
147
139
181
134
218
127
70
187
120
100
198
112
18
28
143
45
148
67
151
93
152
122
150
155
146
191
141
229
134
73
197
126
105
208
118
19
29
149
48
155
70
158
97
159
128
157
162
153
200
147
240
140
77
206
133
110
218
124
Ağaç Tam Boyu (m)
20 21 22 23 24
30 32 33 34 35
156 162 169 175 181
50 52 54 56 58
162 169 175 182 188
73 76 79 82 85
165 172 179 185 192
101 105 110 114 118
166 173 179 186 193
133 139 144 150 155
164 171 178 184 191
169 177 183 190 197
160 167 173 180 186
209 218 226 235 243
154 161 167 174 180
251 262 273 283 294
147 153 159 166 172
80 84 87 91 94
216 225 235 244 253
139 145 151 156 162
115 120 125 130 135
229 239 248 258 268
130 136 141 147 152
170
25
36
187
60
194
88
198
122
199
160
197
204
193
252
186
304
178
97
262
168
140
278
158
26
61
201
91
205
126
206
166
204
211
199
260
192
314
184
101
271
174
144
287
163
27
94
211
130
212
171
210
217
205
268
198
324
189
104
279
179
149
296
169
28
133
218
176
216
224
211
277
204
334
195
107
288
185
154
306
174
29
181
222
230
217
285
210
344
201
110
296
190
158
315
179
30
236
223
292
216
353
207
113
305
196
163
324
184
31
300
222
363
212
117
313
201
168
333
189
32
372
218
120
321
206
172
342
194
33
123
329
212
176
351
199
Ek Tablo 4/2. I–214” melez kavağı için odun sınıfları hacim tablosu (Birler 1983)
dbh
(cm)
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
Odun
Sınıfı
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
10
-
11
-
12
-
13
-
14
112
172
88
143
176
82
-
15
119
184
94
153
188
87
189
189
81
229
187
77
270
183
73
-
16
126
195
99
162
199
92
201
200
86
243
199
82
287
194
78
332
188
76
379
179
76
425
168
79
-
17
134
206
105
171
210
98
213
212
91
257
210
86
304
206
83
352
199
81
401
189
81
451
178
83
501
166
88
549
153
95
18
141
216
110
181
222
103
224
223
96
271
222
91
320
217
87
372
210
85
424
200
86
477
189
88
530
176
93
582
162
100
19
148
227
116
190
233
108
236
235
101
285
233
95
337
229
92
391
221
90
447
211
90
503
199
93
559
185
98
614
171
106
Ağaç Tam Boyu (m)
20 21 22 23 24
155 161 168 175 182
238 248 259 269 279
121 127 132 137 142
199 208 216 225 234
244 255 265 276 287
113 118 123 128 133
247 258 269 280 291
246 257 268 279 290
106 111 115 120 125
299 313 326 340 353
245 256 267 278 289
100 105 109 114 118
354 370 387 403 419
240 251 262 273 284
96 101 105 109 114
411 430 450 469 488
232 243 254 265 276
94 99 103 108 112
469 492 514 537 559
221 232 243 253 264
95 99 104 108 113
529 555 580 606 631
209 219 229 239 250
98 103 107 112 117
588 617 646 675 704
195 205 214 224 233
103 109 114 119 124
647 679 712 744 777
180 189 198 207 216
112 117 123 129 134
171
25
188
290
148
242
297
138
302
301
130
367
300
123
435
295
118
507
286
116
581
274
117
657
260
122
733
243
129
809
225
140
26
195
300
153
251
308
143
313
312
134
380
311
127
451
306
123
526
297
121
603
285
122
682
270
126
762
253
134
842
234
145
27
201
309
158
259
318
148
323
322
139
393
322
132
467
317
127
545
308
125
625
295
126
708
280
131
791
262
139
874
243
151
28
207
319
163
268
328
152
334
333
143
406
332
136
483
327
131
564
318
129
647
305
131
733
290
136
820
272
144
906
252
157
29
214
329
168
276
339
157
345
343
148
419
343
140
499
338
136
582
329
134
669
316
135
758
300
140
848
281
149
939
261
162
30
220
339
173
284
349
162
355
354
152
432
353
145
514
349
140
601
339
138
691
326
139
783
309
145
877
291
154
971
270
168
31
226
348
178
292
359
166
365
364
157
445
364
149
530
359
144
619
350
142
712
336
144
808
319
149
905
300
159
1003
279
173
32
232
358
182
300
368
171
376
374
161
457
374
153
545
369
148
637
360
146
734
346
148
833
329
154
934
309
164
1035
288
179
33
238
367
187
308
378
176
386
384
165
470
385
157
560
380
152
656
370
150
755
356
152
858
339
159
962
319
169
1067
297
184
Ek Tablo 4/3. “I–214” melez kavağı için odun sınıfları hacim tablosu (Birler 1983)
dbh
(cm)
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
Odun
Sınıfı
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
15
16
-
17
596
140
104
-
18
632
148
110
680
135
121
725
123
135
768
112
149
-
19
668
156
116
719
142
128
768
130
142
814
118
158
856
109
175
896
103
192
932
99
209
-
20
703
165
122
758
150
135
810
137
150
860
125
167
906
116
185
948
109
203
988
104
221
1024
103
239
1058
105
257
1089
109
272
21
739
173
129
798
158
142
853
144
158
906
132
176
955
122
195
1001
115
214
1043
110
234
1083
109
253
1120
111
272
1155
116
289
22
775
182
135
837
166
149
896
151
166
952
139
185
1005
128
205
1054
121
226
1100
116
247
1143
115
267
1183
117
287
1221
122
305
Ağaç Tam Boyu (m)
23
24
25
811 848 884
190 199 207
141 147 154
877 916 956
174 182 190
156 164 171
939 983 1026
159 166 173
174 182 190
999 1046 1093
145 152 159
194 203 212
1055 1106 1156
135 141 148
215 225 236
1108 1162 1216
127 133 139
237 249 260
1157 1214 1272
122 129 135
259 272 285
1203 1264 1326
121 127 134
281 296 310
1247 1311 1376
123 130 136
302 318 334
1288 1356 1424
129 136 143
322 339 356
172
26
920
216
160
996
197
178
1070
181
198
1140
166
221
1207
154
246
1271
146
272
1331
141
298
1388
140
325
1442
143
350
1494
149
373
27
956
224
166
1036
205
185
1113
188
206
1188
173
230
1259
161
256
1326
152
284
1390
147
312
1450
146
339
1508
149
366
1564
156
391
28
992
233
173
1076
213
192
1157
195
215
1235
180
240
1310
167
267
1381
158
296
1449
153
325
1513
153
354
1575
156
382
1635
164
409
29
1028
241
179
1116
221
199
1201
203
223
1283
187
249
1362
174
277
1437
165
307
1508
160
338
1577
159
369
1643
163
398
1706
171
426
30
1064
249
185
1156
229
206
1245
210
231
1331
194
258
1413
181
288
1492
171
319
1568
166
352
1641
165
384
1710
169
415
1778
178
444
31
1100
258
191
1195
237
213
1288
218
239
1378
201
268
1465
187
299
1548
177
331
1628
172
365
1705
172
399
1779
176
431
1851
185
463
32
1136
266
198
1235
245
220
1332
225
247
1426
208
277
1517
194
309
1604
184
343
1688
179
378
1769
178
414
1847
173
448
1924
192
481
33
1172
275
204
1275
253
228
1376
232
255
1474
215
286
1569
200
320
1660
190
355
1748
185
392
1833
185
429
1916
190
465
1997
200
499
Ek Tablo 5. SAMSUN (I–77/51) kavağı için kabuklu gövde hacim tablosu (Koçer ve ark. 2007a)
Göğüs
Çapı
(cm)
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
10
38
46
54
63
73
83
94
106
118
131
-
11
42
50
59
69
79
90
102
115
128
142
157
172
-
12
45
54
64
74
85
98
110
124
138
153
169
186
203
221
240
-
13
48
58
68
80
92
105
119
133
149
165
182
200
218
238
258
279
301
323
347
-
14
51
62
73
85
98
112
127
142
159
176
194
213
233
254
276
298
321
346
371
396
423
450
479
-
15
66
78
91
104
119
135
152
169
188
207
227
248
271
294
317
342
368
395
422
450
480
510
541
572
605
-
16
70
82
96
111
126
143
161
179
199
220
241
264
287
311
337
363
390
419
448
478
509
541
574
607
642
678
714
752
-
17
87
102
117
134
151
170
190
210
232
255
279
304
329
356
384
413
443
473
505
538
572
606
642
679
717
755
795
835
877
920
-
18
107
124
141
160
179
200
222
245
269
294
320
347
376
405
435
467
499
533
567
603
639
677
716
756
796
838
881
925
970
1015
1062
1110
19
130
148
168
189
210
233
257
283
309
337
365
395
426
458
491
525
560
597
634
672
712
753
795
837
881
926
972
1020
1068
1117
1167
Kabuklu Gövde Hacmi (dm3)
Ağaç Tam Boyu (m)
20
21
22
23
24
136
156
163
176
184
193
198
207
216
226
235
221
231
241
252
262
245
256
268
279
291
270
283
295
308
321
297
310
324
338
352
324
339
355
370
385
353
370
386
403
419
383
401
419
437
455
414
434
453
473
492
447
468
489
510
531
480
503
525
548
570
515
539
563
587
612
551
577
602
628
654
588
615
643
670
698
626
655
685
714
743
665
696
728
759
790
706
739
772
805
838
747
782
817
852
887
790
827
864
901
938
834
873
912
951
990
879
920
961
1002 1044
925
968
1011 1055 1098
972
1018 1063 1109 1154
1020 1068 1116 1164 1212
1070 1120 1170 1220 1271
1120 1173 1225 1278 1331
1172 1227 1282 1337 1392
1225 1282 1340 1397 1455
173
25
273
302
334
366
400
436
473
512
552
593
636
680
726
773
821
871
923
975
1029
1085
1142
1200
1260
1321
1383
1447
1512
26
283
314
346
380
416
453
491
531
573
616
660
706
753
802
853
904
958
1012
1069
1126
1185
1246
1308
1371
1436
1502
1570
27
325
359
394
431
469
509
551
594
638
684
732
781
832
884
938
993
1050
1108
1168
1229
1292
1356
1422
1489
1558
1628
28
337
372
408
446
486
527
570
615
661
709
758
809
861
915
971
1028
1087
1147
1209
1272
1337
1404
1472
1542
1613
1685
29
384
422
461
503
545
590
636
683
733
784
836
891
947
1004
1063
1124
1186
1250
1316
1383
1452
1522
1594
1668
1743
30
397
436
477
519
563
609
657
706
757
810
864
920
978
1037
1098
1161
1226
1292
1360
1429
1500
1573
1647
1723
1801
31
450
492
536
581
629
678
729
781
836
892
950
1009
1071
1134
1199
1265
1333
1403
1475
1548
1623
1700
1779
1859
32
464
507
552
599
648
699
751
806
862
920
979
1041
1104
1169
1236
1304
1375
1447
1521
1596
1674
1753
1834
1916
33
523
569
618
668
720
774
830
888
947
1009
1072
1137
1204
1273
1344
1416
1490
1567
1645
1724
1806
1889
1974
Ek Tablo 6. SAMSUN (I–77/51) kavağı için kabuklu ağaç (gövde + dallar) hacim tablosu (Koçer ve ark. 2007a)
Göğüs
Çapı
(cm)
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
10
38
46
54
64
73
84
95
108
120
134
-
11
41
50
59
69
80
91
104
117
131
146
161
178
-
12
45
54
64
74
86
99
112
126
141
157
174
192
211
231
252
-
13
48
58
68
80
92
106
120
135
152
169
187
206
227
248
271
295
319
346
373
-
14
51
62
73
85
99
113
128
145
162
180
200
221
242
265
289
315
341
369
399
429
461
495
530
-
15
66
78
91
105
120
137
154
173
192
213
235
258
282
308
335
364
393
424
457
491
527
564
603
643
686
-
16
70
83
97
112
128
145
163
183
204
226
249
274
300
327
356
386
417
450
485
521
559
598
639
683
727
774
823
874
-
17
87
102
118
135
153
173
194
216
239
264
290
317
346
376
408
441
476
513
551
591
633
676
722
769
819
870
924
980
1038
1098
-
18
108
124
142
162
182
204
227
252
278
305
334
365
396
430
465
502
541
581
623
667
713
761
811
863
917
974
1033
1094
1158
1224
1293
1365
19
131
150
170
192
215
239
265
292
321
351
383
417
452
489
528
568
611
655
701
750
800
853
908
965
1024
1086
1151
1218
1287
1360
1435
20
137
157
178
201
225
251
278
307
337
369
402
437
474
513
554
596
641
687
736
787
840
895
952
1012
1075
1140
1207
1278
1351
1427
1506
Kabuklu Ağaç Hacmi (dm3)
Ağaç Tam Boyu (m)
21
22
23
24
165
187
195
210
220
229
239
236
246
257
267
263
274
286
298
291
304
317
330
321
335
350
364
353
368
384
400
386
403
421
438
421
440
459
478
458
478
499
520
497
519
541
564
537
561
585
610
580
606
632
658
624
652
680
708
671
701
731
761
720
752
784
816
770
805
840
874
824
861
897
934
879
918
958
997
937
979
1021 1063
997
1042 1086 1131
1060 1107 1155 1202
1125 1176 1226 1277
1193 1247 1300 1354
1264 1321 1377 1434
1338 1397 1457 1518
1414 1477 1541 1604
1494 1561 1628 1695
1576 1647 1718 1788
174
25
278
310
343
379
416
455
497
540
586
634
684
736
791
849
909
971
1037
1105
1176
1250
1327
1407
1491
1578
1668
1762
1859
26
289
322
356
393
432
473
516
561
608
658
710
764
822
881
943
1008
1076
1147
1221
1298
1378
1461
1548
1638
1731
1829
1930
27
333
369
407
448
490
535
581
630
682
736
793
852
914
978
1045
1116
1189
1266
1345
1428
1515
1604
1698
1795
1896
2001
28
345
382
422
463
507
553
602
653
706
762
821
882
946
1013
1083
1155
1231
1311
1393
1479
1568
1661
1758
1859
1963
2072
29
396
436
479
525
572
623
675
730
788
849
912
978
1047
1120
1195
1273
1355
1441
1530
1622
1718
1818
1922
2030
2143
30
409
451
495
542
591
643
698
755
814
877
942
1011
1082
1157
1235
1316
1400
1488
1580
1676
1775
1878
1986
2098
2214
31
465
511
559
610
664
720
779
840
905
973
1043
1117
1194
1274
1358
1445
1536
1631
1729
1832
1939
2050
2165
2285
32
480
527
577
629
684
742
803
867
933
1003
1076
1152
1231
1314
1400
1490
1584
1682
1783
1889
1999
2113
2232
2356
33
543
594
648
705
765
827
893
961
1033
1108
1186
1268
1353
1442
1535
1632
1732
1837
1946
2059
2177
2300
2427
Ek Tablo 7/1. SAMSUN (I–77/51) kavağı için odun sınıfları hacim tablosu (Koçer ve Ark.2007a)
dbh
(cm)
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
Odun
Ağaç Tam Boyu (m)
Sınıfı 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Soyma Bıçkı
7
8
9
9 10 11 11 12 13 13 14 14 15 16 16 17 18 Yonga 110 119 129 138 148 157 167 176 186 196 205 215 224 234 244 253 263 Soyma Bıçkı
42 45 49 52 56 60 63 67 70 74 78 81 85 89 92 96 100 103 107 Yonga 89 97 104 112 120 128 135 143 151 159 167 174 182 190 198 206 214 221 229 Soyma Bıçkı
- 74 80 86 91 97 103 109 115 121 127 133 139 145 151 157 163 169 175 181 187
Yonga
- 84 90 97 104 110 117 124 130 137 144 151 157 164 171 178 185 191 198 205 212
Soyma Bıçkı
- 98 106 114 122 130 138 146 154 162 169 177 185 193 201 209 217 225 233 241 249
Yonga
- 75 81 87 93 99 105 111 118 124 130 136 142 148 154 160 166 172 178 185 191
Soyma Bıçkı
- 131 140 150 160 169 179 189 199 209 218 228 238 248 257 267 277 287 297 307
Yonga
- 75 81 87 92 98 103 109 115 120 126 132 137 143 149 154 160 165 171 177
Soyma Bıçkı
- 154 166 177 188 200 211 223 234 246 257 269 281 292 304 315 327 338 350 362
Yonga
- 71 77 82 87 93 98 103 109 114 119 125 130 135 141 146 151 157 162 168
Soyma Bıçkı
- 177 190 204 217 230 243 256 270 283 296 309 323 336 349 363 376 389 403 416
Yonga
- 69 74 79 84 89 94 100 105 110 115 120 125 131 136 141 146 151 156 162
Soyma Bıçkı
- 215 230 245 260 275 290 305 320 335 350 365 380 395 410 425 440 455 470
Yonga
- 72 77 82 87 92 97 102 107 112 117 122 127 133 138 143 148 153 158
Soyma - 65 69 74 78 83 87 91 96 100 105 110 114 119 123 128 132 137 141
Bıçkı
- 176 188 200 212 224 237 249 261 273 286 298 310 322 335 347 359 372 384
Yonga
- 71 76 81 86 91 96 101 106 111 116 121 126 131 136 141 146 151 156
Soyma - 92 98 104 111 117 123 130 136 143 149 155 162 168 175 181 187 194 200
Bıçkı
- 174 186 198 211 223 235 247 259 271 283 296 308 320 332 344 356 369 381
Yonga
- 71 76 81 86 91 96 101 106 111 115 120 125 130 135 140 145 150 155
175
31
257
197
316
182
373
173
429
167
485
163
146
396
161
207
393
160
32
265
203
326
188
385
178
443
172
500
168
150
409
166
213
405
165
33
336
194
396
184
456
177
515
173
155
421
171
219
418
170
Ek Tablo 7/2. SAMSUN (I–77/51) kavağı için odun sınıfları hacim tablosu (Koçer ve Ark.2007a)
dbh
(cm)
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
Odun
Sınıfı
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
10
11
12
13
120
172
71
-
14
129
184
76
161
180
77
195
176
78
231
171
80
268
166
82
-
15
137
196
81
172
192
82
208
187
83
246
182
85
285
177
87
326
171
90
369
164
93
412
158
97
-
16
145
208
86
182
204
87
220
199
88
261
193
90
303
187
93
346
181
95
391
174
99
437
168
102
485
161
107
534
154
111
17
154
220
91
192
215
92
233
210
94
276
204
96
320
198
98
366
191
101
414
184
104
463
177
108
513
170
113
564
163
118
18
162
232
96
203
227
97
246
222
99
291
216
101
337
209
103
386
202
106
436
194
110
488
187
114
541
179
119
595
172
124
19
170
243
101
213
239
102
259
233
104
306
227
106
355
220
109
406
212
112
459
204
116
513
196
120
569
189
125
626
181
131
Ağaç Tam Boyu (m)
20 21 22 23 24
179 187 196 204 212
255 267 279 291 303
106 111 116 121 126
224 234 245 255 266
251 262 274 286 298
107 112 117 122 127
271 284 297 309 322
245 256 268 279 291
109 114 119 124 129
321 336 351 366 381
238 249 260 271 283
111 116 122 127 132
372 390 407 425 442
230 241 252 263 274
114 119 125 130 135
426 446 466 486 506
223 233 243 254 264
117 123 128 134 139
481 504 526 549 572
214 224 235 245 255
121 127 133 139 144
538 563 589 614 639
206 216 225 235 245
126 132 138 144 150
597 625 653 681 709
198 207 217 226 235
131 137 144 150 156
657 687 718 749 780
190 199 208 217 226
137 144 150 156 163
176
25
221
315
131
276
309
132
335
302
134
396
294
137
460
285
141
526
275
145
594
265
150
665
255
156
737
244
162
811
235
169
26
229
327
136
287
321
137
348
314
139
411
305
142
477
295
146
546
285
151
617
275
156
690
264
162
765
254
168
842
244
176
27
238
339
141
298
333
142
360
325
145
426
316
148
495
306
151
566
296
156
639
285
161
715
274
167
793
263
174
872
253
182
28
246
352
146
308
345
147
373
337
150
441
327
153
512
317
157
586
306
162
662
295
167
741
284
173
821
272
181
903
262
189
29
255
364
151
319
357
152
386
348
155
456
339
158
530
328
162
606
317
167
685
305
173
766
293
179
849
282
187
934
270
195
30
263
376
156
329
368
157
399
360
160
472
350
163
547
339
168
626
327
173
707
315
179
791
303
185
877
291
193
965
279
202
31
271
388
161
340
380
163
412
371
165
487
361
169
565
350
173
646
338
178
730
325
184
817
313
191
905
300
199
996
288
208
32
280
400
166
350
392
168
424
383
170
502
372
174
583
361
178
666
348
184
753
335
190
842
323
197
934
310
205
1027
297
214
33
288
412
171
361
404
173
437
394
175
517
383
179
600
371
184
686
359
189
776
346
196
867
332
203
962
319
211
1058
306
221
Ek Tablo 7/3. SAMSUN (I–77/51) kavağı için odun sınıfları hacim tablosu (Koçer ve Ark.2007a)
dbh
(cm)
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
Odun
Sınıfı
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
15
-
16
583
148
117
-
17
617
157
124
670
151
130
724
146
137
779
141
145
-
18
650
165
130
707
159
137
764
154
144
821
149
153
879
145
162
937
143
173
995
141
185
-
19
684
174
137
743
167
144
803
162
152
864
157
161
925
153
171
986
150
182
1047
149
195
1108
148
209
1168
149
226
1227
152
245
20
718
183
144
780
176
151
843
170
159
906
164
169
970
160
179
1034
157
191
1098
156
204
1162
156
219
1225
157
237
1288
159
257
21
751
191
150
816
184
158
882
178
167
949
172
177
1016
168
188
1083
165
200
1150
163
214
1217
163
230
1283
164
248
1348
167
269
22
785
200
157
853
192
165
922
185
174
991
180
184
1061
175
196
1131
172
209
1201
170
223
1271
170
240
1340
172
259
1409
174
281
Ağaç Tam Boyu (m)
23
24
25
819 852 886
208 217 225
164 171 177
889 926 963
200 209 217
172 179 187
961 1001 1040
193 201 209
182 189 197
1034 1076 1119
188 195 203
192 200 208
1107 1152 1198
183 190 198
204 213 221
1180 1228 1277
180 187 194
218 227 236
1253 1305 1356
178 185 192
233 243 252
1326 1380 1435
178 185 192
250 261 271
1398 1455 1513
179 186 194
270 281 292
1469 1530 1590
182 189 197
293 305 317
177
26
920
234
184
999
225
194
1080
217
204
1162
211
216
1243
205
230
1326
202
245
1408
200
262
1490
200
281
1571
201
303
1651
204
329
27
954
243
191
1036
233
201
1120
225
212
1204
218
224
1289
213
238
1374
209
254
1460
207
271
1544
207
292
1628
208
315
1711
212
341
28
987
251
198
1073
242
208
1159
233
219
1247
226
232
1335
221
246
1423
217
263
1511
214
281
1599
214
302
1686
216
326
1772
219
353
29
1021
260
204
1110
250
215
1199
241
227
1290
234
240
1381
228
255
1472
224
272
1563
222
291
1654
221
312
1744
223
337
1833
227
365
30
1055
268
211
1146
258
222
1239
249
234
1332
242
248
1426
236
263
1521
231
281
1615
229
300
1709
229
323
1802
231
348
1893
234
377
31
1089
277
218
1183
267
229
1279
257
242
1375
249
256
1472
243
272
1569
239
290
1667
236
310
1763
236
333
1859
238
359
1954
242
389
32
1123
286
225
1220
275
236
1318
265
249
1418
257
264
1518
251
280
1618
246
299
1718
244
320
1818
244
343
1917
245
370
2015
249
401
33
1157
294
232
1257
283
244
1358
273
257
1460
265
272
1564
258
289
1667
254
308
1770
251
329
1873
251
354
1975
253
382
2076
257
414
Ek Tablo 8. “I–45/51” melez kavağı için kabuklu gövde hacim tablosu (Koçer ve ark. 2007b)
Göğüs
Çapı
(cm)
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
10
38
46
54
63
72
82
92
104
115
128
-
11
42
50
58
68
78
89
100
112
125
139
153
167
-
12
45
54
63
73
84
96
108
121
135
150
165
181
197
214
-
13
48
58
68
79
90
103
116
130
145
161
177
194
211
230
249
269
-
14
51
61
72
84
97
110
124
139
155
172
189
207
226
246
266
287
309
332
-
15
65
77
90
103
117
132
148
165
183
201
220
241
262
283
306
329
354
379
404
431
-
16
82
95
109
124
140
157
175
194
213
234
255
277
301
324
349
375
401
429
457
486
516
547
-
17
100
115
131
148
166
185
205
226
247
270
293
318
343
369
396
424
453
483
514
545
578
611
645
681
-
18
139
156
175
195
216
238
261
284
309
335
362
389
418
447
478
509
542
575
609
644
680
717
755
794
834
-
19
164
184
205
227
250
274
299
325
352
380
409
439
471
503
536
570
605
641
678
716
754
794
835
877
920
963
1008
-
Kabuklu Gövde Hacmi (dm 3)
Ağaç Tam Boyu (m)
20
21
22
23
24
193
215
225
238
249
261
262
275
287
299
288
301
314
328
341
314
328
343
358
373
341
357
373
389
405
370
387
404
421
439
399
418
436
455
474
429
450
470
490
510
461
483
504
526
547
494
517
540
563
586
527
552
577
601
626
562
588
614
641
667
598
626
654
682
710
634
664
694
723
753
672
704
735
766
798
711
744
777
811
844
751
786
821
856
891
791
828
865
903
940
833
872
911
950
989
876
917
958
999
1040
920
963
1006 1049 1092
965
1010 1055 1100 1145
1010 1058 1105 1152 1200
1057 1107 1156 1206 1255
1105 1157 1208 1260 1312
1154 1208 1262 1316 1370
178
25
387
421
456
492
530
569
609
651
693
738
783
829
877
926
977
1028
1081
1135
1190
1247
1305
1364
1424
26
437
473
511
550
591
632
675
720
766
813
861
911
962
1014
1067
1122
1178
1236
1294
1354
1415
1478
27
491
530
570
612
655
700
746
794
842
892
944
997
1051
1106
1163
1221
1281
1342
1404
1467
1532
28
549
590
634
679
725
773
822
872
924
977
1032
1088
1146
1204
1265
1326
1389
1453
1519
1586
29
611
655
702
750
799
850
902
956
1011
1067
1125
1185
1246
1308
1371
1437
1503
1571
1640
30
677
725
774
825
878
932
987
1044
1103
1162
1224
1287
1351
1417
1484
1553
1623
1695
31
748
799
852
906
962
1019
1077
1138
1200
1263
1328
1394
1462
1532
1602
1675
1749
32
824
878
934
991
1050
1111
1173
1237
1302
1369
1437
1507
1579
1652
1727
1803
33
905
962
1021
1082
1144
1208
1274
1341
1410
1481
1553
1626
1702
1779
1857
Ek Tablo 9. “I–45/51” melez kavağı için kabuklu ağaç (gövde + dallar) hacim tablosu (Koçer ve ark. 2007b)
Göğüs
Çapı
(cm)
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
10
37
45
53
62
71
81
92
104
116
129
-
11
41
49
57
67
77
88
100
113
126
140
155
171
-
12
44
52
62
72
83
95
108
121
136
151
167
184
202
221
-
13
47
56
67
78
89
102
116
130
146
162
179
198
217
237
258
281
-
14
50
60
71
83
96
109
124
139
156
173
192
211
232
253
276
300
325
351
-
15
64
76
88
102
116
132
148
166
184
204
225
247
270
294
319
346
373
403
433
465
-
16
80
94
108
123
140
157
176
196
217
239
262
286
312
339
367
396
427
459
493
528
564
602
-
17
99
114
130
148
166
186
207
229
252
277
302
330
358
388
419
451
485
521
558
597
637
679
723
768
-
18
138
156
175
196
218
241
266
292
319
347
377
409
442
476
512
549
588
629
672
716
762
810
859
911
965
-
19
164
184
206
229
254
280
307
335
365
397
430
464
500
538
578
619
661
706
753
801
851
904
958
1014
1073
1134
1197
-
20
193
216
241
266
293
322
352
383
416
451
487
525
565
606
649
694
741
790
840
893
948
1005
1064
1126
1190
1256
1324
1396
Kabuklu Ağaç Hacmi (dm3)
Ağaç Tam Boyu (m)
21
22
23
24
226
252
263
279
291
304
307
321
334
348
337
352
367
382
368
385
401
418
401
419
437
455
436
455
475
494
472
493
514
535
510
533
555
578
550
574
599
623
591
617
644
670
634
663
691
719
679
710
740
771
726
759
791
824
775
810
845
879
826
863
900
937
880
919
958
998
935
977
1018 1060
992
1037 1081 1125
1052 1099 1146 1193
1114 1164 1214 1264
1178 1231 1284 1337
1245 1301 1357 1412
1315 1373 1432 1491
1386 1448 1510 1572
1461 1526 1592 1657
179
25
397
434
473
514
556
601
648
697
748
801
856
914
974
1037
1102
1170
1240
1313
1389
1468
1550
1635
1722
26
451
491
533
578
624
672
723
776
831
889
949
1011
1076
1144
1214
1287
1363
1442
1524
1609
1697
1788
27
509
553
599
647
697
750
805
862
921
984
1048
1116
1186
1259
1335
1413
1495
1580
1668
1759
1853
28
572
620
670
722
776
833
892
954
1018
1086
1155
1228
1303
1382
1463
1548
1635
1727
1821
1919
29
641
693
746
803
861
923
987
1053
1123
1195
1270
1348
1429
1513
1601
1691
1785
1883
1984
30
715
771
829
890
953
1019
1088
1160
1234
1312
1392
1476
1563
1653
1747
1844
1945
2050
31
796
856
918
984
1052
1123
1197
1274
1354
1437
1523
1613
1706
1803
1903
2008
2115
32
882
947
1014
1084
1158
1234
1313
1396
1481
1571
1663
1759
1859
1962
2070
2181
33
975
1045
1117
1192
1271
1353
1438
1526
1618
1713
1812
1915
2021
2132
2247
Ek Tablo 10/1. “I–45/51” melez kavağı için odun sınıflarına göre hacim tablosu (Koçer ve Ark. 2007b)
dbh
(cm)
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
Odun
Sınıfı
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
10
26
87
39
87
-
11
28
94
42
94
58
94
74
92
-
12
30
102
45
102
62
101
80
99
99
98
120
95
-
13
33
109
49
109
67
108
86
107
107
105
129
103
152
100
176
98
-
14
35
117
52
117
71
116
92
114
114
112
138
110
162
107
188
105
78
136
102
100
142
100
15
37
124
55
124
76
123
98
122
121
119
146
117
173
114
200
111
83
145
109
106
151
106
16
39
132
59
132
80
131
104
129
129
126
155
124
183
121
212
118
88
154
115
113
160
113
17
42
140
62
140
85
138
110
136
136
134
164
131
193
128
224
125
93
162
122
119
170
119
18
44
147
66
147
90
146
116
144
144
141
173
138
204
135
236
132
98
171
129
125
179
126
19
46
155
69
155
94
153
122
151
151
148
182
145
214
142
248
138
104
180
135
132
188
132
Ağaç Tam Boyu (m)
20 21 22 23 24
48 51 162 170 72 76 79 162 170 177 99 104 108 113 161 168 176 183 128 134 140 146 152
158 166 173 181 188
158 166 173 181 188
155 163 170 177 185
191 200 209 218 227
152 159 166 173 181
225 236 246 257 267
149 156 163 169 176
261 273 285 297 309
145 152 159 165 172
109 114 119 124 129
189 198 207 215 224
142 148 155 162 168
138 145 151 158 164
197 206 216 225 234
139 145 152 158 165
180
25
195
192
236
188
278
183
322
179
134
233
175
171
243
171
26
245
195
288
190
334
186
139
242
182
177
253
178
27
299
197
346
193
144
251
188
184
262
184
28
358
200
149
260
195
190
271
191
29
154
268
202
197
280
197
30 31
203 290 204 -
32
-
33
-
Ek Tablo 10/2. “I–45/51” melez kavağı için odun sınıflarına göre hacim tablosu (Koçer ve Ark. 2007b)
dbh
(cm)
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
Odun
Sınıfı
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
10
-
11
-
12
-
13
-
14
-
15
131
156
104
158
161
103
187
163
101
-
16
139
166
111
168
170
109
199
173
107
232
175
106
267
176
106
304
175
106
-
17
147
176
117
177
180
115
210
183
114
245
185
112
282
186
112
322
185
112
363
184
113
407
182
114
452
178
116
-
18
155
185
123
187
190
121
221
193
120
258
195
119
298
196
118
339
195
118
383
194
119
429
191
120
477
188
123
526
184
126
19
163
195
130
197
200
127
233
203
126
272
205
125
313
206
124
357
206
124
403
204
125
451
201
126
501
198
129
553
194
132
Ağaç Tam Boyu (m)
20 21 22 23 24
171 179 187 195 203
204 214 223 233 242
136 142 149 155 161
206 216 226 235 245
209 219 229 239 249
134 140 146 153 159
244 256 267 279 290
213 223 233 243 253
132 138 144 151 157
285 298 312 325 338
215 225 236 246 256
131 137 143 149 155
328 344 359 375 390
216 226 236 247 257
130 136 142 148 155
374 392 409 427 444
216 226 236 246 256
130 136 142 149 155
423 442 462 482 502
214 224 234 244 254
131 137 143 150 156
473 495 517 539 562
211 221 231 241 251
133 139 145 151 158
526 550 575 599 624
207 217 227 237 246
135 141 148 154 160
580 607 634 661 689
203 213 222 232 241
139 145 151 158 164
181
25
211
252
168
255
258
165
302
263
163
352
266
161
405
267
161
462
266
161
521
264
162
584
261
164
649
256
167
716
251
171
26
219
261
174
264
268
171
313
273
169
365
276
168
421
277
167
479
276
167
541
274
168
606
270
170
673
266
173
743
260
177
27
227
271
181
274
278
178
324
283
175
379
286
174
436
287
173
497
286
173
561
284
174
628
280
176
698
276
179
770
270
184
28
235
281
187
284
288
184
336
293
181
392
296
180
452
297
179
515
296
179
581
294
180
650
290
182
723
285
186
797
279
190
29
243
290
193
293
298
190
347
303
188
405
306
186
467
307
185
532
307
185
601
304
186
673
300
189
747
295
192
825
289
197
30
251
300
200
303
308
196
359
313
194
419
316
192
482
318
191
550
317
191
621
314
193
695
310
195
772
305
198
852
298
203
31
259
309
206
313
317
203
370
323
200
432
326
198
498
328
197
567
327
197
641
324
199
717
320
201
797
314
205
879
308
210
32
33
322
327
209
382
333
206
445
337
204
513
338
203
585
337
204
660
334
205
739
330
207
821
324
211
906
317
216
393
343
212
459
347
211
529
348
210
603
347
210
680
344
211
762
340
214
846
334
218
934
327
223
Ek Tablo 10/3. “I–45/51” melez kavağı için odun sınıflarına göre hacim tablosu (Koçer ve Ark. 2007b)
dbh
(cm)
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
Odun
Sınıfı
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
Soyma
Bıçkı
Yonga
15
16
17
-
-
-
18
577
180
130
628
175
135
-
19
606
189
136
661
184
142
716
179
148
772
174
157
828
170
167
-
20
636
198
143
693
193
149
751
188
156
810
183
164
869
178
175
927
175
187
985
172
203
1041
169
221
1095
169
243
-
21
666
208
150
726
202
156
786
197
163
848
192
172
909
187
183
971
183
196
1031
180
212
1090
177
231
1146
176
254
1200
176
282
22
695
217
156
758
211
163
822
206
170
886
200
180
950
195
191
1014
191
205
1077
188
221
1138
185
241
1197
184
265
1253
184
294
Ağaç Tam Boyu (m)
23
24
25
725 755 785
226 235 245
163 170 176
790 823 855
220 229 238
170 176 183
857 892 927
214 223 232
178 185 192
924 962 1000
209 217 226
187 195 203
991 1031 1072
204 212 220
199 207 216
1057 1101 1144
199 207 215
214 222 231
1123 1169 1215
196 204 212
231 240 250
1187 1236 1285
193 201 209
252 262 272
1249 1300 1351
192 200 208
277 288 300
1307 1361 1415
192 200 208
307 320 332
182
26
815
254
183
888
247
190
962
241
199
1038
234
210
1113
229
224
1188
224
240
1262
220
259
1334
217
283
1403
216
311
1468
216
345
27
844
263
190
920
256
197
998
250
207
1076
243
218
1154
237
232
1231
232
249
1308
228
269
1382
225
293
1454
224
322
1522
224
358
28
874
273
197
953
266
204
1033
258
214
1114
252
226
1194
245
240
1275
240
258
1354
236
278
1431
233
304
1505
232
334
1576
232
370
29
904
282
203
986
275
211
1068
267
221
1152
260
234
1235
254
248
1318
248
266
1400
244
288
1480
241
314
1557
240
345
1630
240
383
30
934
291
210
1018
284
218
1103
276
229
1190
269
241
1276
262
257
1362
256
275
1447
252
297
1529
249
324
1608
248
357
1684
248
395
31
964
301
217
1051
293
225
1139
285
236
1228
277
249
1317
270
265
1405
265
284
1493
260
307
1578
257
335
1660
255
368
1737
256
408
32
994
310
223
1083
302
232
1174
294
243
1266
286
257
1358
279
273
1449
273
293
1539
268
316
1627
265
345
1711
263
379
1791
263
421
33
1024
319
230
1116
311
239
1209
303
251
1304
295
264
1399
287
281
1493
281
302
1585
276
326
1676
273
355
1763
271
391
1845
271
433
YERLİ KARAKAVAK
AĞAÇLANDIRMALARI İÇİN
4 BONİTET SINIFI VE
9 DEĞİŞİK DİKİM ARALIĞINA
GÖRE DÜZENLENMİŞ
DEĞİŞKEN SIKLIK
HACİM HÂSILAT TABLOLARI
(EK TABLO 11–46)
183
184
Ek Tablo 11. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (1m x 1m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11*
12
13
14
15
5,6
7,2
8,7
9,9
10,9
11,8
12,5
13,0
13,5
13,8
14,0
14,2
14,2
7,9
9,5
11,1
12,7
14,2
15,6
16,9
18,0
19,0
19,8
20,5
21,0
21,4
8
17
29
42
57
73
88
102
114
125
133
139
143
10000
9920
9840
9760
9680
9600
9520
9440
9360
9280
9200
9120
9040
82,8
168,6
280,5
411,6
553,5
697,4
835,5
960,8
1068,7
1156,0
1221,7
1266,5
1292,2
55,4
85,8
112,0
131,1
141,8
143,9
138,0
125,4
107,8
87,3
65,7
44,8
25,7
27,6
42,1
56,1
68,6
79,1
87,2
92,8
96,1
97,2
96,3
94,0
90,5
86,1
3
4
5
6
7
8
9
10
11*
12
13
14
15
Ek Tablo 12. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (1m x 1,5m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11*
12
13
14
15
6,0
7,7
9,1
10,3
11,4
12,2
12,9
13,5
13,9
14,3
14,5
14,6
14,7
7,9
9,5
11,1
12,7
14,2
15,6
16,9
18,0
19,0
19,8
20,5
21,0
21,4
10
19
31
46
62
78
94
109
123
134
142
149
153
6666
6613
6560
6507
6453
6400
6347
6293
6240
6187
6133
6133
6133
63,8
125,9
206,1
299,3
399,9
501,8
599,4
688,1
764,5
726,5
873,1
913,0
940,0
41,1
62,2
80,2
93,3
100,5
101,9
97,7
88,6
76,4
62,0
46,7
39,9
26,9
21,3
31,5
41,2
49,9
57,1
62,7
66,6
68,8
69,5
68,9
67,2
65,2
62,7
3
4
5
6
7
8
9
10
11*
12
13
14
15
185
Ek Tablo 13. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 1m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11*
12
13
14
15
6,3
8,0
9,4
10,7
11,7
12,6
13,3
13,9
14,3
14,7
14,9
15,1
15,1
7,9
9,5
11,1
12,7
14,2
15,6
16,9
18,0
19,0
19,8
20,5
21,0
21,4
11
21
34
49
66
83
100
116
130
141
151
158
162
5000
4957
4914
4871
4829
4786
4743
4700
4700
4700
4700
4700
4700
52,8
102,2
165,5
238,9
317,8
397,7
474,2
543,7
609,0
664,1
707,9
740,5
762,7
33,2
49,4
63,3
73,3
79,0
79,9
76,5
69,5
65,4
55,1
43,8
32,6
22,2
17,6
25,6
33,1
39,8
45,4
49,7
52,7
54,4
55,4
55,3
54,5
52,9
50,8
3
4
5
6
7
8
9
10
11*
12
13
14
15
Ek Tablo 14. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (3m x 1m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
6,7
8,4
9,9
11,2
12,3
13,2
13,9
14,5
15,0
15,4
15,6
15,8
15,9
7,9
9,5
11,1
12,7
14,2
15,6
16,9
18,0
19,0
19,8
20,5
21,0
21,4
12
23
37
54
72
91
110
127
143
156
167
174
180
3333
3307
3280
3253
3227
3200
3200
3200
3200
3200
3200
3200
3200
40,4
76,6
122,7
176,1
233,9
292,5
352,0
407,6
457,1
499,2
532,9
558,3
575,8
24,7
36,2
46,1
53,4
57,7
58,6
59,5
55,6
49,6
42,0
33,7
25,4
17,5
13,5
19,2
24,5
29,4
33,4
36,6
39,1
40,8
41,5
41,6
41,0
39,9
38,4
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
186
Ek Tablo 15. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 2m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
7,0
8,8
10,3
11,7
12,8
13,8
14,6
15,2
15,7
16,1
16,4
16,6
16,7
7,9
9,5
11,1
12,7
14,2
15,6
16,9
18,0
19,0
19,8
20,5
21,0
21,4
13
25
41
59
79
100
120
140
157
172
184
193
199
2500
2481
2463
2444
2425
2425
2425
2425
2425
2425
2425
2425
2425
33,6
62,9
100,4
143,9
191,2
241,6
291,4
338,3
380,5
416,6
445,9
468,2
483,8
20,2
29,4
37,4
43,5
47,3
50,4
49,8
47,0
42,2
36,1
29,3
22,3
15,6
11,2
15,7
20,1
23,9
27,3
30,2
32,4
33,8
34,6
34,7
34,3
33,4
32,3
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Ek Tablo 16. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 2,5m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
7,3
9,2
10,7
12,1
13,3
14,3
15,2
15,9
16,5
16,9
17,3
17,5
17,7
7,9
9,5
11,1
12,7
14,2
15,6
16,9
18,0
19,0
19,8
20,5
21,0
21,4
15
27
44
64
86
108
131
153
173
190
204
215
222
2000
1984
1968
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
29,2
54,4
86,6
124,4
167,0
211,8
256,4
299,0
337,5
370,9
398,2
419,2
434,2
17,4
25,2
32,2
37,7
42,6
44,8
44,7
42,5
38,6
33,3
27,3
21,0
15,0
9,7
13,6
17,3
20,7
23,9
26,5
28,5
29,9
30,7
30,9
30,6
29,9
29,0
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
187
Ek Tablo 17. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 3m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
7,6
9,5
11,1
12,6
13,9
15,0
15,9
16,7
17,3
17,8
18,2
18,5
18,7
7,9
9,5
11,1
12,7
14,2
15,6
16,9
18,0
19,0
19,8
20,5
21,0
21,4
16
30
47
69
93
118
144
169
192
211
228
241
250
1666
1650
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
26,2
48,7
77,5
112,5
151,7
193,4
235,4
275,7
312,8
345,1
371,9
392,8
408,0
15,6
22,5
28,8
35,0
39,2
41,6
42,0
40,4
37,0
32,3
26,8
20,9
15,2
8,7
12,2
15,5
18,7
21,7
24,2
26,2
27,6
28,4
28,8
28,6
28,1
27,2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Ek Tablo 18. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (3m x 2,5m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
8,0
10,0
11,8
13,4
14,8
16,0
17,1
18,0
18,8
19,4
19,9
20,2
20,5
7,9
9,5
11,1
12,7
14,2
15,6
16,9
18,0
19,0
19,8
20,5
21,0
21,4
17
33
53
78
106
136
168
197
226
251
272
289
301
1333
1323
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
23,2
43,4
69,6
101,9
138,6
178,4
219,1
258,9
296,1
329,0
356,7
378,8
395,2
13,9
20,2
26,2
32,3
36,8
39,7
40,7
39,8
37,1
32,4
27,7
22,0
16,4
7,7
10,8
13,9
17,0
19,8
22,3
24,3
25,9
26,9
27,4
27,4
27,1
26,3
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
188
Ek Tablo 19. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (3m x 3m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
8,4
10,5
12,4
14,2
15,8
17,2
18,5
19,5
20,5
21,2
21,8
22,3
22,6
7,9
9,5
11,1
12,7
14,2
15,6
16,9
18,0
19,0
19,8
20,5
21,0
21,4
19
36
59
88
121
157
195
233
269
301
329
351
368
1111
1104
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
21,3
40,2
65,2
96,4
132,6
172,5
214,1
255,5
294,7
330,0
360,1
384,5
403,0
12,9
18,9
25,0
31,2
36,3
39,8
41,6
41,4
39,2
35,3
30,2
24,4
18,5
7,1
10,0
13,0
16,1
18,9
21,6
23,8
25,5
26,8
27,5
27,7
27,5
26,9
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Ek Tablo 20. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (1m x 1m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11*
12
13
14
15
4,1
5,8
7,2
8,4
9,4
10,3
11,0
11,5
12,0
12,3
12,5
12,6
12,7
7,0
8,5
9,9
11,3
12,6
13,9
15,0
16,0
16,9
17,6
18,2
18,7
19,0
4
10
17
27
38
49
61
71
80
88
94
99
102
10000
9920
9840
9760
9680
9600
9520
9440
9360
9280
9200
9120
9040
41,0
95,5
171,4
264,0
367,0
473,5
576,8
671,3
752,9
818,8
868,2
901,3
919,9
31,0
54,5
75,9
92,6
103,0
106,5
103,3
94,5
81,5
65,9
49,4
33,2
18,5
13,7
23,9
34,3
44,0
52,4
59,2
64,1
67,1
68,4
68,2
66,8
64,4
61,3
3
4
5
6
7
8
9
10
11*
12
13
14
15
189
Ek Tablo 21. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (1m x 1,5m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11*
12
13
14
15
4,5
6,2
7,6
8,8
9,9
10,7
11,4
12,0
12,4
12,7
13,0
13,1
13,2
7,0
8,5
9,9
11,3
12,6
13,9
15,0
16,0
16,9
17,6
18,2
18,7
19,0
5
11
20
30
42
54
66
77
87
95
102
106
110
6666
6613
6560
6507
6453
6400
6347
6293
6240
6187
6133
6133
6133
33,1
73,2
128,2
194,6
268,0
343,7
417,0
484,0
541,8
588,7
623,8
653,1
672,5
23,8
40,1
55,0
66,4
73,4
75,7
73,3
67,0
57,9
46,9
35,0
29,4
19,4
11,0
18,3
25,6
32,4
38,3
43,0
46,3
48,4
49,3
49,1
48,0
46,7
44,8
3
4
5
6
7
8
9
10
11*
12
13
14
15
Ek Tablo 22. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 1m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
4,8
6,5
7,9
9,1
10,2
11,1
11,8
12,3
12,8
13,1
13,3
13,5
13,6
7,0
8,5
9,9
11,3
12,6
13,9
15,0
16,0
16,9
17,6
18,2
18,7
19,0
6
12
21
32
44
57
70
82
92
101
108
113
116
5000
4957
4914
4871
4829
4786
4743
4700
4700
4700
4700
4700
4700
28,2
60,5
104,2
156,6
214,4
273,8
331,3
383,8
433,0
474,4
507,0
531,0
546,9
19,7
32,3
43,7
52,4
57,8
59,4
57,5
52,5
49,2
41,3
32,6
24,0
15,9
9,4
15,1
20,8
26,1
30,6
34,2
36,8
38,4
39,4
39,5
39,0
37,9
36,5
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
190
Ek Tablo 23. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (3m x 1m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
5,3
6,9
8,4
9,7
10,7
11,6
12,4
13,0
13,4
13,8
14,0
14,2
14,3
7,0
8,5
9,9
11,3
12,6
13,9
15,0
16,0
16,9
17,6
18,2
18,7
19,0
7
14
24
36
49
63
77
90
102
112
119
125
129
3333
3307
3280
3253
3227
3200
3200
3200
3200
3200
3200
3200
3200
22,4
46,3
78,3
116,6
158,9
202,5
146,8
188,5
325,6
357,0
381,9
400,4
412,8
15,0
23,4
32,0
38,3
42,3
43,5
44,4
41,7
37,1
31,3
24,9
18,5
12,4
7,5
11,6
15,7
19,4
22,7
25,3
27,4
28,9
29,6
29,7
29,4
28,6
27,5
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Ek Tablo 24. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 2m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
50,6
7,3
8,8
10,1
11,2
12,1
12,9
13,5
14,0
14,4
14,7
14,9
15,0
7,0
8,5
9,9
11,3
12,6
13,9
15,0
16,0
16,9
17,6
18,2
18,7
19,0
8
16
26
39
54
69
84
99
112
123
131
138
142
2500
2481
2463
2444
2425
2425
2425
2425
2425
2425
2425
2425
2425
19,0
38,5
64,6
95,8
130,3
167,4
204,4
239,2
270,5
297,2
318,5
334,5
345,5
12,4
19,5
26,1
31,2
34,5
37,1
36,9
34,9
31,3
26,6
21,4
16,0
11,0
6,3
9,6
12,9
16,0
18,6
20,9
22,7
23,9
24,6
24,8
24,5
23,9
23,0
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
191
Ek Tablo 25. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 2,5m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
5,9
7,6
9,2
10,5
11,6
12,6
13,5
14,1
14,7
15,1
15,4
15,6
15,8
7,0
8,5
9,9
11,3
12,6
13,9
15,0
16,0
16,9
17,6
18,2
18,7
19,0
8
17
28
43
58
75
92
108
122
135
145
152
158
2000
1984
1968
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
16,8
33,6
56,0
83,0
113,9
146,6
179,4
210,6
238,9
263,1
282,8
297,7
308,1
10,8
16,8
22,4
26,9
30,9
32,7
32,8
31,2
28,3
24,2
19,7
14,9
10,4
5,6
8,4
11,2
13,8
16,3
18,3
19,9
21,1
21,7
21,9
21,8
21,3
20,5
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Ek Tablo 26. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 3m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
6,1
7,9
9,5
10,9
12,1
13,2
14,1
14,8
15,4
15,9
16,2
16,5
16,6
7,0
8,5
9,9
11,3
12,6
13,9
15,0
16,0
16,9
17,6
18,2
18,7
19,0
9
18
31
46
63
82
100
118
135
149
161
169
176
1666
1650
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
15,2
30,3
50,2
75,1
103,3
133,4
163,9
193,2
220,0
243,2
262,1
276,7
287,0
9,7
15,0
20,0
24,8
28,2
30,2
30,5
29,3
26,7
23,2
19,0
14,6
10,3
5,1
7,6
10,0
12,5
14,8
16,7
18,2
19,3
20,0
20,3
20,2
19,8
19,1
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
192
Ek Tablo 27. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (3m x 2,5m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
6,5
8,4
10,0
11,5
12,9
14,0
15,0
15,9
16,6
17,1
17,6
17,9
18,1
7,0
8,5
9,9
11,3
12,6
13,9
15,0
16,0
16,9
17,6
18,2
18,7
19,0
10
20
34
52
72
93
115
137
157
174
189
200
209
1333
1323
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
13,7
27,1
45,2
67,8
93,9
122,2
151,3
179,6
205,8
228,9
248,0
263,0
273,9
7,8
13,5
18,1
22,7
26,1
28,3
29,0
28,3
26,2
23,1
19,2
15,0
10,9
4,6
6,8
9,0
11,3
13,4
15,3
16,8
18,0
18,7
19,1
19,1
18,8
18,3
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Ek Tablo 28. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (3m x 3m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
6,8
8,8
10,6
12,2
13,7
15,0
16,2
17,1
17,9
18,6
13,1
19,5
19,8
7,0
8,5
9,9
11,3
12,6
13,9
15,0
16,0
16,9
17,6
18,2
18,7
19,0
11
23
39
58
81
107
133
160
184
206
225
240
251
1111
1104
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
12,7
25,2
42,3
63,9
89,3
117,2
146,3
175,1
202,1
226,3
246,7
262,8
274,8
8,1
12,6
17,1
21,7
25,3
27,9
29,1
28,8
27,1
24,1
20,4
16,2
12,0
4,2
6,3
8,5
10,7
12,8
14,6
16,3
17,5
18,4
18,9
19,0
18,8
18,3
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
193
Ek Tablo 29. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (1m x 1m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
2,7
4,2
5,5
6,7
7,7
8,6
9,3
9,8
10,3
10,6
10,8
11,0
11,0
6,3
7,5
8,7
9,9
11,0
12,1
13,1
14,0
14,8
15,4
15,9
16,4
16,7
2
4
9
15
22
30
38
45
52
58
62
65
68
10000
9920
9840
9760
9680
9600
9520
9440
9360
9280
9200
9120
9040
15,4
44,2
88,9
147,2
215,3
288,1
360,6
428,3
487,5
535,9
572,5
597,2
611,1
13,3
28,8
44,7
58,4
68,1
72,8
72,5
67,7
59,2
48,4
36,5
24,7
14,0
5,1
11,0
17,8
24,5
30,8
36,0
40,1
42,8
44,3
44,7
44,0
42,7
40,7
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Ek Tablo 30. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (1m x 1,5m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
3,1
4,6
5,9
7,1
8,1
9,0
9,7
10,3
10,7
11,0
11,3
11,4
11,5
6,3
7,5
8,7
9,9
11,0
12,1
13,1
14,0
14,8
15,4
15,9
16,4
16,7
2
5
10
17
25
33
42
50
57
63
68
71
73
6666
6613
6560
6507
6453
6400
6347
6293
6240
6187
6133
6133
6133
13,6
35,6
68,6
111,0
160,0
212,2
263,9
312,1
354,3
388,8
414,8
436,2
450,3
11,0
22,0
33,0
42,4
49,0
52,2
51,8
48,2
42,2
34,5
26,0
21,5
14,1
4,5
8,9
13,7
18,5
22,9
26,5
29,3
31,2
32,2
32,4
31,9
31,2
30,0
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
194
Ek Tablo 31. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 1m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
3,4
4,9
6,2
7,4
8,5
9,3
10,0
10,6
11,1
11,4
11,6
11,8
11,9
6,3
7,5
8,7
9,9
11,0
12,1
13,1
14,0
14,8
15,4
15,9
16,4
16,7
2
6
12
19
27
36
45
53
61
67
72
76
78
5000
4957
4914
4871
4829
4786
4743
4700
4700
4700
4700
4700
4700
12,3
30,3
56,9
90,6
129,5
170,6
211,3
249,1
284,8
314,9
338,8
356,3
367,8
9,5
18,0
26,6
33,8
38,8
41,1
40,7
37,8
35,7
30,1
23,9
17,5
11,6
4,1
7,6
11,4
15,1
18,5
21,3
23,5
24,9
25,9
26,2
26,1
25,4
24,5
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Ek Tablo 32. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (3m x 1m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
3,8
5,3
6,7
7,9
9,0
9,8
10,6
11,2
11,6
12,0
12,2
12,4
12,5
6,3
7,5
8,7
9,9
11,0
12,1
13,1
14,0
14,8
15,4
15,9
16,4
16,7
3
7
13
21
30
40
50
59
67
74
80
84
87
3333
3307
3280
3253
3227
3200
3200
3200
3200
3200
3200
3200
3200
10,4
24,1
43,9
68,7
97,2
127,4
158,2
188,5
215,3
238,0
256,1
269,5
278,5
7,6
13,7
19,8
24,9
28,5
30,2
31,3
29,8
26,8
22,7
18,1
13,4
9,0
3,5
6,0
8,8
11,5
13,9
15,9
17,6
18,8
19,6
19,8
19,7
19,3
18,6
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
195
Ek Tablo 33. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 2m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
4,1
5,7
7,1
8,3
9,4
10,3
11,1
11,7
12,2
12,5
12,8
13,0
13,1
6,3
7,5
8,7
9,9
11,0
12,1
13,1
14,0
14,8
15,4
15,9
16,4
16,7
4
8
15
23
33
44
54
65
74
82
88
93
96
2500
2481
2463
2444
2425
2425
2425
2425
2425
2425
2425
2425
2425
9,2
20,5
36,7
57,0
80,3
105,9
131,8
156,6
179,0
198,1
213,4
224,9
237,7
6,5
11,3
16,2
20,3
23,3
25,6
25,9
24,8
22,4
19,1
15,4
11,5
7,8
3,1
5,1
7,3
9,5
11,5
13,2
14,6
15,7
16,3
16,5
16,4
16,1
15,5
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Ek Tablo 34. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 2,5m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
4,4
6,0
7,4
8,7
9,8
10,7
11,5
12,2
12,7
13,1
13,4
13,6
13,7
6,3
7,5
8,7
9,9
11,0
12,1
13,1
14,0
14,8
15,4
15,9
16,4
16,7
4
9
16
25
36
48
59
71
81
90
97
102
106
2000
1984
1968
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
8,4
18,2
32,2
49,7
70,4
92,8
115,7
137,6
157,7
174,9
188,8
199,3
206,6
5,7
9,9
14,0
17,5
20,7
22,4
22,8
22,0
20,0
17,2
13,9
10,5
7,3
2,8
4,6
6,4
8,3
10,1
11,6
12,9
13,8
14,3
14,6
14,5
14,2
13,8
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
196
Ek Tablo 35. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 3m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
4,6
6,2
7,7
9,0
10,2
11,2
12,0
12,7
13,3
13,7
14,1
14,3
14,4
6,3
7,5
8,7
9,9
11,0
12,1
13,1
14,0
14,8
15,4
15,9
16,4
16,7
5
10
18
28
39
52
65
77
89
98
107
113
117
1666
1650
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
7,8
16,6
29,1
45,2
64,0
84,5
105,5
125,9
144,5
160,8
174,0
184,1
191,2
5,2
8,9
12,5
16,1
18,8
20,5
21,0
20,4
18,7
16,2
13,2
10,1
7,1
2,6
4,2
5,8
7,5
9,1
10,6
11,7
12,6
13,1
13,4
13,4
13,2
12,7
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Ek Tablo 36. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (3m x 2,5m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
5,0
6,6
8,2
9,6
10,8
11,9
12,8
13,6
14,3
14,8
15,2
15,4
15,6
6,3
7,5
8,7
9,9
11,0
12,1
13,1
14,0
14,8
15,4
15,9
16,4
16,7
5
11
20
31
44
59
74
88
102
114
124
132
137
1333
1323
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
7,1
15,1
26,3
40,9
58,1
77,1
96,7
116,0
134,0
149,7
162,8
172,9
180,2
4,8
8,0
11,2
14,6
17,2
19,0
19,7
19,3
17,9
15,8
13,1
10,1
7,3
2,4
3,8
5,3
6,8
8,3
9,6
10,7
11,6
12,2
12,5
12,5
12,4
12,0
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
197
Ek Tablo 37. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (3m x 3m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
5,3
7,0
8,7
10,2
11,5
12,7
13,7
14,6
15,4
16,0
16,4
16,7
17,0
6,3
7,5
8,7
9,9
11,0
12,1
13,1
14,0
14,8
15,4
15,9
16,4
16,7
6
13
23
35
50
67
85
102
119
133
146
155
163
1111
1104
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
6,7
14,2
24,7
38,5
55,0
73,4
92,7
112,0
130,1
146,2
159,7
170,4
178,3
4,5
7,4
10,6
13,8
16,5
18,4
19,3
19,2
18,1
16,1
13,5
10,7
7,8
2,2
3,5
4,9
6,4
7,9
9,2
10,3
11,2
11,8
12,2
12,3
12,2
11,9
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Ek Tablo 38. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (1m x 1m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
2,7
3,5
4,2
5,0
5,7
6,6
7,3
7,9
8,3
8,6
8,8
9,0
9,0
5,4
6,4
7,4
8,4
9,4
10,4
12,2
12,0
12,7
13,2
13,7
14,0
14,3
1
3
4
7
10
15
20
25
29
33
36
38
39
10000
9920
9840
9760
9680
9600
9520
9440
9360
9280
9200
9120
9040
13,4
26,4
43,6
69,7
100,4
145,0
191,1
235,0
273,8
305,4
328,9
344,2
352,1
3,8
13,0
17,2
26,0
30,8
44,6
46,1
43,9
38,8
31,6
23,5
15,3
7,9
4,5
6,6
8,7
11,6
14,3
18,1
21,2
23,5
24,9
25,5
25,3
24,6
23,5
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
198
Ek Tablo 39. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (1m x 1,5m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
2,8
3,6
4,4
5,6
6,1
7,0
7,7
8,3
8,7
9,1
9,3
9,4
9,5
5,4
6,4
7,4
8,4
9,4
10,4
12,2
12,0
12,7
13,2
13,7
14,0
14,3
1
3
5
8
12
17
23
28
32
36
39
42
43
6666
6613
6560
6507
6453
6400
6347
6293
6240
6187
6133
6133
6133
9,6
18,7
32,0
52,3
77,3
109,7
143,0
174,5
202,4
225,1
241,9
255,1
263,2
3,2
9,0
13,3
20,3
25,0
32,4
33,3
31,6
27,8
22,7
16,8
13,2
8,1
3,2
4,7
6,4
8,7
11,0
13,7
15,9
17,5
18,4
18,8
18,6
18,2
17,5
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Ek Tablo 40. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 1m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
2,8
3,8
4,7
6,5
6,4
7,3
8,0
8,6
9,1
9,4
9,6
9,8
9,8
5,4
6,4
7,4
8,4
9,4
10,4
12,2
12,0
12,7
13,2
13,7
14,0
14,3
1
3
6
9
13
19
24
30
35
39
42
45
46
5000
4957
4914
4871
4829
4786
4743
4700
4700
4700
4700
4700
4700
7,2
15,6
27,4
43,8
63,9
89,7
116,1
141,0
164,4
184,1
199,4
210,2
216,9
2,0
8,4
11,8
16,4
20,1
25,8
26,3
24,9
23,4
19,7
15,3
10,8
6,7
2,4
3,9
5,5
7,3
9,1
11,2
12,9
14,1
14,9
15,3
15,3
15,0
14,5
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
199
Ek Tablo 41. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (3m x 1m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
2,9
4,0
5,0
6,1
6,9
7,8
8,5
9,1
9,6
9,9
10,2
10,3
10,4
5,4
6,4
7,4
8,4
9,4
10,4
12,2
12,0
12,7
13,2
13,7
14,0
14,3
2
4
6
11
15
21
28
34
39
44
48
50
52
3333
3307
3280
3253
3227
3200
3200
3200
3200
3200
3200
3200
3200
5,2
11,6
20,8
34,9
49,3
68,4
88,6
108,2
125,8
140,6
152,2
160,5
165,7
1,7
6,4
9,2
14,1
14,5
19,1
20,2
19,5
17,6
14,8
11,6
8,3
5,2
1,7
2,9
4,2
5,8
7,0
8,6
9,8
10,8
11,4
11,7
11,7
11,5
10,0
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Ek Tablo 42. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 2m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
3,0
4,2
5,3
6,4
7,3
8,2
9,0
9,6
10,1
10,4
10,7
10,8
10,9
5,4
6,4
7,4
8,4
9,4
10,4
12,2
12,0
12,7
13,2
13,7
14,0
14,3
2
4
7
12
17
24
31
37
43
48
52
55
57
2500
2481
2463
2444
2425
2425
2425
2425
2425
2425
2425
2425
2425
4,2
9,6
11,6
28,9
41,4
57,5
74,3
90,5
105,1
117,5
127,3
134,3
138,8
1,3
5,4
8,0
11,3
12,5
16,1
16,7
16,2
14,7
12,1
9,8
7,0
4,5
1,4
2,4
3,5
4,8
5,9
7,2
8,3
9,0
9,6
9,8
9,8
9,6
9,3
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
200
Ek Tablo 43. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 2,5m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
3,1
4,4
5,6
6,8
7,6
8,6
9,4
10,0
10,5
10,9
11,2
11,4
11,4
5,4
6,4
7,4
8,4
9,4
10,4
12,2
12,0
12,7
13,2
13,7
14,0
14,3
2
4
8
13
19
26
34
41
48
53
58
61
63
2000
1984
1968
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
1952
3,6
8,4
15,7
26,1
36,7
50,8
65,5
79,8
92,7
103,8
112,6
118,9
123,1
1,3
4,9
7,3
10,4
10,6
14,1
14,7
14,3
13,0
11,1
8,8
6,4
4,1
1,2
2,1
3,1
4,4
5,2
6,4
7,3
8,0
8,4
8,6
8,7
8,5
8,2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Ek Tablo 44. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (2m x 3m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
3,2
4,6
5,9
7,1
8,0
9,0
9,8
10,5
11,0
11,4
11,7
11,9
12,0
5,4
6,4
7,4
8,4
9,4
10,4
12,2
12,0
12,7
13,2
13,7
14,0
14,3
2
5
9
15
21
28
37
45
52
58
63
67
69
1666
1650
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
1633
3,2
7,7
14,5
23,9
33,6
46,4
58,8
72,9
84,9
95,2
103,4
109,5
113,5
1,1
4,5
6,8
9,4
9,7
12,8
13,4
13,1
12,0
10,3
8,2
6,0
4,0
1,1
1,9
2,9
4,0
4,8
5,8
6,6
7,3
7,7
7,9
8,0
7,8
7,6
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
201
Ek Tablo 45. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (3m x 2,5m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
3,3
4,8
6,2
7,5
8,5
9,5
10,4
11,2
11,8
12,2
12,6
12,8
12,9
5,4
6,4
7,4
8,4
9,4
10,4
12,2
12,0
12,7
13,2
13,7
14,0
14,3
2
5
10
16
23
32
42
51
60
67
73
78
81
1333
1323
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
1312
2,7
6,7
12,9
21,5
30,7
42,4
54,8
67,0
78,3
88,1
96,0
101,9
106,0
1,0
4,0
6,2
8,5
9,2
11,7
12,4
12,2
11,3
9,8
7,9
5,9
4,5
0,9
1,7
2,6
3,6
4,4
5,3
6,1
6,7
7,1
7,3
7,4
7,3
7,1
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Ek Tablo 46. Yerli karakavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
Orta Ağaç
Yaş Göğüs Tam
Ağaç
Hacmi
Çapı Boyu
Sayısı
DİKİM ARALIĞI: (3m x 3m)
Birim Alanda (ha)
Yaş
Meşcere
Yıllık Artımlar
Hacmi
Cari
Ortalama
(yıl)
(cm)
(m)
(dm3)
(ad/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(m3/ha)
(yıl)
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
2,7
3,5
4,2
5,0
9,0
10,2
11,1
11,9
12,6
13,1
13,5
13,8
13,9
5,4
6,4
7,4
8,4
9,4
10,4
12,2
12,0
12,7
13,2
13,7
14,0
14,3
1
3
4
7
27
37
48
59
69
78
85
91
95
1111
1104
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1096
1,5
2,9
4,9
7,8
29,1
40,3
52,3
64,2
75,4
85,2
93,2
99,3
103,6
0,4
1,5
1,9
3,0
21,3
11,2
12,0
11,9
11,1
9,8
8,0
6,1
4,2
0,5
0,7
1,0
1,3
4,2
5,0
5,8
6,4
6,9
7,1
7,2
7,1
6,9
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
202
“I–214” MELEZ KAVAK KLONU
AĞAÇLANDIRMALARI İÇİN
4 BONİTET SINIFI VE
7 DEĞİŞİK DİKİM ARALIĞINA
GÖRE DÜZENLENMİŞ
ODUN SINIFLARINA GÖRE
DEĞİŞKEN SIKLIK
HACİM HÂSILAT TABLOLARI
(EK TABLO 47 – 74)
203
204
Ek Tablo 47. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
DİKİM ARALIĞI: 4m x 4m (625 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
Cm
3
4
5
6
7
8
9
10
11*
12
13
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
14,0
17,3
20,6
23,6
26,2
28,2
29,6
30,5
31,2
31,6
32,0
32,2
32,3
m
dm3
11,5 80
14,0 145
16,4 238
18,7 354
20,9 483
23,0 611
24,9 728
26,6 828
28,1 910
29,4 978
30,5 1032
31,4 1075
32,0 1105
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
2
6
12
21
32
45
56
65
73
80
86
91
94
82
151
250
375
515
655
783
893
984
1058
1118
1165
1199
49,9
90,6
148,8
221,5
301,8
381,8
454,7
517,3
569,0
611,3
645,2
671,6
690,5
51,5
94,1
156,1
234,5
322,1
409,6
489,6
558,1
614,7
661,1
698,7
728,2
749,4
16,0
62,6
138,2
149,8
173,1
187,5
197,2
204,7
210,8
215,6
219,5
222,5
17,2
23,5
31,2
39,1
46,0
51,2
54,4
55,8
55,9
55,1
53,7
52,0
50,0
25,5
42,7
62,0
78,5
87,6
87,5
79,9
68,5
56,7
46,4
37,6
29,5
21,1
79,1
145,8
211,0
267,0
312,6
349,1
378,5
401,3
417,2
yıl
47,1 3
72,6 4
86,8 5
88,3 6
83,5 7
79,3 8
78,2 9
79,5 10
82,1 11*
84,9 12
87,5 13
89,8 14
91,5 15
Ek Tablo 48. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
DİKİM ARALIĞI: 4m x 5m (500 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11*
12
13
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
14,4
17,8
21,3
24,5
27,3
29,5
31,2
32,3
33,2
33,8
34,3
34,7
34,9
11,5
14,0
16,4
18,7
20,9
23,0
24,9
26,6
28,1
29,4
30,5
31,4
32,0
84
154
254
381
523
667
801
920
1022
1107
1178
1234
1276
3
7
14
26
41
59
76
92
108
122
135
147
157
87
161
269
407
564
725
877
1012
1129
1229
1313
1381
1433
42,1
76,9
127,2
190,5
261,5
333,4
400,7
460,1
510,9
553,6
588,9
617,1
638,1
43,5
80,3
134,3
203,5
282,2
362,7
438,6
506,2
564,7
614,5
656,5
690,7
716,4
16,7
60,3
129,7
124,9
139,5
146,5
150,0
152,1
153,5
154,4
155,0
155,4
205
14,5
20,1
26,9
33,9
40,3
45,3
48,7
50,6
51,3
51,2
50,5
49,3
47,8
21,8
36,8
54,0
69,2
78,7
80,5
75,9
67,6
58,4
49,8
42,0
34,2
25,7
87,4
155,2
222,4
282,3
333,3
376,3
412,3
441,5
463,3
yıl
40,0 3
59,2 4
68,6 5
67,2 6
61,7 7
58,4 8
58,7 9
61,7 10
66,0 11*
70,5 12
74,8 13
78,6 14
81,7 15
Ek Tablo 49. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
DİKİM ARALIĞI: 5m x 5m (400 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Yıl
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
14,8
18,4
22,1
25,5
28,5
31,0
32,9
34,3
35,3
36,2
36,8
37,4
37,8
11,5
14,0
16,4
18,7
20,9
23,0
24,9
26,6
28,1
29,4
30,5
31,4
32,0
89
164
273
411
568
729
884
1023
1146
1252
1341
1414
1470
3
8
17
32
52
76
101
126
152
176
200
222
241
92
172
290
443
620
805
985
1150
1298
1428
1542
1636
1710
35,6
65,6
109,0
164,3
227,0
291,7
353,4
409,4
458,5
500,8
536,5
565,6
587,8
37,0
68,8
115,9
177,2
248,0
322,0
393,8
459,9
519,1
571,4
616,7
654,6
684,2
17,1
57,9
84,1
102,2
109,3
110,1
108,6
106,6
104,6
102,8
101,2
100,0
12,3
17,2
23,2
29,5
35,4
40,3
43,8
46,0
47,2
47,6
47,4
46,8
45,6
18,7
31,8
47,1
61,3
70,8
74,1
71,8
66,1
59,2
52,2
45,3
37,9
29,6
37,1
93,5
160,7
227,7
288,5
341,6
387,5
426,8
459,3
484,3
34,1 3
48,1 4
53,7 5
50,5 6
45,4 7
43,8 8
46,7 9
52,4 10
59,5 11
66,9 12*
74,0 13
80,5 14
85,8 15
Ek Tablo 50. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
DİKİM ARALIĞI: 5m x 6m (333 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Yıl
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
15,1
18,9
22,7
26,4
29,6
32,2
34,3
35,9
37,1
38,1
38,9
39,6
40,1
11,5
14,0
16,4
18,7
20,9
23,0
24,9
26,6
28,1
29,4
30,5
31,4
32,0
93
173
288
436
605
782
953
1111
1251
1375
1480
1567
1634
4
9
20
38
62
92
124
158
193
228
263
295
323
97
182
308
474
668
874
1077
1269
1445
1603
1743
1862
1957
31,1
57,5
96,0
145,2
201,6
260,4
317,3
369,9
416,7
457,7
492,8
521,7
544,2
32,3
60,6
102,7
157,9
222,4
290,9
358,7
422,6
481,1
533,8
580,4
620,1
651,7
17,2
55,3
72,9
85,2
87,5
84,7
80,7
77,1
74,1
71,7
69,9
69,8
206
10,8
15,1
20,5
26,3
31,8
36,4
39,9
42,3
43,7
44,5
44,6
44,3
43,4
16,5
28,2
42,1
55,2
64,5
68,6
67,8
63,8
58,5
52,7
46,6
39,7
31,7
40,6
95,8
160,6
224,9
283,6
335,5
380,7
419,6
452,0
477,5
29,9 3
40,4 4
43,6 5
39,7 6
35,5 7
35,8 8
40,9 9
49,0 10
58,5 11
68,2 12
77,6 13*
86,0 14
93,0 15
Ek Tablo 51. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
DİKİM ARALIĞI: 6m x 6m (278 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Yıl
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
15,5
19,4
23,4
27,2
30,5
33,3
35,6
37,3
38,7
39,9
40,8
41,6
42,2
11,5
14,0
16,4
18,7
20,9
23,0
24,9
26,6
28,1
29,4
30,5
31,4
32,0
97
181
303
460
641
831
1018
1192
1350
1489
1609
1710
1789
4
10
23
44
73
108
148
190
235
281
327
370
407
102
191
326
504
714
939
1166
1383
1585
1770
1936
2080
2196
27,1
50,3
84,3
127,9
178,2
231,1
283,0
331,4
375,2
414,0
447,4
475,4
497,4
28,3
53,2
90,7
140,1
198,4
261,1
324,1
384,4
440,6
492,1
538,3
578,2
610,6
16,9
52,1
62,5
70,3
69,3
64,6
59,7
55,9
53,2
51,6
50,9
50,7
9,4
13,3
18,1
23,4
28,3
32,6
36,0
38,4
40,1
41,0
41,4
41,3
40,7
14,5
25,0
37,5
49,4
58,3
62,7
62,9
60,3
56,2
51,5
46,2
39,9
32,4
42,2
94,7
155,4
215,1
269,5
317,7
359,9
396,4
427,0
451,3
26,2 3
33,8 4
35,4 5
31,4 6
28,3 7
30,4 8
37,3 9
47,2 10
58,3 11
69,5 12
80,1 13*
89,7 14
97,6 15
Ek Tablo 52. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
DİKİM ARALIĞI: 5m x 8m (250 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
15,6
19,6
23,7
27,5
31,0
33,9
36,2
38,0
39,5
40,7
41,8
42,6
43,3
11,5
14,0
16,4
18,7
20,9
23,0
24,9
26,6
28,1
29,4
30,5
31,4
32,0
100
185
311
472
659
856
1050
1232
1397
1544
1672
1780
1865
4
11
25
47
78
116
160
207
256
308
359
408
451
104
196
335
519
737
972
1209
1438
1654
1852
2032
2188
2315
24,9
46,3
77,7
118,0
164,7
213,9
262,4
307,9
349,3
386,1
418,1
444,9
466,2
26,0
49,1
83,8
129,8
184,2
242,9
302,3
359,6
413,4
463,1
507,9
546,9
578,8
16,4
49,6
56,8
62,5
60,4
55,3
50,5
47,0
45,0
44,1
44,0
44,5
207
8,7
12,3
16,8
21,6
26,3
30,4
33,6
36,0
37,6
38,6
39,1
39,1
38,6
13,4
23,1
34,7
45,9
54,4
58,8
59,4
57,3
53,8
49,7
44,8
39,0
31,9
41,8
91,9
149,1
205,1
256,1
301,2
340,9
375,2
404,2
427,3
yıl
24,2 3
30,5 4
31,3 5
27,5 6
25,1 7
27,8 8
35,4 9
45,8 10
57,2 11
68,6 12
79,3 13*
88,9 14
96,9 15
Ek Tablo 53. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: I (çok iyi)
DİKİM ARALIĞI: 6,5m x 6,5m (237 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14*
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
15,7
19,7
23,8
27,7
31,2
34,1
36,5
38,3
39,8
41,1
42,1
43,0
43,7
11,5
14,0
16,4
18,7
20,9
23,0
24,9
26,6
28,1
29,4
30,5
31,4
32,0
101
187
314
477
666
866
1063
1249
1418
1568
1699
1809
1897
5
11
25
48
80
120
165
214
266
320
374
425
470
105
199
339
526
747
986
1228
1462
1683
1888
2073
2234
2367
23,8
44,4
74,4
113,2
157,9
205,3
252,0
295,9
336,0
371,6
402,7
428,8
449,6
24,9
47,1
80,4
124,6
177,0
233,7
291,0
346,6
398,9
447,4
491,2
529,5
561,0
16,1
48,2
54,0
59,0
56,4
51,3
46,6
43,4
41,6
41,1
41,4
42,2
8,3
11,8
16,1
20,8
25,3
29,2
32,3
34,7
36,3
37,3
37,8
37,8
37,4
12,9
22,2
33,4
44,2
52,4
56,7
57,4
55,5
52,3
48,4
43,8
38,2
31,5
41,3
89,9
145,2
199,1
248,2
291,6
329,9
363,1
391,0
413,5
yıl
23,2 3
28,9 4
29,5 5
25,7 6
23,6 7
26,7 8
34,4 9
44,8 10
56,2 11
67,5 12
78,2 13
87,7 14*
95,5 15
Ek Tablo 54. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
DİKİM ARALIĞI: 4m x 4m (625 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11*
12
13
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
12,0
14,7
17,6
20,4
22,9
25,0
26,6
27,8
28,6
29,1
29,4
29,5
29,6
10,4
12,5
14,6
16,7
18,7
20,5
22,2
23,7
24,9
26,0
26,8
27,5
28,0
53
96
158
240
335
434
529
613
682
736
775
802
818
1
3
6
11
18
25
33
40
45
48
50
50
50
55
98
164
251
352
460
562
653
727
784
825
852
868
33,4
59,7
98,8
149,9
209,3
271,5
330,8
383,1
426,2
459,8
484,3
501,1
511,5
34,3
61,5
102,5
156,6
220,3
287,3
351,4
407,8
454,1
489,7
515,4
532,5
542,7
20,1
61,3
121,3
138,0
160,7
176,2
186,9
194,7
200,5
204,9
208,2
208
11,4
15,4
20,5
26,1
31,5
35,9
39,0
40,8
41,3
40,8
39,6
38,0
36,2
16,0
27,3
40,9
54,2
63,6
67,0
64,1
56,4
46,3
35,6
25,7
17,1
10,3
51,5
94,9
136,7
171,8
198,4
216,6
227,8
233,3
yıl
30,5 3
55,8 4
76,7 5
88,6 6
91,1 7
88,6 8
85,4 9
83,4 10
82,9 11*
83,5 12
84,5 13
85,7 14
86,9 15
Ek Tablo 55.”I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
DİKİM ARALIĞI: 4m x 5m (500 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11*
12
13
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
12,4
15,2
18,2
21,2
23,9
26,1
27,9
29,3
30,2
30,9
31,3
31,5
31,7
10,4
12,5
14,6
16,7
18,7
20,5
22,2
23,7
24,9
26,0
26,8
27,5
28,0
56
102
169
258
362
473
580
676
758
823
873
909
933
2
3
7
13
22
33
44
55
64
71
76
79
81
58
105
176
271
384
506
624
731
821
894
949
988
1014
28,2
50,8
84,5
128,9
181,1
236,3
289,8
338,1
378,9
411,6
436,5
454,4
466,4
29,0
52,5
88,1
135,7
192,2
252,8
311,9
365,4
410,7
447,0
474,4
494,0
506,9
21,0
60,2
116,1
117,7
133,5
143,2
149,2
153,3
156,4
158,8
160,8
9,7
13,1
17,6
22,6
27,5
31,6
34,7
36,5
37,3
37,2
36,5
35,3
33,8
13,7
23,5
35,6
47,6
56,6
60,5
59,2
53,5
45,3
36,3
27,5
19,5
12,9
61,7
107,3
151,7
190,2
220,9
243,5
259,1
268,9
yıl
25,9 3
46,5 4
62,4 5
70,0 6
69,6 7
65,8 8
62,3 9
60,7 10
60,6 11*
61,5 12
62,7 13
63,8 14
64,8 15
Ek Tablo 56. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
DİKİM ARALIĞI: 5m x 5m (400 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Birim Alanda (hektar)
12,7
15,7
18,9
22,1
24,9
27,4
29,4
30,9
32,0
32,8
33,4
33,8
34,0
m
dm3
10,4 60
12,5 108
14,6 181
16,7 278
18,7 393
20,5 515
22,2 636
23,7 747
24,9 843
26,0 922
26,8 984
27,5 1030
28,0 1063
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
2
4
9
17
28
43
58
74
88
100
110
118
123
62
112
190
295
421
558
695
821
931
1023
1094
1148
1186
23,9
43,4
72,6
111,3
157,1
206,1
254,5
298,8
337,2
368,8
393,6
412,0
425,1
24,6
45,0
76,1
118,0
168,4
223,2
277,9
328,4
372,5
409,0
437,7
459,2
474,4
21,8
58,8
110,6
98,4
108,1
112,4
114,1
114,7
115,1
115,4
115,8
209
8,2
11,2
15,2
19,7
24,1
27,9
30,9
32,8
33,9
34,1
33,7
32,8
31,6
11,8
20,4
31,1
41,9
50,4
54,8
54,6
50,6
44,1
36,5
28,7
21,5
15,2
70,1
116,9
162,6
202,9
236,0
261,6
280,4
293,5
yıl
22,1 3
38,7 4
50,5 5
54,7 6
52,4 7
48,3 8
45,5 9
45,1 10
46,4 11
48,5 12*
50,8 13
52,7 14
54,2 15
Ek Tablo 57. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
DİKİM ARALIĞI: 5m x 6m (333 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Yıl
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
Dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
13,0
16,1
19,5
22,8
25,8
28,4
30,6
32,2
33,5
34,5
35,1
35,6
36,0
10,4
12,5
14,6
16,7
18,7
20,5
22,2
23,7
24,9
26,0
26,8
27,5
28,0
63
114
192
296
419
552
685
808
916
1007
1080
1135
1175
2
5
10
20
34
52
72
92
112
129
144
156
165
65
119
202
316
453
604
757
900
1028
1136
1223
1291
1340
20,9
38,1
64,0
98,5
139,5
183,9
228,0
269,0
305,1
335,3
359,5
377,9
391,4
21,6
39,7
67,4
105,1
150,9
201,2
251,9
299,8
342,3
378,3
407,4
429,8
446,3
22,0
57,0
71,0
83,5
88,8
89,6
88,6
87,2
85,9
85,0
84,3
7,2
9,9
13,5
17,5
21,6
25,1
28,0
30,0
31,1
31,5
31,3
30,7
29,8
10,5
18,1
27,8
37,7
45,8
50,3
50,8
47,8
42,5
36,0
29,1
22,4
16,5
74,7
120,9
166,1
206,1
239,5
265,9
285,9
300,4
19,5 3
33,2 4
42,3 5
44,3 6
41,2 7
37,4 8
35,8 9
36,8 10
39,6 11
43,1 12*
46,6 13
49,6 14
51,9 15
Ek Tablo 58. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
DİKİM ARALIĞI: 6m x 6m (278 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
13,3
16,6
20,0
23,5
26,7
29,4
31,7
33,5
34,9
36,0
36,8
37,4
37,8
10,4
12,5
14,6
16,7
18,7
20,5
22,2
23,7
24,9
26,0
26,8
27,5
28,0
66
120
203
313
444
588
731
866
986
1088
1171
1236
1284
2
5
12
23
40
61
86
111
136
159
179
196
209
68
126
215
336
484
649
817
977
1122
1247
1350
1432
1493
18,3
33,4
56,4
87,0
123,5
163,3
203,3
240,8
274,2
302,5
325,6
343,6
357,1
18,9
34,9
59,7
93,4
134,7
180,4
227,1
271,7
312,0
346,7
375,4
398,0
415,2
21,8
54,3
61,5
69,9
71,9
70,4
67,7
65,1
63,1
61,5
60,4
210
6,3
8,7
11,9
15,6
19,2
22,6
25,2
27,2
28,4
28,9
28,9
28,4
27,7
9,2
16,1
24,7
33,8
41,3
45,7
46,7
44,6
40,3
34,7
28,7
22,6
17,2
36,7
76,3
120,6
163,6
201,7
233,7
259,4
279,3
294,1
yıl
17,1 3
28,4 4
35,2 5
35,9 6
32,5 7
29,4 8
29,0 9
31,4 10
35,6 11
40,4 12*
45,0 13
49,0 14
52,1 15
Ek Tablo 59. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
DİKİM ARALIĞI: 5m x 8m (250 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Yıl
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
13,5
16,8
20,3
23,8
27,1
29,9
32,3
34,2
35,6
36,8
37,6
38,2
38,7
10,4
12,5
14,6
16,7
18,7
20,5
22,2
23,7
24,9
26,0
26,8
27,5
28,0
67
123
208
322
457
605
755
895
1021
1129
1217
1287
1340
2
6
13
25
43
67
93
121
149
175
198
217
233
70
129
221
347
501
672
848
1017
1170
1304
1415
1504
1573
16,8
30,9
52,1
80,4
114,4
151,4
188,7
223,9
255,4
282,3
304,4
321,8
335,0
17,4
32,3
55,3
86,7
125,2
168,0
211,9
254,2
292,6
326,0
353,8
376,1
393,2
21,2
52,1
56,1
62,7
63,3
60,9
57,8
55,0
52,8
51,3
50,1
5,8
8,1
11,1
14,4
17,9
21,0
23,5
25,4
26,6
27,2
27,2
26,9
26,2
8,6
14,9
23,0
31,4
38,5
42,8
43,9
42,2
38,4
33,4
27,8
22,3
17,2
37,1
75,2
117,5
158,4
194,6
225,0
249,6
268,8
283,4
15,8 3
25,8 4
31,6 5
31,7 6
28,4 7
25,7 8
26,0 9
29,0 10
33,7 11
39,0 12
44,0 13*
48,4 14
51,9 15
Ek Tablo 60. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: II (iyi)
DİKİM ARALIĞI: 6,5m x 6,5m (237 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
13,6
16,9
20,5
24,0
27,3
30,1
32,5
34,4
35,9
37,1
38,0
38,6
39,1
10,4
12,5
14,6
16,7
18,7
20,5
22,2
23,7
24,9
26,0
26,8
27,5
28,0
68
125
211
326
463
614
765
908
1037
1147
1238
1310
1365
2
6
13
26
45
69
97
126
155
182
206
227
244
70
131
224
352
508
682
862
1034
1192
1329
1444
1537
1609
16,1
29,6
50,0
77,2
109,8
145,4
181,3
215,3
245,8
271,9
293,4
310,5
323,5
16,7
31,0
53,1
83,3
120,4
161,7
204,2
245,1
282,4
315,0
342,3
364,3
381,3
20,9
50,8
53,4
59,2
59,4
56,7
53,5
50,7
48,5
47,0
45,9
211
5,6
7,8
10,6
13,9
17,2
20,2
22,7
24,5
25,7
26,3
26,3
26,0
25,4
8,2
14,3
22,1
30,2
37,1
41,3
42,5
40,9
37,3
32,6
27,3
22,0
17,0
37,0
74,2
115,3
154,9
190,0
219,5
243,4
262,1
276,4
yıl
15,2 3
24,6 4
29,9 5
29,8 6
26,5 7
24,1 8
24,6 9
27,9 10
32,8 11
38,2 12
43,4 13*
47,9 14
51,5 15
Ek Tablo 61. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
DİKİM ARALIĞI: 4m x 4m (625 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Yıl
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
9,9
11,8
14,1
16,5
18,8
20,8
22,5
23,9
24,9
25,6
26,0
26,3
26,4
9,0
10,8
12,6
14,4
16,1
17,7
19,2
20,4
21,5
22,4
23,1
23,6
24,0
31
54
88
136
196
263
332
396
452
497
530
553
566
1
1
2
4
7
11
15
19
22
25
26
27
27
32
55
90
140
203
274
347
415
474
521
556
580
594
19,6
33,5
55,1
85,1
122,6
164,6
207,4
247,6
282,4
310,4
331,2
345,3
354,0
20,0
34,2
56,4
87,6
126,9
171,2
216,7
259,4
296,3
325,9
347,6
362,3
371,0
34,9
71,4
114,0
156,4
193,7
154,5
162,5
167,7
170,9
6,7
8,5
11,3
14,6
18,1
21,4
24,1
25,9
26,9
27,2
26,7
25,9
24,7
8,2
14,2
22,3
31,2
39,2
44,3
45,5
42,7
36,9
29,5
21,8
14,6
8,7
69,0
82,6
91,5
96,5
16,9 3
32,9 4
52,6 5
71,8 6
85,6 7
92,7 8
94,7 9
94,2 10
93,1 11
92,3 12*
92,0 13
92,2 14
92,5 15
Ek Tablo 62. ”I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
DİKİM ARALIĞI: 4m x 5m (500 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
10,2
12,2
14,6
17,1
19,5
21,7
23,6
25,1
26,2
27,0
27,6
27,9
28,1
9,0
10,8
12,6
14,4
16,1
17,7
19,2
20,4
21,5
22,4
23,1
23,6
24,0
33
57
94
147
212
286
363
435
499
551
591
620
638
1
1
3
5
9
14
20
26
31
36
39
41
42
34
58
97
152
221
300
383
461
530
587
631
661
680
16,6
28,5
47,2
73,4
106,1
143,2
181,4
217,6
249,5
275,7
295,7
309,8
318,9
16,9
29,2
48,6
75,9
110,6
150,2
191,3
230,6
265,2
293,6
315,3
330,4
340,1
212
5,6
7,3
9,7
12,7
15,8
18,8
21,3
23,1
24,1
24,5
24,3
23,6
22,7
yıl
m3/ha m3/ha
7,0
14,4 3
12,3
28,2 4
19,4
44,3 5
27,4
12,2 59,3 6
34,6
36,5 68,9 7
39,6
71,7 72,6 8
41,1
112,4 72,3 9
39,3 42,3 110,6 70,3 10
34,7 65,7 123,2 68,4 11
28,4 86,3 131,8 67,0 12*
21,6 102,5 137,6 66,2 13
15,2 113,8 141,4 65,9 14
9,7 120,9 143,8 65,9 15
Ek Tablo 63. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
DİKİM ARALIĞI: 5m x 5m (400 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Yıl
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
10,5
12,6
15,2
17,8
20,4
22,7
24,8
26,4
27,7
28,6
29,3
29,8
30,0
9,0
10,8
12,6
14,4
16,1
17,7
19,2
20,4
21,5
22,4
23,1
23,6
24,0
35
61
102
159
231
313
398
480
553
614
662
697
720
1
2
3
6
11
18
26
35
43
50
56
60
63
36
63
105
165
242
331
424
515
596
664
718
757
783
14,1
24,4
40,7
63,5
92,3
125,1
159,1
191,9
221,2
245,6
264,7
278,6
288,0
14,4
25,1
42,0
66,1
96,9
132,4
169,7
205,9
238,5
265,8
287,1
302,7
313,2
13,8
37,7
71,5
110,1
94,9
103,5
108,9
112,3
114,3
115,6
4,8
6,3
8,4
11,0
13,8
16,5
18,9
20,6
21,7
22,1
22,1
21,6
20,9
6,1
10,7
16,9
24,1
30,8
35,5
37,4
36,2
32,6
27,3
21,4
15,5
10,5
53,3
78,8
101,5
119,7
133,1
142,2
12,4 3
24,2 4
37,3 5
48,7 6
55,0 7
56,1 8
54,2 9
51,5 10
49,4 11
48,1 12*
47,5 13
47,3 14
47,3 15
Ek Tablo 64. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
DİKİM ARALIĞI: 5m x 6m (333 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
10,7
13,0
15,7
18,4
21,1
23,6
25,8
27,5
28,9
30,0
30,8
31,3
31,6
9,0
10,8
12,6
14,4
16,1
17,7
19,2
20,4
21,5
22,4
23,1
23,6
24,0
37
65
108
170
247
336
429
519
600
669
724
764
793
1
2
4
8
14
23
33
44
55
65
73
79
84
38
67
112
177
261
358
462
563
655
734
796
843
876
12,3
21,6
36,1
56,5
82,3
111,8
142,7
172,7
199,8
222,7
240,9
254,5
264,0
12,6
22,2
37,4
59,1
86,9
119,3
153,7
187,4
218,1
244,3
265,2
280,8
291,8
14,9
38,2
70,3
72,4
82,0
87,6
90,5
91,9
92,6
92,9
213
4,2
5,5
7,5
9,8
12,4
14,9
17,1
18,7
19,8
20,4
20,4
20,1
19,5
5,4
9,6
15,2
21,7
27,8
32,4
34,4
33,7
30,7
26,2
20,9
15,6
10,9
34,2
60,4
86,8
110,4
129,6
144,1
154,3
yıl
10,9 3
21,3 4
32,3 5
41,1 6
45,2 7
44,9 8
42,3 9
39,7 10
37,9 11
37,1 12
36,9 13*
37,1 14
37,4 15
Ek Tablo 65 “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
DİKİM ARALIĞI: 6m x 6m (278 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Yıl
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
11,0
13,4
16,1
19,0
21,9
24,5
26,7
28,6
30,1
31,3
32,2
32,8
33,2
9,0
10,8
12,6
14,4
16,1
17,7
19,2
20,4
21,5
22,4
23,1
23,6
24,0
39
68
115
180
263
359
459
557
646
723
785
832
865
1
2
5
9
17
27
40
54
68
80
91
100
106
40
71
120
190
280
386
499
611
714
803
876
932
972
10,8
19,0
31,9
50,1
73,2
99,7
127,6
154,9
179,7
201,0
218,2
231,2
240,5
11,1
19,6
33,2
52,7
77,8
107,2
138,7
169,8
198,5
223,4
243,5
259,0
270,1
15,5
37,8
67,9
63,1
69,6
72,7
73,6
73,5
73,1
72,5
3,7
4,9
6,6
8,8
11,1
13,4
15,4
17,0
18,0
18,6
18,7
18,5
18,0
4,8
8,5
13,6
19,5
25,1
29,4
31,5
31,1
28,7
24,8
20,2
15,4
11,2
38,5
64,8
91,1
114,7
134,0
148,9
159,7
3
9,7
18,7 4
27,9 5
34,7 6
37,1 7
35,8 8
33,1 9
30,8 10
29,6 11
29,5 12
30,0 13*
30,8 14
31,5 15
Ek Tablo 66. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
DİKİM ARALIĞI: 5m x 8m (250 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
11,1
13,6
16,4
19,3
22,2
24,9
27,2
29,2
30,8
32,0
32,9
33,6
34,0
9,0
10,8
12,6
14,4
16,1
17,7
19,2
20,4
21,5
22,4
23,1
23,6
24,0
40
71
119
186
272
371
475
577
671
752
817
867
904
1
2
5
10
18
30
44
59
75
89
102
112
120
41
73
124
196
290
401
519
637
746
841
919
979
1024
10,0
17,6
29,6
46,6
68,0
92,7
118,8
144,3
167,7
187,9
204,3
216,8
226,0
10,3
18,2
30,9
49,1
72,6
100,1
129,7
159,1
186,4
210,2
229,7
244,8
255,9
15,5
36,9
65,6
57,7
62,7
64,6
64,7
64,0
63,1
62,2
214
3,4
4,6
6,2
8,2
10,4
12,5
14,4
15,9
16,9
17,5
17,7
17,5
17,1
4,5
7,9
12,7
18,2
23,5
27,6
29,6
29,4
27,3
23,8
19,5
15,1
11,1
39,6
65,5
91,1
114,1
133,0
147,7
158,5
yıl
3
9,0
17,3 4
25,5 5
31,2 6
32,9 7
31,3 8
28,7 9
26,7 10
26,0 11
26,3 12
27,2 13*
28,3 14
29,2 15
Ek Tablo 67. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: III (orta)
DİKİM ARALIĞI: 6,5m x 6,5m (237 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Yıl
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
11,2
13,7
16,5
19,5
22,4
25,1
27,5
29,5
31,0
32,3
33,2
33,9
34,4
9,0
10,8
12,6
14,4
16,1
17,7
19,2
20,4
21,5
22,4
23,1
23,6
24,0
41
72
120
189
276
377
483
587
682
765
832
884
922
1
2
5
10
19
31
46
62
78
93
107
117
126
42
74
126
200
295
408
528
649
760
858
939
1002
1048
9,6
17,0
28,5
44,8
65,5
89,2
114,4
139,0
161,7
181,3
197,2
209,5
218,6
9,9
17,5
29,8
47,3
70,0
96,6
125,2
153,7
180,2
203,4
222,5
237,4
248,4
15,5
36,4
46,3
55,0
59,4
60,8
60,6
59,7
58,6
57,6
3,3
4,4
6,0
7,9
10,0
12,1
13,9
15,4
16,4
16,9
17,1
17,0
16,6
4,3
7,7
12,2
17,5
22,7
26,6
28,6
28,5
26,5
23,2
19,1
14,9
11,0
17,9
39,9
65,3
90,5
113,0
131,6
146,1
156,9
3
8,6
16,6 4
24,3 5
29,6 6
31,0 7
29,3 8
26,8 9
24,9 10
24,4 11
24,9 12
26,0 13*
27,2 14
28,3 15
Ek Tablo 68. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
DİKİM ARALIĞI: 4m x 4m (625 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
8,5
9,9
11,4
13,2
14,9
16,6
18,0
19,2
20,2
20,9
21,3
21,7
21,8
8,1
9,5
11,0
12,5
13,9
15,1
16,3
17,3
18,2
18,9
19,4
19,8
20,0
21
33
51
76
108
145
183
221
254
282
303
318
327
0
1
1
1
2
4
5
6
8
9
10
10
10
21
33
52
78
110
148
188
227
262
291
313
328
337
13,1
20,5
31,9
47,6
67,5
90,4
114,6
138,0
158,9
176,2
189,3
198,5
204,3
13,4
20,9
32,4
48,5
69,0
92,7
117,7
142,0
163,8
181,8
195,4
204,9
210,8
26,2
43,6
61,1
76,5
88,5
96,9
102,2
215
4,5
5,2
6,5
8,1
9,9
11,6
13,1
14,2
14,9
15,1
15,0
14,6
14,1
4,5
7,5
11,5
16,1
20,5
23,7
25,0
24,3
21,8
18,0
13,7
9,4
5,9
-
yıl
10,6 3
18,7 4
31,1 5
46,4 6
62,1 7
75,4 8
85,2 9
91,6 10
95,5 11
97,7 12*
99,1 13
99,9 14
100,4 15
Ek Tablo 69. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
DİKİM ARALIĞI: 4m x 5m (500 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12*
13
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Yıl
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
Dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
8,8
10,2
11,9
13,7
15,6
17,3
18,9
20,2
21,2
22,0
22,6
23,0
23,2
8,1
9,5
11,0
12,5
13,9
15,1
16,3
17,3
18,2
18,9
19,4
19,8
20,0
22
35
55
82
117
158
201
243
281
313
338
355
367
0
1
1
2
3
5
7
9
11
13
15
16
16
23
36
56
84
121
163
208
252
292
326
352
371
383
11,1
17,6
27,4
41,2
58,7
79,0
100,5
121,5
140,5
156,5
168,8
177,7
183,5
11,4
17,9
28,0
42,2
60,3
81,4
104,0
126,1
146,2
163,1
176,2
185,5
191,7
14,2
29,5
47,2
65,0
80,8
93,4
102,5
108,6
3,8
4,5
5,6
7,0
8,6
10,2
11,6
12,6
13,3
13,6
13,6
13,3
12,8
3,9
6,6
10,1
14,2
18,1
21,1
22,5
22,1
20,1
16,9
13,1
9,4
6,2
-
3
9,2
16,4 4
27,0 5
39,8 6
52,4 7
62,5 8
69,4 9
73,3 10
75,2 11
76,0 12*
76,3 13
76,4 14
76,4 15
Ek Tablo 70. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
DİKİM ARALIĞI: 5m x 5m (400 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
9,0
10,6
12,4
14,3
16,3
18,2
19,8
21,3
22,4
23,3
24,0
24,4
24,7
8,1
9,5
11,0
12,5
13,9
15,1
16,3
17,3
18,2
18,9
19,4
19,8
20,0
24
38
59
90
129
173
222
269
312
349
378
400
414
0
1
1
2
4
7
9
13
16
19
21
23
25
24
39
61
92
133
180
231
282
328
368
400
423
439
9,5
15,1
23,8
35,9
51,4
69,4
88,6
107,6
124,9
139,6
151,3
159,9
165,7
9,7
15,4
24,3
36,9
53,1
72,0
92,4
112,7
131,3
147,2
159,9
169,2
175,6
16,8
32,4
50,4
68,3
84,3
97,2
106,8
113,5
216
3,2
3,9
4,9
6,2
7,6
9,0
10,3
11,3
11,9
12,3
12,3
12,1
11,7
3,4
5,8
8,9
12,6
16,1
18,9
20,4
20,3
18,6
15,9
12,6
9,3
6,4
-
yıl
3
7,9
14,4 4
23,5 5
34,1 6
44,0 7
51,4 8
55,8 9
57,7 10
58,1 11
57,8 12
57,3 13*
56,8 14
56,4 15
Ek Tablo 71. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
DİKİM ARALIĞI: 5m x 6m (333 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Yıl
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
9,3
10,9
12,8
14,8
16,9
18,9
20,7
22,2
23,5
24,4
25,2
25,7
26,1
8,1
9,5
11,0
12,5
13,9
15,1
16,3
17,3
18,2
18,9
19,4
19,8
20,0
25
40
64
96
138
187
240
292
340
382
415
440
457
1
1
2
3
5
8
12
16
21
25
29
31
33
26
41
65
99
144
196
252
309
361
407
443
471
491
8,3
13,4
21,2
32,1
46,1
62,4
79,9
97,3
113,3
127,1
138,1
146,4
152,3
8,5
13,7
21,7
33,1
47,8
65,2
83,9
102,8
120,3
135,4
147,6
156,9
163,4
18,6
34,3
52,1
69,8
85,6
70,7
74,1
76,3
2,8
3,4
4,3
5,5
6,8
8,1
9,3
10,3
10,9
11,3
11,4
11,2
10,9
3,1
5,2
8,0
11,4
14,7
17,3
18,8
18,8
17,5
15,1
12,2
9,2
6,6
27,8
34,2
39,0
3
7,0
12,9 4
20,9 5
29,9 6
37,9 7
43,4 8
46,1 9
46,8 10
46,3 11
45,4 12
44,5 13*
43,7 14
43,1 15
Ek Tablo 72. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
DİKİM ARALIĞI: 6m x 6m (278 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
9,5
11,2
13,2
15,4
17,6
19,6
21,5
23,1
24,5
25,6
26,4
27,0
27,4
8,1
9,5
11,0
12,5
13,9
15,1
16,3
17,3
18,2
18,9
19,4
19,8
20,0
26
43
68
103
149
202
259
316
369
415
453
481
502
1
1
2
4
6
10
15
21
27
32
37
41
44
27
44
70
107
155
212
274
337
396
447
489
522
546
7,3
11,9
18,9
28,8
41,4
56,1
72,0
87,8
102,6
115,4
125,8
133,8
139,6
7,5
12,2
19,5
29,8
43,1
58,9
76,2
93,6
110,0
124,3
136,0
145,1
151,8
8,2
19,9
35,3
52,7
69,8
59,0
62,8
65,3
66,9
217
2,5
3,0
3,9
5,0
6,2
7,4
8,5
9,4
10,0
10,4
10,5
10,4
10,1
2,8
4,7
7,3
10,3
13,3
15,8
17,3
17,4
16,3
14,3
11,7
9,1
6,7
26,1
34,9
42,1
47,7
yıl
3
6,3
11,6 4
18,6 5
26,2 6
32,5 7
36,4 8
37,8 9
37,6 10
36,6 11
35,4 12
34,3 13*
33,4 14
32,8 15
Ek Tablo 73. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
DİKİM ARALIĞI: 5m x 8m (250 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Yıl
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
9,7
11,4
13,4
15,7
17,9
20,0
22,0
23,7
25,0
26,2
27,0
27,7
28,1
8,1
9,5
11,0
12,5
13,9
15,1
16,3
17,3
18,2
18,9
19,4
19,8
20,0
27
44
71
107
155
210
270
329
385
434
474
505
527
1
1
2
4
7
11
17
23
30
36
42
46
50
28
45
73
111
162
221
286
353
415
470
515
551
577
6,8
11,1
17,6
26,8
38,6
52,5
67,4
82,3
96,2
108,4
118,4
126,1
131,8
7,0
11,4
18,2
27,8
40,4
55,3
71,6
88,1
103,7
117,5
128,8
137,7
144,4
8,7
20,2
35,3
52,1
49,8
54,7
57,9
59,9
61,1
2,3
2,8
3,6
4,6
5,8
6,9
8,0
8,8
9,4
9,8
9,9
9,8
9,6
2,6
4,4
6,8
9,7
12,6
14,9
16,3
16,5
15,6
13,7
11,4
8,9
6,6
18,8
28,7
37,8
45,3
51,3
3
5,8
10,9 4
17,3 5
24,1 6
29,5 7
32,7 8
33,6 9
33,0 10
31,8 11
30,5 12
29,4 13*
28,6 14
28,0 15
Ek Tablo 74. “I–214” melez kavak ağaçlandırmaları için hâsılat tablosu
BONİTET SINIFI: IV (zayıf)
DİKİM ARALIĞI: 6,5m x 6,5m (237 ağaç/ha)
Orta Ağaç
yıl
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13*
14
15
Birim Alanda (hektar)
Ağaç Gövde Ağaç Yılık Artımlar Odun Sınıfı Hacimleri
Göğüs Tam Gövde Dal
Çapı Boyu Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Hacmi Ort.
Cari Soyma Bıçkı Yonga
cm
m
dm3
dm3
dm3
m3/ha
m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha
m3/ha m3/ha
9,8
11,5
13,6
15,8
18,1
20,2
22,2
23,9
25,3
26,5
27,3
28,0
28,5
8,1
9,5
11,0
12,5
13,9
15,1
16,3
17,3
18,2
18,9
19,4
19,8
20,0
28
45
72
109
157
214
275
336
393
443
484
516
540
1
1
2
4
7
12
18
25
32
38
44
49
53
28
46
74
114
165
226
293
360
424
481
528
565
593
6,5
10,7
17,0
25,9
37,3
50,7
65,1
79,6
93,1
104,9
114,7
122,3
128,0
6,7
11,0
17,5
26,9
39,1
53,5
69,3
85,4
100,6
114,0
125,2
134,0
140,6
8,9
20,2
35,1
51,6
48,0
52,5
55,4
57,1
58,1
218
2,2
2,7
3,5
4,5
5,6
6,7
7,7
8,5
9,1
9,5
9,6
9,6
9,4
2,5
4,2
6,6
9,4
12,2
14,4
15,8
16,1
15,2
13,4
11,2
8,8
6,6
19,8
29,8
38,9
46,6
52,7
yıl
3
5,6
10,5 4
16,6 5
23,0 6
28,1 7
30,9 8
31,6 9
30,9 10
29,6 11
28,3 12
27,3 13*
26,5 14
25,9 15
“I–214” MELEZ KAVAK
BİYOKÜTLE ÜRETİMİ
AĞAÇLANDIRMALARI İÇİN
ÜÇ DEĞİŞİK ÇOK SIK DİKİM ARALIĞINA
GÖRE DÜZENLENMİŞ
DEĞİŞKEN SIKLIK
HACİM, KURU MADDE ve ENERJİ
HÂSILAT TABLOLARI
(EK TABLO 75 – 77)
219
220
Ek Tablo 75. “I–214” melez kavak biyokütle üretimi ağaçlandırmaları için
değişken sıklık hacim hâsılat tablosu (Birler ve Ark. 1996b)
DİKİM ARALIĞI:
0,50m x 1,93m
(10363 ağaç/ha)
Orta Ağaç
Yaş
3
4
5*
6
7
8
9
Göğüs Tam
Çapı Boyu
(cm)
(m)
3.97
4.66
5.10
5.41
5.64
5.82
5.96
6.49
8.14
9.41
10.40
11.19
11.84
12.38
Ağaç
Hacmi
Birim Alanda (ha)
Kabuk
Gövde Dal
Kök
Ağaç Meşcere Yıllık Yaş
suz
Hacmi Hacmi Hacmi
Sayısı Toplamı Artım
Hac.
(dm3)
(ad/ha)
(m3 / ha)
5,046
8,009
10,760
13,215
15,374
17,268
18,932
4,212
6,906
9,435
11,705
13,710
15,474
17,026
0,139
0,231
0,317
0,394
0,462
0,521
0,573
DİKİM ARALIĞI:
3
4
5
6
7*
8
9
5,12
6,24
6,98
7,50
7,88
8,18
8,41
6.49
8.14
9.41
10.40
11.19
11.84
12.38
3
4
5
6
7
8*
9
5,45
7,03
8,09
8,83
9,39
9,82
10,16
6.49
8.14
9.41
10.40
11.19
11.84
12.38
8,169
14,129
19,854
25,061
29,700
33,803
37,437
6,818
12,182
17,408
22,198
26,485
30,290
33,662
9,240
17,843
26,527
34,643
42,000
48,586
54,461
7,712
15,284
23,259
30,685
37,454
43,536
48,976
4,476 10160
7,122 10059
9,580 9893
11,774 9645
13,705 9300
15,398 8839
16,886 8248
1,50m x 1,93m
0,225
0,408
0,586
0,748
0,892
1,020
1,134
DİKİM ARALIĞI:
0,696
0,872
1,008
1,115
1,202
1,273
1,233
1,126
1,539
1,860
2,115
2,322
2,492
2,636
1,274
1,943
2,485
2,923
3,283
3,582
3,835
221
17,090
20,142
21,291
21,244
20,425
19,080
17,351
3
4
5*
6
7
8
9
9,031
11,677
13,054
13,617
13,671
13,401
12,921
3
4
5
6
7*
8
9
6,172
8,939
10,632
11,571
11,940
12,086
12,042
3
4
5
6
7
8*
9
(3454 ağaç/ha)
7,273
12,609
17,737
22,403
26,560
30,239
33,492
2,50m x 1,93m
0,254
0,512
0,782
1,033
1,262
1,467
1,650
51,269
80,569
106,406
127,464
142,975
152,639
156,157
3317
3306
3287
3260
3222
3172
3107
27,094
46,706
65,268
81,703
95,697
107,211
116,288
(2073 ağaç/ha)
8,234
15,941
23,727
31,008
37,608
43,519
48,792
2004
2004
2004
2004
1990
1990
1990
18,517
35,756
53,159
69,424
83,582
96,690
108,381
Ek Tablo 76. “I–214” melez kavak biyokütle üretimi ağaçlandırmaları için
değişken sıklık kuru madde hâsılat tablosu (Birler ve Ark. 1996b)
DİKİM ARALIĞI:
Yaş
0,50m x 1,93m
(10363 ağaç/ha)
Orta Ağaç
Orta Ağaç Kuru Madde Ağırlığı
Göğüs Tam Gövde
Dal
Kök
KabukKabuk
Çapı Boyu Odunu Odunu Odunu
lu Ağaç
(cm)
(m)
(kg)
3
4
5
*6
7
8
9
3.97
4.66
5.10
5.41
5.64
5.82
5.96
6.49
8.14
9.41
10.40
11.19
11.84
12.38
1,004
1,667
2,292
2,859
3,352
3,787
4,185
3
4
5
6
7*
8
9
5,12
6,24
6,98
7,50
7,88
8,18
8,41
6.49
8.14
9.41
10.40
11.19
11.84
12.38
3
4
5
6
7
8
9*
5,45
7,03
8,09
8,83
9,39
9,82
10,16
6.49 1,856
8.14 3,754
9.41 5,712
10.40 7,575
11.19 9,256
11.84 10,767
12.38 12,163
0,042
0,066
0,087
0,107
0,124
0,139
0,153
0,145
0,184
0,214
0,238
0,258
0,274
0,287
DİKİM ARALIĞI:
1,638
2,964
4,263
5,464
6,525
7,468
8,334
0,060
0,102
0,141
0,176
0,208
0,236
0,262
0,066
0,122
0,177
0,228
0,275
0,317
0,386
1,382
2,215
2,991
3,689
4,296
4,829
5,312
1,50m x 1,93m
0,235
0,325
0,396
0,452
0,498
0,537
0,568
DİKİM ARALIĞI:
0,192
0,298
0,396
0,484
0,561
0,628
0,687
0,301
0,511
0,711
0,893
1,055
1,198
1,324
0,338
0,639
0,940
1,221
1,475
1,703
1,908
222
10160
10059
9893
9645
9300
8839
8248
14,040
22,279
29,586
35,579
39,951
42,681
43,814
4,680
5,570
5,917
5,930
5,707
5,335
4,868
3
4
5
*6
7
8
9
7,411
12,900
18,113
22,770
26,700
29,939
32,586
2,470
3,225
3,623
3,795
3,814
3,742
3,621
3
4
5
6
7*
8
9
5,063
9,871
14,747
19,339
23,307
26,981
30,415
1,688
2,468
2,949
3,223
3,330
3,373
3,379
3
4
5
6
7
8
9*
(3454 ağaç/ha)
2,234
3,902
5,511
6,985
8,287
9,439
10,488
2,50m x 1,93m
0,266
0,410
0,529
0,625
0,705
0,772
0,827
Birim Alanda (ha)
Ağaç
Meşcere Yıllık Yaş
Sayısı
Ağırlığı Artım
(ad)
(ton)
3317
3306
3287
3260
3222
3172
3107
(2073 ağaç/ha)
2,526
4,925
7,359
9,650
11,712
13,558
15,284
2004
2004
2004
2004
1990
1990
1990
Ek Tablo 77. “I–214” melez kavak biyokütle üretimi ağaçlandırmaları için
değişken sıklık üst eşdeğer enerji hâsılat tablosu (Birler ve Ark. 1996b)
DİKİM ARALIĞI:
Yaş
Orta Ağaç
Göğüs Tam Gövde
Çapı Boyu Odunu
(cm)
(m)
3
4
5
*6
7
8
9
3.97
4.66
5.10
5.41
5.64
5.82
5.96
6.49
8.14
9.41
10.40
11.19
11.84
12.38
4,531
7,523
10,344
12,903
15,128
17,091
18,887
3
4
5
6
7*
8
9
5,12
6,24
6,98
7,50
7,88
8,18
8,41
6.49
8.14
9.41
10.40
11.19
11.84
12.38
7,392
13,377
19,239
24,659
29,447
33,703
37,611
3
4
5
6
7
8
9*
5,45
7,03
8,09
8,83
9,39
9,82
10,16
6.49
8.14
9.41
10.40
11.19
11.84
12.38
8,376
16,942
25,778
34,186
41,772
48,591
54,892
0,50m x 1,93m
(10363 ağaç/ha)
Orta Ağaç Enerji Verimi
Dal
Kök
KabukKabuk
Odunu Odunu
lu Ağaç
(kcal)
0,186
0,292
0,385
0,473
0,548
0,615
0,677
0,633
0,803
0,934
1,039
1,126
1,196
1,253
DİKİM ARALIĞI:
0,265
0,451
0,623
0,778
0,920
1,044
1,158
0,292
0,539
0,783
1,008
1,216
1,402
1,707
6,147
9,856
13,308
16,425
19,132
21,510
23,670
1,50m x 1,93m
1,026
1,419
1,729
1,974
2,174
2,345
2,480
DİKİM ARALIĞI:
0,797
1,238
1,645
2,010
2,330
2,608
2,853
1,250
2,122
2,953
3,709
4,382
4,976
5,499
1,404
2,654
3,904
5,071
6,126
7,073
7,925
223
10160
10059
9893
9645
9300
8839
8248
62457
99142
131652
158420
177931
190127
195229
20819
24786
26330
26403
25419
23766
21692
3
4
5
*6
7
8
9
32950
57422
80678
101450
118967
133436
145249
10983
14355
16136
16908
16995
16680
16139
3
4
5
6
7*
8
9
22511
43938
65681
86160
103860
120270
135586
7504
10985
13136
14360
14838
15034
15065
3
4
5
6
7
8
9*
(3454 ağaç/ha)
9,934
17,369
24,544
31,120
36,923
42,067
46,749
2,50m x 1,93m
1,161
1,790
2,310
2,729
3,078
3,371
3,611
Birim Alanda (ha)
Ağaç
Meşcere Yıllık Yaş
Sayısı Toplamı Artım
(ad)
(kcal)
3317
3306
3287
3260
3222
3172
3107
(2073 ağaç/ha)
11,233
21,925
32,775
42,994
52,193
60,437
68,134
2004
2004
2004
2004
1990
1990
1990
224