daha detaylı bilgi
Transkript
daha detaylı bilgi
VİTES KUTUSU Görevi: Motorun özelliklerini hareket iletimiyle uyumlu hale getirmek için motor ile tekerlekler arasında bir vites kutusu takılmış olması zorunludur. Vites kutusu şunları sağlar: Motor bütün hareket durumlarında güç yeteneği bulunan devir sayısı sahasının içinde kalır. İlk harekete başlamak hızlanmak düz yolda ve yokuşa hareket etmek için tekerleklerde uygun bir döndürme momenti sağlanır. Taşıt geri yönde hareket edebilir. Vitese geçme durumuna göre: 1) Kayıcı dişli tip 2) Kayıcı manşonlu tip 3) Senkromençli tip 1) Kayıcı dişli tip: Ana mil ,kamalı mil şeklinde yapılmıştır. Onun üstüne dişliler yan taraftan takılır grup mili üzerindeki dişliler dönmeyecek şekilde düzenlenmiştir. Bütün dişliler düzdür. Bir vitese takılması için bir dişli kamalı milin üstün eyerleştirilmiş bir vites çatalının yardımı ile sürülür ve grup mili dişlisi ile kaynaştırılır. 2) Kayıcı manşonlu tip: Kayıcı maşonlu vites kutusunda dişliler sürekli kaynaşmış durumda bulunurlar, vitesin takılmasında kayıcı manşon vites dişlisinin vites değiştirme dişleri üzerine sürülür. Bu sırada kayıcı manşonun iç tırnakları vites değiştirme dişlileri ile kaynaşır. Geri vites hareketinde ise grup milinden kamalı mile hareket geçişi bir ara dişli üzerinden sağlanır. 3) Senkromençli vites kutusu: Senkromençli vites kutularında kamalı mil ile vites dişlileri arasındaki dönüşün e4şitolmasını bir senkromenç sistemi sağlar bu sayede vitese takılmasında ara debriyaj ve ara gaz verilmesine gerek kalmaz. Vitese takma kolaylığı ve vites kutusunun korunmasını sağlar. NORMAL VİTES KUTULARI a-) Çalışma Prensibi: Giriş miline gelen güç kamalı mile iletilir. Kamalı mil üzerinde vites dişlileri vardır.Vitese geçirileceği zaman vites koluna bağlı, vites kutusu içerisindeki ay, vites dişlisini iterek vitese geçmeği sağlar.Vites kutusu değişik yüklerde değişik güç imkanları sağlayan bir güç aktarma organıdır. b-) Parçaları: Vites kolu, Vites kutusu gövdesi, Giriş mili, Vites dişlileri, Manşonlar, Geri vites dişlisi, Yağ keçeleri, Kilometre saati dişlileri, Kamalı mil, Grup dişlileri, Senkronize bileziği, Sekmanlar, Bilyalar ve yataklar, Tırnaklar, Giriş mili muhafazası, Doldurma boşaltma tapası c-) Sökülüp Takılması: Vites kutusunun yağ boşaltma tapasını söküp yağı boşaltın. Kilometre saati kablosunu vites kutusundan sökün. Vitese geçirme kollarını, vites kutusundan ayırın. El freni, vites kutusuna monteli ise el freni bağlantılarını sökün. Şaftı araçtan sökün. Vites kutusunun şasi bağlantılarını sökün. Vites kutusunu kavrama muhafazasına bağlayan vidaları sökün. Vites kutusunu aracın arka tarafına doğru sökün. Vites kutusunu yere indirin. Vites kutusu kapağını, gövdeye bağlayan cıvataları sökün. Vites kutusu kapağını, contayı yırtmadan kaldırın. Contayı alın. Grup milini ve geri vites milini kilitleyen tespit pimini zımba, çekiç kullanarak çıkartın. Vites kutusu kuyruk kısmını gövdeye bağlayan vidaları sökün. Grup milini sağa sola oynatarak yerinden çıkartın. Vites kutusu kamalı mil muhafazasını komple olarak dışarı alın. DİKKAT: Kılavuz yatağı masuralarından birkaç tanesi vites kutusu içine düşebilir. Kamalı mil üzerindeki dişlileri ve parçaları sökün. Kamalı mil bilyası yatağını muhafazasına tespit eden sekmanı çıkarın. Kamalı mili arka taraftan plastik çekiçle vurarak, bilyayı yatakla birlikte çıkartın. Kamalı mil bilyası yatağı değiştirilecek ise uç taraftaki sekmanı çıkarın. Kilometre saati dişlisini çıkarın. Pres ile kamalı mil üzerine basarak eski bilyalı yatağı çıkarın ve yenisini takın. Vites kutusunun ön tarafındaki giriş mili muhafazasını çıkarın. Plastik çekiç ile iç taraftan vurarak kavrama milini ve bilyalı yatağını ön taraftan çıkarın. Kılavuz yatağı içindeki masuraları toplayın ve kaybolmamasına dikkat edin. Pirinç zımba ve çekiçle, geri vites avara dişlisi milini vites kutusunun arka tarafından çıkarın. Geri vites avara dişlisini alın. Grup dişlilerini vites kutusundan dışarıya alın. Yardımcı grup milini dışarı çıkarın, dayanma rondelalarını, masuraları, ara kovanı grup dişlilerinin içinden ayırın. Vites kutusu kapağındaki vitese geçirme düzenini sökün. Takarken aynı işlemleri tersten uygulayın. d-) Görevleri: 1. Uygun değerde moment artışı sağlamak 2. Yol ve trafik şartlarına göre uygun hız sağlamak 3. Taşıta geri hareketi sağlamak 4. Motorla tekerler arasındaki irtibatı gerektiğinde kesmek e-) Çeşitleri: 1. Kayıcı Dişli Tip 2. Daimi İştirakli 3. Senkromençli 1. Kayıcı Dişli Tip Vites Kutuları Çeşitli vites durumlarının elde edilmesi bir takım dişlilerin milleri üzerinde kaydırılması ile gerçekleştirilen vites kutusudur. Günümüzde otomotiv sanayiinde kullanılmamaktadır. 2. Daimi İştirakli Vites Kutuları Bu tiplerde genellikle helisel dişliler kullanılmaktadır. Kamalı mil üzerindeki dişliler gruptaki karşılıklarıyla daimi olarak iştirak durumundadır; fakat kamalı mil üzerinde yataklanmış olup serbestçe dönebilir. İstenen vites durumunu veren dişlinin dönme hareketinin kamalı mile geçişi, kamalı mil ile birlikte dönen kayıcı bir kurt dişli kavramanın, dişliye kavrattırılmasıyla mümkün olur. Bu kavrama yandan kavraşan bir dişliden ibaret olup hiçbir şekilde kayma meydana gelmez. Bazılarında ise az kullanılmaları nedeniyle 1.ve geri vites dişlileri kayıcı tip yapılmaktadır. 3. Senkromençli Tip Vites Kutuları Günümüzde hemen hemen bütün otomobil ve ağır vasıtalarda kullanılan geliştirilmiş bir vites kutusudur. Kayıcı dişli ve daimi iştirakli vites kutularında karşılaşılan ve çok önem arz eden problem bu kutuda ortadan kaldırılmıştır. Şöyle ki; vites değişimi esnasında ayrılan dişli atalet nedeni ile veya araç tekerleklerinin etkisi ile (zorlanması ile) bir miktar dönmeye devam edecektir, bu dişlinin diğer bir dişli ile kavraşması durumunda da diş uçları dönmenin etkisi ile bir miktar sürtünecek ve kısa zamanda kırılacak yada aşınacaktır. Bu mahsuru gidermek amacı ile, kavraşacak iki ünitenin önceden eşit dönme hızına gelmesini sağlayacak bir tertibat ilave edilerek bu günkü Senkromençli vites kutuları elde edilmiştir. Senkromenç tertibatı genellikle iki ana kısımdan meydana gelmiştir. Bunlar sürtünmeli kavrama ve dişli manşondur. Yine yapı itibarı ile senkromenç tertibatları konik kavrama tipi ve pimli olmak üzere ikiye ayrılır. a) Konik Kavrama Tip Senkromenç Tertibatı Bu tip senkromenç tertibatında kamalı mile takılı bulunan göbek dişlisinin üzerinde kayabilen içten dişli bir manşon bulunmaktadır. Dişlinin iki tarafında içten konik ve sürtünmeli kavramanın bir parçasını teşkil eden bronz halkalar bulunur. Dişli ile manşon arasındaki tırnaklar bronz senkromenç halkalarının dişli ile dönmesini sağlar. Bu tırnakların üstünde bulunan bir çıkıntı manşonun içerisindeki yuvaya oturur. Vites boş durumda iken manşon senkromenç göbek dişlisini tam ortalamış durumdadır. Senkromenç halkalarının hiç birisi dişliler üzerindeki konik yüzeyleri iletilmemiş durumda olduğundan kamalı mil ile bu dişliler arasında bir bağlantı yoktur. Vites kolu ve ondan hareket alan çatal, manşonu bir tarafa doğru itecek olursa manşon önce tırnakları beraber kaydırarak senkromenç halkasını dişli üzerindeki konikle kavrattırır. Böylece kamalı milin hareketi birlikte dönmekte olan senkromenç göbek dişlisi, manşon ve senkromenç halkası aracılığı ile dişliye iletilmiş olur, dolayısıyla kamalı mil, manşon ve dişli aynı hızla dönerler. Bu sırada manşon dişliye doğru kayma hareketine devam ederek dişli üzerindeki karşılığı ile sessiz ve kolayca kavraşmış olur. b) Pimli Senkromenç Tertibatı Bu tip senkromenç tertibatı çalışma prensibi yönünden konik kavrama tipi senkromenç tertibatının aynısıdır. Ortalama Vites Kutusu Verimleri: Vites kutusu verimine etki eden faktörler şunlardır: 1. Dişlilerdeki sürtünme kayıpları 2. Yataklardaki sürtünme kayıpları 3. Dişlilerin yağa çarpmasıyla oluşan kayıplar. Vites kademesi otomatik (%) st.3 ileri 1 geri (%) st.4 ileri 1 geri (%) 1 87 95 94 2 90 97 96 3 93 99 97,5 4 -------99 Vites kademelerinin seçimi: Vasıta hareket halinde iken, bazı dış etkiler ile vites kademesi seçmek gerekir, bu dış etkiler şunlardır. 1. Hava Direnci: Taşıt hızına bağlı olarak değişir. 2. Yokuş Direnci :Taşıt ağılığına ve eğime bağlıdır. 3. Yuvarlanma Direnci: Tekerleğin dönmesine karşı gelen dirençlerdir. 4. Transmisyon Direnci: Sürtünmeden dolayı oluşan dirençlerdir. DİŞLİ ORANLARININ BULUNMASI Güç aktarma organlarında,vites kutusu ve diferansiyel olmak üzere iki kısımda moment artışı (hız düşümü) vardır. Taşıtlarda genellikle diferansiyel dişli oranı tek ve sabittir. Ticari amaçlı taşıtlarda güç/ağırlık oranı düşük olduğundan vites kutusu fazla vites kademesi gerektirir. Fakat bu durum vites kutusunun büyüklüğünü artıracağından diferansiyeldeki dişli oranı sayısı 1 den fazla yapılabilir. Genellikle 2 oran yeterlidir. Bu tip diferansiyellerde çift redüksiyonlu diferansiyel adı kullanılmaktadır. Geometrik Dizi Metodu: 1.vites: r1 r4=1 2.vites: r2 r3=K r1/r2=r2/r3=r3/r4=K 3.vites: r3 r2=K² 4.vites: r4 r1=K³ Vmin/Vmax=nmin/nmax Vites kutusu arızaları: 1. Vitese geçişte güçlük aKavrama tam ayırmıyor bVites kolları ayarsız cSenkromenç tertibatı arızalı 2. Vitesten çıkışta güçlük aKavrama tam ayırmıyor bMafsallar yağsız cKenetleme bilyasında sıkışma 3. Vites kutusu hareket iletmiyor aKavramada kayma bDişlilerde sıyrılma cKırılmış dişli veya mil 4. Vites boşta iken ses aDişlilerde aşınma bMotor ve vites kutusu aynı eksende değil cAşınmış veya yağsız kalmış yataklar 5. Vites durumunda iken ses aKavrama diski bozuk bMotor titreşim damperi bozuk cDişlilerde aşınma dKilometre dişlisi aşınmış Arıza Teşhis ve Giderme Tablosu: ARIZA MUHTEMEL SEBEP GİDERİLMESİ 1-) Vitesten atıyor. a-) Dişlinin aşınmış olmasıdır. Değiştirin. b-) Senkromenç bileziği aşınmıştır. Değiştirin. c-) Atan vitesin dişlisi aşınmış, kırılmıştır. Değiştirin. 2-) Vites kutusundan a-) Giriş mili içindeki masuralı bilyanın aşınmasıdır. Değiştirin. ses geliyor. 3-) Vitese geçmiyor. a-) Senkronize bileziğin kırılması veya aşınmasıdır. Değiştirin. 4-) Vites kutusundan a-) Yağ keçelerinin veya contaların aşınmış olmasıdır. Değiştirin. yağ sızıyor. b-) Vites kutusundaki bağlantı kapaklarının cıvatalarıSıkınız. nın gevşemiş olmasıdır. 5-) Vitese takıldığı a-) Giriş milinin kırılmış olmasıdır. Değiştirin. halde araç hareket etmiyor. 6-) Kilometre saati a-) Kilometre dişlisinin aşınması veya kırılmasıdır. Değiştirin. çalışmıyor. 7-) Geri vites lambası a-) Geri vites müşürünün bozulmasıdır. Değiştirin. yanmıyor. b-) Fişlerinin çıkmasıdır. Fişleri yerine takın Geri Dönüş