B.02.0.PPG.0.12-320-7333 15 Mayıs 2002 Konu
Transkript
B.02.0.PPG.0.12-320-7333 15 Mayıs 2002 Konu
T.C. BAŞBAKANLIK Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü Sayı : B.02.0.PPG.0.12-320-7333 15 Mayıs 2002 Konu : Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun 24.12.2001 ve 15.4. 2002 tarihli toplantıları. GENELGE 2002/14 İLGİ : 19.04.2002 tarih ve B.02.0.PPG.0.12-320-6026 (2002/10) sayılı genelge. “Bilim ve teknoloji alanındaki araştırma ve geliştirme politikalarının, ekonomik kalkınma, sosyal gelişme ve milli güvenlik hedefleri doğrultusunda tespit edilmesi, yönlendirilmesi ve koordinasyonunun sağlanması” amacıyla, 4 Ekim 1983 gün ve 18181 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 77 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulmuş bulunan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK), 24 Aralık 2001 tarihinde yapılan yedinci toplantısında bir yeni, iki ek karar ve 15 Nisan 2002 tarihinde yapılan sekizinci toplantısında ise iki ek karar almıştır. Gelişmiş ülkelerin sanayi toplumundan bilgi toplumuna dönüşüm evresinde bulundukları bu dönemde, ülke olarak, geleceğimizi bilgiye dayalı bu yeni dünya düzeninde saygın bir yer almak üzere planlamamız gerekmektedir. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun anılan toplantısında alınan kararlar, gerek bilgiye dayalı “Yeni Ekonomi” için zorunlu olan internet altyapısının kurulması, gerek ulusal hedeflerimize ulaşmak amacıyla uzun dönemli bilim ve teknoloji politikalarımızın belirlenmesi bağlamında büyük önem taşımaktadır. Bilimsel araştırma ve teknolojik geliştirme çalışmalarının ülkenin ekonomik gelişmesine ve toplum gönenç düzeyinin yükseltilmesine en üst düzeyde katkı yapacak biçimde planlanması ve yürütülmesi, uzun ve orta erimli bilim ve teknoloji politikalarının bilinçli ve çağdaş gelişmelerle uyumlu bir anlayış içinde oluşturulmasını ve uygulanmasını gerektirmektedir. Nitekim, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun Aralık 2000 toplantısında, Cumhuriyetimizin 100. Yılında Atatürk’ün işaret ettiği muasır medeniyet seviyesine ulaşmak üzere, önümüzdeki yirmi yıl için bilim ve teknoloji politikalarımızın belirlenmesi kararlaştırılmıştır. Kurulun son iki toplantısında kapsamı, yöntemi ve yönetim örgütlenmesi onaylanan “Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri” projesinin en belirgin özelliği, bilim ve teknolojiyi, ekonomik, sosyal ve toplumsal gereksinimlerimiz doğrultusunda kullanabilmemiz amacıyla, Türkiye’de ilk kez gerçekleştirilmekte olan “Ulusal Teknoloji Öngörüsü” çalışması temelinde yürütülecek olmasıdır. Kamu, özel kesim ve üniversitelerimizin katkıda bulunacakları bu çalışma ile, hem bilim ve teknolojideki gelişmeler ülke yararları doğrultusunda yönlendirilecek, hem de bu konuda bir toplumsal uzlaşma yaratılmış olacaktır. ./.. T.C. BAŞBAKANLIK Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü Sayı : B.02.0.PPG.0.12-320-7333 15 Mayıs 2002 Konu : Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun 24.12.2001 ve 15.4. 2002 tarihli toplantıları. -2Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu, Avrupa Birliği’nin bilim ve teknoloji hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla tasarladığı ve 2003-2006 yılları arasında yürürlüğe konulacak olan Altıncı Çerçeve Programına Türkiye’nin katılımı konusunu, ülkemize sağlayacağı yararlar ve getireceği yasal ve mali yükümlülükler kapsamında inceleyerek, söz konusu programa katılmak üzere Avrupa Birliği ile müzakerelere başlanması kararı almıştır. Ülkemizin bilimsel araştırma ve teknoloji geliştirme yeteneğini arttırma, bu yeteneği toplumsal ve ekonomik faydaya dönüştürme ve bu yolla sürdürülebilir bir rekabet gücüne sahip olma hedefleri bağlamında ertelenemez nitelikte görülen bu programa tam katılım kararı alınırken, konunun ilgili kamu, üniversite ve özel sektör kuruluşları ile birlikte tartışılmış olması ve verilen kararın geniş bir kesimin büyük çoğunlukla benimsediği görüş ve önerileri yansıtması son derece önemlidir. Avrupa Birliği Altıncı Çerçeve Programı’na başlangıçtan itibaren katılma ve programın uygulamasına ilişkin tüm iş ve işlemler, ilgili bakanlık, kurum ve kuruluşlar arasında uyum ve işbirliği sağlanarak Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı (Dr. Devlet BAHÇELİ) gözetim ve koordinasyonunda yürütülecektir. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu Kurulmasına İlişkin 77 sayılı Kanun Hükmünde Kararname gereği, Kurulca alınan kararların uygulanmasında ilgili tüm kuruluşlar görevlidir. Bu doğrultuda, ekteki kararlarda belirtilmiş olan sorumlu ya da ilgili bütün kuruluşlar, BTYK kararlarını gerçekleştirmek üzere en üst düzeyde çaba göstereceklerdir. İlgi genelge yürürlükten kaldırılmıştır. Türkiye’nin bilim ve teknoloji yeteneğini yükseltme yolunda önemli adımlar olduğuna inandığım bu kararların gereğinin yapılmasını önemle rica ederim. Bülent ECEVİT Başbakan EKLER : EK: 1- 24.12.2001 tarihli BTYK Kararları EK: 2- 15.4.2002 tarihli BTYK Kararları ./.. T.C. BAŞBAKANLIK Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü Sayı : B.02.0.PPG.0.12-320-7333 15 Mayıs 2002 Konu : Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun 24.12.2001 ve 15.4. 2002 tarihli toplantıları. -3- DAĞITIM : Gereği : Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yrd.larına Devlet Bakanlıklarına (Bağlı ve İlgili Kuruluşlara Devlet Bakanlıklarınca) Bakanlıklara (Valiliklere ve Belediyelere İçişleri Bakanlığınca ) Yükseköğretim Kurulu Başkanlığına Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğine Başbakanlık Bağlı Kuruluşlarına Bağımsız Kurum ve Kurul Başkanlıklarına Başbakanlık Merkez Teşkilatına Bilgi : Cumhurbaşkanlığı Gn.Skr.ne T.B.M.M. Genel Sekreterliğine Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu TÜBİTAK BİLİM ve TEKNOLOJİ YÜKSEK KURULU SEKİZİNCİ TOPLANTISI 15 Nisan 2002 Gelişmelere İlişkin Değerlendirmeler ve Kararlar (2002/14 Sayılı Başbakanlık Genelgesi Ekidir) TÜBİTAK-ANKARA İÇİNDEKİLER I. Ek Karar Gerektiren Konular...................................................................3 II. Sonuçlanan Konu ...................................................................................9 EK: Değerlendirme Raporu (Türkiye'nin Avrupa Birliği Bilim ve Teknoloji Altıncı Çerçeve Programına Katılımı 2 I. Ek Karar Gerektiren Konular 2001/1 Avrupa Birliği Programlarına Katılım 2000/1 “Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları: 2003-2023 Strateji Belgesi”nin Hazırlanması 3 Karar No : 2001/1 Karar Konusu : Avrupa Birliği Programlarına Katılım Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar : Dışişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, YÖK, DPT, Hazine Müsteşarlığı, DTM, AB Genel Sekreterliği, TÜBİTAK, TÜBA Gelişmeler ve Ek Karar Gerekçesi: Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun 24 Aralık 2001 tarihinde yapılan Yedinci Toplantısı’nda; “Avrupa Birliği Altıncı Çerçeve Programına katılımın ülkemize sağlayacağı yararlar ve getireceği yasal ve mali yükümlülüklerin, TÜBİTAK koordinatörlüğünde, Dışişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, YÖK, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, DPT ve Hazine Müsteşarlığı üst düzey yetkililerince incelenerek rapor edilmesine; bu konuda gerekli ilke kararlarının, üç ay içinde gerçekleştirilecek Sekizinci BTYK Toplantısı’nda alınarak Hükümete sunulmasına” karar verilmiştir. TÜBİTAK, kendisine verilen bu görev doğrultusunda ve yapılacak değerlendirmenin ilgili bütün kesimlerin görüş ve önerilerini yansıtmasını teminen, yukarıda anılan kamu kurumları yanında, başta üniversiteler ve sanayi kuruluşları olmak üzere diğer bir çok kurum ve kuruluşun da görüşlerinin alınması için aşağıdaki etkinlikleri gerçekleştirmiştir: 31 Ocak 2001 tarihinde İstanbul Sanayi Odası’nda, sanayi kuruluşlarından 50 kadar temsilcinin katıldığı bir toplantıda, TÜBİTAK tarafından AB Altıncı Çerçeve Programı’nı tanıtıcı ve bu programa katılımın çeşitli boyutları hakkında iki sunuş yapılmış, düzenlenen açık oturumda da katılımcıların konu hakkındaki görüşleri alınmıştır. 1 Şubat 2002 tarihinde İTÜ’de düzenlenen TARGET (Teknoloji AR-GE Tartışma) Platformu’nda, Altıncı Çerçeve Programı’na katılım hakkında TÜBİTAK tarafından bir sunuş yapılmış, sanayi ve üniversitelerden katılımcılar konu üzerine görüşlerini belirtmişlerdir. 4 Şubat 2002 tarihinde TÜBİTAK’da yapılan değerlendirme toplantısına, çağrılı 21 kamu kurumundan 20’si katılmıştır. Toplantıda, daha önce yapılan çağrı doğrultusunda TÜBİTAK’a iletilen 14 yazılı görüş üzerinde yapılan inceleme sunulmuş; daha sonra söz alan kurum temsilcileri konu hakkındaki görüşlerini belirtmişler ve toplantı, çok büyük bir çoğunlukla benimsenen, Türkiye’nin Altıncı Çerçeve Programı’na tam katılım sağlaması gerektiği görüşü ile sonuçlanmıştır. 11 Mart 2002 tarihinde, TBMM Bilgi ve Bilgi Teknolojileri Grubu’nun Altıncı Çerçeve Programı’nın tartışıldığı toplantısında, TÜBİTAK Başkanı Prof.Dr. Namık Kemal PAK tarafından bir sunuş yapılmış ve Milletvekillerinin konu hakkındaki çeşitli soruları yanıtlanmıştır. Yedinci BTYK toplantısından bu yana yürütülen bütün bu çalışmaları ve bu çalışmalar sonucu ortaya çıkan görüşler temel alınarak yapılan değerlendirmeyi kapsayan Değerlendirme Raporu ilişikte sunulmaktadır. AB Komisyonu’nun katılım paylarının hesaplanmasında iki yıl önceki GSYİH oranlarını esas alan genel yaklaşımı göz önüne alındığında, Türkiye’nin AB Altıncı Çerçeve Programı’na katılımı için 2003-2006 arasında sekiz taksitte ödenmesi gereken katılım payının yaklaşık 350 milyon Euro olacağı tahmin edilmektedir. Katılım kararı alındığında AB ile yapılacak müzakereler sonucunda bu rakamın aşağı çekilmesi mümkün olmakla birlikte, mevcut ekonomik güçlüklerden dolayı her durumda katılım payının Türkiye için önemli bir miktar olacağı açıktır. Özellikle ilk yıllarda, ödenecek katkı payının çok altında nakit proje desteği alabileceğimiz de ortak bir yargıdır. Görüşlerine başvurulan kişi ve kurumların bir bölümü bu saptamadan yola çıkarak Türkiye’nin tam katılım için 2007 yılında yürürlüğe girecek Yedinci Çerçeve Programı’nı beklemesini önermişlerdir. 4 Ancak çok büyük bir çoğunlukla, Türkiye’nin Altıncı Çerçeve Programı’ndan elde edeceği kazanımların uzun vadeli ve vazgeçilemez önemde olduğu, programa katılmanın değil katılmamanın maliyetinin düşünülmesi gerektiği konusunda birleşilmiştir. Üniversitelerimiz, Altıncı Çerçeve Programı’na kısa sürede entegre olmak için gerekli birikime sahip olduklarını düşünmektedirler. Sanayicilerimiz ise Türkiye’nin halen rekabet edebildiği alanlarda bu gücünü sürdürebilmesinin ve ileride ortaya çıkacak yeni alanlarda da rekabet edebilir duruma gelmesinin ön koşulu olarak bilimsel araştırma ve teknoloji geliştirme yeteneğini görmekte, Altıncı Çerçeve Programı’nı bu açıdan tarihi bir fırsat olarak nitelemektedirler. Katılım kararı alındığı takdirde başta katkı payının miktarı ve Türkiye’nin talep edebileceği özel koşullar üzerinde Avrupa Birliği nezdinde müzakerelere başlanması gerekmektedir. Bu arada, Dışişleri Bakanlığı tarafından AB Programları’na katılım için hazırlanan Çerçeve Anlaşması’nın ve Altıncı Çerçeve Programı’na katılıma yönelik olarak hazırlanacak Mutabakat Zaptı’nın TBMM tarafından onaylanması ve birinci yıl katkı payı için bütçede ödenek ayrılması gerekmektedir. Programa başından katılımın sağlanabilmesi için bütün bu işlemlerin Haziran ayına kadar sonuçlandırılması zorunludur. Programa sonraki yıllarda katılım mümkün ise de, programın ilk yılında proje desteği alma şansının çok daha yüksek olduğu ve program süresince geçerli olan işbirliklerinin başlangıçta kurulduğu bilinmektedir. 1999 yılında Türkiye’nin Beşinci Çerçeve Programı’na katılımı gündeme geldiğinde, AB ile Katılım Ortaklığı Anlaşması imzalamak üzere girişimde bulunulmamasında bu husus belirleyici olmuştur. Bu nedenlerle, Türkiye Altıncı Çerçeve Programı’na tam katılımı seçerse, bunun programın başlangıcından itibaren olması ve Haziran ayına kadarki süre içinde son derece hızlı hareket edilmesi gerekmektedir. Ek Karar Avrupa Birliği Araştırma ve Teknoloji Geliştirme Altıncı Çerçeve Programı’na katılım, ülkemizin bilimsel araştırma ve teknoloji geliştirme yeteneğini arttırma, bu yeteneği toplumsal ve ekonomik faydaya dönüştürme ve bu yolla sürdürülebilir bir rekabet gücüne sahip olma hedefleri bağlamında ertelenemez nitelikte olduğundan ve uzun dönemde elde edeceğimiz kazanımlar kısa dönemde katlanacağımız yükümlülüklerle kıyaslanamayacak ölçüde önemli görüldüğünden; AB Altıncı Çerçeve Programı’na başlangıçtan itibaren katılmak üzere, Avrupa Birliği Komisyonu nezdinde müzakerelere başlanmasına, müzakarelerde söz konusu program için ödenecek katılım payının belirlenmesinde Türkiye’nin içinde bulunduğu ekonomik güçlükler göz önüne alınarak; a) GSYİH değeri olarak 2001 yılı değerinin kullanılmasına, ve b) Diğer aday ülkelerin Çerçeve Programlarına katılımlarında sağlanan kolaylıkların Türkiye için de sağlanmasına, Yönelik bir yaklaşım içinde bulunulmasına; müzakerelerin başarıyla sonuçlanmasını takiben; c) Altıncı Çerçeve Programı ile ilgili Mutabakat Zaptı’nın imzalanarak TBMM tarafından onaylanması, d) Müzakereler sonucu kesinleşecek katılım payı 2003 yılı taksiti için (AB hibe yardımlarından karşılanabilecek miktarının belirlenmesinden sonra kalan miktar) 2003 yılı bütçesinde ödenek ayrılması, işlemlerinin 2002 Haziran ayına kadar tamamlanmasını teminen gerekli girişimlerin, Dışişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, DPT, TÜBİTAK ve ilgili diğer kurum ve kuruluşlarla koordine edilerek, Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı tarafından yürütülmesine, karar verilmiştir. 5 Karar No : 2000/1 Karar Konusu : “Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları: 2003-2023 Strateji Belgesi”nin Hazırlanması Sorumlu Kuruluş : TÜBİTAK İlgili Kuruluşlar : Milli Savunma Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Orman Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, MGK Genel Sekreterliği, YÖK, YÖK tarafından belirlenecek üniversiteler, AB Genel Sekreterliği, DPT Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı, DTM, SSM, TÜBA, TAEK, DİE, GAP İdaresi Başkanlığı, Telekomünikasyon Kurumu, KOSGEB, TPE, MPM, TTGV, ilgili sivil toplum kuruluşları, meslek odaları ve birlikleri. Gelişmeler: “Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri” Projesi kapsamında başlatılan ve Strateji Belgesi’nin hazırlanmasına temel oluşturacak olan “Teknoloji Öngörüsü” alt Projesi kapsamındaki gelişmeler aşağıda özetlenmektedir. “Arzu edilen geleceği erişilebilir kılmak üzere bilim ve teknoloji alanında yapılması gerekenlerin belirlenmesi” olarak tanımlanabilecek Teknoloji Öngörüsü Projesinin vizyonu, ilgili BTYK kararı ile, “Atatürk’ün işaret ettiği muasır medeniyet seviyesine ulaşma hedefi doğrultusunda; − bilim ve teknolojiye hakim, − teknolojiyi bilinçli kullanan ve yeni teknolojiler üretebilen, − teknolojik gelişmeleri toplumsal/ekonomik faydaya dönüştürme yeteneği kazanmış bir refah toplumu yaratmak” olarak belirlenmiştir. TÜBİTAK Bilim ve Teknoloji Politikaları Daire Başkanlığı bünyesinde, tam zamanlı elemanlar ve yarı zamanlı danışmanlardan oluşan toplam 15 kişinin görev aldığı “Vizyon 2023 Proje Ofisi” oluşturularak, gerekli donanım ve lojistik destek sağlanmıştır. Proje Ofisi ve Proje Yürütme Kurulu, Şubat 2002 başından itibaren düzenli faaliyetlerini sürdürmektedir. 2001 yılı Aralık ayında, ülke çapında konu ile ilgili 71 kuruluşun davet edildiği bir dizi toplantı düzenlenmiştir. Kamu, özel kesim, üniversiteler ve sivil toplum örgütlerinden 49 kuruluştan 100’ün üzerinde temsilcinin katıldığı bu toplantılarda, Teknoloji Öngörüsü kavramı ve bu kavramın dünyadaki gelişimi ile Vizyon 2023 projesinin kapsam ve yöntemi hakkında bilgi verilmiş, katılımcıların görüş ve önerileri alınmıştır. 2 Mart 2002 tarihinde TÜBİTAK’ta, “Vizyon 2023: Teknoloji Öngörüsü” konulu bir Çalıştay düzenlenmiştir. Bilim ve teknoloji politikaları ve teknoloji öngörüsü konularında birikimi olan yaklaşık 45 katılımcı ile gerçekleştirilen çalıştayda, projenin vizyonu, teknoloji öngörüsüne yaklaşımı ve yöntemi konularında tartışmalar yapılmış, proje yönteminin iki temel unsuru olan panellerin oluşturulacağı sosyo-ekonomik faaliyet alanları ile “stratejik teknoloji” ölçütleri konularında katılımcıların görüş ve önerileri alınmıştır. Yaratılan yapıcı diyalog ve karşılıklı etkileşim ortamı ile, bundan sonraki çalışmalara katkıda bulunabilecek uzmanların projeyi sahiplenmeleri sağlanmıştır. Ülke çapında üniversitelerden, sanayi ve ticaretten ve sivil toplum örgütlerinden mümkün olduğunca geniş bir topluluğa elektronik ortamda ulaşılarak, Teknoloji Öngörüsü projesi 6 kapsamında oluşturulacak birinci aşama panellerin kapsayacağı sosyo-ekonomik faaliyet alanları konusunda görüşleri sorulmuştur. Tanıtım toplantıları, Çalıştay ve elektronik anket ortamında dile getirilen tüm görüş ve öneriler Proje Ofisi’nce yürütülen çalışmalarda değerlendirilerek, Türkiye ekonomisini en geniş anlamda yansıttığı düşünülen bir Sosyo-Ekonomik Faaliyet Alanları Listesi hazırlanmıştır. 24 Aralık 2001 tarihli BTYK toplantısında, “Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri” projeleri ile ilgili üst düzey karar ve onay mercii olarak; TÜBİTAK’ın koordinatörlüğünde, Milli Savunma Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Orman Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, MGK Genel Sekreterliği, YÖK, YÖK tarafından belirlenecek üniversiteler, AB Genel Sekreterliği, DPT Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı, DTM, SSM, TÜBA, TAEK, DİE, GAP İdaresi Başkanlığı, Telekomünikasyon Kurumu, KOSGEB, TPE, MPM, TTGV, ilgili sivil toplum kuruluşları, meslek odaları ve birliklerinin üst düzey temsilcilerinin yer aldıkları bir Yönlendirme Kurulu’nun oluşturulması kararlaştırılmıştı. Tanıtım Toplantıları ve Çalıştay gibi çeşitli platformlarda alınan görüş ve önerileri değerlendiren Proje Yönetim Kurulu, Yönlendirme Kurulu’nda sivil toplum kuruluşları, meslek odaları ve birliklerini temsilen; TOBB, TMMOB, Türk Tabipler Birliği, Türkiye Ziraat Odaları Birliği, Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Birliği, TÜRK-İŞ, HAK-İŞ, DİSK, TİSK, KESK, KamuSen, Adana Sanayi Odası, Ankara Sanayi Odası, Gaziantep Sanayi Odası, Ege Bölgesi Sanayi Odası, İstanbul Sanayi Odası, Kocaeli Sanayi Odası, TÜSİAD, TÜGİAD, Trabzon Sanayici ve İşadamları Derneği (SİAD Platformunu temsilen), İktisadi Kalkınma Vakfı, Türkiye Bilişim Vakfı, Otomotiv Sanayii Derneği, Türkiye Bilişim Derneği, Türk Elektronik Sanayicileri Derneği, Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği ve Doğal Hayatı Koruma Derneği’nin yer almalarını kararlaştırılmıştır. Yönlendirme Kurulu’nda temsil edilecek üniversiteler ise YÖK tarafından Ankara Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi, Bilkent Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi, Ege Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi olarak bildirilmiştir. BTYK’nın ilgili kararlarında, Yönlendirme Kurulu’nun karar alma ve onaylama yetkilerini etkin bir şekilde kullanabilmesi amacıyla ilgili kuruluşların üst düzey temsilcilerinden oluşması öngörülmüştür. Bu doğrultuda Proje Yönetim Kurulu, Yönlendirme Kurulu’nda Bakanlıkların Müsteşarlar, Genel Kurmay Başkanlığı’nın II. Başkan, MGK Genel Sekreterliği’nin Genel Sekreter Başyardımcısı, diğer kurum ve kuruluşların ise en üst düzey yöneticileri (müsteşar, başkan, genel sekreter) düzeyinde temsil edilmelerine, iki yıl boyunca sürdürülecek çalışmalarda sürekliliğin sağlanması amacıyla, temsil ettikleri kurum ve kuruluş bünyesinde bulundukları sürece bu görevlerini sürdürmelerine karar vermiştir. Yönlendirme Kurulu birinci toplantısını 13 Nisan 2002 tarihinde TÜBİTAK’ta yapmış; toplantıya 51 kurum ve kuruluşun üst düzey temsilcisi katılmıştır. Yönlendirme Kurulu’nun bir tam gün süren bu ilk toplantısında, teknoloji öngörüsünün hangi sosyo-ekonomik faaliyet alanlarını kapsayacağı belirlenmiş ve birinci aşamada aşağıda sıralanan 11 panelin oluşturulmasına karar verilmiştir: − Bilgi ve İletişim − Enerji ve Doğal Kaynaklar − Sağlık ve İlaç − Savunma, Havacılık ve Uzay Sanayii − Tarım ve Gıda − Makine ve Malzeme 7 − − − − − Ulaştırma ve Turizm Kimya ve Tekstil İnşaat ve Altyapı Eğitim ve İnsan Kaynakları (Tematik) Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma (Tematik) Ek Karar Gerekçesi: BTYK’nın 24 Aralık 2001 tarihli yedinci toplantısında, “Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri” Projesinin bütçesi ile ilgili olarak “Projenin 2002 yılı giderlerinin Stratejik Odak Projeleri kapsamında DTM kaynaklarından ve TÜBİTAK yatırım bütçesinin bazı fasıllarında yapılacak tasarrufların proje bütçesine aktarılması suretiyle karşılanmasına; 2003 yılı giderleri için gerekli bütçenin DPT, DTM ve TÜBİTAK ile koordine ederek Maliye Bakanlığı tarafından sağlanmasını teminen, projenin 2003 yılı bütçe gereksiniminin belirlenerek üç ay içinde yapılacak Sekizinci BTYK Toplantısına getirilmesine” karar verilmiştir. Bu karar gereği hazırlanmış olan bütçe taslağı aşağıda sunulmaktadır. Buna göre toplam proje bütçesinden, 2002 yılı giderleri ve TÜBİTAK bütçesi personel kaleminden karşılanacak olan 2003 yılı personel giderleri çıkarıldığında, 2003 yılı milli bütçesinden karşılanacak proje cari giderleri 956.722.000.000 TL olarak belirlenmiştir. “Vizyon 2023: Bilim ve Teknololoji Stratejileri” Projeleri Bütçe Taslağı Bütçe Kalemi Toplam(106TL) Dönemsel Bütçeler (MTL) 2002 YILI 2003 YILI Panel Masrafları 824.600 285.200 539.400 Sosyo-ekonomik paneller yönetici ve raportörleri 111.600 27.900 83.700 Sosyo-ekonomik paneller toplantı katılım masrafları 325.500 108.500 217.000 Tematik paneller toplantı masrafları 52.700 0 52.700 Geniş katılımlı toplantı masrafları 334.800 148.800 186.000 Proje Ofisi Masrafları 434.000 161.200 272.800 Eğitim danışmanlık 248.000 62.000 186.000 Anket çalışmaları 77.500 37.200 40.300 Basım/yayım giderleri 31.000 0 31.000 Ofis Donanımı 46.500 46.500 0 Kırtasiye 15.500 7.750 7.750 Yayın İzleme 15.500 7.750 7.750 Personel 1.587.200 793.600 793.600 Beklenmedik Giderler 256.122 111.600 144.522 Personel Hariç Toplam 1.514.722 558.000 956.722 Genel Toplam 3.101.922 1.351.600 1.750.322 Ek Karar: a) “Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri” Projesinin 2003 yılı personel hariç cari giderlerini karşılamak üzere, 956.722.000.000 TL ödeneğin, TÜBİTAK’ın 2003 yılı bütçesi cari harcamalar kalemine ilave edilmesi için, Maliye Bakanlığı tarafından DPT ve TÜBİTAK ile koordine edilerek gereğinin yapılmasına karar verilmiştir. b) Birinci toplantısını 13 Nisan 2002 günü yapmış olan Yönlendirme Kurulu’nda sivil toplum kuruluşları, meslek odaları ve birlikleri kapsamında Türkiye Veteriner Hekimler Birliği Merkez Konseyi’nin, üniversiteler kapsamında ise Hacettepe Üniversitesi’nin de yer almasına karar verilmiştir. 8 II. Sonuçlanan Konu 2000/7 Devlet İhale Kanunu’nda AR-GE Faaliyetlerinde Kullanılacak Pay Ayrılması 9 Karar No : 2000/7 Karar Konusu : Devlet İhale Kanunu’nda AR-GE Faaliyetlerinde Kullanılacak Pay Ayrılması Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar : Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, TÜBİTAK Gelişmeler ve Sonuç: BTYK’nın 2000/7 sayılı ve “Devlet İhale Kanunu’nda AR-GE Faaliyetlerinde Kullanılacak Pay Ayrılması” başlıklı kararı ve aynı konuda 24 Aralık 2001 tarihli Yedinci BTYK Toplantısı’nda alınan ek karar doğrultusunda, Kamu İhale Kanunu Tasarısı’nda ilgili değişikliklerin yapılabilmesi için yürütülen çalışmalar, Kamu İhale Kanunu’nun 22 Ocak 2002 tarih ve 24648 sayılı Resmi Gazetede yayınlanması ile sonuçlanmış bulunmaktadır. Kabul edilen Kanun, BTYK kararlarında önemle üzerinde durulan aşağıdaki iki hususta öngörülen şekilde düzenlemeler getirmektedir: Savunma, istihbarat ve güvenlik gibi konularda AR-GE’ye dayalı alımlara geniş çapta istisnalar getirmesi; Üniversiteler ve bilimsel ve teknolojik araştırma kurumları tarafından AR-GE faaliyetleri ile ilgili yapılan alımları da istisna kapsamına alması; Bu konularda Kanun’da yer alan düzenlemeler aşağıdaki gibidir: Madde 3: İstisnalar – (b) fıkrası: “Savunma, güvenlik ve istihbaratla ilgili; uçak, helikopter, gemi, denizaltı, tank, panzer, roket, füze gibi araç, silah, silah malzeme ve teçhizatı ve sistemleri ile bunların araştırma-geliştirme, modernizasyon ile yazılım ve mühimmat ihaleleri ile devlet güvenlik istihbaratı kapsamında, hizmet, malzeme, teçhizat ve sistem alımları” Madde 3: İstisnalar – (f) fıkrası: “Ulusal araştırma geliştirme kurumlarının yürüttüğü ve desteklediği araştırma-geliştirme projeleri için gerekli olan mal ve hizmet alımları” Ancak, BTYK kararlarında yer alan aşağıdaki husus ile ilgili bir düzenlemenin Kanunda yer alması sağlanamamıştır: Kamu alımlarından, AR-GE faaliyetlerinin desteklenmesine yönelik kaynak yaratmak üzere %1 pay ayrılması. 10 Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu TÜBİTAK BİLİM ve TEKNOLOJİ YÜKSEK KURULU YEDİNCİ TOPLANTISI 24 Aralık 2001 Gelişmelere İlişkin Değerlendirmeler ve Kararlar (2002/14 Sayılı Başbakanlık Genelgesi Ekidir) TÜBİTAK-ANKARA İÇİNDEKİLER I. Yeni Karar...............................................................................................3 II. Ek Kararlar .............................................................................................8 III. Ek Karar Gerektirmeyen Konulardaki Gelişmeler..............................14 IV. Sonuçlanan Konular ............................................................................22 2 I. Yeni Karar 2001/1 Avrupa Birliği Programlarına Katılım Bu karar ile geçen yıl alınmış olan “2000/2: Avrupa Birliği Programlarına Katılım” ve “2000/4: Ulusal Akademik Ağın Çağdaş Düzeye Çıkarılması” kararları birleştirilip genişletilerek yeniden düzenlenmiştir. 3 Karar No : 2001/1 Karar Konusu : Avrupa Birliği Programlarına Katılım Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar : Dışişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, YÖK, DPT, Hazine Müsteşarlığı, DTM, AB Genel Sekreterliği, TÜBA, TÜBİTAK Gelişmeler ve Yeni Karar Gerekçesi: Avrupa Araştırma Alanı (ERA) ve Altıncı Çerçeve Programı’na (FP6) Katılım Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK), 13 Aralık 2000 günlü toplantısında, Avrupa Birliği’nin Çerçeve Programlarına 6. Çerçeve Programı’ndan başlayarak katılınmasına karar vermiş ve Dışişleri Bakanlığı ile AB Genel Sekreterliğini gerekli prosedürün tamamlanması konusunda, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ile DPT’yi de gerekli ödeneğin tahsisi ve ödenmesi ile ilgili hazırlık çalışmaları yapılması konusunda görevlendirmiştir. Öte yandan, 19 Mart 2001 günü açıklanan Ulusal Program’da da Türkiye’nin 6. Çerçeve Programı’na katılım konusundaki kararlılığı açıkça belirtilmiş ve yürürlükte olan 5. Çerçeve Programı’na proje bazında katılım teşvik edilmiştir. Bu kapsamda, 5. Çerçeve Programı’na mümkün olduğu ölçüde fazla projeyle katılım sağlamak amacıyla, program çerçevesinde yayınlanan proje teklif çağrıları TÜBİTAK araştırma grupları aracılığıyla üniversitelere iletilmektedir. Halen yürürlükte olan 5. Çerçeve Programı’nda Türk bilim adamları 27 projede yer almaktadır. Türkiye’nin 2002-2006 döneminde yürürlükte olacak 6. Çerçeve Programı’na tam katılımı için ödenecek katkı payı ve idari yapılanma kapsamında, gerekli ödeneğin ayrılması için 2002 yılı bütçe çalışmalarında gerekli girişimde bulunulmuştur. TÜBİTAK bu konudaki çabalarını Avrupa Birliği nezdinde sürdürmektedir. Bilim ve teknoloji alanında 2-3 Mayıs 2001’de Brüksel’de yapılan son Alt Komite toplantısında Türkiye’nin Avrupa Araştırma Alanı (ERA) ve 6. Çerçeve Programı’na yönelik görüşleri dile getirilmiştir. Avrupa Araştırma Alanı ve 6. Çerçeve Programı kapsamında Komisyon’un aday ülkelerin de katılımıyla gerçekleştirdiği konferans, seminer ve toplantılarına katılım sağlanmaktadır. Bu çerçevede 8-9 Mart 2001 ve 12 Temmuz 2001 tarihlerinde Brüksel’de düzenlenen “Integration of the Candidate Countries in the ERA” ve 21-22 Mayıs 2001 tarihlerinde Linköping, İsveç’te düzenlenen “The Role of Candidate Countries in EU-Research” başlıklı konferanslara TÜBİTAK’tan üst düzey katılım sağlanmıştır. Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi, 5 Haziran 2001 tarihinde aldığı kararla Avrupa Birliği Komisyonu’na, Türkiye’nin anlaşma imzalamış diğer aday ülkelerle birlikte tüm topluluk programlarına eşit şartlarda katılabilmesi için Türkiye ile bir çerçeve anlaşması imzalanabilmesi amacı ile görüşmelere başlama yetkisi vermiştir. AB’nin araştırma ve teknoloji geliştirme alanındaki yukarıda anılan Çerçeve programlarına katılım için söz konusu çerçeve anlaşmasının imzalanması ön koşuldur. Bu anlaşmanın Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından onaylanması gerektiğinden, uzunca bir süre alabileceği düşünülen bu işlemlere bir an önce başlanması önem taşımaktadır. Bu konudaki girişimler Dışişleri Bakanlığı tarafından sürdürülmektedir. Önemli büyüklükte bir katılım payı ödenerek Altıncı Çerçeve Programı’na katılındığında, Türk bilim adamlarının çok sayıda ve uluslararası düzeyde araştırma projesi önerisi üreterek bunları AB değerlendirmesinden başarıyla geçirmeleri ve böylece ödenmiş olan katılım payını proje desteği olarak, olabildiğince yüksek oranda, geri getirebilmeleri gerekmektedir. Bu alandaki başarı, Avrupa Birliği değerlendirme ölçütlerini çok iyi özümsemeyi, proje önerilerine bunu yansıtabilmeyi, ayrıca, hem biçim hem de içerik bakımından proje önerisi hazırlama yöntemlerini çok iyi uygulayabilmeyi gerektirir. Diğer aday ülkelerde, bunu sağlayabilmek amacıyla başarıyla uygulanmış olan “Temas Noktası (Contact Point) Düzeni” diye adlandırılan bir örgütlenmenin, Avrupa Birliği ile işbirliği 4 içinde, ülkemizde de oluşturulması gerekmektedir. “Temas Noktası” diye adlandırılan seçkin uzmanların Avrupa Birliği proje değerlendirme ve destekleme düzenini iyice öğrenmeleri çeşitli ziyaretler ve düzenlenecek kurslarla sağlanacak, daha sonra bu uzmanlar bu bilgileri proje önerisi vermeyi tasarlayan kurum ve kuruluşların araştırmacılarına aktaracaklardır. FP6’e sunulacak projeler, temas noktalarının ön incelemesinden geçirilecek, onların yapacağı önerilerle iyileştirilecek ve böylece AB değerlendirmesinde başarılı olmaları olasılığı yükseltilecektir. “eAvrupa+” Programı ve “eTürkiye” Çalışmaları Avrupa Komisyonu tarafından Aralık 1999’da kabul edilen “eAvrupa Girişimi”, Avrupa’yı dünyanın en dinamik ve rekabet gücü en yüksek bilgiye dayalı ekonomisine dönüştürmeyi ve bilgi toplumunun oluşturulmasını amaçlamaktadır. Bu bağlamda 15 üye ülke için gerekli altyapıyı oluşturmak için 2002 yılı sonuna kadar sürecek bir Eylem Planı hazırlanmış ve Plan çerçevesinde özel hedefler ve hedeflere ulaşma yolunda kaydedilen gelişmeleri ölçmeye yönelik kriterler belirlenmiştir. 11-12 Mayıs 2000 tarihlerinde Varşova’da düzenlenen “Avrupa Bilgi Toplumu Bakanlar Konferansı”nda, Avrupa Birliği aday ülkeleri için de eAvrupa Eylem Planı’na benzer, eAvrupa+ adı altında bir Eylem Planı oluşturulması kararlaştırılmıştır. Bunun üzerine AB Bilgi Toplumu Üst Düzey Karma Komitesi’nin (EU-CEEC JHLC) 2-4 Ekim 2000 tarihinde yapılan 5. Toplantısında, Türkiye, Malta ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin, AB’ye aday diğer ülkeler olarak eAvrupa+ çalışmalarına katılmaları kabul edilmiş ve Türkiye 13-14 Mart 2001 tarihinde yapılan 6. JHLC toplantısına davet edilmiştir. Avrupa Komisyonu, Türkiye’yi TÜBİTAK’ın temsil ettiği bu toplantıda, aday ülkeler için eAvrupa+ hedef ve ölçme kriterlerini temel alan bir taslak eylem planı hazırlanması kararını almıştır. Dışişleri Bakanlığı’nda 11 Nisan 2001 tarihinde gerçekleştirilen toplantıda eAvrupa+ girişiminin sekreteryasını TÜBİTAK’ın yürütmesi kararı alınmıştır. 24 Nisan 2001 tarihinde TÜBİTAK’ta düzenlenen toplantıda, Türkiye’deki sorumlu aktörler ve hedef tarihler belirlenmiştir. Bu çalışmaların sonuçları, 3 Mayıs 2001 tarihli 7. JHLC toplantısında TÜBİTAK Başkanı tarafından ülke görüşleri olarak dile getirilmiştir. AB Komisyonu Başkanı Sn. Prodi tarafından taslak eylem planı ilgili hükümetlere gönderilmiş ve katılım onayları alınmıştır. Türkiye’nin bu programa katılma kararı, Göteburg Zirvesi öncesi Başbakan Sn. Ecevit tarafından AB’ye bildirilmiştir. Böylece ülkemiz “eAvrupa+” girişiminin resmi bir üyesi olmuştur. 15-16 Haziran 2001 tarihlerinde Göteburg’da yapılan AB Zirvesi’nde Eylem Planı resmen açıklanmıştır. Bu eylem planının aday ülkelerde hayata geçirilmesi için öngörülen nihai tarih 2003 yılı sonudur. Avrupa Birliği Programları kapsamında yukarıda ayrıntıları verilen eAvrupa+ eylem planının, örneğin (1b) maddesi "Araştırmacılar ve Öğrenciler İçin Daha Hızlı İnternet", (2a) maddesi "Gençliğin Sayısal Çağa Hazırlanması: Bütün Okullara İnternet", (3b) maddesi ise "e-Devlet: Kamu Hizmetlerine Elektronik Erişim" başlıklarını taşımaktadır. Burada öğrencilerden kasdedilen öncelikle üniversite öğrencileri olup, kamu hizmetleri arasında kütüphane ve dokümantasyon hizmetleri de yer almaktadır. Türkiye'de araştırıcılar ve üniversite öğrencileri için İnternet altyapısı, kütüphane ve dokümantasyon hizmetlerini TÜBİTAK sağlamaktadır. Ulusal Akademik Ağ, eTürkiye ve eAvrupa girişiminin ayrılmaz ve önemli bir parçasıdır. 140’ı aşkın üniversite birimi ve araştırma kuruluşunda, 1,5 milyon yüksek öğretim öğrencisi ve 65.000 civarında öğretim elemanının yararlandığı Ulusal Akademik Ağın şu andaki durumu 4 Mbit’e kadar çıkan hızlarda omurga ağına bağlayan bir iç ağ, bu bağlantıları destekleyen 34 Mbit’lik kapasitede bir omurga ağı, bu omurgayı 50 Mbit geliş hızında bir kapasite ile yurtdışına bağlayan hatlar şeklindedir. Türkiye’deki üniversitelerin ve araştırma kuruluşlarının şu anki en düşük ihtiyaç düzeyi ise, Türkiye Enformasyon Altyapısı Ana Planı (TUENA) çalışmasında belirlendiği üzere, en yavaşı 2 Mbit’lik hızlarda bağlantılardan başlayan ve uzaktan eğitim uygulamalarında sunucu pozisyonundaki üniversiteler için 34 Mbit’e kadar çıkan hızlarda omurga ağına bağlayan bir iç ağa, 5 bu bağlantıları destekleyecek en az 155 Mbit’lik kapasitede bir omurga ağına, bu omurgayı da en az 155 Mbit geliş hızında bir kapasite ile yurtdışına bağlayacak bir yapıdır. Bu iyileştirilmiş yapı için gerekli yıllık bütçe 18 milyon ABD dolarıdır. Bu hızlar bile eAvrupa+ standardının çok altındadır. Örneğin, Avrupa Akademik Ağının 2001 yılı sonunda gerçekleşecek olan hızı 10.000 Mbit olacaktır. AB ülkeleri içinde İnternet hatları kapasitesi açısından en zayıf durumda olan Yunanistan’da 189 Mbit olan dış bağlantı kapasitesi 1.244 Mbit’e yükseltilecektir. Dünyada çok yaygın olarak kullanılmaya başlamış olan uzaktan senkron veya asenkron eğitim olanaklarının en yaygın ve doğal uzantısı olan Akademik İnternet, Türkiye’nin yetişmiş insan açığını hızla kapatarak, Avrupa Birliği’ne entegrasyonda ihtiyaç duyulacak olan kadroların yetiştirilmesinde çok önemli rol oynayacaktır. İnternet’in toplumun eğitiminde ne kadar önemli bir araç olduğu ve önümüzdeki yıllarda haberleşmenin ve bilgiye ulaşmanın büyük ölçekte elektronik ortamda yapılacağı göz önüne alınarak bu alana gerekli kaynak ayrılmalıdır. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun 13 Aralık 2000 tarihli toplantısında alınmış ve 7 Şubat 2001 gün ve 2001/8 sayılı Başbakanlık genelgesi ile duyurulmuş olan 2000/4 sayılı kararında, “Üniversite ve araştırma geliştirme kurumlarının bilgi kaynaklarına elektronik ortamda hızla erişmelerini sağlamak, bir yandan öğretimle araştırmanın bütünleşmesini ve ortak araştırmayı desteklemek, bir yandan da sağlık ve eğitim alanlarında üniversitelerin uzaktan hizmet vermelerini mümkün kılmak amacıyla kurulan TÜBİTAK Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi'nin (ULAKBİM) hizmet kalitesinin uluslararası standartlara yükseltilebilmesi için gerekli ödeneğin TÜBİTAK bütçesi dışında ayrı bir kalem olarak kesintisiz ve düzenli bir şekilde sağlanmasının temini için Yüksek Planlama Kurulu’na sunulmasına” karar verilmiştir. Bu konuda gerekli girişimlerde bulunulmuş, ancak henüz bir sonuç alınamamıştır. 6 Karar: a) Avrupa Birliği Altıncı Çerçeve Programları’na katılımın ülkemize sağlayabileceği yararlar ve getireceği yasal ve mali yükümlülüklerin kapsamlı bir biçimde değerlendirilmesi gerektiği göz önüne alınarak: Avrupa Birliği Altıncı Çerçeve Programına tam katılımla ilgili hususlar değerlendirilerek; konuyla ilgili yasal ve mali yükümlülüklerin TÜBİTAK koordinatörlüğünde, Dışişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, YÖK, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, DPT ve Hazine Müsteşarlığı üst düzey yetkililerince incelenerek rapor edilmesine; bu konuda gerekli ilke kararlarının, üç ay içinde gerçekleştirilecek Sekizinci BTYK Toplantısı’nda alınarak Hükümete sunulmasına; b) TÜBİTAK’ın üniversiteler ve araştırma kuruluşları ile yakın ve doğal ilişkileri, yıllar boyunca sağladığı araştırma projesi önerisi geliştirme ve değerlendirme deneyim birikimi göz önünde bulundurularak: Avrupa Birliği Çerçeve Programları ile ilişkileri düzenlemek üzere "Temas Noktası Düzeni" örgütlenmesinin, konuyla yakından ilgili kuruluşlarla (YÖK ve Avrupa Birliği Genel Sekreterliği gibi) işbirliği içinde, TÜBİTAK bünyesinde gerçekleştirilmesine; c) "eAvrupa+" ve "eTürkiye" girişiminin ayrılmaz ve önemli bir parçası olan Ulusal Akademik Ağın, 140’ı aşkın üniversite birimi ve araştırma kuruluşunda 1,5 milyon yüksek öğretim öğrencisi ve 65.000 civarında öğretim elemanına hizmet verdiği göz önünde bulundurularak: Ulusal Akademik Ağın Avrupa akademik ağ sistemine uyum sağlayabilecek hız ve kapasiteye ulaştırılabilmesi için gerekli olan yıllık 18 milyon ABD doları büyüklüğündeki bütçenin, YÖK, DPT ve TÜBİTAK ile koordine ederek Maliye Bakanlığı tarafından sağlanmasına; karar verilmiştir. 7 II. Ek Kararlar 2000/1 “Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları: 2003-2023 Strateji Belgesi”nin Hazırlanması 2000/7 Devlet İhale Kanunu’nda AR-GE Faaliyetlerinde Kullanılacak Pay Ayrılması 8 Karar No : 2000/1 Karar Konusu : “Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları: 2003-2023 Strateji Belgesi”nin Hazırlanması Sorumlu Kuruluş : TÜBİTAK İlgili Kuruluşlar : Milli Savunma Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Orman Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, MGK Genel Sekreterliği, YÖK, YÖK tarafından belirlenecek üniversiteler, AB Genel Sekreterliği, DPT Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı, DTM, SSM, TÜBA, TAEK, DİE, GAP İdaresi Başkanlığı, Telekomünikasyon Kurumu, KOSGEB, TPE, MPM, TTGV, ilgili sivil toplum kuruluşları, meslek odaları ve birlikleri. Gelişmeler: Bilim ve teknoloji uzun dönemde ekonomik ve toplumsal gelişmenin en önemli unsuru, bilim ve teknoloji politikaları ise bu gelişmenin yönünü ve hızını etkilemenin bir aracıdır. Bu saptamadan hareketle BTYK Altıncı Toplantısında, Cumhuriyetimizin 100. Yılında Atatürk’ün işaret ettiği muasır medeniyet seviyesine ulaşmak üzere, Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları: 2003-2023 Strateji Belgesi’nin hazırlanması kararlaştırılmıştır. Bu Strateji Belgesi’nin hazırlanması için önerilen ana proje ve beş alt projenin detaylandırılması ve konuyla ilgili diğer kurum ve kuruluşlar ile eşgüdüm içinde yürütülmesi görevi TÜBİTAK’a verilmiştir. TÜBİTAK bünyesinde yürütülen hazırlık çalışmalarında öncelikle diğer ülkelerde yapılan benzer çalışmalar kapsamlı bir şekilde derlenmiş ve değerlendirilmiştir. Bu süreçte, uzun dönemli bilim ve teknoloji stratejilerinin oluşturulmasında “teknoloji öngörü” çalışmalarının bütün dünyada yaygın bir politika aracı olarak kullanıldığı, teknoloji öngörü çalışmalarının AB üyesi ve aday ülkelerin büyük çoğunluğunda tamamlanmış veya halen sürdürülmekte olduğu, bu gelişmeler sonucu Avrupa Komisyonu’nun “Avrupa Teknoloji Öngörüsü”nü bilim ve teknoloji politikalarının belirlenmesinde bir araç olarak kullanmaya karar verdiği ve bu kararı 2000 yılında tamamlanan “Futures” Projesi ile gerçekleştirdiği gözlenmiştir. Bu nedenlerle, diğer başarılı ülke örneklerinde görüldüğü gibi, Türkiye için geliştirilecek uzun dönemli bilim ve teknoloji stratejilerinin teknoloji öngörü çalışmasına dayanması gerektiği sonucuna varılmıştır. Yukarıda anılan AB öngörü projesinin devamı niteliğindeki aday ülkelere yönelik “Enlargement Futures” Projesi ise halen sürdürülmekte olup, TÜBİTAK bu projedeki toplam beş panelin üçünde Türkiye’yi temsil etmekte ve paneller arasındaki iletişimi sağlamaktadır. “Bugünün kararlarıyla geleceği oluşturma” amacıyla yürütülen teknoloji öngörü çalışmaları, ulusal önceliklerin ve ekonomik/teknolojik taleplerin saptanabilmesi için bütün toplum kesimlerinin katkısını gerektirmektedir. Geniş kapsamlı olarak yürütülecek teknoloji öngörü çalışmasının Türkiye’de ilk kez gerçekleştirilecek olması ve bundan sonra da yürütülecek çalışmalar için bir bilgi birikiminin sağlanabilmesi amacıyla hazırlık çalışmaları da kapsamlı tutulmuş, çalışmayı yürütecek araştırmacıların eğitimi ve ilgili kesimlerle gerçekleştirilen ön görüşmeler ve toplantılar sonucu 2003-2023 Strateji Belgesi’nin hazırlanması için yürütülmesi düşünülen proje çalışmaları yeniden tanımlanmış ve detaylı bir şekilde tasarlanmıştır. Hazırlık çalışmaları kapsamında 20-21 Eylül 2001 tarihlerinde TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi’nde, OECD Bilim ve Teknoloji Politikaları Bölümü Başkanı, Avrupa Komisyonu Araştırma 9 Genel Müdürlüğü Öngörü Bölümü Başkanı, Avrupa Komisyonu “Futures” Projesi Yürütücüsü ve Yunanistan Ulusal Araştırma Vakfı başkanı gibi seçkin uzmanların ve yurt içinden yüzden fazla araştırmacının katılımıyla “Kritek 2001: Kritik Teknolojiler Sempozyumu” düzenlenmiştir. Projenin yürütülmesiyle görevli iki TÜBİTAK elemanı, UNIDO’nun 8-12 Ekim 2001 tarihlerinde Budapeşte’de düzenlendiği Teknoloji Öngörü Eğitim Semineri’ne katılmıştır. Benzer eğitim çalışmalarının projede görev alacak uzmanlara sunulması amacıyla UNIDO ve PREST Enstitüsü nezdinde girişimler devam etmektedir. Ayrıca öngörü çalışması yapan ülke örneklerine ilişkin derleme ve değerlendirme çalışması sonuçları kısa bir süre içerisinde bir kitap olarak yayımlanacaktır. Hazırlık çalışmaları sonucu “Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri” adı verilen çalışmanın dört alt proje ile desteklenmesi öngörülmektedir. 1. 2. 3. 4. Teknoloji Öngörü Projesi Ulusal Teknoloji Envanteri Projesi Türk Araştırmacılar Envanteri Projesi Ulusal AR-GE Altyapısı Projesi Yukarıda belirtildiği gibi, “Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları: 2003-2023 Strateji Belgesi”nin hazırlanmasında temel oluşturacak olan Teknoloji Öngörü Projesi’nin ilgili sosyo-ekonomik faaaliyetler için oluşturulacak paneller tarafından yürütülmesi, panel konularıyla ilgili teknoloji arz ve talep koşullarının geniş katılımlı araştırma yöntemleri kullanılarak değerlendirilmesi, teknolojik önceliklerin ve stratejik öneme sahip teknolojilerin belirlenmesi ve belirlenen stratejik teknolojilerin geliştirilmesi, uygulanması ve yaygınlaştırılmasına ilişkin politikaların önerilmesi öngörülmektedir. Mevcut durumun nesnel veriler ile analiz edilmesine yönelik olan Ulusal Teknoloji Envanteri Projesi, Araştırmacılar Envanteri Projesi ve Ulusal AR-GE Altyapısı Projesi ile ilgili sektörlerin teknolojik düzeyi, teknoloji edinim kaynakları ve yöntemleri, araştırmacılar envanteri ve ulusal yenilik sisteminin kurumsal yapısına ilişkin bilgi elde edilecektir. Bu projeler bir bütünsellik oluşturduğu ve çalışmanın nihai ürünü “Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları: 2003-2023 Strateji Belgesi” olacağı için, ortak bir Yönlendirme Kurulu’nun oluşturulması uygun görülmektedir. Yönlendirme Kurulu, ana vizyon, tema, senaryo, teknoloji ölçütleri, panel konuları ve üyeleri vb. konularda geliştireceği öneriler ile projeyi yönlendirecektir. Projenin yürütülmesi ve alt projeler arasında eşgüdümün sağlanması amacıyla TÜBİTAK bünyesinde bir Yönetim Kurulu oluşturulacaktır. Projelerin iş tanımı ve programı tamamlanmış olup, Yönlendirme Kurulu’nun ilk toplantısıyla birlikte uygulamaya geçilecektir. Alt projelerin eşzamanlı olarak yürütülmesi ve 2003 yılı içinde tamamlanması öngörülmektedir. Alt projeler tamamlandıktan sonra “Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları: 2003-2023 Strateji Belgesi” hazırlanacak ve Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun 2003 yılı toplantısına sunulacaktır. Sorunlar ve Ek Karar Gerekçeleri: Türkiye’de ilk kez gerçekleştirilecek olan teknoloji öngörüsünün Strateji Belgesi çalışmasının omurgasını oluşturacak bir ağırlıkta olması nedeniyle, hazırlık çalışmaları ve alt projelerin detaylandırılması beklenenin üzerinde zaman almıştır. Gelinen aşamada ana ve alt projeler bu yeni içerikleriyle ayrıntılı bir şekilde tasarlanmış ve Strateji Belgesi’nin BTYK’nın 2003 yılı toplantısına sunulması planlanmıştır. BTYK Altıncı Toplantısı’nda alınan karar uyarınca 2002 bütçesinden proje için kaynak ayrılmasını teminen YPK’ya yapılması gereken başvuru bu gecikme nedeniyle gerçekleştirilememiştir. Bu durumda projenin 2002 yılı giderlerinin TÜBİTAK kaynaklarından ve kısmen de Stratejik Odak Projeleri kapsamında DTM’den sağlanması, 2003 yılı için ise ulusal bütçeden kaynak sağlamak üzere girişimde bulunulması öngörülmektedir. Projenin yürütülmesi sırasında gerek duyulacak uzman kadrosu için TÜBİTAK dışındaki kamu ve özel kuruluşlardan katkı sağlanması planlanmıştır. 10 Ek Karar: Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu Altıncı Toplantısında alınan 2000/1 numaralı karar gereğince TÜBİTAK tarafından yürütülen hazırlık çalışmaları sonucunda ortaya çıkan yeni içerik ve boyutlar göz önüne alınarak: a) Karar başlığının “Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları: 2003-2023 Strateji Belgesi’nin Hazırlanması”, bu karar kapsamında yürütülecek 2000/1 no.lu projenin adının ise “Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri” olarak değiştirilmesine; bu ana projenin “Teknoloji Öngörüsü”, “Ulusal Teknoloji Envanteri”, “Türk Araştırmacılar Envanteri” ve “Ulusal AR-GE Altyapısı” alt projelerinden oluşmasına; b) “Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri” ana projesinin: • Aşağıdaki şekilde örgütlenmesine: - Proje Yönlendirme Kurulu - Proje Yönetim Kurulu - Alt Proje Grupları • Proje Yönlendirme Kurulu’nun TÜBİTAK’ın koordinasyonunda: Milli Savunma Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Orman Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, MGK Genel Sekreterliği, YÖK, YÖK tarafından belirlenecek üniversiteler, AB Genel Sekreterliği, DPT Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı, DTM, SSM, TÜBA, TAEK, DİE, GAP İdaresi Başkanlığı, Telekomünikasyon Kurumu, KOSGEB, TPE, MPM, TTGV, ilgili sivil toplum kuruluşları, meslek odaları ve birliklerinin üst düzey temsilcilerinden oluşmasına; • Proje Yönetim Kurulu’nun TÜBİTAK bünyesinde kurulmasına ve Proje Gruplarının Yönetim Kurulu tarafından oluşturulmasına; c) Yönlendirme Kurulu’nda temsil edilen kurum ve kuruluşların, Yönetim Kurulu’nun talebi doğrultusunda, Proje Gruplarında ihtiyaç duyulacak uzman desteğini sağlamalarına, d) Projenin 2002 yılı giderlerinin Stratejik Odak Projeleri kapsamında DTM kaynaklarından ve TÜBİTAK yatırım bütçesinin bazı fasıllarında yapılacak tasarrufların proje bütçesine aktarılması suretiyle karşılanmasına; 2003 yılı giderleri için gerekli bütçenin DPT, DTM ve TÜBİTAK ile koordine ederek Maliye Bakanlığı tarafından sağlanmasını teminen, projenin 2003 yılı bütçe gereksiniminin belirlenerek üç ay içinde yapılacak Sekizinci BTYK Toplantısına getirilmesine; karar verilmiştir. 11 Karar No : 2000/7 Karar Konusu : Devlet İhale Kanunu’nda AR-GE Faaliyetlerinde Kullanılacak Pay Ayrılması Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar : Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, TÜBİTAK Gelişmeler ve Ek Karar Gerekçesi: İleri teknoloji içeren mal, hizmet ve özellikle AR-GE hizmeti tedariklerinde, alışılagelmiş mal ve hizmet tedarikine kurgulanmış mevcut mevzuat yeterli olmamakta, çağdaş usullerin benimsenmesi gerekmektedir. İleri sanayi ülkelerinin kamu alımlarını ülkelerinin bilim, teknoloji ve inovasyon yeteneklerini geliştirmek amacıyla kullandıkları bilinmektedir. Başta Avrupa Birliği olmak üzere bütün gelişmiş ülkelerdeki yasal düzenlemeler buna olanak sağlamaktadır. Ayrıca savunma, güvenlik ve istihbarat ile ilgili her türlü alımlar istisna olarak değerlendirilmekte, kamunun gizlilik dereceli mal ve hizmet alımlarında güvenlik belgesi aranmaktadır. Yeni yasal düzenlemelerin, rekabete açıklık ve saydamlık gibi konularda Avrupa Birliği Müktesebatı’na uyum sağlanmasının yanında, bu nitelikteki kamu alımlarının ülkenin çıkarları doğrultusunda gerçekleştirilmesini de gözetmesi gerekli görülmektedir. BTYK 2886 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun yukarıda belirtilen hususlar çerçevesinde yeniden düzenlenmesine yönelik olarak 1997 yılından bu yana bir dizi kararlar almıştır: • BTYK’nın 97/14 sayılı ve “Kamunun Orta ve Uzun Vadeli Tedarik Politikasına İlişkin Düzenlemeler” başlıklı kararı doğrultusunda, kamu alımlarının ülkemizin bilim ve teknoloji yeteneğini yükseltmesini teminen, söz konusu yasayı günün şartlarına uygun hale getirilmek üzere Maliye, Bayındırlık ve İskan, Sanayi ve Ticaret Bakanlıkları görevli kılınmış ve yürütülen çalışmalara Milli Eğitim Bakanlığı ile TÜBİTAK da katılmıştır. TÜBİTAK ayrıca, ilgili kuruluşlara gönderilen Kamu İhale Kanunu Tasarısında yukarıda belirtilen görüşler doğrultusunda saptadığı eksiklikleri 04.08.2000 tarihinde Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’na bildirmiştir. • BTYK’nın 97/16 sayılı ve “Savunma Sanayimizin Geliştirilmesi ve AR-GE’ye Dayalı Tedarik Sistemimizin Kurulması” başlıklı kararı doğrultusunda, Milli Savunma Bakanlığı AR-GE Daire Başkanlığı koordinatörlüğünde yürütülen çalışmalar da aynı hususlara işaret etmektedir. • Son olarak, BTYK’nın bir önceki toplantısında 2000/7 sayılı ve “Devlet İhale Kanunu’nda AR-GE Faaliyetlerinde Kullanılacak Pay Ayrılması” başlıklı karar alınarak, kamu alımlarında satın alma bedelinin (KDV hariç) %1’inin AR-GE faaliyetlerinin desteklenmesi amacıyla ayrılması için gerekli usul ve esaslarının belirlenmesini teminen Maliye Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı görevlendirilmiştir. Aynı toplantıda ayrıca, BTYK 97/14 sayılı kararın bu karar kapsamına alınması ile söz konusu yasal düzenlemelerin başlangıçta belirtilen hususlar doğrultusunda bütünlük içinde ele alınması uygun bulunmuştur. TBMM’de görüşülme aşamasına gelmiş bulunan ve 4 Ekim 2001 tarihinde TÜBİTAK’a ulaşan Kamu İhale Kanunu Tasarısı’nda ilgili BTYK kararları çerçevesinde önemli bazı hususların yer almadığı görülmüştür. Anılan BTYK kararlarının özüne uygun olarak, kamu tedariği yoluyla ülkenin ileri teknoloji üretiminin ve inovasyon yeteneğinin geliştirilmesini teminen Kanun Tasarısı’nda yapılması yararlı görülen değişiklikler (ve diğer düzeltme önerileri) 20.11.2001 tarihinde TÜBİTAK tarafından Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı’na arz edilmiştir. 12 Türkiye ileri teknoloji malları satın alarak, diğer sanayi ülkelerinin AR-GE faaliyetlerine ve teknoloji üretmelerine dolaylı biçimde yardım etmektedir. Gelişmiş ülkelerin AR-GE’sine katkıda bulunmak yerine, ülkemizde bu alandaki gelişmeye doğrudan katkı yapmanın çok etkili bir yolu şu anda görüşülmekte olan Kanun Tasarısında gerekli düzenlemeleri yapmaktır. Savunma ve güvenlik ile ilgili alımlara tasarının 3b maddesiyle getirilen istisnaların kapsamını genişleten ve teknoloji üretimi gibi AR-GE’ye dayalı alımlarda farklı açılımlar içerebilen düzenlemelerin, yasalaşma aşamasındaki Kamu İhale Kanunu Tasarısı’nda yer almasının temin edilmesi öngörülen amacı sağlayabilecektir. Ek Karar: Kamu alımlarını düzenleyen yasanın, Avrupa Birliği ve diğer gelişmiş ülkelerde uygulandığı üzere, • Savunma, istihbarat ve güvenlik gibi konularda AR-GE’ye dayalı alımlara geniş çapta istisnalar getirmesi; • Üniversiteler ve bilimsel ve teknolojik araştırma kurumları tarafından AR-GE faaliyetleri ile ilgili yapılan alımları da istisna kapsamına alması; • AR-GE’ye dayalı alımların gerektirdiği özel uygulamaları mümkün kılması; • Ülkemizin bilim ve teknoloji yeteneğini yükseltmek için etkin bir araç olarak kullanılmasına olanak vermesi; • Kamu alımlarından, AR-GE faaliyetlerinin desteklenmesine yönelik kaynak yaratmak üzere %1 pay ayrılmasını sağlaması; amacıyla: TBMM’de görüşülme aşamasında olan Kamu İhale Kanunu Tasarısı’nda ilgili değişikliklerin yapılabilmesi için, gerekli girişimlerin Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı tarafından uygun görülen platformlarda yürütülmesine, karar verilmiştir. 13 III. Ek Karar Gerektirmeyen Konulardaki Gelişmeler 2000/3 Tarımda Ulusal Biyoteknoloji Araştırmaları Programı Hazırlanması 2000/5 Ulusal Enerji Teknolojileri Araştırmaları Programı Hazırlanması 2000/6 Deprem Araştırmalarının Koordinasyonu 97/09 Ulusal AR-GE Bütçesi Oluşturulması 97/17 Ulusal Havacılık ve Uzay Çalışmaları Konseyi’nin Kurulması ve Ulusal Uzay Politikasının Hazırlanması 14 Karar No : 2000/3 Karar Konusu : Tarımda Ulusal Biyoteknoloji Araştırmaları Programı Hazırlanması Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar : Sağlık Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, Üniversiteler, DPT, DTM, TÜBA, TÜBİTAK, GAP İdaresi Başkanlığı Gelişmeler: Bu Karar uyarınca, tarımda biyoteknoloji alanında Türkiye’nin araştırıcı altyapısını belirlemeye yönelik bir envanter çalışması yapılmıştır. Bu çalışma ile bitki, hayvan ve mikroorganizma alanlarında biyoteknoloji kapsamında araştırma yapan uzmanların adresleri, araştırma alanları, tamamladıkları ve halen yürütmekte oldukları projeler ve kaynakları, varsa danışmanlığını yürüttükleri yüksek lisans ve doktora tezleri ve yayınları saptanmıştır. TÜBİTAK web sayfasında duyurulan bu anket çalışması internet ortamında yürütülmüş ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve üniversiteler bu çalışmadan yazı ile de haberdar edilmiştir. 20 Mayıs - 1 Temmuz tarihleri arasında yapılan anket çalışmasına elektronik ortamda 81 yanıt gelmiştir. Yanıtların değerlendirilmesi sonuçlanmış olup, 2002 yılı başlarında tarımda biyoteknoloji alanında Türkiye’nin araştırma öncelikleri saptamaya yönelik olarak, söz konusu uzmanların katılacakları bir Arama Toplantısı düzenlenecektir. Bu toplantı ile ayrıca, ilerde başlatılabilecek ortak araştırma projelerine zemin hazırlamak üzere, ülkenin çeşitli yerlerinden gelen araştırıcılar arasında bir iletişim yaratılması da hedeflenmektedir. “Türkiye’de Biyoteknoloji/Gen Mühendisliği Çalışmalarında Düzenleyici Kuralların Belirlenmesi” konusundaki 97/19 no.lu Karar, 13 Aralık 2000 tarihli BTYK toplantısında bu karar kapsamına alınmıştır. Daha önce 97/19 kararı doğrultusunda hazırlanmış olan “Ulusal Biyogüvenlik Kurulu” Yasa taslağına, TÜBİTAK Biyoteknoloji Komitesi tarafından, hukuksal konularda gerekli uzman desteği de alınarak son şekli verilmiştir. Diğer taraftan Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, ülkemizin de imzalamış olduğu Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi Cartagena Biyogüvenlik Protokolünün uygulanması için ihtiyaç duyulan yasal, idari ve teknik yapıyı oluşturmak üzere, UNEP-GEF destekli “Ulusal Biyogüvenlik Çerçevelerinin Geliştirilmesi Projesi”ni başlatmıştır. Yukarıda anılan Ulusal Biyogüvenlik Kurulu Yasa taslağı çalışması, konu ile yakın ilgisi nedeniyle, bu proje kapsamında değerlendirilmek üzere Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’na iletilecektir. Biyogüvenlik konularının tartışılması ve biyogüvenlik ile ilgili yasal mevzuatın oluşturulması aşamasında uluslararası deneyimlerden yararlanılması amacıyla ABD, Belçika ve İsrail’den uzmanların katılımıyla 2001 yılı Ekim ayında yapılması planlanan çalıştay, yabancı uzmanların isteği ile 2002 yılı Şubat ayına ertelenmiştir. 15 Karar No : 2000/5 Karar Konusu : Ulusal Enerji Teknolojileri Araştırmaları Programı Hazırlanması Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar : Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, DPT, TAEK, TÜBİTAK, EİEİ, TTGV Gelişmeler: Bu karar uyarınca, TÜBİTAK-TTGV Bilim-Teknoloji-Sanayi Tartışmaları Platformu’nca 1998 yılında yayınlanmış ve BTYK’nın 2 Haziran 1998 tarihli toplantısında kabul edilmiş “Enerji Teknolojileri Politikası Çalışma Grubu Raporu”nda ön görülen “Enerjinin Etkin Kullanımı ve Enerji Tasarrufu, Daha Temiz ve Verimli Enerji Üretim Stratejileri ile Yenilenebilir Kaynakların Kullanımının Artırılması ve bu Alandaki Teknolojik Yeteneğin Yükseltilmesi” ilkeleri çerçevesinde enerji alanındaki AR-GE konu ve önceliklerini belirleme amacına yönelik olarak, TÜBİTAK koordinatörlüğünde bir Çalışma Grubu oluşturulmuş ve bu Grup ilk toplantısını 5 Şubat 2001 tarihinde yaparak çalışmaya başlamıştır. Çalışma Grubunda TÜBİTAK, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, Sanayi Bakanlığı, TAEK, TKİ, EİEİ, TPAO, TEDAŞ, TEAŞ, DSİ, BOTAŞ, ODTÜ, İTÜ, BÜ ve çeşitli özel kuruluşlardan konunun uzmanı 35 temsilci yer almaktadır. Çalışma Grubu 11 Haziran 2001 tarihli ikinci toplantısında aşağıdaki konularda alt komisyonlar oluşturmuş ve bu alt komisyonlar 8 Ekim 2001 tarihi itibariyle ilk toplantılarını yaparak başkan ve raportörlerini seçmişlerdir. • Enerji Tasarrufu ve Enerji Verimliliği Alt Komisyonu Bu komisyonun iki alt grubu bulunmaktadır: a) Enerji Kullanımı Verimliliği ve Enerji Tasarrufu Grubu b) Enerji ve Enerji Kaynakları Üretim, İletim ve Dağıtım Verimliliği Grubu • Temiz Yakıt ve Yakma Teknolojileri Alt Komisyonu • Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları Teknolojileri Alt Komisyonu • İleri Enerji Teknolojileri Alt Komisyonu • Nükleer Enerji Teknolojileri Alt Komisyonu Temiz Yakıt ve Yakma Teknolojileri Alt Komisyonu tarafından düzenlenmiş olan “Akışkan Yataklı Kazan Teknolojilerine Dayalı Buhar/Elektrik Üretimi” konulu panel, 5 Aralık 2001 tarihinde TÜBİTAK’ta yapılmıştır. Türk linyitlerinin buhar/elektrik üretiminde randımanlı ve temiz olarak yakılmasını sağlayacak akışkan yataklı yakma teknolojilerinin tartışıldığı panele, Çin Halk Cumhuriyeti Tsinghua Üniversitesi Öğretim üyelerinden Prof.Dr. Yue Guangxi de konuşmacı olarak katılmıştır. Alt komisyonlar çalışmalarını tamamlayarak 2002 Ocak ayı içinde raporlarını Çalışma Grubu Sekreteryasına sunacaklardır. 16 Alt Komisyon raporları ve bunlara dayanılarak oluşturulacak Çalışma Grubu raporu aşağıdaki başlıkları içerecektir: • BTYK Kararındaki ilkelere uyan teknolojilerin belirlenmesi ve tanımı • Bu teknoloji alanlarında Türkiye açısından yakın, orta ve uzun vadede yürütülmesi gerekli görülen AR-GE etkinlikleri • Bu etkinliklerin, bir program içeriğinde, kapsam ve öncelikleri • Öngörülen AR-GE etkinliklerinin yürütülebilmesi için gerekli altyapı ve kaynak gereksinimi • Etkinliklerin yürütüleceği mevcut kurumlar veya gerekebilecek yeni kurumlaşmalar • Teknoloji transferi gereksinimleri 17 Karar No : 2000/6 Karar Konusu : Deprem Araştırmalarının Koordinasyonu Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar : Maliye Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, İTÜ, ODTÜ, Boğaziçi Üniversitesi, DPT, TÜBİTAK, DzKK SHOD Gelişmeler: 17 Ağustos 1999 Marmara Bölgesi Depreminin ardından, depremle ilgili araştırma çalışmalarının koordinasyonu, Başbakanlık tarafından TÜBİTAK’a görev olarak verilmiştir. Daha sonra gerçekleştirilen 5. ve 6. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu toplantılarında, konu gündeme gelmiş ve bu alandaki koordinasyon görevinin TÜBİTAK tarafından yürütülmesi karara bağlanmıştır. 13 Aralık 2000 tarihli 6. ve son BTYK toplantısında, “Varolan Yapıların Deprem Güvenliğinin Değerlendirilmesi ve Güçlendirilmesi Projesi ile Merkezi Sismik Ağ ve Ulusal Sismolojik Veri Bankası Oluşturulması Projesi ve diğer büyük ölçekli deprem projeleri için 20 Aralık 1999 tarihli BTYK toplantısında öngörülmüş olan 5 milyon dolarlık ek kaynağın TÜBİTAK’a aktarılması konusunun Yüksek Planlama Kurulu’nda ivedilikle ele alınmasına” karar verilmiştir. Bu ödeneğin tahsis edilmesi konusunun Yüksek Planlama Kurulu gündemine alınması önerisi Başbakanlığa sunulmuşsa da henüz sonuç alınabilmiş değildir. Bununla birlikte, bu alandaki çalışmalar (özellikle yapı güvenliği konusundaki projeler) TÜBİTAK kaynaklarının elverdiği ölçüde yürütülmektedir. Deniz Çalışmaları: Uluslararası projeler kapsamında, bugüne kadar beş yabancı gemi Marmara Denizi’nde, çeşitli yöntemlerle jeolojik ve jeofizik ölçümler yapmış, örnekler almış ve denizaltı video çekimleri gerçekleştirmiştir. 2000 yılında Le Suroit ve Odin Finder gemilerinin (Eylül ve Kasım 2000) Marmara Denizi’nde başlatmış oldukları çalışmalara ek olarak, 2001 yılında da Urania (Haziran 2001), Nadir ve Marion Dufresne gemileri (Ağustos ve Eylül 2001) ile MTA Sismik-1 gemisi (Ağustos 2001) önemli çalışmalar yapmıştır. Diğerlerinden çok farklı olarak Marion Dufrense gemisinin deniz dibinden aldığı karot örnekleri ile Nadir gemisinin yaptığı, 10 km derinliğe kadar inen derin sismik çalışmaları Marmara Denizi depremselliğinin anlaşılmasına ışık tutmuştur. Bu girişimlerde alınan verilerin değerlendirilmesi tamamlandığında Marmara Denizi, dünyada depremselliği en iyi çalışılmış bölgelerden biri durumuna gelecektir. Yapı Güvenliği Çalışmaları: Mevcut yapıların deprem güvenliğinin belirlenmesi ve bunların yeterli deprem güvenliğine kavuşturulması için, ülkemiz koşullarına uygun metodolojiler geliştirilmesi konusundaki geniş kapsamlı iki NATO SfP (Barış için Bilim) projesi başlatılmış olup çalışmalar sürdürülmektedir. ABD, Yunanistan ve Makedonya’dan da çeşitli araştırmacıların katıldığı bu çalışmalar Mayıs 2001 ayı içinde Antalya’da yapılan bir çalıştayda planlanmıştır. 18 Bu projelerin sağlıklı bir biçimde ve yurdumuzun önde gelen üniversitelerden öğretim üyelerinin de katılımı ile yürütülebilmesi amacıyla, Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü içinde bir TÜBİTAK Araştırma Ünitesi kurulmuş olup NATO projelerine sağlanması gerekli olan ulusal kaynak çerçevesi içinde TÜBİTAK tarafından desteklenmektedir. TÜBİTAK proje destekleme ölçüleriyle çok büyük bütçeli olduğu söylenebilecek olan bu ünite giderlerinin, BTYK kararı uyarınca deprem araştırmalarına ayrılması beklenen kaynaktan karşılanması planlanmışsa da, bu kaynak henüz tahsis edilmediğinden, ünite şimdilik TÜBİTAK kaynaklarından finanse edilmektedir. Ulusal Deprem Konseyi Çalışmaları: 2000 yılı içinde kurulmuş olan Ulusal Deprem Konseyi, görev alanında bulunan konulardaki çalışmalarını sürdürmüştür. Konsey çalışmaları “Depremden Korunma Ulusal Stratejisi” üzerinde yoğunlaşmıştır. Kısa sürede tamamlanarak ilgililere sunulabileceği umulan bu dokümanda, depremle ilgili olan pek çok alanda durum değerlendirmesi yapılarak, deprem zararlarının enaza indirilmesi doğrultusunda yapılması gerekenlerle ilgili önerilerin sunulması amaçlanmaktadır. 19 Karar No : 97/09 Karar Konusu : Ulusal AR-GE Bütçesi Oluşturulması Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar : Maliye Bakanlığı, YÖK, DPT, TÜBİTAK Gelişmeler: Ülkemizde AR-GE faaliyetlerini desteklemek amacıyla ulusal gelirden ayrılan payın dünya ölçeklerine göre oldukça düşük olduğu bilinmektedir. Bu durumda ayrılabilen kısıtlı kaynakların verimli biçimde kullanılması daha da önem kazanmakta ve bu bağlamda AR-GE desteklerinde tekrarların önlenmesi, proje seçme, izleme ve değerlendirme süreçlerinin bütünlük içinde ve etkin yöntemler kullanarak yürütülmesi, araştırma yapan kurumlar arasında verimli bir işbirliği sağlanması gereği ortaya çıkmaktadır. Bu görüşler dile getirildiği her toplantıda benimsenmiş olmasına ve BTYK gündemlerinde sürekli olarak yer almasına karşın, bugüne kadar uygulanmasına işlerlik kazandırılamamıştır. Üniversitelere yönelik AR-GE destekleri bilindiği gibi üç yoldan karşılanmaktadır: • TÜBİTAK projeleri • DPT-Üniversitelere Ait İleri Araştırma Projeleri (ÜİAP) • Üniversite Araştırma Fonu Projeleri (AFP) Kuruluş Yasasıyla verilen görevleri doğrultusunda, AR-GE projelerinin değerlendirilmesi ve izlenmesinde evrensel anlamda geniş bir deneyime ve bu çalışmaların gerektirdiği gelişmiş yöntemlere, örgütlenmeye, danışman havuzuna ve altyapıya sahip olan TÜBİTAK, toplam bütçe bakımından bu üç program arasında en küçüğünü yürütmektedir. Halen DPT tarafından yürütülmekte olan Üniversitelere Ait İleri Araştırma Projeleri ise bu üç destek türünden en büyük paya sahip olanıdır. Desteklenecek DPT projelerinin seçiminde bir süredir TÜBİTAK’dan görüş alınıyor olsa da, DPT’nin kuruluş amaçları doğrultusunda bu süreçte planlama ve yatırım ögelerine öncelik vermesi nedeniyle, iki kuruluşun proje değerlendirme anlayışları farklı olabilmektedir. DPT tarafından verilen desteklerin TÜBİTAK’ın değerlendirmeleri ile çoğu zaman uyuşmaması bir yana, bu projelerin bütünlük içinde izlenmesi ve sonuçlarının değerlendirilmesi söz konusu olamamaktadır. Üniversite araştırma fonu projelerinin seçimi, izlenmesi ve değerlendirilmesi gibi uygulamalar ise tümüyle üniversitelerin kendi anlayışları çerçevesinde gerçekleştirilmektedir. Bu alanda bazı üniversitelerin başarılı uygulamalar yaptıkları bilinmektedir. Bununla birlikte bu üç kaynaktan alınan projeler arasında tekrarların olduğu, projelerin izlenmesi ve sonuçlarının değerlendirmesinin bazı durumlarda yetersiz yapıldığı, bazı durumlarda ise farklı standartlar ve ölçütler uygulandığı görülmektedir. AR-GE destekleri için ayrılan kamu kaynaklarının en verimli biçimde kullanılabilmesi ve araştırmacı kurum ve kuruluşlar arasında etkin bir iletişim ve işbirliği ortamının yaratılabilmesi amacıyla, bu kaynakların tek elden koordine edilmesi kuşkusuz en sağlıklı yaklaşımdır. Bu koordinasyon aynı zamanda, dağınık araştırma potansiyelinin belli konulara odaklanmasını sağlayarak, Avrupa Birliği Çerçeve Programları’na katılmanın önde gelen koşulu olan mükemmeliyet merkezlerinin oluşturulması için de zorunlu görülmektedir. Bu görüşün YPK tarafından da paylaşılması ile DPT-Üniversitelere Ait İleri Araştırma Projeleri (UİAP) adlı program 1991 yılında alınan bir kararla (YPK’nın 31.07.1991 gün ve 91/T-64 sayılı kararı) TÜBİTAK araştırma projeleri ile birleştirilmek üzere durdurulmuş ve bu program için ayrılan 1992 yılı kaynağı da TÜBİTAK’a transfer edilmiştir. 1992-1993 yılları arasında sürdürülen bu Birleşik Ulusal Araştırma Desteği Programı, başarılı olmuşsa da bu uygulamaya 1993 yılı ortasında bir diğer YPK kararı ile (YPK’nın 10.09.1993 gün ve 93/67 sayılı kararı) son verilmiştir. 20 Bu soruna bir çözüm arayışı içinde, konu 3 Şubat 1993 tarihli BTYK toplantısının gündemine getirilmiş ve bir “Ulusal AR-GE Bütçesi Oluşturulması” karara bağlanmıştır. Bu karara rağmen Ulusal AR-GE Bütçesi’nin oluşturulamaması sonucu, bir ara çözüm olarak, DPT yönetimindeki UİAP projelerinin seçiminde TÜBİTAK’ın ön değerlendirme yapması uygulamasına geçilmiştir. Bu uygulamanın istenen sonucu vermeyeceği görülerek konu daha sonra BTYK’nın gündemine yeniden getirilmiş, üniversitelerde yürütülen AR-GE projelerinin seçimi, izlenmesi ve sonuçlarının değerlendirilmesinde eşgüdüm sağlamak amacıyla, YÖK, DPT ve TÜBİTAK üst düzey yetkililerinden oluşan bir Yönlendirme Kurulu kurulması 25 Ağustos 1997 günlü BTYK toplantısında kararlaştırılmıştır. Bu amaçla, projelerin TÜBİTAK tarafından değerlendirmesini öngören bir protokol imzalanmışsa da, bu kararlara da işlerlik kazandırmak mümkün olmamıştır. 1993 yılındaki BTYK toplantısında alınan karardaki ana hedefe geçici ara çözümlerle ulaşılamayacağının yıllar içindeki uygulamalarla anlaşılmasından sonra, 1999 yılı BTYK toplantısında 1993 yılı kararına dönüş olarak nitelendirilebilecek yeni bir karar gündeme getirilmiştir. 20 Aralık 1999 günlü toplantısında, BTYK AR-GE çalışmaları için ayrılabilen kaynakların verimli biçimde kullanılabilmesi amacıyla, bir “Ulusal AR-GE Bütçesi Oluşturulması”nı yeniden prensip olarak kabul etmiş ve Üniversitelere Ait İleri Araştırma Projeleri bütçe ve yönteminin TÜBİTAK’a aktarılması konusundaki görüş ayrılıklarının giderilerek uygulamanın 2000 yılında başlatılabilmesi için DPT, YÖK ve TÜBİTAK arasında anlayış birliğinin sağlanması ve Maliye Bakanlığı’nın da katılımıyla gereğinin yapılması için ilgili kurum yetkililerinin bir araya gelerek bir çözüm yöntemi geliştirmelerini ve oluşturulacak karar tasarısının izleyen BTYK toplantısına getirilmesine öngörmüştür. Yapılan çeşitli girişimlere karşın bu doğrultuda bir ilerleme sağlanamamış ve 2000 yılı BTYK toplantısına bir öneri götürülememiştir. Bu durum halen devam etmekte olup, yaklaşık on yıldan bu yana sürdürülmekte olan, AR-GE desteklerinin verimli kullanımını teminen proje seçimi, izlenmesi ve değerlendirmesi süreçlerinde ortak bir anlayışın geliştirilmesi gayretleri bugüne kadar somut bir sonuç vermemiştir. Karar No : 97/17 Karar Konusu : Ulusal Havacılık ve Uzay Çalışmaları Konseyi’nin Kurulması ve Ulusal Uzay Politikasının Hazırlanması Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar : Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı, Maliye Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Hava Kuvvetleri Komutanlığı, TÜBİTAK Gelişmeler: 2 Mart 2001 tarih ve 2001/2127 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile, Türk Uzay Kurumu’nun (TUK) oluşturulmasına ilişkin olarak hazırlanacak yasa taslağı ve teşkilatlanma çalışmalarında Hava Kuvvetleri Komutanlığı koordinatör olarak görevlendirilmiştir. Kurumumuzun da katıldığı toplantılar Hv.K.K.lığı koordinatörlüğünde devam etmekte olup, hazırlanacak yasa taslağının mümkün olan en kısa sürede TBMM’ne sunulması beklenmektedir. 21 IV. Sonuçlanan Konular 99/01 AR-GE Yardımı Kapsamının Genişletilmesi 97/04 Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Yasası’nın Çıkarılması 97/06 Sosyal ve Beşeri Bilimler Alanındaki Araştırmaların Desteklenmesi ve Teşviki 97/21 Temiz Ürün-Temiz Üretim, Çevre Dostu Teknolojiler Alanına Yönelik Politika Araştırmaları ve Ulusal Politikanın Belirlenmesi; Belirlenen Politikaların Hayata Geçirilmesi 97/22 Deniz Bilimleri; Denizlerden ve Denizaltı Zenginliklerinden Yararlanma Teknolojileri Alanına Yönelik Politika Araştırmaları ve Ulusal Politikanın Belirlenmesi 97/23 Ulusal Yenilik Sistemini Tanımlamaya ve Teşvike Yönelik bir Ön Değerlendirme Projesi 22 Karar No : 99/01 Karar Konusu : AR-GE Yardımı Kapsamının Genişletilmesi Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar : Hazine Müsteşarlığı, DTM, TÜBİTAK, KOSGEB, TTGV Gelişmeler: 20 Aralık 1999 tarihli BTYK toplantısında alınmış olan AR-GE yardımı kapsamının genişletilmesi kararı gereği DTM ve TÜBİTAK tarafından hazırlanan değişiklik önerileri, Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu’nun 29.01.2001 tarihli ve 2001/3 sayılı kararı ile kabul edilmiş ve 10.02.2001 tarihli ve 24314 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Karar No : 97/04 Karar Konusu : Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Yasası’nın Çıkarılması Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar : Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Gelişmeler: TBMM’nde 26/06/2001 tarihinde kabul edilen Teknoloji Bölgeleri Yasası, Cumhurbaşkanlığı’nca onaylanmış ve 06/07/2001 tarih ve 24454 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Karar No : 97/06 : Sosyal ve Beşeri Bilimler Alanındaki Araştırmaların Desteklenmesi ve Teşviki Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar : YÖK, TÜBA, TÜBİTAK Karar Konusu Gelişmeler: Sosyal ve beşeri bilimler alanları için 2000 yılında başlatılmış olan proje destek programı kapsamında, altısı 2000 yılında, on ikisi 2001 yılında başlamış olan toplam on sekiz proje desteklenmektedir. Program sosyal bilimciler tarafından kabul görmüş olup, başvuru ve desteklenen proje sayıları giderek artmaktadır. Böylece uygulama yerleşmiş ve karar amacına ulaşmıştır. 23 Karar No : 97/21 : Temiz Ürün-Temiz Üretim, Çevre Dostu Teknolojiler Alanına Yönelik Politika Araştırmaları ve Ulusal Politikanın Belirlenmesi; Belirlenen Politikaların Hayata Geçirilmesi Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar : Sağlık Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, DPT, Hazine Müsteşarlığı, DTM, TAEK, TÜBİTAK, DİE, TSE, TTGV Karar Konusu Gelişmeler: Karar gereği “Bilim-Teknoloji-Sanayi Tartışmaları Platformu” altında oluşturulmuş olan “Temiz Ürün-Temiz Üretim, Çevre Dostu Teknolojiler” Çalışma Grubu, konuyu Sanayi, Ulaştırma, Enerji, Tarım ve Turizm sektörleri için incelemiştir. Bunlardan Sanayi Sektörü Raporu daha önce tamamlanmış olup, 20 Aralık 1999 tarihli BTYK toplantısında sunulmuştur. Ulaştırma sistemini oluşturan karayolu, demiryolu, havayolu, suyolu ve boru hattı ulaştırmalarının çevre üzerindeki etkilerinin (başta hava kirliliği olmak üzere gürültü kirliliği, trafik güvenliği ve kazalar) incelenerek, bu etkilerin en aza indirilmesine yönelik teknolojilerin, planlama ve mevzuatla ilgili önlemlerin “sürdürülebilir ulaşım” yaklaşımı içinde belirlendiği Ulaştırma Sektörü Raporu tamamlanmıştır ve basım aşamasındadır. Diğer sektörler için yapılan çalışmaların sonuçları, 2000/1 Kararı gereği başlatılmış olan “Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları: 2003-2023 Strateji Belgesinin Hazırlanması” çalışması kapsamında değerlendirilecektir. 24 Karar No : 97/22 Karar Konusu : Deniz Bilimleri; Denizlerden ve Denizaltı Zenginliklerinden Yararlanma Teknolojileri Alanına Yönelik Politika Araştırmaları ve Ulusal Politikanın Belirlenmesi Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar : TÜBİTAK, TTGV Gelişmeler: Karar gereği, “Bilim-Teknoloji-Sanayi Tartışmaları Platformu” altında oluşturulmuş olan Çalışma Grubuna bağlı • Deniz Jeolojisi, Jeofizik Araştırmaları ve Depremsellik, • Bütünleşik Kıyı Yönetimi, • Seyir ve Seyir Emniyeti, • Deniz Kirliliğinin Önlenmesi, • Deniz Canlı Kaynakları, • Denizaltı Maden ve Enerji Kaynakları ve Endüstriyel Hammaddeler, • Ekosistem ve İklimsel Değişim Alt Grupları, kendi alanlarındaki ulusal politikalar ile kısa, orta ve uzun dönemli öncelikleri belirledikleri raporlarını tamamlamışlardır. Raporlar, Çalışma Grubu Koordinatörü ve sekreteryası tarafından yürütülen redaksiyon çalışmalarının tamamlanmasından sonra, yayımlanarak ilgili kurum ve kişilere dağıtılacaktır. Alt Grup Raporlarındaki tespit ve önerileri içeren yönetici özeti BTYK toplantısı dokümanında yer almaktadır. Karar No : 97/23 : Ulusal Yenilik Sistemini Tanımlamaya ve Teşvike Yönelik bir Ön Değerlendirme Projesi Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar : TÜBİTAK, DİE, KOSGEB, Türk Patent Enstitüsü, TTGV Karar Konusu Gelişmeler: 2000 yılı sonlarında tamamlanmış olan Projenin sonuçlarını da kapsayan “Ulusal Yenilik Sistemi: Türkiye İmalat Sanayiinde Teknolojik Değişim ve Yenilik Süreçleri” Raporu yayımlanarak, Sanayi ve Ticaret Odaları, TMMOB, Şemsiye Sanayi Kuruluşları, TÜBİTAK ve TTGV’den AR-GE desteği alan firmalar, ilgili devlet kuruluşları ve araştırıcıları kapsayan yaklaşık 1000 adrese dağıtımı gerçekleştirilmiştir. 25