kılıç, i., e.,şimşek, e., yaslıoğlu, 2003.
Transkript
kılıç, i., e.,şimşek, e., yaslıoğlu, 2003.
BROYLER YETIS TIRICILIGI IS LETMELERINDE KU MES YERI SEC IMI VE ETKILERI U ZERINE BIR ARAS TIRMA Ilker KILIC Ercan SIMSEK Erkan YASLIOG LU Uludag U niversitesi Ziraat Fakultesi Tarömsal Yapölar ve Sulama Bo lumu, Bursa ikilic@uludag.edu.tr, esimsek@uludag.edu.tr, yasli@uludag.edu.tr O ZET Hayvansal protein ihtiyacönön karsölanmasönda, son yöllarda broyler yetistiricilig i o nemli bir yer almaktadör. Broyler yetistiricilig inden beklenen yararön sag lanmasönön ilk kosulu, uygun bic imde planlanan uretim yapölarönön kurulacag ö yerin sec imine bag lödör. Broyler yetistiricilig i isletmelerinde uygun yer sec imi ile, hayvan sag lög ö ve veriminde artös sag lanabileceg i gibi, isletmenin c evreye vereceg i zararön minimum duzeye indirgenmesi olanaklö hale gelir. Kumes yeri sec iminde, ulasöm, toprak ve topografya, su kaynag ö, hakim ruzgar, mevcut yapölar, komsu isletmelere uzaklök, toplu yerlesim alanlarö, taban suyu kaynag ö gibi temel konular dikkate alönör. Bu c alösma da, Bursa bo lgesinde bulunan 29 adet broyler isletmesi, kumes yeri sec im kriterlerine go re deg erlendirilerek, karsölasölan sorunlar belirlenmis, bu sorunlarön giderilmesine yo nelik c o zum o nerileri gelistirilmis ve yeni kurulacak isletmelerde go zo nune alönmasö gereken konular ac öklanmöstör. A RESEARCH ON SITE SELECTION FOR BROILER FACILITIES AND ITS EFFECTS ABSTRACT In recent years, broiler production became a popular sector to satisy animal based protein demains of people. Site selection is a key factor to be considered in effective broiler production. Selecting a proper site for poultry facilities, it could be possible to improve health conditions and increase as well as mitigate the environmental impacts. Traffic, soil, topography, water resources, prevailing wind, existing structures, distance from adjacent farms, settlement areas and ground-water resources are the main issues considered in site selection. In this study, 29 broiler enterprices in Bursa were evaluated with respect to site selection criteria, the problems occured in these facilities were determined. Some suggestions were given to solve these problems and factors to be considered in site selection for new broiler facilities were discussed 1.GIRIS U lke nufusunun hözla artmasöna bag lö olarak varolan protein ac ög ömöz da hözla artös go stermektedir. Yöllara go re kisi basöna dusen, beyaz et dahil et tuketimi 11.6-19 kg/kisi/yöl, sut tuketimi 140-160 L/kisi/yöl, yumurta tuketimi de 130-140 adet/kisi/yöl olmustur. Turkiyeİde hayvansal protein tuketimi gunde 21-26 g arasönda deg ismektedir. Bu miktar dunyada ortalama 24 g, gelismis ulkelerde 50-60 g arasöndadör. Turkiyeİde gunluk tuketilen protein (>80 g/kisi) ic inde hayvansal proteinin oranö %30 dolayöndadör; bu oran dunyada %35, gelismis ulkelerde ise %55İdir[1]. U lkemiz göda uretimi bakömöndan kendi kendine yeten sayölö ulkeler arasönda go sterilmekle birlikte, o nemli duzeyde hayvansal protein ac ög ö olan bir ulkedir. Insan sag lög ö ic in beslenmenin gereg i olan hayvansal protein uretiminin nitelik ve nicelik yo nunden yeterli duzeye getirilmesi gereklidir. Hayvansal protein uretimindeki yetersizlig in giderilmesinde tavuk urunleri kösa surede etkili olabilmektedir. Bunun yanösöra dig er hayvansal protein kaynaklaröna oranla daha ekonomik olmasö da tuketiminin artmasöna yol ac maktadör. Bu nedenle ulkemizde de son yöllarda basta broyler yetistiricilig i olmak uzere tavuk yetistiricilig inde buyuk gelismeler olmus ve tavukc uluk gun gec tikc e yaygönlasan bir sekto r haline gelmistir. Bu olumlu gelismelere karsön, kumeslerin planlanmasö sörasönda yapölan c esitli hatalar, ekonomik ve etkin bir uretimin yapölamamasöna neden olmaktadör. Tavukc uluk uretiminin, buyukbas hayvan yetistiricilig inde oldug u gibi belirli bir alana gereksinim duymamasö konuya tam olarak hakim olmayan kisilerin bu piyasaya girmesine yol ac mös ve bunun yanönda gittikc e yaygönlasan bir uretim dalö olmasö da kar marjönön dusmesine neden olmustur. Bu durum ise ekonomik ve etkin bir uretim yapabilmek ic in kumeslere verilmesi gereken o nemi bir kat daha artörmöstör. PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com Hayvan yetistiricilig inde verimli bir uretim yapabilmek ic in c og unlukla yetistirilecek hayvanön genotipi ve öslahö uzerinde durulmakta, hayvanön yetistirileceg i ortama ise gerekli o nem verilmemektedir. Oysaki gunumuzde yapölan bir c ok arastörma etkin ve ekonomik bir uretimin hayvanön genotipine, beslemesine ve bakömöna oldug u kadar yetistirileceg i ortamön c evre kosullaröna da bag lö oldug unu go stermistir. Tavuklar ic in uygun c evre kosullarönön yaratölmasö kumeslerin tavuk isteklerini karsölayacak sekilde planlanmasö ve projelendirilmesine bag lödör. Optimum c evre kosullaröna sahip bir kumesin planlanmasöna ise uygun bir kumes yeri sec imi ile baslanör. Kumes yeri sec imi, basta havalandörma olmak uzere bag öl nem ve aydönlatma gibi c evre kosullarö uzerinde etkili olmakta, istenmeyen c evre problemlerinin olusmasöna da neden olabilmektedir. Bu nedenle kumes yeri sec imine gereken o nem verilmeli ve uygun kumes yeri sec iminde, isletmenin kapasitesi yanönda asag ödaki kriterler de dikkate alönmalödör. A) Yerlesim Yerine Uzaklök : Hayvan barönaklarönön, varolan ya da gelecekte olusturulabilecek yerlesim yerlerinin yakönönda yapölmasöndan kac önölmalödör. O zellikle parklar, ev kumeleri ve komsu isletmelere yakön olan yerlerden sakönölmalödör. Kumesler komsularön go rus alanö dösarösönda yapölmalödör. Go rus alanönön ic inde yapölmasö zorunlu ise kumesleri gizlemek ve go runtu kirlilig ini ortadan kaldörmak amacöyla ag ac löklar veya c esitli bariyerler kullanölabilir. Isletmenin buyuklug une bag lö olarak komsu yerlesim yerinden olan uzaklök en az 1 km olmalödör[2]. B) Topografya: Go z o nunde bulundurulmasö gereken bir dig er o nemli fakto r de topografyadör. Yerlesim yeri sec iminde sel potansiyeline sahip dusuk gec irgenlikteki alanlardan kac önmak gerekir. Yerlesim yeri, yag ös sularönön kolayca kontrol edilmesini sag layacak o lc ude yeterli drenaja sahip olmalödör [3]. Bunlara ek olarak yapölarön yapölacag ö alandaki toprag ön sisme ve buzulme kapasitesi dusuk olmalö, stabil ve sökö bir yapöya sahip bulunmalödör. Yine yerlesim yerinin hafif eg imli olmasö havalandörma etkinlig ini artörabilir. Bunlarön yanö söra taröma uygun alanlarön kumes yeri olarak sec ilmesi de dog ru deg ildir. Kumesleri mumkun oldug unca taröma elverisli arazilerde kurmakta fayda vardör. olmayan C) Hakim Ruzgar: Kumes yeri sec iminde hakim ruzgar yo nu dikkate alönmalödör. Hakim ruzgar, buyuk bir koku ve toz kaynag ö olan kumesten c evredeki yerlesim yerlerine koku ve toz tasöyabilir. Bu durum c evresel sorunlara yol ac abilir. Dolayösöyla bu sorunlarön olusmasönö engellemek ic in kumes yeri sec iminde o yerin hakim ruzgar yo nunun bilinmesi ve dikkate alönmasö gerekir [4]. Dig er yandan hakim ruzgar yo nu kumeslerdeki havalandörma etkinlig ini arttöracak ve belli mevsimlerde go rulen sorunlarö en aza indirgeyecek sekilde kullanölmalödör. D) Yol: Tavuk kumeslerine devamlö olarak yem, civciv ve altlök gibi materyaller tasöndög ö ic in isletme ile c evresi arasönda surekli bir trafik vardör. Bu nedenle isletmeye kolay ulasölabilmelidir. Buna ek olarak isletmeler yola yakön olmalödör. Ancak yolun hemen kenarönda kurulan isletmelerde, bu yoldan gec en arac larön hayvanlar uzerinde olusturacag ö stres ve toz olusumunun kumesteki olumsuz etkileri go z o nune alönmalödör. Bu nedenle yol ile kumes arasöndaki mesafe en az 45m olmalödör [4]. Bunun yanösöra bir tavukc uluk isletmesi pazara yakön olmalödör. Isletmeyi ana yola bag layan bag lantö yollarö buyuk arac larön isletmeye giris c ököslarönda kolaylök sag lamalödör. Eg er bu bag lantö yollarö kamyonlarön gec ebileceg i o zellikte deg il ise bunlar onarölöp uygun hale getirilmelidir. Ancak bu yapöm ve baköm uygulamalarönön maliyeti yuksek ise bu yerlesim yerinin sec ilmesinden kac önölmalödör. E) Su: Tavuk kumeslerinde zorunlu olarak bulunmasö gereken fakto rlerden birisidir. C unku su, tavuklar ve kumeste c alösanlar taraföndan tuketilirken, sog utma, ösötma, temizlik ve yangöndan koruma amac lö da kullanölör [2, 5]. Bu nedenle isletmede iyi kalitede ve yeter miktarda su bulunmalödör. Kumes yeri olarak deg erlendirilen bir yerde uygun kalitede ve yeter miktarda su elde edilen bir su kaynag ö yok ise bu yerden kac önölmalödör. Bir yerlesim yerindeki su kaynag ö tavuklarön ve c alösanlarön su ihtiyac larönö karsölamalödör. Yaslarö 913 haftalök olan 100 broyler tavug unun gunluk su tuketimleri 13,7-18,2 ltİdir [2]. PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com F) Elektrik: C ag ömözön modern uretim sistemleri buyuk bir oranda elektrig e bag ömlö haldedir. Tavukc uluk isletmelerinin gereksinim duydug u elektrik miktarö dig er hayvansal uretim isletmelerinin gereksiniminden daha fazla olabilir. Bir tavukc uluk isletmesinde elektrik, aydönlatma lambalarönda, havalandörma fanlarönda, sog utma sisteminde, ösötma sisteminde, yem ve su dag ötöm sistemlerinde ve otomatik olarak c alösan dig er elemanlarda kullanölör. Bundan dolayö isletmeler, elektrik hattönön gec tig i bir yere yakön olmalö veya kendi isletmesine bir trafo almalödör. Dig er taraftan elektrik kesintisinin yasanabileceg i dusunulerek her isletmede gereksinimini karsölayabilecek guc te, yedek elektrik enerjisi kaynag ö olarak bir jenerato r bulundurulmalödör [6]. G) Gelecekteki Gelisme: Tavuk yetistiricilig inde bir kumes ic in yerlesim yeri ararken, ihtiyac duyulandan daha buyuk bir alan go z o nune alönmalödör. C unku tavuk yetistiricilig ine bir kumesle baslayan ureticiler gelecekte isletmesini genisletmek isteyebilirler. Bu nedenle, gelecekte yapölacak kumesler ic inde yeterli alana sahip olan yerler o ncelikli olarak tercih edilmelidir [7]. H) Dig er Yapölar: Kumesin kurulacag ö isletme avlusunda, altlök ve yem depolarönön yanö söra, arac ve ekipmanlar ic in hangara, o lu tavuk ve gubrenin depolanacag ö depolama yapölaröna yeterince yer ayrölmasö gerekir. Ayröca isletme ic indeki yapölarön birbirinden belirli bir uzaklökta yapölacag ö dusunulerek yeterli bir alan sec ilmelidir . Kumeslerin dig er yapölardan uzaklög ö en az 40 m olmalödör. C unku isletme ic erisinde kumesler ile dig er yapölar arasöndaki ulasöm mesafesi minimum duzeyde olmalö ve hastalök tasönömönö engellemelidir. [8]. yapölmasöna karsön yo renin dog usundaki ilc elerde de azömsanmayacak kadar uretim yapölmaktadör. Arastörma materyalini olusturan kumesler yo rede faaliyet go steren c esitli broyler entegrasyonu firmalaröna uretim yapmaktadörlar. Bu nedenle firmalarön o zellikle havalandörma ve sog utma ile ilgili otomasyona gec me eg ilimine paralel olarak isletmelerin ust duzeyde bir otomasyona sahip olduklarö so ylenebilir. Arastörma, arazi ve buro c alösmasö olmak uzere iki asamada yapölmöstör. Baslangöc ta, Bursa bo lgesindeki broyler isletmelerinin do kumu c ökartölmös ve bunlardan ticari karakterde olan isletmelerin arastörma materyali olarak belirlenmesiyle arastörmaya baslanmöstör. Belirlenen isletmelere yo nelik hem arastörmayla ilgili verilerin elde edilmesi hem de arastörmanön butun isletmelerde aynö paralellikte yurutulmesi amacö ile bir anket formu hazörlanmöstör. Isletmelere iliskin verilerin toplanmasönda sadece anketlerden yararlanölmamös bunun yanö söra yapölan o lc umlerden, c ökartölan krokilerden, c ekilen fotog raflardan ve go zlemlerden yararlanölmöstör. Kumeslerin mevcut durumlarönön yeterliliklerinin belirlenmesi amacöyla, arazi c alösmalarö sonucunda elde edilen bilgiler buro c alösmalarönda, kumeslerde yerlesim yeri sec imi kriterleri dikkate alönarak deg erlendirilmistir. 3. ARAS TIRMA SONUC LARI VE TARTISMA 2. MATERYAL VE YO NTEM Broyler yetistiricilig i, fazla baköm ve o zen gerektiren bir uretim koludur. Yetistiriciler, uretim periyodu boyunca zamanlarönön buyuk bir kösmönö kumes bakömö ic in harcarlar. U retimde hedeflenen basarönön sag lanabilmesinde baköm kosullarönön yanösöra uygun bir sekilde planlanmös kumeslere gereksinim duyulur. Bunun yanösöra, her turlu uretim faaliyetinde oldug u gibi uretim yapölacak tesisin yer sec imine buyuk o zen go sterilmesi gerekmektedir. Arastörma materyali olarak Bursa yo resinde bulunan 29 adet ticari broyler isletmesindeki kumesler incelenmistir. Incelenen kumeslerin tumunde derin altlöklö yetistirme sistemi uygulanmaktadör. Kumeslerin tamamö 12 m genislig inde olup, uzunluklarö kapasitelerine go re deg ismektedir. Bu c alösma, Bursa yo resinde yog un bic imde uretimi yapölan broyler yetistiricilig i isletmelerinin ve isletme avlularönön yer sec imi kriterlerine uygunlug unu belirlemek amacöyla yapölmöstör. Bu amac la, yo rede faaliyet go steren c esitli firmalar adöna so zlesmeli uretim yapan, 29 adet broyler isletmesi incelenmistir. Arastörmada kullanölan ticari broyler isletmeleri Bursa iline bag lö olan, Inego l, Karacabey, Merkez, Mustafakemalpasa ve Yenisehir ilc elerinde bulunmaktadör. Bursa yo resinde ticari broyler uretimi o zellikle sehrin batösöndaki ilc elerde yog un olarak Incelenen isletmelerin bir kösmö, gec miste yapölan desteklemeler sonucu kurulurken, yeni tesis edilen isletmelerin c og unlug u firmalarön o nerileri ve gelistirdig i projeler kullanölarak yapölmöslardör. Bu nedenle, yeni kurulan isletmelerde yer sec imi ve yapöm kurallaröna kösmen uyuldug u go rulurken, eski PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com isletmelerin o zellikle yer sec imi yo nunden c esitli sorunlara sahip olduklarö go zlenmistir. Kumes yerlesim yeri sec iminde yaköndaki konutlarön kokudan rahatsöz olmasönö o nlemek ic in hakim ruzgar yo nu dikkate alönmalödör [2]. Kumeslerde dog al havalandörmadan maksimum derecede faydalanmak ic in hakim ruzgar yo nune dikkat edilmelidir [3]. Broyler yetistiricilig i isletmelerinde yer sec imi kosullarönön o ncelig i isletme avlusunun yerlesim yerine uzaklög ö olusturmaktadör. O zellikle, kumeslerin temizlig i sörasönda ac ög a c ökan kokunun c evredeki yerlesim birimlerine zarar vermesini o nleyecek mesafede kumeslerin kurulmasö gerekir. Bu nedenle, yerlesim birimlerinden en az 1km uzaklökta kumeslerin kurulmasö o nerilmektedir [2]. Incelenen isletmelerin tamamö, yerlesim birimlerinin dösönda planlanmöslardör. Arastörmada incelenen kumeslerin %70İinde hakim ruzgar yo nu ile ilgili bir soruna rastlanmamöstör. Ancak %30İluk kösmönda hakim ruzgarön hem komsu yerlesim yerlerine koku ve toz tasöyabileceg i hem de havalandörma etkinlig ini azaltabileceg i go rulmustur. Ancak, Bursa ve civaröndaki yerlesim birimlerinin son yöllarda hözla gelismesi nedeniyle gec miste kurulan bir c ok isletmenin yerlesim birimleri arasönda kaldög önö da belirtmek gerekir. Bu isletmelerin zaman ic erisinde yerlerinin deg istirilmesi gerektig i so ylenebilir. Incelenen isletmelerin yerlesim birimi dösönda planlanma zorunlulug u dikkate alönarak planlanan, ancak kumesin avlu dösöna ac ölan kösa kenaröna bitisik olarak yapölan baköcö evi, hem kumes ic i havalandörma etkinlig ini azaltmakta hem de zaman zaman koku ve zararlö bo ceklerden isletme sahiplerinin etkilenmesine yol ac maktadör. Incelenen kumeslerin isletme avlusunu yola bag layan gec isi noktalarö bir kösöm isletmede yola sönör iken, bir bo lumunde ise avlu bir bag lantö yolu ile ana yola bag lanmaktadör. Bag lantö yolu uzunluklarö 18 adet isletmede 0-50m, dig er isletmelerde 50-100m arasöndadör. Go ruldug u gibi, isletmelerin c og unlug u gec is yollaröna oldukc a yaköndör. O zellikle yaz aylarönda ve kumeslerin temizlig i sörasönda, yoldan gec en arac larön buyuk bir bo lumu koku problemiyle karsölasmaktadörlar. Nitekim sehirler arasö yola yakön isletmelerde bu sorun daha da o nemli bir hale gelmektedir. Incelenen kumeslerin topografik ac ödan, %46İsö tepelik bo lgelerde %54İu ise c ukur bo lgelerde bulunmaktadör. Bunun yanö söra kumeslerin %80İinde mekanik havalandörma sistemi kullanölörken, %20İsi dog al havalandörma sistemlerinden yararlanmaktadör. Isletmelere bag lanan yollarön isletmeye yem, altlök ve civciv getirmek ve go turmek ic in belirli aralöklar ile isletmeye gelen buyuk kamyonlarön gec isine imkan verebilecek duzgunlukte ve stabilizede oldug u go zlemlenmistir. Kumesin kurulacag ö arazinin yag ös sularönö kolayca kontrol edebilecek ve yuzey akös olusturmayacak yeterli bir drenaja sahip olmasö gerekir [3]. C ukur bo lgelerde bulunan kumesler bu durumun aksine kendi c atölaröndan gelen yag ös sularönön yanönda kendisinden daha yuksek bo lgelerden gelen yuzey akösa da maruz kalacaktör. Bu nedenle bu bo lgelerde drenaj bakömöndan sorunlar ortaya c ökabilir. Tavuk kumeslerinin ana veya bag lantö yollaröna yakön olmasö gerekir. Bo ylece gerek urunlerin, gerekse hammaddelerin ulasömö yo nunden rahatlök sag lanmös olur [5]. Isletmelerin birkac tanesinin dösönda ana yola yakön oldug u belirlenmistir. Bo ylece kumeslere kolayca ulasölabilir. Ancak dig er taraftan isletmelerin ana ve bag lantö yollaröna yakön olmasö nedeniyle, isletmedeki kumeslerin bu yollar uzerindeki trafik gurultusunden ve olusacak tozdan etkilenmesinin kac önölmaz oldug u saptanmöstör. Tavuk yetistiricilig inde kumes yerlesim yeri olarak, iklim ve topografya ile yapö ic erisinde uygun kosullarön sag lanmasönda etkili olan dig er dog al fakto rlerin olumlu yo nlerinden yararlanabilecek bir yer sec ilmelidir [9]. Arastörma materyali olarak kullanölan dog al havalandörmalö kumeslerin bir kösmö c ukur bo lgelerde bulunmaktadör. C ukur bo lgelerdeki kumeslerde o zellikle yaz aylarönda dös ortam söcaklög önön artmasö bununda ic ortam söcaklög öna yansömasö sonucunda tavuklarda ösö stresine bag lö olarak toplu o lumlerle karsölasölabilmektedir. C ukur bo lgelerde dog al havalandörma yapölan isletmelerin bir kösmönda o zellikle ic ve dös ortam arasöndaki söcaklök farkönön dusuk oldug u yaz aylarönda yeterli hava akömö yaratölamamaktadör. Broyler yetistiricilig inde, kac önölmaz olarak bulunmasö gereken fakto rlerden birisi sudur [10]. Kumeslerde su, hayvanlarön ve c alösanlarön gereksinimlerinin karsölanmasö, sog utma sisteminin c alösmasö ve temizlik ic in gereklidir. Arastörma materyali olarak kullanölan isletmelerin tamamönda su kaynag ö olarak hem yer altö kuyularö hem de sebeke sistemi kullanölmaktadör. Bunun yanö söra her isletmede bir su deposu bulunmaktadör. PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com Kumeslerin %80İ inde su kaynag ö olarak yer altö kuyularö, % 20İ sinde ic me suyu sebeke sistemi kullanölmaktadör. Isletmelerin gereksinim duyulan su tuketimlerini karsölayabildikleri saptanmöstör. Ancak taban suyunun yuksek oldug u bo lgelerde taban suyu, sög yer altö kuyularöna zarar verebilir. Bundan dolayö isletme ic in yerlesim yeri sec iminde kuyu sularöndan o rnekler alönarak bunlarön tahlili sonucu kullanölabilirlig i belirlenmelidir [2]. Incelenen isletmelerin bir kösmönön yer altö kuyularönö kullanamadöklarö bunun yerine sebeke sistemindeki suyu kullandöklarö belirlenmis ve sebeke sistemindeki suyun kullanölmasö isletmenin su maliyetini arttördög ö saptanmöstör. Yaz do neminde ösö stresine karsön suyun surekli bir bic imde kumeste bulunmasö gerekir. Ayröca su söcaklög önön 20 oC duzeyinde bulunmasö o nerilmektedir [11]. Gunumuzde kurulan modern kumeslerde, basta aydönlatma olmak uzere otomatik olarak c alösan ekipmanlarön c og unlug u elektrik enerjisiyle c alösmaktadör. Bu bakömdan, isletme elektrik hattönön gec tig i bir yere yakön olmalö, ayröca yedekte elektrik enerjisi kaynag ö olarak bir jenerato r bulundurmalödör [10]. Kumeslerin tamamönda yedek elektrik enerjisi kaynag ö olarak bir jenerato r ve bazö isletmelerin kendisine ait elektrik trafosu bulunmaktadör. Bazö isletmelerin elektrik hattöna uzak olusu isletmede ayrö bir trafo kurulmasöna yol ac möstör. Ayröca buna paralel olarak sehir sebekesi hatta sanayi elektrig i kullanma durumu ortaya c ökmöstör. Bu durum, o zellikle broyler yetistiricilig inde yuksek miktarda enerji kullanömö gereksinimi olmasö nedeniyle isletme giderlerini buyuk oranda artörmaktadör. O zellikle ayrö trafo kurmak zorunda kalan isletmelerde maliyet daha da artmaktadör. Isletmelerin tamamönda elektrik maliyetlerinin yuksek oldug u belirlenmistir. O zellikle her isletmenin kendisine trafo almasö maliyeti arttörmaktadör. Ayröca trafolarön isletmelere c ok yakön yerlestirildig i saptanmöstör. Trafolarön isletmelere bu kadar yakön olmasö trafoda olusabilecek bir kac ak sonucunda dog abilecek bir yangöndan, isletmelerin c ok c abuk bir sekilde etkilenebileceklerini go stermektedir. Broyler yetistiricilig inde, yem bitkisi uretimi yapölmadög öndan ve do nemlik yem ihtiyac larö firmalar taraföndan karsölandög öndan, isletme avlusunda ayrö bir yem deposuna yer ayrölmamaktadör. Bu nedenle baröndörölacak hayvan sayösöna uygun boyutlarda kumesin sög abileceg i bir taröm arazisi kadar yer ayröldög ö go rulmektedir. Incelenen isletmelerin % 68İ i yalnözca bir kumesin sög abileceg i buyuklukte bir arazi varlög önön bulundug u belirlenmistir. Halbuki isletme yerlesim yeri belirlenirken ihtiyac duyulan alanön en az iki katö kadar bir alanön go z o nune alönmasö gerekmektedir [12]. C unku, ileride kapasite artörömöna gitmek so z konusu olabilmektedir. Yapölan go rusmelerde kapasite artösöna karar veren, ancak yakönda herhangi bir bos arazi bulunmamasö nedeniyle amac laröndan vazgec en isletmelere rastlanmöstör. Farklö bir arazi ve mevcut isletmeye uzak olan bir alanda yeni bir tesisin kurulmasö, yatöröm giderleri ve ayrö bir baköcö gerektirdig inden c og u uretici bu dusuncesinden vazgec mek zorunda kalmaktadör. Bunlara ek olarak isletmelerin buyuk bir kösmönön yeterli bir avlu genislig ine sahip olmadöklarö belirlenmistir. Bunun sonucunda avlu genislig i, isletmeye gelen buyuk kamyonlarön avlu ic erisindeki hareketine imkan vermemektedir. Nitekim, isletme avlusunun yeterince genis olmamasö nedeniyle isletmede gereksinim duyulan dig er yapölara da yer ayrölmadög ö go rulmektedir. . Incelenen isletmelerin hic birinde yardömcö tesise rastlanmamöstör. Isletmelerin tamamönda gubre depolamasö yapölmadög öndan gubre, civardaki c iftc ilere ucretsiz olarak verilmektedir. Isletmelerden c ökan gubreyi alan c iftc ilerin, gubrenin olgunlasmasönö beklemeden taröm alanlaröna uyguladöklarö saptanmöstör. Isletmelerde c esitli nedenlerden dolayö meydana gelen o lumler sonucu, o lu hayvanlarön imha edildig i bir tesisin bulunmadög ö aksine yakön civara go muldug u belirlenmistir. 4. SONUC VE O NERILER Herhangi bir hayvansal uretim alanönda oldug u gibi broyler yetistiricilig inde de beklenen verim ve karlölög ön sag lanmasönön temel kosulu, uygun bir isletme avlu yeri sec imi ve avlu uzerinde gereksinim duyulan yapölarön uygun bic imde tasarlanmasöna bag lödör. Aksi durumda, yer sec iminde hatalar sonucu, isletme yapölarönön ekonomik o mru suresince, ureticilerin surekli bic imde sorunlarla yuz yuze gelmesi kac önölmaz olacaktör. U retimde verim kayöplarönön PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com yanönda bir c ok c evresel sorunla karsölasölmasö olasölög ö yuksektir. Bu nedenle, kumes yeri sec im kriterlerine buyuk o zen go stermek ve kumes planlanörken uzman kisilerin go ruslerini almak gerekmektedir. Broyler yetistiricilig i sekto ru son yöllarda ulkemizde buyuk gelisim go stermistir. Birc ok firma entegre yetistiricilik yaklasömöyla broyler endustrisini kontrol altönda tutmakta, uretimi genellikle so zlesmeli yetistiricilik bic iminde uygulamaktadör. Rekabetin yog un bic imde uygulandög ö sekto rde, uretim kalite ve miktarönö artörmanön yanösöra uretim maliyetlerini dusurmek amacöyla firmalar gelisen teknolojileri buyuk oranda takip altöna almöslardör. Bu firmalarön birc og u kendi uzmanlarönön go rusu c erc evesinde gelistirilen model kumesleri so zlesmeli ureticilere uygulatmaktadör. Ancak, kumes tipi konusunda go sterilen o zene, kumes yeri sec iminde aynö hassaslökta durulmamaktadör. Ayröca, son yöllarda kapasite artörömöna giden birc ok firmada ise kumes tipi ve yeri o nemsenmeksizin so zlesme yapölmaktadör. Bunun sonucunda yetistiricilikle ilgili birc ok sorunla karsölasölabilmektedir. Sonuc olarak, broyler yetistiricilig inde isletmenin kurulacag ö yerin sec imine go sterilen o zene paralel olarak, verimlilig in sag lanmasö olanaklö hale gelecektir. O zetle, arazi yapösöna iliskin deg erlendirmelerin yanönda c evresel etkilerinde go z o nune alöndög ö isletmecilik anlayösöyla kurulan bir isletmede, sorunsuz ve sureklilik go steren bir uretim yapmak olanag ö sag lanacaktör. Isletme avlusu, 20-30 yöllök bir gelisme periyodu dikkate alönacak bic imde yeterli genislikte planlanmalödör. Kumeslerde meydana gelen zararlö koku ve bo cek olusumu ile taban suyu kirlilig inin o nune gec ecek c evresel o nlemler alönmalödör. Bu amac la, insaat asamasöndan o ncesinde ilgili kuruluslardan gerekli yasal izinler alönmalödör. Kumeslerde temizlik sörasönda ac ög a c ökan gubrenin uygun bir bic imde depolanmasönö sag layacak yapölarön avlu uzerinde mutlaka bulundurulmasö gerekir. Aksi takdirde, son derece deg erli tavuk gubresinin yanlös kullanömö sonucu, taban suyu kirlilig i olusmakta ve gubrede etkili besin maddesi kaybö olmaktadör. Entegre tavukc uluk sirketlerinin uretimde belirli kriterleri sag layan isletmelerle so zlesme sag lanmalödör. So zlesmeli ureticilerin, modern ve buyuk kapasiteli isletmeler kurabilmesini sag layacak uygun finans kaynag ö ile desteklenmesi gereklidir. 5.KAYNAKLAR 1. Anonim, 2002. 16 Ekim 2002 Dunya Göda Gunu. Turk Veteriner Hekimleri Birlig i Dergisi Cilt:2, Sayö:3-4. 2. Pfost, D., C. Fulhage 1999. Selecting a Site for Livestock and Poultry Operations. MU Guide Published by MU Extension. University of Missouri, Columbia. 3. Berry J., 2003. Factors Involved in Site Selection for New and Modified Poultry Facilities. Oklahoma Cooperative Extension Service. Division of Agricultural Sciences and Resources. Oklahoma. 4. Goan, C., 2001. Site Selection Factors for New Poultry Facilities. Agricultural Extension Service, The University of Tennessee. 5. Joseph, G., 1998. Siting Large Dairy Facilities. Fourth International Dairy Housing Conference. January 28-30, 1998 St. Missouri. 6. Yaslöog lu, E., 1998. Bursa Yo resinde Ticari Broyler Kumeslerinin Tasaröm Ve Proje O zellikleri Ile Iyilestirme Olanaklarönön Arastörölmasö. Yuksek Lisans Tezi, U.U . Fen Bilimleri Enstitusu, Bursa. 7. Lindley, A..J., J.H. Whitaker, 1996. Agricultural Buildings and Structures. ASAE. 2950 Niles Road St.Joseph MI 49085-9659 USA. 8. O zturk, T., 1992. Samsun Ilindeki Yumurta Tavug u Kumeslerinin Yapösal Ve Fonksiyonel O zellikleri. Doktora Tezi, Ankara U niversitesi Fen Bilimleri Enstitusu. 156s. Ankara 9. Balaban, A., E. S en, 1988. Tarömsal Yapölar. Ders kitabö. Ankara U niversitesi Ziraat Fakultesi Yayönlarö: 1083. Ankara. 10. S enko ylu, N. 1995. Modern Tavuk U retimi. Anadolu Matbaa ve Ticaret Koll. S ti. Istanbul 469s 11. Erensayön, C., 1991. Bilimsel-Teknik-Pratik Tavukc uluk. Cilt I. 72 TDFO Baskö Dizgi. Dirim Sok. No:25 Cebeci-Ankara 12. Anonim, 1982. Farmstead Planning Handbook. Midwest Plan Service. 44s. PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com