Katı Mineral Gübrelerin Bazı Fiziksel Özelliklerinin
Transkript
Katı Mineral Gübrelerin Bazı Fiziksel Özelliklerinin
Katı Mineral Gübrelerin Bazı Fiziksel Özelliklerinin Belirlenmesinde Kullanılan Yöntemler Fazilet Nezahat ALAYUNT, İsmet ÖNAL, Erdem AYKAS Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, 35100 Bornova- İzmir Fazilet.alayunt@ege.edu.tr Özet: Mineral gübrelerin fiziksel şekli, agronomi yönünden olduğu kadar, yeterli kalitede işleme, taşıma, depolama ve gübrenin tarlaya verilmesini sağlama alma yönünden de önemlidir.Mineral gübrelerde karşılaşılan en önemli sorunlar, gübrenin özellikle fiziksel özelliklerinin uygun olmamasından kaynaklanır. En sık rastlanan sorunlar, kekleşme, tozlaşma, düşük akıcılık, granül tabakalaşması ve aşırı higroskopisitedir. Bu makale, mineral gübrelerin bazı önemli fiziksel özelliklerini tanımlamak, etkilerini tartışmak, bu konuda yayınlanmış olan ölçme yöntemlerini açıklamak için yapılmıştır. Anahtar kelimeler: Gübrelerin fiziko-mekanik özellikleri, mineral gübre dağıtma makinaları Some Physical Properties of Mineral Fertilizers and Methods for Measuring Them Abstract: The physical form in which a fertilizer is of considerable importance, both agronomically and in regard to satisfactory handling, transport, storage, and finally application to the field. Most of the problems encountered with fertilizers probably are those resulting from deficiencies in physical properties; frequent problems include caking, dustiness, poor flowability, segregation, and excessive hygroscopicity. This work includes some discussions of the effects and importance of various pertinent physical properties of fertilizers and descriptions of some of the methods that have been used and reported for measuring these properties. Keywords: Physical properties of fertilizers, fertilizing machines neden olmaktadır. Ayrıca, azotlu gübrelerin fazla kullanılması durumunda, yaprakta biriken nitrat, özellikle yaprağı yenen sebzelerde insan sağlığını tehdit edecek düzeye ulaşmaktadır. Uygulanan kimyasal gübrenin belirli bir kısmı bitkiler tarafından kullanılmakta, geriye kalan kısım ise yer altı ve yüzey sularına karışarak insan, bitki ve hayvan sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. Tarımsal alanlara uygulanan yüksek dozdaki azotlu (örneğin üre) gübreler, toprakta mikroorganizmalar tarafından nitrifikasyonla nitrata dönüştürülür. Negatif yüklü nitrat iyonları toprakta yıkanarak taban suyuna sızmaktadır. Bu gübreleri üreten tesislerin atık sularındaki amonyum ve nitrat azotu yönetmelikte belirtilen miktarların çok üstüne çıkmaktadır. Gübrelerin fiziksel özelliklerinin bilinmesi, gübreleme makinalarının tasarımında ve ayarında, gübrelerin taşınmasında ve depolanmasında önemlidir. Bu nedenle, piyasada satılan katı mineral gübrelerin, Ulusal ve Uluslararası Standartlarda ortaya konulan özelliklere uygunluğu kontrol edilmelidir. Katı mineral gübrelerin bazı önemli fiziksel özelliklerinin belirlenmesinde kullanılan yöntem ve cihazların açıklandığı bu çalışma, satın alınan gübrelerin belirtilen standartlara uygunluğunun kontrolunda yol gösterici olacaktır. GİRİŞ Esas görevi bitkilerin ihtiyaç duyduğu besin maddesini/maddelerini sağlamak olan gübre, tarımsal üretimin en önemli girdilerden birisidir. Mineral gübre, doğru zamanda, doğru yöntemlerle ve gerekli görüldüğü miktarlarda kullanılması halinde, verimde artışa neden olmakta, toprağın yapısını düzeltmektedir. Ancak, yeterli bilgiye sahip olunmadan yapılan gübrelemeler bitkilere, toprağa ve çevreye zarar vermektedir. Uygulanan gübreden beklenen yararı elde etmek için gübrenin verilme zamanını, uygulama yöntemini, bitki çeşidini, toprak özelliklerini, iklim ve topraktaki bitki besin maddesi miktarı gibi verileri bilmek gerekir. Gübrelerin kimyasal yapısı ne kadar önemli ise, gübrelemenin uygulanış tekniği de bir o kadar önemlidir. Gübrelemede kullanılan makinalar, bu makinaların ayarları, gübreleme öncesi toprak tahlilinin yapılmaması, tarlada tekdüze gübre dağılımının sağlanamaması aşırı ya da yetersiz gübrelemenin nedenleridir. Yeterli gübre uygulanamaması, bitki verimi ve kalitesinde önemli kayıplara neden olmaktadır. Buna karşın. fazla gübre verilmesi durumunda, özellikle azot ve fosforlu gübrenin yıkanması ile taban ve yüzey suları kirlenmekte, azot oksit emisyonu hava kirliliğine 225 Vakumda Kurutma Yöntemi Gübre örneğinin, içine konduğu kabın kapağı açık kalacak şekilde desikatöre konduktan sonra (40-50) mm Hg basıncı altında sabit tartıma getirilmesi ve kurutulmuş - kurutulmamış örneklerin tartılması esasına dayanır. Nem içeriği (R, %) 2 No.lu eşitlik yardımıyla bulunur: Gübrelerin Fiziksel Özellikleri Katı kimyasal gübreler tane biçimine bağlı olarak, granül, pril veya toz halinde olabilirler. Granül çapı (Φ, mm) büyüklüğüne göre mineral gübreler, 2- 5 mm Φ iri granül; 0.3- 2 mm Φ ince granül; 0.1- 0.3 mm Φ mikro-granül gübreler şeklinde sınıflandırılır (Önal, 2006). Yukarıda özellikleri belirtilen gübrelerin fiziksel özellikleri, nem ve saklanma koşullarına bağlı olarak değişir. Gübre tanelerinin birbirine yapışarak kolaylıkla parçalanamayan bir kitle oluşturması sonucunda kekleşme olarak adlandırılan bir yapı oluşur. Çevre, saklanma koşulları ve bazı dış etkenler nedeni ile gübrenin orijinal yapısının bozulup toz haline gelmesi ve nem alması sonucunda “kekleşme” oluşabilmektedir. Katı mineral gübrelerin belirlenmesinde yarar görülen bazı önemli fiziksel özellikleri, Gübre Nemi, Granül/Dane İriliği, Hacım Ağırlığı (Gevşek – Sıkışık), Yığılma Açısı, Nem Penetrasyonu, Akışkanlık, Granül Kırılma Direnci, Aşınma Direnci, Çarpma Direnci, Prill Şok Direnci, Küresellik, Ayrışma ve Kekleşme Meyli şeklinde sıralanabilir. R 100. Etüvde Kurutma Yöntemi Gübrenin özelliğine bağlı olarak değişen sıcaklıklarda (örn: kompoze gübrelerde 70º C’de , süperfosfatta 100º C’ de) etüvde kurutulması ve tartım farkından nem oranının (kuru ağırlık tabanlı, db.) belirlenmesinde 1 No.lu eşitlik kullanılmaktadır: m2 m3 100 m2 m1 (2) m1 - Kurutulmamış örnek gübrenin ağırlığı (g) m2 - Kurutulmuş gübrenin ağırlığı (g) Nem Ölçümü: Nem tayininde etüvde ya da vakumda kurutma yöntemi kullanılır. Bu yöntemler gübrenin kimyasal yapısına bağlı olarak belirlenmektedir (TS 2832-1). Örneğin; kompoze gübrelerde 80º C’nin üzerindeki sıcaklıklarda amonyak, üre ve çözünebilir fosforik asit kaybı olabileceği için, bu sıcaklığın üzerinde ısıtma yapılmaz ve toplam nem yerine serbest nem tayini yapılır. Nem tayininde öncelikle “Vakum metodu” uygulanmaktadır. Rutin tayinler için kısa sürede sonuç alınabilen “Etüv metodu” veya TS EN 13466-1 ve TS EN 13466-2’de belirtilen Karl Fisher metotları uygulanabilir. R m1 m2 m1 Granül/Dane İriliğinin Belirlenmesi (Eleme Deneyi) Gübre partiküllerinin iriliklerinin deneme öncesi ve/veya sonrası belirlenmesi, gübre atma organlarının gübreyi örselemesinin değerlendirilmesinde önemli bir kriterdir. Katı mineral gübre serpme makinalarının gübre dağılım paterni, granül iriliğinden etkilenmektedir. Bu deney, mekanik eleme makinası kullanarak, bir elek takımı ile kuru gübre numunesinin elemesi esasına dayanır. Gübrenin özelliklerine bağlı olarak tane iriliğinin belirlenmesinde kullanılacak elekler ve açıklıkları TSE EN 1235 standardında belirtilmiştir. Elek analizinde, 200- 500 gram gübre yeterlidir. Yapılan ölçümlerde, TS 1225 (ISO 565) de yer alan ana boyut aralığından en çok yedi adet deney eleği seçilip, toplayıcı üzerine, elekler, artan göz açıklığında yerleştirildikten sonra deney örneği elek üzerine konup, standartta belirtilen sürede (genelde 5 dakika) çalkalandıktan sonra, her elek üzerindeki ve toplayıcıdaki miktar tartılır. Terazi ölçme hassasiyeti 0.1 g olmalıdır (Hoffmeister, 1979; Rutland, D. W., 1986). Her bir kısmın kütlesel yüzdesi hesaplanır. İstatistik olarak deneylerin doğruluğu ve tekrarlanabilirlik değerleri belirlenir Herbir elek üzerindeki madde miktarı ( Xn ) maddenin kütlesel yüzde değeri olarak 3 No.lu eşitlik yardımı ile bulunur. Xn mn x100 mt (3) Eşitlikte; mn = n eleği üzerinde kalan kütle mt = m0+m1+…….+mi Xn = n eleği üzerinde kalan maddenin kütlece yüzde değeri (1) Burada, m1 - Boş örnek kabının ağırlığı (g) m2 - Örnek ve örnek kabının toplam ağırlığı (g) m3 - Kurutulmuş örnek ve örnek kabının toplam Hacim Ağırlığı Tayini Gübrenin hacim ağırlığı (gevşek ve sıkışık) paketleme malzemelerinin, depoların ve siloların tasarımında önemlidir. Hacim ağırlığı, birim hacim (partiküller arası boşluklar dahil) gübrenin ağırlığıdır. Genel olarak, sıkışık hacim ağırlığı, gevşek hacim ağırlığı (g) 226 ağırlığından % 10’ a kadar daha büyük değerler alabilir, bazen bu değeri de aşabilir. Her iki hacim ağırlığı; gübrelerin özgül ağırlığına, yüzey şekline ve tane büyüklüğüne bağlıdır. Gevşek hacim ağırlığı, uygulamada, ağırlığı bilinen bir gübrenin beklenen maksimum hacmini hesaplamak için kullanılabilir. Gübrenin Gevşek Hacim Ağırlığı Toz gübreler dışındaki katı mineral gübrelerin gevşek hacim ağırlığının tayini, serbest halde akabilen gübrelerde yapılabilir (Şekil 1a). Çapı 5 mm’ den daha büyük tanelerin kütlece %20’den daha fazla olduğu maddeler için uygun değildir. Hacim ağırlığı (gevşek) m3 başına kg olarak ifade edilir (kg m-3). Yöntem, gübrenin, boyutları tanımlanmış standart bir huniden, hacmi bilinen bir ölçü kabına akıtılması ve tartılması esasına dayanır (TS 3740 EN 1236 -1; Önal, 2006)). Gübrenin hacim ağırlığı (gevşek, ρ), m3 hacim başına kg olarak 4 No.lu Formülle hesaplanır: LW V Şekil 1 b Sıkışık hacim ağırlığı ölçümü. Kutu hacmi 0.0283 m3, düşme yüksekliği 15 (cm) (4) Gübrenin Sıkışık Hacim Ağırlığı Bir malzemenin bir kaba doldurulduktan ve belirtilen koşullarda sıkıştırıldıktan sonraki birim hacminin ağırlığıdır. Sıkışık hacim ağırlığı m3 hacim başına kg olarak ifade edilir (kg m-3 ) (TS 6801 TS EN 1237). Ölçüm yapılırken, gübre, metal kutuya eşit yükseklikte ağzına kadar tepeleme doldurulur. Düz bir cetvelle sıyrılır. Kutu, 15 cm yükseklikten beton zemine düşürülerek, içindeki gübrenin oturması sağlanır. Kutuda eksilen hacim tekrar tamamlanır, düzlenir, tekrar 15 cm yükseklikten zemine düşürülür. Bu işlem, gübrenin oturması tamamlana dek tekrarlanır. Test sonunda, dolu kutu ağırlığı tartılarak, sıkışık hacim ağırlığı (ρt), 5 No.lu eşitlikle bulunur: Burada, LW = Deney örneğinin ağırlığı (kg), V = ölçülü kabın silme dolu hacmi ( m3)’ dir. L SW V (5) Burada, SW- Sıkışık gübrenin ağırlığı (kg), V- Kap hacmi (m3)’dür. Şekil 1 a. Gevşek hacim ağırlığı ölçümü. Kutu hacmi 0.0283 m3) Yığılma Açısı Bir gübre örneğinin belli koşullar altında yatay bir taban plakası üzerine serbest düşmesi sonucunda oluşan koni şeklindeki gübre yığınının taban açısıdır (TS EN 12047 -1). Yığılma açısı, gübre depolarının, savakların, konveyörlerin ve eğimli rafların tasarımında bilinmesi gerekli olan bir değerdir. Gübre numunesinin, belli bir huniden, sabit bir yükseklikteki 750 mm*750 mm ölçülerinde yatay bir taban plâkası üzerine serbest düşmeye bırakılmasıyla oluşan gübre konisinin yüksekliği ve taban çapı ölçülür. Taban plakası, tahta, plastik veya korozyona dirençli malzemeden olabilir (Şekil 2). 227 eşitlik yardımıyla hesaplanır (Rutland, D. W., 1986): Şekil 2 Mineral gübrenin yığılma açısının bulunmasında kullanılan cihaz (Rutland, 1986) Şekil 3 Katı mineral gübrenin nem absorbsiyon ve penetrasyon ölçümünde kullanılan cam silindir. Yığılma açısı, , derece olarak 6 No.lu eşitliklerden hesaplanır (Rutland, 1986, Miserque,O., E. Pirard. 2004): 2h arctan d d i MA = (6) ( FW OW ) ESx1000 (7) Formülde, MA : Nem absorbsiyonu (mg cm-2) FW = Son ağırlık (g) OW : Orijinal Ağırlık (g) Formülde, h = Koninin yüksekliği (mm), taban plakası ile huni alt kenarı arasındaki yükseklik. Genelde 120 mm alınır. ES = Dışa açık yüzey alanı( r = 36.3 cm2). Cam kaptaki nem penetrasyonu, katmanlar arasındaki farklılıktan da hesaplanabilir: 2 d Birbirine 90º açıda tabanda ölçülen 4 çap değerinin aritmetik ortalaması (mm), d i Huni çıkışının iç çapı (25 mm) MHC = MA MP (8) 8 No.lu eşitlikte, MHC = Nem tutma kapasitesi (mg cm-3) MA = Nem absorbsiyonu (mg cm-2) MP = Nem penetrasyonu ( cm) V = Cam ölçü kabının hacmi (cm3) ‘dir. Böylece, Absorbsiyon-Penetrasyon Testi Çevre koşullarına ve gübrenin özelliğine bağlı olarak, katı mineral gübrenin ortamdan nem çekmesi mümkündür. Higroskopisite, gübrenin atmosferden absorbe ettiği nem derecesidir. Higroskopisite, gübrenin yığın halinde depolandığı veya gübrenin tarlaya verilmesi ve taşınmasında akışkanlık özelliğinin değişmesi nedeniyle önemlidir. Gübrenin absorbsiyonpenetrasyon testinde, %80 nem ve 30°C sabit sıcaklığa sahip ortamda 3, 7, 24, 48 ve 72 saat aralıklarla 6.8 cm iç çapında, 20 cm yüksekliğindeki cam ölçü kabında (Şekil 3) tutulan gübrelerdeki ağırlık farklılaşması belirlenir. Nem alma miktarı 7 No.lu MHC (%) MHC (mg.cm 3 ) 100 OW 1000 V (9) eşitliği yazılabilir. Akışkanlık Bir gübrenin akış hızı, gübrenin muhafaza edildiği kaplardan dışarı boşaltılması veya tarlaya atılması sırasında, kütle akışı hakkında bilgi sağlamak için kullanılır (TS EN 13299(1)) . Serbest akan katı mineral gübrelerin akış hızı tayininde kullanılan bir yöntemi kapsar. Bu yöntem, toz gübrelere (tane boyu 0,5 mm.den küçük) veya 228 toprağın kireçlenmesinde kullanılan malzemelere uygulanamaz. Akıcılığın belirlenmesi için, 2 kg gübrenin kalibre edilmiş bir huniden, bir terazi üzerine yerleştirilmiş bir kaba akması için geçen süre ölçülür. EN 1236 ‘ya uygun, paslanmaz çelikten yapılmış huni ile ölçümler yapılır. Kalibrasyon için ise 4 +/- 0,3 mm çapında, küresel ve yoğunluğu 2,5 kg dm-3 olan cam bilyeler kullanılır. Belirli ağırlığa (2 kg) ulaşıncaya kadar huniden akıtılan bilyelerin ağırlığından gidilerek kalibrasyon yapılır. Daha sonra ölçüm yapılacak olan gübre için de aynı uygulama tekrarlanır. Granül Kırılma Direnci Kırılma, aşınma ve ezilme direncinin önemi, özellikle gübreleme, taşıma ve aktarma işlemleri sırasında daha belirgin olarak ortaya çıkmaktadır. Granül kırılma direnci ölçümü için, “Chaltion compression test cihazı” veya benzeri cihaz kullanılır (Şekil 4). Bu değerlendirmeler toz gübreler için yapılamaz. 2.36 mm- 2.80 mm arası granül gübrelerden ölçüm amacı ile en az 25 adet gübre partikülü kuvvet-deformasyon aleti ya da komparatör ile zorlanarak kırılır. Elde edilen (kg/ granül) değerlerin standart sapma ve varyasyon katsayıları belirlenir. (10) Burada; tb,2 : 2 kg cam bilyenin düzeltilmiş akış süresi (s), tb : 2 kg cam bilyenin ölçülmüş akış süresi (s), mb : Cam bilyelerin tartılmış kısmının kütlesi (kg) Kalibrasyon faktörünün (c) hesaplanması Huni için kalibrasyon faktörü aşağıdaki eşitlik kullanılarak hesaplanır: (12) (11) Burada; c : Kalibrasyon faktörü, t : Ölçülen akış süresi (s) 10 : Cam bilyelerin, ideal standard bir huniden geçmesi farzedilen akış hızı Şekil 4 Chaltion kırılma direnci ölçüm cihazı (Rutland, 1986) Aşınma Direnci (Eleme Yöntemi) Aşınma direnci de aynı şekilde toz gübre dışındaki gübrelere uygulanmaktadır. Gübrenin iletimi, taşınması veya gübreleme işleri sırasında, gübrenin aşınmaya karşı direnci önem kazanır. Aşınma direncinin bulunması için, 50 gram gübre örneği, içerisinde 50 adet 7.9 mm çaplı çelik topun bulunduğu 1.4 mm delik çaplı elek üzerine konur. 10 dakika süreyle eleme yapılır. Daha sonra bu (7)örnekler farklı delik çaplarına sahip eleklerden geçirildikten sonra, 14 No.lu eşitliğe göre hesaplama yapılır. Gübrenin akış hızı, kg min-1 cinsinden aşağıdaki formülle verilir: (12) Burada: F : Gübrenin akış hızı ( kg min-1) mf : Gübrenin tartılmış kısmının ağırlığı (kg) tf : Gübrenin ölçülen akış süresi (s) c : Ortalama kalibrasyon faktörü mf : 2 kg alındığında aşağıdaki basitleştirilmiş eşitlik kullanılabilir: Aşınma % = 1.4mm elekaltı( g ) 50 g örnek % aşınmanın yüksek çıkması, gübrenin direncinin düşük olduğunu gösterir. (14) aşınma Çarpma Direnci Çarpma direnci, granül mineral gübrelerin mekanik mukavemetini tanımlar. Çarpma direncinin bilinmesi, diskli gübre dağıtma makinalarının tasarımında, bir konveyörden gübre yığınına gübrenin akmasında ve torba gübrenin taşınmasında önemlidir. Çarpma direncini ölçen düzen, test elek takımından, 200 ml (13) Burada; tb,2 : Huniden geçen 2 kg cam bilyenin ortalama akış süresi (s), tf,2 : Huniden geçen 2 kg gübrenin akış süresi (s), 229 hacminde silindirik cam kaptan, 10.7 m yüksekliğinde ve 15 cm iç çapında düşey plastik borudan (Şekil 5), düşey borunun tabanına yerleştirilmiş, 5 mm kalınlığında çarpma plakasından ve 0.1 g ölçme hassasiyetinde teraziden oluşur. Triple süper fosfat gübresi örneğinde, 3.35 mm, 2.80 mm, 2.36 mm, 2.00 mm, 1.70 mm. vb. Elek üstü fraksiyonları (fraksiyon1,2,3,..) 100 gram ağırlığında olacak şekilde, 10.7 m yükseklikten serpme plakasına çarptırılır. Çatlayarak kırılan granüllerin yüzdesi, 15 No.lu eşitlikle hesaplanır: Kırılan granüller (%)= 100 100 x TSAEKG ( g ) 100( g ) (15) TSAEKG = Test sonrası alt elekte kalan gübre Şekil 5 Çarpma direnci ölçüm düzeni (Rutland, 1986) Şekil 6. Pril gübrenin şok direncinin ölçümünde kullanılan düzen (Rutland, 1986) 230 Şekil 7 Granül gübrenin küreselliğinin ölçülmesinde kullanılan ölçü düzeni (Rutland, 1986) Pril Şok Direnci Sert yüzey üzerine çarpan gübrenin kırılma direnci ile ilgili olarak yapılan pril şok direnç deneyinde, gübre örneği ince boru içersindeki 21.2 m s-1 hıza sahip hava akımı içerisine bırakılarak, hızla metal bir yüzeye çarptırılır (Şekil 6). Denenen gübre örneği elenerek 16 No.lu eşitlik yardımı ile kırılmayan gübrelerin yüzdesi (şok direnci) hesaplanır. Şok direnci (%) = A (B C) A huni bulunmaktadır. Huni içinden dökülen gübre örneği granül özelliğine bağlı olarak yayılma gösterir. Gübrenin düzenek içerisindeki dağılımından sonra kanallar içerisine kanatlar yerleştirilebilmekte, farklı yuvarlanma özelliğine bağlı olan gübre partikülleri böylelikle sınıflara ayrılabilmekte ve yüzdelik dilimler halinde hesaplamaları yapılabilmektedir (Şeki 8 b). 16) Eşitlikte; A: Denemeye alınan örnek B: Denemeden önceki örnek içindeki yuvarlak dane ağırlığı (g) C : Denemeden sonraki örnek içindeki yuvarlak dane ağırlığı (g)’dır. Küresellik Gübre partiküllerinin küreselliği depolamada, kaplamada, taşıma ve iletimde önem taşımaktadır. Küreselliğin belirlenmesinde kullanılan düzenek; eğimli - sonsuz kauçuk bant, gübrenin akıtıldığı huni ve iki adet toplama kabından oluşmuştur (Şekil 7). Kauçuk bandın iki uç noktasından dökülen gübre miktarı belirlendikten sonra 17 No.lu eşitlik kullanılarak küresellik değerleri hesaplanır: Küresellik (%) = (Yuvarlanan Yuvarlanan +atılan granüller) x100 granüller / (17) Ayrışma (Segregasyon) Karışık gübreler genellikle kimyasal içerik ve fiziksel özellikleri farklı granüllerden oluşabilir. Bu tip gübrelerin dağıtımı, taşınması, depolanması sırasında granüller arasında ayrışma meydana gelebilir. Bu durumda gübrelemede istenilen başarıya ulaşılamamaktadır. Ayrışma derecesinin belirlenmesinde kullanılan düzenek, dikdörtgenler prizması şeklinde olup, dört tarafı cam, bir tarafı özel ayıraçların yerleştirilebileceği kanallara sahip ince ahşap malzemeden yapılmıştır (Şekil 8 a). Üst bölümü açık olup, gübrenin döküleceği Şekil 231 8 a. Şeffaf kutuda, dökülen gübre karışımının oluşturduğu koni (Hoffmeister, 1979) Şekil 8 b. Gübre ayrışma meylinin (segregasyon) bulunması (Hoffmeister, 1979) Kekleşme Meyli (Küçük Torba Yöntemi) Kekleşme, dökme olarak veya torbada muhafazası sırasında gübrenin topaklaşma ve kesekleşme meylini ifade eder. Kekleşme, gübrenin nem içeriğine, granül iriliğine, dane sertliğine, depolama sıcaklığına, depolama basıncına, depolama süresine ve malzeme bileşimine bağlıdır. Aşırı kekleşme, gübrenin iletiminde ve tarlaya verilmesinde sorunlar yaratır. Kekleşme meylinin tayininde, sıcaklığı kontrol edilen klima odası, gübre torbaları (iç kat 0.05 mm polietilen , orta kat bir kat kağıt, dış kat 0.1 mm polipropilen, torbanın gübreyle dolu ölçüleri, en 9 cm, uzunluk 18 cm, genişlik 12 cm), 12.5 mm açıklık, 30 cm eninde, 60 cm uzunluğunda elek, depolama rafları, taşıyıcı kren, 0.28 kg cm-2 basınç uygulamak için ek ağırlık (60 kg) gereklidir (Şekil 9). Test uygulanacak torbalar, 30º C sıcaklıkta raflara yerleştirilir. Torbanın üstüne, 10-15 mm kalınlığında kontrplak, bunun da üzerine ağırlık yerleştirilerek, 0.28 kgf cm-2 basınç uygulanır. Standart test süreleri, 1-3 ve 6 aydır. Standart depolama süresi sonrasında: 1. Ağırlık kaldırılıp, torbalar yerinde iken kontrol edilip, torba sertliği, yumuşak, hafif sert, orta sert derecesinde değerlendirilir. 2. Test torbaları, iki kez 1 m yükseklikten düşürülüp, sonra, gübre dikkatlice elenip, 12.5 mm’den büyük kesek yüzdesi bulunur. 3. 3. Topak sertliği, parmakla ezilmeye çalışılarak kontrol edilir. Değerlendirme, hafif, orta veya sert olarak ifade edilir. Sert’ten kasıt, topağın (keseğin) elle, çekiçle vb. kırılamamasıdır 232 Şekil 9 Kekleşme meyli (Rutland, 1986). saptama düzeni Değerlendirme: Gübre tarlaya verilecekse, gübrede topak olmamalı veya en çok % 15 kesek yüzdesine izin verilmelidir. Gübre elle verilecekse, daha yüksek kesek yüzdesine izin verilebilir. Mineral gübrelerin fiziksel özelliklerini ortaya koyabilen birçok yöntem bulunmaktadır. Bu yöntemler sayesinde gübrelerin farklı özellikleri belirlenebilmekte, taşıma, depolama, gübreleme işlemlerinde ortaya çıkabilecek sorunlar önceden giderilebilmektedir. LİTERATÜR LİSTESİ Hoffmeister, G., 1979. Physical Properties of Fertilizers & Methods for Measuring Them. Bulletin Y-147. National Fertilizer Development Center, Tenessee Valley Authority, Muscle shoals, Alabama, USA Önal, İ., 2006. Ekim, Bakım, Gübreleme Makinaları. Ders Kitabı, Baskı. Ege Üniversitesi Yayınları, Ziraat Fakültesi Yayın No: 490. 623 s. Bornova- İzmir Rutland, D. W., 1986. Manual for Determining Physical Properties of Fertilizer. Reference Manual IFDC-R-6. International Fertilizer Development CenterMuscle Shoals, Alabama, USA Miserque,O., E. Pirard. 2004 Segregation of the bulk blend fertilizers. (http://www.ekolojimagazin.com TS 2837 Kompoze Gübre TS 836 Amonyum Nitrat TS 856 Amonyum Sülfat TS 4837 Üre TS 6801 EN 1237 Sıkıştırılmış Yığın Yoğunluğu TS EN 1235 Eleme Deneyi TS EN 12047Kalıcı Yığılma Açısı TS TS TS TS EN 13299(1)Gübre Akış Hızı 2832 (1) Kompoze Gübre 3740 EN 1236 -1 Yığın Yoğunluk EN 12047 -1). Kalıcı Yığılma Açısı 233