Makalenin Devamı
Transkript
Makalenin Devamı
0 G guvenc klerin 1010 yrhnda iinlii bir Ti.irk bilgini olan Ismail CEVI{ERi'nin Almanlar tarafindan uEurulmastna ra$men, jet uqaklannln savag- uqma denemesiyle baqlayan Ttirklerin havacrhk seriiveni, larda silah olarak etkin bir qekil- de kullanrlmaya baqlanmasl an- 1632 yrhnda Hezarfen Ahmet cak 1945 yrhnda olmuqtur. QELEBI'nin Galata Kulesi'nden 3358 metre otedeki Usktidar'a kadar uEmasryla ilk onemli baqa- ugaklarr bundan sonra giderek geliqtirilerek askeri ve sivil havacrh[ln temel unsuru olmaya rlslnl kazanmtqtr. baqlamrqtrr. 17 Kasrm 1903 gtinti "Flier-1" adlr ugakla Orville Wright tara- findan ilk kontrollti ve gtiE kullanrlan uEu$ yaprlmrqtrr. 12 sani- yede 120 feet'lik mesafenin Jet takip etmiq ve "F-84 Thunderjet" uEa!m 1952 yrhnda kullanmaya baqlamrqtrr. 20'nct ytizyrhn ikinci yarrsrnda hrzla geliqen havacrhk tek- hrzla ilerleyen diinya havacrhfr- nolojisi, 2f inci ytizyrhn ilk 10 yrh iEinde de ivmesini artrrarak teknolojinin birgok alanrnda oncti roltinii si.irdtirmeye devam etmektedir. Askeri havacrhktaki onemli geliqmelere ba$r olarak da, jet sava$ uEaklarr stntflandt- krndan takip etmeye baqlamrqtrr. ilk motorlu ugalrn uEuqundan 8.5 yrl sonra, 26 Nisan 1912 gnnii ilk defa bir Ttirk pilotu (Fesa B.y) bir Ti.irk uEalr ile Ttirk topraklan tizerinde ucmustur. ffi "% rrlmaya baqlanmrqtrr. Ses altr si.i- ratlerde ugabilen ilk jet savag uEaklan "birinci nesil" olarak adlandrrrlrrken, halen geliqtirme siireci devam eden F-35 uEaft "beginci nesil" olarak srnrflandtnlmrqtrr. Bu srnrflandtrmadaki temel unsur, ugaklarda kullanrlan teknolojidir. ,#*r"{.# lerden goriiniiq olarak Eok az farkh olup ancak ses altr stiratlerde ugmaktaydr. Frrlatma koltufu sistemi ve "tailplane" gibi aerodinamik yenilikler bu periyotta goriildii. Tiirk Hava Kuvvetgeliqmeleri yakrndan leri de bu uEuldufu bu baqannrn ardrndan nr Osmanh imparatorlufu daya- yrllarda tiretilen pistonlu model- Ilk jet motorlu uEak, Almanlar tarafrndan ikinci Dtinya Savagr srrasrnda geliqtirilen ve sava$ln son yrhnda kullanrlan Messerschmitt Me 262'dir. Birinci nesil savaq uEaklannabazt ornekler qunlardrr: Alman yaplmr Messerschmitt Me 262; Sovyet yaprmr Mig-9, Mig-15 ve Mig-17; Amerikan yaprmr P-59, P-80, F-84 ve F-86. JET UqAKLARININ SIl\IFLANDIRILMASI ilk Tayyarecimiz Havacrhkta FESA Bey 1912 ga! atlatan en Birinci Nesil Jet Savaq Ugaklarr runun tasarlanmasrdrr. Turbojet 1940'lt yrllann ortastndan 1950'li yrllann ortastna kadar motorlannrn kullanrldrIr ilk ugak 27 Alustos 1939 tarihinde kapsamaktadrr. Bu uEaklar, aynl onemli buluqlardan biri jet moto- unvn xuwenenl Dergisi / $ubat 2010 olan siirede geliqtirilen uEaklan tr !6.' ASKERi KONULAR Altrncr Nesil Savag Uga$rna Giden Uzun Yol ikinci Nesil Jet Savaq Uqaklarr Mig-l9,Mig-21, Su-7 ve Su9/11 Amerikan yaprmr F-100, mr 1950'li yrllann ortasrndan 1960'h yrllann baqrna kadar F-102. F-104. F-105 ve F-106. olan stireyi kapsamaktadrr. Bu ugaklar, dzellikle Kore Sava- Uqaklarr qr'ndan elde edilen tecrtibeler ve yaklaqrk 1970 yrhna kadar olan ayrrca niikleer savunma strateji- stireyi kapsamaktadrr. Bu donemde ikinci nesil ugaklara ait sinin ihtiyaglarr dikkate ahnarak geliqtirilmiqtir. Ali.iminyum ala$lmlnln ugaklarda kullanrlmasr, delta kanatlar ve geriye ok aErh Uqiincii Nesil Jet 1960'h yrllann SavaE Hava-hava fiizelerinin etkili menzili oldukEa artmrqtrr. Aynca hava-yer taamtz yetenekleri bu donemde Eok hrzh geligmiqtir. Arazi takip sistemlerinin kullanrlmaya baqlanmasryla yere ta- baqrndan am)z kabiliyeti iyileqtirilmiqtir. AGM-65 Maverick gibi elektrooptik gtidtimlii hava-yer fiizeleri standart miihimmat haline gelir- yeniliklerin daha da olgunlaqtrlr gciriilmiiq, manevra kabiliyeti ve ken, lazer giidiimlii bombalar hassas vurug kabiliyetini arttrr- havadan yere taarruz yetenekleri mrqtrr. Hedefleme podlanrun ge- kanatlar ilk defa bu donemde goriilmtiqttir. Sonradan yanmah (afterburning) motorlann kulla- en dikkat geken yenilikler olmuqtur. Kokpitlerde kullanrlan liqtirilmesiyle, hassas gtidi.imlii buharh gostergelerin yerini ana- lanmrqtrr. nrlmasr ise, ses siiratini geEmeyi log gostergeler miimktin krlmrqtrr. mrqfir. Dikeylkrsa kalkrq ve iniq amagh teknoloj iler kullanrlmaya Radarlann uEaklarda yaygln bir qekilde kullanrlmasl bu do- baqlanmrqtrr. almaya baqla- mi.ihimmatlar kullanrlmava basUEak motorlannrn giivenilir- artarken, jet motorlan dumanslz gahqmaya baqlamrqtrr. Dumansrz motorlar sayesinde, ligi nemde baqlamrqtrr. Gi.idiimli.i fi.i- zelerrn geligtirilmesiyle, havahava ftizeleri temel silah haline gelmiqtir. Krzrlotesi (Infrared) gi.idtimlti ftizeler oldukEa yaygrnlaqmrqtrr. Ayrrca radar gt- diimlti ftizeler de bu donemde goriilmeye baqlanmrgtrr. ikinci nesil sava$ ugaklanna bazr ornekler qunlardr: Fransrz yaplml Mirage III; Sovyet yaprugaklann gok uzaklardan gdriilebilme zafiyeti ortadan kalkmr$Ur. UEtincti nesil savaq uEaklannabazr ornekler qunlardrr: Fran- slz yaplmr Mirage Fl; Sovyet yaprmr Mtg-23, Mig-25, Su-15 ve Su-17; Amerikan yaprmr F-4 ve F-5. nnvl xuwtnenl Dergisi / $ubat 2010 6klerin giivences Diirdiincii Nesil Jet Savag baqlanmrqtrr. Aliiminyum balpe- Fransrz yaplml Mirage 2000; Sovyet yaprml Mig-29, Mig-31, Su-27, Su-30 ve Su-33; lngi- yrhndan tegi qeklindeki kompozit malzemeler ve grafit epoksi laminet 1990'h yrllann ortasrna kadar olan stireyi kapsamaktadr. Bu donemde uEaklar goklu rollerde ytizeylerin kullanrlmasr, ugakla- lizfitalyan/Alman ortak tiretimi nn afrrh$rnrn diigtiri.ilmesini sa$lamrqtrr. ilk uzun menzilli F-15. F-16 ve F-18. kullamlacak qekilde geliqtirilmig aktif radar gtidtimlti hava-hava ve aynca gok karmaqrk aviyonik ftzesi bu dcinemde kullarulmaya sistemler ve silahlar ile donatrl- baqlanmrqtrr. Ugaklart Yaklaqtk I970 maya baglanmrqtrr. "Fly-by-wi- re" yrintemli uguq kontrol sis- temlerinin. biraz kararstz olarak Dordtincti nesil savaq uEakla- nna bazt cirnekler sunlardtr: Tomado; Amerikan yaprml F-14, 4.5 Nesil Jet Savaq Ugaklart 1990'h yrllann ortasrndan gtiniimi.ize kadar olan siireyi kapsamaktadrr. Sofuk sava$rn ardrndan askeri harcamalann kr- srtlanmasr, birgok araqtrma ve geliqtirme programlnln durdurulmasrna veya yavaglatrlmasrna neden olmuqtur. Boylece bu do- nemde, yeni ugaklann dizayn edilmesi yerine, genelde dcirdtin- cti nesil ugaklar daha da geliqtirilmiqtir. Mikrogip ve yarr iletken teknolojileri sayesinde bilgi- sayarlann, aviyonik sistemlerinin ve di$er uguq sistemlerinin kabiliyetleri daha da artrnlmrqtrr. dizayn edilen F-16 gibi uqaklarda kullanrlmasr sayesinde, gok etkin bir manevra kabiliyeti elde edilmigtir. Analog aviyonik sistemler, dijital aviyonik sistemler ile de[iqtirilmeye baqlanmrgtrr. Dijital motor kontrol sistemlerinin (FADEC) geliqtirilmesiyle, motorlarrn performansr oldukga artmrqtrr. Pulse-Doppler ateqleme kon- trol radarlan, head-up gcistergeleri (HUD) ve gok fonksiyonlu gcistergeler (MFD), bu donemde yaygm bir gekilde kullanrlmaya nnvl xwvmunl Dergisi / $ubat 2010 ASKERi KONULAR Altrncr Nesil Savag Uga$rna Giden Uzun Yol ni Bu dcinemdeki en cinemli ye- 2005 yrh sonlannda F-22 uEalr- liklerde n bazrlan ; "gortinmez- nrn hizmete girmesiyle bu donem baqlamrqtrr. Beqinci nesil uEaklarrn en temel ozelhpl, ap merkezli bir muharebe ortamrn- lik" teknolojisi ve "ktiresel ko- numlama sistemi (GPS)"dir. Gdriinmezlik teknolojisi, ozellikle radar kesit alanrnrn azaltrlmasrna ve radar emici malzeme tek- niklerinin kullanrlmaslna odaklanmrqtrr. Ayrrca bu donemde motor trastrnrn yonlendirilmesi teknigi kullarulmaya baqlanmrqtrr. 4.5 nesil savaq uEaklanna bazr ornekler qunlardrr: Yeni i.ireti- lenler, Fransrz yaplml Rafale 2000; lngllizfitalyan/Alman ortak tiretimi Eurofighter; isveE edilmeleridir. tamamr ABD mengelidir. "F-84 Durumsal farkrndahk sa$layan senscirler sayesinde, uEa$rn Thunderjet" ugaklannrn 1952 yrhnda envantere girmesiyle baqlayan jet si.ireci, yakrn bir gelecekte tedarik edilecek olan F-35 ugagr ile devam edecektir. Ttirk Hava Kuvvetlerinde kullanrlan jet ugaklarrnrn nesillere gore srnrflandnlmasl, envantere etrafindaki hedefler devamh takip edilebilmektedir. Aynca geliqmiq aviyonik sistemler sayesinde sahip olunan etkin veri elde etme ve iletme imkanryla, du- prmr Su-33/34 ve Su-35. Geliqti- maktadrr. Ti.im rilenler, Sovyet yaplmr Mig-29 kullanrlmasr sayesinde beginci ve Mig-3 1 ; Amerikan yaplmr F- 1 5, nesil jet uEaklan, "ilk gorme, ilk F-16 ve F-I8. ateq etme ve ilk imha/tahrip et- Ugaklart 2005 yrhndan gtintimi.ize ka- dar olan stireyi kapsamaktadrr. JET UQAKLARI Tiirk Hava Kuvvetleri envanterine giren ttim jet uEaklannrn yaprmr Saab JAS 39; Sovyet ya- Savaq REN VEYA GiRECEK OLAN da gorev yapacak qekilde dizayn rumsal farkrndahk artmakta ve dolayrsryla pilotun iq yi.ikii azal- Beqinci Nesil Jet rUnr< HAVA KUvvET. LERI ENVANTERiNE Gi. bu sistemlerin me" cizelligine sahip olacaktrr. Beqinci nesil savaq ugaklannabazr ornekler qunlardrr: Amerikan yaprmr F-22 ve F-35. ..', . ..,.,ill.fl'ii:.i,:ii::.EiFi..-: giriq yrllan ile birlikte Tablo 1'de verilmiq ve ayrlca Grafik 1'de gosterilmiqtir. Aynr tabloda, ilgili ugaklann ABD Hava Kuvvetleri tarafindan kullanrlmaya baqlandr[r yrllar ve iki tilke arasrndaki envantere girig yrh farkr da verilmiqtir. Tiirk Hava Kuvvetlert tara- findan qu ana kadar kullanrlan jet savaq ugaklan, ABD Hava Kuvvetleri'ne gore ortalama 6.9 yrl sonra envantere girmiqtir. F-5 ugalr igin bu fark 3 yrl iken, F-4 uga$ igin bu siire 14 yrl olmuqtur. Sekiz jet savaq uga[ryla ilgili farklann standart sapmasr 4.0 yrldrr. Beqinci nesil sava$ uEa[r ola- rak envantere girecek olan F-35 Lightning Il'nin ilk test uEu$u 15 Aralrk 2006'da gergekleqtirilmiqtir. ABD Hava Kuvvetleri'ne ilk teslimatrn 2010 sonunda. HAVA KUWEflEnI Dergisi / $ubat 2010 gii lerin 0 G ven Ttirk Hava ABD Hava Kuvvetleri Kuwetleri Envantere GiriE Yrh Envantere Giriq Yrh Envantere Giriq Ylllarl Arasrndaki Fark (Yrl) F-84 Thunderjet 1952 1947 5 F-86 Sabre 1954 1949 5 F-100 Super Sabre 1958 1954 4 F-IOZ Delta Dagger 1968 1956 I2 F-104 Starfighter 1963 1958 5 F-5 Freedom Fighter 1965 1962 3 F-4 Phantom t974 1960 t4 F-16 Fighting Falcon 1987 1980 7 Ugak Nesil I 2 a J 4 Tablo 1. Tii k Hava Kuvvetlerinde Kullanrlan Jet Savas Ucak an Ttirkiye iEin ise 2014 yrhnda gerEekleqtirilmesi planlanmrqtrr. Ancak projede meydana gelen aksamalar nedeniyle teslimatlar- da gecikmeler olabileceli ifade ---G-Trirkiye edilmektedir. iki iilke Hava Kuvvetleri envanterine giriqler *-**ABD arasrndaki fark, cinceki nesil savaq ugaklanna ait standart sapma 6EbSbEEP srnrrlan iEindedir. +E' € E Fe dE f;.P 8E 8# fl5 : E s,! 4'.8 ;d -d 'fE ;i' 5 f [ i F-35, tek bir ugafrn ttim gcirevleri yerine getirmesi amaclyla tasarlanan bir sava$ uEalr P's usak ripi Grafik l. Jet Savag Ugaklarrnrn Hava Kuvvetleri Envanterine Giriq Yrllan olup, aynl zamanda ABD'nin ,;'riii ji::if,ir"eru.,,1:1 son insanh savaq uEalr oldufu ifade edilmektedir. Beqinci nesil savaq uEaklarrnrn en giJ.zel orne- !i olacak bu ugalrn ardrndan, al- trncr nesil sava$ uEa[r olarak nasrl bir uEak geligtirilecefi heniiz tartrqma aqamasrndadr. ALTINCI NESiL JBT SA. vAs UqAKLART Washington Post gazetesinde 13 Nisan 2009 tarihinde yayrmi.i' ' ulvl xuwenmlDeryisi ' / $ubat 2010 'i : lanan ve ABD Hava Kuvvetleri ASKERi KONULAR Altrnct Nesil Savag Uqa$tna Giden Uzun Yol ler de bu durumu iqaret etmekte- dir. Ornek olarak; dordtincti nesil sava$ uEalr olan F-15'in ABD Hava Kuvvetleri envanterine 1979 yrhnda girmesinden sadece iki yrl sonra beqinci nesil sava$ ugalr olan F-22'nin geligtirme Eahqmalan baqlatrlmrqtrr. Bu yaklaqrm rqrfrnda, F-22 uEaklarrnrn 2005 yrhnda envan- tere girdifi dikkate ahndrlrnda, altrncr nesil savaq uEafrnrn 2027 yrh ve sonrasrnda kullanrlmaya baqlanacafr sonucuna ulaqrl.:,t, iat .- a. - .:a - Bakanr ve Kurmay Baqkanr tara- findan haztrlanan makalede, maktadr. Bazr uzmanlar tarafindan, ABD, Qin ve Rusya'nrn aluncr "birkag yrl igerisinde altrncr nesil savaq ugafr igin gahqmalann nesil savaq uEaklan tizerinde ga- baqlayacafr" ifade edilmiqtir. de, bu durum resmi olarak agrk- hqmaya baqladrfr ifade edilse Savunma endiistrisi uzman- lanmamrq veya heniiz kanrtlana- lanna gcire, yeni nesil savag uga- mamrqtr. Ancak, ABD'nin en btiyi.ik iki ugak tireticisi olan !rnrn geliqtirilmesini takiben kullanrlmaya baglanmaslnln yaklaqrk 20 yrlhk bir siireyi gerektirmektedir. Gegmiq tecrtibe- Boeing ve Lochead qirketleri, bu konuya olan ilgilerini Eeqitli ortamlarda dile getirmiqtir. Ilk altrncr nesil sava$ uEafrnln ne zaman hava kuvvetleri tarafindan kullanrlmaya baqlanaca$r hentiz bilinmese de, Eok iyi bilinmesi gereken konu, bunun er veya geg olacalrdrr. Onemli olan husus, bu uEalrn sahip ola- ca[r ozellikler ve dolayrsryla muharebe ortamrnda yaratacalr etki ve yeniliklerdir. Yeni nesil sava$ MQ-l uEafrnrn, Predator insansrz uEa[t lle F-22 uEalrnrn birleqtirilmesinden oluqturulacalr ifade edil- bir uEak ancak 5.5 nesil, yani geliqmiq bir beqinci nesil sava$ ugalr olabilir. F-22'nin kabiliyetlerinin bir inse de, bciyle sanslz ugak iizerinde elde edilmesi onemli bir geliqme olarak nitelense de, altrncr nesil savaq uga$ gok radikal teknolojik degiqikliklere sahip olmahdrr. Hdhhaarda bilim kurgu olarak gciriilebilecek $u teknolojik yeniliklerin yeni nesil sava$ ugafrnda bulunabilecefi degerlendirilmektedir: . Manevra kabilivetinin cok fazla olmasr, . Diinya yciriingesinde ugma kabiliyeti sayesinde diinya tizerindeki her noktaya kolayca ulaqabilmesi, . Gciri.inmezlik ozelliIinin gok daha fazla olmasr, . Yiiksek giiElii mikrodalga ve lazer gibi direk enerji silahlarrna sahip olmasr; istenen etkiye nnvn xwvenrnl Deryisi / $ubat 2010 gavenc klerin G gcire bu silahlann gi.ig seviyesi- . insansrz uEak olmasr; uzaktan pilotlar tarafindan kullanrlmasl veya teknolojik ilerlemele- rin miimki.in krlmasr durumunda akrlh otonom robotlar tarafindan ycinetilmesi. Wikipedia Ansiklopedisi WEB . Vikipedi Ansiklopedisi wEB Sitesi, "F-35 Lightning II" konusu, http://tr.wikipedia.org/wiki/F- findan 2027 yrhndan itibaren 35 Lightning_Il ongo- . SSM WEB Sitesi, ,,Miisterek Hava Taarruz (Jga{t (JSF) projesi,, Bilgi Kuvvetlerinin de 2030'lu yrlla- SayJ.ast, http://www.ssm. gov.tr/ rrn ortastndan itibaren yeni nesil anasayfa/projeler/havaAraclasava$ ugaklarrnr ugurmaya baq- ri/ucal</Sayfalar/JSF_H.aspx layacafr sonucuna ulaqrlabilir' . cepoLiTics wEB sitesi, ri.istinden hareketle, Ti.irk insanollu kuqlar gibi uEma istefine 20'ncr ytizyrhn baqlannda ulagmrqtrr. Daha sonraslnda dtinya havacrh[r inanrlmaz bir hrzda geliqerek ugmanrn gok daha otelerine gitmigtir. Beginci nesil sava$ ugaklanyla havacrh- lrn geligmesi sona ermiq midir? $tiphesiz bu sorunun cevabr "ha- yrr"dr. Bu durumda, kendimize qu sorularr sormahyrz. Havacrhk teknolojisinde bizi bekleyen ye- ni devrimler nelerdir? Altrncr nesil sava$ uEa[rnrn muharebe sahasrna tanrqtrracafr yenilikler neler olacaktrr? Havacrhk endi.istrisi uzmanlannrn tahminlerine gcire yeni nesil sava$ ugafr; gcirtinmezlik ozelli$ ve manevra kabiliyeti gok yiiksek, gok yiikseklerde ve Eok hrzh ugabilen, direk enerji silahlarrna sahip bir insansrz uEak olacaktrr. Bu yetenekleri sayesinde muharebe sahasrnrn mutlak hakimi olmasr beklen- Yaklaqrk 25 yrl sonra gerEek- Tiirk Hava Kuvvetleri tara- findan $u ana kadar kullanrlan savaq ugaklan, ABD Hava jet / $ubat 2010 ',Report: F-35 Work Falls Behind durum Two More years" konulu makale, igin en onemli nokta, daha cince- http://www.cqpolitics.com./wmspage. ki beq nesil savaq ugaklannda ol- cfin?doclD=news-000003175295 dufu gibi' yine baqkalannln yap. washington post wEB sitesi, trklannr mt satrn alaca[tz soru- .Moving Beyond the F_22,, konulu sudur. Buna inanarak "haytr" di- makale, http://www.washington_ yebiliyorsak, tamamen kendi post.com/wp-dyn/content/artici.iretimimiz olacak olan veya en k/2009/04/12/AR200g041202268.h azrndan geliqtirilmesi ve tireti- tml leqmesi tahmin edilen bu mine etkin bir qekilde katkr ya' Airforce-Magazine wEB sitepacaprmrzyeni nesil sava$ uEafr "The si' sixth Generation Fighter" igin gok gecikmeden gahqmaya konulu makale, hnp://www.airfor- baqlamaltyrz' ce-magazine.com/MagazineArchive/ FAYDALANILAN KAYNAKLAR z Vikipedi Ansiklopedisi WEB Sitesi, "Hezarfen Ahmet Qelebi" konusu, http : //tr.wikipedia.org/wiki/H e za rfe n J hm e t _7a C 3 Vo 87 e I e b i, ' Tayyareci WEB Sitesi, "Havaalft Kronolojisi" konusu, http: //www. t ayy ar e c i. c om/hv t ari hi/kro - . Hava Harp Okulu K.lt{t Hava Kuvvetleri Miizesi WEB Sitesi, http ://www.hho. ze.htm Pages/2009/October%o202009/1009 fighter.aspx . no.asp mektedir. Dergisi ' Sitesi, "Fighter Aircraft" konusu, http://en.wikipedia.org/wiki/Fighter-aircraft kullanrlmaya baqlanacafr soNUq nnvl xttwenenl Kuvvetlerine gore ortalama 6.9 sonra envantere girmiqtir. Beqinci nesil sava$ uEafr F-35 igin de benzer bir planlama vardrr. Bu genel deferlendirme rqrfirnda, alttnct nesil sava$ ugaftnrn ABD Hava Kuvvetleri tara- yll nin ayarlanabilmesi, edu.tr/ muze/mu- . Strategy Page WEB Sitesi, "Sixth Generation Goes Robotic" konulu makale, http://www.strat e gy p a g e. c o m/htmw/hta i rfo/ 20071026.aspx . Pakistan Defence Forum WEB Sitesi, "Lockheed Martin 6th Gene- ration Fighter" konusu, http:// www. defe n c e. pUfo rums/milit rum/3 g e ne 35 rat 02 io n -I o c kh e e d- ma -fi ght e r. html a rt in ry -fo - 6 th-