Dökümanı İndir
Transkript
Dökümanı İndir
T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ DİL VE EDEBİYAT TÜRK EDEBİYATI YENİ TÜRK EDEBİYATI TANZİMAT EDEBİYATI Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ ARALIK- 2009 ANKARA 2.4.1.TANZİMAT EDEBİYATI Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı. Üç kıta üzerinde yüzlerce yıl köklü bir medeniyet kuran Osmanlı Devleti, XIX. Yüzyılda büyük devletlerin saldırılarıyla karşı karşıya kalmıştır. Dünyanın bu en önemli bölgesindeki devletin topraklarını paylaşmak isteyen devletlerarasında çıkar çatışmaları sürüp gitmektedir. Osmanlı devlet adamları gelişmelere ayak uydurabilmek için gelişmiş Batı ülkelerinin kurumlarını aynen almak gerektiği görüşüne varmışlardır. Böylece Batı ülkelerinin askerlik, eğitim, bürokrasi, sağlık ve kültürle ilgili kurumlarının benzerleri hızla kurulmaya başlamıştır. 3 Kasım 1839 yılında ilân edilen Tanzimat Fermanı değişme ve batılılaşmanın dönüm noktası sayılmıştır. Batı tarzı okullar, resmî kurumların yeniden düzenlenmesi, ordunun ıslahı, ev ve aile hayatındaki hızlı değişme hep bu batılılaşma hareketinin Osmanlı sosyal hayatına yansımasıdır. Batı tarzı değişmenin kültür hayatımızda da hızla kendisini gösterdiğini söyleyebiliriz. Batıda yayınlanan önemli kitapların çevirisi için yapılan çalışmalar, gazete ve dergi yayınının hızlanması, edebiyat çevrelerinde de bir canlılık ve yenileşmeyi ortaya çıkarmıştır. Yusuf Kâmil Paşa'nın Telemaque (Telemak) tercümesi, Sadık Rıfat Paşa'nın ve Mustafa Sami Efendi'nin Avrupa'daki gözlemlerini anlatan risaleleri Batı kültür ve edebiyat hareketlerinin ülkemize girişinin ilk işaretleridir. Şinasi, Namık Kemal ve Ziya Paşa'nın eserleri de Tanzimat devri edebiyatının birinci dönemini başlatan önemli örneklerdir. XIX. yüzyılın ikinci yarısında, klâsik edebiyatımız varlığını sürdürürken, bazı şairlerimiz de yeni arayışlar içine girmişlerdir. Bu şairler özellikle Batıdan öğrenerek benimsedikleri hürriyet, demokrasi gibi yeni düşünceleri edebî eserlerinde kullanmak istemişlerdir. Şiirde şekil özelliklerine bağlı kalmakla birlikte, konu, tema ve kavramlarda köklü değişiklikler yapmaya başladılar. Şinasi, Ziya Paşa ve Namık Kemal makalelerinde bu değişiklik isteklerini sık sık dile getirmişlerdir. Tanzimat döneminin bir başka özelliği de Batı şiirinden yapılan çevirilerdir. Bu çeviriler insanı birtakım sembollerle ve kendine has kavramlarla işleyen klâsik şiirimizin anlayışlarının değişmesinde büyük etkiler yapmıştır. Tanzimat şiirinin özelliklerini maddeler hâlinde sıralayalım: 1. Şekil ve muhteva özellikleri bakımından klâsik şiir geleneğine bağlı olan şiirlerin yazıldığını görüyoruz. 2.Batıdan yapılan şiir çevirileri yavaş yavaş dergilerde yer almaya başlar. 3. Şekil bakımından klâsik şiir geleneğine bağlı, konusu bakımından yeni şiirler de yazılır. 4. Şekil bakımından klâsik şiir kalıplarına kısmen bağlı olmakla beraber konu bakımından yeni olan şiirler de yazılır. Kaynak (Source): Ahmed Rasim, Osmanlı Tarihi (Seçmeler), Hazırlayan: İsmet Parmaksızoğlu, 2. bs., Millî Eğitim Yayınları, İstanbul, 1994 Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996 Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1953 Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Altar, Cevat Memduh 15.Yüzyıldan Bu Yana Türk ve Batı’ Kültürlerinin Karşılıklı Etkileme Güçleri Üstüne Bir İnceleme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1980. 2 And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertaintment in Turkey, Forum Yay., Ankara, 1963 - 64. And, Metin Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi., Ankara, 1983 Banarlı, Nihad Sâmi Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi I, II., 1987 Berkes, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yay., İstanbul, 1979 Birand, Kâmuran Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimata Tesirleri, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara, 1955. Kabacalı, A. Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984. Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul, 1988. Türköne, Mümtazer, “Tanzimat Fermanı ve Mehmet Sadık Rıf’at Paşa”, Yeni Türkiye, s. 33, s. 188-199, 2000, Ankara. Uçman, Abdullah (haz.), Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi'nin Sefâretnâmesi, Tercüman 1001 Temel Eser, y.t.y. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.2, Türk Tarih Kurumu Yay.,Ankara,1995. Ünal, Tahsin (1978) Türk Siyasi Tarihi, Emel Yay.,S.bs. Ank..say.326-395 Yalçın, Hüseyin Cahit, “Bir Anket Münasebetiyle”, Yedigün, C.7, s.172 (Haziran), s. 5.,1936. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin Prof. Dr. Ahmet AYTAŞ MERMER 3 2.4.1.1. XIX yy’ın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti (Genel Değerlendirme) Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı. XIX. yüzyılın ikinci devresine Osmanlı Devleti, çeşitli karışıklıklar içinde girmiştir. 1768/1774 Osmanlı-Rus harbinde uğranılan ağır mağlubiyet, bu çalışmaların orduda fazla bir şey değiştirmediğini açıkça ortaya koymuştur. KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI’NI müteakip 1783 yılında Müslümanlarla ait ilk toprak parçası olan KIRIM’IN ELDEN ÇIKMASI, İslâm âleminde büyük bir üzüntü ve endişeye sebebiyet verdiği gibi Osmanlı devlet adamlarını ciddi tedbirler aramaya sevk etti. I. Abdülhamit’in 1789 Nisan’ında ölümü üzerine tahta çıkan III. Selim, bu tedbirlerin başında Batı müesseselerinin alınmasını görüyordu. Sultan III. Selim tahta çıkışına müteakip Avrupa’yı iyice tanımak amacıyla Ebubekir Ratıp Efendi’yi 1791’de elçi olarak Viyana’ya gönderdi. Ratıp Efendi’nin sekiz yıllık gözlemlerinin sonunda padişaha sunduğu Sefaretname’sinin, Sultanın uyguladığı reformlar üzerinde büyük etkisi olmuştur. Sultan III. Selim’in ıslahatları, askerî ağırlıklı kısmı müessese reformları olmaktan öteye gidemedi. Bu dönemde Avrupa’ya gönderilen elçiler gittikleri ülkeleri yakından tanıma fırsatı bulmuş, memlekete dönüşlerinde yenilik hareketlerinin gerçekleşmesinde değerli hizmetler ifa etmişlerdir. Ne var ki III. Selim’in başlattığı ıslahatlar hedefine ulaşamadı. Gerek iç ve dış politikadaki istikrazsızlıklar, gerekse inanmış bir ıslahat ekibinin kurulamaması, fakat bunlardan da önemli olarak yeniçeri, ulema ve âyanların başlangıçtan beri ıslahatlara karşı sürdürdükleri düşmanlık ve kışkırtmalar, Sultan III. Selim’in hayatına mal olduğu gibi, onun başlattığı reformların da sonu oldu. Nizâm-ı Cedîd ordusu dağıtıldı. Islahat taraftarları sürgüne gönderildi. II. Mahmut zamanı, garplılaşma tarihinde tamamıyla ayrı ve yeni bir devrin başlangıcıdır. II. Mahmut yeniçerileri ortadan kaldırarak, Anadolu ve Rumeli’deki merkezi idareyi büyük bir nispette kuvvetlendirmiş oluyordu. Ortadan kaldırılan Yeniçerilerin yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye adıyla yeni talimli bir ordu kurulur. Ayrıca bu dönemde birçok yeni okul açılır. İlköğretim mecburiyetini koyan meşhur ferman da bu devirde neşredilmiştir. Yine bu devirde Avrupa’ya eğitim için 150 kadar öğrenci gönderilir. Takvimi Vakayi adıyla bir gazete çıkarılır. Devlet teşkilatı yeni baştan tanzim edilir. Böylece Avrupa’daki emsaline benzeyen yeni tarzda bir kabine teşkiline doğru ilk adım atılmış olur. Aynı zamanda önemli devlet kurumlarını müzakere ve halletmek maksadıyla "Ahkâm-ı Adliye" ve "Dar-ı Şüray-i Bab-ı Âli" adiyle iki meclis kurulur. III. Ahmet devrinde Batının askeri eğitimi ve teknolojisi konusundaki bilgilere imparatorlukta önem verilmeye başlanmıştır. Yine bu yıllarda Yirmisekizinci Mehmet Çelebi, Nişli Mehmet Ağa gibi devlet katında görevli kimseler Avrupa’nın "ahvali"ni öğrenmesi için çeşitli başkentlere elçi olarak görevlendirilmiştir. Batının askeri kuruluşlarından örnek alma çabaları I. Mahmut (730-1754), I Abdülhamit ve özellikle III. Selim zamanında (1789-1807) hızlanmış fakat geleneksel Osmanlı kültürün tepkisi ve geçimleri tehlikeye girerlerin birleşen akımlarıyla bir daha sekteye uğratılmıştır. 4 Batıda sürekli Osmanlı elçiliklerinin kurulması bu devreye rastlar. Osmanlı İmparatorluğu için Batının genel bir "model" olarak kullanılmasına dayanan Tanzimat teklifleri de buradan kaynaklanmıştır. Kaynak (Source): Ahmed Rasim, Osmanlı Tarihi (Seçmeler), Hazırlayan: İsmet Parmaksızoğlu, 2. bs., Millî Eğitim Yayınları, İstanbul, 1994 Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996 Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1953 Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Altar, Cevat Memduh 15.Yüzyıldan Bu Yana Türk ve Batı’ Kültürlerinin Karşılıklı Etkileme Güçleri Üstüne Bir İnceleme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1980. And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertaintment in Turkey, Forum Yay., Ankara, 1963 - 64. And, Metin Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi., Ankara, 1983 Banarlı, Nihad Sâmi Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi I, II., 1987 Berkes, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yay., İstanbul, 1979 Birand, Kâmuran Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimata Tesirleri, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara, 1955. Kabacalı, A. Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984. Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul, 1988. Türköne, Mümtazer, “Tanzimat Fermanı ve Mehmet Sadık Rıf’at Paşa”, Yeni Türkiye, s. 33, s. 188-199, 2000, Ankara. Uçman, Abdullah (haz.), Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi'nin Sefâretnâmesi, Tercüman 1001 Temel Eser, y.t.y. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.2, Türk Tarih Kurumu Yay.,Ankara,1995. Ünal, Tahsin (1978) Türk Siyasi Tarihi, Emel Yay.,S.bs. Ank..say.326-395 Yalçın, Hüseyin Cahit, “Bir Anket Münasebetiyle”, Yedigün, C.7, s.172 (Haziran), s. 5.,1936. 5 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.1.2.Tanzimat ve Gazetecilik Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı. Türkiye’de basın hayatı 1831’de Takvim-i Vekayi ile başlamıştır. Bu resmî bir gazetedir. Devlet eliyle çıkardı, bir taraftan devletin siyasî ve idarî icraatını hem halka hem de başkalarına tanıtmak; bir taraftan da tarihçilerin kaydettiği vakaları günü gününe neşretmek görevini yapardı. Takvim-i Vakayi’nin resmi gazete olması dolayısı ile dünya ölçüsünde haberler vermediği öne sürülerek siyasî bir baskı neticesinde William Churchill tarafından 1840’ta Ceride-i Havadis adlı gazete çıkarılır. Ceride-i Havadis ilim, ahlak hatta edebiyat üzerine makaleler yanında 1842’den sonra piyes hülasaları neşretmekle konularını genişletmiştir. Londra’daki bir tiyatro binası hakkındaki yazı, Çince bir şiirin tercümesi, roman hülasaları, Avrupa gazetelerinden iktibaslar bu gazetenin münderecatı içerisindedir. Devirle ilgili makaleler Türk okuyucusunun Dünya hareketlerine alakasını ve merakını uyandırmıştır. Ceride-i Havadisin rolü başta geniş manası ile vatan mevhumunu koymak şartı ile bu saydıklarımızın yanında Türkçe’nin sadeleşmesi zaruretini hissettirmiştir. Buna rağmen bu yıllarda matbuat kuvvetinden istifade edilmesi layığı ile düşünülmemiş ancak harice karşı kullanılan bir silah olarak görülmüştür. Gazetecilik 1860’tan sonra mühim akisler uyandırmış ve nihayet Tercüman-ı Ahval mukaddimesinde gazeteciliğin hedef ve gayesi Şinasi’nin kaleminde tespit edilmiştir. 1861 yılına kadar yenilik hareketlerini Takvim-i Vakayi, Ceride-i Havadis, yeni açılan okullar, Encümen-i Danış etrafındaki faaliyetler ve tercümeler idare ettiği halde, Tercümanı Ahval’den sonra bu yenilik hareketlerini gazete hemen hemen yalnız başına idare eder. 19. asrın görüş ve ideolojilerini toplayan bir belge halini alır. Bu suretle bir yandan günlük hayatımızın olaylarını göz önüne sererken bir yandan da devrin toplum hayatını ilgilendiren Osmanlıcılık, İslam birliği, vatan sevgisi, hürriyet aşkı, fert hürriyeti, fikir hürriyeti, hak ve adalet, medeniyet ve prensipleri, devlet ve halk münasebeti, din ve dünya işleri, eğitim ve öğretim ile ilgili görüşler, düşünceler, okuryazarlar ve aydınlar arasında gazete vasıtasıyla yayılmaya başlar. Fikir gazete ile yapıcı bir unsur olarak hayata girer, cemiyetimiz artık hayatın hakiki çehresi olan meselelerle karşı karşıyadır. Getirdiği düşünce ve teklifler etrafında yavaş yavaş insanımızın çehresi teşekkül eder. 6 II. Mahmut devrinde kamuoyunun siyaset ve idaredeki önemi anlaşıldığı için dilin sadeliği üzerinde durulmuştur. Bir yandan da halkın eğitim ve öğretiminin bir problem sayılması devrin ileri gelenlerini dil ve dil meseleleri üzerine eğilmeye zorlar böylece halka hitap düşüncesi gazetede dili kontrol altına alır. Yeni Türkçe Tercüman-ı Ahval gazetesi etrafında kendini bulur. O zamana kadar şairler tek başına yakaladığı okuyucu ile arasında geçen konuşma yavaş yavaş kitle arasında bir konuşma, bir nutuk mahiyetini alır. Artık şair bir kalabalığın huzurunda hissederek şiir yazmaya başlar. Gazete ayrıca yeni nevilerin edebiyatımıza girmelerine yardım eder. Tiyatro, tercüme, telif roman ilk ürünlerini gazete ile verir. Bunların yanı başında makale, tenkit, deneme gibi bünyesine dahil türleri de kendiliğinden getirmiş olur. Buna bağlı olarak da makale, hayat ve politika meselesini; tenkit ve deneme ise edebiyat meselelerini günlük hadiselerin arasına sokar. Böylece toplumun düşünce sahası gelişir. Yeni neviler (türler) ile memlekette eskiden farklı olarak bir cemiyet görüşü belirir. Bu yeni görüşler cemiyet içerisinde yeni bir zümrenin doğmasını hazırlar. Bunun neticesi olarak da yeni bir edebiyat teşekküle başlar ki işte bu Avrupai Türk edebiyatıdır. Kaynak (Source): Adıvar, A. Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1970. Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1953. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılap Yay.,İstanbul, 1995. Aytaş, Gıyasettin ,Tanzimat’ta Tiyatro Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yay., Ankara, 2002. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Basımevi.,İstanbul, 1971. Türk Edebiyatı Tarihi, c.I-c.II, Milli Eğitim Berkes, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yay.,İstanbul, 1979. Fuad, Mehmet, Başlangıcından Bugüne Türk ve Dünya Tiyatro Tarihi, Varlık Yay., İstanbul, 1961. Kaplan, Mehmet Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, Dergâh Yay., İstanbul, 1976. Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984. Ortaylı, İlber, “Osmanlı’da 18. Yüzyıl Düşünce Dünyasına Dair Notlar”, Tanzimat ve Meşrutiyet Birikimi, Ed. Mehmet Ö. Alkan, İletişim Yay., s.37-42, İstanbul, 2001. İhsanoğlu, Ekmeleddin, Osmanlı Medeniyeti Tarihi I, IRCICA İslam, Tarih, Sanat ve Kütür Araştırma Mer., İstanbul,1999 Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul, 1988. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.2, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1995. Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yay., İstanbul, 1979. 7 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.1.3. Yeni dönemde tercüme faaliyeti Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı. Tanzimat’tan sonra Batı’da gelişen her türlü yeniliği yayma çabası, devlet adamlarının önemli amaçlarından biri olmuştur. Bu hedef doğrultusunda, 1865’te Tercüme Cemiyeti, 1879’da Telif ve Tercüme Dairesi ve 1881’de Encümen-i Teftiş ve Muayene Heyeti kurulur. Batılı düşüncenin ülkeye girmesinde tercümenin etkisi sınırlı da olsa önemlidir. Bu dönemde tercümenin asıl etkisi, şahısların yaptıkları tercümeler yoluyla olmuştur. Tercüme edilen Batılı yazarların eserleri, Osmanlı vatandaşları arasında yayılmasında önemli rol oynamıştır. Tanzimat döneminde Batı felsefesi ve felsefecileriyle ilgili on beş tercüme eser vardır. Bu tercümeler içinde dikkati çeken önemli bir nokta, Fransız rasyonalist ve pozitivistlerine ait eserlerin çoğunlukta oluşudur. Batı felsefesi ve filozoflarıyla ilgili basılmış kitaplar şunlardır: 1. Münif Paşa, Muhaverât-ı Hikemiyye, 1859, (Voltaire, Féneleon ve Fontenele’den bazı diyaloglar) 2. Ahmet Vefik Paşa, Hikâye-i Feylesofiyye-i Mikromega, (Voltaire’den çeviri). 3. Âli Bey, Hikâye-i Hikemiyye-i Mikromega, 1871 (Voltaire’den çeviri). 4. Voltaire’den bir çeviri ancak çevireni bilinmiyor: Alzir. 5. K. Şükrü Yanyalı, Meşâhir-i Kudema-yı Felâsifenin Mücmelen Tercüme-i Halleri, 6. 1876, (Fenelon’dan çeviri). Kemalpaşazâde Said, Fezâil-i Ahlâkıyye ve Kemalât-ı İlmiye, 1882 7. (Rousseau’dan çeviri). Ahmet Midhat, Volter Yirmi Yaşında, 1884. 8. Ebüzziya Tevfik, Jan Jak Ruso, 1886. 9. Beşir Fuad, Volter,1887. 10. Ahmet Midhat, Şopenhavr’ın Hikmet-i Cedidesi, 1887. 11. Faik Reşad, Hikâye-i Aristonoüs, 1889 (Fenelon’dan çeviri). 8 12. İbnü’l-Kâmil, Küremizde seyahat, 1891 (Voltaire’den çeviri). 13. Ahmet Midhat, Ben Neyim? Hikmet-i Maddiyyeye Müdafaa, 1891. 14. İbrahim Edhem b. Mesud, Usûl Hakkında Nutuk, 1893 (Descartes’tan çeviri). Batı’dan ilk tercüme eser, Cricor Chumarian adlı bir Ermeni yapmıştır. Batılı bir eseri tercüme eden ilk Türk ise Münif Paşa’dır. Paşa, Rousseaeu’nun Emile adlı eserini de tercüme etmeye başlamış, ancak tamamlayamamıştır. Yusuf Kamil Paşa, Fenelon’un Telemaque adlı eserini 1859’da tercüme etmiş, yazma nüshası birkaç yıl elden ele dolaşarak okunduktan sonra 1862’de Terceme-i Telemak adı ile yayınlamıştır. Ahmet Vefik Paşa, Voltaire’in Micromegas adlı eserini, daha önce Yusuf Kamil Paşa’nın tercüme ettiği Fenelon’un Telemaque adlı eserini tercüme eder. Ethem Pertev Paşa, Rousseau ve Lord Edvard’ın intihar hakkındaki iki uzun mektubunu tercüme eder. Paşa, Rousseau’dan çevirdiği Bekâ-yı Hayat adlı tercümesini yayımlamıştır. Namık Kemal, Montesquieu’nun Dissertation sur la des Romains adlı eserini, Roma’nın Esbab-ı İkbal ve Zevali adı ile tercüme ederek yayımlar. Bu devirde tercüme faaliyetlerinin bilinçli bir şekilde sürdürüldüğünü söylemek mümkün değildir. Yapılan tercümelerin büyük bir kısmının ilgi ve merak duygusu ile yapıldığı anlaşılmaktadır. Kaynak (Source): Adıvar, A. Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1970. Akıncı, Gündüz,Türk-Fransız Kültür İlişkileri, Atatürk Üniversitesi Yay.,Ankara, 1973. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılap Yay.,İstanbul, 1995. Altar, Cevat Memduh 15.Yüzyıldan Bu Yana Türk ve Batı’ Kültürlerinin Karşılıklı Etkileme Güçleri Üstüne Bir İnceleme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1980. And, Metin, 100 Soruda Türk Tiyatro Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1970. Aytaş, Gıyasettin ,Tanzimat’ta Tiyatro Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yay., Ankara, 2002. Balcı Yunus, “Batılılaşma Açısından Roman”, “Aydın İlişkisi ve İlk Dönem Romanlarımızda Aydınlar”, Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Cilt 20, Sayı 153-154, 2000. Banarlı, Nihad Sâmi Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c.I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Berkes, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yay., İstanbul, 1979 Bilgegil, M. Kaya, Harâbât Karşısında Nâmık Kemâl- Nâmık Kemâl'in Eski Edebiyata İtirazları, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1972. Birand, Kâmuran Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimata Tesirleri, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara, 1955. Enginün, İnci, Tanzimat Devrinde Shakespeare Tercümeleri ve Tesiri, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 1979. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yay., İstanbul, 1983. Ercilasun, Bilge, Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler I, Akçağ Yay., Ankara, 1997. Finn, Robert P., Türk Romanı (İlk Dönem 1872-1900), Bilgi Yayınevi,Ankara,1984. 9 Fuad, Mehmet, Başlangıcından Bugüne Türk ve Dünya Tiyatro Tarihi, Varlık Yay., İstanbul, 1961. Gürsel, Nedim, “Hikâye”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 13, s. 620630,İstanbul, 1983. Hacımüftüoğlu, Nasrullah, "Ahmet Cevdet Paşa'nın Belâgat-ı Osmaniye'si ve Yankıları", Ahmet Cevdet Paşa Vefatının 100. Yılına Armağan, TDV yay.,Ankara, 1997. İbnülemin Mahmut Kemâl İnal, Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar C.II, MEB yay., İstanbul, 1964. İbnülemin Mahmut Kemâl İnal, Son Asır Türk Şairleri, C.I, Dergah yay., İstanbul, 1988. İnalcık, Halil, “Reis-ül Küttap”, İslam Ansiklopedisi, C.9,Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, s. 671-683, İstanbul, 1964. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C. I, Türkiye Yayınevi, 2. Baskı., İstanbul, 1967. Kaplan, Mehmet, Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser, Dergâh Yayınları, 2. bs. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar II, Dergâh Yay., İstanbul, 1987. Karal, Enver Ziya,Fransa-Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1797-1802), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 1938. Koçu, Reşat Ekrem, Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonlar, Muallim Halit Kitabevi, İstanbul, 1934. Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, İstanbul, 1980. Kuntay, Mithat Cemal, Nâmık Kemâl Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1944. Kuntay, Mithat Cemal, Nâmık Kemâl Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. II Kısım I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1949. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 2 c., İstanbul, 1986. Lekesiz, Ömer, Yeni Türk Edebiyatında Öykü, Öykücüler ve Öykü Anlayışları ve Öyküleri ve Çözümlemeleri, 5 c., İstanbul. Levend, Agâh Sırrı Türk Dilinin Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yay.,Ankara, 1972. Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984. Lewis, Bernard, “Serbestiyet”, Ömer Lütfi Barkan’a Armağan, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, ss. 47-65, İstanbul, 1984. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları, 2. bs., İstanbul, 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), İstanbul: 19. baskı., İstanbul, 2000. Orhonlu, Cengiz, “Osmanlı Devletinde Tercümanlık”, Atatürk Konferansları, C.5, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 13-25, Ankara, 1975. Ortaylı, İlber, “Joseph Hammer ve Osmanlı Tarihçiliği”, Gelenekten Geleceğe, Hil Yay., s. 55-63, İstanbul, 1982. Ortaylı, İlber, “Osmanlı Kimliği”, Cogito; Osmanlı Özel Sayısı, Yapı Kredi Yayınları, s.7785, İstanbul, 1999. Ortaylı, İlber, “Osmanlı’da 18. Yüzyıl Düşünce Dünyasına Dair Notlar”, Tanzimat ve Meşrutiyet Birikimi, Ed. Mehmet Ö. Alkan, İletişim Yay., s.37-42, İstanbul, 2001. Özkan, Nevzat, Ahmet Cevdet Paşa-Fuat Paşa Kavâ'id-i Osmaniyye, TDK Yay., Ankara, 2000. Özkan, Nevzat, Ahmet Cevdet Paşa Medhal-i Kavâ'id, TDK Yay., Ankara, 2000. Parla, Jale, Babalar ve Oğullar Tanzimat Romanının Epistomolojik Temelleri, İletişim Yay., İstanbul, 1993. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul, 1988. 10 Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul 1977-1998. Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Hece, nr. 46-47, Ekim-Kasım 2000. Türk Romanı Özel Sayısı, Hece, nr. 65-67, Mayıs-Temmuz 2002. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Varlık Yıllığı 1961-1987. Türk Romanı Özel Sayısı, Türk Yurdu, c;20, s, 154, Ankara, 2000 Türköne, Mümtazer, “Tanzimat Fermanı ve Mehmet Sadık Rıf’at Paşa”, Yeni Türkiye, s.33, s. 188-199, Ankara, 2000. Uçman, Abdullah (haz.), Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi'nin Sefâretnâmesi, Tercüman 1001 Temel Eser, y.t.y. Unat, Reşit Faik, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1987. Uşaklıgil, Halid Ziya, Saray ve Ötesi, İnkılap ve Aka Kitapevi, İstanbul, 1965. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.2, Türk Tarih Kurumu Yay.,Ankara,1995. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.3, Türk Tarih Kurumu Yay.,Ankara,1995. Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yay., İstanbul, 1979. Ünal, Tahsin, Türk Siyasi Tarihi, Emel Yay., Ankara, 1978. Yalçın, Alemdar, "Düşünce Açısından Tiyatromuz", Yeni Sanat, S.5, Nisan 1974. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin Prof. Dr. Ahmet AYTAŞ MERMER 11 2.4.1.4.Yeni Dönemde Tarihe Duyulan İhtiyaç Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı. II. Mahmut’tan önce eğitim hayatında temel bir sistemin olmayışı, birçok alanda olduğu gibi tarih eğitiminde de sistematik bir yaklaşımdan söz edilemez. Tarihe ait bilgiler, daha çok menkıbevi bir tarzda ve çoğunlukla masalsı unsurlarla süslenmiş olarak verilmekteydi. Enderun mektebinde, tarihe ait bilgilere yer veriliyor, burada verilen tarihi bilgiler ise, Osmanlı yönetimi ve kuruluşu ile sınırlı kalıyordu. Daha öncesi ile ilgili bilgilere hiç yer verilmiyordu. Sözgelimi Beylikler, Selçuklular, Orta Asya tarihi, dünya tarihi ile ilgili bilgiler kesinlikle yer almıyordu. Osmanlı tarihinin dışında Müslümanlık dolayısıyla İslam tarihine ilgi duyuluyordu. Bu bölümde ise, peygamberler tarihi, peygamberin hayatı ve Hulefa-yı Raşidin döneminin dışına pek çıkılmıyordu. Tanzimat yıllarındaki Türk milliyetçiliği Avrupa’daki Türkoloji hareketlerinin bilinmesiyle başlar. 18.,19. yüzyıllarda Avrupa da bir taraftan pozitif bilimlerin gelişmesi, bir taraftan milli tarih sevgileri bu ülkelerde tarih araştırmalarına büyük önem kazandırmıştır. Tarihçilik insanlık tarihinin o çağlara kadar görmediği ciddi bir araştırma konusu oldu. Tarih Avrupa kavimlerinin Asyalılarla olan münasebetlerini daha çok aydınlatınca Avrupa milletinin mazisini araştıran tarihçilerin gözü dikkatle Asya ya çevrildi. Bir kısım Avrupalı bilginler Türk kavimlerinin dil, tarih, edebiyat ve folkloru üzerinde ciddi incelemeler yaptılar. Ortaya konulan zengin ve meraklı eserler Türkoloji araştırmalarının büyük bir hızla gelişmesini sağladı. Türklerin Osmanlılardan önceki eski ve zengin medeniyetleri meydana çıkarıldı. Bu araştırmalara Alman, Danimarka, Rus, Fransız ve başka Avrupalı alimler katıldılar. Türk aydınları uzun zaman bu araştırmalardan habersiz kendi milli tarihlerine yabancı kalmışlardır. 19. yüzyıl ortalarında lise tahsillini Fransa da yapan Ahmet Vefik Paşa batı ülkelerindeki bu çalışmaları yakından gördü. Bu araştırmalara derin ilgi duyar, kendisi de Türk dili ve tarihi üzerinde incelemeler yaptı. Onu Süleyman Paşa, Ali Suavi, Şemsettin Sami gibi bir kısım yazarlar da takip etti. Böylece Türkiye de 19. yüzyılın ikinci yarısında ilmi bir Türkçülük hareketi başladı. Tanzimat devrinin bu ilmi Türkçülük akımından Namık Kemal gibi büyük şairlerinde haberi vardı. Fakat başta Osmanlı İmparatorluğunun bütünlüğünü korumak gibi bir takım siyasi ve sosyal sebeplerle bu devrin milliyetçiliği pek kendini göstermedi. Doğrudan doğruya bu konu ve heyecanla şiirler yazılıp eserler verilmedi. Tanzimat’tan sonra başlayan Batıya açılmayla birlikte, bilimsel tarihçiliğe adım atıldığını görüyoruz. Dönemin büyük tarihçisi, 12 ciltlik Tarih-i Cevdet’in yazarı, Cevdet Paşa’dır. İlk cilt 1850’lerde, 12. cilt 1884’te ortaya çıktı. Onunla birlikte Namık Kemal, Ahmet Vefik, Süleyman Paşa, Mustafa Nuri Paşa gibi tarih meraklılarını da sayabiliriz. Bu teşebbüsler, modern tarihçiliği teşvik eden ilk çalışmalar olarak değerlendirilebilinir. Kaynak (Source): Adıvar, A. Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1970. Ahmed Rasim, Osmanlı Tarihi (Seçmeler), Hazırlayan: İsmet Parmaksızoğlu, 2. bs., Millî Eğitim Yayınları, İstanbul, 1994 Ahmet Cevdet, Tertîb-i Cedîd Kavâ'id-i Osmâniyye, Dersaadet, İstanbul,1311. Akıncı, Gündüz,Türk-Fransız Kültür İlişkileri, Atatürk Üniversitesi Yay.,Ankara, 1973. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılap Yay.,İstanbul, 1995. Altar, Cevat Memduh 15.Yüzyıldan Bu Yana Türk ve Batı’ Kültürlerinin Karşılıklı Etkileme Güçleri Üstüne Bir İnceleme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1980. Aytaş, Gıyasettin ,Tanzimat’ta Tiyatro Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yay., Ankara, 2002 12 Banarlı, Nihad Sâmi Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c.I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971 Berkes, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yay., İstanbul, 1979 Bilgegil, M. Kaya, Harâbât Karşısında Nâmık Kemâl- Nâmık Kemâl'in Eski Edebiyata İtirazları, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1972. Birand, Kâmuran Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimata Tesirleri, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara, 1955. Enginün, İnci, Tanzimat Devrinde Shakespeare Tercümeleri ve Tesiri, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 1979. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yay., İstanbul, 1983. Ercilasun, Bilge, Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler I, Akçağ Yay., Ankara, 1997. Hacımüftüoğlu, Nasrullah, "Ahmet Cevdet Paşa'nın Belâgat-ı Osmaniye'si ve Yankıları", Ahmet Cevdet Paşa Vefatının 100. Yılına Armağan, TDV yay.,Ankara, 1997. İbnülemin Mahmut Kemâl İnal, Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar C.II, MEB yay., İstanbul, 1964. İbnülemin Mahmut Kemâl İnal, Son Asır Türk Şairleri, C.I, Dergah yay., İstanbul, 1988. İnalcık, Halil, “Reis-ül Küttap”, İslam Ansiklopedisi, C.9,Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1964. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C. I, Türkiye Yayınevi, 2. Baskı., İstanbul, 1967. Kaplan, Mehmet, Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser, Dergâh Yayınları, 2. bs. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar II, Dergâh Yay., İstanbul, 1987 Koçu, Reşat Ekrem, Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonlar, Muallim Halit Kitabevi, İstanbul, 1934. Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, İstanbul, 1980. Kuntay, Mithat Cemal, Nâmık Kemâl Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1944. Kuntay, Mithat Cemal, Nâmık Kemâl Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. II Kısım I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1949. Kuran, Ercüment, Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kurulması ve İlk Elçiliklerin Siyasi Faaliyetleri, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara, 1968. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 2 c., İstanbul, 1986. Levend, Agâh Sırrı Türk Dilinin Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yay.,Ankara, 1972. Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984 Namık Kemal: "Mukaddime-i Celâl", Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II, Hazırlayan: M.Kaplan, B. Emil, İ. Enginün, İstanbul, 1993. Orhonlu, Cengiz, “Osmanlı Devletinde Tercümanlık”, Atatürk Konferansları, C.5, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 13-25, Ankara, 1975. Ortaylı, İlber, “Joseph Hammer ve Osmanlı Tarihçiliği”, Gelenekten Geleceğe, Hil Yay., s. 55-63, İstanbul, 1982. Ortaylı, İlber, “Osmanlı Diplomasisi ve Dışişleri Örgütü”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, s. 278-280, İstanbul, 1985. Ortaylı, İlber, “Osmanlı Kimliği”, Cogito; Osmanlı Özel Sayısı, Yapı Kredi Yayınları, s.7785, İstanbul, 1999. Ortaylı, İlber “Osmanlı’da 18. Yüzyıl Düşünce Dünyasına Dair Notlar”, Tanzimat ve Meşrutiyet Birikimi, Ed. Mehmet Ö. Alkan, İletişim Yay., s.37-42, İstanbul, 2001. Özkan, Nevzat, Ahmet Cevdet Paşa-Fuat Paşa Kavâ'id-i Osmaniyye, TDK Yay., Ankara, 2000. Özkan, Nevzat, Ahmet Cevdet Paşa Medhal-i Kavâ'id, TDK Yay., Ankara, 2000. 13 Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul, 1988. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul 1977-1998. Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Hece, nr. 46-47, Ekim-Kasım 2000. Türk Romanı Özel Sayısı, Hece, nr. 65-67, Mayıs-Temmuz 2002. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Varlık Yıllığı 1961-1987. Türk Romanı Özel Sayısı, Türk Yurdu, c;20, Ankara, 2000 Türköne, Mümtazer, “Tanzimat Fermanı ve Mehmet Sadık Rıf’at Paşa”, Yeni Türkiye, Ankara, 2000. Uçman, Abdullah (haz.), Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi'nin Sefâretnâmesi, Tercüman 1001 Temel Eser, y.t.y. Unat, Reşit Faik, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1987. Uşaklıgil, Halid Ziya, Saray ve Ötesi, İnkılap ve Aka Kitapevi, İstanbul, 1965. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.2, Türk Tarih Kurumu Yay.,Ankara,1995. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.3, Türk Tarih Kurumu Yay.,Ankara,1995. Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yay., İstanbul, 1979. Ünal, Tahsin, Türk Siyasi Tarihi, Emel Yay., Ankara, 1978. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 14 2.4.1.5 Tanzimat Döneminde Tiyatro Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı. Türk seyircisi Tanzimat’a kadar onun canlı şekli olan orta oyunu ile sahneyi tanıyor ise de bunun batılı manada tiyatro ile bir alakası yoktur. Bu nevi memleketimize Tanzimat ile girmiştir. Tiyatro edebiyatı bizde Şinasi ile başlamıştır. Ancak Şinasiden evvel yazdıkları anlaşılan iki tiyatro (Vekayi-i Acibe ve Havadis-i Garibe Kefşger Ahmet, Hikaye-i İbrahim Paşa ve İbrahim-i Gülşeni) tecrübeleri tamamıyla gizli kaldıkları için, tiyatro edebiyatımız üzerinde herhangi bir tesir uyandırmamışlardır. 1863-1864 yılında Mannac’ın kumpanyasının teşekkülüne kadar, halkımız yabancı dilde trajedi, dram, komedi, opera ve operet seyreder ancak Türk seyircisi 20 sene sonra ilk defa Hacenin Telaşı ve Odun Kılıç komedisi ile Türkçe eserle karşılaşır. Tanzimat’ın daha ilk yıllarında İstanbul da tiyatro binaları yapılmaya başlanmış ve yabancı tiyatro toplulukları zamanla yerlerini yerli topluluklara bırakmışlardır. Ancak bu gelişme 30 yıl içinde olabilmiştir. Hacı Laup, Hasköy,Ş ark ve Ortaköy tiyatrolarından sonra 1867 de Gedikpaşa’da Güllü Agop tarafından kurularak, yarı resmi bir himaye görmüş ilk ciddi Türk tiyatrosu Osmanlı tiyatrosudur (Tiyatro-i Osmani). Türkçe olarak tercüme, telif, opera, operet, komedi, trajedi hülasa zengin bir repertuarla işe başlar. Ahmet Vefik Paşanın eserlerinin bir kısmı, Teodor Kasab’ın eserleri, Ali Beyin eserleri, Ahmet Mithat’ın Eyvah’ı, Şemsettin Sami’nin Besa’sı, Ebu Ziya’nın Eceli Kaza’sı, Abdülhak Hamit’in ilk piyesleri tiyatronun gelişimi için edebi bir heyetin teşebbüslerinin mahsulü olur. 1860-1880 arasında çok sayıda tiyatro eseri yazılır. 1880’den sonra tiyatro eseri yazmaya karşı duyulan rağbeti azaltır. Ancak bu devirde yazılan birkaç eser sahnede oynanmak için değil okunmak için kaleme alınmıştır. 1884’de II. Abdülhamit tarafından A. Mithat’ın Çerkez Özdenler adlı dramın oynanmasından sonra hürriyet duygularının aşılandığı bahanesiyle tiyatro binası yıkılır ve devrin içinde bulunduğu nazik durum dikkate alınarak sahne faaliyeti bir müddet durdurulur. Tanzimat devrinde tiyatro türünün asıl verimli yılları 1870-1880 arasıdır. Bu yıllarda Tiyatro-i Osmani ciddi çalışmalarını devam ettirirken Türk yazarlarının da piyes yazma hevesleri günden güne artmıştır. Genç yazarların bir kısmı Osmanlı Tiyatrosunun edebi heyetine girerek çalışmaları daha ciddi bir kontrol altına aldılar. Bunlardan Ali Bey “Kokana Yatıyor (1870), Geveze Berber” isimli komediler yazmıştır. 1870 den sonra piyes yazmayı deneyenlerden biri de Recaizade Ekrem Beydir. Afife Angelik(1870), Vuslat (1874), Atala (1872-tercüme) adlı eserleri yazmıştır. Namık Kemal 1872’de Vatan Yahut Silistre’yi yazdı. Gülnihal, Zavallı Çocuk, Akif Bey, Celalettin Harzemşah adlı eserleri, 1872-1885 arası mahsulleridir. Ahmet Mithat Efendi Eyvah isimli dramında evlenmedeki eski adetlerin tenkidini yapar. Abdülhak Hamit’in bu sahada Tark, İçli Kız, Duhteri Hindu adlı eserleri tanınmış eserleridir. Tanzimat devrinde tiyatro yazanlardan birisi de Şemsettin Sami Bey’dir. Besa yahut Ahde Vefa (1875), Seydi Yahya (1875), Gave (1878) adlı tiyatro eserleri vardır. Ayrıca bu devirde Manastırlı Rıfat’ın “Osman Gazi (1873), Görenek, Ya Gazi Ya Şehit (1874)”, Hasan Bedrettin Paşanın “Iskad-ı Cenin, İkbal”, Ebu Ziya Tevfik’in “Eceli Kaza”, Şemsettin Sami’nin “Şir”, Muallim Naci’nin “Heder (1910)”, Feraizcizade Mehmet Şakir’in “İnatçı yahut Çöpçatan (1885), Teheül yahut İlk Gözağrısı(1886)” isimli eserler dikkati çeker. 15 Kaynak (Source): Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılap Yay.,İstanbul, 1995. Altar, Cevat Memduh 15.Yüzyıldan Bu Yana Türk ve Batı’ Kültürlerinin Karşılıklı Etkileme Güçleri Üstüne Bir İnceleme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1980. And, Metin, 100 Soruda Türk Tiyatro Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1970. Aytaş, Gıyasettin ,Tanzimat’ta Tiyatro Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yay., Ankara, 2002. Banarlı, Nihad Sâmi Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c.I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Berkes, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yay., İstanbul, 1979 Bilgegil, M. Kaya, Harâbât Karşısında Nâmık Kemâl- Nâmık Kemâl'in Eski Edebiyata İtirazları, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1972. Birand, Kâmuran Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimata Tesirleri, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara, 1955. Enginün, İnci, Tanzimat Devrinde Shakespeare Tercümeleri ve Tesiri, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 1979. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yay., İstanbul, 1983. Ercilasun, Bilge, Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler I, Akçağ Yay., Ankara, 1997. Fuad, Mehmet, Başlangıcından Bugüne Türk ve Dünya Tiyatro Tarihi, Varlık Yay., İstanbul, 1961. Hacımüftüoğlu, Nasrullah, "Ahmet Cevdet Paşa'nın Belâgat-ı Osmaniye'si ve Yankıları", Ahmet Cevdet Paşa Vefatının 100. Yılına Armağan, TDV yay.,Ankara, 1997. İbnülemin Mahmut Kemâl İnal, Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar C.II, MEB yay., İstanbul, 1964. İbnülemin Mahmut Kemâl İnal, Son Asır Türk Şairleri, C.I, Dergah yay., İstanbul, 1988. İnalcık, Halil, “Reis-ül Küttap”, İslam Ansiklopedisi, C.9,Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1964. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C. I, Türkiye Yayınevi, 2. Baskı., İstanbul, 1967. Kaplan, Mehmet, Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser, Dergâh Yayınları, 2. bs. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar II, Dergâh Yay., İstanbul, 1987. Kuntay, Mithat Cemal, Nâmık Kemâl Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1944. Kuntay, Mithat Cemal, Nâmık Kemâl Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. II Kısım I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1949. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 2 c., İstanbul, 1986. Levend, Agâh Sırrı Türk Dilinin Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yay.,Ankara, 1972. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), İstanbul: 19. baskı., İstanbul, 2000. Nisan, Hikmet: "İstanbul'da İlk Tiyatro ve Sultan Hamit Devri -Güllü Agop- Bir Gecede Yıkılan Tiyatro", İkdam, 3 Nisan 1941. Nutku, Hülya, "Tarihsel Dram Kavramı Üzerine", Güneşe Tırmanamazsan Ayı Göremezsin, İleri Kitabevi, İzmir, 1992. Nutku, Özdemir, Dünya Tiyatrosu Tarihi, c. 1-2, Remzi Kitabevi İstanbul, 1985. Okay, Orhan, Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Midhat Efendi, M.E.B. Yay., İstanbul, 1989. Parlatır, İsmail, Recaî-zade Mahmut Ekrem Hayatı-Eserleri-Sanatı, 2. bs., Ankara, 1995. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi,İstanbul,1988. Tolun, Atila, "Ahmet Vefik Paşa'nın Moliere Çevirilerinde Anlatım Nitelikleri", Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Moliere Özel Sayısı, 1974. 16 Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul 1977-1998. Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Hece, nr. 46-47, Ekim-Kasım 2000. Türk Romanı Özel Sayısı, Hece, nr. 65-67, Mayıs-Temmuz 2002. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Varlık Yıllığı 1961-1987. Türk Romanı Özel Sayısı, Türk Yurdu, c;20, s, 154, Ankara, 2000 Yalçın, Alemdar, "Düşünce Açısından Tiyatromuz", Yeni Sanat, S.5, Nisan 1974. Yalçın, Alemdar, II. Meşrutiyette Tiyatro Edebiyatı Tarihi, Gazi Üniversitesi Yay. Ankara, 1985. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 17 2.4.1.6 Şiirdeki Yeni Açılım Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı. Tanzimat şiiri hiçbir zaman belirli bir sınıfın şiiri olmamıştır. Ortak oluşu ve ortak düşünceyi birinci plana getirmiştir. Bunu da gösterişli bir Avrupa etkisiyle yapmıştır. Şiirle faydalı, ülkücü ve inkilapçı heyecanlar millete aşılanmaya çalışıldı. Bu yüzden eskiye göre, şiirin içeriğinde önemli değişiklikler meydana geldi. Divan şiirinin konuları yerini yeni konulara bıraktı. Tanzimat devrinde Avrupa edebiyatından birçok eser dilimize çevrildi. Bu tercümeler sayesinde ölüm felsefesi doyasıya tabiat tasvirleri varlıklar ve olaylar karşısındaki insan tavırlarının değişik ifadeleri gibi konular Türk şiirine girdi. Türk şiirinin başka bir konusu olan hakiki kadın aşkı Türk zevkine ve Türk ahlakına uygun olarak Türk şiirinde kendine layık olan yeri bu dönemde buldu. Özellikle o döneme kadar hemen hemen hiç kullanılmayan hürriyet ve vatan temaları da bu dönemde şiire girdi. Tanzimat şiirinin ilk zamanlarında şiir cümlesi mısra ve beyit ölçüleriyle söylenmekle beraber, giderek şiirde toplu güzellik anlayışına önem verildi. Bu durum Tanzimat şiirinde bir musiki yönünün eksik kalmasına neden oldu. Tanzimat nazmı Muallim Naci zamanında ve Servet-i Fünun şiirine kadar genellikle ihmal edilmiş seslerle söylenmiştir. Ancak Namık Kemal ve Hamit bu ses noksanını mısralara verdikleri heyecan ve yücelikle gizleyebilmişlerdir. Tanzimat şiiri divan şiirinden tamamen kopamamıştır. Divan şiirinde en çok bağlı kaldığı unsurlar teknik unsurlardır. Bu devirde hece veznine olan ilgi biraz artmışsa da aruz eski hâkimiyetin devam ettirmiştir. Divan nazmının şekilleri ve sanatları da tamamıyla atılamamıştır. Bu nedenle Tanzimat devrinde nazım şekillerinde bir bütünlük görülmez. Tanzimat şiirinin gelişmesinde tercüme şiirin büyük etkisi vardır. Bu yüzden, şiirin eski hâkimiyetine son verilerek eserler daha çok Avrupa'dan esinlenen düşüncelerden ilhamını aldı. Şinasi'nin Tercüme-i Manzumesi'ndeki şiirlerinde başka Ethem Pertev Paşa'nın Sadullah Paşa'nın Recaizade ve Muallim Naci'nin şiir tercümeleri Türk şiirinde yeni bir zevkin ve yeni bir anlayışın ifadeleridir. Yeni şiire Avrupai şekli ve kafiye tarzını veren ilk şair Hamid'dir. Şairin Duhter-i Hindu (Hindu kızı) eklediği Avrupai tarzı kafiyelendirilmiş bir manzumesi yeni Türk nazmında Avrupai şeklin ilk te'lif örneği sayılmaktadır. Şiirin konusu genişletilmiş günlük hayat ile her türlü olay, duygu ve düşünce şiire konu olmuştur. İlk zamanlarda divan edebiyatı nazım şekillerinin dışına pek çıkılmamış yeni düşünceler eski şekiller içerisinde söylenmiştir. Sonraları yeni fikirler yeni şekillerle ifade edilmeye başlanmıştır. Yeni nazım şekilleri önce Fransızca'dan yapılan manzum tercümelerde görülmüş telif şiirlerde çok sonra kullanılmıştır. Beyitlerin başlı başına bir bütün olmasıyla yetinilmeyip bütün mısralar arasında bir anlam bağı bulunmasına dikkat edilmiştir. Divan şiirindeki parça güzelliği anlayışı yerine bütün güzelliğine önem verilir. Şiirin başından sonuna kadar belirli bir düşünce etrafında gelişmesine ve konu birliğinin sağlanmasına çalışılır. Tanzimat şiirinin temaları divandan çok farklıdır. Aşk, rindlik, tevekkül, fanilik, kötümserlik, duyguları burada hemen hemen şiirin dışına atılmış, en çok sosyal temalar işlenmiştir. Vatan sevgisi, milletin yükselmesi, hürriyet aşkı, haksızlık ile savaş, yüce ülküler için ölmek, fedakârlık, Osmancılık, ümmetçilik görüşleri... tabiat, fen, teknik, terakki, birlik, ilerilik, adelet fikirleri Tanzimat şiirlerini başlıca temalarıdır. Tanzimat’ın ikinci dönem şiirlerinde yine bu temalar ile birlikte aşk, ölüm vs, gibi fendi temalar ve felsefi düşünüşün ağır bastığı görülmektedir. 18 Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996 Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi II, Akçağ Yayınları, Ankara, 1998 Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1970, Ankara. Altar, Cevat Memduh 15.Yüzyıldan Bu Yana Türk ve Batı’ Kültürlerinin Karşılıklı Etkileme Güçleri Üstüne Bir İnceleme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1980. Banarlı, Nihad Sâmi Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi I, II., 1987 Beyatlı, Yahya Kemal, Edebiyata Dâir, İstanbul Fetih Cemiyeti Yay., İstanbul, 1984. Bilgegil, M. Kaya, Harâbât Karşısında Nâmık Kemâl- Nâmık Kemâl'in Eski Edebiyata İtirazları, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1972. Enginün, İnci, Tanzimat Devrinde Shakespeare Tercümeleri ve Tesiri, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 1979. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yay., İstanbul, 1983. Ercilasun, Bilge, Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler I, Akçağ Yay., Ankara, 1997. Hacımüftüoğlu, Nasrullah, "Ahmet Cevdet Paşa'nın Belâgat-ı Osmaniye'si ve Yankıları", Ahmet Cevdet Paşa Vefatının 100. Yılına Armağan, TDV yay.,Ankara, 1997. İbnülemin Mahmut Kemâl İnal, Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar C.II, MEB yay., İstanbul, 1964. İbnülemin Mahmut Kemâl İnal, Son Asır Türk Şairleri, C.I, Dergah yay., İstanbul, 1988. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C. I, Türkiye Yayınevi, 2. Baskı., İstanbul, 1967. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar II, Dergâh Yay., İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Nesillerin Ruhu, 4. bs., Dergâh Yay., İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981-2000. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar II, Dergâh Yay., İstanbul, 1987. Kuntay, Mithat Cemal, Nâmık Kemâl Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1944. Kuntay, Mithat Cemal, Nâmık Kemâl Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. II Kısım I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1949. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 2 c., İstanbul, 1986. Levend, Agâh Sırrı Türk Dilinin Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yay.,Ankara, 1972. Namık Kemal: "Mukaddime-i Celâl", Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II,Hazırlayan:M.Kaplan, B. Emil, İ. Enginün, İstanbul, 1993. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı., İstanbul, 2000. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları, 2. bs., İstanbul, 1979. Okay, Orhan, Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Midhat Efendi, M.E.B. Yay., İstanbul, 1989. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay.,Ankara, 1994. Parlatır, İsmail, Recaî-zade Mahmut Ekrem Hayatı-Eserleri-Sanatı, 2. bs., Ankara, 1995. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi,İstanbul,1988. Toros, Taha, Şair Ziya Paşa'nın Adana Valiliği, Yeni Adana Basımevi, Adana, 1940. Turtural, Sadık Kemal, Zamanın Elinden Tutmak, Ecdâd Yay. 2. Baskı., Ankara, 1991. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul 1977-1998. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Varlık Yıllığı 1961-1987. 19 Uşaklıgil, Halid Ziya, Saray ve Ötesi, İnkılap ve Aka Kitapevi, İstanbul, 1965. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.1.7. Tanzimat Döneminde Roman Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı. Hikaye ve roman meraklı vakaları anlamak, meraklı vakalar dinlemek ve sebeplerini araştırmak gibi eski beşeri bir ihtiyaca cevap vererekten doğmuştur. Zamanla gelişerek edebi bir tür haline gelmiştir. Türk edebiyatında batılı roman 1861 den sonra başlar. Önce tanınmış Fransız romanlarından çevrilmiş örnekler görülür. Kısa bir zaman sonra bunları yerli romanlar takip eder, bize ilk romanı tercüme yolu ile Yusuf Kamil Paşa tanıtır (Fenelon’un Telemak’ı) 1859 tarihinde yapmıştır. Daha sonra Ahmet Lütfü Efendi Arapça tercümesinden Robenson Crouseu, Teodor Kasab 1871 de Monte Cristeu’yu, Recaizade M. Ekrem Topal Şeytan’ı, Şatobiryan Atalayı Bernadi de Saif Pierden Poul ve Virgine Paul, Ahmet Vefik Paşa Voltaire’den Hikaye-i Feylesofiye-i mikro megayı tercüme ederek Türk aydınları üzerinde geniş tesirler yaptılar. Bu devirde eserleri en çok çevrilen romancılar arasında; La Martin, Aleksandır Huma, Oktav Föye, Pol de Coc, Öjen Süeu, Tohnson de Teray, Frederik Sülye, Joul Verne gelmektedir. Garp hikayeleri tarzında eserler ise; Ahmet Mithat efendinin Kıssadan Hisse (1870), Letaifi Rifayetin ilk beş cüzü, Emin Nihat Beyin Müsameretname, Şemsettin Sami Beyin Taaşuk-ı Talat-u Fıtnat’ı (1875), Namık Kemal’in İntibah (1876), Recaizade’nin Araba Sevdası (1889), Namık Kemal’in Cezmi, Sami Paşazade’nin Sergüzeşt ve Küçük Şeyler, Nabizade’nin Karabibik ve Zehra, H. Ziya Uşaklıgil’in Nedime gibi eserleridir. İlk yerli hikâye Ahmet Mithat Efendinin Kıssadan Hisse (1870) adlı eseriyle edebiyatımızda görülür. Letaif-i Rivayet Türk halkını okumaya alıştırmanın bir denemesidir. Tanzimat devrinin Ahmet Mithat’tan sonra İkinci büyük romancısı da Namık Kemal’dir. Edebiyatı sosyal fayda sağlamak için bir vasıta saydığından İntibah’ın ön sözünde insanın eğlenirken de fayda göreceği bir takım şeylerle karşılaşabileceğini söyler. Bunun yanında Türk hikayeciliği insan ruhunu tahlile çalışmalıdır görüşündedir. Vakaların gerçek ya da gerçeğe yakın olmasını ister ve aynı zamanda vakanın içini bir cemiyetin yaşayış, düşünüş tarzları ile doldurulması gerektiğini söyler. Bu devirde esirlik müessesesi hayatın özelliğidir. Uzun zaman şark hikayesini besleyen bu zengin kaynak hala mevcuttur. Hayatın bu kadar belirgin vasfını ilk muharrirlerimiz gözden kaçırmamışlardır. 20 Recaizade Araba Sevdası adlı romanını ve Ahmet Mithat’ın Felatun Bey ile Rakım Efendi romanı, ile örf ve adet mücadelesi edebiyatımızda akis bulur. Aynı konu İntibahta hissi terbiyenin neticeleri şeklinde ele alınır. Yeni nesirle ve yeni türlere açılmaya çalıştığımız dış âlemde Namık Kemal tabiatı, A. Mithat Efendi hayatı vermeye çalışırlar. Cezmi tarihten ve şark şiirinin unsurlarından yararlanmaya çalışmasına rağmen bazı tasvir ve portreleri ile garba yaklaşır. Sergüzeştte görülen tasvirlerde bazı acemi haller göze çarpar. Tanzimat’ın son yıllarında kendisini göstermeye başlayan natüralist ve realist eğilimin temsilcilerinden biri de Nabizade Nazım’dır. Zaman zaman devre hakim romantizm atmosferinden kurtulamamışsa da Zehra ve Karabibik ile batı anlamındaki realizme çok yaklaşmıştır. Hatta Karabibik’in ön sözünde realizm ve natüralizm hakkında bilgiler bile vermiştir. Karabibik köyün bütün hayatını tam bir realizmle aksettirir. Realiteye sadakat düşüncesi ile köylülerin şivesini aynen vermişti; fakat asıl başarısını Zehra’da gösterir. Vakanın anlatılmasında, olayların geçtiği çevrelerin tasvirinde, karakter tahlilinde tam bir realizm hâkimdir. Kaynak (Source): Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılap Yay.,İstanbul, 1995. Altar, Cevat Memduh 15.Yüzyıldan Bu Yana Türk ve Batı’ Kültürlerinin Karşılıklı Etkileme Güçleri Üstüne Bir İnceleme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1980. Balcı Yunus, Batılılaşma Açısından Roman, Aydın İlişkisi ve İlk Dönem Romanlarımızda Aydınlar, Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, C.20, Sayı 153-154, Mayıs Haziran 2000. Banarlı, Nihad Sâmi Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c.I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Bilgegil, M. Kaya, Harâbât Karşısında Nâmık Kemâl- Nâmık Kemâl'in Eski Edebiyata İtirazları, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1972. Birand, Kâmuran Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimata Tesirleri, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara, 1955. Birinci, Necat, “Ahmet Mithat Efendi'nin Önemli Bir Romanı: Müşahedat”, Kubbealtı Akademi Mecmuası, Yıl:9, no;2, s.58 (Aktaran BALCI) Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yay., İstanbul, 1983. Ercilasun, Bilge, Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler I, Akçağ Yay., Ankara, 1997. Finn, Robert P. ,Türk Romanı (İlk Dönem 1872-1900), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1984. Gürsel, Nedim, “Hikâye”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 13, İstanbul, 1983 Hacımüftüoğlu, Nasrullah, "Ahmet Cevdet Paşa'nın Belâgat-ı Osmaniye'si ve Yankıları", Ahmet Cevdet Paşa Vefatının 100. Yılına Armağan, TDV Yay.,Ankara, 1997. Türk Romanı Özel Sayısı, Hece, 30.4.2002 İbnülemin Mahmut Kemâl İnal, Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar C.II, MEB yay., İstanbul, 1964. İbnülemin Mahmut Kemâl İnal, Son Asır Türk Şairleri, C.I, Dergah yay., İstanbul, 1988. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C. I, Türkiye Yayınevi, 2. Baskı., İstanbul, 1967. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar II, Dergâh Yay., İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Hikâye Tahlilleri, Dergah Yayınları, İstanbul, 1979. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yay., İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Kültür ve Dil, Dergâh Yay., İstanbul, 1986. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul,1971. Kaya, Muharrem, Türk Romanında Destan Etkisi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2004. 21 Kuntay, Mithat Cemal, Nâmık Kemâl Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1944. Kuntay, Mithat Cemal, Nâmık Kemâl Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. II Kısım I, Milli Eğitim Basımevi İstanbul, 1949. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 2 c., İstanbul, 1986 Lekesiz, Ömer,“Yeni Türk Edebiyatında Öykü”, Öykücüler ve Öykü Anlayışları ve Öyküleri ve Çözümlemeleri, 5 c., İstanbul, 1997-2001. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış, 3 c., İstanbul, 1994. Namık Kemal: "Mukaddime-i Celâl", Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II, Hazırlayan: M.Kaplan, B. Emil, İ. Enginün, İstanbul, 1993. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), İstanbul: 19. baskı., İstanbul, 2000. Okay, Orhan, Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Midhat Efendi, M.E.B. Yay., İstanbul, 1989. Orhonlu, Cengiz, “Osmanlı Devletinde Tercümanlık”, Atatürk Konferansları, C.5, Türk Tarih Kurumu Yay. Ankara, 1975. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1994. Parla, Jale, Babalar ve Oğullar Tanzimat Romanının Epistomolojik Temelleri, İletişim Yayınları, 2. Baskı., İstanbul, 1993. Parlatır, İsmail, Tanzimat Edebiyatında Kölelik, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1987. Parlatır, İsmail, Recaî-zade Mahmut Ekrem Hayatı-Eserleri-Sanatı, 2. bs., Ankara, 1995. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi,İstanbul,1988. Türk Dil Kurumu, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Türkiye Kültür ve Sanat Yıllığı 1983-1997. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yay., Ankara, 1992. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1946-2000, Akçağ Yay.,Ankara, 2003. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 22 2.4.1.8. Eski Eleştiriden Yeni Eleştiriye Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı. Tanzimat döneminin getirdiği en önemli yeniliklerden biri de tenkitte yapılan hamlelerdir. Klasik ve tek yanlı tenkit anlayışı yerini, yavaş yavaş mukayeseli ve analitik tenkide bırakmaya başlar. 1860'tan sonra batı kültürünün etkisinde kalan ve Türk edebiyatını yenileştirmeye çalışan yazar ve şairler, Divân edebiyatının etkisiz hale getirilmesi düşüncesinde birleşirler. Tanzimat edebiyatının ilk dönemindeki tenkitler Divân edebiyatının esasları ve özellikleri üzerinde toplanır. Ziya Paşa ile Namık Kemal bu tenkitlere öncülük eder. Ziya Paşa, Hürriyet gazetesinde çıkan "Şiir ve İnşa" (1868) makalesinde Divân edebiyatına hücum eder. Asıl Türk edebiyatının Halk edebiyatı olduğunu iddia eder. "Gayrı milli ve suni" olmakla suçladığı Divân edebiyatını, daha sonra 1874'te kaleme aldığı "Hârâbat Mukaddimesi"nde tekrar savunmak durumunda kalınca kendisiyle çelişkiye düşer. Namık Kemal, 1866'da Tasvir-i Efkâr'da çıkan "Lisân-ı Osmanî'nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazatı Şâmildir" adlı makalesinde, Divân edebiyatına sistemli bir şekilde hücum eder. Ziya Paşa'nın "Hârâbat" adlı eserinin mukaddimesindeki görüşlerini "Tahrib-i Hârâbat" ve "Ta’kib" adlı eserlerinde tenkit eder. Tanzimat döneminde tenkit edilen konulardan biri de yeni edebiyatın dilidir. Şinasi, "Tercümân-ı Ahval" ve "Tasvir-i Efkâr" gazetelerinin ilk sayılarının ön sözlerinde bu konulara değinir. Dil konusundaki en ateşli tartışmalar Recaizade Mahmut Ekrem ile Muallim Naci arasında geçer. Recaizade Mahmut Ekrem; Ta'lim-i Edebiyat ve Zemzeme ön sözünde, Takdir-i Elhan ile Pejmürde adlı eserlerinde hem eski edebiyatı hem de Muallim Naci'nin eski edebiyat hakkındaki görüşlerini tenkit eder. Muallim Naci de bu yazılara "Saadet" gazetesinde cevap verir. Muallim Naci bu yazıları Demdeme (1886) adı altında yayımlamıştır. 1880-1886 yıllan, Batı kökenli edebi tür ve akımlarla ilgili tartışmalar bakımından çok hareketlidir. A. Mithat, İsmail Hakkı, Beşir Fuat ve Nâbizade Nâzım arasında roman üzerine yapılan tartışmalar ayrı bir değer taşır. Bu dönemde yapılan tartışmalar, Doğu-Batı edebiyatlarının mücadelesi çerçevesinde olmuştur. Bu dönem, Divan edebiyatı için yıkıcı; Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatı için yapıcı bir özellik gösterir. Kaynak (Source): Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1953 Altar, Cevat Memduh 15.Yüzyıldan Bu Yana Türk ve Batı’ Kültürlerinin Karşılıklı Etkileme Güçleri Üstüne Bir İnceleme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1980. Aytaş, Gıyasettin ,Tanzimat’ta Tiyatro Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yay., Ankara, 2002. Balcı Yunus, Batılılaşma Açısından Roman, Aydın İlişkisi ve İlk Dönem Romanlarımızda Aydınlar, Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Cilt 20, Sayı 153-154, Mayıs Haziran 2000 23 Banarlı, Nihad Sâmi Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c.I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971 Bilgegil, M. Kaya, Harâbât Karşısında Nâmık Kemâl- Nâmık Kemâl'in Eski Edebiyata İtirazları, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1972. Birand, Kâmuran Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimata Tesirleri, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara, 1955. Enginün, İnci, Tanzimat Devrinde Shakespeare Tercümeleri ve Tesiri, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 1979. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yay., İstanbul, 1983. Ercilasun, Bilge, İkinci Meşrutiyet Devrinde Tenkit, Türk Kültürü Araştırma. Ercilasun, Bilge, Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler I, Akçağ Yay., Ankara, 1997. Finn, Robert P., Türk Romanı (İlk Dönem 1872-1900), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1984. Gürsel, Nedim, “Hikâye”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 13, İstanbul, 1983 Hacımüftüoğlu, Nasrullah, "Ahmet Cevdet Paşa'nın Belâgat-ı Osmaniye'si ve Yankıları", Ahmet Cevdet Paşa Vefatının 100. Yılına Armağan, TDV yay.,Ankara, 1997. İbnülemin Mahmut Kemâl İnal, Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar C.II, MEB yay., İstanbul, 1964. İbnülemin Mahmut Kemâl İnal, Son Asır Türk Şairleri, C.I, Dergah yay., İstanbul, 1988. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C. I, Türkiye Yayınevi, 2. Baskı., İstanbul, 1967 Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, Dergâh Yay., İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar II, Dergâh Yay., İstanbul, 1987 Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul,1971. Kuntay, Mithat Cemal, Nâmık Kemâl Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1944. Kuntay, Mithat Cemal, Nâmık Kemâl Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. II Kısım I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1949. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 2 c., İstanbul, 1986. Levend, Agâh Sırrı Türk Dilinin Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yay.,Ankara, 1972. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış, 3 c., İstanbul, 1994. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), İstanbul: 19. baskı., İstanbul, 2000. Namık Kemal: "Mukaddime-i Celâl", Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II, Hazırlayan: M.Kaplan, B. Emil, İ. Enginün, İstanbul, 1993. Okay, Orhan, Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Midhat Efendi, M.E.B. Yay., İstanbul, 1989. Oktay, Ahmet, “Eleştiri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 13, Ankara: 1983 Parla, Jale, Babalar ve Oğullar Tanzimat Romanının Epistomolojik Temelleri, İletişim Yayınları., İstanbul, 1993. Parlatır, İsmail, Recaî-zade Mahmut Ekrem Hayatı-Eserleri-Sanatı, 2. bs., Ankara, 1995. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi,İstanbul,1988. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul 1977-1998. Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Hece, nr. 46-47, Ekim-Kasım 2000. Türk Romanı Özel Sayısı, Hece, nr. 65-67, Mayıs-Temmuz 2002. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. 24 Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Varlık Yıllığı 1961-1987. Türk Romanı Özel Sayısı, Türk Yurdu, c;20, , Ankara, 2000 Uşaklıgil, Halid Ziya, Saray ve Ötesi, İnkılap ve Aka Kitapevi, İstanbul, 1965. Yalçın, Alemdar, "Düşünce Açısından Tiyatromuz", Yeni Sanat, S.5, Nisan 1974. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 25 2.4.1.9. Dil ve Sözcük alanında büyük eserler dönemi Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı. Türk dili ve edebiyatı alanında yapılan çalışmaların tarihi oldukça eskidir. İlk sözlük çalışması olarak kabul edilen Kaşgarlı Mahmud’un “Divan ü Lügat-it Türk” (1072-1074). Adlı eseridir. Türk dünyasında hazırlanan Kıpçakça sözlükler, Çağatayca sözlükler ve Osmanlıca sözlükler olmak üzeri üç bölümde incelenmektedir. Osmanlı‘da manzum sözlükler de hazırlanmıştır. Bunlar arasında Sünbülzade Vehbi’nin “Tuhfe-i Vehbi”si, uzun yıllar okullarda ders kitabı olarak okutulmuştur. 18 yüzyıl’a kadar Türkçe söz varlığını esas alan çalışmalara pek rastlanmamaktadır. Bu yüzyıl’da Esat Mehmet Efendi’nin, “Lehçet-ül Lugat”, Tebrizli Hüseyin Bin Halefi’in “Burhan-ı Katı” adlı sözlükleri de bulunmaktadır. Mütercim Asım’ın ikinci önemli çevirisi de kısaca “Kamus Tercümesi” adıyla anılır. Muhammed Firuze BADİ’nin arapça “kamus-ül muhit” adlı sözlüğüde mütercim ASIM tarafından, üç çilt olarak 1810 yılında “El-okyanus-ül-basit fi tercemet-il-kamus-ül muhit” adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir. Bu dönemde hazırlanan sözlüklerin hemen tümü Osmanlı Türkçe’sinin sözvarlığını saptamayı amaçlamaktadır. Ahmet Vefik Paşa’ nın iki cilt olan “Lehçe-i Osmani” (1876) adlı eseri o dönemin Türkçe’sinin sözvarlığını Arap alfabe sistemi içindeki tanımlarıyla ve örnek cümleleriyle vermektedir. Sir James Wiliam’ın “Redhause” sözlüğü ve iki ciltten oluşan “kitab-ı maani-ül-lehçe” adlı Türkçeden-İngilizceye sözlüğünde, Arapça ve Farsça sözcükleri’ de derlemiştir. Muallim Naci’nin “Lugati Naci” adlı eseri ise Osmanlıca bir sözlüktür. Bu sözlük Osmanlıca’daki Arapça ve Farsça sözcüklerin tanım ve karşılıklarını içerir. Dönemin en başarılı sözlüğünü Şemsettin Sami hazırlamıştır. Bu başarılı eser “Kamus-ı Türki” dir. Daha sonra bu eser iki kez “Hayat-Büyük Türk Sözlüğü” (1969-1971) ve üç cilt olan “Temel Türkçe Sözlük kamus-ı Türki” (1985) adlı sözlüğü’ de kimi ekleme ve değiştirmelerle yalınlaştırılarak yayınlanmıştır. Şemsettin Sami’ de o dönemin Türkçe’sindeki yerli ve yabancı sözcükleri tanımlarıyla ve bazen de örnek tümceleriyle vermektedir. Bu sözlüğün sözü edilmesi gereken bir yönünde bir takım önerilerde bulunmasıdır. Şemsettin Sami kimi maddelerde yabancı bir sözcüğün yerine yaygın olmayan Türkçe’sinin kullanılmasını önermektedir. Ali Nazima’de yüksek okullar için hazırladığı “Mükemmel Osmanlı lügatı”(1902) adlı kitabında Arapça ve Türkçe sözcüklerin tanımlarını ve öztürkçe karşılıklarını vermektedir. Ali Seydi’nin hazırladığı resimli “Kamus-ı Osmani” de Osmanlıca sözcüklerin yanı sıra Türkçe sözcükler de vardır. Meşrutiyet döneminde de dil ve sözlük konusunda çalışmalar yapılmıştır. Maarif Nezareti tarafından kurulan Tedkikal-ı Lisaniye Heyetince, geniş bir Osmanlıca sözlük hazırlanması kararlaştırılmış, ama ne yazık ki bu tasarı bir türlü gerçekleştirilememiştir. Kaynak (Source): Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılap Yay.,İstanbul, 1995. Altar, Cevat Memduh, 15.Yüzyıldan Bu Yana Türk ve Batı Kültürlerinin Karşılıklı Etkileme Güçleri Üstüne Bir İnceleme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1980. Aytaş, Gıyasettin ,Tanzimat’ta Tiyatro Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yay., Ankara, 2002. Balcı, Yunus, Batılılaşma Açısından Roman, Aydın İlişkisi ve İlk Dönem Romanlarımızda Aydınlar, Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Cilt 20, Sayı 153-154, Mayıs Haziran 26 2000 Banarlı, Nihad Sâmi Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c.I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Bilgegil, M. Kaya, Harâbât Karşısında Nâmık Kemâl- Nâmık Kemâl'in Eski Edebiyata İtirazları, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1972. Banarlı, Nihad Sâmi Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c.I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971 Beyatlı, Yahya Kemal, Edebiyata Dâir, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 1984. Bilgegil, M. Kaya, Harâbât Karşısında Nâmık Kemâl- Nâmık Kemâl'in Eski Edebiyata İtirazları, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1972. Birand, Kâmuran Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimata Tesirleri, A.Ü. İla hiyat Fakültesi Yay., Ankara, 1955. Enginün, İnci, Tanzimat Devrinde Shakespeare Tercümeleri ve Tesiri, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 1979. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yay., İstanbul, 1983. Ercilasun, Bilge, Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler I, Akçağ Yay., Ankara, 1997. Ercilasun, Bilge, İkinci Meşrutiyet Devrinde Tenkit (1. Türkçü Tenkit), Türk Kültürü Araştırma Finn, Robert P.,Türk Romanı (İlk Dönem 1872-1900), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1984. Gürsel, Nedim, “Hikâye”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 13, İstanbul, 1983. Hacımüftüoğlu, Nasrullah, "Ahmet Cevdet Paşa'nın Belâgat-ı Osmaniye'si ve Yankıları", Ahmet Cevdet Paşa Vefatının 100. Yılına Armağan, TDV yay.,Ankara, 1997. İbnülemin Mahmut Kemâl İnal, Son Asır Türk Şairleri, C.I, Dergah yay., İstanbul, 1988 Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C. I, Türkiye Yayınevi, 2. Baskı., İstanbul, 1967. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, Dergâh Yayınları, 2. bs.,1976. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar II, Dergâh Yay., İstanbul, 1987. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Kuntay, Mithat Cemal, Nâmık Kemâl Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1944. Kuntay, Mithat Cemal, Nâmık Kemâl Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. II Kısım I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1949. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 2 c., İstanbul, 1986. Levend, Agâh Sırrı Türk Dilinin Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yay.,Ankara, 1972 Namık Kemal: "Mukaddime-i Celâl", Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II, Hazırlayan: M.Kaplan, B. Emil, İ. Enginün, İstanbul, 1993. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), İstanbul: 19. baskı., İstanbul, 2000. Namık Kemal: "Mukaddime-i Celâl", Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II, Hazırlayan: M.Kaplan, B. Emil, İ. Enginün, İstanbul, 1993. Okay, Orhan, Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Midhat Efendi, M.E.B. Yay., İstanbul, 1989. Oktay, Ahmet, “Eleştiri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 13, Ankara: 1983 Parla, Jale, Babalar ve Oğullar Tanzimat Romanının Epistomolojik Temelleri, İletişim Yayınları., İstanbul, 1993. Parlatır, İsmail, Recaî-zade Mahmut Ekrem Hayatı-Eserleri-Sanatı, 2. bs., Ankara, 1995. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi,İstanbul,1988. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul 1977-1998. 27 Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Hece, nr. 46-47, Ekim-Kasım 2000. Türk Romanı Özel Sayısı, Hece, nr. 65-67, Mayıs-Temmuz 2002. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Varlık Yıllığı 1961-1987. Türk Romanı Özel Sayısı, Türk Yurdu, c.20, Ankara, 2000 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 28 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ DİL VE EDEBİYAT TÜRK EDEBİYATI YENİ TÜRK EDEBİYATI SERVET-İ FÜNUN EDEBİYATI (1896-1901) Prof. Dr. Ahmet MERMER EKİM - 2009 ANKARA 29 2.4.2. Servet-i Fünun Edebiyatı (1896-1901) Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Servet-i Fünûn Edebiyatı Tanzîmat’ın ilânı ile Batı’ya yönelişi resmî hüviyet kazanmış olan Osmanlı Devleti’nin edebiyatı da Batı edebiyatına yönünü çevirmiş bulunmaktadır. Servet-i Fünûn Edebiyatı ya da Edebiyât-ı Cedîde dediğimiz edebî safha, Tanzîmat’la başlayan yenilenme sürecinin nazım ve nesirde bilinçli ve başarılı bir safhasıdır. Servet-i Fünûn Edebiyatı, Servet-i Fünûn dergisinde bir grup edebiyat sevdalısı gencin 1896’da bir araya gelmesiyle ortaya çıkar. Derginin başına Recâizâde Mahmud Ekrem’in tavsiyesiyle getirilen Tevfik Fikret, toplaşmanın merkezindeki isimdir. Dergiye devam eden isimler şunlardır: Cenâb Şehâbeddin, Hüseyin Suad, Ali Ekrem, Hüseyin Sîret, Mehmed Rauf, Fâik Âli, Süleyman Nazif, Hâlid Ziyâ Uşaklıgil, Hüseyin Câhid, Müftüoğlu Ahmet Hikmet, Saffet-i Ziyâ, Ahmed Şuayb. Topluluğun gençlerinin tamamı önceki kuşaktan Abdülhak Hâmid’i ve Recâizâde Mahmud Ekrem’i şiirde; Sami Paşazâde Sezâi’yi ise nesirde rehber kabul ederler. Türk edebiyatına yeni bir zevkin kapılarını aralayan gençler, çoğunca birbirlerinden ilhamla yeni hamleler geliştirmeye çalışırlar. Şiirde rehber Tevfik Fikret ve Cenab Şehâbeddin; romanda rehber ise Hâlid Ziya ve Mehmed Rauf olur. Servet-i Fünûn dergisinin “yeni edebiyat”a kapılarını aralayan tavrı karşısında “eski edebiyat”ı benimseyen ve savunan Mâlumât adlı derginin tavrının keskinleşmesi, grubun topluluk ruhunu kuvvetlendirmiş, eskiler-yeniler mantığı birçok polemiğin kaynağını oluşturmuştur. Mâlumât’ın yazı kadrosu da adeta edebiyatta arzu edilen yenilik hamlelerine karşı olan zümreyi temsil etmiştir. Muallim Nâci başta olmak üzere Müstecâbîzâde İsmet, Mehmed Celâl, Ahmed Râsim diğer bazı muhalif isimlerdir. Muallim Nâci, dikkatle incelendiğinde yeni şiir karşıtı olmadığı anlaşılacaktır; ancak, süreç duygusal bir karşıtlık algısı doğurmuştur. Muhalif grubun yeniliklere yönelik itirazları ile kendilerini ifade eden Servet-i Fünûn şâir ve nâsirleri, bilhassa Ahmed Midhat Efendi’nin “dekadanlık” suçlaması ardından ateşli savunmalara girişirler. Üç yıl kadar süren polemikler ardından karşı grup üzerinde mutlak zafer kazanan topluluk; eleştiriler, desteğe ve kabule dönüşünce önemli bir varlık sebebini yitirdiğinden bocalar. Dışarıya karşı topluluğu koruma kastıyla hareket eden Servet-i Fünûncular, bu durum ortadan kalkınca bir müddet sonra kendi içlerinde ayrılıklara düşerler. İlk iç tenkit Ahmed Şuayb’ten gelir. Edebiyatlarının hep ferdî duygular ve aşkı incelemesinin ileride kısırlaşmaya yol açacağını söyleyen Ahmed Şuayb’i, Ali Ekrem’in şiir kusurlarından söz eden yazısı takip eder. Ali Ekrem’in topluluktan ayrılması ve 1901’de Tevfik Fikret’in yazı işleri müdürlüğünü bırakması dağılma sürecinin başladığının işaretleridir. Hüseyin Câhid’in “Edebiyat ve Hukuk” adlı tercüme bir yazısının tehlikeli bulunarak derginin altı hafta kapatılması, topluluktan bazı isimlerin İstanbul’dan uzaklaştırılması topluluğun dağılma sürecini hızlandırır. Servet-i Fünûn Edebiyatı 1896’da dergi etrafında toplanan bir grup genç edip ile başlamış, 1901’de yine dergi çevresinden topluluğun dağılmasıyla nihayet bulmuştur. 30 Kaynak (Source): Akay, Hasan, Servet-i Fünûn’da Şiir Estetiği, Kitabevi, İst.1998. Aktaş, Şerif, Yeni Türk Şiiri ve Antolojisi 1-2, Akçağ Yay., Ank.1998. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılâp Yay.,Ank. 1990. Ercilasun, Bilge, Servet-i Fünûn’da Edebî Tenkit, KB.yay., Ank.1981. Ercilasun, Bilge, Ahmet İhsan Tokgöz, “Servet-i Fünûn Dergisinin Tarihçesi”, Ank.1996. Ercilasun Bilge, “Servet-i Fünûn Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, C.3, Ank.1992. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, Dergâh Yay., İst.1998. Kaplan Mehmet, Tevfik Fikret, Devir-Şahsiyet-Eser, Dergâh Yay., İst.1990. Kerman, Zeynep, Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri, Akçağ Yay., Ank.1998. Kolcu, Ali İhsan, Servet-i Fünûn Edebiyatı, Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Mehmet Rauf, Edebî Hatıralar, (Hz. Mehmet Törenek), Kitabevi, İst.1997. Okay, Orhan, Servet-i Fünûn Şiiri, Atatürk Ün. Fen Edb. Fak., Erzurum 1992. Özgül, M. Kayahan, Müftüoğlu Ahmed Hikmet’in mektup, Şiir ve Günlükleri, MEB.Yay., Ank.1996. Özön, Mustafa Nihad, Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İst. 1941. Sevük, İsmail Habib, Avrupa Edebiyatı ve Biz 1-2, Remzi Kitabevi, İst.1940. Sevük, İsmail Habib, Edebî Yeniliğimiz, İst.1932. Tanpınar, Ahmet Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yay., İst. 1996. Törenek, Mehmed, Servet-i Fünûn Şiiri, Atatürk Ünv. Yay., Erzurum 2001. Uşaklıgil, Hâlid Ziya, Kırk Yıl, İnkılâp ve Aka Yay., İst.1969. Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, İst.1972. Yalçın, Hüseyin Câhid, Edebiyat Anıları, İş Bankası Yay., İst.1975. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ank.2004. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan/Emeği Konu Editörü Proje Yöneticisi Geçen Prof. Dr. Ahmet MERMER Yrd. Doç. Dr. Nesime Ceyhan Prof. Dr. Ahmet MERMER 31 2.4.2.1. Edebiyatımızda İlk Grup Hareketi, Akımı Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Servet-i Fünûn Edebiyatı, Edebî Akım. Yirmi otuz yaşlar arasında başka başka mekânlarda yetişmiş, orta halli ailelerin iyi tahsil görmüş bir grup genci, İstanbul’da 1896 yılında buluşacaktır. Doğumları 1870’li yıllara rastlayan bu gençler dünyanın ve yaşadıkları ülkenin süratle değiştiği bir devrin insanlarıdır. Osmanlı alenî bir çöküşü yaşamaktadır: Tunus, Mısır, Girit işgal edilmiş, Rusya ile savaş başlamış, İstanbul, korku, panik ve ciddi bir fakirlikle yüz yüze gelmiştir. Burada sultan Abdülhamid devrinin şüpheci idaresi de anılmalıdır. Çoğu orta halli memur çocuğu olan bu nesil, Batı dilleri ve sanatı ile erkenden tanışmış ve Batı edebiyatının o dönemi saran bireysel romantizmine sığınmayı tercih etmişlerdir. Bu tercihe sebep iki unsurdan biri, mizaçları; ikincisi ise, uzaklaşmaya (atılmaya) razı olamayacakları devlet memuriyetleridir. Servet-i Fünûn dergisi, bir beyanname ile ortaya çıkmadığı gibi, her hafta Tevfik Fikret’in evinde ya da dergi bürosunda toplanan edîblerin, edebiyatı şekillendirmek için özel bir gayretleri de olmamıştır; ancak bu tabii buluşma, Türk edebiyatının ilk grup hareketi olarak edebiyat tarihlerinde yerini almıştır. Bu durumu Halid Ziya, Kırk Yıl’da şöyle ifade eder : “Bu söyleşme- konuşmalarının arasında Edebiyât-ı Cedîde ileri gelenlerinin kendi görüş ve inançlarına, sanat anlayışlarına, nazımda, düzyazıda sözün kısası dile ilişkin her konuda görüş alışverişi ettiklerine, sanki bu alanda özel bir bağlaşmanın koşullarını ve temel ilkelerini saptadıklarına olasılık verenler olmuştur. Ne bu bir araya gelişlerde, ne de nerede olursa olsun ikisinin dördünün bir buluşmalarında bu türden bir anlaşma olduğuna inanmak, çocukça sanma olur. (...) Edebiyât-ı Cedîde denen edebiyat hareketinde onları birleştiren yalnız bir şey vardı ve ancak o şey, yazdıklarına egemen olan bağı meydana getirirdi: Zevk... Onlar sadece sanattan alınan zevkte birliktiler. Aynı şeyleri beğenirler, aynı şeylerden uzak kalırlardı.(...) Batılıların “Birbirine benzeyenler, buluşurlar.” Sözünü tersine çevirerek “Birbiriyle buluşanlar, benzeşirler.” Biçimine dönüştürürsek, aynı güçte bir gerçeği dile getirmiş oluruz.”(s.498) Bir kez toplandıktan ve muhaliflere karşı kendilerini cephe gibi düşündükten sonra, “bizden” ve “onlardan” anlayışı ile “Edebiyât-ı Cedîde” yanlıları ve karşıtları netleşmiş, edebî meseleleri ve denenen/benimsenen yenilikleri izah eden kalemler, topluluğun felsefesini de izah etmiş konumuna geçmişlerdir. 1896-1901 yıllarında hararetli edebî tartışmalarla bir devrin edebiyat dünyasını şekillendiren bu gençler, edebiyatın Batılılaşması yolunda fikirden, başarılı icraya geçişi de temsil ederler. Kaynak (Source): Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılâp Yay.,Ank. 1990. Ercilasun, Bilge, Servet-i Fünûn’da Edebî Tenkit, KB.yay., Ank.1981. Ercilasun, Bilge, Ahmet İhsan Tokgöz, “Servet-i Fünûn Dergisinin Tarihçesi”, Ank.1996. Ercilasun Bilge, “Servet-i Fünûn Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, C.3, Ank.1992. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, Dergâh Yay., İst.1998. Kolcu, Ali İhsan, Servet-i Fünûn Edebiyatı, Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Mehmet Rauf, Edebî Hatıralar, (Hz. Mehmet Törenek), Kitabevi, İst.1997. Uşaklıgil, Hâlid Ziya, Kırk Yıl, İnkılâp ve Aka Yay., İst.1969. Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, İst.1972. Yalçın, Hüseyin Câhid, Edebiyat Anıları, İş Bankası Yay., İst.1975. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ank.2004. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan/Emeği Konu Editörü Proje Yöneticisi Geçen Prof. Dr. Ahmet MERMER Yrd. Doç. Dr. Nesime Ceyhan Prof. Dr. Ahmet MERMER 33 2.4.2.2. Akımın Özellikleri Anahtar Kelimeler: Yeni Türk Edebiyatı, Servet-i Fünûn, Akımın Özellikleri Servet-i Fünûn dergisi etrafında buluşan edebiyatçıların edebiyatı yenileştirme gayretleri ağırlıklı olarak şiir etrafında gerçekleşir. Bunda Cenab Şehâbeddin’in etkisi büyüktür. Grup, bir önceki nesilde Abdülhak Hâmid’in şiirin şeklinde gerçekleştirdiği yenilikleri, Fransız şiirinden “sone”, “terzarima” gibi nazım türlerini getirerek genişletirler. Yaygın vezinleri terk ederler; vezni parçalayarak “müstezat” aracılığıyla serbest şiir denemeleri yaparlar. Aruz vezni kullanımına devam edilir; ancak konuya göre vezin seçme, aynı şiirde farklı vezinler kullanma yaygınlaşır. Kafiye meselesinde göz için değil, kulak için kafiye uygun bulunur. Şiirin iç âhengi aliterasyonlarla yakalanmaya çalışılmıştır. Şiirde parça güzelliğinden ziyade bütün güzelliği esas alınır. Anjambmanlarla şiir, nesre yaklaştırılmaya çalışılır. Şiirin konusu da genişler. Ferdî his ve hayallerin yanında, hayal-hakikat çatışması, aşk, tabiat ve aile, başlıca temalar arasındadır. Parnasizm ve Sembolizm tesiri ile şiire müzik ve resim dahil olur. Şiirde iç mûsikînin önemi sıkça dile getirilir. Tevfik Fikret ve Cenab Şehâbeddin, bu meselede de öncü isimlerdir. Şiir dili Arapça ve Farsça kelime ve hayallere teslim edilir. Hatta yeni terkipler icad edebilmek için şâirler sözlük karıştırmaya kadar varırlar. Keşfedilen hayâl Batılı, onu karşılayacak terkip ise Doğuludur: Saat-i semen-fâm (yasemin renkli saat), berf-i zerrîn (altın renkli kar), havf-ı siyâh (siyah korku) gibi. Şiirdeki yeni imgeler, onların “Dekadanlık”la suçlanmalarına yol açmıştır. Bu tavır, topluluğu Tanzîmat edebiyatçılarının dilde sadeliğe yönelik çabalarının tam tersi bir istikamete sürüklemiştir. Servet-i Fünûn edebiyatının “Sanat, sanat içindir.” düsturundan hareketle ortaya koyduğu ferdî edebiyat; nesirde, melankolinin ağır bastığı, soyut meselelerin ve rûhî sıkıntıların öne çıktığı, dili ağır bir yapıyı ortaya çıkarmıştır. Bunu, bütünüyle devrin siyasal atmosferine bağlamak gerçekçi değildir. Bilhassa şiirlerde ve mensur şiirlerde karşılaştığımız kaçış psikolojisi ile tabiatı yeniden yorumlama ve esere dahil etme, dönemin ayırt edici özelliklerindendir. Bir önceki neslin “güzel olan her şey” şiire konu olabilir felsefesi, bu dönemde “her şey” şiire konu olabilir düsturuna dönüşmüştür. Küçük şeyler, şiire konu olmuştur. Kısa hikâyenin bir tür olarak edebiyatımızda yerini alması bu dönemdedir. Hâlid Ziya, devrin kısa hikâyesinde önemli bir yapı taşıdır. Mensur şiir de bu dönemde ilgi görmüş bir türdür. Batılı mânâda ilk başarılı romanlarımız bu dönemde kaleme alınmıştır. Roman tekniği bu dönemde oturmuş, kahramanların konuşturulmasında bir önceki dönemde yaygın olan kusurlar ortadan kalkmıştır. Romanda romantizmden realizme yöneliş vardır. Eylül’le birlikte Türk edebiyatının ilk psikolojik romanı da yazılmış olur. Aşk-ı Memnu’, devrin sosyal hayatına örtülü bir dikkati temsil eder. Bu iki roman, “kadın”ın psikolojisi ve var oluş meselesi ile ilgili de önemli iki eserdir. Romanların en büyük kusuru dillerinin sanatlı söyleyişe yenik düşmesidir; ayrıca hem şiirde hem hikâye ve romanda Fransız sentaksı Türkçeye bu dönemde yoğun bir biçimde dahil olmuştur. Ah, oh, of gibi ünlemler yoğun olarak kullanılmıştır. 34 Kaynak (Source): Akay, Hasan, Cenâb Şehâbeddin’in Şiirleri Üzerine Stilistik Bir Araştırma, Kitabevi, İst.1998. Akay, Hasan, Servet-i Fünûn’da Şiir Estetiği, Kitabevi, İst.1998. Aktaş, Şerif, Yeni Türk Şiiri ve Antolojisi 1-2, Akçağ Yay., Ank.1998. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılâp Yay.,Ank. 1990. Ercilasun, Bilge, Servet-i Fünûn’da Edebî Tenkit, KB.yay., Ank.1981. Ercilasun, Bilge, Ahmet İhsan Tokgöz, “Servet-i Fünûn Dergisinin Tarihçesi”, Ank.1996. Ercilasun Bilge, “Servet-i Fünûn Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, C.3, Ank.1992. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, Dergâh Yay., İst.1998. Kaplan Mehmet, Tevfik Fikret, Devir-Şahsiyet-Eser, Dergâh Yay., İst.1990. Kerman, Zeynep, Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri, Akçağ Yay., Ank.1998. Kolcu, Ali İhsan, Servet-i Fünûn Edebiyatı, Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Korkmaz, Ramazan, “Servet-i Fünûn Topluluğu (1896-1901)”, Türk Edebiyatı Tarihi, KB Yay., İst. 2006. Mehmet Rauf, Edebî Hatıralar, (Hz. Mehmet Törenek), Kitabevi, İst.1997. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış, İletişim Yay., İst.1983. Okay, Orhan, Sanat ve Edebiyat Yazıları, Dergâh Yay., İst.1990. Okay, Orhan, Servet-i Fünûn Şiiri, Atatürk Ün. Fen Edb. Fak., Erzurum 1992. Özgül, M. Kayahan, Resmin Gölgesi Şiire Düştü, YKY, İst.1997. Özgül, M. Kayahan, Müftüoğlu Ahmed Hikmet’in mektup, Şiir ve Günlükleri, MEB.Yay., Ank.1996. Özön, Mustafa Nihad, Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İst. 1941. Sevük, İsmail Habib, Avrupa Edebiyatı ve Biz 1-2, Remzi Kitabevi, İst.1940. Sevük, İsmail Habib, Edebî Yeniliğimiz, İst.1932. Tanpınar, Ahmet Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yay., İst. 1996. Törenek, Mehmed, Servet-i Fünûn Şiiri, Atatürk Ünv. Yay., Erzurum 2001. Uşaklıgil, Hâlid Ziya, Kırk Yıl, İnkılâp ve Aka Yay., İst.1969. Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, İst.1972. Yalçın, Hüseyin Câhid, Edebiyat Anıları, İş Bankası Yay., İst.1975. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ank.2004. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan/Emeği Konu Editörü Proje Yöneticisi Geçen Prof. Dr. Ahmet MERMER Yrd. Doç. Dr. Nesime Ceyhan Prof. Dr. Ahmet MERMER 35 2.4.2.3. Servet-i Fünun’un İki Büyük Şairi Tevfik Fikret Anahtar Kelimeler: Yeni Edebiyat, Servet-i Fünûn Şiiri, Tevfik Fikret 1867 yılında İstanbul’da dünyaya gelir. Küçük yaşta annesini kaybeden Fikret, ananesi ve yengesi tarafından büyütülür. Dokuz yaşında Galatasaray Sultanisi’ne başlar. Lisede edebiyatı Muallim Naci, Muallim Feyzi ve Recâizâde Mahmud Ekrem’den öğrenir. Edebiyat karşısındaki tercihlerinin netleşmesinde bu zıt mizaçlı hocalarının tesiri büyüktür. Galatasaray Sultanisi’ni birincilikle bitiren Fikret, önce Hâriciye Nezareti’nde işe başlar, ardından Sadaret Mektûbi Kalemine, ardından tekrar Hariciye Nezareti’ne geçer. İlk şöhretini 1891’de Mirsad dergisinde açılan iki yarışmada,“Tevhid” ve “Padişaha övgü” konulu eserleriyle aldığı birincilikle elde eder. Edebî faaliyetlerinde yoğunlaşması bu hadiseden sonradır. Recâizâde Mahmud Ekrem’in Fikret’i Servet-i Fünûn dergisinin başına tavsiye etmesi, Fikret için de bu dergi etrafında teşekkül edecek edebî toplaşma için de önemli bir eşiktir. Fikret’in Robert Kolej’deki edebiyat hocalığı da bu tarihte başlar. Fikret, muhalif ve huzursuz bir mizaçtır. Bunda fizyolojik rahatsızlıklarının da etkisi vardır. II.Abdülhamid devrinin kapanması için şiddetle arzuladığı II. Meşrûtiyet’in ilânı ile kısmen durulsa da yeni İttihatçı idare ile de uyuşamaz. Tüm yalnızlığı ve ıstırabıyla 1915’te vefat eder. Rübâb-ı Şikeste (1900), Haluk’un Defteri (1911) ve Şermin (1915) hayattayken batırdığı kitaplarıdır. Mehmet Kaplan, Tevfik Fikret’in şiirini hayatının iki evresine göre tanzim etmiştir: İlk evre, Muallim Nâci ve Muallim Feyzi tesiriyle Dîvan şiiri kaideleri ve âhengine bağlı “Gençlik Devresi (1880-1896)”; ikinci evre ise Recâizâde Mahmud Ekrem’in açtığı yolda, daha sonraları da kendi gayretiyle ilerlediği, Batı şiirinin rehberliğinde gelişen “Olgunluk Devresi (1896-1915)”. Şiir zevkinin oluştuğu Gençlik Devresinde Fikret, Batılı şiiri ve şâirleri de tanımaya çalışmıştır. Hatta şiir tercümeleriyle meşgul olduğu bilinmektedir. Olgunluk Devresinin ilk safhası Servet-i Fünûn dergisi etrafında gelişir. Burada Fikret, “Sanat için sanat.” ilkesine bağlı fediyetçi bir anlayışla hareket eder. Hayâl, aşk, sanat, aile, fakirlik ve bilhassa merhamet konulu şiirlere yönelir. Aynı zamanda ressam olan Fikret’in tablo altı şiir yahut bir tablodan hareketle yazdığı şiirler, şiirde tabiat algısının da yenilendiğine işarettir. Tabiatı kendi ruh hâlinin şerhi için aracı kılma da Fikret’in metotlarından biri olmuştur. Bu neslin topyekûn yaşadığı kaçış, uzak ve huzurlu iklimlere gitme psikolojisi Fikret ve eserleri için de söz konusudur. Olgunluk devresinin ikinci kısmı, derginin dağılmasından sonraki süreci kapsar. Fikret’in eleştirel bakışı ve duyarlı aydın psikolojisi zamanla hırçınlığa ve kötümserliğe dönüşür; ayrıca 1908 II. Meşrûtiyet’i ile beklediklerini bulamaması da hayâl kırıklığını derinleştirecektir. Sosyal meselelere dair dikkatinin yoğunlaşması, eleştirel şiirlerinin artması, bu evrededir. Şiirlerinde tematik yoğunluk, aşk (Tesadüf), aile (Hemşirem İçin), tabiat (Beyaz yelken), sanat (Peri-i Şi’rime), gündelik hayatın aksi (Sarhoş), vatan sevgisi (Hasan’ın Gazası), felsefî 36 ve dînî konular (Tefekkür, Sabah Ezanında), meşhurların portreleri (Timsâl-i Cehâlet) ve çocuk şiirleri (Şermin) etrafındadır. Fikret, nazım şekilleri olarak eski şiirin nazım şekillerini kullanmakla beraber, yenilik olarak serbest müstezadın kullanım alanını genişletmiştir. Şiirlerinde bend kullanımı yanında sonnet’i tercihi de vurgulanmalıdır. Kulak için kafiyeden yana olan Fikret şiir içi musikiyi önemsemiş ve başarılı uygulamalar yapmıştır. Bunda aruz vezninin farklı kalıplarını aynı şiirde denemesi yanında konuya uygun vezin seçimi de etkili olmuştur. Kaynak (Source): Akay, Hasan, Servet-i Fünûn’da Şiir Estetiği, Kitabevi, İst.1998. Aktaş, Şerif, Yeni Türk Şiiri ve Antolojisi 1-2, Akçağ Yay., Ank.1998. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılâp Yay.,Ank. 1990. Ercilasun, Bilge, Servet-i Fünûn’da Edebî Tenkit, KB.yay., Ank.1981. Ercilasun, Bilge, Ahmet İhsan Tokgöz, “Servet-i Fünûn Dergisinin Tarihçesi”, Ank.1996. Ercilasun Bilge, “Servet-i Fünûn Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, C.3, Ank.1992. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, Dergâh Yay., İst.1998. Kaplan Mehmet, Tevfik Fikret, Devir-Şahsiyet-Eser, Dergâh Yay., İst.1990. Kerman, Zeynep, Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri, Akçağ Yay., Ank.1998. Kolcu, Ali İhsan, Servet-i Fünûn Edebiyatı, Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Mehmet Rauf, Edebî Hatıralar, (Hz. Mehmet Törenek), Kitabevi, İst.1997. Okay, Orhan, Servet-i Fünûn Şiiri, Atatürk Ün. Fen Edb. Fak., Erzurum 1992. Özgül, M. Kayahan, Ali Ekrem Bolayır’ın Hatıraları, Ank. 1991. Parlatır, İsmail, Recâizâde Mahmud Ekrem (Hayatı-Sanatı-Eserleri), AKM Yay., Ank.1995. Parlatır, İsmail, Ali Ekrem Bolayır, KB Yay., Ank.1987. Perin, Cevdet, Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri, İst. 1946. Törenek, Mehmed, Servet-i Fünûn Şiiri, Atatürk Ünv. Yay., Erzurum 2001. Uşaklıgil, Hâlid Ziya, Kırk Yıl, İnkılâp ve Aka Yay., İst.1969. Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, İst.1972. Yalçın, Hüseyin Câhid, Edebiyat Anıları, İş Bankası Yay., İst.1975. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ank.2004. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan/Emeği Konu Editörü Proje Yöneticisi Geçen Prof. Dr. Ahmet MERMER Yrd. Doç. Dr. Nesime Ceyhan Prof. Dr. Ahmet MERMER 37 2.4.2.3. Servet-i Fünun’un İki Büyük Şairi Cenap Şehabeddin Anahtar Kelimeler: Yeni Edebiyat, Servet-i Fünûn Şiiri, Cenâb Şehâbeddin 1870’te Manastır’da doğdu. Gülhane Askerî Rüşdiyesi’nin, ardından Askerî Tıbbiye’yi bitirdi. Edebiyata yakınlığı öğrencilik yıllarına dayanır. Şeyh Vasfi arcılığıyla Muallim Nâci ile tanışır. İlk şiirlerinde bu iki ismin etkisi büyüktür. Tıbbiyeyi bitirdikten sonra ihtisas için gönderildiği Paris’te Batı edebiyatını yakından tanıyacaktır. Devrin şöhretli Fransız şâirlerini tanıma fırsatı bulacak, bilhassa Verlaine’i ve Sembolistleri beğenecektir. İstanbul’a dönüşü ardından Mersin ve Rodos’a karantina doktorluğu görevine atanır. Bu arada Hazîne-i Fünûn, Mâlûmat, Maarif ve Mekteb dergilerinde şiirler yayımlamaktadır. Tevfik Fikret’in onun şiirlerini öven bir yazısından sonra devrin ve Servet-i Fünûn’un önemli şâirleri arasında yerini alır. Ahmed Midhat Efendi’nin Servet-i Fünûnculara yönelttiği “Dakadanlar” suçlamasının kaynağı şâirin “Terâne-i Mehtâb” adlı şirindeki “saat-i semen-fâm” (yasemin renkli saatler) terkibi olmuştur. Cenab Şehâbeddin, bu suçlama ardından “Sembolizm nedir?” adlı yazıyla, dergi edibleri de diğer başka yazılarla suçlamaya cevap verirler. Yeni şiir yanlıları, bu tartışmanın ardından uzun süre, suçlamalardan hareketle kendilerini ifade etme imkânı bulacaklardır. Aldığı eğitimle paralel olarak Cidde’de, Suriye’de ve İstanbul’da Sıhhiye Nezaretine bağlı olarak görevler yapar. Bir ara siyasete atılır. Çeşitli dergilerde şiir, makale, gezi yazısı ve mizahi yazılar yazmaya devam eder. Yeni Lisan Hareketi’nin (1911) dilde sadeleşme hareketine karşı çıkar. 1914’te Darülfünûn Edebiyat Fakültesi Fransızca tercüme hocalığına atanan Cenab, kısa zaman sonra Batı edebiyatı profesörlüğüne getirilir.1919’da Darülfünûn Osmanlı Edebiyatı Tarihi müderrisi olur. Millî Mücadele’ye muhalif tavrı büyük tepki toplayan şâir, Cumhuriyet’in ilânından sonra köşesine çekilir. 1934’te vefat eder. İlk gençlik şiirlerini Tâmât (1887) adlı eserinde toplar. Diğer şiirlerini Evrâk-ı Leyâl adı altında toplamayı istemişse de mümkün olmamış vefatı ardından tüm şiirleri toparlanarak basılmıştır. Hac Yolunda önce tefrika olarak yayımlanmış (1909, Servet-i Fünûn), 1925’te ayrıca basılmıştır. Sûriye Mektupları, Avrupa Mektupları, Evrâk-ı Eyyâm, Âfâk-ı Irak, Nesr-i Harp, Nesr-i Sulh, Tiryâki Sözler, Cenâb’ın mektup, izlenim, makale ve özlü sözlerini içeren eserleridir. Yalan, Körebe, Merdud Aile Küçük Beyler, piyes olarak yazdığı eserlerdir. Servet-i Fünûn şiiri estetiğinin mimarı sayabileceğimiz Cenab Şehâbeddin, bu devrin büyük ismi olarak parlamış ve orada kalmıştır. Bunun sebebi büyük ölçüde şiir ve nesir dilinde aşırı sanatlı söyleyişte direnmesi olarak görülebilir. Diğer yanda Millî Mücadele’ye karşı tavrı ile sosyal olaylara paralel bir refleks olarak parlayan Millî Edebiyat’a muhalif cephede kalması, edebiyatta “daha yeni”yi müdafa eden grup karşısında “eski” durumuna düşmesi, onu edebiyat dünyasında yalnız bırakmıştır. Şiirde ilhamdan daha fazla, gayretin gerekliliğine inanan şâir, sözcüğün ve söz kalıplarının âhengini, şiirde ses’in temel meselesi olarak önemser. Fikret, bu noktada ilhâma yaslanan bir 38 şâirdir. Şiirde ses meselesine duyduğu hassasiyet, şiirde hiç kullanılmamış sözcüklerin Cenâb tarafından şiire sokulmasına sebep olmuştur. Aynı hassasiyet aruza sıkı sıkıya yaslanmasını sağlar. Cenâb, hece veznine şiddetle karşıdır. Şiiriyle resim yapma, zihinlerde tablo oluşturma gayreti, Parnasyenlerden geçen ve Fikret’i de etkilemiş olan bir unsurdur. Şiirlerinde kapalı mekân tasvirleri, insan tasvirleri, tabiat tasvirleri öne çıkmıştır. Kaynak (Source): Akay, Hasan, Cenâb Şehâbeddin’in Şiirleri Üzerine Stilistik Bir Araştırma, Kitabevi, İst.1998. Akay, Hasan, Servet-i Fünûn’da Şiir Estetiği, Kitabevi, İst.1998. Aktaş, Şerif, Yeni Türk Şiiri ve Antolojisi 1-2, Akçağ Yay., Ank.1998. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılâp Yay.,Ank. 1990. Enginün, İnci, Cenâb Şehâbeddin, KB Yay., Ank.1989. Ercilasun, Bilge, Servet-i Fünûn’da Edebî Tenkit, KB.yay., Ank.1981. Ercilasun, Bilge, Ahmet İhsan Tokgöz, “Servet-i Fünûn Dergisinin Tarihçesi”, Ank.1996. Ercilasun Bilge, “Servet-i Fünûn Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, C.3, Ank.1992. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, Dergâh Yay., İst.1998. Kaplan Mehmet, Tevfik Fikret, Devir-Şahsiyet-Eser, Dergâh Yay., İst.1990. Kerman, Zeynep, Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri, Akçağ Yay., Ank.1998. Kolcu, Ali İhsan, Servet-i Fünûn Edebiyatı, Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Mehmet Rauf, Edebî Hatıralar, (Hz. Mehmet Törenek), Kitabevi, İst.1997. Okay, Orhan, Servet-i Fünûn Şiiri, Atatürk Ün. Fen Edb. Fak., Erzurum 1992. Özgül, M. Kayahan, Ali Ekrem Bolayır’ın Hatıraları, Ank. 1991. Parlatır, İsmail, Recâizâde Mahmud Ekrem (Hayatı-Sanatı-Eserleri), AKM Yay., Ank.1995. Parlatır, İsmail, Ali Ekrem Bolayır, KB Yay., Ank.1987. Perin, Cevdet, Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri, İst. 1946. Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19.Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İst.1988. Tarakçı, Celâl, Cenâb Şehâbeddin’de Tenkid-Dil-Sanat ve Edebiyat Hakındaki Görüşleri, Samsın 1986. Törenek, Mehmed, Servet-i Fünûn Şiiri, Atatürk Ünv. Yay., Erzurum 2001. Uşaklıgil, Hâlid Ziya, Kırk Yıl, İnkılâp ve Aka Yay., İst.1969. Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, İst.1972. 39 Yalçın, Hüseyin Câhid, Edebiyat Anıları, İş Bankası Yay., İst.1975. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ank.2004. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan/Emeği Konu Editörü Proje Yöneticisi Geçen Prof. Dr. Ahmet MERMER Prof. Dr. Ahmet Yrd. Doç. Dr. Nesime Ceyhan MERMER 2.4.2.4. Akım İçinde Yer Alan Diğer Şairler Anahtar Kelimeler: Yeni Edebiyat, Servet-i Fünûn Edebiyatı, Dönemin İkinci Derece Şâirleri Servet-i Fünûn hareketinin yenilik sıfatıyla ortaya koyduğu ve süratle netice aldığı en önemli tür, şiirdir; çünkü topluluğa dahil görünen isimlerin birçoğu şâirdir. Tanzîmat edebiyatçılarının bilhassa şiirin şekline dair tam olarak gerçekleştirmeyi başaramadıkları değişiklikler bu devirde gerçekleştirilmiştir. “Her şey”in şiire konu olabileceği serbestisinden hareketle şiirin konusu biraz daha genişlemiştir. Servet-i Fünûn şiiri dendiğinde Hüseyin Sîret, Hüseyin Suat, Ali Ekrem, H. Nâzım (Ahmed Reşid Rey), Süleyman Nesib, Süleyman Nazif, Fâik Âli ve Celâl Sâhir adları dergi etrafındaki gençler sıfatıyla anılmakla birlikte dönemin şiirinde itici güç Tevfik Fikret ve Cenab Şehâbeddin’e aittir. Hüseyin Sîret (1872-1959), siyasetle ilgisini sürekli sıcak tutmuş ve takibe uğramış olmasına rağmen mizaç bakımından da şiirleri bakımından da derin bir lirizmin ve aşkın şâiri olarak dönem içinde sevilmiştir. Şiirinde Tevfik Fikret’in tesiri açıkça gözlenir. Aşk, aile ve ferdî ıstırap şiirlerinin genel atmosferine hakimdir. Cumhuriyet’ten sonra dilde sadeleşme yönünde bir beis görmemiş, hece veznini kullanmayı yadırgamamıştır. İlk şiirlerini Leyâl-i Girîzân’da (1919) toplamıştır. Hüseyin Suat (1867-1942), şiirlerinde topluluğun benimsediği kaidelerden ayrılmamamıştır. Devrin marazîleşmiş lirizmi ona da hakim görünür. Şiirlerini Lâne-i Melâl’de (1910) toplar. Millî Edebiyat tesiri ile dilinde sadeleşme görülen şâirlerdendir, hece veznini de benimsemiştir. Ali Ekrem (1867-1937), Namık Kemâl’in oğludur. Şiirinde sadece ferdî duyguları esas almamış, sosyal konuları da şiirine dahil etmiştir. Çok başarılı bir şâir olmamakla birlikte 40 bilhassa 1908’den sonra toplumu merkeze alan şiirleriyle tanınmıştır. Konuşma dili ve hece vezni onun da şiirine dahil olmuştur. İlk şiirleri Zılâl-i İlham’da (1909) toplanmıştır. Ordunun Defteri (1918) ve Ana Vatan (1921) harp yıllarının mahsulüdür. H. Nâzım (Ahmed Reşid Rey) (1870-1955), başlangıçta Ekrem ve Hâmid tesirinde şiir yazmış, Servet-i Fünûn topluluğuna dahil olduktan sonra topluluğun şiir anlayışına uymuştur. H. Nâzım da hayâl ve lirizmde oldukça kısırdır. Süleyman Nesib (1866-1917) de topluluğun şâirleri arasında anılır. Şiirlerinde merhamet ve acıma duygusu ön plandadır. Dili özenlidir. Süleyman Nazif (1869-1927) Dîvan şiiri etkisiyle şiire başlar. Namık Kemâl’in şiirlerini tanıması onda ilk şiir değişimlerine sebep olur. Servet-i Fünûn’un tüm ferdî yapısına rağmen o, sosyal temaları tercih eder; ancak dönem boyunca duygu ve hayallerini ifade etmekten de geri durmaz. Dönem içerisinde topluluğun diline de uyum sağlar. Daha sonra onun da dilinin sadeleşmeye başladığı görülür. 1908’den sonra şiirden ziyade nesirle meşgul olur. Fâik Âli’nin (1876-1950), ilk şiirlerinde Ekrem, Kemâl ve Hâmid tesiri gözlenir. Topluluğa dahil oluşu ardından, dil, şekil, üslûp ve hayâl bakımından tam bir intibak gözlenir. 1908’den sonra Fecr-i Âtî’nin başına geçen şâir, bu tarihlerden sonra şiirinde vatan sevgisi ve sosyal konulara da yönelir. Celâl Sâhir (1883-1935), grubun en gencidir ve yeniliğe en açık şâirlerden biridir. Topluluğun dağılması ardından o da Fecr-i Âtî bünyesinde göründü. Şiirinin başlıca konusu “kadın” olup, bu sebeple eleştirildiği de olmuştur. Servet-i Fünûn duygu, hayâl ve tekniğinden Millî Edebiyat’a yaklaşmakta en fazla güçlük çeken şâir o olmuştur. Yukarıda adı anılan hemen hemen tüm şâirlerin zamanın getirdiği edebiyata adapte olması, dilde ve muhtevada önce Fecr-i Âtî’ye yaklaşıp daha sonra Millî Edebiyat’ın getirdiklerini benimsemelerine dikkat çekmemiz gerekmektedir. Bu isimler için Servet-i Fünûn hareketi adeta bir gençlik rüzgârı olmuştur. Kaynak (Source): Akay, Hasan, Cenâb Şehâbeddin’in Şiirleri Üzerine Stilistik Bir Araştırma, Kitabevi, İst.1998. Akay, Hasan, Servet-i Fünûn’da Şiir Estetiği, Kitabevi, İst.1998. Aktaş, Şerif, Yeni Türk Şiiri ve Antolojisi 1-2, Akçağ Yay., Ank.1998. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılâp Yay.,Ank. 1990. Enginün, İnci, Cenâb Şehâbeddin, KB Yay., Ank.1989. Ercilasun, Bilge, Servet-i Fünûn’da Edebî Tenkit, KB.yay., Ank.1981. Ercilasun, Bilge, Ahmet İhsan Tokgöz, “Servet-i Fünûn Dergisinin Tarihçesi”, Ank.1996. Ercilasun Bilge, “Servet-i Fünûn Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, C.3, Ank.1992. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, Dergâh Yay., İst.1998. Kaplan Mehmet, Tevfik Fikret, Devir-Şahsiyet-Eser, Dergâh Yay., İst.1990. 41 Karaca, Nesrin Tağızâde, Celâl Sâhir Erozan, KB Yay., Ank.1992. Kerman, Zeynep, Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri, Akçağ Yay., Ank.1998. Kolcu, Ali İhsan, Servet-i Fünûn Edebiyatı, Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Mehmet Rauf, Edebî Hatıralar, (Hz. Mehmet Törenek), Kitabevi, İst.1997. Okay, Orhan, Servet-i Fünûn Şiiri, Atatürk Ün. Fen Edb. Fak., Erzurum 1992. Özgül, M. Kayahan, Ali Ekrem Bolayır’ın Hatıraları, Ank. 1991. Parlatır, İsmail, Recâizâde Mahmud Ekrem (Hayatı-Sanatı-Eserleri), AKM Yay., Ank.1995. Parlatır, İsmail, Ali Ekrem Bolayır, KB Yay., Ank.1987. Perin, Cevdet, Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri, İst. 1946. Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19.Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İst.1988. Tarakçı, Celâl, Cenâb Şehâbeddin’de Tenkid-Dil-Sanat ve Edebiyat Hakındaki Görüşleri, Samsın 1986. Törenek, Mehmed, Servet-i Fünûn Şiiri, Atatürk Ünv. Yay., Erzurum 2001. Uşaklıgil, Hâlid Ziya, Kırk Yıl, İnkılâp ve Aka Yay., İst.1969. Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, İst.1972. Yalçın, Hüseyin Câhid, Edebiyat Anıları, İş Bankası Yay., İst.1975. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ank.2004. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan/Emeği Konu Editörü Proje Yöneticisi Geçen Prof. Dr. Ahmet MERMER Yrd. Doç. Dr. Nesime Ceyhan Prof. Dr. Ahmet MERMER 42 2.4.2.5. Servet-i Fünun’da Roman ve Hikaye Anahtar Kelimeler: Yeni Türk Edebiyatı, Servet-i Fünûn, Hikâye, Roman Servet-i Fünûn Dönemi, modernleşen Türk hikâye ve romanı için önemli bir evreye karşılık gelir. Roman, bu dönemde Tanzîmat’ın roman türünde karşılaştığı acemiliklerden, kurgu, dil ve üslûp hatalarından önemli ölçüde sıyrılmış, Batılı romanın psikolojik derinlik ve kurguda çatışma esaslarına yaklaşmıştır. Artık romancı kahramanlarını konuşturmada da eskisi kadar zorlanmaz. Söz diziminde Fransızcanın tesiri hissedilir. Kadın, kurgu içinde daha hayattan bir unsur olarak belirir, devrin yazarları kadın’ı daha iyi ifade ederler. Devrin en önemli zaafı roman ve hikâye dilinin ağır ve ağdalı oluşudur. Tanzîmat romanında gayret edilen dilin sadeleşmesi ve halka yaklaştırılması gayreti burada kesintiye uğramıştır. Bir ayırt edici unsur olarak mekânın İstanbul olması ve muhitte Batılılaşan zengin zümrelerin tercih edilmesi gösterilebilir. Devrin romanında karşımıza çıkan iki önemli isim, Hâlid Ziyâ Uşaklıgil ve Mehmed Rauf’tur. Hâlid Ziyâ, bilhassa Mâi ve Siyah (1897) ile Aşk-ı Memnu’ (1900) romanları sayesinde döneminde az rastlanır bir şöhrete kavuşmuştur. Mâi ve Siyah adlı romanın ile Servet-i Fünûn edebiyatının adeta manifestosunu yazan romancı, tüm döneme tesir edecek hayalhakikat çatışması ile, melâl, hüzün, talihsizlik ve arzular karşısında başarısızlık hislerini Ahmed Cemil etrafında birleştirmiştir. Ahmed Cemil, pasif Servet-i Fünûn münevveridir ve çözemediği problemler karşısında kaçmayı tercih eder. Aşk-ı Memnu’, ile de realist çizgiler yakalayan Hâlid Ziyâ; şiddetli aşk ve ihtiras hissi ile irsiyetin ziyan ettiği genç ve güzel bir kadını, beraberinde mahvolan zengin ve ihtiyar kocayı anlatır. Hâlid Ziyâ’nın 1901’de tefrika olarak yayımlanan Kırık Hayatlar adlı romanı da adından başlamak üzere tipik bir Servet-i Fünûn romanıdır. Hâlid Ziyâ, küçük hikâye türünde de önemli mesafe alınmasını sağlar. Yazarın ayrıca Hikâye (1889) adlı Batı’da ve bizde roman serencâmını anlatan kuramsal bir eseri de mevcuttur. Tanzîmat neslinden farklı olarak bu nesil Balzac’ın, Flaubert’in, Stendhal’in ve Goncourd Kardeşler’in farkındadır. Mehmed Rauf’un dönem içinde dikkat çekmesini temin eden en önemli eseri Eylül (1900) adlı romanıdır. Bu roman Türk edebiyatının ilk psikolojik romanı olarak kabul görmüştür. Hâlid Ziyâ’nın Aşk-ı Memnu’’unda olduğu gibi Boğaziçi’nden elit bir zümreyi romanıyla anlatan yazar, dilinin ağırlığı ve uzun deniz tasvirleriyle eleştirilse de romanımızda psikolojik derinliği yakalamasıyla önem kazanır. Dönemin hikâyesinde genel eğilim Maupassant tarzı yönündedir. Vak’a hikâyesi olarak da anılan bu tarz, aşk, hayâl kırıklığı, ihtiras, ümitsizlik, hastalıklı ruh hâlleri ile de beslenerek döneme hâkim olmuştur. Şiirde de olduğu gibi iki yol gösterici edîbin ardından çoğu taklîde dayalı ikinci, üçüncü sınıf ürünlerin bolluğunu ifade etmeliyiz. Hüseyin Câhid’i Hayât-ı Hakikiye Sahneleri ile ayrı tutmakta fayda vardır. Bu eseri ile yazar, devri saran romantik tavırdan realist hikâyeleriyle ayrılır. Sefvet-i Ziyâ, Salon Köşelerinde (1912) ile Hâlid Ziyâ’ya yaklaşan salon edebiyatının bir ayağını oluşturur. Hanım Mektupları (1913) adlı küçük hikâyeleri de devrinde ilgi görmüştür. 43 Kaynak (Source): Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılâp Yay.,Ank. 1990. Ercilasun, Bilge, Servet-i Fünûn’da Edebî Tenkit, KB.yay., Ank.1981. Ercilasun, Bilge, Ahmet İhsan Tokgöz, “Servet-i Fünûn Dergisinin Tarihçesi”, Ank.1996. Ercilasun Bilge, “Servet-i Fünûn Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, C.3, Ank.1992. Finn, Robert P., Türk Romanı, Bilgi Yay., İst.1984. Huyugüzel, Ömer Faruk, Hüseyin Câhid Yalçın’ın Hayatı, Hikâye ve Romanları Üzerine Bir Araştırma, KTB Yay., Ank.1982. Huyugüzel, Ömer Faruk, Halid Ziya Uşaklıgil, Akçağ Yay., Ank.2004. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, Dergâh Yay., İst.1998. Kavcar, Cahit, Batılılaşma Açısından Servet-i Fünûn Romanı, KTB Yay., Ank.1985. Kerman, Zeynep, Halid Ziya Uşaklıgil’in Romanlarında Batılı Yaşayış Tarzı İle İlgili Unsurlar, Ank.1995. Kerman, Zeynep, Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri, Akçağ Yay., Ank.1998. Kolcu, Ali İhsan, Servet-i Fünûn Edebiyatı, Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Mehmet Rauf, Edebî Hatıralar, (Hz. Mehmet Törenek), Kitabevi, İst.1997. Okay, Orhan, Servet-i Fünûn Şiiri, Atatürk Ün. Fen Edb. Fak., Erzurum 1992. Özgül, M. Kayahan, Ali Ekrem Bolayır’ın Hatıraları, Ank. 1991. Parlatır, İsmail, Ali Ekrem Bolayır, KB Yay., Ank.1987. Perin, Cevdet, Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri, İst. 1946. Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19.Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İst.1988. Tarım, Rahim, Mehmed Rauf (Hayatı-Sanatı-Eserleri), İ Bankası Yay., Ank.1998. Törenek, Mehmet, Hikâye ve Romanlarıyla Mehmet Rauf, Kitabevi, İst.1999. Uşaklıgil, Hâlid Ziya, Kırk Yıl, İnkılâp ve Aka Yay., İst.1969. Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, İst.1972. Yalçın, Hüseyin Câhid, Edebiyat Anıları, İş Bankası Yay., İst.1975. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ank.2004. 44 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan/Emeği Konu Editörü Proje Yöneticisi Geçen Prof. Dr. Ahmet MERMER Yrd. Doç. Dr. Nesime Ceyhan Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.2.6. Serveti Fünun Akımına Katılmayanlar Anahtar Kelimeler: Yeni Türk Edebiyatı, Servet-i Fünûn Edebiyatı, Bağımsız İsimler Servet-i Fünûn dergisi etrafında şekillenen ve yine burada nihayet bulan Edebiyât-ı Cedîde topluluğuna dahil olmayan; ancak 1896-1901 yılları arasında edebî faaliyetlerine bağımsız bir şekilde devam eden isimler de mevcuttur. Servet-i Fünûn şiirinin ferdiyetçi, ağır lisanlı şiirinin karşısında halkın anlayacağı bir dille, konuşma üslûbunu yakalayan bir tarz o gün itibariyle büyük kitleleri yakalayacak sosyal atmosfer bulunmamakla birlikte yazılmaktadır. Rıza Tevfik Bölükbaşı ve Mehmed Emin Yurdakul aynı olmasa da benzer kanallardan şiirlerini sürdürmüşlerdir. Onların şiirlerinin vakti adeta henüz gelmemiştir. Rıza Tevfik halk şiirine ve diline yaslanmaktadır. Mehmed Emin, bu yıllarda da vatan sevgisi ve milliyetçilik temlerine vurgu yapar. Osmanlı Yunan Harbinden (1897) ilham alan şiirler, devrin büyük şâirlerinden de övgü bulur. 1900 yılında yayımladığı Türkçe Şiirler adlı kitabı Millî Edebiyat’ı haber veren eserlerdendir. Mehmet Akif’i de burada anmakta fayda var. Dîvan şiiri tekniklerini sosyal muhteva ile birleştiren şâir, dilde de konuşma üslûbunu Osmanlıca ifadelerle başarıyla buluşturur. İsmâil Safa ve Nigâr Hanım, büyük ölçüde Dîvan şiiri geleneğine yaslanan isimlerdir. Devrin en şöhretli romancılarından ilki Ahmed Midhat Efendi yolunun takipçilerinden Hüseyin Rahmi’dir. Popüler roman furyasını doğurgan kalemiyle neredeyse tek başına uzun yıllar besler. Kahramanlarını İstanbul’un basit semtlerinden, arka sokaklarından ve alelade hayatlarından seçerek, sosyal gerçekçi bir gözlemle sunan yazar, bizde natüralist romanı da eserleriyle temsil eder. Kuvvetli bir gözlemci, İstanbul’a ayna tutan pratik bir kalemdir. Şık (1888), Mürebbiye (1897), Metres (1899), Tesadüf (1900), Nimet-Şinas (1901) bu yıllarda kaleme alınmış ve yayımlanmış bazı romanlarıdır. Devrin hikâye ve roman vadisinde eser vermiş diğer isimleri ise Ahmed Rasim, Mehmed Celâl, Fatma Aliye ve Safvet Nezihi’dir. Edebiyatın birçok türünde kalem oynatmış olan Ahmed Rasim, devrin tenkit edebiyatı için de önemli bir isimdir. Hemen hepsi büyük birer hikâye sayılabilecek romanları, yazarının edebiyatta yerlilik taraftarı olduğuna işaret eder. 45 Mehmed Celâl de uzun hikâye sayılabilecek eserler kaleme almıştır. Kadın ve aşk etrafında şekillenen romanları konu itibariyle birbirine benzer. Umutsuz aşklar, aldatılan erkek ve kadınlar, cinsî ahlâkta aşırılıklar gibi mevzular yazarı kolay okunur bir mevkie çekmiştir. Kaynak (Source): Akay, Hasan, Servet-i Fünûn’da Şiir Estetiği, Kitabevi, İst.1998. Aktaş, Şerif, Yeni Türk Şiiri ve Antolojisi 1-2, Akçağ Yay., Ank.1998. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılâp Yay.,Ank. 1990. Bekiroğlu, Nazan, Şâir Nigâr Hanım, İletişim Yay., İst.1998. Ercilasun, Bilge, Servet-i Fünûn’da Edebî Tenkit, KB.yay., Ank.1981. Ercilasun, Bilge, Ahmet İhsan Tokgöz, “Servet-i Fünûn Dergisinin Tarihçesi”, Ank.1996. Ercilasun Bilge, “Servet-i Fünûn Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, C.3, Ank.1992. Finn, Robert P., Türk Romanı, Bilgi Yay., İst.1984. Huyugüzel, Ömer Faruk, Hüseyin Câhid Yalçın’ın Hayatı, Hikâye ve Romanları Üzerine Bir Araştırma, KTB Yay., Ank.1982. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, Dergâh Yay., İst.1998. Kerman, Zeynep, Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri, Akçağ Yay., Ank.1998. Kolcu, Ali İhsan, Servet-i Fünûn Edebiyatı, Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Mehmet Rauf, Edebî Hatıralar, (Hz. Mehmet Törenek), Kitabevi, İst.1997. Okay, Orhan, Servet-i Fünûn Şiiri, Atatürk Ün. Fen Edb. Fak., Erzurum 1992. Özgül, M. Kayahan, Ali Ekrem Bolayır’ın Hatıraları, Ank. 1991. Parlatır, İsmail, Ali Ekrem Bolayır, KB Yay., Ank.1987. Perin, Cevdet, Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri, İst. 1946. Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19.Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İst.1988. Tansel, Fevziye Abdullah, Mehmed Akif Hayatı ve Eserleri, Kanaat Kitabevi, İst.1945. Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, İst.1972. Yalçın, Hüseyin Câhid, Edebiyat Anıları, İş Bankası Yay., İst.1975. Yücebaş, Hilmi, Bütün Cepheleriyle Hüseyin Rahmi, İnkılâp ve Aka Kitabevi, İst.1964. 46 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan/Emeği Konu Editörü Proje Yöneticisi Geçen Prof. Dr. Ahmet MERMER Yrd. Doç. Dr. Nesime Ceyhan Prof. Dr. Ahmet MERMER 47 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ DİL VE EDEBİYAT TÜRK EDEBİYATI YENİ TÜRK EDEBİYATI MEŞRUTİYET’TEN MÜTÂREKE’YE EDEBİYAT(1908-1918) Prof. Dr. Ahmet MERMER EKİM - 2009 ANKARA 48 2. 4. 3. 1. Meşrutiyet’ten Mütâreke’ye Edebiyat (1908-1918) Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Meşrutiyet’ten Mütâreke’ye Türk Edebiyatı Meşrutiyet’ten Mütâreke’ye kadarki dönem; II. Meşrutiyet’in ilânıyla (23 Temmuz 1908) başlar, Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasında 30 Ekim 1918’de imzalanan ve I.Dünya Harbi’ni bitiren Mondros Mütâreke Antlaşması ile sona erer. Osmanlı Devleti’nin altı yüz yıllık ömrü içinde çok kısa gibi görünen bu on yıl; siyasî, sosyal ve edebî açıdan son derece hareketli ve yoğun bir şekilde geçmiştir. Meşrutiyet öncesine baktığımızda; özellikle 1901-1908 arası siyasî atmosferin ağırlaşması ülkede adeta fırtına öncesi sessizliğinin yaşanmasına neden olur. Bu yıllarda edebiyat ve fikir hayatında bir suskunluk görülür; önceki yıllar ve Servet-i Fünûn Dönemi’ne ( 1896-1901 ) göre, basılan edebî eser sayısı oldukça azalır. Öte yandan, bu yıllarda Jön Türkler, Meşrutiyet’in ilân edilmesi yönündeki faaliyetlerini ve baskılarını iyice artırırlar. Nihâyet baskılara daha fazla dayanamayan Sultan II. Abdülhamid, 1878’de yürürlükten kaldırdığı Kanûn-ı Esâsî (Anayasa)’yi pek de umulmadık bir tarihte tekrar yürürlüğe koyar ve böylece II. Meşrutiyet dönemi başlamış olur. II. Meşrutiyet’in ilânıyla oluşan hürriyet atmosferi hemen her alanda bir çeşit fırtına etkisi meydana getirir. Seçimlerin yapılıp Meclis-i Mebusân’ın toplanması, 31 Mart Vak’ası, ardından II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesi(1909) hep bu atmosfer içinde gerçekleşir. İlk yıllarda bir serbestlik olsa da Balkan Harbi’nden( 1912) sonra yönetimi iyice eline alan İttihat ve Terakki, II. Abdülhamid dönemini aratırcasına bir sansür ve baskı yönetimi kurar. Bazı aydınlar öldürülür (Ahmet Samim), bazıları sürgüne gönderilir ( Refik Hâlit), basına da sansür uygulanır. Öyle ki, II.Abdülhamid döneminde olduğu gibi İttihat ve Terakki’nin politikalarının özünde de parçalanmaya mani olma çabası vardır. Bununla beraber II. Meşrutiyet’i müteakip Avusturya Macaristan İmparatorluğunun Bosna Hersek’i ilhaki, Bulgaristan’ın bağımsızlığını ilân etmesi, Girit’in Yunanistan’a bağlanması, İtalya’nın Trablusgarb’ı işgali ( 1911 ), ardından Balkan Harbi’nin patlak vermesi (1912) ve bu savaşta Rumeli topraklarının neredeyse tamamının kaybedilmesi, nihayet I.Dünya Harbi ( 1914-1918 ), devleti adım adım sona yaklaştırır. Bütün bu tablo karşısında dönemin siyasîlerinin ve aydınlarının temel kaygısı devletin çöküşüne engel olmaktır. Bunun için daha II. Meşrutiyet’in ilânıyla beraber bazı fikirler ileri sürülür ve reçeteler teklif edilir. Bunlar; Osmanlıcılık, Batıcılık, İslamcılık ve Türkçülük gibi adlarla bilinmektedir. Dolayısıyla bu dönemde canlı bir fikir hayatından söz etmek mümkündür. Diğer yandan, II. Meşrutiyet’in ilânından sonra basın ve edebiyat hayatında da büyük bir canlanma olur. Meşrutiyet’i takip eden yıllarda çıkan gazete ve dergi sayısı üç yüz civarındadır. Bu gazete ve dergilerde ilk zamanlar II.Abdülhamid ve idaresini eleştiren siyasî ve ideolojik içerikli, edebî değeri pek olmayan ürünler yayımlanır. Çeşitli türlerde basılan kitaplar da bu özelliktedir. Ancak bir süre sonra ortamın yatışmasıyla beraber sanat ve edebiyat endişesi güden arayışlar da kendini göstermeye başlar. İşte bunlardan ilki, sanatı “muhterem” gören Fecr-Âtî (1909) topluluğudur. Zaman içinde yeni arayışlar, başka edebî topluluk veya toplaşmaların da oluşmasına sebep olur. Genç Kalemler (1911), Nev-Yunânîlik (1912), Şairler Derneği (1917) bunlardan bazılarıdır. Başta Fecr-i Âtî olmak üzere dönemin 49 edebî yönelişleri genel olarak estetik endişe taşısa da özellikle savaşların etkisi ile edebiyat toplumcu bir çizgide gelişme gösterir. Gelişen olaylar karşısında millî duyarlılığın güçlenmesi edebiyat hayatında da belirleyici olur ve dönemin edebî arayışları zamanla Milli Edebiyat çatısı altında toplanır. Dolayısıyla II. Meşrutiyet Dönemi Türk edebiyatını Fecr-i Âtî ve Milli Edebiyat Akımı oluşturur. Mütâreke’nin ilanıyla (1918) başlayan kendine özgü şartlar da Mütâreke dönemi Türk edebiyatını meydana getirecektir. Kaynak (Source): Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılap Kitabevi, 5.bsk., Ankara 1990. Banarlı, Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C.2, MEB Yay., İstanbul 1971. Bekiroğlu, Nazan, Halide Edib Adıvar, Şule Yay., İstanbul 1999. Birinci, Necat, Edebiyat Üzerine Makaleler, Kitabevi Yay., İstanbul 2000. Büyük Türk Klasikleri, C.10,11,12,13, Ötüken-Söğüt Yay., İstanbul 1900,1992, 2002. Ceyhan, Nesîme, II. Meşrutiyet Dönemi Türk Hikâyesi(1908-1918), Selis Yay., İstanbul 2009. Çakır, Ömer, "Devrin Edebiyatçılarının II.Meşrutiyet'in İlânı Hakkındaki Duygu ve Düşünceleri", Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 18, Yıl: 2008, s. 81-94. Çetişli, İsmail, Nurullah Çetin, Abide Doğan, Alim Gür, Şenol Demir, Cengiz Karataş, II. Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, Akçağ Yay., Ankara 2007. Enginün, İnci, Halide Edib Adıvar’ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi, MEb. Yay., İstanbul 1995. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e, Dergâh Yay., İstanbul 2006. Ercilasun, Bilge, İkinci Meşrutiyet Döneminde Tenkit 1.Türkçü Tenkit, TKAE Yay., Ankara 1995. Gürsoy, Ülkü, II. Meşrutiyet Dönemi Dergileri Üzerine Bir Araştırma, Gazi Ün. Sosyal Bilm. Enst., (Basılmamış doktora tezi), Ankara 1991. Karaosmanoğlu, Yakub Kadri, Gençlik ve Edebiyat Hatıraları, İletişim Yay., 2.bsk., İstanbul 1990. Levend, Agâh Sırrı, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yay., Ankara 1972. Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK., Yay., Ankara 1984. Okay, Orhan, Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, Dergâh Yay., İstanbul 2005. Öksüz, Yusuf Ziya, Türkçenin Sadeleşme Tarihi Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi, TDK Yay., Ankara 1995. Şen, Cafer, Fecr-i Âtî Edebiyatı, Gazi Kitabevi Yay., Ankara 2006. Tanpınar, Ahmet Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yay., İstanbul 1977. Tural, Sadık, “II. Meşrutiyet Döneminde Türk Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, TKAE Yay., Ankara 1992. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C.1-8, Dergâh Yay., İstanbul 1978-1998. Türk Edebiyatı Tarihi, C.3, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İstanbul 2006. Uçman, Abdullah, Rıza Tevfik’in Şiirleri ve Edebî Makaleleri Üzerinde Bir Araştırma, Kitabevi Yay., İstanbul 2004. Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yay., İstanbul 1994. Yalçın, Alemdar, II. Meşrutiyette Tiyatro Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yay., Ankara 2002. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ankara 2005. Yücel, Hasan Ali, Edebiyat Tarihimizden, İletişim Yay., İstanbul 1989. Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, Kültü Bakanlığı Yay., Ankara 1976. 50 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan(Grup Konu Editörü Proje Yöneticisi üyesi) / Emeği Geçen Prof. Dr. Ahmet Mermer/ Yrd. Doç. Dr. Ömer ÇAKIR Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.3.2. İkinci Meşrutiyet’te Fikrî/Siyasî Ekoller Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, İkinci Meşrutiyet’te Fikrî/Siyasî Ekoller II. Meşrutiyet’in ilânından sonra oluşan hürriyet havası içinde fikrî, siyasî ve sosyal meseleler daha serbestçe ifade edilme, tartışılma imkanı bulur. Meşrutî idareye geçilmesi, partilerin kurulması, seçimlerinin yapılıp Meclis-i Mebusan’ın toplanması halkın siyâsete olan ilgisini artırır. Bunun yanında yeni dönemle beraber bazı sorunlar da ortaya çıkmaya başlar ki bunların çözümü için çeşitli fikirler ileri sürülür. Fikir sahiplerinin bir kısmının edebiyatçı olması devrin fikir hayatı ile edebiyat hayatını birleştirir. Dolayısıyla bu dönemde siyaset, fikir ve edebiyatın iç içe olduğunu söylemek yanlış olmaz. Meşrutiyet’in ilân edildiği günlerde hemen herkesin ağzında “hürriyet, uhuvvet, musavat” sloganı vardır. Fransız İhtilâli’nden esinlenerek kullanılan bu kavramlardan maksat Osmanlı devletini meydana getiren unsurların artık “hür”, “eşit” ve “kardeş” olduğudur. Ancak, ilk aylarda eski idareye tepki, yeninin de sevinciyle bir “birlik” görüntüsü olsa da bu tablo, Balkan milletleri arasında artan milliyetçi çalışmalarla kısa bir süre sonra değişmeye başlar. Buna ilâve olarak yeni kurulan “İttihat ve Terakki”, “Hürriyet ve İtilaf” gibi partiler, henüz çok partili hayata alışamamış halk ve askerler arasında siyasî kamplaşmayı da beraberinde getirir. Kısaca, Meşrutiyet’in birleştirici, kaynaştırıcı olacağı umulurken olaylar tam aksi bir istikamette gelişmeye başlar. Jön Türklere verilen dış destek, Sultan II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesine kadar sürmüş gibidir. Bundan sonra, adeta çekmecede tutulan planlar devreye sokulurcasına Osmanlı Devleti art arda girilen savaşların girdabında toprak kaybetmeye ve parçalanmaya başlar. İşte, oluşan problemler ve bunlar için teklif edilen çözümler dönemin fikir hayatının temelini oluşturur. Bu fikirleri; Osmanlıcılık, Batıcılık, İslamcılık, Türkçülük ve Adem-i Merkeziyetçilik şeklinde gruplandırmak mümkündür. Osmanlıcılık; dil, din, ırk ayrımı gözetmeksizin Osmanlı Devleti’nde yaşayan herkesi Osmanlı üst kimliği altında bir araya getirmeyi amaçlar. Bu fikrin ortaya çıkışı Sultan II. Mahmud zamanına kadar uzanır. Tanzimat döneminde Namık Kemal, Ziya Paşa gibi aydınlar tarafından benimsenmiştir. Bu fikir, Meşrutiyet’in ilanından sonraki ilk yıllarda da ilgi 51 görmüştür. Ancak Rumeli’deki farklı uluslardan oluşan Hıristiyanların Balkan Savaşları (1912-1913) ile Osmanlı’dan kopmaları bu düşüncenin iflas etmesine sebep olur. Osmanlı Devleti çoğunluğu Müslümanlardan oluşan bir ülke olmakla beraber uzun yıllar İslamiyet’i siyasî anlamda bir araç olarak kullanmaz. Sultan II. Abdülhamid, Avrupa’nın Hıristiyanları himaye bahanesiyle Osmanlı’nın iç işlerine karışmasına mani olmak için İngilizlerin idaresindeki Hindistan Müslümanları ile bağları sıkı tutar. Böylece açıktan olmasa da onun döneminde İslamcılığın desteklendiği söylenebilir. Meşrutiyet döneminde Balkanlardaki Hıristiyan ulusların kopuşundan sonra hiç olmazsa Müslümanları bir arada tutmak amacıyla İslamcılık ilgi görmeye başlar. Başta Mehmet Akif olmak üzere, Said Halim Paşa, Şeyhülislam Musa Kâzım Efendi, Eşref Edib gibi isimler bu düşünceyi savunur. Fakat, Müslüman Arnavutların ve I.Dünya Savaşı’nda bazı Arapların kopuşuyla bu fikir de söner. Yukarıda belirttiğimiz sebeplerle Osmanlıcılık ve İslamcılığın zayıflamasına paralel olarak Türkçülük düşüncesi gelişmeye başlar. Osmanlıcılık ve İslamcılık önce siyasî alanda görülüp oradan edebiyata aksetmişken Türkçülük tam tersine önce kültürel ve edebî çalışmalarda kendini gösterir. Tanzimat’tan sonra Türk tarihi ve edebiyatı ile ilgili çalışmalar bu çerçevede zikredilebilir. Meşrutiyet’ten sonra da önce çeşitli dernek (Türk Yurdu, 1911) ve yayınlar vasıtasıyla (Genç Kalemler, 1911) kültürel hayatta başlayan Türkçülük, Balkan Savaşları’ndan itibaren siyasî bir cereyan haline gelir. Mehmet Emin, Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, “Türk milletini yükseltme”yi, “Türklüğün bütünlüğü”nü savunan bu düşüncenin önde gelen isimlerindendir. Batıcılık düşüncesinin ortaya çıkışı Tanzimat(1839)’ın ilanından sonradır. Amacı; siyasî, sosyal ve edebî hemen her alanda Batı’ya yönelmektir. Meşrutiyet Dönemi’ndeki savunucuları arasında Tevfik Fikret, Abdullah Cevdet gibi isimler bulunur. Kısaca, Meşrutiyet döneminde ağırlıklı olarak bu dört fikrî ekolden bahsedilebilir. Kaynak (Source): Çetişli, İsmail, Nurullah Çetin, Abide Doğan, Alim Gür, Şenol Demir, Cengiz Karataş, II. Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, Akçağ Yay., Ank. 2007. Kara, Mustafa, Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi I, Risale Yay., İst. 1986. Okay, Orhan, Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, Dergâh Yay., İst. 2005. Sarınay, Yusuf, Türk Milliyetçiliğinin Tarihî Gelişimi ve Türk Ocakları, Ötüken Yay., İst. 1994. Türk Edebiyatı Tarihi, C.3, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İst. 2006. Türköne, Mümtaz’er, Siyasî İdeolojik Olarak İslamcılığın Doğuşu, İletişim Yay., İst. 1991. Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yay., İst. 1994. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ank. 2005. Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, Kültü Bakanlığı Yay., Ank. 1976. 52 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan(Grup Konu Editörü Proje Yöneticisi üyesi) / Emeği Geçen Prof. Dr. Ahmet Mermer/ Yrd. Doç. Dr. Ömer ÇAKIR Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.3.3. Dârülfünûn, Döneminin Önemli Düşünürleri Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, İkinci Meşrutiyet Dönemi Düşünürleri Türkiye’de “Üniversite”ye 1933 yılına kadar “Dârülfünûn”(Fenler evi) denilmiştir. Osmanlı Devleti’nde ilk Dârülfünûn 1863 yılında kurulur; 1865’ten 1896’ya kadar birkaç kez öğrenime ara verir, 1900 yılında II. Abdülhamid tarafından “Dârülfünûn-ı şâhâne” adıyla kalıcı olarak yeniden açılır. II. Meşrutiyet’in başlarında ise “Dârülfünûn-ı Osmânî” adıyla öğrenime devam eder. Bu dönemde üniversite bir hayli gelişir; araştırma enstitüleri, doktora programları ve bilimsel çalışmalar, öğrenci ve hoca sayısındaki artışla artık bir yüksek okul görünümünden çıkarak Batılı anlamda bir üniversite haline gelmeye başlar. Dönemin birçok düşünürü üniversitede ders verir. Bunun yanında yayımladıkları çeşitli makale ve kitaplarla türlü konularda düşünce üretmeye çalışırlar. II. Meşrutiyet döneminin önemli düşünürleri olarak şu isimler zikredilebilir: Sâtı Bey (18841968) ve Emrullah Efendi (1858-1914), eğitim konusundaki düşünceleri ile öne çıkar. Sâtı Bey, eğitim reformunun ilköğretimi düzenleyerek yapılması gerektiğini savunurken Emrullah Efendi “Tuba Ağacı Modeli” ile işe üniversiteden başlama taraftarıdır. Ancak zamanla bu düşüncesinden vazgeçerek önceliğin ilköğretimde olduğu fikrine katılmıştır. Eğitimle ilgili hazırladığı raporlar önemlidir. Sâtı Bey, yeni eğitim yöntemleri uygular ve bu sistemi öğretecek yayınlar yapar. Jön Türklerin önemli isimlerinden olan Hoca Kadri (1860-1918), II. Abdülhamid’e karşı olmakla beraber İttihatçıları da vadettikleri hürriyeti ve kardeşliği sağlayamadıkları için eleştirmiş ve İstanbul’a dönmeyerek Fransa’da ölmüştür. Musa Akyiğit, iktisatla ilgili farklı düşünceleriyle dikkat çekmiş; İttihatçıların serbest pazar ekonomisi anlayışına karşı çıkarak himâyeciliği savunmuştur. Baha Tevfik (1881-1914), Türkiye’de ilk felsefe dergisi olan “Felsefe”yi çıkarır (1912). Osmanlı’da genel olarak Tanzimat’tan beri hem Doğu hem de Batı âlemine açık aydın tipi varken Baha Tevfik, ilk kez tek cepheli bilgisiyle ilgisini sadece Batı’ya yönelten bir portre olur. İslam kültürü ile ilgisi yoktur, materyalizmi savunur. Baha Tevfik gibi pozitivist bir düşünür olan Abdullah Cevdet (1869-1931), pek çok konuda Batı düşünürlerinden Gustave Le Bon’un tesirinde kalmıştır. Halk karşısında bireyin değerli ve üstün olduğu 53 düşüncesindedir. “Türk ırkının üstün bir ırkla karışması ve melezleşmesi” yönündeki düşünceleri büyük tepkilere neden olmuştur. Rıza Tevfik (1868-1951), felsefeci ve şair olarak bilinir. Meşrutiyet Dönemi’nde lise ve üniversite seviyesinde felsefe dersleri vermiş olup Türkiye’de lisede felsefeyi öğretim haline koyan ilk kişidir. Felsefî konularda daha çok “estetik” üzerinde durmuştur. İsmayıl Hakkı İzmirli (1868-1946), mekteple medreseyi birleştirme çabasında olan modernist İslamcılardan biri olarak değerlendirilmektedir. İzmirli, felsefî ve İslamî sorulara hem çağdaş düşünce hem de İslam düşüncesi açısından cevap vermeye çalışmış; böylece Doğu ile Batı arasında bir köprü olmuştur. Şehbenderzâde Ahmet Hilmi (1865-1913), 1908’den sonra Dârülfünûn’da felsefe okutur, Hikmet adlı bir gazete çıkarır, bir çok eserinin yanında felsefî kanaatlerini yansıttığı Âmâk-ı Hayâl adlı felsefî romanı onun bu vadideki düşüncelerini özetler. Baha Tevfik, Celâl Nuri gibi şahsiyetlerle ciddi tartışmalara giren Ahmet Hilmi, materyalizme karşı çıkmıştır. Dönemin bir başka modernist İslam düşünürü İsmail Fenni Ertuğrul’dur (1855-1946). Şehbenderzâde ile benzer meseleler üzerinde yoğunlaşan Ertuğrul’un Maddiyun Mezhebinin İzmihlâli (1928) adlı kitabı en önemli eseri olarak kabul edilmektedir. Ziya Gökalp (1876-1924), hem Meşrutiyet döneminde hem de Mütareke’den sonra fikirleri ile etkili olmuş önemli bir düşünürdür. Darülfünûn’da sosyoloji dersleri veren Gökalp, temelde Türkçülük düşüncesini savunmakla beraber Meşrutiyet döneminin önde gelen üç karşıt düşüncesi (Batıcılık, İslamcılık ve Türkçülük) arasında bir uyum bulmaya gayret etmiştir. Düşüncelerini Türkçülüğün Esasları(1923) isimli eserinde derli toplu bir şekilde ortaya koyan yazar, bunların özünü de şöyle dile getirir: “Türk milletindenim, İslâm ümmetindenim, Garp medeniyetindenim”. Netice itibariyle, II. Meşrutiyet sonrası öne çıkan düşünürler aynı zamanda dönemin Batıcılık, İslamcılık, Türkçülük gibi fikir akımlarının önemli temsilcilerindendir. Kaynak (Source): “Dârüfünûn”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergah Yay., C.2., İst. 1977. Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, YKB Yay., İst. 2003. Çetişli, İsmail, Nurullah Çetin, Abide Doğan, Alim Gür, Şenol Demir, Cengiz Karataş, II. Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, Akçağ Yay., Ank. 2007. Mardin Şerif, Türk Modernleşmesi, İletişim Yay., İst. 2008. Okay, Orhan, Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, Dergâh Yay., İst. 2005. Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yay., İst. 1994. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ank. 2005. Ziya Gökalp, Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, KB Yay., Ank. 1976. Ziya Göklap, Türkçülüğün Esasları, KB Yay., Ank. 1976. 54 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan(Grup Konu Editörü Proje Yöneticisi üyesi) / Emeği Geçen Prof. Dr. Ahmet Mermer/ Yrd. Doç. Dr. Ömer ÇAKIR Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.3.4. Dönemin Önemli Edebiyat Dergileri Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, II.Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, İkinci Meşrutiyet Dönemi Edebiyat Dergileri II. Meşrutiyet’in ilânını müteakip sansürün kalkması ve oluşan özgür ortam sayesinde çok sayıda gazete ve dergi yayım hayatına başlar. Zaman içinde sayıları üç yüzü bulan gazete ve dergilerin bir kısmı kısa ömürlü olur, bir kısmı ise uzun süre yayımını sürdürür. Bu dönemde çıkan gazete ve dergiler devrin oldukça hareketli olan fikir, siyaset ve edebiyat hayatı için birer ifade zemini olmuşlardır. İçlerinde siyasî (Tanin, Sabah, İkdam, Tercüman-ı Hakîkat vs.) ve mizahî (Kalem, Davul, Karagöz, Cingöz vs.) olanların yanında edebî dergiler de bulunmaktadır. Edebî dergilerin birçoğu devrin fikir akımları ile iç içedir. Dönemin önemli edebiyat dergilerinden belli başlıları şunlardır: Resimli Kitap (1908-1913), Genç Kalemler (1911), Türk Yurdu (1911), Halka Doğru (1913-1914), Rübab (1912-1914), Servet-i Fünûn (1891-1944), Şehbal (1909-1914), Kadınlık (1914), Sebilürreşad (1911), İctihad (1904-1932), Yeni Mecmua (1917-1923) vs. Genç Kalemler, Ali Canib ve Ömer Seyfettin’in önderliğinde 11 Nisan 1911’de yayımlanmaya başlar. Ziya Gökalp’in de desteğini alan derginin amacı “dilde ve edebiyatta millî benliğe dönüş” için çalışmaktır. Kısa süre içinde büyük bir ilgi gören Genç Kalemler, kendi adıyla bir hareketin başlamasını sağlar. Ömer Seyfettin’in burada yayımlanan “Yeni Lisan” hakkındaki makaleleri Millî Edebiyat Akımı’nın temel düşüncelerinden olur. Dergi, “Türkçülük” hareketinden etkilenmiştir. Türk Yurdu, Genç Kalemler gibi Türkçü ve milli edebiyat taraftarlarının çıkardığı dergilerden biridir. 24 Kasım 1911’de çıkmaya başlamış; arada kesintiler olsa da hâlen hayatını sürdüren uzun soluklu dergilerden biridir. Derginin şair ve yazar kadrosunda; Mehmet Emin, Ağaoğlu Ahmet, Müftüoğlu Ahmet Hikmet, Ziya Gökalp gibi “Türkçülük” fikrinin önde gelen şahsiyetleri bulunmaktadır. Yeni Mecmua, Ziya Gökalp tarafından 11 Temmuz 1917’de çıkarılmaya başlanmıştır. Yazarları arasında; Ömer Seyfettin, Faruk Nafiz, Yakub Kadri, Refik Halid, Halide Edib, Ali Canib gibi isimler bulunan dergi, Mütareke öncesinde Millî Edebiyat taraftarlarının buluştuğu bir mahfil olur. 55 İctihad, aşırı “batıcılık” düşüncesinin ifade vasıtalarından biri olup Abdullah Cevdet tarafından çıkarılmıştır. Yayın hayatına 1904’te Avrupa’da başlayan dergi, bir ara Kahire’de çıkmış, 1911’den sonra da (24. sayı) İstanbul’da yayımlanmıştır. İctihad, 328 sayı çıktıktan sonra 1932’de kapanmıştır. Derginin yazarları arasında; Rıza Tevfik, Celal Nuri, İbrahim Temo gibi isimler bulunmaktadır. Sırat-ı Müstakim (1908) ve onun devamı olan Sebilürreşad (1911, 183. sayıdan itibaren), dönemin önemli dergilerinden biridir. Mehmet Akif’in yazı ve şiirlerinin birçoğu Eşref Edib’in çıkardığı bu dergide yayımlanmıştır. Derginin yazar kadrosunda; Ahmet Nâim, Musa Kâzım, İzmirli İ.Hakkı, Ferid Kam, Tahirü’l-Mevlevî, Ispartalı Hakkı gibi isimler bulunmaktadır. Söz konusu dergi “İslamcılık” düşüncesinin önde gelen yayım organı olarak bilinmektedir. Cehaletle mücadele, eğitimin önemi, İslam ülkelerinin kalkınması vb. kısaca İslâmî ve millî birçok mesele dergideki yazılarda ele alınmıştır. Öte yandan, II. Meşrutiyet’ten sonra herhangi bir siyasî veya fikrî akıma belirgin bir yakınlığı olmayan edebiyat dergileri de yayımlanmıştır. Şehbal, Safahat-ı Şiir ve Fikir, Rübab, Musavver Muhit gibi dergiler bu çerçevede zikredilebilir. Özellikle Rübab mecmuası dönemin edebî basınının önemli bir yayın organı olur. Servet-i Fünûn, eski gücünü kaybetse de sayfalarını Fecr-i Âtî sanatçılarına açar. Savaşlarla geçen 1908-1918 arası, “harp edebiyatı”na ise en fazla Donanma ve Harp Mecmuası yer verir. Kaynak (Source): Ceyhan, Abdullah, Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad Mecmuaları Fihristi, TDVY. Yay., Ank. 1991. Doğan, Erdal, Edebiyatımızda Dergiler, Bağlam Yay., İst. 1997. Gürsoy, Ülkü, II. Meşrutiyet Dönemi Dergileri Üzerine Bir Araştırma, Gazi Ün. Sosyal Bilm. Enst., (Basılmamış doktora tezi), Ank. 1991. Harp Mecmuası (Haz. Ali Fuat Bilkan-Ömer Çakır), Kaynak Kitaplığı, İst. 2004. Levend, Agâh Sırrı, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yay., Ank. 1972. Okay, Orhan, Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, Dergâh Yay., İst. 2005. Parlatır, İsmail; Çetin, Nurullah, Genç Kalemler Dergisi, Türk Dil Kurumu Yay., Ank. 1999. Polat, Nazım H., Rübab Mecmuası ve II. Meşrutiyet Dönemi Türk Kültür, Edebiyat Hayatı, Akçağ Yay., Ank. 2005. Tuncer, Hüseyin, Türk Yurdu Üzerine Bir İnceleme, Ank. 1990. Turinay, Necmettin, “Resimli Kitap ve II. Meşrutiyet Yıllarında Dergiler”, Millî Kültür, Nu.38, Şubat 1982. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan(Grup Konu Editörü Proje Yöneticisi üyesi) / Emeği Geçen Prof. Dr. Ahmet Mermer/ Yrd. Doç. Dr. Ömer ÇAKIR Prof. Dr. Ahmet MERMER 56 2.4.3.5.Meşrutiyet Döneminde Edebî Görüşler Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, II.Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde Edebî Görüşleri II. Meşrutiyet’in ilânından sonra siyasî sahada olduğu gibi edebiyat hayatında da büyük bir canlanma olur. Art arda çıkan gazete ve dergilerde çeşitli yazarlar, hem eser yayımlama hem de edebî düşüncelerini ifade etme imkanı bulurlar. Döneminin sanat ve edebiyat hakkındaki düşüncelerini Meşrutiyet sonrası oluşan edebî topluluk, toplaşma, arayış ve yönelişlerden hareketle ortaya koymak mümkündür. Meşrutiyet sonrası edebî arayışların ilk meyvesi olarak Fecr-i Âtî Encümen-i Edebîsi kurulur(25 Mart 1909). Encümene üye olanlar, dokuz ay sonra (25 Şubat 1910) yayımladıkları bir beyanname ile ne yapmak istediklerini duyururlar. “Sanatı şahsî ve muhterem” olarak değerlendiren Fecr-i Âtî Topluluğu genel olarak “sanat sanat içindir” görüşünü benimsemiştir. Tamamıyla ferdiyetçi olan bu sanat anlayışı dil ve içerik bakımından muhaliflerinin eleştirilerine sebep olmuştur. Ömer Seyfettin’in öncülük ettiği Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi, Millî bir edebiyat yaratmayı gaye edinir. Bunun için de önce edebî dilin millîleştirilmesine çabalar. Ömer Seyfettin bu konudaki düşüncelerini Genç Kalemler’de çıkan “Yeni Lisan” makalelerinde dile getirir. Yeni Lisan’in dil anlayışına göre; bazı istisnalar hariç, Arapça ve Farsça gramer kaideleri ile bu dillere ait çoğul ekleri kullanılmamalı; ancak, Arapça ve Farsça’dan dilimize geçmiş ve halk tarafından benimsenmiş kelimeler korunmalı, İstanbul Türkçesi yazı dili olmalı, diğer Türk lehçelerinden kelime alınmamalı, unutulmuş Türkçe kelimeler diriltilmeye çalışılmamalıdır. İşte bu düşünceler zaman içinde Milli Edebiyat Akımı’nın dildeki tavrını da yönlendirir. Dönemin bir başka edebî görüşü, Nev-Yunanîlik’tir. Yahya Kemal tarafından kısa bir süre de olsa savunulan bu düşünceye göre, yeni Türk şiiri için klasik bir temel olarak tıpkı Batı edebiyatlarında olduğu gibi eski Yunan sanatı esas alınmalıdır. Yakub Kadri’nin de etkilendiği bu düşüncesinde fazla ısrar etmeyen Yahya Kemal, aradığı “öz şiir” için bir süre sonra Divan edebiyatına yönelir ve şiir yelkenine eski şiirin rüzgârını doldurur. Yeni Türk şiirine kaynak arayışı yönündeki düşüncelerden biri de Nâyiler adı altında belirir. Fecr-i Âtî’nin dağılmakta olduğu bir zamanda (1912) bir grup edebiyatçı (Halid Fahri, Hıfzı Tevfik, Orhan Seyfi vs. ) millî bir edebiyat için “millî geçmişe bağlanmak” gerektiği görüşünü savunur. Mevlânâ, Yunus Emre gibi şahsiyetlerin eserlerindeki mistisizm ve lirizmi, bugüne taşımak isteyen şair ve yazarlar için neyden mülhem Nâyiler denilmiştir. Birinci Dünya Harbi’nin en çetin günleri yaşanırken edebiyat dünyasındaki “umûmî karışıklık ve boşluğu” doldurmak isteyen bazı edebiyatçılar “ibdaî bir edebiyat” yapmak üzere Şairler Derneğini kurarlar (1917). Aralarında Ömer Seyfettin, Hasan Zeki, Orhan Seyfi, Hakkı Tahsin, Yahya Saim, Faruk Nafiz gibi isimlerin bulunduğu dernek mensupları sade dil ve hece vezni konusunda Yeni Lisan anlayışını benimseyecek, muhtevada ise serbest davranacaklardır. Kısaca, Meşrutiyet’in akabinde Fecr-i Âtî ile başlayan “sanat sanat içindir” görüşü, başta savaşlar olmak üzere türlü siyasî, sosyal faktörlerin tesiri ile “sanat toplum içindir” şeklinde bir gelişme göstermiştir. 57 Kaynak (Source): Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılap Kitabevi, 5.bsk., Ank. 1990. Ali Canib Yöntem’in Yeni Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri, (Haz. A.Sevgi-M.Özcan), Star Ofset, Konya 1995. Argunşah, Hülya, “Millî Edebiyat”, Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ank. 2005. Çetişli, İsmail, Nurullah Çetin, Abide Doğan, Alim Gür, Şenol Demir, Cengiz Karataş, II. Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, Akçağ Yay., Ank. 2007. Emiroğlu, Öztürk, Türkiye’de Edebî Topluluklar, Akçağ Yay., 3.bsk., Ank. 2008. Ercilasun, Bilge, “Eleştiri(1860-1923)”, Türk Edebiyatı Tarihi, C.3, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İst. 2006. Ercilasun, Bilge, İkinci Meşrutiyet Döneminde Tenkit 1.Türkçü Tenkit, TKAE Yay., Ank. 1995. Genç Kalemler Dergisi (Haz. Parlatır, İsmail, Çetin, Nurullah), Türk Dil Kurumu Yay., Ank. 1999. Kabadayı, Hayriye, Fecr-i Âtî Edebî Topluluğunun Dil ve Edebiyat Görüşleri, Ank., Ün., Sos., Bilm., Enst., (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ank. 1987. Karaosmanoğlu, Yakub Kadri, Gençlik ve Edebiyat Hatıraları, İletişim Yay., 2.bsk., İst. 1990. Kolcu, Hasan, Türk Edebiyatında Hece-Aruz Tartışmaları, Kültü Bakanlığı Yay., Ank. 1993. Levend, Agâh Sırrı, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yay., Ank. 1972. Mehmet Akif Ersoy’un Makaleleri(Haz. Abdülkerim Abdülkadiroğlu-N.Abdülkadiroğlu), KTB Yay., Ank. 1987. Okay, Orhan, Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, Dergâh Yay., İst. 2005. Polat, N.Hikmet, “Yeni Nesil Tarafından Rübab Mecmuasında Fecr-i Âtî’ye Karşı Yürütülen Mücadele”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı:19, Ağustos 1982. Tural, Sadık, “II. Meşrutiyet Döneminde Türk Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, C.3, TKAE Yay., Ank. 1992. Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, KTB Yay., Ank. 1985. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan(Grup Konu Editörü Proje Yöneticisi üyesi) / Emeği Geçen Prof. Dr. Ahmet Mermer/ Yrd. Doç. Dr. Ömer ÇAKIR Prof. Dr. Ahmet MERMER 58 2.4.3.6.Meşrutiyet Döneminde Şiir Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, II.Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde Şiir Meşrutiyet’in ilânı siyasî bir hadisedir ve edebiyattaki ilk yansımaları da siyasî olur. İlânı müteakip yayımlanan şiirlere bakıldığında genellikle önceki idareyi ağır bir şekilde eleştiren, Meşrutiyeti yücelten siyasî manzûmeler olduğu görülür. Diğer türlerde de benzer özelliğin hâkim olduğu bu eserlerin büyük bir kısmı edebî değerden yoksundur. Dolayısıyla ilk zamanlar siyasî, ideolojik içerikli bir edebiyat oluşur. Bu duruma Servet-i Fünûn Topluluğu’nun üstatlarından umulan tepki gösterilmeyince, adeta gençler edebiyata sahip çıkmaya çalışır ve bir araya gelerek Fecr-i Âtî (Yarının Şafağı) adı altında bir topluluk kurmaya karar verirler (25 Mart 1909). Yaklaşık bir yıl sonra 24 Şubat 1910 tarihli Servet-i Fünûn dergisinde bir beyanname ile düşüncelerini ifade eden topluluğun temel amacı, estetik kaygı güderek Türk edebiyatının gelişmesi için çalışmaktır. İçlerinde şiirle meşgul olanlar; Ahmet Haşim, Emin Bülend, Tahsin Nahid, Celâl Sahir, Handullah Subhi, Ali Canib, Fazıl Ahmed, Mehmed Behçet ve Fuad Köprülü’dür. Sanatı “şahsî ve muhterem” kabul etmeleri topluluğun en önemli prensibi olmuştur. Ne var ki, görüşleri ve şiiriyle Servet-i Fünûn’un bir çeşit devamı olmaktan öteye gidemeyen Fecr-i Âtî edebiyatçıları birkaç yıl sonra dağılmıştır (1912). Bir arada bulundukları yıllarda genellikle aşk ve tabiat temalarını işlemişlerdir. Heceye ilgi göstermeyen Fecr-i Âtî şairleri, yaygın olarak aruz veznini; nazım şekli olarak da tıpkı Servet-i Fünûn mensupları gibi Batı kaynaklı şekilleri kullanmışlardır. Fecr-i Âtî şairleri, Ahmet Haşim hariç zaman içinde Millî Edebiyat Akımı’na yönelmişlerdir. Bunda Balkan Savaşları sebebiyle toplum için sanat anlayışının hâkim olmaya başlamasının payı büyüktür. Fecr-i Âtî mensuplarının çoğunu çatısı altında toplayan ve dönemin en güçlü akımını oluşturan Milli Edebiyat’ın kökleri Mehmet Emin’in 1897 Türk-Yunan Savaşı sırasında yazdığı şiirlere uzanır. Sade dil, hece vezni ve millî heyecanın hâkim olduğu bu tarz şiirler art arda girilen savaşlar sebebiyle II. Meşrutiyet döneminde ilgi görür. Millî Edebiyat Akımı bir topluluk özelliğinden ziyâde birçok fikrî ve edebî eğilimin biraz da Balkan ve I. Dünya Savaşı’nın tesiriyle bir araya geldiği geniş bir yelpazedir. Bu yelpazede; Yahya Kemal, Mehmet Akif, Rıza Tevfik, Ziya Gökalp, Ali Canip, Ömer Seyfettin, Aka Gündüz, Enis Behiç, Orhan Seyfi, Yusuf Ziya, Faruk Nafiz gibi bir çok şair bulunmaktadır. Millî Edebiyat şiirinde vezin, hecedir. Ancak yukarıda adı geçen şairlerden Mehmet Akif tamamen aruzla, Yahya Kemal de bir şiiri (Ok) hariç şiirlerini aruz vezni ile yazmıştır. Diğer şairler, Meşrutiyet’in ilk yıllarında aruzla yazmış olsalar da zamanla aruza veda edip heceyi tercih etmişlerdir. Millî Edebiyat şiiri, genellikle sosyal içeriklidir. Bu bağlamda; fikrî, siyasî ve ideolojik yönü ön planda olan şiirler, vatanî şiirler, Anadolu ve memleket şiirleri, fakirlik ve yoksulluğun anlatıldığı şiirler, kadın, aile ve çocuklara dair şiirler, dinî-tasavvufî şiirler, mizah ve hiciv şiirleri sosyal konulu şiirlerdir. Bunların yanında; aşk, gurbet, yalnızlık, bedbinlik, ölüm, tabiat gibi ferdî konu ve temalı şiirler de bulunmaktadır. Millî Edebiyat şiiri, Servet-i Fünûn ve Fecr-i Âtî şiiri ile mukayese edildiğinde; yalın ve açık bir Türkçe ile kaleme alındığı görülür. Bunda Ömer Seyfettin ve arkadaşlarının Yeni Lisan hareketi (1911) ile sade ve sağlam dil bilinci oluşturma çabalarının etkisi olsa gerektir. Millî Edebiyat şiirinde şekil açısından öncelikli kaynak Halk edebiyatı olmakla beraber Divan 59 edebiyatı nazım şekillerinin yanında Batılı (Sone, terza-rima vb.) nazım şekilleri de kullanılmıştır. Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, “XX.Yüzyılın Başlarında Türk Şiir”, Türkler, C.15, Yeni Türkiye Yay., Ank. 2002. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yay., Ank. 1996. Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, İnkılâp Kitabevi, İst. 1986. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılap Kitabevi, 5.bsk., Ank. 1990. Argunşah, Hülya, “Millî Edebiyat”, Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ank. 2005. Çakır, Ömer, Türk Şiirinde Çanakkale Muharebeleri, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 2004. Çetişli, İsmail, Nurullah Çetin, Abide Doğan, Alim Gür, Şenol Demir, Cengiz Karataş, II. Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, Akçağ Yay., Ank. 2007. Doğumunun 100. Yılında Yahya Kemal Beyatlı, Marmara Ün. Yay., İst. 1984. Doğumunun Yüzüncü Yılında Ahmet Haşim, AKM. Yay., Ank. 1992. Doğumunun Yüzüncü Yılında Yahya Kemal Beyatlı, AKM., Yay., Ank. 1994. Gökçek, Fazıl, Mehmet Akif’in Şiir Dünyası, Dergâh Yay., İst. 2005. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri-1, Dergâh Yay., 11. bsk., İst. 1991. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar-1, Dergâh Yay., 2.bsk., İst. 1992. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar-2, Dergâh Yay., 2.bsk., İst. 1994. Karaca, Nesrin Tagizade, Celal Sahir Erozan, KB. Yay., Ank. 1992. Kolcu, Ali İhsan, Millî Edebiyat I Şiir, Salkımsöğüt Yay., 1.bsk., Konya 2007. Mehmet Akif, Safahat, (Haz. M.Ertuğrul Düzdağ), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987. Okay, Orhan, Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, Dergâh Yay., İst. 2005. Okay, Orhan, Mehmed Âkif Bir Karakter Heykelinin Anatomisi, Akçağ Yay., Ank. 1998. Önal, Mehmet, Yusuf Ziya Ortaç, KTB Yay., Ank. 1986. Özgül, M.Kayahan, Arayışlar Devri Türk Şiiri Antolojisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ank. 2000. Tanpınar, Ahmet Hamdi, Yahya Kemal, Dergâh Yay., İst. 1992. Tansel, Fevziye Abdullah, Mehmet Emin Yurdakul’un Eserleri –I Şiirler, TTK Yay., Ank. 1989. Tansel, Fevziye Abdullah, Ziya Gökalp Külliyatı-1 Şiirler ve Halk Masalları, TTK Yay., Ank. 1977. Türk Dili, (Çağdaş Türk Şiiri Özel Sayısı), Sayı: 481-482, Ocak-Şubat 1992. Uçman, Abdullah, Rıza Tevfik’in Şiirleri ve Edebî Makaleleri Üzerinde Bir Araştırma, Kitabevi Yay., İstanbul 2004. Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, KTB Yay., Ank. 1985. Yahya Kemal, Kendi Gök Kubbemiz, MEB Yay., İst. 1992. Yetiş, Kazım, Mehmet Âkif’in Sanat-Edebiyat ve Fikir Dünyasından Çizgiler, Ank. 1992. 60 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan(Grup Konu Editörü Proje Yöneticisi üyesi) / Emeği Geçen Prof. Dr. Ahmet Mermer/ Yrd. Doç. Dr. Ömer ÇAKIR Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.3.7.Meşrutiyet Döneminde Nesir Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, II.Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde Nesir Meşrutiyet’ten (1908) Mütâreke’ye kadarki (1918) zaman dilimine nesir açısından baktığımızda; tıpkı şiirde olduğu gibi hikâye, roman, tiyatro, makale vs. türlerinde zengin bir yazar ve eser kadrosundan söz etmek mümkündür. Zira, bu dönemde; Tanzimatçılardan (Ahmet Midhat), Servet-i Fünûnculardan, Fecr-i Âtîcilerden, Millî Edebiyatçılardan ve bağımsız isimlerden (Hüseyin Rahmi, Mehmet Celâl, Fatma Aliye ) bir çok sanatçı eser yayımlar. Fecr-i Âtî üyeleri, kullandıkları dil ve işledikleri ferdî temalar bakımından nesirde de Servet-i Fünûn neslinin bir devamı görünümünde iken, Millî Edebiyat Akımı’na bağlı yazarlar, konuşma dili ve üslubunun hâkim olduğu, sosyal içerikli yeni bir roman ve hikâye tarzını ortaya koymaya çalışmışlardır. Bu sırada Halit Ziya ve Mehmed Rauf gibi isimler kendi çizgilerini sürdürmüş; bağımsız şahsiyetler ise eskiden olduğu gibi herhangi bir edebî topluluğa dahil olmamıştır. Fecr-i Âtî mensubu hikayeci ve romancılarından Cemil Süleyman ve İzzet Melih öne çıkan isimlerdir. Hikâyelerini Timsal-i Aşk (1910) ve Ukde (1912) adlı kitaplarda bir araya getiren Cemil Süleyman’ın psikolojik tahlilleri ile dikkat çeken üç adet romanı bulunur: İnhizam (1911), Siyah Gözler (1912), Kadın Ruhu (1914). İzzet Melih’in daha ziyade romantik aşkları anlattığı, bu yıllarda yayımlanmış, Tezad(1912) romanı ile Sermed(1918) adlı hikâyesi vardır. Fecr-i Âtî’de tiyatro ile daha çok Şahabeddin Süleyman ve Tahsin Nahid uğraşmıştır. Teknik bakımdan zayıf olan tiyatrolarda genellikle bireysel konular işlenmiştir. Millî Edebiyat Akımı’nın önde gelen hikâye ve romancıları ise şunlardır: Ömer Seyfettin, Refik Halit, Memduh Şevket, Ahmet Hikmet Müftüoğlu, Yakub Kadir, Halide Edip, Reşat Nuri, Aka Gündüz, Raif Necdet ve Müfide Ferid. Aslında bu isimlerden bazıları daha önce Fecr-i Âti (Yakub Kadri) veya Servet-i Fünûn (Ahmet Hikmet) mensubu iken zamanla Millî Edebiyat’a yönelmişlerdir. Millî Edebiyat sanatçıları, eserlerinde hem Tanzimat’tan beri oluşan hikâye ve roman birikiminin hem de Batı’nın etkisinde kalmışlardır. Özellikle hikâye türünde olay anlatımına 61 önem veren Maupassant tarzının benimsendiği görülür. Bu dönemde Ömer Seyfettin ve Refik Halid’in kalemiyle hikâye türü teknik, içerik ve dil açısından önemli bir gelişme gösterir. Devrin gazete ve dergilerinde çok sayıda hikâye yayımlanır. Aynı şekilde tefrika edilen veya kitap halinde yayımlanan roman sayısında da ciddi artış olur. Öyle ki, 1908-1918 arası iki yüzün üzerinde roman veya uzun hikâye/kısa roman neşredilir. Bunlar arasında popüler özellikte olanlar olduğu gibi edebî değeri olan hikâye ve romanlar da bulunmaktadır. Bu dönemde kitap halinde basılmış olan hikâyelere; Halide Edib’in Harab Mabedler (1911), Yakub Kadri’nin Bir Serencam (1913), Ömer Seyfettin’in Eshâb-ı Kehfimiz (1918) ve Harem (1918); Aka Gündüz’ün Türk’ün Kalbi (1913), Raif Necdet’in Ufûl (1913); romanlara da Halide Edib’in Handan (1912), Yeni Turan(1913), Aka Gündüz’ün Zifaf Hatırası (1914), Odalığın Defteri (1914) ve Müfîde Ferid’in Aydemir (1918) adlı eserleri örnek verilebilir. Yakub Kadri ve Reşat Nuri’nin romanları ise 1918 sonrası yayımlanmıştır. Mütarekeye kadar yayımlanan hikâye ve romanlarda ele alınan konular ana çizgileri ile şöyle sıralanabilir: Sultan II. Abdülhamit ve dönemindeki uygulamaların eleştirisi, Meşrutiyet’e övgü ve hürriyetten duyulan sevinç, yeni dönemden beklentiler, bu sırada ortaya çıkan fikir akımları (Türkçülük, Osmanlıcılık vb.), savaşlar, bürokrasideki çarpıklıklar, kadın ve aile, yanlış batılılaşma ve etkileri, eğitim, Anadolu insanının içinde bulunduğu durum vs. Öte yandan, Meşrutiyet’in ilanından sonra tiyatro türündeki eserlerde de büyük bir artış olur. Bir kısmı sahnelenme imkanı bulan tiyatroların konuları genelde hikâye ve romanda işlenenlerle paralellik arz eder. Kaynak (Source): Akı, Niyazi, Yakub Kadri Karaosmanoğlu(İnsan-Fikir-Eser Üslup), İst. 1960. Aktaş, Şerif, Refik Halit Karay, KTB Yay., Ank. 1986. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılap Kitabevi, 5.bsk., Ank. 1990. Andı, Fatih, Ömer Seyfettin, Şule Yay., İst. 1999. Argunşah, Hülya, “Millî Edebiyat”, Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ank. 2005. Banarlı, Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C.2, MEB Yay., İst. 1971. Büyük Türk Klasikleri, C.10-14, Ötüken yay., İst. 1990. Ceyhan, Nesîme, II. Meşrutiyet Dönemi Türk Hikâyesi(1908-1918), Selis Yay., İst. 2009. Çetişli, İsmail, Memduh Şevket Esendal, Akçağ Yay., Ank. 2004. Çetişli, İsmail, Nurullah Çetin, Abide Doğan, Alim Gür, Şenol Demir, Cengiz Karataş, II. Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, Akçağ Yay., Ank. 2007. Gündüz, Osman, Meşrutiyet Romanında Yapı ve Tema, C.I-II, MEB Yay., Ank. 1997. Kaplan, Mehmet, Hikâye Tahlilleri, Dergâh Yay., İst. 1979. Kolcu, Ali İhsan, Millî Edebiyat II Nesir, Salkımsöğüt Yay., 1.bsk., Konya 2007. Levend, Agâh Sırrı, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yay., Ank. 1972. Okay, Orhan, Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, Dergâh Yay., İst. 2005. Tanpınar, Ahmet Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yay., İst. 1977. Hece Dergisi (Türk Öykücülüğü Özel Sayısı), Sayı: 46-47, Ekim-Kasım 2000. Hece Dergisi (Roman Özel Sayısı), Sayı: 65-67, Mayıs-Haziran-Temmuz 2002. Kudret, Cevdet, Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman, C.2, Varlık yay., İst. 1978. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I, İletişim Yay., İst. 1983. 62 Uçman, Abdullah, Rıza Tevfik’in Şiirleri ve Edebî Makaleleri Üzerinde Bir Araştırma, Kitabevi Yay., İstanbul 2004. Yalçın, Alemdar, II. Meşrutiyette Tiyatro Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yay., Ank. 2002. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan(Grup Konu Editörü Proje Yöneticisi üyesi) / Emeği Geçen Prof. Dr. Ahmet Mermer/ Yrd. Doç. Dr. Ömer ÇAKIR Prof. Dr. Ahmet MERMER 3.4.3.8.Meşrutiyet Döneminde Eleştiri ve Edebiyat Tarihi Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, II.Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde Eleştiri ve Edebiyat Tarihi II. Meşrutiyet’in ilânından sonra; edebî, fikrî, siyasî pek çok meselenin konuşulup tartışıldığı bir ortam oluşur. Bu bağlamda söz konusu dönemde hareketli bir edebî eleştiri hayatından söz etmek mümkündür. Bunun yanında, aynı dönemde Türk edebiyatı hakkında bilgi verici bazı kitaplar basılmış ve yeni edebiyat tarihleri yazılmıştır. Kurulduktan bir süre sonra Fecr-i Âti topluluğu üyeleri, kendilerine yöneltilen eleştirilere cevap vermek amacıyla geniş bir tartışma içine girerler. Genç Kalemler’in millî bir dil ve edebiyat yaratma çabası ile Fecr-i Âtî’nin dil ve edebiyat anlayışı pek uyuşmaz. Zira, dilde sadeleşme fikrine Fecr-i Âtî üyeleri karşı çıkar. İşte bu durum, iki edebî hareketin birbirini eleştirmesine sebep olur. Bunları; Servet-i Fünûn, Resimli Kitap ve Rübab dergilerinden okumak mümkündür. Diğer yandan, Servet-i Fünûn mensuplarından Cenab Şahabeddin de Milli Edebiyat hareketine karşı çıkar ve Ali Canib’le şiddetli bir münakaşaya girer. İki edebiyatçı arasında çeşitli gazete ve dergilerde cereyan eden bu eleştiri yazıları daha sonra kitap olarak da basılmıştır (Millî Edebiyat Meselesi ve Cenab Bey’le Münakaşalarım, 1918). Dönemin basını incelendiğinde; “tasfiye-i lisan”, “dünküler-bugünküler”, “hece-aruz”, “Ferc-i Âti/Nesl-i Âti”, “yeni lisan” ve “Millî Edebiyat meselesi” gibi dil ve edebiyata dair birçok konunun tartışıldığı görülür. Millî Edebiyat’a yöneltilen suçlamalara cevap vermeye çalışan “Türkçü tenkit” devrin hâkim görüşünü yansıtır. Bunların yanında Mehmet Akif’in “Safahat”ının ilk kitabı, Hüseyin Rahmi’nin “Cadı” romanı gibi çeşitli eserler üzerine yapılan tartışmalar da bulunmaktadır. Ayrıca, çeşitli gazete ve dergilerde yayımlanmış; Hamdullah 63 Subhi, Yakub Kadri, Köprülüzâde Mehmet Fuad ve Şahabeddin Süleyman’a ait eleştiri yazıları devrin edebî eleştirisi için önemlidir. Balkan Savaşları sırasında başlayıp I. Dünya Harbi günlerinde tekrar gündeme gelen Türk edebiyatında “harp edebiyatı” var mıdır, yok mudur şeklindeki münakaşa da dikkat çekicidir. Öte yandan, bu dönemde edebî faaliyetlerin bir parçası olarak Türk edebiyatı hakkında çeşitli kitapların yayımlandığı görülmektedir. Bunların bazısı eleştiri ( Şahabeddin Süleyman, Tenkidât-ı Edebiye: Abdülhak Hâmid Hayatı ve Sanatkar, İst., 1913), bazısı edebî bilgiler kitabı (Şahabeddin Süleyman-Köprülüzade Mehmed Fuad, Malûmât-ı Edebiyye, 1915; Süleyman Fehmi, Edebiyat, 1909; Muhiddin, Yeni Edebiyat, 1914) bazısı da edebiyat tarihi (Şahabeddin Süleyman, Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye, 1910) özelliği taşımaktadır. Fuat Köprülü’nün “Türk Edebiyatı Tarihinde Usül” (Bilgi Mecmuası, Nu.1, Yıl: 1913) adlı makalesi edebiyat tarihi yazımında metot meselesi açısından bir dönüm noktası olur. Artık, Gustave Lanson’un düşüncelerinin tesiri altında edebiyat tarihi, medeniyet tarihinin bir parçası olarak görülür. Böylece Türklüğü her alanda bir bütün olarak görme eğilimi yaygınlaşır. Denilebilir ki, bu dönemde Türk edebiyatı tarihi yazıcılığı “olgunlaşmaya doğru” önemli adımlar atar. Abdülhalim Memduh’un “tezkire”den “edebiyat tarihi”ne geçiş örneği olarak bilinen Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye”sinden(1888) sonra adında “edebiyat tarihi” ibaresi olan kitaplar bu yıllarda yayımlanır. Şahabeddin Süleyman’ın yukarıdaki kitabının dışında Faik Reşat’ın Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye’si (1911), Köprülüzade Mehmet Fuat ve Şahabettin Süleyman’ın Yeni Osmanlı Tarih-i Edebiyatı(1913), Köprülüzade Mehmet Fuat’ın Türk Tarih-i Edebiyatı Dersleri-I (1913) ve Türk Tarih-i Edebiyatı Derslerinden-II (1913), Mehmet Hayrettin’in, Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye Dersleri(1914) bu dönemde basılan edebiyat tarihleridir. Kaynak (Source): Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılap Kitabevi, 5.bsk., Ank. 1990. Andı, Fatih, Edebiyat Araştırmaları-I, Kitabevi Yay., İst. 2000. Çakır, Ömer, Türk Şiirinde Çanakkale Muharebeleri, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 2004. Ercilasun, Bilge, İkinci Meşrutiyet Döneminde Tenkit 1.Türkçü Tenkit, TKAE Yay., Ank. 1995. Ercilasun, Bilge, “Eleştiri(1860-1923)”, Türk Edebiyatı Tarihi, C.3, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İst. 2006. Genç Kalemler Dergisi (Haz. Parlatır, İsmail, Çetin, Nurullah), Türk Dil Kurumu Yay., Ank. 1999. Gürsoy, Ülkü, II. Meşrutiyet Dönemi Dergileri Üzerine Bir Araştırma, Gazi Ün. Sosyal Bilm. Enst., (Basılmamış doktora tezi), Ank. 1991. Kolcu, Ali İhsan, Millî Edebiyat II Nesir, Salkımsöğüt Yay., 1.bsk., Konya 2007. Kolcu, Hasan, Türk Edebiyatında Hece-Aruz Tartışmaları, Kültü Bakanlığı Yay., Ank. 1993. Levend, Agâh Sırrı, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yay., Ank. 1972. Okay, Orhan, Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, Dergâh Yay., İst. 2005. Polat, Nazım Hikmet, “Türk Edebiyatı Tarihçiliği Çalışmalarının Neresindeyiz”, Beşinci Türk Kültürü Uluslararası Bilgi Şöleni, 17 Aralık 2002, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara(http://turkoloji.cu.edu.tr ) 64 Polat, Nazım H., Rübab Mecmuası ve II. Meşrutiyet Dönemi Türk Kültür, Edebiyat Hayatı, Akçağ Yay., Ank. 2005. Şen, Cafer, Fecr-i Âtî Edebiyatı, Gazi Kitabevi Yay., Ank. 2006. Uçman, Abdullah, Rıza Tevfik’in Şiirleri ve Edebî Makaleleri Üzerinde Bir Araştırma, Kitabevi Yay., İstanbul 2004. Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, KTB Yay., Ank. 1985. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ank. 2005. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan(Grup Konu Editörü Proje Yöneticisi üyesi) / Emeği Geçen Prof. Dr. Ahmet Mermer/ Yrd. Doç. Dr. Ömer ÇAKIR Prof. Dr. Ahmet MERMER 65 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ DİL VE EDEBİYAT TÜRK EDEBİYATI YENİ TÜRK EDEBİYATI MÜTAREKE DÖNEMİ EDEBİYATI Doç. Dr. Şahmurat ARIK ARALIK - 2009 ANKARA 66 2.4.4. MÜTAREKE DÖNEMİ EDEBİYATI 2.4.4.1. Mütareke dönemine ilişkin genel değerlendirme Anahtar Kelimeler: I. Dünya Savaşı, Mondros, Millî Mücadele, Mustafa Kemal Paşa, Kazım Karabekir, Lozan, Antlaşma, Mütareke dönemi. Birinci Dünya Savaşı’ndan mağlup ayrılan Osmanlı İmparatorluğu, 1918 yılında imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması’yla müttefikleri gibi silah bırakır. Bu antlaşma ile birlikte İmparatorluğun birçok yeri İtilaf devletlerince işgal edilir. 13 Kasım 1918'de İtilaf donanmalarına mensup bir filo Çanakkale ve İstanbul boğazlarındaki askeri tesisleri işgal eder. Aralık 1918 ve Ocak 1919 aylarında Fransız ve İngiliz birlikleri; Antakya, İskenderun, Adana, Tarsus, Kilis ve Antep'e girerler. Öte taraftan Batum, Ardahan, Kars vilayetlerinden Türk ordusu çekilir. Bütün bunların yanında 1918’de İstanbul; 1919’da ise İzmir işgale uğrar. Yunanların İzmir’de Türklere karşı yaptıkları mezalimle birlikte, Kuva-yı Milliye adı verilen küçük silahlı gruplar direnişe geçmişlerdir. Bu yapılanma Mustafa Kemal Paşa idaresinde şekillenecek Millî Mücadele’nin çekirdeğini oluşturacaktır. 1919’da toplanan Paris Barış Konferansı, Türklerle ilgili yapılacak olan barış antlaşmasının belirsiz bir tarihe ertelemişti. Meclisin dağıtılması ve vekillerin Malta’ya sürgün edilmesi milli birlik fikrini kuvvetlendirir. 23 Mayıs 1919’da Fatih ve Sultanahmet'te Türk siyasi tarihinin en büyük kitle gösterileri düzenlenmiştir. Bütün bunlar; direniş fikrinin, İttihat ve Terakki mensupları ve yandaşlarının görüşü olmaktan çıkarak tüm ülke sathına yayılmasını sağlar. Ordu müfettişi olarak Karadeniz’deki olayları incelemek için görevlendirilen Mustafa Kemal Paşa, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkar. Amacı Anadolu’ya geçerek Millî Mücadele’yi başlatmaktır. Mustafa Kemal; 21 Haziran 1919’da, 9. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir, Refet ve Ali Fuat Paşalar ve Ege’de asayişi sağlamakla görevlendirilen Rauf Bey ile Amasya'da buluşarak, Amasya Tamimi'ni yayımlar. Bildiri, ulusal bağımsızlığın ancak ulusun "azim ve iradesi" ile sağlanacağını vurgulayarak, ülke çapında bir direniş hareketinin işaretini verir. Kâzım Karabekir'in öncülüğünde Erzurum'da toplanan Doğu İlleri Müdafaayı Hukuk Cemiyeti Kongresi, askeri görevlerinden istifa eden Mustafa Kemal'i kongre başkanı seçmiştir. Ayrıca kongrede, Doğu illerinin Ermeni işgaline uğramasına engel olunacağı ve Amerikan mandasına karşı durulacağı kararı alınmıştır. Sivas Kongresiyle birlikte de Osmanlı hükümetiyle bağların koparılması ve yurt genelinde örgütlenme çalışmasını yürütmek amacıyla bir Heyet-i Temsiliye kurulması kararlaştırılmıştır. 1920’de İstanbul’da tekrar açılan ve son Osmanlı Mebusan Meclisi kabul edilen meclis, tam bağımsızlığı hedef göstererek, .Milli Mücadele’ye devam etme kararı alır. Rauf Orbay başkanlığındaki meclis bu karar üzerine İngilizler tarafından kapatılır ve vekiller tutuklanır. İstanbul’daki Meclis’in kapatılmasıyla birlikte 1920’de Ankara’da Büyük Millet Meclisi açılır. Mustafa Kemal Paşa, meclis başkanı seçilir. Doğu cephesinde Ruslarla anlaşma sağlanırken Güney cephesinde de Fransızlarla anlaşmaya varılır. Bu sırada iç isyanları bastırmak için İstiklal Mahkemeleri kurulur. Londra Barış Konferansı’na İstanbul Hükümetiyle birlikte davet edilen Ankara Hükümeti, Sevr Antlaşmasını kabul etmez. Bunun üzerine Ankara’ya doğru harekete geçen Yunan ordusu Türk ordusunun direnişiyle karşılaşır. 1922’de savunmadan saldırıya geçen Türk ordusu Yunan ordusunu mağlup ederek İzmir’i işgalden kurtarır. Eylül 1922’de imzalanan Mudanya Ateşkes Antlaşması’yla İngilizler işgale son vermişlerdir. Böylelikle Büyük Millet Meclisi ülke çapında hâkimiyeti bütünüyle eline almıştır. 1922’de Saltanat kaldırılır, ülkeyi terk eden VI. Mehmet Vâhdüddîn’in yerine 67 veliaht Abdülmecid Efendi halife ilan edilmiştir. 1923’te imzalanan Lozan Barış Antlaşması’yla bugünkü Türkiye Cumhuriyeti sınırları belirlenmiş, azınlıklarla ilgili düzenlemeler yapılmıştır. 19 Ekim 1923 tarihinde ise, yeni kurulan devletin idare şekli Cumhuriyet olarak ilan edilmiştir. Mütareke dönemi olarak adlandırılan ve 1918-1923 yıllarını kapsayan bu dönem, Türk milletinin yeniden doğduğu, kendi gücünü keşfettiği bir dönem olmuştur. Yurt geneline yayılan direniş fikri Türk edebiyatının yetiştirdiği şair ve yazarların hayal ve ruh dünyalarına da girmiştir. Mehmet Akif (Ersoy), Halide Edip (Adıvar), Midhat Cemal (Kuntay), Halide Edib (Adıvar), Yakub Kadri (Karaosmanoğlu), Hamdullah Subhi (Tanrıöver), Samih Rıfat, Müftüoğlu Ahmed Hikmet, Ali Ekrem (Bolayır), Celal Sahir (Erozan), İzzet Ulvi, Enis Behiç (Koryürek), Celal Nuri (İleri), Ahmed Ağaoğlu, Ruşen Eşref (Ünaydın), Halid Fahri (Ozansoy), Yusuf Ziya (Ortaç), Falih Rıfkı (Atay), Faruk Nafiz (Çamlıbel), ibrahim Alâeddin (Gövsa), Halil Nihad (Bozte-pe), Orhan Seyfi (Orhon), İsmail Sevük), Müfide Ferid (Tek), Şükûfe Nihal (Başar), Halide Nusret (Zorlutuna) gibi isimler; yazılarıyla, eserleriyle buhranlı günlerde milletin yanında olmuşlar, istiklal mücadelesinin haklılığını ortaya koymak için çabalamışlardır. Kaynak (Source): Akşin, Sina, Türkiye Tarihi, C: 4, Cem Yayınevi, İstanbul 2000. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1995. Cebesoy, Ali Fuad , Milli Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, İstanbul 2000. Polat, N. Hikmet, “XX. Asrın Şafağında Türkiye”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.1-56. Safa, Peyami, Türk İnkılabına Bakışlar, Ötüken Yay., İstanbul 1990. Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye`de Siyasal Gelişmeler 2 (1876-1938) Mütareke, Cumhuriyet ve Atatürk Dönemi, İstanbul Bilgi Üniv. Yay., İstanbul 2009. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Şahmurat ARIK Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 68 2.4.4.2. Mütareke Döneminde Fikir ve Sanat Ortamı Anahtar Kelimeler: Mütareke döneminde fikir ve sanat ortamı etrafında ortaya çıkan tartışmalar ve dönemin farklı sanat görüşleri. Mütareke döneminin fikir ve sanat ortamının temelleri Genç Kalemler dergisiyle atılmıştır. Mütareke döneminde Türkçülük fikrinin edebiyatçılar arasında ağır bastığı görülür. Yeni Mecmua, Büyük Mecmua, Nedim, Türk Derneği, Şair, Dergâh, gibi dergiler dönemin fikir ve sanat ortamının oluşmasında önemli bir yere sahip olmuşlardır. Milli Edebiyat döneminin ana tartışmalarından hece-aruz tartışmaları mütareke yıllarında da ön plandadır. Özellikle Nedim ve Şair dergileri etrafında bu konuda önemli tartışmalar yaşanmıştır. Mütareke yıllarının ilk önemli tartışması Ömer Seyfettin’in Tercüman gazetesinde neşrettiği Şiir Başka alı makalesi üzerine Halit Fahri ve Yusuf Ziya arasında yaşanmıştır. Halit Fahri’nin aruza dönmesini eleştiren Ömer Seyfettin’e, Halit Fahri; Şiire Karışmayın başlıklı yazısıyla karşılık verir. Reşîd Süreyya da Halit Fahri’ye destek verir. Bu yazıya cevap Yusuf Ziya’dan gelmiştir. Tahsin Nahid ve Hıfzı Tevfik de hece-aruz tartışmalarına katılmadan bu konu hakkındaki görüşlerini dile getirmişlerdir. Cenap Şahabettin ise hece veznine karşı bir tavır alarak bununla ilgili yazısını Edebî Mecmua’da kaleme almıştır. Bu konudaki tartışmalar mizah sahasına da yansımıştır. Halit Fahri ve Aka Gündüz gibi isimler, bu tartışmaya mizahî bir üslupla yaklaşanlar arasındadırlar. Mütareke döneminde hecenin gittikçe aruz karşısında güçlendiği görülür. Mütareke döneminin hece-aruz tartışması ekseninde sanat için farklı yollar arayan oluşumlar varlığını sürdürmektedirler. 1914 yılında Rübab Mecmuası etrafında şairlerin oluşturdukları Nâyîler adlı topluluk uzak geçmişe yönelir. Yunus Emre ve Mevlana gibi isimlerden hareket eden şairler, şiirlerini millî değerler ve hassasiyetler etrafında oluşturmaya çalışırlar. Bu topluluk Mütareke döneminin sonunda dağılır. Bu devirde sanat ve fikir alanında ortaya atılan bir diğer hareket Nev-Yunanîlik’tir. Yahya Kemal’in yurt dışında aldığı eğitimin etkisiyle ortaya koyduğu bu eğilim Yakup Kadri ve Salih Zeki Aktay tarafından da desteklenmiştir. Bir havza medeniyeti fikrinden hareket eden Yahya Kemal, Yunan medeniyetini bu noktada temel almıştır. Fakat kısa sürede bu görüşünden vazgeçerek, milli duyuş ve düşünüş tarzına dönmüştür. Savaş ortamının yaşandığı bu dönemin sanat anlayışı, Millî Edebiyat’ın devamı olan millîlikgayr-ı millîlik tartışmaları etrafında şekillenir. Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, “Millî Edebiyat Dönemi: Hikâye”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.175-224. Aktaş, Şerif, “Millî Edebiyat Dönemi: Roman”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.225-275. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1995. Atalay, Ali, “Millî Edebiyat Döneminde Edebiyat Nazariyatı, Tenkit ve Edebiyat Tarihi”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.274-282. Bayraktutan, Yusuf, Türk Fikir Tarihinde Modernleşme, Milliyetçilik ve Türk Ocakları 1912-1931, Kültür bakanlığı Yay., Ankara 1996. Çelik, Yakup, “Roman1920-1960”, Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İstanbul 2007, s. 217-382. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e, Dergah Yay, İstanbul 2006. 69 Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergah Yay. İstanbul 2004. Enginün, İnci, “Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın Edebiyattaki İzdüşümü” Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. İstanbul 2007, s.383-392. Ertaylan, İ. Hikmet, Türk Edebiyatı Tarihi, C. I. Bakü, Azer-Neşr. Gariper, Cafer, “Yankısız Söyleyişler: Nev-Yunaniler ve Nayiler” Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. İstanbul 2007, s.173-182. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Nesir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Şiir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Hasan, Türk Edebiyatında Hece-Aruz Tartışmaları, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1993. Mardin, Şerif, Türk Modernleşmesi, Makaleler IV, İletişim, İstanbul 1991. Polat, N. Hikmet, “İslamcı Yayın Organları-Türkçü Dernek ve Yayın Organları”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.293-336. Özcan, Hidayet, “Millî Edebiyat Dönemi Edebî Münakaşalar”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.347-351. Özön, Mustafa Nihat, Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Maarif Mat., İstanbul 1941. Ülken Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yay., İstanbul 1998. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Şahmurat ARIK Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.4.3. Edebiyatımızda Mütareke Döneminin Anlatımı Anahtar Kelimeler: Mütareke döneminin olaylarının dönemin şairleri ve yazarları tarafından eserlere yansıtılması Mütareke dönemini konu alan şair ve yazarlar, bu dönem içinde gazete ve dergilerde yayınladıkları yazılarla Millî Mücadele’ye dair düşünce ve duygularını dile getirmişlerdir. Bu ediplerin başında Mehmet Âkif gelir. Yaşananlar karşısında Bülbül adlı şiirini kaleme alır. Mehmet Emin Yurdakul, Millî Mücadele’yi günübirlik yazdığı manzumelerle anlatır. Yahya Kemal de Dergâh mecmuasında Kurtuluş Savaşıi’yla ilgili yazılarını yayımlar. İşgale karşı Süleyman Nazif, açık sözlü tavrıyla yazılarını kaleme alır. Milli Mücadele’ye destek verir. Hamdullah Suphi de kuvvetli söyleyişiyle istiklal mücadelesine destek veren yazılar yayımlamıştır. Yazar bu yazılarını daha sonraki yıllarda Dağ Yolu adı altında iki cilt halinde yayımlanır. Mütareke döneminin edebî anlatılarda yer bulmaya başlaması Cumhuriyet’in ilanından sonra sıklık kazanır. Millî Mücadele’ye destek veren yazarlar, Cumhuriyet sonrasında yazdıkları 70 eserlerle bu mücadeleyi destanlaştırırlar. Bu yazarlar arasında Halide Edip, Yakup Kadri, Aka Gündüz ve Peyami Safa sayılabilir. Bu yazarlardan Halide Edip daha Mütareke döneminde Millî Mücadele’yi konu alan Ateşten Gömlek’i yazar, İzmir’in işgalinden Büyük Taarruz sonrasında Türk ordusunun İzmir’e girişine kadar geçen sürede yaşananları konu alan Türk’ün Ateşle İmtihanı (1962) onun İstiklal Harbi’ni işlediği eserlerindendir. Yakup Kadri, Milli Mücadele’yi anlatan bir diğer yazardır. Milli Mücadele Hikâyeleri savaş dönemini konu alan hikâyeleri barındırır. Yaban’da (1932) Mütareke dönemi aydını ile halk arasındaki kopukluğa dikkat çeker. Aka Gündüz ise, Millî Mücadele’nin ateşli bir savunucusu olarak eserlerinde Mütareke döneminin ortamına sosyal bir tenkit getirir. Dikmen Yıldızı (1928) ve Bir Şoförün Gizli Defteri (1928) gibi eserlerinde bu tenkit açıkça görülür. Tango-Tango (1928) savaş sırasında İstanbul’dan Ankara’ya gelen insanların hayatlarını bir amaç uğrunda harcamalarını konu alır. Yaldız (1930) Mondros Mütarekesi’nden başlayarak Sakarya Meydan Muharebesi’ne kadar geçen sürede yaşananları roman kahramanları etrafında anlatır. Cumhuriyet döneminin güçlü kalemlerinden Peyami Safa da konusunu Mütareke döneminden alan eserler kaleme almıştır. Süngülerin Gölgesinde (1924) adlı uzun hikâyesi ve Biz İnsanlar (1937) adlı romanı bu eserlerdendir. Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, “Millî Edebiyat Dönemi: Hikâye”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.144-174. Aktaş, Şerif, “Millî Edebiyat Dönemi: Roman”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.175-224 Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1995. Atalay, Ali, “Millî Edebiyat Döneminde Edebiyat Nazariyatı, Tenkit ve Edebiyat Tarihi”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.274-282. Çelik, Yakup, “Roman1920-1960”, Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İstanbul 2007, s. 217-382. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e, Dergah Yay, İstanbul 2006. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergah Yay. İstanbul 2004. Enginün, İnci, “Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın Edebiyattaki İzdüşümü” Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. İstanbul 2007, s.383-392. Ertaylan, İ. Hikmet, Türk Edebiyatı Tarihi, C. I. Bakü, Azer-Neşr. Kaplan Mehmet, Hikâye Tahlilleri, Dergah Yay. İstanbul 2004. Kaplan Mehmet, Şiir Tahlilleri I, Dergah Yay., İstanbul 2004. Kıymaz Ahmet, 1918-1928 Arası Romanda Millî Mücadele, Akçağ Yay., Ankara 1991. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Nesir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Şiir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Polat, N. Hikmet, “İslamcı Yayın Organları-Türkçü Dernek ve Yayın Organları”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.293-336. Özcan, Hidayet, “Millî Edebiyat Dönemi Edebî Münakaşalar”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.347-351. Şen, Cafer, “Millî Edebiyat Dönemi: Şiir”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.57-143. 71 Töre, Enver, “Millî Edebiyat Dönemi: Tiyatro”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.225-270. Ülken Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yay., İstanbul 1998. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Şahmurat ARIK Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.4.4. Dönemin Öne Çıkan Düşünceleri Anahtar Kelimeler: Mütareke döneminde öne çıkan düşünceler ve Türkçülük hareketi Edebiyatta Yeni Lisan hareketiyle başlayan milli duruş, Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Ali Canip gibi isimlerin fikirleri ve eserleriyle devrin hâkim edebiyat anlayışını oluşturmuştur. Bu edebî hareket Mütareke yıllarındaki edebî ortamda da etkisini sürdürmüştür. Özellikle istiklal mücadelesinin başlamasıyla millî duyuş ve düşünüş tarzı hemen hemen dönemin bütün şair ve yazarlarının benimsediği bir tavır haline gelmiştir. Ziya Gökalp’in temellerini ortaya koyduğu Türkçülük hareketi Mustafa Kemal Paşa önderliğinde oluşan tam bağımsızlık hareketiyle tamamen örtüşür. Bu dönemde basılan kitap ve makalele özü itibarıyla Türkçülük anlayışına sahiptir. 1923 yılında Ziya Gökalp Türkçülük fikrinin en olgun eserini verir ve Türkçülüğün Esasları’nı (1923) yayımlar. Öte yandan İslamcılık ideolojisinin önde gelen ismi Mehmet Âkif, ülkenin düşmüş olduğu durum nedeniyle milli mücadele saflarında yer alır. Mehmet Akif paralelinde bu dönemde Ziya Gökalp’in Türkçülük ve İslamcılık ideolojilerinin ortak noktalarından hareket eden yazılar yazdığı dikkat çekmektedir. Bu yazılar daha sonraki yıllarda Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak (1929) adlı kitapta toplanmıştır. İmparatorluğun düştüğü acizlik içinde çözüm arayan aydınlar arasında mandacılık fikrinin savunulduğu görülür. Bu düşünceyi savunan isimlerden biri Halide Edip Adıvar’dır. Fakat Milli Mücadele’nin başlamasıyla Halide Edip bu fikrinden vazgeçer ve halkı mücadeleye teşvik etmek için Anadolu’da çalışır. Mütareke döneminde Milli Mücadele’ye karşı tavır almış ve bunu şiddetle sürdürmüş olan aydınlar da vardır. Bu aydınların başında Ali Kemal gelir. Peyam gazetesinde çıkan yazılarıyla Mustafa Kemal ve arkadaşlarına yüklenir. Ziya Gökalp’in öğrencisi Mehmet İzzet sosyoloji çalışmalarıyla dikkat çeker ve milliyetçilik anlayışına yeni açılımlar getirmeye çalışır. Milliyet Nazariyeleri (1923) adlı kitabıyla bu konudaki fikirlerini dile getirir. 1920 yılına gelindiğinde felsefe, sosyoloji ve edebiyat sahalarındaki bazı düşünürlerin Batı’da güçlenmeye başlayan sezgicilik anlayışından etkilendikleri görülür. Bergsoncu felsefe olarak da bilinen bu düşünceden hareket eden düşünürler Dergâh Mecmuası etrafında toplanmışlardır. 72 Kaynak (Source): Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1995. Atalay, Ali, “Millî Edebiyat Döneminde Edebiyat Nazariyatı, Tenkit ve Edebiyat Tarihi”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.274-282. Bayraktutan, Yusuf, Türk Fikir Tarihinde Modernleşme, Milliyetçilik ve Türk Ocakları 1912-1931, Kültür bakanlığı Yay., Ankara 1996. Çelik, Yakup, “Roman1920-1960”, Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İstanbul 2007, s. 217-382. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e, Dergah Yay, İstanbul 2006. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergah Yay. İstanbul 2004. Enginün, İnci, “Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın Edebiyattaki İzdüşümü” Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. İstanbul 2007, s.383-392. Ertaylan, İ. Hikmet, Türk Edebiyatı Tarihi, C. I. Bakü, Azer-Neşr. Georgeon, G. François, Osmanlı-Türk Modernleşmesi, YKY Yay., İstanbul 2006. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Nesir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Şiir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Hasan, Türk Edebiyatında Hece-Aruz Tartışmaları, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1993. Mardin, Şerif, Türk Modernleşmesi, Makaleler IV, İletişim, İstanbul 1991. Polat, N. Hikmet, “İslamcı Yayın Organları-Türkçü Dernek ve Yayın Organları”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.293-336. Okay, Cüneyd, Türk Derneği, Akçağ Yay., Ankara 2006. Özcan, Hidayet, “Millî Edebiyat Dönemi Edebî Münakaşalar”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.347-351. Özön, Mustafa Nihat, Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Maarif Mat., İstanbul 1941. Sarınay, Yusuf, Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2004. Ülken Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yay., İstanbul 1998. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Şahmurat ARIK Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 73 2.4.4.5. Mütareke Dönemi Dergileri Anahtar Kelimeler: Mütareke döneminde faaliyet gösteren dergiler Bu dönemde çıkarılan bazı dergilerin Yeni Lisan hareketinin ilkelerine sadık kalarak, bu ilkeler doğrultusunda yayım yaptıkları ve Millî Mücadele’ye destek fikri ile hareket ettikleri görülür. Bu dergilerden bazıları şunlardır. Büyük Mecmua: M. Zekeriya tarafından 1919 yılında on yedi sayı çıkarılan dergi, amacını “halka millet olma şuurunu verme” olarak açıklar. Dergide Halide Edip, Yakup Kadri ve Fuat Köprülü gibi yazarların yazılarına yer verilmiştir. Yeni Mecmua: 1917-1918 yılları arasında haftalık olarak yayımlanan dergi altmış sayı yayımlanmıştır. Mehmet Tal’at tarafından çıkarılan dergi, Mondros Mütarekesi üzerine kapatılmıştır. 1923 yılında tekrar açılan dergi Falih Rıfkı yönetiminde yirmi üç sayı yayımlanmıştır. Yeni Mecmua’da ilmi yazılara yer verildiği gibi Beş Hececilerin eserleri de burada yayımlanmış, bu dönemde süren hece-aruz tartışmalarına ait fikirler bu dergi aracılığıyla yayımlanmıştır. Ocak: 1917-1918 yıllarında Konya’da çıkarılan dergi Anadolu’daki kültür faaliyetlerinin önemli bir örneğidir. Nâmdar Rahmi tarafından çıkarılan “ilmî, edebî risale” tanımlı dergi amacını “Millî gayenin inkişâfına çalışır…” sözleriyle açıklar. Ana Türk Yurdu: Türk Ocağı Giresun şubesi tarafından yayımlanan dergi, 1918 yılında çıkarılmıştır. Türk Dünyası Gazetesi: 1919-1920 yılları arasında günlük olarak yayımlanan dergi doksan yedi sayı çıkarılmıştır. Gazetedeki baş yazılar Yeni Lisan hareketinde de yer alan Kâzım Nabi’ye aittir. Bu dergide hem Atatürk ve Milli Mücadele; hem de Türk dünyası ile ilgili yazılar yayımlanmıştır. Dergâh: 1920 yılında kurulan bu derginin kadrosu Henry Bergson’un sezgicilik görüşünü temel alan edebiyatçı ve sosyologlardan oluşmuştur. Yahya Kemal ve Ahmet Haşim gibi isimler bu dergide yazılar yayımlamıştır. Nedim ve Şair dergileri de bu dönemde yayın yapan dergiler arasındadır. Bu dergiler hece aruz tartışmalarında önemli bir yere sahiptir. Yukarıdaki Türkçü dergilerin yanında İslamcılık ideolojisi çerçevesinde yayın yapan dergiler de mevcuttur. Ceride-i Sufiyye ve Hak Yolu bunlardandır. Kaynak (Source): Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1995. Atalay, Ali, “Millî Edebiyat Döneminde Edebiyat Nazariyatı, Tenkit ve Edebiyat Tarihi”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.274-282. Bayraktutan, Yusuf, Türk Fikir Tarihinde Modernleşme, Milliyetçilik ve Türk Ocakları 1912-1931, Kültür bakanlığı Yay., Ankara 1996. Doğan, D. Mehmet, “Ceride-i Sufiyye” Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C:2, Degah Yay., İstanbul 1977. Çelik, Yakup, “Roman1920-1960”, Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İstanbul 2007, s. 217-382. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e, Dergah Yay, İstanbul 2006. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergah Yay. İstanbul 2004. 74 Enginün, İnci, “Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın Edebiyattaki İzdüşümü” Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. İstanbul 2007, s.383-392. Ertaylan, İ. Hikmet, Türk Edebiyatı Tarihi, C. I. Bakü, Azer-Neşr. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Nesir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Şiir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Hasan, Türk Edebiyatında Hece-Aruz Tartışmaları, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1993. Mardin, Şerif, Türk Modernleşmesi, Makaleler IV, İletişim, İstanbul 1991. Polat, N. Hikmet, “İslamcı Yayın Organları-Türkçü Dernek ve Yayın Organları”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.293-336. Okay, Cüneyd, Türk Derneği, Akçağ Yay., Ankara 2006. Özcan, Hidayet, “Millî Edebiyat Dönemi Edebî Münakaşalar”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.347-351. Öksüz, Yusuf Ziya, Türkçenin Sadeleşme Tarihi-Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi, TDK Yay., Ankara 1995. Şen, Cafer, “Millî Edebiyat Dönemi: Şiir”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.57-143. Ülken Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yay., İstanbul 1998. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Şahmurat ARIK Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.4.6. Mütareke Döneminde Şiir Anahtar Kelimeler: Mütareke dönemi şiirinin farklı eğilimleri Türk dilini ele alarak, edebiyat hayatına başlayan Genç Kalemler, aslında Mehmet Emin ile başlayan Türkçe şiir; ya da hece vezniyle yazılmış şiir anlayışının yerleşmesinde önemli bir yere sahip olmuşlardır. Ziya Gökalp’in Türk kültürüyle ilgili toplantılarda şiirin hece vezniyle yazılmasını telkin etmesi sonucunda genç şairler bu hece veznini kullanmaya başlar. Sonraları Beş Hececiler olarak anılacak olan Orhan Seyfi, Faruk Nafiz, Enis Behiç, Halit Fahri, Celal Sahir bu toplantıların dinleyicilerindendir. Mütareke dönemi şiirinin konu itibarıyla vezin tartışmalarına rağmen yaşanan savaşlar ve sosyal olaylar nedeniyle aynı merkez etrafında toplandığı görülür. Milli tavır şiire hâkim olur. Ziya Gökalp’in “şiir devrinde şuur; şuur devrinde şiir susar” sözü Mütareke döneminin şiir anlayışını ortaya koymaktadır. Mehmet Âkif’in şiir anlayışı ise İslamî duyarlılıkla millî hassasiyetleri birleştiren bir role sahiptir. Mehmet Âkif, Millî Mücadele’nin haklılığına 75 duyduğu inancı şiirlerine yansıtırken İslamcılık ideolojisini içeren şiirler de kaleme alır. Mütareke döneminin Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla sonuçlanması, şiirin milliliğine memleketçi bakış açısını kazandırmıştır. Diğer taraftan Yahya Kemal, Ahmet Haşim gibi isimler Mütareke döneminin şartlarının doğurduğu şiir anlayışının dışında saf şiir arayışının temsilcileri arasında yer almışlardır. Ahmet Haşim, kendi hayal dünyasının dışına çıkmadan şiirini meydana getirir. Mütareke döneminin havası bile şiir hakkındaki düşüncelerini değiştirememiştir. Yahya Kemal’in bireyin temsil ettiği kolektif şuurdan hareketle kültürtarih-medeniyet ekseninde şiirlerini oluşturmuştur. Bu senteze ulaşmadan önce Yahya Kemal’in Nev-Yunânîlik fikriyle şiirlerini oluşturmaya çalıştığından da bahsetmek gerekir. Türk medeniyetine dayanak arayan Yahya Kemal, Nev-Yunanîlik düşüncesi ile bu temeli kurmaya çalışır. Anadolu’nun bir havza medeniyeti niteliğinde olduğunu savunan şair, bu topraklardaki ilk ve önemli medeniyetlerden olan Yunan medeniyetini kültür senteziyle Türk kültürüne bağlama amacı taşır. Fakat bu düşüncesinden kısa sürede dönmüştür. Millî edebiyat dairesi içinde şiirlerini oluşturan şair, geleceğin mâzîye (geçmişe) bina edilmesi düşüncesindedir. 1920 yılının başlarında Türk şiiri yeni anlayışlarla tanışmaya başlar. 1921’de kurulan Dergâh mecmuası etrafında toplanan edebiyatçılar ve sosyoloji uzmanlarıyla birlikte şiirde yeni duyuş ve düşünüş tarzı ortaya çıkar. Edebiyatçılar Henry Bergson’un sezgicilik anlayışı ile tanışırlar. Kaynak (Source): Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1985. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1995. Atalay, Ali, “Millî Edebiyat Döneminde Edebiyat Nazariyatı, Tenkit ve Edebiyat Tarihi”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.274-282. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e, Dergah Yay, İstanbul 2006. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergah Yay. İstanbul 2004. Enginün, İnci, “Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın Edebiyattaki İzdüşümü” Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. İstanbul 2007, s.383-392. Ertaylan, İ. Hikmet, Türk Edebiyatı Tarihi, C. I. Bakü, Azer-Neşr. İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri, Dergah Yay., İstanbul 1988.s Kaplan Mehmet, Şiir Tahlilleri I, Dergah Yay., İstanbul 2004. Kocahasanoğlu, Osman Selim, Millî Edebiyat Hareketi ve Beş Hececiler, Toker Yay., İstanbul 1987. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Nesir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Şiir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Hasan, Türk Edebiyatında Hece-Aruz Tartışmaları, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1993. Necib Asım, Millî Aruz, Kanaat Matb., İstanbul 1329. Polat, N. Hikmet, “İslamcı Yayın Organları-Türkçü Dernek ve Yayın Organları”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.293-336. 76 Özcan, Hidayet, “Millî Edebiyat Dönemi Edebî Münakaşalar”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.347-351. Şen, Cafer, “Millî Edebiyat Dönemi: Şiir”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.57-143. Töre, Enver, “Millî Edebiyat Dönemi: Tiyatro”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.225-270. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Şahmurat ARIK Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.4.7. Şairler Derneği ve Beş Heceliler Anahtar Kelimeler: Türk şiirinin hece ile buluşmasında önemli rolü olan beş hececilerin tanıtılması ve Mütareke döneminde kurulan Şairler Derneği’nin faaliyetleri Milli Edebiyat döneminde Türkçülük fikri etrafında pek çok derneğin faaliyet gösterdiği görülür. Bunlardan ilki Türk Derneği’dir. Türk Bilgi Derneği, Türk Ocağı vb. gibi dernekler de benzer bir biçimde kurulmuşlardır. Bu dernekler, bünyelerinde dergi faaliyetinde bulunarak fikirlerini anlatmak istemişlerdir. Mütareke döneminde de dernek faaliyetlerinin devam ettiği görülür. Bu dönemde Şairler Derneği, devrin diğer derneklerinden ayrı bir yere sahiptir. 1917 yılında kurulan bu dernek Millî edebiyata bağlı şair ve yazarları bir çatı altında toplama amacıyla yola çıkmıştır. Türk Ocağı’nda toplanan dernek üyeleri, yayın organı olarak Servet-i Fünûn dergisini seçmişlerdir. Millî edebiyata bağlı olan edebiyatçılar, şahsi sanat anlayışı ilkesiyle hareket etmişler ve bu nedenle ortak bir sanat anlayışı ortaya koyamamışlardır. Bu sebeple Şairler Derneği kısa sürede dağılmıştır. Bu dernek üyeleri şunlardır: Ömer Seyfettin, Orhan Seyfi, Salih Zeki, Hakkı Tahsin, Hasan Zeki, Yahya Saim, Safi Necip, Faruk Nafiz, Yusuf Ziya, Selahattin Enis. Beş Hececiler, Yeni Lisan hareketi ile başlayan hece veznini şiirde kullanma ilkesinden hareket eden şairlere verilen bir isimdir. Ziya Gökalp’in hece veznine teşvikiyle şiirlerini kaleme alan bu şairler şunlardır: Orhan Seyfi, Enis Behiç, Halit Fahri, Yusuf Ziya ve Faruk Nafiz’dir. Bu şairler içinde Halit Fahri Milli edebiyat döneminin ilk yıllarında hece vezninin muhaliflerindendir. Bu konuda Ali Canip ile edebî münakaşaya girişmiştir. Fakat ilerleyen yıllarda Ömer Seyfettin ve Ziya Gökalp’in yönlendirmesiyle hece vezniyle yazmaya başlamıştır. Enis Behiç ise Balkan Savaşı sonrası hece vezniyle tanışır. Yusuf Ziya ise Rıza Tevfik vasıtasıyla Ziya Gökalp’le tanışır. Beş Hececiler Mütareke döneminde faaliyet gösteren Nedim, Yeni Mecmua, Büyük Mecmua gibi dergilerde yazmışlardır. Cumhuriyet’ten sonra da edebî eserlerini Hayat, Güneş, Çınaraltı, Varlık gibi dergilerde yayımlayan Beş Hececiler, Ömer Seyfettin’in hikâyede yaptığı dilde ve konuda millileşmeyi, şiirde gerçekleştirmişlerdir. 77 Kaynak (Source): Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1985. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1995. Atalay, Ali, “Millî Edebiyat Döneminde Edebiyat Nazariyatı, Tenkit ve Edebiyat Tarihi”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.274-282. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e, Dergah Yay, İstanbul 2006. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergah Yay. İstanbul 2004. Enginün, İnci, “Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın Edebiyattaki İzdüşümü” Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. İstanbul 2007, s.383-392. Ertaylan, İ. Hikmet, Türk Edebiyatı Tarihi, C. I. Bakü, Azer-Neşr. İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri, Dergah Yay., İstanbul 1988. Kaplan Mehmet, Şiir Tahlilleri I, Dergah Yay., İstanbul 2004. Kocahasanoğlu, Osman Selim, Millî Edebiyat Hareketi ve Beş Hececiler, Toker Yay., İstanbul 1987. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Nesir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Şiir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Hasan, Türk Edebiyatında Hece-Aruz Tartışmaları, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1993. Polat, N. Hikmet, “İslamcı Yayın Organları-Türkçü Dernek ve Yayın Organları”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.293-336. Özcan, Hidayet, “Millî Edebiyat Dönemi Edebî Münakaşalar”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.347-351. Şen, Cafer, “Millî Edebiyat Dönemi: Şiir”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.57-143. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Şahmurat ARIK Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 78 2.4.4.8. Mütareke Döneminin Öteki Şairleri Anahtar Kelimeler: Mütareke dönemi şiirine yön veren diğer şairler Mütareke döneminin şairleri arasında gösterilebilecek başka isimler de vardır. Eserleriyle Türk şiirinin geçirdiği değişime hizmet eden bu şairler, hece veznini sürdürmüşlerdir. Bunlardan İbrahim Alaaddin milli edebiyat hareketi içinde yer almış ve şiirinin konusunu milli, epik ve sosyal bir zemine oturtmuştur. Rumeliye Destan-ı Harp (1913) Güft ü Gu (1913), Çocuk Şiirleri (1913), Sulh ve Harp (1922), Çanakkale İzleri (1926) ve Acılar (1941) şiir kitaplarıdır. Şükûfe Nihal Mütareke döneminin bir diğer şairidir. İlk şiirlerini Fecr-i Âti etkisiyle yazan şair Millî edebiyatın anlatışı içine dahil olunca hece vezninde şiirler ortaya koymuştur. Duygusal şiirlerinin yanı sıra şiire sosyal meseleleri de dâhil eden şair, Cumhuriyet döneminde de şiir yazmaya devam eder. Şiirlerini; Yıldızlar ve Gölgeler (1919), Hazan Rüzgârları (1928), Gayya (1930), Su (1933), Şile Yolları (1935), Sabah Kuşları (1943), Yerden Göğe (1960) isimli kitaplarda toplamıştır. Salih Zeki, Mütareke döneminin farklı şiir anlayışına sahip isimlerindendir. Şiire Mütareke yıllarında başlayan şair, dönemin Türkçü dergilerinde şiirlerini yayımlamıştır. Bu yönüyle Türkçü bir düşünüşe sahiptir. Fakat Yahya Kemal ve Yakup Kadri’nin etkisiyle Nev-Yunanîlik akımına dâhil olmuş ve şiir anlayışını değiştirmiştir. Yahya Kemal ve Yakup Kadri’nin bu fikirden Millî Edebiyat anlayışına dönmelerine rağmen Salih Zeki, Yunan medeniyetini şiirlerinde işlemeye devam etmiştir. Şiir kitapları; Persefon (1930), Asya Şarkıları (1933), Pınar (1936), Rüzgâr (1939), Titan (1966), Laton (1964,1967,1968)’dur. Romanlarının yanı sıra şiirleri de bulunan Halide Nusret Anadolu konulu şiirleriyle tanınır. Bu eğilimi de; Kars, Urfa, Karaman gibi Anadolu şehirlerinde illerde görev yapmasının da etkisi vardır. Geceden Taşan Dertler (1930), Yayla Türküsü (1943), Yurdumun Dört Bucağı (1950), Ellerim Bomboş (1967) şiir kitaplarıdır. Necmettin Halil Millî Edebiyat anlayışıyla heceyle tanışmış ve bu eğilimini sürdürmüştür. Nedim, Dergâh, Servet-i Fünûn gibi dergilerde şiirlerini yayımlayan şair bu şiirlerini 1919 yılında Çakıl Taşları adıyla yayımlamıştır. Bu eserin ardından Bir Yudum Daha (1933) adlı şiir kitabını da yayımlamıştır. Ali Mümtaz, Milli edebiyat anlayışına sahip olmakla birlikte Baudelaire’nin etkisi altında şiirler yansımıştır. Bir Gemi Yelken Açtı (1926) ve Hayal İkliminden Dönen Diyor ki (1960) şairin şiir kitaplarıdır. Kaynak (Source): Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1985. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1995. Argunşah, Hülya, Bir Cumhuriyet Kadını: Şükûfe Nihal, Akçağ Yay., Ankara 2002. Atalay, Ali, “Millî Edebiyat Döneminde Edebiyat Nazariyatı, Tenkit ve Edebiyat Tarihi”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.274-282. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e, Dergah Yay, İstanbul 2006. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergah Yay. İstanbul 2004. Enginün, İnci, “Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın Edebiyattaki İzdüşümü” Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. İstanbul 2007, s.383-392. Ertaylan, İ. Hikmet, Türk Edebiyatı Tarihi, C. I. Bakü, Azer-Neşr. İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri, Dergah Yay., İstanbul 1988. Kaplan Mehmet, Şiir Tahlilleri I, Dergah Yay., İstanbul 2004. 79 Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Nesir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Şiir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Hasan, Türk Edebiyatında Hece-Aruz Tartışmaları, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1993. Polat, N. Hikmet, “İslamcı Yayın Organları-Türkçü Dernek ve Yayın Organları”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.293-336. Şen, Cafer, “Millî Edebiyat Dönemi: Şiir”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.57-143. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Şahmurat ARIK Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.4.9. Dönemin Tahripkâr Mizah Dili ve Şiir Anahtar Kelimeler: II: Meşrutiyet sonrası gelişme imkânı bulan mizah ve hiciv sahasının Mütareke dönemindeki durumu. Ara dönemde Ziya Paşa gibi şahsiyetler ve Diyojen gibi dergiler aracılığıyla mizah ve hiciv türünün Türk Edebiyatında öne çıktığı görülür. II. Meşrutiyet’in ilanının ardından serbestleşen fikir ortamı ile mizah ve hiciv gelişme gösterir. Karikatür kültürünün buna eklenmesi muhtevanın zenginleşmesini de beraberinde getirmiştir. Mütareke döneminin önemli temsilcilerinden olan Neyzen Tevfik, Mütareke dönemi ve sonrasında da nükteli şiirleriyle edebiyat dünyasında yer almıştır. Siham-ı İlham (1921), Ayine-i Devran (1924), ve Mehtap (1924) adlı eserlerini bu dönemde kitap hâline getirmiştir. Mütareke döneminde gazete ve dergilerde mizahî içerikli eserler veren bir diğer isim Hamaizade İhsan’dır. Şiirlerini Cumhuriyet döneminde kitaplaştırmıştır. Abdülbaki Fevzi ve Hüseyin Rifat de mizah sahasında eser veren edebiyatçılardandır. Bu dönemde mizah dilinin şair ve yazarlar arasında çok yaygın bir biçimde kullanıldığı dikkat çekmektedir. Kendilerini Millî Edebiyat görüşü içerisinde gören ve hece vezniyle şiirler kaleme alan Orhan Seyfi, Yusuf Ziya ve Faruk Nafiz gibi isimler mizahi şiirlerini ayrı kitaplarda toplamışlardır. Orhan Seyfi Millî Edebiyat ve Mütareke döneminde yazdığı şiir ve fıkralarını Fiskeler (1922), Asri Kerem (1943), ve Kulaktan Kulağa (1943) adlı kitaplarda toplar. Yusuf Ziya Çimdik takma adıyla kaleme aldığı eserlerini Şen Kitap (1919), Ocak (1943), Sarı Çizmeli Mehmed Ağa (1956) gibi kitaplarında toplamıştır. Faruk Nafiz ise Tatlı Sert (1938) ismini verdiği kitabıyla mizahî yazılarını toplamıştır. Millî Mücadele’ye karşı çıkan grup içinde yar alan Refik Halit de mizah sahasında eserler vermiştir. Bu 80 yazılarında “Kirpi” takma adını kullanan yazar, Kirpinin Dedikleri (1918), Sakın Aldanma, İnanma, Kanma (1919), Agop Paşa’nın Hatıratı (1922) ve Guguklu Saat (1922) adlarıyla mizahî yazılarını kitaplaştırmıştır. Kaynak (Source): Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1985. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1995. Apaydın, Mustafa, “Tanzimat’tan Sonra Mizah ve Hiciv” Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. İstanbul 2007, s.323-338. Çoruk, Ali Şükrü, Mizah Penceresinden Milli Mücadele, Kitabevi Yay., İstanbul 2008. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e, Dergah Yay, İstanbul 2006. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergah Yay. İstanbul 2004. Ertaylan, İ. Hikmet, Türk Edebiyatı Tarihi, C. I. Bakü, Azer-Neşr. Kaplan Mehmet, Şiir Tahlilleri I, Dergah Yay., İstanbul 2004. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Nesir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Şiir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Hasan, Türk Edebiyatında Hece-Aruz Tartışmaları, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1993. Özcan, Hidayet, “Millî Edebiyat Dönemi Edebî Münakaşalar”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.347-351. Şen, Cafer, “Millî Edebiyat Dönemi: Şiir”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.57-143. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Şahmurat ARIK Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 81 2.4.4.10. Mütareke Döneminde Nesir Anahtar Kelimeler: Mütareke Dönemi, Millî Mücadele, Hamdullah Suphi, Halide Edip, Süleyman Nazif, Yahya Kemal. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra yeniden hareketlenen basın-yayın faaliyetleri, nesir örneklerinin çoğalması sonucunu doğurmuştur. Yeni Lisan hareketinin verdiği ilhamla bazı yazarların nesir dilinde kuvvetli bir söyleyişe kavuştuğu dikkat çeker. Mizah ve hiciv dili de bu gelişmeden nasibini alır. Mütareke dönemine gelindiğinde ise, yazarların savaş ortamında toplumu buhrana sürükleyen olaylara; çekilen ıstıraplara daha çok değindiği görülür. Millî Mücadele’nin başlamasıyla birlikte davanın haklılığını savunmak için pek çok yazı kaleme alınmıştır. Nesir sahasında güçlü isimlerden biri hitabetindeki kuvvetli söyleyişle tanınan Hamdullah Suphi’dir. Millî Mücadele sürerken kaleme aldığı yazılarını Cumhuriyet döneminde Dağ Yolu (1. C. 1928, 2. C. 1931) adlı kitapta toplamıştır. Güçlü kalemiyle tanınan bir diğer isim Süleyman Nazif’tir. Onun Mütareke dönemine dâhil edilebilecek ilk kitabı Batarya ve Ateş (1917)’te Türk düşmanlarına duyduğu kinin hararetli bir söyleyişle ifadesi görülür. İstanbul’un işgali nedeniyle yazmış olduğu Kara Bir Gün başlıklı yazısı da önemli nesir örneklerindendir. Süleyman Nazif, bu yazısı nedeniyle Malta’ya sürgün edilmiştir. Bursa’nın Yunan işgaline uğradığı günlerde Türk millî vicdanında meydana gelen üzüntüyü Çal Çoban Çal… (1923) isimli eserinde dile getirmiştir. Dönemin kuvvetli kalemlerinden Yahya Kemal, Millî Mücedele’yi destekleyen pek çok yazı kaleme almıştır. Bu yazıları, ölümünün ardından Eğil Dağlar (1966) adlı kitapta toplanmıştır. Millî Mücadele adına pek çok mitinge ve toplantıya katılan Halide Edip’i de kuvvetli hitabeti nedeniyle burada anmak yerinde olacaktır. Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, “Millî Edebiyat Dönemi: Hikâye”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.144-174. Aktaş, Şerif, “Millî Edebiyat Dönemi: Roman”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.175-224 Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1995. Atalay, Ali, “Millî Edebiyat Döneminde Edebiyat Nazariyatı, Tenkit ve Edebiyat Tarihi”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.274-282. Çelik, Yakup, “Roman1920-1960”, Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İstanbul 2007, s. 217-382. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e, Dergah Yay, İstanbul 2006. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergah Yay. İstanbul 2004. Enginün, İnci, “Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın Edebiyattaki İzdüşümü” Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. İstanbul 2007, s.383-392. Ertaylan, İ. Hikmet, Türk Edebiyatı Tarihi, C. I. Bakü, Azer-Neşr. Kaplan Mehmet, Hikâye Tahlilleri, Dergah Yay. İstanbul 2004. Kıymaz Ahmet, 1918-1928 Arası Romanda Millî Mücadele, Akçağ Yay., Ankara 1991. 82 Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Nesir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Şiir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Polat, N. Hikmet, “İslamcı Yayın Organları-Türkçü Dernek ve Yayın Organları”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.293-336. Özcan, Hidayet, “Millî Edebiyat Dönemi Edebî Münakaşalar”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.347-351. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Şahmurat ARIK Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.4.11. Mütareke Döneminde Roman ve Hikâye Anahtar Kelimeler: Mütareke dönemi roman ve hikâyesinde verilen eserler ve işlenen konular. Roman ve hikâyelerde etkili olan Servet-i Fünûn dili Yeni Lisan hareketiyle birlikte yerini yavaş yavaş konuşma diline terk eder. Dilde yaşanan bu değişim konuda da görülür. Mütareke döneminin bir özelliği olarak bu dönem hikâye ve romanlarının karakterleri daha çok Türklerdir. Edebiyat savaşın oluşturduğu ortam nedeniyle propaganda aracı olarak kullanılmış; roman ve hikâye bu amaca hizmet etmiştir. Savaş ortamı, roman ve hikâye yazarlarının konu seçimine de etki eder. Bu devirde Millî Mücadele’yi konu alan roman ve hikâyelerin ortaya çıktığı görülür. Bunlardan biri Halide Edip’in Ateşten Gömlek (1922) adlı romanıdır. Fakat bu konuyu işleyen roman ve hikâyelerin çoğu, Cumhuriyet yıllarında kaleme alınmıştır. Mütareke dönemi romanlarında Türkçülük ideolojisi etrafında kaleme alınmış romanların yayımlandığı görülür. Ahmet Hikmet’in milliyetçi ideoloji içerisinde kaleme aldığı Gönül Hanım (1920) ve Türk birliği idealine sahip bir kahramanı anlatan Müfide Ferit’in Aydemir (1918) romanı bu türden romanlara örnek gösterilebilir. Dönemin sosyal hayatına dair konuların işlendiği eserler Mütareke döneminde de yayımlanmıştır. Yakup Kadri’nin Türk aile hayatındaki değişimi konu alan romanı Kiralık Konak (1922) ve yozlaşan din anlayışını konu aldığı Nur Baba (1922) adlı romanı bu türden eserlerdir. Ömer Seyfettin’in roman denemesi olan Efruz Bey (1919) ise, konusunu II. Meşrutiyet’in siyasî ortamındaki yozlaşmadan alır. Reşat Nuri’nin Anadolu’ya giden genç bir öğretmenin yaşadıklarını konu edinen Çalıkuşu (1922), adlı romanı Mütareke dönemi eserleri arasında Anadolu’ya yönelişin habercisi olarak görülebilir. 83 Mütareke döneminde romanın konu bakımından sosyal olaylara olan eğilimi hikâyede de görülür. Türk hikâyeciliğinin önemli ismi Ömer Seyfettin Mütareke döneminde de eser vermeye devam eder. Millî şuuru uyandırma arzusuyla kaleme aldığı hikâyelerden Ashab-ı Kehfimiz’i (1918) Mütareke döneminde kaleme alır. Zulme baş kaldırma konusunu Yalnız Efe (1919) adlı hikâyesinde işleyen yazar edebiyatımızda eşkıya tipini ilk defa kullanan isim olmuştur. Mütareke döneminin hikâye alanında eser veren isimlerinden bir diğeri, Refik Halit’tir. Mütareke döneminde kaleme almış olduğu Memleket Hikâyeleri (1919), Anadolu insanının sosyal yaşamına dair izleri taşıması bakımından önemlidir. Yatık Emine, Sus Payı, Cer Hocası, Boz Eşek gibi hikâyeleri bu kitabında yer alır. Kaynak (Source): Aktaş Şerif, “Millî Edebiyat (1911-1920)” Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. İstanbul 2007, s.183-168. Aktaş, Şerif, “Millî Edebiyat Dönemi: Hikâye”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.144-174. Aktaş, Şerif, “Millî Edebiyat Dönemi: Roman”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.175-224 Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1995. Atalay, Ali, “Millî Edebiyat Döneminde Edebiyat Nazariyatı, Tenkit ve Edebiyat Tarihi”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.274-282. Cevdet Kudret, Türk Edebiyatında Hikîye ve Roman 1, İstanbul 1965. Cevdet Kudret, Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman 2, İstanbul 1967. Çelik, Yakup, “Roman1920-1960”, Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İstanbul 2007, s. 217-382. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e, Dergah Yay, İstanbul 2006. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergah Yay. İstanbul 2004. Enginün, İnci, “Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın Edebiyattaki İzdüşümü” Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. İstanbul 2007, s.383-392. Ertaylan, İ. Hikmet, Türk Edebiyatı Tarihi, C. I. Bakü, Azer-Neşr. Gündüz, Osman, Meşrutiyet Romanında Yapı ve Tema 1, M.E.B. Yay., İstanbul 1997. Gündüz, Osman, Meşrutiyet Romanında Yapı ve Tema 2, M.E.B. Yay., İstanbul 1997 Kaplan Mehmet, Hikâye Tahlilleri, Dergah Yay. İstanbul 2004. Kıymaz Ahmet, 1918-1928 Arası Romanda Millî Mücadele, Akçağ Yay., Ankara 1991. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Nesir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Şiir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Lekesiz, Ömer, Yeni Türk Edebiyatında Öykü, Kaknüs Yay., İstanbul 1997. Polat, N. Hikmet, “İslamcı Yayın Organları-Türkçü Dernek ve Yayın Organları”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.293-336. Törenek, Mehmet, Türk Romanında İşgal İstanbulu, Kitabevi Yay., İstanbul 2002. Yakar, Aytekin, Türk Romanında Millî Mücadele, AÜ. DTCF Yay., Ankara 1973. 84 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Şahmurat ARIK Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.4.12. Mütareke Döneminde Darülbedayi Anahtar Kelimeler: Milli edebiyat döneminde kurulmuş olan Darülbedayi adlı tiyatro kurumunun Mütareke dönemindeki faaliyetleri ve bu dönemdeki tiyatro çalışmaları 1914 yılında Darülbedayi-i Osmanî adıyla kurulan tiyatro topluluğu, 1916 yılında ilk tiyatro gösterisini sahnelemiştir. Sahnelenen ilk tiyatro oyunu, Çürük Temel adını taşımaktadır. Darülbedayi aynı zamanda, Osmanlı’da Batılı anlamdaki ilk konservatuar olarak da sayılabilir. Kurumun amaçları arasında sanatçı yetiştirmek ve Türk operasının temellerini atmak için Darülelhan adlı müzik eğitimi bölümü kurmak yer alır. Dönemin şartlarından kaynaklanan sıkıntılar sebebiyle faaliyetlerini güçlükle sürdürülebilen bu topluluk, Mütareke döneminde de sahne almaya devam etmiştir. Fransa’dan getirtilen Andre Antoine, Darülbedayi’de ders vermiştir. Fakat Birinci Dünya Savaşı nedeniyle ülkesine dönen Fransız hoca’nın yerine Muhsin Ertuğrul ve ekibi gelmiştir. Mütareke döneminde Darülbedayi sanatçılar tarafından bırakılan ve sonra geri dönülen bir kurum durumundadır. Bu nedenle düzenli bir işlerliği olmamıştır. Muhsin Ertuğrul’un kurduğu Edebî Tiyatro Heyeti ve Yeni Sahne gibi yapılanmalar kısa süreli olmuş ve buradan ayrılan tiyatrocular Darülbedayi’ye tekrar geri dönmüşlerdir. Darülbedayi’nin tüzüğü de Millî edebiyatın getirmiş olduğu anlayıştan izler taşır. Bu tüzüğe göre yerli piyesler yazılması teşvik edilerek, Türk tiyatro edebiyatına hizmet edilecektir. Darülbedayi’nin faaliyet gösterdiği yıllarda sadece tiyatro eserleriyle uğraşan iki isim vardır. Bunlar İbnürrefik Ahmet Nuri ve Müsahibzâde Celâl’dir. Balkan Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı’nın tiyatro oyunlarında konu edilmesi, savaşların bu dönemdeki Türk tiyatrosunun biçimlenmesine tesir ettiğinin göstergesidir. Mütareke dönemi boyunca da aynı eğilim devam etmiştir. Bu dönemde pek çok yazarın İtilaf devletlerinin işgal politikası sonucu meydana gelen olaylara bir tepki olarak eserler kaleme aldığı ve bu eserlerin oynandığı görülür. İzmir’in işgaline tepki gösteren Salih Zeki, Öldüren Söz Öldürülemeyen Aşk piyesinde bu olaylı konu alır. Yine İzmir’in Yunan işgaline direnen Türk köylüsünün anlatıldığı İzmir’in İşgali piyesi Rıza Suad tarafından yazılır. Feyzullah Sacid, Yaradılışın Cilvesi isimli piyesinde Millî mMücadele’yi melekler âlemindeki savaşla sembolize eder. Benzer bir biçimde Fuad Köprülü’nün de Türkün Duası isimli manzum bir piyesi vardır.. 85 Kaynak (Source): And, Metin, Meşrutiyet Döneminde Türk Tiyatrosu, İş Bankası Kültür Yay., Ankara 1971. And, Metin, 100 Soruda Türk Tiyatrosu Tarihi, Gerçek Yay., İstanbul 1970. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1995. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e, Dergah Yay, İstanbul 2006. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergah Yay. İstanbul 2004. Enginün, İnci, “Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın Edebiyattaki İzdüşümü” Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. İstanbul 2007, s.383-392. Ertaylan, İ. Hikmet, Türk Edebiyatı Tarihi, C. I. Bakü, Azer-Neşr. Gerçek, S. Nüzhet, Tiyatro Tarihi, Türkiye Yay., İstanbul 1944. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Nesir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Kolcu, Ali İhsan, Milli Edebiyat (II. Meşrutiyet Sonrası Türk Edebiyatı Şiir), Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2008. Mehmet Fuad , Tiyatro Tarihi, Varlık Yay., İstanbul 1970. Polat, N. Hikmet, “İslamcı Yayın Organları-Türkçü Dernek ve Yayın Organları”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.293-336. Özdemir, Nutku, Darülbedayi’nin Elli Yılı, DTCF Yay., Ankara 1969. Töre, Enver, “Millî Edebiyat Dönemi: Tiyatro”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, C:8, AKMB Yay. Ankara 2007. s.225-270. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Şahmurat ARIK Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.4.12. Mütareke Döneminde Darülbedayi Anahtar Kelimeler: Milli edebiyat döneminde kurulmuş olan Darülbedayi adlı tiyatro kurumunun Mütareke dönemindeki faaliyetleri ve bu dönemdeki tiyatro çalışmaları Mütareke döneminde Edebiyat tarihçiliği ile ilgili ciddi çalışmalar ortaya konulmuştur. Edebiyat tarihçiliğine dair pek çok görüş ve metot da dergilerde tartışılır. Bu dönemde metotla ilgili fikirlerini dile getiren isimlerin başında M. Fuad gelir. Şahabettin Süleyman ile birlikte deneme niteliğinde 1916 yılında Yeni Osmanlı Tarih-i Edebiyatı adlı eseri yazarlar. Bu ilk örnek M. Fuad tarafından genişletilerek 1920-1921 yıllarında Türk Edebiyatı Tarihi adıyla basılır. Bu eser ile Türk kültürünü bütüncül bir yaklaşımla ele almak fikri, uygulama sahası bulmuş olur. Yine 1919 yılında Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar adlı eseriyle Fuat Köprülü edebiyat tarihine önemli bir katkı sağlar. 86 Bu dönemde ortaya konulan edebiyat tarihçiliği anlayışı Türkiye Cumhuriyeti’nde daha da gelişen edebiyat tarihçiliğinin temellerini atmıştır. Yeni Lisan hareketiyle birlikte süreli yayınlar üzerinden edebî tartışmaların sürdürüldüğü görülür. Türk Derneği, Türk Yurdu, Türk Sözü, Türk Dünyası Dergisi, Yeni Mecmua, Halka Doğru gibi dergiler edebî tenkitle ilgili yazıların yayımlandığı yayınlardır. Bu yayınların yanında tenkit alanına dâhil edilebilecek kitapların da basılmış olduğu görülür. Ali Canib’in Millî Edebiyat konusunda Cenab Şahabettin ile yaptığı münakaşaları içeren kitabı Millî Edebiyat Meselesi ve Cenab Bey’le Münakaşalarım, M. Fuat’ın Bugünkü Edebiyat ve Ma’lumât-ı Edebiye’si; Raif Necdet’in Hayat-ı Edebîye adlı kitabında topladığı tartışmalar bu kitaplar arasında sayılabilir. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Şahmurat ARIK Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 87 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ DİL VE EDEBİYAT TÜRK EDEBİYATI YENİ TÜRK EDEBİYATI CUMHURİYET DÖNEMİ EDEBİYATI (1923-1944) Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ ARALIK- 2009 ANKARA 88 2. 4. 5. CUMHURİYET DÖNEMİ EDEBİYATI (1923-1944) Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı. İçerik: 1923 Türk tarihi açısından önemli bir dönüm noktasıdır. Kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti, Türk varlığının tarih sahnesinde yaşamasının tescilidir. Cumhuriyetin ilanı ile birlikte aydınlarımız, devlet adamlarımız ve yazarlarımız, artık yeni bir dönemin başladığına inanmışlardır. Cumhuriyetin ilanından sonra edebiyatımızın, iki önemli hedefin etkisinde kaldığını görmekteyiz. Bunlardan birincisi bilim, teknik ve sanatta hızla çağdaş medeniyetlerin üzerine çıkarak, ülkemiz sürekli savaşarak insanını ve zenginliklerini tüketen bir toplum olmaktan kurtarmak şeklinde özetlenebilir. Böylece barış ve huzur içinde, çalışan ve üreten bir toplum olan ülkemizin insanları da dünya toplumları arasında saygın yerini almış olacaktır. İkinci hedefi Cumhuriyetimizin kurucusu büyük önder Atatürk şöyle ifade etmiştir: "Yıllarca aydınları ve yöneticileri tarafından savaşlara sürüklenen Anadolu insanının karşısında aydının yeri ancak ona saygı göstermek ve hizmet etmek olabilir. Aydınlar halkın arasına gidecek, onların arasında yaşayacak, onların acı ve sıkıntılarına çare arayacaktır.." Bu düşünceler edebiyatçılarımız arasında da benimsenmiş, yazarlarımız bu düşünceyi "mektepten memlekete" sözleriyle özetlemişlerdir. Sanatçılarımız, halk arasına girerek onun kültür unsurlarını alacak ve ona çağdaş tekniklerle yeni biçimler vereceklerdir. 1923 yılından başlayarak 1940'lı yılların ortalarına kadar süren bu anlayışı maddeler hâlinde şöyle özetleyebiliriz: 1. Hece veznini yerli bir şiir ölçüsü olarak kullanmak. 2. Halkın dertlerini, problemlerini ve Anadolu'nun güzelliklerini işlemek. 3. Anadolu'da yaşayan efsane, masal ve mitoloji unsurlarından yararlanmak. 4. Halk arasında yaşayan her tür kültür unsurunu, sanat eserlerinin de başlangıç noktası olarak almak. Bunun için de hızla derleme çalışmalarına girilmiş, maniler, türküler, halk efsaneleri, masallar, halk sanatlarının unsurları toplanmaya başlanmıştır. Bu malzemenin ilerde işleyeceğimiz örneklerde yer aldığını göreceksiniz. 1940' a kadar Türk Edebiyatı içinde (Ahmet Haşim ve Yahya Kemal gibi) bazı şairlerin aruz vezniyle ancak daha sade şiirler yazdıklarını görüyoruz. Bazı şairlerimiz de kendilerine "Yedi Meşâle" ve "Beş Hececiler" gibi isimler vermişlerdir. Ancak dönemin yaygın özelliği halka, Anadolu'ya Türk kültürünün kaynaklarına yöneliştir. Bu konudaki başlıca isimler arasında Faruk Nafiz Çamlıbel, Ahmet Kutsi Tecer, Necip Fazıl Kısakürek, Ali Mümtaz Arolat, Ömer Bedrettin Uşaklı, Ziya Osman Saba'yı sayabiliriz. Aynı dönemde roman, hikâye, tiyatro, gezi ve hatırat türlerinde de bir sadeleşme, kültür varlıklarımızdan yararlanma göze çarparken, roman ve hikâyede gerçekçilik akımının ön plâna çıktığını görüyoruz. Başlıca romancı ve hikâyecilerimiz arasında; Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Reşat Nuri Güntekin, Halide Edip Adıvar, Refik Halit Karay, Memduh Şevket Esendal, Peyami Safa, Osman Cemal Kaygılı gibi isimleri sayabiliriz. 1927 yılından sonra hızlanan Türk Dili ve Türk Tarihi araştırmaları, edebiyatımızda gerek konu, gerekse anlatım bakımından yeni ufuklar açmıştır. Türk tarihinin eski dönemleri ile ilgili piyeslerin de bu yıllar arasında yazıldığını görüyoruz. Kaynak (Source): Alangu, Tahir,Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965 Alangu, Tahir,Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965 And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983 Başgöz, İ. and Wilson H.,Türkiye Cumhuriyetinde Milli Eğitim ve Atatürk, Ajans Türk Matbaacılık, Ankara,1968 89 Berkes, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yayınları, İstanbul, 1979 Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001 Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul,1978 Karpat, Kemal, Turkey’s Politics: The Transition to a Multi-Party System, Princeton University Press, Princeton, 1959 Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul,1971 Kaygılı, O. C.,İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul,1937 Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992 Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev. Metin Kıratlı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1984 Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul,1973 Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993 Önertoy, Olcay, Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1984 Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.,1994 Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt 1982, 4. Baskı., 1984 Öztürk, Serdar ,Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları, Kebikeç insan bilimleri için kaynak araştırmaları dergisi Sayı 21, ss. 47-72, 2006 Spies, O. Türk Halk Kitapları, Çev. Behçet Gönül, Eminönü Halkevi Neşriyatı, İstanbul,1941 Tonguç, İ.H.,Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul,1939 Toprak, Z., “Türkiye’de Sol Faşizm Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946”, Toplum ve Bilim, S. 100, Bahar, s. 84-99., 2004 Türk Dil Kurumu, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008 Ünal, Tahsin, Türk Siyasi Tarihi, Emel Yayınları, Ankara, 1978 Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992 Yalçın, Hüseyin Cahit, “Bir Anket Münasebetiyle”, Yedigün, C.7, S.172 (Haziran), s. 5.,1936 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 90 2.4.5.1. Savaş Sonrasında Türkiye (genel değerlendirme) Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı. Kurtuluş Savaşı, şüphesiz yeniden var olma mücadelesi olarak Türk tarihinin en önemli dönüm noktasıdır. Savaş sonrası dönem, sosyal ve siyasî değişmenin daha köklü olarak toplumu da etkileyerek yaşandığı bir sürecin başlangıcıdır. Ancak art arda gelen savaşlar nedeniyle Anadolu harap ve Anadolu halkı da yeniden kalkınmak üzere yaralarını sarmaktadır. Savaşın hemen sonrası Atatürk’ün de dile getirdiği üzere eskiden bir ayrılışın ve yeninin ikame edilişinin tohumlarını atmıştır. Onun önderliğinde yeni devletin, dünya devletleri nezdinde hak ettiği yeri alması için inkılaplar başlatılır. Türk inkılabı rejim ve siyasî yapı, ekonomi, eğitim, sosyal yaşam gibi pek çok alanda somut olarak başlatılır. Mücadele öncesinde belirlenen temel ilke olan “tam bağımsızlık” her anlamda hayata geçirilir. Savaş sonrasında ilk olarak 1 Kasım 1922 tarihinde saltanat kaldırılır. Bir yıl içerisinde yeni devletin başkenti Ankara (13 Ekim 1923), rejimi cumhuriyet (29 Ekim 1923) olarak ilan edilir. Yeni rejimin önündeki engellerden Halifelik (3 Mart 1924) lağvedilir. Eğitim ve öğretimin Tevhid-i Tedrisat Kanun’uyla (3 Mart 1924) birleştirilmesi, medreselerin kapatılması (1924), eğitimin yapılanmasına yönelik kanunun (1926) ve Latin kökenli Türk alfabesinin kabülü (1928), Millet Mekteplerinin Açılması (1928) devletin eğitim alanındaki gelişmesini hızlandırır. Sonraki yıllar tarih ve dil alanındaki çalışmaları da beraberinde getirecektir. Şeyhülislamlık, gibi eskiden kalan bazı kurumlar kaldırılır, Tekke ve zaviyeler kapatılır. Şapka inkılâbı, miladi takvimin kabulü, kadınlara siyasî hakların verilişi gibi hem siyasi hem de sosyal alanda yenilikler birbiri ardınca 15 yıllık bir süreçte gerçekleşir. Devletin ekonomik dengesinin yeniden oluşması ve yükselişini gerçekleştirmek üzere teşebbüsler somutlaştırılır. İzmir İktisat Kongresi (1923) toplanır, çitçiliğin geliştirilmesine yönelik örnek çiftlikler kurulur, öşür vergisi kaldırılır, tarım kredi kooperatifleri kurulur, akabinde Sanayi Teşvik Kanunu (192) ve toprak reformu (1929) gerçekleştirilir. Deniz ticaretinin millî bir çizgide sürdürülmesi için Kabotaj Kanunu (1926) da çıkarılır. Ancak belirtelim ki hem devlet hem de halk çok kısıtlı imkanlar içindedir. Bütün olumsuzluklara rağmen Anadolu’nun imarı süreci hızla devam etmiştir. Halkın kültürel ve sanat düzeyinin yükseltilmesi amacıyla bu gelişmelere paralel olarak sanat alanında da önemli çalışmalar yapılmıştır. Türk inkılabında devletin hukukî alt yapısı da ihmal edilmemiştir. Anayasa başta olmak üzere medeni kanun ve ceza kanunu gibi pek gerekli düzenleme de hayata geçirilmiştir. 19. Yüzyılın başlarından itibaren özlenen bu değişim, dönemin aydın ve yazarlarına hem son yüzyılın değerlendirmesini yapmak hem de yeni rejimin icraatlarını geniş kitlelere benimsetmek görevini vermiştir. Kaynak (Source): Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Başgöz, İ. and Wilson H., Türkiye Cumhuriyetinde Milli Eğitim ve Atatürk, Ajans Türk Matbaacılık, Ankara, 1968. Berkes, Niyazi Türkiye'de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yayınları, İstanbul, 1979. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Karpat, Kemal, Turkey’s Politics: The Transition to a Multi-Party System, Princeton University Press, Princeton, 1959. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. 91 Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev. Metin Kıratlı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984. Mutluay, Rauf , 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Önertoy, Olcay, Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1984. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt 1982, 4. Baskı, 1984. Öztürk, Serdar, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları, Kebikeç insan bilimleri için kaynak araştırmaları dergisi Sayı 21, ss. 47-72, 2006. Spies, O., Türk Halk Kitapları, Çev. Behçet Gönül, Eminönü Halkevi Neşriyatı, İstanbul, 1941. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Toprak, Z., “Türkiye’de Sol Faşizm Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946”, Toplum ve Bilim, S. 100, Bahar, 2004, s. 84-99. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Ankara, TDK Yayınları, 2008. Ünal, Tahsin, Türk Siyasi Tarihi, Emel Yayınları, Ankara, 1978. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Yalçın, Hüseyin Cahit “Bir Anket Münasebetiyle”, Yedigün, C.7, S.172 (Haziran), s. 5, 1936. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 92 2.4.5.2. Milli Mücadele Edebiyatından Örnekler 2.4.5.2.1. Mili Mücadelede ilk Şiir Örnekleri Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Kurtuluş Savaşı’nın başlangıcından (1919) bitimine (1923) kadar geçen sürede yaşananlar, elbette bu mücadeleye katılanların, şahit olanların eserlerine konu olarak taşınacaktır. Bu dönemde eser veren şair ve yazarlar, Millî Edebiyat döneminde yer almış olanlardır. Bu dönem eserleri millet sevgisi, vatan, kahramanlık gibi konuları işlemiştir. Eserlerin dili sadedir. Özellikle makale, şiir, tiyatro, hikaye ve deneme türlerinde eserler verilmiştir. Dönemin kayıtlarını günlük ya da haftalık tutan gazeteler Millî Mücadele’nin haklılığını dile getiren yazılar makale veya günlük biçiminde yayımlamışlardır. Yahya Kemal, yazılarıyla bu mücadelenin zemini hazırlayan yazılar kaleme almıştır. Mustafa Kemal de Hakimiyet-i Milliye gazetesinde bu tür yazılar yazmıştır. Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Halide Edip Adıvar, savaş yıllarında yaşananları hikayelerinde resmetmişlerdir. Millî Mücadele boyunca dönemde yayınlanan tek roman, Halide Edip’in Ateşten Gömlek (1922) adlı romanıdır. Bu dönemi konu alan diğer romanlar Millî Mücadele’den sonra yazılmıştır. Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Süleyman Nazif, Mehmet Akif Ersoy, Yahya Kemal Beyatlı, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Falih Rıfkı Atay, Ruşen Eşref Ünaydın, Yusuf Ziya Ortaç, Halide Nusret Zorlutuna, Faruk Nafız Çamlıbel, İsmail Habib Sevük, Süleyman Nazif gibi şairler dönemin ruhunu şiirlerine aksettirmişlerdir. Millî Mücadele’de Şiir Örnekleri BIRAK BENİ HAYKIRAYIM Ben en hakîr bir insanı kardeş sayan bir rûhum; Bende esîr yaratmayan bir Tanrı'ya îman var; Paçavralar altındaki yoksul beni yaralar; Mazlumların intikamı olmak için doğmuşum. Volkan söner, lâkin benim alevlerim eksilmez; Bora geçer, lâkin benim köpüklerim kesilmez. Bırak beni haykırayım, susarsam sen mâtem et; Unutma ki şâirleri haykırmayan bir millet, Sevenleri toprak olmuş öksüz çocuk gibidir; Zaman ona kan damlayan dişlerini gösterir, Bu zavallı sürü için ne merhamet, ne hukuk; Yalnız bir sert bakışlı göz, yalnız ağır bir yumruk!.. Mehmet Emin YURDAKUL 93 ÇOBAN ÇEŞMESİ Derinden derine ırmaklar ağlar, Uzaktan uzağa çoban çeşmesi, Ey suyun sesinden anlıyan bağlar, Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi. Göynünü Şirin'in aşkı sarınca Yol almış hayatın ufuklarınca, O hızla dağları Ferhat yarınca Başlamış akmağa çoban çeşmesi... O zaman başından aşkındı derdi, Mermeri oyardı, taşı delerdi. Kaç yanık yolcuya soğuk su verdi. Değdi kaç dudağa çoban çeşmesi. Vefasız Aslı'ya yol gösteren bu, Kerem'in sazına cevap veren bu, Kuruyan gözlere yaş gönderen bu... Sızmadı toprağa çoban çeşmesi. Leyla gelin oldu, Mecnun mezarda, Bir susuz yolcu yok şimdi dağlarda, Ateşten kızaran bir gül arar da, Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi, Ne şair yaş döker, ne aşık ağlar, Tarihe karıştı eski sevdalar. Beyhude seslenir, beyhude çağlar, Bir sola, bir sağa çoban çeşmesi... Faruk Nafiz ÇAMLIBEL Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Ankara: Akçağ Yayınları, 1996. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi II, Ankara: Akçağ Yayınları, 1998. Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1953. Ankara Halkevi, Ankara Halkevi Bir Yıl İçinde 475.651 Yurttaşı Çatısı Altında Topladı, Ankara, 1937-1938. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Başgöz, İ. and Wilson H., Türkiye Cumhuriyetinde Milli Eğitim ve Atatürk, Ajans Türk Matbaacılık, Ankara, 1968. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi, I, II, İlk Baskı 1987, 4. Baskı 1997. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Ercilasun, Bilge, Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler 1, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981, 2000. 94 Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Mutluay, Rauf , 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları, 2. bs., 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı, İstanbul, 2000. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. SPİES, O., Türk Halk Kitapları, Çev. Behçet Gönül, Eminönü Halkevi Neşriyatı, İstanbul, 1941. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Ünlü, Mahir. Ömer, Özcan Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet ERMER 2.4.5.2.2.Milli Mücadele’de ilk Nesir Örnekleri Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı. 1919 ile 1923 yılları arasında topyekün verilen varolma mücadelesi etrafında şekillenen eserler Milli Mücadele Edebiyatını oluşturmuştur. Bu eserlerde yaşananlar, yazarların gözüyle değerlendirilmiş; özgürlük, bağımsızlık, kahramanlık, vatan ve milletseverlik gibi temalar etrafında somutlaştırılmıştır. Bu dönem yazarları içerisinde eser verenler, Servet-i Fünun, Fecr-i Ati ya da Milli Edebiyat akımı içerisinde de yer almış olan şair ve yazarlardır. Kurtuluş mücadelesi sırasında yayımlanan özellikle Atatürk’ün yazılar kaleme aldığı Hakimiyet-i Millîye gibi gazete ve dergilerde mücadele ile ilgili pek çok yazı yer almıştır. Döneme şahit olan edebiyatçılarımızdan bir kısmı şiirler bir kısmı ise romanlarıyla yaşananları anlatmıştır. Halide Edip Adıvar ve Yakup Kadri Karaosmanoğlu bu dönemin tanığı niteliğindeki sanatçılardır. Halide Edip Adıvar’ın Handan (2005 Özgür Yay., İstanbul) adlı romanından: “Daha koridordan Hüsnü Paşa’nın kuvvetli sesini işitiyordum. Tahkirâmız, müstehzi ve hadit darbelerle sesi titriyordu. 95 —Bu akşam burada mı kalacaksınız? Peki tuhaf! Niçin acaba? Bilir misin, artık kıskançlığından bıktım, Handan. Bir de seni budala Refik Cemal pürzamet ve lâkayık görürken adam zanneder. Hele bir kere şu yüzüne bak. Saçların hala karma karışık. Handan kesik, mütereddit, ne söylüyor, işitmiyordum. —Bir erkek bir kadına münhasıran bağlansın nerede gördün, güzelim? Herhalde o erkek ben değilim, Hanımefendi. Gidiyorum evet hem Juliette’e değil. —Neme lâzım? Kiminle istersen. Gittikten sonra kıskanmak öylemi? Pek acayip bütün dünya kadınları olsa kıskanmam.” Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Yaban (2001 İletişim Yay., İstanbul) adlı romanından: “Buraya gelişimin ilk haftaları, etrafıma yalnız korku ve kuşku veriyordum. Beni hükümet tarafından gönderilmiş herhangi bir memur, bir tahsildar, bir öşürcü, bir jandarma yoksa bir askerlik şubesi başkanı mı sandılar bilmem; fakat hepsinin yüzünde korku ve kuşku belirtilerini açıkça görmüştüm.”(s. 20) “Aklıma defterim geldi. Döndüm. Onu masanın üstünde, kitap, kâğıt ve gazete yığınları arasından bulup çıkardım. Bütün uzunluğunca gömleğimin altına, göğsümün üzerine yerleştirdim.”(a.g.e., 180) …“Bize yine yol, yalnız yol göründü. Bu defteri Emine ‘ye teslim edip tek başıma yarı aç yarı çıplak ve böğrümde kanım sızarak bitmez tükenmez uzaklara doğru yürüyeceğim.”(s. 198) Kaynak (Source): Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002 Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II İstanbul: İletişim Yayınları, 1997. Mutluay, Rauf , 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Önertoy, Olcay, Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları, 1984. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. TÜRK Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000 Ünlü, Mahir ,Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara,1992. 96 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.5.2.3. Milli Mücadele’yi cepheden anlatan ilk eserler Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Mustafa Kemal, Millî Mücadele yıllarında yaşananları kamuoyuna duyurmak, yapılanlar ve yapılacaklar etrafında bir kamuoyu oluşturmak üç gazete çıkarmıştır: “Minber” (1918), "İrade-i Milliye" (Sivas Kongresi’den sonra, 1919) ve "Hakimiyet-i Milliye" (Ankara’da, 1920) gazetelerini çıkarmıştır. Bu gazetelerin dışında İleri, Tasvir-i Efkâr, Tevhid-i Efkâr, Vakit, Akşam, Tanin, Renin, Hâdisât, Açık Söz, Yeni Gün, İzmir'e Doğru, Yeni Adana, Babalık, İstikbal, Dertli, Büyük Mecmua, Genç Yolcular, Sebilürreşd, Servet-i Fünun, Dergah, Sehâ, Yarın, Ayine, Millî Mecmua, Yeni Mecmua, Küçük Mec¬mua gibi gazeteler de yazar ve aydınlar bu dönemde verilen mücadeleyi deneme niteliğindeki yazılarına taşımışlardır. Bu yazılarda milletin ortak duyguları, Mustafa kemal, Kuva-yı Milliye ruhu, yapılan çalışmalar ve mücadelenin kutsiyeti konu edilmiştir. Yahya Kemal, Ruşen Eşref Ünaydın, Halide Edip, İsmail Habib Sevük, Hamdullah Suphi Tanrıöver öne çıkan yazarlardır. Mücadele sırasında yaşananlar şiir, hikaye ve romanda da dile getirilmiştir. Dönemin şiirleri geçmişin büyük zaferlerini, yaşananlar karşısında duyulan öfke ve ıstırabı, dirilişi ve mücadele ruhunu dile getirmiştir. Bu dönem şiirinde Süleyman Na¬zif, Faruk Nafiz, Yusuf Ziya, Hüseyin Suat ve Mehmet Akif gibi şairler göze çarpmaktadır. Hikaye ve romanda ise Halide Edip ve Yakup Kadri ilk akla gelen isimlerdir. Bu iki yazar dönemi canlı şahididir. Halide Edip Dağa Çıkan Kurt, Efenin Hikâyesi, Üzeyr'in Karısı, Kırmızı Tepe, Dua Tepe, Seyit Onbaşı adlı hikayelerini kaleme almıştır. Enver Behnan Şapolyo ve Aka Gündüz de hikayeler yazmıştır. Millî Mücadele romanlarının ilki olarak kabul edilen Ateşten Gömlek, İzmir’in işgalinden büyük taarruza kadar vatanın kurtarılma mücadelesinde yaşananları anlatır. Roman, Peyami’nin vatan aşkı ile ferdi aşkı arasında kalışı üzerine kuruludur. İzmir’in işgaliyle eşini ve çocuğunu kaybeden Ayşe’nin İstanbul’a gelmesiyle başlayan roman İstanbul’daki mitinge arkadaşlarıyla katılışını ve Peyami’nin ve İhsan’ın Anadolu’ya geçişiyle devam eder. Peyami her iki aşkı içinde mücadele etmek durumundadır. Ancak Ayşe, dönemin diğer kadın kahramanları gibi vatanı için gerektiğinde canını da vatan uğruna feda etmiştir. Halide Edip’in bu konuyu işleyen diğer romanları Zeyno’nun Oğlu ve Vurun Kahpeye’dir. Halide Edip genellikle kadın kahramanlar üzerinden kurtuluş mücadelesini somutlaştırmıştır. 97 Kaynak (Source): Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II İstanbul: İletişim Yayınları, 1997. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993. Önertoy, Olcay, Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları, 1984. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Ankara: TDK Yayınları, 2008. TÜRK Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000. Ünlü, Mahir. Ömer, Özcan,Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Ankara: Günce Yayıncılık, 1992. İlişki (Relation): Tarih 3.4 Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi; Sanat Tarihi 9. Türkiye Cumhuriyeti Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 98 2.4.5.2.4. Millî Mücadele’yi Konu alan Romanlar Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Millî Mücadele, Cumhuriyet dönemi Türk romanında önemli bir konu olarak belirmektedir. Bu dönemi konu alan romanların büyük bir kısmı, savaşın bitiminden, 1923’ten sonra yayınlanmıştır. Hala bu dönemi konu alan romanlar yayınlanmaya devam etmektedir. Millî Mücadele’yi savaş sırasında konu alan ilk roman olan Ateşten Gömlek’i Halide Edip yazmıştır. Türk’ün Ateşle İmtihanı, Vurun Kahpeye yazarın diğer romanlarıdır. Bu dönemi işleyen romancılardan biri Peyami Safa’dır. Sözde Kızlar adlı romanının kadın kahramanı Mebrure savaşın kazanılacağına inananlardandır. Bir Akşamdı ve Biz İnsanlar adlı romanları da bu dönemi yansıtmaktadır. Yakup Kadri Karaosmanoğlu Yaban’da savaş yıllarında Anadolu insanının halini bir aydının gözünden anlatır. Roman bir bakıma Anadolu ile aydının hesaplaşmasıdır. Yazar, mücadele yıllarında Anadolu’nun bir köyünü olduğu gibi tüm gerçekliğiyle anlatma çabası içindedir. Ahmet Celal, Anadolu köylüsüne yabancıdır. Bu iki yazarın romanlarında çağdaşlığı ve ilerlemeyi temsil eden aydın bir kahraman vardır. Yakup Kadri’nin Sodom ve Gomore, Ankara bu dönemi işlemektedir. Tarık Buğra Küçük Ağa Millî Mücadeleyi anlatan romanlarımız içerisinde şüphesiz çok önemli ve farklı bir yere sahiptir. Sıradan Anadolu insanın mücadele sırasında kahramanlaşmasını anlatır. Bazı romancılar mücadele yıllarını içine alan romanlar da yazmışlardır. Aka Gündüz’ün Dikmen Yıldızı, Burhan Cahit’in Yüzbaşı Celal, Nişanlılar ve Gazinin Dört Süvarisi, Şukûfe Nihal’in Yalnız Dönüyorum, Reşat Nuri Güntekin’in Yeşil Gece adlı romanları bu yılları da kapsamaktadır. 1950’lilerden günümüze Kemal Tahir, Samim Kocagöz, Talip Apaydın, Hasan İzzettin Dinamo, İlhan Tarus, Attila İlhan, Turgut Özakman gibi romancılar eserlerine savaş yıllarını konu edinmişlerdir. Bu dönemi konu alan romanların bir kısmında Millî Mücadele fon olarak yer alırken, romanın önemli bir kısmının cumhuriyet döneminde kaleme alınması nedeniyle Millî Mücadele, yeni Cumhuriyet’in bakış açışıyla işlenmiştir. Bu romanlarda roman kahramanları genellikle iki grupta göze çarpmaktadır: Millî Mücadele’ye karşı olanlar (din adamları) ve mücadeleyi etkin katılan aydın (öğretmen, subay gibi) kimlikler. Olay eksenli bu romanlarda İstanbul önemli bir mekan olarak yer alır. Romancılar ya Millî Mücadeleye buradan bakarlar ya buradan cepheye çıkarlar ya da buradaki ahlaksızlık gibi sosyal ve siyasi durumu verirler. Kaynak (Source): Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Kaya, Muharrem, Türk Romanında Destan Etkisi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2004. Kurdakul, Şükran Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I, İletişim Yayınları, İstanbul, 1983. 99 Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II, İletişim Yayınları, İstanbul, 1997. Mutluay, Rauf , 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları, 2. bs., İstanbul, 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı, İstanbul, 2000. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Önertoy, Olcay, Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1984. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı., 1984. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000 Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Ankara: Günce Yayıncılık, 1992. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.5.3. SAVAŞ SONRASINDA EDEBİYATIN İKİ YÖNELİMİ Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı İçerik: Kurtuluş mücadelesinin bitimiyle birlikte aydınlar, özellikle İstanbul’da bulunanlar Anadolu’yu hep büyük şehirlerin penceresinden görmüşlerdir. Anadolu, Kurtuluş Savaşı’nın Anadolu’dan başlamış olması, mütareke döneminde İstanbul’un çirkinliklerinde bunalanların Anadolu’ya kaçması, savaş sonrasında yüksek ideallerin buluştuğu bir yer olarak tanımlanır. Devrin aydın ve yazarları Anadolu’yu yeniden tanıma, halka doğru gidişi ve Anadolu’nun sorunları benimseme sürecini başlatmışlardır. Böylelikle Anadolu, bilim, düşünce ve duygunun bütünleştiği bir merkez olarak kabul edilir. Özellikle Millî Edebiyat dönemi şair ve yazarlarının öncülüğünde gelişen bu akım, sanat kaynağını Anadolu’dan aldığı için Anadolu romantizmi olarak da değerlendirilmektedir. Anadolu bu dönemde tüm vatanın sembolü olarak kabul edilmiş ve “mektepten memlekete” sloganıyla yeni bir anlayış aydınlar 100 tarafından benimsenmiştir. Bu anlayış memleket edebiyatı olarak da tanımlanmaktadır. Anadolu, bu dönemde saflığın, samimiyetin ve bozulmamışlığın sembolüdür. Bu dönemde Millî Edebiyat dönemi sanatçıları başta olmak üzere Beş Hececiler (Faruk Nafiz Çamlıbel, Yusuf Ziya Ortaç, Enis Behiç Koryürek, Halit Fahri Ozansoy ve Orhan Seyfi Orhon), Yakup Kadri, Halide Edip, Reşat Nuri, Mithat Cemal Kuntay, Memduh Şevket Esendal, Ömer Bedrettin Uşaklı, Mehmet Emin Yurdakul, Ahmet Kutsi Tecer, Kemalettin Kamu, Necmettin Halil, Faruk Nafiz Çamlıbel gibi sanatçılar eser vermiştir. Bu akım, etkisini 1940’lara sürdürmüştür. Şiir, roman, hikaye ve tiyatro alanında önemli gelişmeler olmuştur. Şiir alanında aruzdan vazgeçilmiş, millî ölçü olan hece vezni benimsenmiştir. Halka doğru gidişin neticesi olarak günlük dil şiire hakim olmuştur. Beş Hececiler olarak tanımlanan sanatçılar şiirlerini pürüzsüz bir Türkçe ile yazmışlardır. Anadolu coğrafyası, Anadolu insanı ve şair bu dönem şiirinde bir araya gelmiştir. Ancak Anadolu coğrafyası diğerlerinden daha fazla yer almıştır. Bu dönemde eser veren şairlerden Faruk Nafiz’in Sanat adlı şiiri dikkate çekmektedir. Bir poetika niteliğindeki şiir bu dönemin anlayışını ortaya koyar; yerli ve millî bir sanat anlayışının peşindedir. Yine Han Duvarları şiiri, Anadolu halkıyla İstanbullu aydının kaynaşmasını dile getirir. Bunların yanı sıra roman ve hikayeye de Anadolu, Anadolu insanı, Atatürk, köy konu olarak taşınmıştır. Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi II, Akçağ Yayınları, Ankara, 1998. Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1953. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1953. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul,1965. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, 1971. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi I, II., İstanbul, 1987. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002 Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, İstanbul, Literatür Yay., 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981, 2000. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, İstanbul: Varlık Yayınları, 1971. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları, 2. bs., 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı, İstanbul, 2000. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara 2008. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul, 1977-1998. 101 Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.5.3.1. Sınırlar içine çekilmiş yeni ruhun edebiyatı: Anadolu Romantizmi Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Atatürk, Anadolu insanının üç kıtada kanı akıtıldığı; üstelik bunun karşılığı olarak da horlandığı, küçük görüldüğü ve ona devletin imkânlarının sunulmadığı görüşündeydi. Bir sohbet toplantısında “Anadolu insanı, ırmakları, kendi toprağında doğar, başka ülkelere akar.” demiştir. Atatürk, sanatta da Anadolu insanının dertlerinin, problemlerinin, sevinçlerinin ve üzüntülerinin anlatılması gerektiğini söylemiştir. Aydınların hep büyük şehirlerin penceresinden gördükleri Anadolu, Kurtuluş Savaşı’nın Anadolu’dan başlamış olması, mütareke döneminde İstanbul’un çirkinliklerinde bunalanların Anadolu’ya kaçması ve Atatürk’ün direktifleri doğrultusunda yüksek ideallerin buluştuğu bir yer olarak tanımlanır. Devrin aydın ve yazarları Anadolu’yu yeniden tanıma, halka doğru gidişi ve Anadolu’nun sorunları benimseme sürecini başlatmışlardır. Böylelikle Anadolu, bilim, düşünce ve duygunun bütünleştiği bir merkez olarak kabul edilir. Özellikle Millî Edebiyat dönemi şair ve yazarlarının öncülüğünde gelişen bu akım, sanat kaynağını Anadolu’dan aldığı için Anadolu romantizmi olarak da değerlendirilmektedir. Anadolu bu dönemde tüm vatanın sembolü olarak kabul edilmiş ve “mektepten memlekete” sloganıyla yeni bir anlayış aydınlar tarafından benimsenmiştir. Bu anlayış memleket edebiyatı olarak da tanımlanmaktadır. Anadolu, bu dönemde saflığın, samimiyetin ve bozulmamışlığın sembolüdür. Devrin şairleri şiirde biçim, duygu, düşünce ve ideolojilerini Anadolu ve Anadolu insanı üzerine kurmuşlardır. Bu dönemin önemli şairlerinden biri, Yahya Kemal Beyatlı’dır. Edebî sohbet ve yazılarıyla, dönemin genç edebiyatçıları üzerinde etkili olan Beyatlı’nın Dergâh mecmuasının Nisan 1921 tarihli sayısında yayımladığı “Üç Tepe” isimli makalesi ile, İstanbul dışında yeni bir edebiyat anlayışını işaret etmiştir. Bu düşüncelerine rağmen, Yahya Kemal Beyatlı, Memleket Şiir Anlayışı’nın dışında kalır. Çünkü bu dönemde benimsenen şiir, hece şairlerinden Faruk Nafiz 102 Çamlıbel’in (1898-1973) öncülüğünü yaptığı, ilhamını halk edebiyatı geleneğinden alan Memleket şiir anlayışıdır. Faruk Nafiz, Türk Yurdu dergisinin Ocak 1925 tarihli sayısında yayımladığı “Han Duvarları” isimli uzun manzumesi ile büyük bir sükse yapar. Hece vezni ile yazılan şiirde, Anadolu manzaraları tablolaştırılarak gözler önüne serilir. Şiir, uzun yıllar unutulmuş, görmezlikten gelinmiş bir coğrafyanın yeniden keşfedilmesinin hikâyesi gibidir. 1926-1929 yılları arasında yayımlanan Hayat mecmuası fikir ve sanat hayatında önemli bir rol üstlenir. Atatürk tarafından da desteklenen dergi, genç Cumhuriyet’in fikri temellerinin oluşturulmasında önemli bir işlevi yerine getirmekteydi. Dönemin bütün sanatçılarının çatısı altında toplandığı dergi, Cumhuriyet’in nasıl bir edebiyat anlayışına sahip olması gerektiğinin de çerçevesini belirliyordu. Bu edebiyatın genel adı Memleketçi edebiyat olarak genelleştirildi. Hayat’ta Faruk Nafiz’in de “Sanat” başlıklı bir şiiri bu edebiyat anlayışının bildirisi olarak kabul edildi. Bu akım, etkisini 1940’lara sürdürmüştür. Şiir, roman, hikaye ve tiyatro alanında önemli gelişmeler olmuştur. Roman ve hikayeye de Anadolu, Anadolu insanı, Atatürk, köy konu olarak taşınmıştır. Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi II, Akçağ Yayınları, Ankara, 1998. Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1953. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1953. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul,1965. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, 1971. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi I, II., İstanbul, 1987. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002 Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, İstanbul, Literatür Yay., 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981, 2000. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, İstanbul: Varlık Yayınları, 1971. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları, 2. bs., 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı, İstanbul, 2000. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara 2008. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul, 1977-1998. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. 103 Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.5.3.2. İnkılâba yeni yorum denemeleri Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı 1925–1946 yılları arasında yayımlanan sanat dergilerini gözden geçirdiğimizde, sanatçıların devletin resmî politikasına uygun bir anlayışı benimsediklerini görüyoruz. Bu yıllarda yayımlanan sanat ve edebiyat dergilerin büyük bir kısmı, devlet tarafından desteklenmekte, dolayısıyla bu dergilerin yayın politikası da, kendilerine yapılan desteğin bir sonucu olarak, devlet politikasına ters düşmeyecek ve bu politikaları destekleyecek bir anlayışa sahip olmaktaydı. Bu dergilerden biri, Yakup Kadri’nin yönettiği "Kadro Dergisi"dir. Dönemin önemli sanat dergilerinden olan Dergâh, Ahmet Hamdi, Yahya Kemal’le anlayış olarak devletin desteklediği ve benimsediği bir çizgideydi. Yine bu dönemde çıkan Yeni Mecmua, düşünce olarak Cumhuriyeti hazırlayan kişiler tarafından çıkarılıyordu. Bu dönemin sanat ağırlıklı bir başka dergisi Hayat Mecmuası’dır. Sanat anlayışı bakımından diğer dergilerden farklı değildi. “Sanat sanat içindir.” tezini ısrarla sürdüren Servet-i Fünun Dergisinin 1923’ten sonraki sayılarında sanatla ilgili yorumlar ikinci plana kaymış¬tır. Bu dönemde çıkan başlıca dergiler: Varlık, Ülkü Halkevleri Dergisi, Oluş, Çığır’dır. Sanat dergilerinin hemen tümünde imzalara siyasi ve kültürel görüş ayrılıklarına dikkat edilmeden yer verildiğini görüyoruz. Örnek vermek gerekirse Varlık Dergisinin 1937 yılında tamamlanan 4. cildinde şu imzaları görüyoruz: Behçet Kemal Çağlar, Yaşar Nabi, Suut Kemal Yetkin, Cevdet Kudret (Soluk veya Aksal), Orhan Şaik Gökyay, Oktay Rıfat, Vasfî Mahir, Orhan Veli Kanık, Baki Süha Ediboğlu, Ali Mümtaz Arolat, Necip Fazıl Kısakürek, Ziya Osman Saba, Coşkun Ertepınar ve Cahit Sıtkı Tarancı. Bu isimlerden de anlaşılabileceği gibi 1946’dan sonra yazarlar kendi sanat ve estetik düşünceleri açısından değişik gruplara ayrılmış¬lardır. Fikir Hareketleri 1934 yılında çıkan 2.ciltte şu isimleri görüyoruz. Hüseyin Cahit (yö¬netici başyazar), Ercüment Behzat Lav, Halide Nusret Zorlutuna, Sabahattin Ali, Cahit Sıtkı Tarancı, Yakub Kadri. Burada da görüldüğü gibi değişik anlayışta yazarlar, bu dergilerde yer alabiliyordu. Hayat Dergisinin 1928 tarihli 5. cildinde yine derişik anlayışta imzalan, bir arada görüyoruz, Bunlar arasında Nahit Sırrı (Orik), Faruk Nafiz (Çamlıbel), Necip Fazıl (Kısakürek), Sabri 104 Esat (Yedi Meş'ale) Kenan Hulusi (7. meşalecilerin hikâyecisi) Vasfi Mahir ( 7 Meşale) Yaşar Nabi (7 Meşale) Mustafa Nihat, Peyami Safa, Hasan Alî (Yücel) ve Enis Behiç (Koryürek). İstanbul’da Çınaraltı Laleli'de Hasıraltı, Küllük, Ankara caddesinde Meserret Pastanesi, Beyoğlu'nda Asmalı Mescit ve Galatasaray’da Karmal bir pastanede toplanıyorlardı. Örnek olarak gelenekçi yazarlardan Necip Fazıl'la yenilikçi yazarlardan Nazım Hikmet, Meserret pasajında buluşuyor, tartışıyor ve arılıyorlardı. Yine gelenekçi yazanlardan Peyami Safa ile ünlü ressam Bedri Rahmi Eyuboğlu, Beyoğlunda tuttukları bir apartman dairesinde beraber oturuyorlardı. Çok partili dizene geçilince yavaş yavaş uğrak yerlerinin, sanat dergilerine ve sanat anlayışlarının ayrıldığını görüyoruz. Bu yıldan sonra siyasi tartışmaların, sanat dergilerine ve sanat anlayışlarına da yansıdığı görülmektedir. Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi II, Akçağ Yayınları, Ankara, 1998. Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1953. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi I, II, 1987. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002. Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay, İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981, 2000. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937 Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları, 2. bs., İstanbul, 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı, İstanbul, 2000. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul 1977-1998. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. 105 Yalçın, Alemdar , Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.5.4. 1930 Civarında Kültür – Sanat Düşünce Hayatına Etki Eden Önemli Gelişmeler Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Atatürk güzel sanatları, gerçekleştirmek istediği eğitim, bilim ve kültür devriminin bir parçası olarak görür. Sanatın gelişmesini özellikle resim ve heykel sanatının gelişmesini sağlamak üzere Lâiklik ilkesini, kabul eder. Doğal olarak, bu dönemde sanat yaşamında gözlenen köklü değişiklikler görülür. Atatürk, “bu yüksek sanatkâr” dediği İbrahim Çallı ile, en sevdiği portresini yapan Mihri Müşfik Hanım’a yakınlık göstermiştir. Türkiye’nin ilk resim galerisi de 20 Eylül 1937’de, Atatürk’ün eliyle Dolmabahçe Sarayı’nda açılır. 1924 yılında Avrupaya eğitim için gönderilen ressamların oluşturduğu 1930’larda resim ve heykel alanında modernliğin sağlanması amacıyla Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliği, 1933’te “D Grubu” kurulur. Ressamlar için yurt gezilerinin düzenlenir. 1930’larda, sanat alanındaki tüm çalışmaların ulusal ülküye uygun olarak yürütülmesini ve ulusun bu yönden yetişmesini sağlamak üzere Ar Genel Direktörlüğü’nün oluşturulur. Ankara ve İstanbul başta olmak üzere ülkenin çeşitli şehirlerinde sergiler düzenlenir. Yurt dışından sanatçıların Türkiye’de resim sergileri açılır. 1936 yılında Moskova’da ilk Türk Resim Sergisi açılır. Atatürk’ün fikirleri doğrultusunda 25 Haziran 1934'te "Millî Mûsıkî ve Temsil Akademisi" ulusal müziğimizi bilimsel olarak incelemek üzere kurulur. 1938 yılında hizmete açılan Ankara Radyosu, sanatçı kadrosu, disiplinli öğretim ve eğitim sistemiyle yıllarca bir konservatuar gibi çalışmış, çok sayıda sanatçı yetiştirmiştir. Al¬man bes¬te¬ci Pa¬ul Hin¬de¬mith’in çalışmaları ve devlet desteğiyle 1936 yılında An¬ka¬ra Dev¬let Kon¬ser¬va¬tu¬va¬rı hizmete girmiştir. Halkın eğitimi üzerinde önemle durulan bir konudur. Bu nedenle 1932 yılından itibaren halkevleri kurulur. Yine eğitim alanında, TBMM’de kurulmasıyla ilgili kanun kabul edildikten bir yıl sonra 9 Ocak 1936’da Ankara’da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Atatürk’ün de katıldığı bir törenle açılır. Tiyatro alanında 1927'de Darülbedayi'nin başına geçen Muhsin Ertuğrul oyunculuk, dekor ve metin yazarlığı konusundaki çalışmalarıyla Türk tiyatrosunun temellerini atar. 1932-1934 yılları arasında operetler ve yerli oyunlar oynayan Darülbedayi, Şehir Tiyatrosu adıyla faaliyetlerini sürdürür. 1930 yılında Ercüment Behzat Lav ve Ertuğrul Sadi Tek’in Darülbedayi’den ayrılıp kurdukları Türk Akademi Tiyatrosu etkinliklerine başlar. 106 19 Şu¬bat 1932'de Hal¬kev¬le¬ri¬nin açılması pek çok yazar, şair ve sanatçı için millî mo¬tif ve te-malardan yararlanma olanağı sağ¬lan¬mış¬tır. Etnografya ve folk¬lo¬r ça¬lış¬ma¬la¬rı artırılmıştır Bunların dışında bizzat Atatürk’ün takibinde dil ve tarih çalışmalarına hız verilir. 1932 yılında Türk Dilini Tetkik Cemiyeti kurulur. Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi II, Akçağ Yayınları, Ankara, 1998. Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1953. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. And, Metin, 100 Soruda Türk Tiyatro Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1970. And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertaintment in Turkey, Forum Yay., Ankara, 1963-64. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Ankara Halkevi, Ankara Halkevi Bir Yıl İçinde 475.651 Yurttaşı Çatısı Altında Topladı, Ankara, 1937-1938. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Başgöz, İ. and Wilson H., Türkiye Cumhuriyetinde Milli Eğitim ve Atatürk, Ajans Türk Matbaacılık, Ankara, 1968. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi I, II., 1987. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002. Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981, 2000. Kaplan, Mehmet, Enginün İ., Kerman Z., Birinci N., Uçman A., Atatürk Devri Türk Edebiyatı I-II, Ankara, 1981-1982. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. KAYA, Muharrem (2004) Türk Romanında Destan Etkisi, Ankara: Kültür Bakanlığı. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. İstanbul, 1937. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II ,İletişim Yayınları, İstanbul, 1997. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları, 2. bs., 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı., İstanbul, 2000. Nutku, Özdemir, Dünya Tiyatrosu Tarihi c. 1-2, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1985. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. 107 Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Öztürk, Serdar, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları, Kebikeç insan bilimleri için kaynak araştırmaları dergisi Sayı 21, ss. 47-72, 2006. Öztürk, Serdar, “Kazım Karabekir’in Sinema Projesi”, Toplumsal Tarih, S. 124 (Nisan), s. 6467, 2004. Spies, O., Türk Halk Kitapları, Çev. Behçet Gönül, Eminönü Halkevi Neşriyatı, İstanbul, 1941. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Toprak, Z., “Türkiye’de Sol Faşizm Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946”, Toplum ve Bilim, S. 100, Bahar, 2004, s. 84-99. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul 1977-1998. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Yalçın, Hüseyin Cahit “Bir Anket Münasebetiyle”, Yedigün, C.7, S.172 (Haziran), s. 5, 1936. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.5.5. Atatürk Dönemi Düşünce Hayatı Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Yeni bir devletin kurumlarına, yeni bir rejimin olgunlaşmasına istikamet kazandıracak ve gerekli görülen kültür değişiminin oluşmasını sağlayacak fikirler ve bu fikirleri yayan fikir adamları elbette Atatürk döneminde de vardır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu fikir temellidir. Fikrin ve fikre bağlı projelerin somutlaştırıcısı Atatürk’tür. Kendisini çağdaş düşünce etrafında geliştiren Atatürk, yıllar süren savaşların ardından yeni devletin sağlam fikirler temelinde yükselmesini hedeflemiş ve bunun çaba sarf etmiştir. Bu süreçte “Gençliğe Hitabe”de de görüldüğü üzere öncelik cumhuriyetin varlığı ve muhafazası ancak insan esaslıdır. 108 Atatürk, insan düşüncesinin eseri olarak gördüğü gelişmeleri sağlayacak, Türk fikir atmosferini besleyecek kurumlarını oluşturmuştur. Dönem dönem sofralarını, Türk yazar ve fikir adamlarıyla ve onların düşünceleriyle renklendirmiştir. Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti’nin temelini kültür olarak belirler. Bu kültür, Türk kültürü ve tarihidir. Osmanlı Devleti’nin son zamanlarında görülen Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük ve Batıcılık gibi fikir akımları cumhuriyetle birlikte “muasır medeniyet seviyesi”nin üstüne çıkmak hedefinde kaybolurlar. Bu hedefe ulaşmada izlenecek yol Türk kültürüdür. Çalışmalar, Türk dili ve edebiyatı, Türk tarihi, Türk sanatı, Türk sosyal yapısı, Türk ekonomisi, Türk tarihi etrafında yoğunlaşmıştır. Atatürk dönemi fikir hayatında geniş bir aydın kitlesi yer alır. Ziya Gökalp, Yusuf Akçura, Hüseyin Cahit Yalçın, Falih Rıfkı Atay, Mehmet Emin Erişilgil, Ahmet Emin Yalman, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Ahmet Ağaoğlu gibi aydınlar batıyı da takip ederek Türk fikir hayatına yeniden yön verirler. Devrin öne çıkan gazete ve dergilerinde görüşlerini kaleme alırlar. Atatürk’ün belirlediği ilkeler olan milliyetçilik, cumhuriyetçilik, halkçılık, devletçilik, laiklik ve inkılâpçılık çerçevesinde milliyetçilikle Batıcılığın ileri yönlerinin sentezi savunulur. Bu durum eğitim, giyim-kuşam, yazı, seçme ve seçilme hakkı ve benzeri için yapılan yeniliklerde de açıkça görülmektedir. Mustafa Kemâl Atatürk, olayları öyle bir açıklık ve aydınlık içinde alarak, bunları en ince detayına varıncaya kadar gözden geçirerek geleceğe yönelik hedefler gösteren bir lider olmasından ötürü, onun düşüncelere sadece kendi dönemi ile sınırlı kalmamış, geleceğimize de ışık tutmuştur. Bu ışığın bir gereği olarak, onun düşüncelere sanat ve edebiyat hayatını da etkilemiştir. Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi II, Akçağ Yayınları, Ankara, 1998. Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1953. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. And, Metin, 100 Soruda Türk Tiyatro Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1970. And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertaintment in Turkey, Forum Yay., Ankara, 1963-64. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Başgöz, İ. and Wilson H., Türkiye Cumhuriyetinde Milli Eğitim ve Atatürk, Ajans Türk Matbaacılık, Ankara, 1968. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi I, II., 1987. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002. Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981, 2000. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Enginün İ., Kerman Z., Birinci N., Uçman A., Atatürk Devri Türk Edebiyatı I-II, Ankara, 1981-1982. 109 Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Turkey’s Politics: The Transition to a Multi-Party System, Princeton University Press, Princeton, 1959. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Karpat, Kemal, “The Republican People’s Party 1923-1945”, Political Parties and Democracy in Turkey içinde, Metin Heper-Jacop M. Landau (ed.), London, s.42-64, 1991. Kaya, Muharrem, Türk Romanında Destan Etkisi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2004. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II ,İletişim Yayınları, İstanbul, 1997. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları, 2. bs., 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı., İstanbul, 2000. Nutku, Özdemir, Dünya Tiyatrosu Tarihi c. 1-2, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1985. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Öztürk, Serdar, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları, Kebikeç insan bilimleri için kaynak araştırmaları dergisi Sayı 21, ss. 47-72, 2006. Spies, O., Türk Halk Kitapları, Çev. Behçet Gönül, Eminönü Halkevi Neşriyatı, İstanbul, 1941. Öztürk, Serdar, “Kazım Karabekir’in Sinema Projesi”, Toplumsal Tarih, S. 124 (Nisan), s. 6467, 2004. TANPINAR, A. Hamdi (1969) Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Toprak, Z., “Türkiye’de Sol Faşizm Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946”, Toplum ve Bilim, S. 100, Bahar, 2004, s. 84-99. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul 1977-1998. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Yalçın, Hüseyin Cahit “Bir Anket Münasebetiyle”, Yedigün, C.7, S.172 (Haziran), s. 5, 1936. 110 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.5.6. Cumhuriyet Döneminde Bazı Edebiyat – Sanat Aktiviteleri Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Cumhuriyetinin döneminde sanat ve edebiyat aktivitelerinin doğru anlaşılabilmesi için Atatürk’ün 10. Yıl Nutku’nda “Türkiye Cumhuriyetinin temeli kültürdür.” İfadesi önemli rol oynamıştır. Atatürk’ün işaret ettiği bu ilke doğrultusunda Cumhuriyet’in ilk yıllarından başlamak üzere, kültürümüzün önemli belirleyici unsurları arasında yer alan sanat ve edebiyat aktiviteleri yoğunlaştırılmıştır. Atatürk, kültürün insan, toplum ve ulus hayatındaki rolünü çok iyi bildiğinden hükümet programlarında sanata verilen yer ve millî eğitim şûralarında sanat gibi konular üzerinde önemle durmuştur. Sanat konularıyla yakından ilgilenmiş, devletin görevleri arasına bu konularla uğraşmayı devlet politikası hâline getirmiştir. Cumhuriyet döneminde sanat ve edebiyat alanında ilk girişimlere sahne olmuştur. Yeni devletin sosyal ve kültürel yapısı oluşturulmalıydı. Girişimlerin bir kısmı devlet eliyle gerçekleşirken bir kısmı şahısların çabalarıyla başlatılır. 16 Ocak 1928 Cemal Reşit’in (Rey) 12 Chrants d’Anatolie (12 Anadolu Türküsü) adlı ses ve piyano için yapıtı ilk kez seslendirildi. 30 Kasım 1930 Cumhuriyet gazetesinin düzenlediği “Ses Kraliçesi” yarışmasını Hudadat Şakir Hanım kazandı. Faaliyetlerden bir kısmı dil, edebiyat, tarih ve folklor çerçevesindedir. 27 Şubat 1926 tarihinde Bakû’da Türkiyat Kongresi düzenlenir, 1 Kasım 1927’de Folklor çalışmaları yapmak üzere Ankara’da Anadolu Halk Bilgisi Derneği kurulur. 5 Aralık 1928 tarihinde Ömer Seyfettin’in Mahçupluk İmtihanı ile Vedat Nedim Tör’ün Kör adlı oyunları Darülbedayi’de sahneye konulur. 11 Ocak 1929’da Eski yazılı kitapları yeni harflere çevirmek için Dil Encümeni bünyesinde bir komisyon kurulur. Dil Bayramı ilk kez 26 Eylül 1933 tarihinde kutlanır. Bu dönemde sinema, müzik ve resim gibi sanatlarda faaliyetler düzenlenir. 29 Eylül 1929’da Muhsin Ertuğrul’un yönettiği Ankara Postası adlı film İstanbul’da Melek Sinemasında gösterilir. 1935 yılında Sovyet Rusya’dan Akademik Devlet Tiyatrosu orkestra şefi Lev Steinberg, besteci Dimitri Şostakoviç, kemancı David Oyştrah, piyanist Lev Oborin ve ses sanatçılarından oluşan topluluk, Ankara Halkevi ve Musiki Muallim Okulu salonlarında konserler verir. 1 Mart 1926 tarihinde Ankara’da Devlet Resim Sergisi açılır ve 1935 yılında Fütürist ressam Marinetti İstanbul’da sergi açıp bir konferans verir. Müzecilikle ilgili olarak 18 Temmuz 1930 tarihinde Ankara Etnoğrafya Müzesi ziyarete açılır. 111 Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi II, Akçağ Yayınları, Ankara, 1998. Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1953. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. And, Metin, 100 Soruda Türk Tiyatro Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1970. And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertaintment in Turkey, Forum Yay., Ankara, 1963-64. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Başgöz, İ. and Wilson H., Türkiye Cumhuriyetinde Milli Eğitim ve Atatürk, Ajans Türk Matbaacılık, Ankara, 1968. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi I, II., 1987. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002. Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981, 2000. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Enginün İ., Kerman Z., Birinci N., Uçman A., Atatürk Devri Türk Edebiyatı I-II, Ankara, 1981-1982. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Karpat, Kemal, Turkey’s Politics: The Transition to a Multi-Party System, Princeton University Press, Princeton, 1959. Karpat, Kemal, “The Republican People’s Party 1923-1945”, Political Parties and Democracy in Turkey içinde, Metin Heper-Jacop M. Landau (ed.), London, s.42-64, 1991. Kaya, Muharrem, Türk Romanında Destan Etkisi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2004. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II ,İletişim Yayınları, İstanbul, 1997. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları, 2. bs., 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı., İstanbul, 2000. Nutku, Özdemir, Dünya Tiyatrosu Tarihi c. 1-2, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1985. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Öztürk, Serdar, “Kazım Karabekir’in Sinema Projesi”, Toplumsal Tarih, S. 124 (Nisan), s. 6467, 2004. Öztürk, Serdar, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları, Kebikeç insan bilimleri için kaynak araştırmaları dergisi Sayı 21, ss. 47-72, 2006. 112 Spies, O., Türk Halk Kitapları, Çev. Behçet Gönül, Eminönü Halkevi Neşriyatı, İstanbul, 1941. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Toprak, Z., “Türkiye’de Sol Faşizm Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946”, Toplum ve Bilim, S. 100, Bahar, 2004, s. 84-99. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul, 1977-1998. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Yalçın, Hüseyin Cahit “Bir Anket Münasebetiyle”, Yedigün, C.7, S.172 (Haziran), s. 5, 1936. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.5.6.1. Mustafa Kemal’in Sofralarında Doğan Eser Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Ulu önder Atatürk, birçok alanda olduğu gibi, dil ve edebiyat alanında da önemli katkılarda bulunmuş, bu alanda çalışmaların bizzat içinde bulunarak teşvik etmiştir. Millî birlik ve beraberliğin sağlanmasında dil ve edebiyatın ne kadar önemli olduğunu bilen Atatürk, Cumhuriyetin kuruluşundan çok önce, daha 1907’de, Bulgar Türkoloğu İvan Manolofa yazı değişikliğinin yapılması gerektiğini söylediğini, dil ve yazı konularında düşüncelere sahip olduğunu biliyoruz. Cumhuriyetin ilanından sonra Atatürk'ün çeşitli kültür kurumlarının açılmasını sağladığı, hatta kimi kurumları bizzat kurduğunu biliyoruz. Bunların başında Türk dili, Türk tarihi ve Türk kültürü konularında araştırma ve çalışma yapmak üzere kurdurduğu Türkiyat Enstitüsü gelmektedir. Kendisi Fuat Köprülü’yü çağırarak: "Fuat Be, Cumhuriyet’i kurduk. Artık cumhuriyeti ve devletimizi ilmi temeller üzerinde yükseltmek zamanı gelmiştir. Lütfen İstanbul Darülfünun bünyesinde Türkiyat Enstitüsünü kurunuz." Köprülü, Atatürk'ten aldığı talimatla işe girişir, İstanbul Dürülfünunun’da on aylık bir hazırlık çalışması sonucunda 113 enstitüyü kurar. Enstitü, Atatürk’ün daha sonra yapacağı dil ve tarih alanlarındaki çalışmalara zemin hazırlar Atatürk'ün dil ve kültür alanında gerçekleştirdiği en önemli hamlelerden biri de "harf İnkılâbı”dır. Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyılda tartışılmaya başlanan yazı konusu Atatürk'ün kararlı ve isabetli uygulamasıyla sonuca ulaşmıştır. Yeni Türk yazısının halka öğretilmesinde Atatürk bir öğretmen gibi davranmış ve öncü olmuştur. Atatürk’ün dil ve edebiyata verdiği önem, Sadri Maksudi Arsal'ın Türk Dili İçin adlı kitabına yazdığı sunuş yazısında dile getirir. Bu sunuş yazısında Atatürk şunları söylemektedir: "Milli his ile dil arasındaki bağ çok kuvvetlidir. Dilin milli ve zengin olması, milli hissin inkişafında başlıca müessirdir. Türk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil şuurla işlensin. Ülkesini, yüksek istiklalini korumasını bilen Türk milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır." Atatürk, dil birliğinin millet olma ve milli birliği sağlamadaki rolünü en iyi bilenlerden biri olarak 1931 yılında Adana'da yaptığı konuşmada şöyle der: "Türk demek dil demektir. Milliyetin çok bariz vasıflarından birisi dildir. Türk milletindenim diyen insanlar, her şeyden önce ve behemehâl Türkçe konuşmalıdır. Türkçe konuşmayan bir insan Türk harsına camiasına mensubiyetini iddia ederse buna inanmak doğru olmaz.” Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi II, Akçağ Yayınları, Ankara, 1998. Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1953. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. And, Metin, 100 Soruda Türk Tiyatro Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1970. And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertaintment in Turkey, Forum Yay., Ankara, 1963-64. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi I, II., 1987. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002. Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981, 2000. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Enginün İ., Kerman Z., Birinci N., Uçman A., Atatürk Devri Türk Edebiyatı I-II, Ankara, 1981-1982. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Turkey’s Politics: The Transition to a Multi-Party System, Princeton University Press, Princeton, 1959. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Karpat, Kemal, “The Republican People’s Party 1923-1945”, Political Parties and Democracy in Turkey içinde, Metin Heper-Jacop M. Landau (ed.), London, s.42-64, 1991. 114 Kaya, Muharrem, Türk Romanında Destan Etkisi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2004. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II ,İletişim Yayınları, İstanbul, 1997. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları, 2. bs., 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı., İstanbul, 2000. Nutku, Özdemir, Dünya Tiyatrosu Tarihi c. 1-2, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1985.. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Öztürk, Serdar, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları, Kebikeç insan bilimleri için kaynak araştırmaları dergisi Sayı 21, ss. 47-72, 2006. Öztürk, Serdar, “Kazım Karabekir’in Sinema Projesi”, Toplumsal Tarih, S. 124 (Nisan), s. 6467, 2004. Spies, O., Türk Halk Kitapları, Çev. Behçet Gönül, Eminönü Halkevi Neşriyatı, İstanbul, 1941. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Toprak, Z., “Türkiye’de Sol Faşizm Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946”, Toplum ve Bilim, S. 100, Bahar, 2004, s. 84-99. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul, 1977-1998. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Yalçın, Hüseyin Cahit, “Bir Anket Münasebetiyle”, Yedigün, C.7, S.172 (Haziran), s. 5, 1936. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 115 2.4.5.6.2. Onuncu Yıl Marşı Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Fikirlerinin olgunlaşmasında Atatürk’ün etkisi olan Behçet Kemal Çağlar, dönemin anlayışına uygun eserler vermiştir. Çok yönlü bir sanatçı olan Çağlar, eserlerinin çoğunun konusunu Atatürk, vatan ve tarih oluşturmaktadır. Düzyazılarının yanı sıra Çoban, Attila adlı oyunları ve pek çok şiiri vardır. Cumhuriyet'in onuncu yıl kutlamaları için 1933'te düzenlenen marş yarışmasını, sözlerini Behçet Kemal Çağlar’ın Faruk Nafiz Çamlıbel'le birlikte yazdığı Onuncu Yıl Marşı kazanmıştır. Marşın bestesini Cemal Reşit Rey yapmıştır. Marş, cumhuriyetinin ilanından itibaren yapılan çalışmaları, gelişmeleri ve başarıları somutlaştırır. En değerli varlık olarak cumhuriyet ve ilerleme fikri şiirde vurgulanır. Eser Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk on yılının bir özeti gibidir. Cumhuriyet'in 10. yıl kutlamaları için 1933'de bir marş yarışması düzenlenir. Bu yarışmaya katılan Behçet Kemal Çağlar ve Faruk Nafiz Çamlıbel'in birlikte yazdıkları marş, birinci olarak seçilir. Marşın bestesi Cemal Reşit Rey yapar. Cemal Reşit Rey bu besteyi yaparken, herkesin coşku ve birlikte söyleyeceği bir marş olmasına özen gösterir. Öncelikle eser Ankara'da kendisi tarafından seslendirilir. Marşı değerlendirecek olan heyetin içinde bulunan dönemin Milli Eğitim Bakanı Cemal Bey'in "cumhuriyet" sözcüğünde majörden minöre geçtiğini bunu da cumhuriyeti küçük düşürmek için yaptığını iddia eder ancak Cemal Reşit şu örnekle durumu kurtarır: "Minör küçük anlamına gelir ama müzikte bu anlamda kullanılmaz. Beethoven'in Napoleone'un kahramanlıkları için yazdığı Eroica'nın ikinci bölümü de do minör tonundadır." Jüride bulunan bir başkası ise bir kahramanlık öyküsü olan Marseillaise'in de minör tonundan olduğunu söyleyince durum tatlıya bağlanır. Türkiye Cumhuriyeti'nin 10. Yıl Marşı böylece ortaya çıkmış olur. Onuncu Yıl Marşı Çıktık açık alınla on yılda her savaştan, On yılda on beş milyon genç yarattık her yaştan; Başta bütün dünyanın saydığı Başkumandan; Demir ağlarla ördük anayurdu dört baştan Türk'üz, Cumhuriyet'in göğsümüz tunç siperi, Türk'e durmak yaraşmaz, Türk önde, Türk ileri! Bir hızla kötülüğü, geriliği boğarız; Karanlığın üstüne güneş gibi doğarız, Türk'üz, bütün başlardan üstün olan başlarız; Tarihten önce vardık, tarihten sonra varız, Türk'üz, Cumhuriyet'in göğsümüz tunç siperi, Türk'e durmak yaraşmaz, Türk önde, Türk ileri!... Çizerek kanımızla öz yurdun haritasını, Dindirdik memleketin yıllar süren yasını. Bütünledik her yönden İstiklâl kavgasını; Bütün dünya öğrendi Türklüğü saymasını. Türk'üz, Cumhuriyet'in göğsümüz tunç siperi, 116 Türk'e durmak yaraşmaz, Türk önde, Türk ileri!... Örnektir milletlere açtığımız yeni iz; İmtiyazsız, sınıfsız kaynaşmış bir kitleyiz. Uyduk görüşte bilgiye, gidişte ülküye biz; Tersine dönse dünya yolumuzdan dönmeyiz. Türk'üz, Cumhuriyet'in göğsümüz tunç siperi, Türk'e durmak yaraşmaz, Türk önde, Türk ileri! Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi II, Akçağ Yayınları, Ankara, 1998. Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1953. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. And, Metin, 100 Soruda Türk Tiyatro Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1970. And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertaintment in Turkey, Forum Yay., Ankara, 1963-64. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi I, II., 1987. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981, 2000. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Enginün İ., Kerman Z., Birinci N., Uçman A., Atatürk Devri Türk Edebiyatı I-II, Ankara, 1981-1982. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları, 2. bs., 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı., İstanbul, 2000. Nutku, Özdemir, Dünya Tiyatrosu Tarihi c. 1-2, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1985. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Toprak, Z., “Türkiye’de Sol Faşizm Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946”, Toplum ve Bilim, S. 100, Bahar, 2004, s. 84-99. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul, 1977-1998. 117 Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.5.6.3. Atatürk’ün Doğrudan İlgilendiği, okuduğu veya yazdırdığı tiyatro eserleri Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı "Türkiye Cumhuriyeti'nin temeli kültürdür" diyen Atatürk, güzel sanatlar alanındaki çalışmaları takip etmiş, sanatçıların sorunlarını dinlemiş, çalışmaları bizzat yönlendirmiştir. Atatürk tiyatroyla da yakından ilgilenmiştir. Yoğunluğuna karşın tiyatro oyunlarını seyretmiş, sanatçılarla çeşitli vesilelerle görüşmüştür. Darülbedayi’nin ve diğer tiyatro topluluklarının verdiği temsilleri seyreden ve onların faaliyetlerini tüm Anadolu’ya yaymalarını isteyen Atatürk, Türkiye’nin ilk dramaturgudur. Atatürk, devrin yazarlarına oyunlar ısmarlamış, konular önermiş ve yazılan metinleri okumuştur. Yazdırdığı oyunlar üzerine eleştirilerini ve önerilerini sunmuştur. Hatta provalarda hazır bulunarak istediği değişikliklerin gerçekleşmediğini de denetlemiştir. Bu oyunların dili ve fikir yapısı üzerinde durmuştur. Ata¬türk, tarih konusunda Faruk Nafiz Çamlıbel'e Akın, Öz Yurt ve Kahraman tiyatrolarını yazdırmış, Akın oyununun yazılışını denet¬lemiş ve sonuna müdahale etmiştir. Akın'ın konusu şöyledir: Orta Asya'da kuraklığın sona ermesi için yaşlı Hakan İstemi Han, kurban edilecektir. Gün, Batı ve Doğu Beyleri sıranın kendilerine geleceği endişesiyle Han yerine kızı Suna'nın öldürülmesi için baş bakıcıyı kandırırlar. Gün Başbuğu'nun oğlu Demir, Suna'yı sevmektedir, bu yüzden hileyi açığa çıkarır. Halk üç başbuğu öldürür. Bunların oğulları Bumîn, Bayan ve Demir başbuğ olur ve İstemi Han'ın akın ülküsünü gerçekleştir¬mek için boylarıyla birlikte üç yöne dağılırlar. Atatürk, Münir Hayri Egeli'nin 1932 yı¬lında yazdığı Bay Önder, Bir Ülkü Yolu ve Taş Bebek oyunlarının metinle¬rini de dramaturg gözüyle incelemiş, üzerinde gerekli gördüğü düzeltmeleri yapmıştır. Bay Önder, Atatürk’ün yaşamı örnek alınarak yazılmıştır ve 1934’te kitap olarak da yayınlanmıştır. Bu oyunlardan Bay Önder'i Necil Kâzım Akses'e, Taş Bebek'i Ahmet Adnan Saygun'a vererek opera olarak bestelenmesini istemiştir. 118 Atatürk, Abdülhak Hamit Tarhan'ın Hakan (1935) oyununu da okumuş bazı satırların altını çizmiştir. Ayrıca Atatürk, İran devlet başkanın gelişi sebebiyle Türk-İran dostluğunu vurgulayan konusunu kendisinin belirlediği Özsoy adında bir operayı Adnan Saygun’a besteletmiştir. Bu çalışmalar Türk opera tarihi açısından önemlidir. Ayrıca Atatürk, oyunlarda kadın kahramanın varlığını önemsemiştir. Faruk Nafiz Çamlıbel’in Akın adlı oyunuyla bu açıdan ilgilenmiştir. Manzum bir destan niteliğindeki Akın’ın provalarını da takip eden Atatürk, 4 Ocak 1932 gecesi Ankara Halkevi'nde sahneye konuluşunda hazır bulunmuştur. Kaynak (Source): And, Metin, 100 Soruda Türk Tiyatro Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1970. And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertaintment in Turkey, Forum Yay., Ankara, 1963-64. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Başgöz, İ. and Wilson H., Türkiye Cumhuriyetinde Milli Eğitim ve Atatürk, Ajans Türk Matbaacılık, Ankara, 1968. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, Kaplan, Mehmet, Enginün İ., Kerman Z., Birinci N., Uçman A., Atatürk Devri Türk Edebiyatı I-II, Ankara, 1981-1982. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları, 2. bs., 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı., İstanbul, 2000. Nutku, Özdemir, Dünya Tiyatrosu Tarihi c. 1-2, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1985. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul, 1977-1998. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 119 2.4.5.6.4. Halk Hikâyelerini yeniden yazdırma projesi Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Cumhuriyet Döneminde halk kitaplarını modernleştirme ve onlardan yararlanma projesi kapsamında önemli çalışmalar yapılmıştır. Bu konudaki en önemli projelerden birisi 1922’de henüz Kurtuluş Savaşı’nın sürdüğü sıralarda Kazım Karabekir tarafından ortaya atılmıştır Karabekir, halkın okuduğu kitapların arasına serpiştirilecek yeni bilgilerle, onların geliştirilebileceğini dile getirir. Karabekir kısaca, kitaplarda eksik olduğuna inanılan bazı unsurların ve fikirlerin kitaplara eklenmesi önerir. 1937 yılında İçişleri Bakanı olan Şükrü Kaya, dönemin önemli edebiyatçılarına birer mektup göndererek, onları halk kitaplarını modernize etmeye davet eder. Öneri, şunlardan oluşmaktaydı: 1Halk kitaplarının kahramanlıklarını halk seviyor. Bu kahramanlar aynen bırakılsın; yalnız bunlar, rejimin ruhuna uygun, yüksek manalı, yeni vakalar içinde gösterilsin. Böylece halka, sevdiği kitaplar vasıtasıyla telkin etme imkanı hazırlansın. “Nasıl ki Miki-Maus tipi daima aynı kalmakla beraber, her filmde ayrı bir mevzuun, ayrı bir muhitin kahramanı oluyorsa yukarıda, adları geçen ve halkın gayet iyi tanıdığı tipleri yen yepyeni mevzular içinde kullanmak ve böylelikle halkın alışık olduğu kahramanları yeni Türk inkılap ve medeniyet gayelerine uygun telkinler yapan maceralar içinde yaşatmak istiyoruz. 2Bu esasa göre ilk olarak şu kitaplar hazırlanacaktır: Aşık Garip, Köroğlu, Ferhad ile Şirin, Leyla ile Mecnun, Yedi Alimler, Tahir ile Zühre, Arzu ile Kamber, Şahmaran, Kerem ile Aslı, Nasrettin Hoca. Genelgeye göre kasaba ve köy kahvehanelerinde “geniş halk yığınlarının okuma ihtiyacını karşılamak” ve böylece onların “milli ve kültürel terbiyeleri üzerinde” etkili olmak amacıyla yeni halk hikayeleri ve romanları yazılmalıydı. Hikâyelerin kahramanları korunacak, böylece “halkın alışık olduğu kahramanlar yeni Türk inkılap ve medeniyet gayelerine uygun telkinler yapan maceralar içinde yaşatılacaktı. Bu amaçla hazırlanacak her eser elli bin tane basılacak ve her biri 4-5 formadan oluşacaktı. Edebiyatçıların Bakanlığa gönderdiği eserler, Maarif, Parti ve Matbuat içinde yer alanlardan üç, güzel sanatlar alanında çalışan sanatçılardan iki kişiden oluşan toplam beş kişilik jüri tarafından değerlendirilecekti. Basılmasına karar verilen eser sahipleri forma başı elli lira ile ödüllendirilecekti. Görüldüğü gibi, halk hikayelerini reforme etme yönelimli bu girişimin iki yönü vardı. Halk hikayelerinde geri bir geçmişi, içerisinde büyünün, tılsımın, sihrin, mucizenin bulunduğu ve modern, pozitif bir anlayışla çatışan dünyayı temizlemek, hareketin denetimsel yanı ağır basan yönünü temsil ediyordu. İkinci yön olan “mucize” dünyasının yerine teknik ve rasyonel olan dünyayı işlemek, yönetimin halk kültüründen yararlanarak iletilerini geniş kitlelere yayma girişimi anlamına geliyordu. Bu iki amaç doğrultusundaki halk kültürü reformunun Avrupa’da on yedinci ile on dokuzuncu yüzyıl arasındaki benzerlerinden farkı yoktu. Ama oldukça önemli bir zamansal sapma vardı: Konunun Türkiye’de bir proje olarak siyasal iktidarın gündemine gelmesi. Cumhuriyetin kurulmasından 1937 yılına kadar olan dönemde siyasal iktidar halk kitaplarının modernleştirilmesine yönelik kapsamlı bir proje üretmemesine rağmen, bazı aydınlar siyasal otoritenin dışında kendiliklerinden bu işe soyunmuşlardır. Bu aydınlar, halk kitaplarında “zararlı” olarak niteledikleri hususları ayıklamışlar, gerekli yerlerde okuyucuya uyarılarda bulunuşlar, hatta yeni halk kitapları yazmışlardır. 120 Kaynak (Source): Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertaintment in Turkey, Forum Yay., Ankara, 1963-64. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Başgöz, İ. and Wilson H., Türkiye Cumhuriyetinde Milli Eğitim ve Atatürk, Ajans Türk Matbaacılık, Ankara, 1968. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Enginün İ., Kerman Z., Birinci N., Uçman A., Atatürk Devri Türk Edebiyatı I-II, Ankara, 1981-1982. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981, 2000. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. KAYA, Muharrem (2004) Türk Romanında Destan Etkisi, Ankara: Kültür Bakanlığı. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II ,İletişim Yayınları, İstanbul, 1997. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları, 2. bs., 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı., İstanbul, 2000. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Öztürk, Serdar, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları, Kebikeç insan bilimleri için kaynak araştırmaları dergisi Sayı 21, ss. 47-72, 2006. Öztürk, Serdar, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları, Kebikeç insan bilimleri için kaynak araştırmaları dergisi Sayı 21, ss. 47-72, 2006. Öztürk, Serdar, “Kazım Karabekir’in Sinema Projesi”, Toplumsal Tarih, S. 124 (Nisan), s. 6467, 2004. Spies, O., Türk Halk Kitapları, Çev. Behçet Gönül, Eminönü Halkevi Neşriyatı, İstanbul, 1941. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul, 1977-1998. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. 121 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.5.6.5. Dönemin Kültür Sanat Edebiyat Dergileri (1923-1944) Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Cumhuriyetin ilanının ardından millî mücadele yıllarında yayın hayatında olan bazı dergiler varlıklarını sürdürürler. Türk Yurdu ve Dergah önemli iki dergidir. Ahmet Hamdi, Nurullah Ataç, Kemalettin Kamu, Mustafa Nihat Özön, Necmettin Halil Onan, Ahmet Kutsi Tecer ilk edebî yazılarını Dergah’ta yayımlarlar. Bu dönemde felsefe, sosyoloji alanında dergiler yayınlanmıştır. Hayat (1926), Felsefe ve İçtimaiyat (1927) dergilerinde Mehmet Emin Erişirgil, Mustafa Sekip Tunç, Necmeddin Sadak, Servet Berkin, Hilmi Ziya Ülken, Ziyaettin Fahri Fmdıkoğlu gibi hocalar yazmıştır. 1928 yılında Meşale dergisi etrafında toplanan şairler Beş Hececilerin sanat anlayışını benimsemeyerek yeni bir şiir anlayışı getirmeye çalışırlar. Yedi meşaleciler olarak anılan şairler Kenan Hulusi Koray, Muammer Lutfi, Sabri Esat Siyavuşgil, Yaşar Nabi Nayır, Vasfi Mahir Kocatürk, Cevdet Kudret ve Ziya Osman Saba “sanat sanat içindir” görüşüne bağlı olarak şiirlerini kaleme almışlardır. Cumhuriyet döneminin ilk basın kanunu 1931’de çıkar. Bu kanun çıkmasından itibaren sanat ve edebiyat alanında önemli dergiler yayınlanır. Yakup Kadri, Şevket Süreyya, Vedat Nedim, Burhan Asaf, İsmail Hüsrev “Kadro” (1932) dergisini yayınlarlar. Bu dergi etrafında toplanan yazarlar Kadro Hareketini oluştururlar. Ahmed Hamdi Tanpınar Kooperatif (1932) dergisini yayınlar. Halkevleri merkezinin yayınladığı Ülkü (1933) dergisinde halk şairleri ve folklor alanlarında önemli çalışmalara yer vermiştir. Yaşar Nabi Nayır’ın uzun yıllar yayın hayatını sürdüren Varlık (1933) dergisi önemli şair ve yazarların eserlerine kucak açmıştır. Bu dergilerin ardından Hüseyin Cahit Yalçın Fikir Hareketleri’ni (1933), İsmail Hakkı Baltacıoğlu Yeni Adam’ı (1933), Ziyaeddin Fındıkoğlu İş Mecmuası’nı (1934) dergisini sonraki yıllarda Hilmi Ziya Ülken, İnsan (I938), Nurettin Topçu Hareket (1939) dergisini yayımlamaya başlar. Yücel (1933) dergisi ve pek çok halkevi dergisi gibi Atatürk’ün dil, edebiyat ve kültür politikaları ve cumhuriyetin ilkeleri etrafında dergiler yayımlanmaya başlar. Zekeriya ve Sabiha Sertel’in Resimli Ay (1924)’ı, Necip Fazıl'ın Ağaç (1936)’ı ve Büyük Doğu (1943)’su, dönemler aşmış Servet-i Fünun (1880), Çınaraltı, Yurt ve Dünya (1941) ve Yürüyüş (1941) dönemin diğer dergileridir. Nazım Hikmet’in çıkardığı Orak-Çekiç ve Sadrettin Celal’in çıkardığı Aydınlık dergileri kısa sürede kapatılmıştır. 122 Kaynak (Source): Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. And, Metin, 100 Soruda Türk Tiyatro Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1970. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Ankara Halkevi, Ankara Halkevi Bir Yıl İçinde 475.651 Yurttaşı Çatısı Altında Topladı, Ankara, 1937-1938. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981, 2000. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Enginün İ., Kerman Z., Birinci N., Uçman A., Atatürk Devri Türk Edebiyatı I-II, Ankara, 1981-1982. Karpat, Kemal, Turkey’s Politics: The Transition to a Multi-Party System, Princeton University Press, Princeton, 1959. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları, 2. bs., 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı., İstanbul, 2000. Nutku, Özdemir, Dünya Tiyatrosu Tarihi c. 1-2, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1985. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul, 1977-1998. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. 123 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.5.6.6. Cumhuriyet Döneminde Şiir – Roman – Hikaye Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı 1923-1940 yılları arasında çağdaş Türk şiirinin perdelerini aralayan döneme, sanatçılar, Tanzimat, Servet-i Fünun, Fecr-i Ati ve Millî Edebiyat Akım ve dönemlerinin kazandırdığı birikimlerle gelmişlerdir. Yeninin arayışı sürmektedir. Cumhuriyet döneminin başlangıç yıllarında yeni arayışlara yönelirler. Dönemin şiir anlayışına elbette, divan şiiri, halk şiiri ve batı şiiri kaynaklık etmiştir. Bu dönemde Fransız sembolistlerden etkilenen Ahmet Haşim saf şiiri savunurken, Yahya Kemal de öz şiire yönelir. Cumhuriyet dönemi edebiyatında sanatçılarımızın Türkiye’nin gerçeklerine daha yoğun olarak yöneldikleri görülür. Her türlü sosyal problem ve gelişme edebiyata malzeme oldu. Dil alanında yapılan yenilikler de edebiyat aracılığı ile genelleştirilerek yaygınlaştırıldı. Özellikle Cumhuriyet’in kuruluşunu esas alan eserlerin ilk yıllarda daha yoğun bir şekilde yazıldı. Aydının halka yönelmesi, aydın halk çatışmaları gibi konular, şiire, romana ve hikâyeye malzeme oldu. En etkili romanı ise köylü ve aydın çatışmasını anlatan Yaban (1932) oldu. Cumhuriyet’in ilk on yılında Kurtuluş Savaşı ve onun sonuçları tartışıldı. Özellikle bu dönemde sıklıkla ele alınan konuların başında halk ve aydın çatışmasının yanında, yeni döneme ayak uydurmaya çalışan çıkarcı tipler, çağdaşlaşmanın karşısında geleneksel değerlerin tartışılması, batılılaşma ve çağdaşlığın yanlış anlaşılmasının getirdiği yıkıcı etkiler edebiyatımızın ana konuları arasında yer aldı. Şevket Esendal’ın Ayaşlı ve Kiracıları (1934) bu dönemin önemli bir analizi niteliğindedir. Sait Faik, Burgaz Adası’nın Rum balıkçılarından yola çıkarak küçük insanlarını geniş bir pencereden değerlendirme yoluna gitti. Öte yandan köy ve köy hayatına dair eserler de kaleme alınmaya başlandı. Sadri Ertem’in Çıkrıklar Durunca’sı, .Sabahattin Ali’nin Kuyucaklı Yusuf’u bu türün ilk örnekleri olarak kabul edilir. Daha sonra yazılan İnce Memed romanında 1930 yıllarında Toroslarında yaşayan insanların dünyaları ele alınır. Yaşar Kemal bu romanında Çukurova’yı tarihsel kökleri, doğası, güncel sorunlarıyla anlatarak önemli bir başarı elde etti. .Orhan Kemal, İstanbul’un yoksul kesimlerinde yaşayanları, köyden kente göçü, ezilen çocukların, genç kızların serüvenini ele aldı. Kemal Tahir’in köyü konu edinen romanlarında tarihsel ve sosyolojik analizlere girdi. Samim Kocagöz, Necati Cumalı, Fakir Baykurt roman ve hikayeleri ile köy ve kasaba hayatının izlerini yansıttılar. Bekir Yıldız, göç sorununu, Haldun Taner, toplumsal bozuklukları, Aziz Nesin ve Rıfat Ilgaz da toplumsal bozukluklara ironik bir biçimde 124 yaklaştılar. Kurtuluş Savaşı’nın ve Cumhuriyet dönemini, toplumcu ve gerçekçi yazarlara karşıt biçimde yorumlayan yazarlardan biri Tarık Buğra oldu. Son dönem yazalramızı arasında Yusuf Atılgan, Bilge Karasu, Adnan Özyalçıner, Oğuz Atay gibi yazarlarımız ruhsal çözümlemelere ve kara mizaha yöneldiler. Kadın romancı ve öykücüler, ayrıntılara daha çok yer verdiler. Bunlar içerisinde Nezihe Meriç, Adalet Ağaoğlu, Pınar Kür, Füruzan, Sevgi Soysal, Tomris Uyar’ı sayabiliriz. Eserlerinde, hızlı kentleşme, sanayileşme olgularını ele alan, kenar mahalle insanlarının yaşadıklarından çok aydınların, sanatçıların, siyasal eylemlere katılanlarını konu edinen bir edebiyat anlayışını Erhan Bener, Demir Özlü, Selim İleri, Orhan Pamuk, Latife Tekin, Nedim Gürsel gibi yazarlar roman ve hikayelerinde konu ettiler. Şiirde Kemalettin Kamu, Ömer Bedrettin Uşaklı gibi şairler, Milli Edebiyat akımından hece veznini esas alarak küçük duyarlılıkları, doğa ve yurt güzelliklerini konu edindiler. Ahmet Kutsi Tecer gibi şairler de biçim yetkinliğine, arı şiire yöneldiler. Ahmet Muhip Dıranas, simgelere, ya da günlük yaşamdan sahnelere, Cahit Sıtkı Tarancı da yaygın izlenimlere, duyarlığa şiirlerinde yer verdi. Hece veznini kullanmada A.M.Dıranas, C.S.Tarancı’nın yanında, insanın iç dünyasına yönelik şiirleri ile Necip Fazıl Kısakürek dikkat çeken şairlerimiz arasında yer aldı. Nazım Hikmet Ran’ın geleneksel kalıpları kıran şiiri, toplumcu şiirin öncüsü oldu. Garip hareketinin temsilcileri arasında yer alan Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet, Oktay Rıfat, şiirde süregelen aşırı duyarlığa, şairaneliğe karşı çıktılar. Toplumsal konuları bireysel çıkarımlarla irdeleyen şairlerin başında, Atilla İlhan gelir. Bedri Rahmi Eyüpoğlu, Behçet Necatigil, Cahit Külebi, Necati Cumalı, Doğa, aşk, yaşam, sevgi, barış, özgürlük gibi konuları işleyen açık aydınlık şiirin temsilcisi oldular. Asaf Halet Çelebi’nin şiirine eski uygarlıkların, tasavvufun, folklorun katkısı görüldü. Fazıl Hüsnü Dağlarca, insanın tanrı, evren, tarih, gibi konuları ele alırken Garip şiirinin açık anlatımına karşın İkinci Yeni adı verilen şiirin temsilcileri Edip Cansever, İlhan Berk, Cemal Süreya, Turgut Uyar, Sezai Karakoç ve Ece Ayhan, çağdaş dünyanın karmaşası içinde bunalan insanın tedirginliğini ele aldılar. Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi II, Akçağ Yayınları, Ankara, 1998. Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1953. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. And, Metin, 100 Soruda Türk Tiyatro Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1970. And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertaintment in Turkey, Forum Yay., Ankara, 1963-64. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi I, II., 1987. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002. Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Enginün İ., Kerman Z., Birinci N., Uçman A., Atatürk Devri Türk Edebiyatı I-II, Ankara, 1981-1982. 125 Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981, 2000. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal “The Republican People’s Party 1923-1945”, Political Parties and Democracy in Turkey içinde, Metin Heper-Jacop M. Landau (ed.), London, s.42-64, 1991. Karpat, Kemal, Turkey’s Politics: The Transition to a Multi-Party System, Princeton University Press, Princeton, 1959. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Kaya, Muharrem, Türk Romanında Destan Etkisi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2004. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II ,İletişim Yayınları, İstanbul, 1997. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları, 2. bs., 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı., İstanbul, 2000. Nutku, Özdemir, Dünya Tiyatrosu Tarihi c. 1-2, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1985. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Öztürk, Serdar, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları, Kebikeç insan bilimleri için kaynak araştırmaları dergisi Sayı 21, ss. 47-72, 2006. Öztürk, Serdar, “Kazım Karabekir’in Sinema Projesi”, Toplumsal Tarih, S. 124 (Nisan), s. 6467, 2004. Spies, O., Türk Halk Kitapları, Çev. Behçet Gönül, Eminönü Halkevi Neşriyatı, İstanbul, 1941. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Toprak, Z., “Türkiye’de Sol Faşizm Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946”, Toplum ve Bilim, S. 100, Bahar, 2004, s. 84-99. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul, 1977-1998. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Yalçın, Hüseyin Cahit, “Bir Anket Münasebetiyle”, Yedigün, C.7, S.172 (Haziran), s. 5, 1936. 126 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.5.6.7. Cumhuriyet Döneminde Şiir: (1923 – 1944) Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı 1923 Türk tarihi açısından önemli bir dönüm noktasıdır. Kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti, Türk varlığının tarih sahnesinde yaşamasının tescilidir. Cumhuriyetin ilanı ile birlikte aydınlarımız, devlet adamlarımız ve yazarlarımız, artık yeni bir dönemin başladığına inanmışlardır. Cumhuriyetin ilanından sonra edebiyatımızın, iki önemli hedefin etkisinde kaldığını görmekteyiz. Bunlardan birincisi bilim, teknik ve sanatta hızla çağdaş medeniyetlerin üzerine çıkarak, ülkemiz sürekli savaşarak insanını ve zenginliklerini tüketen bir toplum olmaktan kurtarmak şeklinde özetlenebilir. Böylece barış ve huzur içinde, çalışan ve üreten bir toplum olan ülkemizin insanları da dünya toplumları arasında saygın yerini almış olacaktır. 1923 yılından başlayarak 1940'lı yılların ortalarına kadar süren bu anlayışı maddeler hâlinde şöyle özetleyebiliriz: 1. Hece veznini yerli bir şiir ölçüsü olarak kullanmak. 2. Halkın dertlerini, problemlerini ve Anadolu'nun güzelliklerini işlemek. 3. Anadolu'da yaşayan efsane, masal ve mitoloji unsurlarından yararlanmak. 4. Halk arasında yaşayan her tür kültür unsurunu, sanat eserlerinin de başlangıç noktası olarak almak. Bunun için de hızla derleme çalışmalarına girilmiş, maniler, türküler, halk efsaneleri, masallar, halk sanatlarının unsurları toplanmaya başlanmıştır. Bu malzemenin ilerde işleyeceğimiz örneklerde yer aldığını göreceksiniz. 1940' a kadar Türk Edebiyatı içinde (Ahmet Haşim ve Yahya Kemal gibi) bazı şairlerin aruz vezniyle ancak daha sade şiirler yazdıklarını görüyoruz. Bazı şairlerimiz de kendilerine "Yedi Meşâle" ve "Beş Hececiler" gibi isimler vermişlerdir. Ancak dönemin yaygın özelliği halka, Anadolu'ya Türk kültürünün kaynaklarına yöneliştir. Bu konudaki başlıca isimler arasında Faruk Nafiz Çamlıbel, Ahmet Kutsi Tecer, Necip Fazıl Kısakürek, Ali Mümtaz Arolat, Ömer Bedrettin Uşaklı, Ziya Osman Saba'yı sayabiliriz. a. Şiirle İlgili: Türk şiirinde yeni bir akımın başlangıcı olarak kabul edilen Memleket Şiir anlayışı, Cumhuriyet’in ilk yıllarında şiirimizin ana temasını oluşturur. Osmanlı Devleti'nin son zamanlarında sanatçılarımızın Batı'nın güzellik kavramlarını benimsediklerini görüyoruz. Bütün güzel sanat dallarında Avrupa’da yapılmış eserlerin güzel, bize ait olanlarınsa önemsiz olduğu düşüncesi ön plâna çıkıyordu. l. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı yılları, kendimize ait güzellikler ve değer yargılarının çok önemli olduğu gerçeğini bizlere bir kere daha anlattı. Bu şiir anlayışında halka ve bize ait kültür unsurlarına yönelme dikkat çekmektedir. Çamlıbel'in Sanatı sadece sanat olarak düşünen ve bunun ancak Batı'dan alınabileceğini 127 savunan kimselerin karşısına çıkan bu anlayış, Anadolu'nun, Anadolu halkının dert ve güzelliklerini dile getirmeyi düşünen sanatçıları kastetmektedir. Şiire aruz vezniyle başlayan şairin bu şiirinde hece ölçüsünü kullandığını görüyoruz. Bu, halk edebiyatından yararlanmadır. Ancak bu tamamen halk şiirinin özelliklerini alma şeklinde değildir. Çünkü incelediğimiz zaman da gördüğünüz gibi sarmal kafiye dediğimiz ikinci ve üçüncü mısraların kendi arasında, birinci ve dördüncü mısraların da kendi arasında kafiyeleşişine dayanmaktadır. Şair bu şekli şiirde anlattığı unsurları da güçlendirmek üzere özellikle seçmiştir. Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi II, Akçağ Yayınları, Ankara, 1998. Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, 1953. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertaintment in Turkey, Forum Yay., Ankara, 1963-64. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Ankara Halkevi, Ankara Halkevi Bir Yıl İçinde 475.651 Yurttaşı Çatısı Altında Topladı, Ankara, 1937-1938. Başgöz, İ. and Wilson H., Türkiye Cumhuriyetinde Milli Eğitim ve Atatürk, Ajans Türk Matbaacılık, Ankara, 1968. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi I, II., 1987. Berkes, Niyazi ve Kirby, Fay (1962) Türkiye’de Köy Enstitüleri, Ankara. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Esenal, M., Geç Kalmış Kitap: 1940’lı Yıllarda Anadolu Köylerinden Araştırmalar ve Yaşadığım Çevreden İzlenimler, Sistem Yayıncılık, İstanbul, 1999. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002. Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Turkey’s Politics: The Transition to a Multi-Party System, Princeton University Press, Princeton, 1959. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Karpat, Kemal, Turkey’s Politics: The Transition to a Multi-Party System, Princeton University Press, Princeton, 1959. Kaya, Muharrem, Türk Romanında Destan Etkisi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2004. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II ,İletişim Yayınları, İstanbul, 1997. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II ,İletişim Yayınları, İstanbul, 1998. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı., İstanbul, 2000. 128 Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Önertoy, Olcay, Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1984. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt 1982, 4. Baskı, 1984. Öztürk, Serdar, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları, Kebikeç insan bilimleri için kaynak araştırmaları dergisi Sayı 21, ss. 47-72, 2006. Öztürk, Serdar, “Kazım Karabekir’in Sinema Projesi”, Toplumsal Tarih, S. 124 (Nisan), s. 6467, 2004. Spies, O., Türk Halk Kitapları, Çev. Behçet Gönül, Eminönü Halkevi Neşriyatı, İstanbul, 1941. Tekin, Mehmet, Romancı Yönüyle Peyami Safa, İstanbul, 1999 . Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Toprak, Z., “Türkiye’de Sol Faşizm Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946”, Toplum ve Bilim, S. 100, Bahar, 2004, s. 84-99. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Yalçın, Hüseyin Cahit “Bir Anket Münasebetiyle”, Yedigün, C.7, S.172 (Haziran), s. 5, 1936. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.5.6.8. Cumhuriyet Döneminde Roman (1923-1944) Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Cumhuriyetin ilk yılları roman için yeni bir açılımın, sayı ve kalite olarak bir atılımın başladığı yıllardır. Cumhuriyet döneminde roman yazarları geniş bir yelpazede eserlerini verirler. Yazarlar, ülkenin geçirdiği siyasî ve toplumsal değişmelerle yakından ilgilenirler. Bir yandan yakın devrin tarihiyle bir hesaplaşma içine girerken bir yandan da devrimlerle şekillenen yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin çeşitli sorunlarına eğilirler. Reşat Nuri Güntekin Yaprak Dökümü (1930); Falih Rıfkı Roman (1932); Memduh Şevket Esendal Ayaşlı ve Kiracıları (1934) ve Yakup Kadri Ankara (1934) ile Atatürk’ün 129 gerçekleştirdiği inkılâplar çerçevesinde eskiden yeni yaşayış şekline geçişteki deği¬şik safhaları işlerler. Sosyal bir değişimin yaşandığı bu süreçte Batılılaşmanın yanlış anlaşılması üzerine romanlar yazılır: Hüseyin Rahmi Gürpınar Meyhanede Hanımlar (1924), Kokotlar Mektebi (1929); Selâhattin Enis Zâniyeler (1924), Sârâ (1926), Cehennem Yolcuları (1926); Yakup Kadri Sodom ve Gomore (1928); Reşat Nuri Yaprak Dökümü (1930), Eski Hastalık (1938); Re¬şat Enis Aygen Kanun Namı¬na (1932), Gong Vurdu (1933), Gece Ko¬nuştu (1935), Afrodit Buhurdanında Bir Kadın (1937). Sermet Muhtar Alus Kıvırcık Pa¬şa (1933), Pembe Maşlahlı Kadın (1933), Harp Zengininin Gelini (1934) adlı romanlarında eski İstanbul yaşamını anlatır. Millî Mücadele edebiyatı dışında Halide Edip, yanlış batılılaşmayı ve doğu ve batı karşısında takındığı tavırlarını kadın kahramanları ile yansıtan romanlar yazmıştır. Sinekli Bakkal (1936)’da yanlış batılılaşmayı ve çözüm yollarını somutlaştırmaya çalışmıştır. Peyami Safa Sözde Kızlar ve Fatih-Harbiye (1931)’de, doğu-batı karşıtlığı ve bu iki medeniyet arasında oluşturulabilecek sentezleri araştıran romanlar yazmıştır. Sadri Ertem ve Sabahattin Âli köy, kasaba hayatını ve işçi sorunlarını ele alan toplumcu gerçekçi anlayışa uygun eserler verirler: Sadri Ertem Silindir Şapka Giyen Köylü (1933), Çıkrıklar Durunca (1931); Mahmut Yesari Çulluk (1925). 1940 sonrası Türk romanı II. Dünya Savaşı, çok partili hayat ve ideolojik çekiş¬melerin etkisinde kalır. Sos¬yal konulara dönük realist romanlar yazılır. Cumhuriyet döneminde romanlar idealist, realist, natüralist ve sosyal gerçekçi çizgide yazılmıştır. Geniş konu ve anlayışlar nedeniyle bu dönem romanın eski devrin tipleri, değişen tipler, yeni devrin idealist tipleri ve Anadolu insanı yan yana bulunur. Kaynak (Source): Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. And, Metin, 100 Soruda Türk Tiyatro Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1970. And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertaintment in Turkey, Forum Yay., Ankara, 1963-64. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Ankara Halkevi, Ankara Halkevi Bir Yıl İçinde 475.651 Yurttaşı Çatısı Altında Topladı, Ankara, 1937-1938. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Başgöz, İ. and Wilson H., Türkiye Cumhuriyetinde Milli Eğitim ve Atatürk, Ajans Türk Matbaacılık, Ankara, 1968. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002. Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981, 2000. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Enginün İ., Kerman Z., Birinci N., Uçman A., Atatürk Devri Türk Edebiyatı I-II, Ankara, 1981-1982. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. 130 Karpat, Kemal, Turkey’s Politics: The Transition to a Multi-Party System, Princeton University Press, Princeton, 1959. Karpat, Kemal, “The Republican People’s Party 1923-1945”, Political Parties and Democracy in Turkey içinde, Metin Heper-Jacop M. Landau (ed.), London, s.42-64, 1991. Kaya, Muharrem, Türk Romanında Destan Etkisi, Ankara: Kültür Bakanlığı, 2004. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II ,İletişim Yayınları, İstanbul, 1997. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları, 2. bs., 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı., İstanbul, 2000. Nutku, Özdemir, Dünya Tiyatrosu Tarihi c. 1-2, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1985. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Öztürk, Serdar, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları, Kebikeç insan bilimleri için kaynak araştırmaları dergisi Sayı 21, ss. 47-72, 2006. Öztürk, Serdar, “Kazım Karabekir’in Sinema Projesi”, Toplumsal Tarih, S. 124 (Nisan), s. 6467, 2004. Spies, O., Türk Halk Kitapları, Çev. Behçet Gönül, Eminönü Halkevi Neşriyatı, İstanbul, 1941. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Toprak, Z., “Türkiye’de Sol Faşizm Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946”, Toplum ve Bilim, S. 100, Bahar, 2004, s. 84-99. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul, 1977-1998. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 131 2.4.5.6.9. Cumhuriyet Döneminde Hikâye Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Çoğu roman yazarı olmakla birlikte bu dönemde eser veren yazarlar, hikayeyi ihmal etmemişlerdir. Millî Mücadele’nin zorlu yılları cumhuriyet dönemi hikayesine de konu olmuştur. Savaş yıllarını yaşayan Halide Edip ve Yakup Kadri, Mücadele yıllarında yaşanan dramatik olayları, Anadolu insanının durumunu hikayelerine taşımışlardır. Yakup Kadri, Milli Savaş Hikayeleri’nde savaş yıllarını gözler önüne serer. Refik Halid, Memleket Hikâyeleri’nde Anadolu halkına ve yolunda gitmeyen idari meseleleri mizahi bir iğnelemeyle işlemiştir. Bu yazarlarımızdaki güçlü gözlem gerçekçi bakış açısıyla birleşmiştir. Halide Edip, Yakup Kadri ve Refik Halid'te başlangıcı, düğüm noktası, sonu olan Maupassant tarzı hikayenin etkisi açıkça görülmektedir. Önceki dönemlerde Türk edebiyatında kabul gören gerçekçilik anlayışı, bu dönemde de güçlenerek devam etmiştir. Sadri Ertem, Bekir Sıtkı Kunt ve Sabahattin Ali gerçekçilik anlayışına dayalı olarak ideolojik bir zeminde gelişen "sosyal gerçekçilik" açısından eserler kaleme alırlar. Sadri Ertem Silindir Şapka Giyen Köylü (1933), Bacayı İndir, Bacayı Kaldır (1933); Sabahattin Ali Kağnı (hikâyeler, 1936), Ses (hikâ¬yeler, 1937). Köylünün meselelerini ele alan eserler çok az yazıl¬mıştır. Osman Cemal Kaygılı ve F. Cehalettin gibi yazarlar, konularını büyük şehrin kalabalıkları arasından seçerek mizahî bir anlatımla işlemişlerdir. Mahmut Makal, Talip Apaydın, Muhtar Körükçü gibi bazı yazarlar ise köye yönelip, köy yaşamını hikayeye taşımışlardır. Çehov tarzı hikayeciliğimiz içerisinde Memduh Şevket Esendal’la ilk örneklerini verir. Cemiyet içindeki ferdin ruh çözümlemesine bağlı olarak gelişen Çehov tarzı Esendal’dan sonra Sait Faik Abasıyanık'ta da karşımıza çıkar. Bu hikayelerde günlük olaylarla birlikte bireyin ruh çözümlemesine gidilir. "Gerçekçi" ve "Sosyal Gerçekçi" anlayışların ihmal ettiği büyük şehrin kalabalığı arasında unutulan insanın sorunları dile getirilmeye başlanır. Sait Faik, mutlu yaşamı arzulayan ferde yönelir. Oktay Akbal, bu çizgide hikayeler yazar. Bireyin iç yaşamı verir. Gerek tarz ve gerekse anlatım bakımından Cumhuriyet hikayeciliği, otuz yıllık süre içerisinde hızlı bir gelişme gösterir. Farklı anlatım biçimleri denenir ve tür yeni imkanlara açık tutulur. Dilin yaygın kullanımı ve işlerlik kazanması türün bol örnekleriyle sağlanmıştır. Diğer yandan, bu dönemde konuların özelliklerine uygun anlatıma gidilmiş, kahramanlar kendi konuşma tarzlarıyla verilmiştir. Okuyucu, ile kahramanlar arasında bağ kurlur. Cumhuriyet döneminde hikaye yazanlar, "dilin sadeleşmesi" ve "halka yönelme" bakımından, kendilerinden sonraki yazarlar için zemin hazırlamışlardır. Kaynak (Source): Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman III, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Ankara Halkevi, Ankara Halkevi Bir Yıl İçinde 475.651 Yurttaşı Çatısı Altında Topladı, Ankara, 1937-1938. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Başgöz, İ. and Wilson H., Türkiye Cumhuriyetinde Milli Eğitim ve Atatürk, Ajans Türk Matbaacılık, Ankara, 1968. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. 132 Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002. Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981, 2000. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Enginün İ., Kerman Z., Birinci N., Uçman A., Atatürk Devri Türk Edebiyatı I-II, Ankara, 1981-1982. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Kaya, Muharrem, Türk Romanında Destan Etkisi, Ankara: Kültür Bakanlığı, 2004. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II ,İletişim Yayınları, İstanbul, 1997. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları, 2. bs., 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı., İstanbul, 2000. Nutku, Özdemir, Dünya Tiyatrosu Tarihi c. 1-2, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1985. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt, 4. Baskı, 1984. Öztürk, Serdar, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları, Kebikeç insan bilimleri için kaynak araştırmaları dergisi Sayı 21, ss. 47-72, 2006. Öztürk, Serdar, “Kazım Karabekir’in Sinema Projesi”, Toplumsal Tarih, S. 124 (Nisan), s. 6467, 2004. Spies, O., Türk Halk Kitapları, Çev. Behçet Gönül, Eminönü Halkevi Neşriyatı, İstanbul, 1941. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Toprak, Z., “Türkiye’de Sol Faşizm Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946”, Toplum ve Bilim, S. 100, Bahar, 2004, s. 84-99. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Akademi Kitabevi, İstanbul, 1996. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul, 1977-1998. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs – Haziran 2000. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. 133 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan / Emeği Geçen Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Ahmet MERMER 134 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ DİL VE EDEBİYAT TÜRK EDEBİYATI YENİ TÜRK EDEBİYATI ÇOK PARTİLİ DÖNEMDE EDEBİYAT Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ ARALIK - 2009 ANKARA 135 2.4.6.1. Savaş Sonrası Dönemin Genel Değerlendirmesi Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı II. Dünya Savaşı’nın neden olduğu sıkıntılardan Türk toplumu da payına düşeni almıştır. Türkiye savaşa katılmamakla birlikte harcamaların büyük ölçüde askeri alana kaydırılması özellikle ekonomide büyük ölçüde sıkıntı yaşanmasına neden olmuştur. Ülkede sanayi ve kalkınma doğal olarak gerçekleştirilememiştir. Savaş sırasında varlık vergisi, tarım vergisi gibi esnaf, tüccar, işçi ve çiftçi gibi toplumun geniş bir kesiminde olumsuzluk yaratmıştır. Cumhuriyetin ilanından itibaren sürekli değişmekte ve gelişmekte olan Türk toplumunda değerler ve düşünceler de değişmektedir. Okuma - yazma oranının artması, genç kuşakların hem içeride hem de dünyada yaşanan siyaset, ekonomi, sosyal, edebiyat ve sanat alanındaki gelişmeleri yakından izleyebilmelerini sağlamıştır. Savaş sonrası dönem Türk siyasî hayatında çok partili hayata geçiş denemelerinin ve geçişin yaşandığı yıllar olarak karşımıza çıkmaktadır. Kentlerde yaşayan sabit gelirli çalışanların ve tarımla geçinen kırsal kesimin ekonomik sıkıntı içine girmesi ve basının ekonomik memnuniyetsizliği dile getirmesi tek parti iktidarına karşı oluşan olumsuz havanın zeminini oluşturmuştur. İsmet İnönü, demokratik hayata geçiş için gerekli adımların atılacağını dile getirmiştir. 1940’lı yıllarda partilerin kurulduğu görülmektedir. İlk olarak Millî Kalkınma Partisi kurulur. CHP içinde oluşan muhalefet hareket Demokrat Parti çatısında somutlaşır. 1946’da yapılan ilk seçimler bir deneme olarak kalmıştır. 1950’de yapılan diğer seçimle Demokrat Parti’nin galibiyetiyle tek parti iktidarı son bulmuştur. Bu çalkantılı süreç Türk dış politikasını da etkilemiştir. Oluşan paktlar içinde Türkiye, yerini belirlemeye çalışır. 1945 yılında Stalin yönetimindeki Sovyet Rusya’nın 1925 yılında imzalanan anlaşmanın yenilenmeyeceğini bildirerek boğazlar ve Kars, Ardahan ve Artvin üzerinde hak iddia ve talep etmesi Türkiye’nin politik olarak yalnızlaşmasına ve yüzünü batıya daha net dönmesine neden olmuştur. Sovyet tehdidi ve etkisine karşı ABD tarafından desteklenen Türkiye, Nato’ya üye olmuş böylelikle batıya bir adım daha yaklaşmıştır. Bu dönem Türk edebiyatında da değişimler söz konusudur. Şair ve yazarlar ülke sorunlarıyla iç içedir. Atatürk inkılaplarıyla yapılanan kurumlarda yetişen sanatçılar bu dönemde eserlerini vermeye başlarlar. Anadolu kendi yetiştirdiği şair ve yazarlar tarafından kaleme alınır. Yazar ve sanatçılar dünya görüşlerini eserlerine yansıtmaya başlarlar. Özellikle toplumcu gerçekçilik anlayışının sanat eserlerinde daha fazla yer tuttuğu görülmektedir. Kaynak (Source): Akıncı, Gündüz, Türk-Fransız Kültür İlişkileri, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1973. Aktaş, Şerif, “Cumhuriyet Devri Türk Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara,1992, s. 503-547. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Altar, Cevat Memduh, 15.Yüzyıldan Bu Yana Türk ve Batı Kültürlerinin Karşılıklı Etkileme Güçleri Üstüne Bir İnceleme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1980. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. 136 Berkes, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yayınları, İstanbul, 1979. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1983. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Esenal, M., Geç Kalmış Kitap: 1940’lı Yıllarda Anadolu Köylerinden Araştırmalar ve Yaşadığım Çevreden İzlenimler, Sistem Yayıncılık, İstanbul, 1999. Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay, İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul,1978. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri, Dergâh Yayınları, İstanbul,1985. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Turkey’s Politics: The Transition to a Multi-Party System, Princeton University Press, Princeton., 1959. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Karpat, Kemal, “The Republican People’s Party 1923-1945”, Political Parties and Democracy in Turkey içinde, Metin Heper-Jacop M. Landau (ed.), London, 1991, s.42-64. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev. Metin Kıratlı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984a. Lewis, Bernard, “Serbestiyet”, Ömer Lütfi Barkan’a Armağan, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1984b, ss. 47-65. Mutluay, Rauf , 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Mutluay, Rauf , 50 Yılın Türk Edebiyatı, İstanbul, 1973. Nicolson, Harold, Diplomasi, Altın Yayınları, İstanbul, 1970 Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı (1923-1950), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Oktay, Ahmet, “Eleştiri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 13, Ankara, 1983, s. 639-648. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay, Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla,Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt 1982, 4. Baskı, 1984. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Toprak, Z., “Türkiye’de Sol Faşizm Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946”, Toplum ve Bilim, S. 100, Bahar, 2004, s. 84-99. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I, II., 1996. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul 1977-1998. Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Hece, nr. 46-47, Ekim-Kasım 2000. Türk Romanı Özel Sayısı, Hece, nr. 65-67, Mayıs-Temmuz 2002. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, C;20,S,154, Ankara,2000 Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul, 1979. Ünal, Tahsin, Türk Siyasi Tarihi, Emel Yayınları, Ankara, 1978. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. 137 Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1946-2000, Akçağ Yayıncılık, Ankara, 2003. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.6.2.Geçiş Dönemi ve Dönemin Önemli Göstergeleri Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı İkinci Dünya Savaşı’na Türkiye katılmamakla birlikte ülkenin savaş koşullarıyla yönetilmesi hem savaş sırasında ve sonrasında ekonomik sıkıntılara neden olmuştur. Savaşı demokrasi yanlısı devletlerin kazanmış olması Türk siyasî hayatında çok partili yaşama geçme eğilimi artırır. Türkiye’de, CHP dışında başka siyasal partilerin de kurulması gerektiği yolundaki ilk ciddi açıklamayı Birleşmiş Milletler Örgütünün kuruluşu için San Fransisco’da bulunan Türk heyeti yapmıştır. İsmet İnönü de demokratik hayata geçiş için gerekli desteği vermiştir. Bu dönemde CHP iktidarına karşı kurulan ilk muhalefet partisi 18 Temmuz 1945'de Millî Kalkınma Partisi’dir. Parti milliyetçi ve liberaldir. Parti yöneticileri CHP’yi Sovyet Rusya yanlısı olarak tanımlamışladır. Parti, ekonomide devletçilik anlayışının yerine özel teşebbüse izin verilmesi gerektiğini ve dış politikada İslam birliği projesini dile getirmiştir. CHP’nin içindeki muhalefet hareketini oluşturan ve CHP’den ayrılan Fuat Köprülü, Adnan Menderes, Celal Bayar, Refik Koraltan 7 Ocak 1946'da Demokrat Parti’yi kurarlar. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde birden fazla partinin katıldığı ilk seçim 21 Temmuz 1946 tarihinde yapılır. DP’nin halk nezdinde yükselişi devam eder. Çok partili hayat benimsenir. 1950 yılına kadar yirmiyi aşkın siyasî parti daha kurulur. 14 Mayıs 1950'de yapılan ikinci seçim sonucunda, Demokrat Parti, 24 yıllık Cumhuriyet Halk Partisinin iktidarına son verir. Demokrat Parti iktidarı, 27 Mayıs 1960'da yapılan askerî darbe ile sona erer. Demokrat Parti döneminde yabancı sermaye girişi ve borçlanmaya bağlı olarak toplum hayatında saman alevi gibi yükselen bir sosyo-ekonomik canlanma görülür. Özellikle dışarıdan sağlanan mali destekle (Marshall yardımı) Türkiye’de tarım alanında bir canlanma yaşanır. Bunun yanı sıra Makine Kimya Endüstri Kurumu (1950), Denizcilik Bankası (1951), Et ve Balık Kurumu (1952), Devlet malzeme Ofisi (1954), Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (1954), Türkiye Selüloz ve Kağıt Fabrikaları (1955) ve Ereğli Demir Çelik Fabrikaları (1960) gibi devlet eliyle de birtakım işletmeler de kurulmuştur. 1960’lara doğru dış desteğin sağlanamaması ekonomide bir daralmaya ve yatırımların azalmasına neden 138 olmuştur. İktidar, sosyal ve siyasî anlamda Atatürk’ün inkılaplarından ve politikalarından uzaklaşmıştır. Bu süreçte İsmet İnönü cumhurbaşkanlığından ayrılmış, yerine Celal Bayar cumhurbaşkanı olmuştur. Yönetime el koyan askeri güç 1961 yılında yeni bir anayasayı hayata geçirir. Bu anayasada millet egemenliğinin kuvvetler ayrılığı prensibi ile gerçekleşeceği değişiklik olarak yer alır. Bu dönemde "Millet Meclisi" ve "Cumhuriyet Senatosu"ndan oluşan "çift meclisli" bir yapı oluşturulur ve "Anayasa Mahkemesi" kurulur. Kaynak (Source): Akıncı, Gündüz, Türk-Fransız Kültür İlişkileri, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1973. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Altar, Cevat Memduh, 15.Yüzyıldan Bu Yana Türk ve Batı’ Kültürlerinin Karşılıklı Etkileme Güçleri Üstüne Bir İnceleme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1980. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Berkes, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yayınları, İstanbul, 1979. Berkes, Niyazi ve Kirby, Fay, Türkiye’de Köy Enstitüleri, Ankara, 1962. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1983. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Esenal, M., Geç Kalmış Kitap: 1940’lı Yıllarda Anadolu Köylerinden Araştırmalar ve Yaşadığım Çevreden İzlenimler, Sistem Yayıncılık, İstanbul, 1999. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002. Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978 Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri, Dergâh Yayınları, İstanbul,1985. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Turkey’s Politics: The Transition to a Multi-Party System, Princeton University Press, Princeton, 1959. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Karpat, Kemal, “The Republican People’s Party 1923-1945”, Political Parties and Democracy in Turkey içinde, Metin Heper-Jacop M. Landau (ed.), London, 1991, s.42-64. Kaya, Muharrem, Türk Romanında Destan Etkisi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2004. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Lekesiz, Ömer, Yeni Türk Edebiyatında Öykü, Öykücüler ve Öykü Anlayışları ve Öyküleri ve Çözümlemeleri, 5 c., İstanbul, 1997-2001. Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev. Metin Kıratlı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984a. 139 Lewis, Bernard, “Serbestiyet”, Ömer Lütfi Barkan’a Armağan, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1984b, ss. 47-65. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Mutluay, Rauf, 50 Yılın Türk Edebiyatı, İstanbul, 1973. Nicolson, Harold, Diplomasi, Altın Yayınları, İstanbul, 1970. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı (1923-1950), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Önertoy, Olcay, Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1984. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt 1982, 4. Baskı, 1984. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tekin, Mehmet, Romancı Yönüyle Peyami Safa, İstanbul, 1999. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Toprak, Z., “Türkiye’de Sol Faşizm Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946”, Toplum ve Bilim, S. 100, Bahar, 2004, s. 84-99. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I, II., 1996. Tural, Sadık Kemal, Zamanın Elinden Tutmak, Ecdâd Yay. 2. Baskı, Ankara, 1991. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul, 1977-1998. Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Hece, nr. 46-47, Ekim-Kasım 2000. Türk Romanı Özel Sayısı, Hece, nr. 65-67, Mayıs-Temmuz 2002. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Varlık Yıllığı 1961-1987. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, C;20,S,154, Ankara,2000 Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul, 1979. Ünal, Tahsin, Türk Siyasi Tarihi, Emel Yayınları, Ankara, 1978. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1946-2000, Akçağ Yayıncılık, Ankara, 2003. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 140 2.4.6.3. Düşünce Hayatı Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı 1950-1960 yılları arasında, bu tarihlerin öncesinde başlayan ideolojik arayış ve yönelimler ekonomik, kültürel, sosyal ve sanatsal anlayışlarının birbirine karıştığı bir potada şekillenmiş ve gerçekleşmiştir. 1940’lı yılların başında Türk düşünce hayatında hümanizm kendini gösterir. 1941 yılında Tercüme Bürosu’nun kurulması ile Eski Yunan edebiyatından, Rus edebiyatından ve İngiliz edebiyatından ve diğer doğu-batı edebiyatlarından pek çok eser Türkçeye çevrilir. Dönemin yazar ve sanatçılarından bazıları Millî Eğitim Bakanlığı’nın bu konudaki girişimleri üzerinde olumlu görüş bildirirken bazıları da hümanizmin devrin sol hareketleri tarafından benimsendiğini ileri sürerler. Bu süreçte toplumcu düşünce hümanizmin içinde kendine yer bulabilmiştir. Dönemin en önemli eğitim kurumu olan ve 1940 yılında köy ve kasabalarda görev yapacak öğretmenleri yetiştirmek üzere faaliyete geçen köy enstitüleri, Cumhuriyet Halk Partisi’nin kafasındaki insan tipinin temsilcileri olarak uzun yıllar eğitim ve politikadaki etkinliklerini devam ettirmişlerdir. 1954 yılında demokrat parti tarafından kapatılan köy enstitüleri, genel olarak sosyalist çizgide mezunlar vermesine yol açmıştır. Bu okullardan mezun olan pek çok yazar toplumcu gerçekçilik anlayışına uygun eserler vermişlerdir. Özellikle savaş yıllarında ezilen insanlar, köy ve köylü, fabrika ve işçi, memur ve varoşlar eserlere taşınmıştır. Atatürk döneminden sonra milliyetçilik, bir taraftan Türkçülük diğer taraftan memleketçi ve halkçı çizgide varlığını devam ettirir. Nihal atsız önderliğinde Türkçülük hareketi sürdürülür. Bu dönemin bir diğer akımı geriden geriye varlığını sürdüren İslamcılıktır. İslamcılık DP iktidarında ılımlı bir ortam bulmuştur. Bunun nedeni ise siyasî kaygılarla laiklik ilkesinden taviz verilmesidir. Dönemin sosyal gerçekçi yazarları, Atatürk’ün belirlediği halkçılığı kendi söylemleri için bir düzlem gibi kullanmışlardır. İkinci Dünya Savaşı’nın sonucu olarak dünyada sosyalizm ve Marksizm, Nazizm ve faşizme karşı yükselme göstermiştir. Türkiye’de çok partili dönemde ve sonrasında demokratik ortamla birlikte diğer ideolojiler gibi sosyalist ve Marksist ideoloji de düşünce hayatında yerini almıştır. Komünist ve Marksist anlayış toplumculuk düşüncesi etrafında varlık gösterebilmiştir. Behice Boran, Sabiha ve Ziya Sertel, Nazım Hikmet toplumcu gerçekçiliğin temsilcileri olmuşlardır. Komünizm bir korku olarak karşılanmıştır. Kaynak (Source): Akı, Niyazi, Türk Tiyatro Edebiyatı Tarihi I, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1989. Akıncı, Gündüz, Türk-Fransız Kültür İlişkileri, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1973. Aktaş, Şerif, “Cumhuriyet Devri Türk Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1992, s. 503-547. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi II, Akçağ Yayınları, Ankara, 1998. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. 141 Altar, Cevat Memduh, 15.Yüzyıldan Bu Yana Türk ve Batı Kültürlerinin Karşılıklı Etkileme Güçleri Üstüne Bir İnceleme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1980. And, Metin, 100 Soruda Türk Tiyatro Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1970. And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertaintment in Turkey, Forum Yay., Ankara, 1963-64. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi I, II., 1987. Berkes, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yayınları, İstanbul, 1979. Berkes, Niyazi ve Kirby, Fay, Türkiye’de Köy Enstitüleri, Ankara, 1962. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yayınları, İstanbul,1983. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Ercilasun, Bilge, Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler 1, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Esenal, M., Geç Kalmış Kitap: 1940’lı Yıllarda Anadolu Köylerinden Araştırmalar ve Yaşadığım Çevreden İzlenimler, Sistem Yayıncılık, İstanbul, 1999. Fuad, Mehmet () Başlangıcından Bugüne Türk ve Dünya Tiyatro Tarihi, İstanbul: Varlık Yayınevi, 1961. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002 Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1976. Kaplan, Mehmet, Hikâye Tahlilleri, Dergah Yayınları, İstanbul, 1979. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri, Dergâh Yayınları, İstanbul,1985. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Turkey’s Politics: The Transition to a Multi-Party System, Princeton University Press, Princeton, 1959. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Karpat, Kemal, “The Republican People’s Party 1923-1945”, Political Parties and Democracy in Turkey içinde, Metin Heper-Jacop M. Landau (ed.), London, 1991, s.4264. Kaya, Muharrem, Türk Romanında Destan Etkisi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2004. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Lekesiz, Ömer, Yeni Türk Edebiyatında Öykü, Öykücüler ve Öykü Anlayışları ve Öyküleri ve Çözümlemeleri, 5 c., İstanbul, 1997-2001. Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev. Metin Kıratlı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984a. Lewis, Bernard, “Serbestiyet”, Ömer Lütfi Barkan’a Armağan, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1984b, ss. 47-65 Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Mutluay, Rauf, 50 Yılın Türk Edebiyatı, İstanbul, 1973. 142 Nicolson, Harold, Diplomasi, İstanbul: Altın Yayınları, 1970. Nutku, Hülya, "Tarihsel Dram Kavramı Üzerine", Güneşe Tırmanamazsan Ayı Göremezsin, İleri Kitabevi, İzmir, 1992. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı (1923-1950), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Oktay, Ahmet, “Eleştiri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 13, Ankara, 1983, s. 639-648. Önertoy, Olcay, Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1984. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı,: Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt 1982, 4. Baskı, 1984. Öztürk, Serdar, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Sayı 21 , 2006, ss. 47-72 Öztürk, Serdar, “Kazım Karabekir’in Sinema Projesi”, Toplumsal Tarih, S. 124 (Nisan), 2004, s. 64-67. Spies, O., Türk Halk Kitapları, Çev. Behçet Gönül, Eminönü Halkevi Neşriyatı, İstanbul, 1941. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Toprak, Z., “Türkiye’de Sol Faşizm Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946”, Toplum ve Bilim, S. 100, Bahar, 2004, s. 84-99. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I, II., 1996. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul 1977-1998. Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Hece, nr. 46-47, Ekim-Kasım 2000. Türk Romanı Özel Sayısı, Hece, nr. 65-67, Mayıs-Temmuz 2002. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Varlık Yıllığı 1961-1987. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, C;20,S,154, Ankara,2000. Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul, 1979. Ünal, Tahsin, Türk Siyasi Tarihi, Emel Yayınları, Ankara, 1978. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (1923-1949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1946-2000, Akçağ Yayıncılık, Ankara, 2003. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 143 2.4.6.4. Dönemin Öne Çıkan Dergileri (1944-1960) Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Türk fikir, sosyal ve siyasî hayatında çeşitliliğin ortaya çıktığı bu dönemde bir hayli dergi yayımlanmıştır. İkinci Dünya Savaşı ve sonrasında yaşanan ekonomik sıkıntıların hafiflemesi yayıncılar uygun bir ortam meydana getirmiştir. 1950’li yıllarda çok partili hayata geçişle birlikte siyasî koşulların değişmesi özel yayınevlerinin sayısı artmıştır. Bir süre sonra sansür uygulamalarıyla süreli yayınlarda içe kapanma dönemi yaşanmış; edebiyat, sanat konuları ön plana çıkarken siyasî yazılar ve düşünce yazıları geri planda kalmıştır. Bu nedenle dergiler, sanat ve edebiyat alanında bir görüşü veya ideolojiyi benimsetmek üzere yayın hayatına başlamışlardır. Belirtmek gerekir ki basın hayatının merkezi genellikle İstanbul olmuştur. Muhafazakâr, İslam merkezli, sosyal gerçekçi anlayışlara uygun dergiler yayınlanır. Ancak çok azı uzun soluklu olarak basın hayatında kalabilmişlerdir. Kurumlaşabilmiş dergi sayısı yok denecek kadar azdır. Çoğu derginin ömrü ilk çıkaranların çabalarıyla belirlenmiştir. Birkaç dergi de baskılar nedeniyle kapanmıştır. Muallimler Birliği’nin 1913 yılında İstanbul’da çıkardığı Bilgi aralıklarla yayın hayatını sürmüştür. Özellikle Türk dili konusunda eleştirilerin yer aldığı dergi Türk Dil Kurumuna muhalif çizgidedir. Dergide Ahmet Hamdi Tanpınar, Mehmet Kaplan, Ömer Faruk Toprak, Ziya Fındıkoğlu gibi yazar yazmıştır. Konya’da Feyzi Halıcı’nın çıkan Çağrı’da (1957) Arif Nihat Asya, Behçet Kemal Çağlar, Enver Naci Gökşen, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Feyzi Halıcı, Hikmet Dizdaroğlu, Mehmet Kaplan, Selahattin Batu, Ümit Yaşar Oğuzcan, Halide Nusret Zorlutuna gibi önemli isimler yazar. Çağrı, edebiyatta geleneği önemseyen bir sanat anlayışını savunur. Avni Dökmeci’nin çıkardığı Kaynak sadece şiir yayımlamak üzere 1948 yılında Ankara’da yayın hayatına başlar. Derginin Ahmet Muhip Dranas, Attilâ İlhan, Behçet Necatigil, Cahit Sıtkı Tarancı, Ceyhun Atuf Kansu, Edip Cansever, Ercüment Uçarı, Fakir Baykurt, Fethi Naci, Mehmed Kemal, Nahit Ulvi Akgün, Nevzat Üstün, Osman Atilla, Ömer Faruk Toprak, Özdemir Asaf, Tarık Dursun, Turgut Uyar, Ümit Yaşar Oğuzcan gibi kalabalık bir yazar kadrosu vardır. 1950 yılında Mehmet Çınarlı’nın Ankara’da çıkardığı Hisar dergisi oluşturduğu Hisar topluluğuyla önem kazanmıştır. Seçilmiş Hikâyeler, 1947 yılında Ankara’da . Şevket Esendal’ın etkisiyle Salim Şengil tarafından çıkarılır. Dergi Türk öykücülüğüne önemli katkıda bulunmuştur. Dergide Attilâ İlhan, Bilge Karasu, Cevdet Kudret, Ceyhun Atuf Kansu, Fakir Baykurt, İlhan Berk, Melih Cevdet Anday, Nezihe Meriç, Nurullah Ataç, Onat Kutlar, Tahsin Yücel ve Tarık Dursun K. yazmıştır. Türk Dil Kurumu’nun çıkardığı Türk Dili Ankara’da 1951 yılında yayın hayatına başlar. Türk dilinin ve edebiyatının en uzun soluklu dergilerinden biridir. 144 Hamdullah Subhi ve Abdülhak Şinasi Hisar’ın çıkardığı Türk Yurdu 1911 yılında yayın hayatına başlamış ve aralıklarla yayın hayatını günümüze kadar sürdürmüştür. Dergi felsefe, ilahiyat, iktisat, tarih, edebiyat, fen, tıp gibi bir çok alanda yazılar yayımlamıştır. Basın hayatımızın uzun soluklu dergilerinden olan Varlık, Sabri Esad Siyavuşgil ve Yaşar Nabi Nayır’ın önderliğinde 1933 yılında yayın hayatına başlamış ve edebiyat tarihçileri, yeni yetişen yazar ve şairler için önemli bir kaynak olmuştur. Bu dönemde Peyami Safa Kültür Haftası (1936) ve Türk Düşüncesi (1953-60)’ni; Nurettin Topçu Hareket (1939-43, 1947-49 ve 1957 yıllarında İzmir'de, 1966 İstanbul'da) dergisini; Necip Fazıl Büyük Doğu (1943) dergisini; Sezai Karakoç Diriliş (1960)’i; Behice Boran Yurt ve Dünya (1941) ve Adımlar (1945)’ı çıkarmıştır. Göze çarpan diğer dergiler şunlardır: Aile (1947), Beş Sanat (1950), Doğu - Batı (1952), Hisar (1948), Kaynak (1948), Mavi (1952), Türk Düşüncesi (1952), Varlık (1933), Orkun (1952), Yeditepe.(1950), Ufuklar (1950). Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, “Cumhuriyet Devri Türk Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1992, s. 503-547. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996 Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi II, Akçağ Yayınları, Ankara, 1998. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul: İstanbul Matbaası, 1965. And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertaintment in Turkey, Forum Yay., Ankara, 1963-64. And, Metin, Türk Tiyatrosunun Evreleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 1983. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Berkes, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yayınları, İstanbul, 1979. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1983. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Ercilasun, Bilge, Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler 1, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Hikâye Tahlilleri, Dergah Yayınları, İstanbul, 1979. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Kaya, Muharrem, Türk Romanında Destan Etkisi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2004. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Lekesiz, Ömer, Yeni Türk Edebiyatında Öykü, Öykücüler ve Öykü Anlayışları ve Öyküleri ve Çözümlemeleri, 5 c., İstanbul, 1997-2001. 145 Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Mutluay, Rauf, 50 Yılın Türk Edebiyatı, İstanbul, 1973. Nicolson, Harold, Diplomasi, Altın Yayınları, İstanbul, 1970. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı (1923-1950), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Oktay, Ahmet, “Eleştiri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 13, Ankara: 1983, s. 639-648. Önertoy, Olcay, Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, İş Bankası Kültür Yayınları, 1984, Ankara. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt 1982, 4. Baskı, 1984. Spies, O., Türk Halk Kitapları, Çev. Behçet Gönül, Eminönü Halkevi Neşriyatı, İstanbul, 1941. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Toprak, Z., “Türkiye’de Sol Faşizm Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946”, Toplum ve Bilim, S. 100, Bahar, 2004, s. 84-99. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I, II., 1996. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul 1977-1998. Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Hece, nr. 46-47, Ekim-Kasım 2000. Türk Romanı Özel Sayısı, Hece, nr. 65-67, Mayıs-Temmuz 2002. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Varlık Yıllığı 1961-1987. Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul, 1979. Ünal, Tahsin, Türk Siyasi Tarihi, Emel Yayınları, Ankara, 1978. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1946-2000, Akçağ Yayıncılık, Ankara, 2003. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 146 2.4.6.5. Çok Partili Dönemde Şiir (1944-1960) Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Memleket şiiri anlayışı, bu dönemde de Ahmet Muhip Dranas, Zeki Ömer Defne, Cahit Külebi gibi şairler tarafından sürdürülür. Halit Fahri Ozansoy, Arif Nihat Asya gibi şairler, tarih konulu ve destansı şiirler yazarlar. 1940'lı yıllar "Garip" adıyla da bilinen "Birinci Yeni" şiir hareketinin ortaya çıktığı yıllardır. Eski şiir anlayışı, şiiri şekil ve içerik yönünden kısıtlayan kurallar reddedilir. Şiir için serbestlik temel ölçü olarak kabul edilir. 1941 yılında Orhan Veli Kanık, Oktay Rıfat Horozcu ve Melih Cevdet Anday ile birlikte Garip adıyla ortak bir şiir kitabı yayımlarlar. Şiirde ölçü ve uyak olmaksızın ahengin sağlanabileceği, günlük konuşma dilinin doğallığının şiir yazmak için yeterli olduğu ve günlük yaşamın şiirin konusu olması gerektiği görüşlerine bağlanılır. Garip hareketi, 1945 yılında Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat’ın ayrılmasıyla, Orhan Veli’ye bağlanır ve 1950'de onun ölümüyle sona erer. 1940’lı yıllarda bireysel çalışmalarını yayınlayan Bedri Rahmi Eyüboğlu, Cahit Külebi, Necati Cumalı gibi şairler, kullandıkları dil ve anlatım özellikleri bakımından Garip şiirinin etkisinde yazmışlardır. Yöresel dil ve anlatım özelliklerini, bireysel temaları, lirizmi kullanarak Garip hareketinin dışında bir şiir yapısı oluşturmuşlardır. Bedri Rahmi Eyüboğlu'nun şiirleri Yaradana Mektuplar, Karadut, Tuz, Üçü Birden, Dördü Birden, Karadut 69, Dol Karabakır Dol adlı kitaplarda; Cahit Külebi’nin şiirleri Sıkıntı ve Umut adlı kitapta yayınlanmıştır. Necati Cumalı şiirlerini Denizin Yükselişi, Aşklar Yalnızlıklar (Toplu Şiirler I), Kısmeti Kapalı Gençlik (Toplu Şiirler II) adlı kitaplarda bir araya toplamıştır. Bu yıllarda köy gerçeğinin ve köylüyle ilgili temaları gerçekçi bir çizgide işleyen Mehmet Başaran Ahlat Ağacı, Talip Apaydın Susuzluk ve Fazıl Hüsnü Dağlarca Toprak Ana adlı ilk şiir kitaplarını yayımlarlar. 1950'li yıllar Türk şiirinde daha çok bağımsız şairlerin şiirlerini barındırır. Toplumcu gerçekçi bir sanat anlayışıyla yazdığı şiirleri yanında, bireysel ve psikolojik temalı şiirleriyle Behçet Necatigil, yine toplumcu çizgideki ve bireysel duyguları işleyen şiirleriyle Atilla İlhan ve Selah Birsel bu dönemde göze çarpan şairlerdir. Bu dönemin bir diğer topluluğu 1950 yılında çıkan Hisar dergisi etrafında toplanan şair ve yazarlardan oluşan Hisarcılar’dır. Mehmet Çınarlı, İlhan Geçer, Munis Faik Ozansoy, Gültekin Samanoğlu. Nüzhet Erman, Feyzi Halıcı, Coşkun Ertepınar, M, Necati Karaer daha çok duygusal şiirler yazmakla birlikte şiirde geleneksel çizgiyi savunmuş ve millî değerleri ön planda tutmuşlardır. Batının taklidine karşı çıkmışlardır. 1952- 1956 yılları arasında Attila İlhan’ın önderliğinde Mavi adlı dergide Özdemir Nutku, Yılmaz Gruda, Ahmet Oktay, Demirtaş Ceyhun, Demir Özlü, Ece Ayhan ve Tahsin Yücel toplumcu gerçekçi sanat anlayışını benimserler. Garip şiirinin karşısında yer alırlar. 1960’lara gelinirken İlhan Berk, Cemal Süreyya, Sezai Karakoç, Ece Ayhan, Ülkü Tamer, Tevfik Akdağ ve Yılmaz Gruda İkinci Yeni hareketini başlatırlar. Bu harekete Birinci Yeniler’den Oktay Rifat da katılmıştır. Bu hareket birinci Yeninin basitlik ve anlaşılırlık eğilimine karşı çıkmışlardır. Muzaffer Erdost’un adlandırdığı İkinci Yeni Hareketi’nin şiirlerinde özgür çağrışıma yer verilmiş, anlamdan uzaklaşılmıştır. Yine kapalılık, çevreden 147 kaçış, dilbilgisi kurallarını çiğneme ve düzgün anlatımdan kaçma bu dönem şiirinin belirgin özellikleri arasındadır. İkinci yeni’ye yöneltilen eleştiriler bu şiir hareketinin Türk şiir geleneğine karşı çıkışı nedeniyledir. Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, “Cumhuriyet Devri Türk Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1992, s. 503-547. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I, Akçağ Yayınları, Ankara, 1996. Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi II, Akçağ Yayınları, Ankara, 1998 Akyüz, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiir Antolojisi, Doğuş matbaacılık, Ankara, 1970. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Behramoğlu, Ataol, Büyük Türk Şiiri Antolojisi I, II., 1987. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1983. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I-II, İstanbul, 1981, 2000. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Enginün İ., Kerman Z., Birinci N., Uçman A., Atatürk Devri Türk Edebiyatı I-II, Ankara, 1981-1982. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Kaygılı, O. C., İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, Burhanettin Basımevi, İstanbul, 1937. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Mutluay, Rauf, 50 Yılın Türk Edebiyatı, İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları, 2. bs., İstanbul, 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı, İstanbul, 2000. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı (1923-1950), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1994. Özel, İsmet, “Şiir”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Ankara, 1983, c. 13, s. 631-638. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt 1982, 4. Baskı, 1984. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. TUNCER, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I, II., 1996. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul, 1977-1998. Türk Şiiri Özel Sayısı IV. Çağdaş Türk Şiiri, Türk Dili, nr. 481-482, Ocak-Şubat 1992. Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece, nr. 53-55, Mayıs-Temmuz 2001. Varlık Yıllığı 1961-1987. Türkiye Kültür ve Sanat Yıllığı 1983-1997. 148 Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, Hazırlayan: Şemsettin Kutlu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1985. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.6.6. Çok Partili Dönemde Roman (1944-1960) Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Türkiye’nin bu çalkantılı sürecinde Reşat Nuri Güntekin, Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Refik Halit Karay, Peyami Safa, Sabahattin Ali gibi 1940 öncesinde eser veren yazarlar, 1940 sonrasında da roman yazmaya devam ederler. Bu süreçte Peyami Safa, ruhçuluğun etkisiyle romanlarında dönemin sosyal değişimlerinden etkilenen bireyin iç dünyasını okuyucunun gözleri önüne sermiştir. 1940-1950 yılları arasında, Ahmet Hamdi Tanpınar, Abdülhak Şinasi Hisar, Samim Kocagöz, Reşat Enis, Kemal Bilbaşar gibi yazarlar varlık gösterirler. Ahmet Hamdi Tanpınar, batı ile doğu arasında sıkışmış aydını huzursuzluğuyla romana taşır. Bu niteliğiyle Tanpınar’ın Huzur (1947) adlı romanı Türk romanında modernleşmenin önemli basamaklarından biridir. 1950 sonrasında Türk romanında belirgin bir canlılık görülür. Bu dönemde sanayileşme, çok partili sisteme geçiş, şehirleşme ve diğer olaylar 1940'tan önce de var olan "toplumsal gerçekçilik" akımını daha da yaygınlaştırmıştır. Anadolu'da yetişen yazarlar, özellikle köy enstitülü yazarlar, köyü ideolojik modellerine uygun bir anlayışla yazmışlardır. Kentleşmenin etkisiyle köyden kente göç konusu da romanlara taşınmıştır. Edebiyatta köy konusunun işlenmesi 1970’li yıllara kadar sürmüştür. Bu dönemde eski ve yeni kuşaktan Reşat Enis, Orhan Hançerlioğlu, Samim Karagöz, Necati Cumalı, İlhan Tarus, Kemal Bilbaşar, Sunullah Arısoy, Fakir Baykurt, Talip Apaydın, gibi romanlarında da köyü konu alan yazarlar dikkat çekmektedir. Yine bu dönemde Orhan Kemal, Kemal Tahir, Tarık Buğra, İlhan Torun, Rıfat Ilgaz, Aziz Nesin, Oktay Akbal, Yaşar Kemal, Orhan Hançerlioğlu, Hasan izzettin Dinamo, Tarık Dursun 149 K., Nezihe Meriç gibi yazarlar, toplumcu gerçekçilik anlayışıyla sosyal konular üzerinde dururlar. Orhan Kemal’in romanlarında fabrika işçileri ile İstanbul'un kenar semtlerindeki insanları görürüz. Kemal Tahir köyü anlatan romanlarının yanı sıra, yakın ve uzak tarihimize yönelmiştir. Bu bağlamda Devlet Ana Osmanlı’nın kuruluşunu ele almaktadır. Tarık Buğra gibi yazarlar Kurtuluş Savaşı yıllarını ve Mütareke dönemini konu alan tarihi romanlar yazmıştır. Yaşar Kemal, destansı bir anlatım tarzıyla Çukurova insanlarının sorunlarını, Fakir Baykurt Ege Bölgesi köylerini, Talip Apaydın yine köyü ve köylüyü işleyen eserler kaleme almışlardır. Nihal Atsız, Tarık Buğra gibi yazarlar da ülke sorunları, millî değerler etrafında romanlar yazarlar. Bu dönemde bireysel konulara eğilen yazarlar da yok değildir. Attilâ İlhan’ın Sokaktaki Adam, Yusuf Atılgan’ın Aylak Adam romanlarıyla bireyi ve bireyin sorunlarını ele almışlardır. Tarih konulu romanlar, bu dönemde de kaleme alınmıştır. Murat Sertoğlu, Nahit Sırrı Örik, Hüseyin Nihal Atsız tarihi roman yazarlarından bazılarıdır. Ayrıca bu dönemde aşk romanları da yazılmıştır. Bu dönemde göze çarpan yazar ve romanlarından bazıları şunlardır: Yaşar Kemal İnce Memed (1955), Teneke (1955), Ortadirek (1960); Tarık Buğra Küçük Ağa (1965), Küçük Ağa Ankara'da (1966); Fakir Baykurt Yılanların Öcü (1959); Sabahattin Ali Kuyucaklı Yusuf; Peyami Safa Matmazel Noraliya’nın Koltuğu (1949), Yalnızız (1951) Biz İnsanlar (1959); Refik Halit Karay Sürgün (1941), Anahtar (1947), Bu Bizim Hayatımız (1950), Nilgün 1, 2, 3 (1950,1952); Reşat Nuri Ateş Gecesi (1942), Değirmen (1944), Miskinler Tekkesi (1946) Kan Davası (1960); Yakup Kadri Panorama I (1953), Panorama II (1944), hep O Şarkı (1956), Halide Edip Sonsuz Panayır (1946), Döner Ayna (1954), Akile Hanım Sokağı (1958); Faik Baysal Sarduran (1944); Reşat Enis Aygen Kara Toprak (1944); Talip Apaydın Sarı Traktör (1958), Yarbükü (1959); Fahri Erdinç Alinin Biri (1958); Orhan Hancerlioğlu Ekilmemiş Topraklar (1954); Kemal Tahir Rahmet Yolları Kesti (1957), Samim Kocagöz Yılan Hikayesi (1954); M. Sunullah Arısoy Karapürçek (1958). Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, “Cumhuriyet Devri Türk Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1992, s. 503-547. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1983. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Ercilasun, Bilge, Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler 1, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Gürsel, Nedim, “Hikâye”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 13, İstanbul, 1983, s. 620-630. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002. 150 Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Hikâye Tahlilleri, Dergah Yayınları, İstanbul, 1979. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri, Dergâh Yayınları, İstanbul,1985. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Kaya, Muharrem, Türk Romanında Destan Etkisi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2004. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Lekesiz, Ömer, Yeni Türk Edebiyatında Öykü, Öykücüler ve Öykü Anlayışları ve Öyküleri ve Çözümlemeleri, 5 c., İstanbul, 1997-2001. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II, İletişim Yayınları, İstanbul, 1997. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış III, İletişim Yayınları, İstanbul, 1998. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Mutluay, Rauf, 50 Yılın Türk Edebiyatı, İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları, 2. bs., İstanbul, 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı, İstanbul, 2000. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı (1923-1950), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Önertoy, Olcay, Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1984. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt 1982, 4. Baskı, 1984. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tekin, Mehmet, Romancı Yönüyle Peyami Safa, İstanbul, 1999. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I, II., 1996. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Ankara: TDK Yayınları, 2008. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul 1977-1998. Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Hece, nr. 46-47, Ekim-Kasım 2000. Türk Romanı Özel Sayısı, Hece, nr. 65-67, Mayıs-Temmuz 2002. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, C;20,S,154, Ankara,2000 Türkiye Kültür ve Sanat Yıllığı 1983-1997. Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, Hazırlayan: Şemsettin Kutlu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1985. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, 1992, Ankara. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1946-2000, Akçağ Yayıncılık, Ankara, 2003. 151 Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 2.4.6.7. Çok Partili Dönemde Hikaye (1944-1960) Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı Çok partili döneme gelinirken sosyal, siyasî ve ekonomik hayattaki çalkantılar ve sanat yönelimleri dönemin hikâye yazarlarını da etkilemiştir. Dönemin hikâyelerinde gerçekçiliğin çeşitli yorumları yer almıştır. Gözler yine Anadolu üzerindedir. Köy Enstitüsü mezunu ve ömürlerinin bir kısmını Anadolu köylerinde geçirmiş yazarlar hikâyelerinde köy gerçeğini işlemişlerdir. Yaşar Kemal, Fakir Baykurt, Mehmet Başaran, Talip Apaydın, Bekir Yıldız, Necati Cumalı, Orhan Kemal, Kemal Tahir ve Osman Şahin gibi yazarlarımız köyü sosyal gerçekçi anlayışla hikâyelerine taşımıştır. Çok partili döneme geçiş yıllarında sanayileşme paralel olarak fabrikaların sayısı artmıştır. Orhan Kemal, bu fabrikalarda çalışan işçilerini öyküye taşımıştır. Öykülerinde, fabrikada çalışmak için kırdan kentte göç eden, kentin eteklerinde tutunabilmek için amansız bir yaşam savaşı veren yoksul insanı resmetmiştir. Samim Karagöz, ilk öykülerinde köy ve kasaba insanlarının dünyasını, sorunlarını, gözleme dayalı bir gerçekçilikle yansıtmıştır. Toplumcu gerçekçi Sabahattin Ali, toplumsal bozuklukları, Anadolu yaşamında ezilen insanların acılarını ve eşitsizlikleri işlemiştir. 1950’lilerin ikinci yarısından sonra hikâyede toplumcu gerçekçilik anlayışı rağbetini kaybeder. 1960’lara doğru Vüsat O. Bener, Rıfat Ilgaz, Nezihe Meriç, Ferit Edgü, Onat Kutlar, Adnan Özyalçıner, Yusuf Atılgan, Leyla Erbil, Demir Özlü, Erdal Öz, Bilge Karasu gibi yazarlar gerçekçiliğe yeni bir yorum getirerek dış gözlemler yerine iç gözlemlerin geçtiği, olayların değil durumların irdelendiği bir hikâye anlayışını benimsemişlerdir. Bu dönemde bireyin ve bireyin iç dünyasının ön plana çıktığı, olayların değil durumların ele alındığı bu hikâye anlayışı Sait Faik’in son dönem hikâyeleriyle başlamıştır. Sait Faik öykülerine çocukluk anılarını, Adapazarı-Bursa gözlemlerini, Fransa yıllarını, İstanbul'un kenar semtleri ve yoksul insanları, Adalar'da geçen günleri ve balıkçıları konu olarak seçmiştir. Bu dönemde Aziz Nesin toplum içindeki bireyin sorunlarını eleştirel bir tutumla ve mizahi bir anlatımla öykülerine taşımıştır. Haldun Taner, büyük kentin çeşitli kesimlerinden seçtiği değişik tipleri, davranış tutarsızlıklarını, çelişkileri gerçekçi ironik bir anlatımla sergilemiştir. 152 Oktay Akbal, değişik bir öykü anlayışı geliştirmiştir. Toplumsal bir bunalım olan savaş yıllarının umutsuz, yılgın, tedirgin, korkulu orta sınıf insanını işlemiştir. Tarık Buğra ve Samet Ağaoğlu, 1940 sonrası Türk öykücülüğünde bireyin iç dünyasını irdeleyen öyküleriyle tanınmışlardır. Asıl adı olan Cevat Şakir Kabaağaçlı olan Halikarnas Balıkçısı, Bodrum (Halikarnas)’da öykülerinin konularını deniz ve deniz insanları oluşturdu. Ahmet Hamdi Tanpınar, psikolojik derinlikleri yansıtan öyküler yazmıştır. Kemal Bilbaşar, ürünlerinde 2. Dünya Savaşı'nın yarattığı bunalımların etki alanına giren orta tabaka insanını ele almıştır. Memduh Şevket Esendal, çağdaşlarından farklı olarak öykülerini günlük yaşayışın yalın, silik olayları ve kişileri üzerinde kurmuştur. Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, “Cumhuriyet Devri Türk Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1992, s. 503-547. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1983. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Ercilasun, Bilge, Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler 1, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Gürsel, Nedim, “Hikâye”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 13, İstanbul: 1983, s. 620-630. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002 Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, 1978, İstanbul. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Hikâye Tahlilleri, Dergah Yayınları, İstanbul, 1979. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1987. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri, Dergâh Yayınları, İstanbul,1985. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Kaya, Muharrem, Türk Romanında Destan Etkisi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2004. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Lekesiz, Ömer,Yeni Türk Edebiyatında Öykü, Öykücüler ve Öykü Anlayışları ve Öyküleri ve Çözümlemeleri, 5 c., İstanbul, 1997-2001. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II, İletişim Yayınları, İstanbul, 1997. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış III, İletişim Yayınları, İstanbul, 1998. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. 153 Mutluay, Rauf, 50 Yılın Türk Edebiyatı, İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları, 2. bs., İstanbul, 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı., İstanbul, 2000. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı (1923-1950), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Önertoy, Olcay, Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1984. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt 1982, 4. Baskı, 1984. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tekin, Mehmet, Romancı Yönüyle Peyami Safa, İstanbul, 1999. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I, II., 1996. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul, 1977-1998. Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Hece, nr. 46-47, Ekim-Kasım 2000. Türk Romanı Özel Sayısı, Hece, nr. 65-67, Mayıs-Temmuz 2002. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, C;20,S,154, Ankara,2000. Türkiye Kültür ve Sanat Yıllığı 1983-1997. Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, Hazırlayan: Şemsettin Kutlu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1985. Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1946-2000, Akçağ Yayıncılık, Ankara, 2003. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 154 2.4.6.8. Çok Partili Dönemde Eleştiri (1944-1960) Anahtar Kelimeler: Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı, Cumhuriyet Edebiyatı. Cumhuriyetin bu döneminde dil, sanat, edebiyat, siyaset, tarih ve yaşam gibi pek çok konuda eleştiri niteliğinde yazılar kaleme alınmıştır. Bu yıllarda eleştiri diğer türlere göre geri planda kalmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında sanat ve edebiyat alanında eleştiri Yahya Kemal ve Ahmet Haşim’le başlar. Çoğu eleştiri ve deneme yazarı, eleştirilerini sistematik bir yapıda kaleme almamıştır. Türk edebiyatı açısından iki önemli araştırmacı İsmail Habip Sevük ve Ahmet Hamdi Tanpınar eleştiriyi edebiyat tarihi içinde ele almışlardır. Nurullah Ataç ve Suut Kemal Yetkin bireysel anlayışları etrafında eleştiriler yapmışlardır. Sonraki yıllar Asım Bezirci, Hüseyin Cöntürk gibi Türk eleştirmenleri için sistematik eleştirinin yolunu açmıştır. İlerleyen yıllarda Mehmet Kaplan, Tahsin Yücel, Akşit Göktürk, Şara Sayın, Ünsal Oskay, Murat Belge, Tahir Alangu, Memet Fuat, Mehmet Doğan, Bedrettin Cömert, Nihat Sami Banarlı, Cemil Meriç, Melih Cevdet, Konur Ertop, Orhan Şaik Gökyay, Alpay Kabacalı, Cevdet Kudret, Agah Sırrı, Rauf Mutluay, Yaşar Nabi ve Fuat Köprülü eleştiri yazanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Sanat ve edebiyat konulu denemelerin çoğu sistematik olmayan ve daha çok deneme türüne yaklaşan öznel birer eleştiri yazısı niteliğindedir. Belli başlı eleştiri yazılarının toplandığı eserler şunlardır: Cemal Süreya Şapkam Dolu Çiçekle (1976); Ahmet Hamdi Tanpınar Edebiyat Üzerine Makaleler (1969); Peyami Safa Sanat Edebiyat Tenkit (1970); Mehmet Kaplan Büyük Türkiye Rüyası (1969); Cevdet Kudret Bir Bakıma (1977); Sezai Karakoç Edebiyat Yazıları I (1982); Suut Kemal Yetkin Edebiyat Konuşmaları (1944), Edebiyat Üzerine (1952), Günlerin Götürdüğü (1958); Fethi Naci İnsan Tükenmez (1956), Siyasi gözlemleri ve eleştirileri dile getiren eserler şunlardır: Vedat Nedim Tör Kemalizmin Dramı (1979); Nadir Nadi Atatürk İlkeleri Işığında Uyarmalar (1961), Olur Şey Değil (1981), Ben Atatürkçü Değilim (1982). Tarih, kültür, gündelik hayat, sanat ve diğer pek çok konuda yazılmış olan eleştirilerden bazıları ve bu eleştirilerin yazarları şunlardır: Ahmet Hamdi Tanpınar Yaşadığım Gibi; Selahattin Batu (1905-1973) İnsan ve Sanat (1945); Sabahattin Eyüboğlu Mavi ve Kara (1961); Ruşen Eşref Ünaydın Ayrılıklar (1923); Yakup Kadri Karaoosmanoğlu Erenlerin Bağından (1922), Okun Ucundan (1940), Ergenekon (1929), Alp Dağlarından (1942). Kaynak (Source): Aktaş, Şerif, “Cumhuriyet Devri Türk Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1992, s. 503-547. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1965. Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c. I-c.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971. Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1983. Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Ercilasun, Bilge,Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler 1, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Gürsel, Nedim, “Hikâye”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 13, İstanbul, 1983, s. 620-630. Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, 30.4.2002 Kabacalı, A., Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yay., İstanbul, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, C:3, Türk Edebiyatı Yayınları, İstanbul, 1978. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976. Kaplan, Mehmet, Hikâye Tahlilleri, Dergah Yayınları, İstanbul, 1979. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul,1987. Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri, Dergâh Yayınları, İstanbul,1985. Kaplan, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. Karpat, Kemal, Türk Romanında Sosyal Konular, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Kaya, Muharrem, Türk Romanında Destan Etkisi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2004. Kurdakul, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı, 4 Cilt, İstanbul, 1992. Lekesiz, Ömer, Yeni Türk Edebiyatında Öykü, Öykücüler ve Öykü Anlayışları ve Öyküleri ve Çözümlemeleri, 5 c., İstanbul, 1997-2001. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II, İletişim Yayınları, İstanbul, 1997. Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış III, İletişim Yayınları, İstanbul, 1998. Mutluay, Rauf, 100 Soruda Çağdaş Türk Edebiyatı (1908-1972), İstanbul, 1973. Mutluay, Rauf, 50 Yılın Türk Edebiyatı, İstanbul, 1973. Necatigil, Behcet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları, 2. bs., İstanbul, 1979. Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, (Yayına haz. Hilmi Yavuz-Enver Ercan), 19. baskı, İstanbul, 2000. Oktay, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı (1923-1950), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Oktay, Ahmet, “Eleştiri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 13, Ankara, 1983, s. 639-648. Önertoy, Olcay, Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1984. Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1994. Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, 4. Cilt 1982, 4. Baskı, 1984. Tanpınar, A. Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul, 1969. Tekin, Mehmet, Romancı Yönüyle Peyami Safa, İstanbul, 1999. Tonguç, İ.H., Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1939. Tuncer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı I, II., 1996. Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, TDK Yayınları, Ankara, 2008. Türk Dili, Eleştiri Özel Sayısı, , Sayı 142, Ankara: TDK Yayınları, Temmuz 1963. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8 c., İstanbul 1977-1998. Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Hece, nr. 46-47, Ekim-Kasım 2000. Türk Romanı Özel Sayısı, Hece, nr. 65-67, Mayıs-Temmuz 2002. Türk Yurdu, Türk Romanı Özel Sayısı, C;20,S,154, Ankara,2000 Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, Hazırlayan: Şemsettin Kutlu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1985. 156 Ünlü, Mahir, Ömer Özcan, Yirminci Yüzyıl Türk Edebiyatı I (1900-1923), 1987, II (19231949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960), 1991. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1920-1946, Günce Yayıncılık, Ankara, 1992. Yalçın, Alemdar, Sosyal ve Siyasal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı 1946-2000, Akçağ Yayıncılık, Ankara, 2003. Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü ortamda umuma arz yetkisi sınırsız süreyle Kültür Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Bakanlık sonraki zamanlarda hazırlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Kaynağı Hazırlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ Prof. Dr. Ahmet MERMER 157