Risk Mühendisliği 1
Transkript
Risk Mühendisliği 1
Ahşap: Dost mu?; Düşman mı? (Ahşap Yapılarda Yangın Riski) Yangına sanıldığının aksine epey uzunca bir süre dayanabilen ahşaba diğer yapı malzemeleri arasında hakettiği saygınlığı kazandırmalıyız. Ancak bunu sağlarken büyük çoğunluğu tarihi eser olan ahşap yapıların sonraki kuşaklara güvenli bir şekilde aktarılabilmesi için gerekli yangın önlemlerinin alınması konusuna özen göstermeliyiz. Resim 1: Ahşap bina yangını (TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi Arşivi) 1 Ahşap dendiğinde, çoğumuzun aklında, küçükken önünden geçtiğimiz gözalıcı işlemelerle süslü, o görkemli yalılar, köşkler, konaklar belki de içinde doğup büyüdüğümüz mütevazi 2 katlı ahşap evimiz canlanır. Ahşap merdivenlerden her çıkışımızda duyduğumuz o ritmik ses hala kulaklarımızdadır. Ahşabı diğer yapılardan ayıran belki de en önemli özelliği içinde yaşayanlar gibi canlı olmasıdır. Bizimle beraber büyür, gelişir, yaşlanır. Ancak herzaman dimdik ayakta durmasını bilir! • • • Bazı bilim adamları aksini iddia etse de en eski yapı malzemesidir ahşap. İşlenmesi kolaydır, hafiftir, dayanıklıdır, aynı zamanda mükemmel ses ve ısı yalıtımı sağlar. Ancak bundan 60-70 yıl öncesine kadar yapılarda sıkça kullanılan ahşap, günümüzde adeta unutuldu. Bunun en önemli nedenlerinin başında, özellikle 2. Dünya savaşı sonrası ülkemize hızlı bir giriş yapan betonarme teknolojisi ve tarih boyunca yaşanan büyük çapta hasarlarla sonuçlanan yangınlar gelir. Aslında ahşap yapıların mimari açıdan güzelliklerinin yanında diğer yapı türlerine nazaran birçok üstün özelliği vardır: • • • • • montaj avantajı vardır. Farklı iklim koşullarına uyumluluk gösterir. Ekvatorda, kutuplarda dahi kolaylıkla imal ve inşa edilir. Özellikle çatı taşıyıcı sistemlerinde ahşap kirişler kullanılması, uzun açıklıkların rahatlıkla geçilmesini sağlar. Ahşap, dünyadaki yegane ‘’dönüşümlü’’ yani kendini yenileyebilen ve inşaası sırasında en az atık veren yapı malzemesidir. İnsanla birlikte nefes alan yapısı sayesinde ahşabın, insan sağlığına da olumlu etkileri vardır. (Öncelikle nefes yolları ve romatizmal rahatsızlıklarda olumlu etkisi kanıtlanmış olup henüz tıbben ölçülemese de psikolojik faydalarına da rastlanmıştır.) Ve belki de hep aksi düşünülen ahşabın çok önemli özelliği, diğer yapı malzemelerine kıyasla yangına daha dayanıklı oluşu... Aslında ahşap ve yangın kelimeleri yanyana geldiği andan itibaren çoğumuzun tüyleri diken diken olur! Oysa yangına dayanıklı olsun diye çelik kolonların ahşapla kaplandığını, spor salonu gibi büyük kalabalıkların bulunduğu yapıların çatılarında, yangın sırasında çökmesin diye ahşap elemanlar kullanıldığını çoğumuz bilmeyiz. Ülkemizde yaşanan en önemli doğa olaylarının başında gelen deprem riski açısından oldukça güvenilirdir. Bir metreküp ahşap, bir metreküp betona göre ‘’5 kat’’, çeliğe göreyse ‘’13 kat’’ daha hafiftir ayrıca sahip olduğu esnek yapı sayesinde olası büyük deprem kuvvetlerine bile başarıyla karşı koyabilir. Fay hattı yapısı bakımından ülkemize benzerliğiyle dikkat çeken önemli deprem bölgesi Kaliforniya’daki konutların nerdeyse tamamının (% 95) ahşap oluşu bunun en önemli kanıtıdır. Ahşabın betona göre ısı izolasyon kat sayısı ‘’16 kat’’ daha fazladır. Bu sayede ahşap evler, yazın soğuk; kışın sıcak kalır. Yapı malzemesi olarak ahşabın kullanılması inşaat süresinin önemli ölçüde (yaklaşık % 20 oranında) kısalmasını sağlar. Ahşabın montajı insan gücü ile şantiyede yapılabilir, kule vinçler ve ağır iş makinalarına ihtiyaç duyulmaz. Ayrıca her türlü hava şartlarında Kapalı bir mekanda yangın çıktıktan kısa bir süre sonra sıcaklık birkaç yüz dereceye ulaşır. Metal çok iyi bir ısı iletkeni olduğundan yangın sırasında sıcaklık 500600 derecelere çıktığında, bütün mekanik dayanım özelliğini kabederek çöker. Ancak ahşap, iyi bir iletken olmadığından mekanik özelliklerini kaybetmeden yangına metallere göre çok daha uzun süre dayanır. Alev ve ısı yüzeyde bir karbon tabakası oluşturarak alevin iç kısımlara yayılmasını azaltır. Sanıldığının aksine ahşap yapılar, yangına dayanıklılık açısından çelik ve betonarme yapılara göre çok daha güvenlidir. Ahşap, ısı geçirmeme ve kömürleşme özelliği sayesinde yangına 30 ile 90 dakika arasında dayanabilirken çıplak çelik, genleşme katsayısının yüksekliği nedeniyle ancak 10 dakika dayanabilir ve 2 sonra çöker (11 Eylül saldırılarında aşırı sıcaklık nedeniyle çöken ikiz kulelerde olduğu gibi). Betonarme yapılar ise yangına maruz kaldıklarında, kolonlar ve kirişler içindeki betonarme demirler (çelik) genleşir, betonla bağlantısı (aderans) kesilir ve yapı taşıma gücü ciddi ölçüde azalır. ötürü gücünü yitirene kadar içeride yaşayan insanlar rahatlıkla kurtulabilmekte iken sentetik malzemeler ile dekore edilmiş, içinde süngerin yoğun olarak kullanıldığı kanepeler bulunan betonarme binalarda çıkan yangınlarda, özellikle kat sayısı da fazla ise can kaybı yaşanması kaçınılmaz olmaktadır. Zaten geçmiş yangın hasarlarına bakıldığında ahşabın yangına ne kadar dayanıklı olduğu çok daha net bir şekilde görülür. Yangınlarda insan ölümünün en az yaşandığı yapı tarzı ahşaptır. Yalnızca bu bile ahşabın ne kadar değerli bir malzeme olduğunu gösterir. Yangınlarda insan ölümü, çoğunluklukla sentetik malzemelerin zehirli (toksik), boğucu gaz ve dumanından kaynaklanmaktadır. Ahşap yangınlarında, taşıyıcı sistem yangından Peki, neden yanan yok olan ahşap yalıları, köşkleri sıkça duyuyoruz, okuyoruz, görüyoruz ? Üstelik bu yapıların herbiri geçmişin geleceğe köprüleri olarak tanımlanan, eşi benzeri olmayan sanat eserleriyle süslü tarihi eserler olmasına rağmen! Aslında cevap basit; yangın dayanımı fazla olan ahşap yapıların, gerekli önlemler alınmadığı takdirde maalesef yangın yükü ve riski yüksektir. www.allianzrisk.com Resim 2: Ahşap bir binanın yangından sonraki durumu derece tarihi eser olan Ziverbey Köşkü, Büyükada Plaj Oteli, bir sabah ısıtma sisteminden ötürü çıkan yangından kurtarılamayan Heybeliada’da bulunan Halki Palas, Balaban Yalısı, Kaptanpaşa Yalısı bunlardan yalnızca birkaçıdır. Yine tarih boyunca yaşanan ve büyük hasarlarla sonuçlanan yüzlerce önemli ahşap yangınlarından bazıları; Tarihi Adliye Binası Yangını, Bab-ı Ali Yangını, Ülkemizde büyük bir kısmı İstanbul’da bulunan tarihi ahşap yapıların sayıları yangınlar nedeniyle her geçen gün biraz daha azalmaktadır. Son yirmi yıl içerisinde yetmişbeş tarihi yalı yangın nedeniyle yok olmuştur. 1991 yılında, belirlenemeyen bir nedenle çatı katında başlayan yangınla yok olan, tarihi yapılarımız arasında önemli yeri olan, kapıları dantel zarafeti ile işli, duvar ve tavanları altın yaldızlı, birinci 3 Kapalıçarşı Yangını, binlerce evin kül olduğu Haliç Yangını, Aksaray Yangını ve Tatavla Yangını’dır. III. Murat’a kadar dayanır. Özellikle 1509 Büyük İstanbul Depremi sonrası deprem açısından güvenilirlikleri tartışılmaz ahşap yapıların sayıları hızla artmış ancak artan bina sayısıyla beraber yangınlar da birbirini kovalamış. Sultan III. Murat’ın fermanı ile yangın önlemi olarak tüm binalara, su fıçıları ve çatıya yetişecek merdiven zorunluluğu getirilmiş, Damat İbrahim Paşa zamanında da ilk yangın söndürme ekibi olarak bilenen ‘’Yeniçeri Tulumbacı Ocağı’’ kurulmuştur. Yeniçeriliğin kaldırılmasından sonra mahalle tulumbacılığı ortaya çıkmış, 1872 yılında askeri itfaiye teşkilatı, 1923 yılında ise günümüzde de görevini sürdüren Cumhuriyet İtfaiyesi kurulmuştur. Ahşap yapılarda yangın güvenliği sağlanmasının itfaiye teşkilatının kurulmasında önemli rol oynadığı bir gerçektir. Aslında ahşap yapılarda alınacak en etkili ve en ekonomik önlem yangının hiç çıkmamasının sağlanmasıdır. Yani çıkış nedenlerinin ortadan kaldırılmasıdır. Diğer aşama yangının yayılmasını önlemek, son olaraksa söndürülmesidir. Ahşap yapılarda yangın riskinin azaltılması için aşağıda sıralanan önlemlerin titizlikle alınması gerekir. Diğer taraftan ağır hasarlarla sonuçlanan bu büyük yangınlardan önemli dersler çıkarılması bundan sonra yaşanması muhtemel ahşap yangınlarının önlenebilmesi açısından çok önemlidir. Aslında ahşap yangınları araştırıldığında çıkış nedenlerinin genellikle ortak olduğu görülür. Bakımsız, gelişigüzel bir şekilde eklenmiş kablolar kullanılarak döşenmiş düzensiz elektrik tesisatı, aydınlatma armatürleri, bakımsız ısıtma sistemleri, ahşap bölüme sıkıştırılan mutfaklar ve bu mutfaklarda kullanılan LPG tüpleri, söndürülmesi unutulan sobalar, şömineler, temizlenmemiş bacalar, bazen de unutulan bir sigara... Başıboş bırakılan, bakımsız durumdaki ahşap yapılara nüfuz eden böcekler, kemirici fareler de kabloları ısırarak kısa devre yaşanmasına ve sonucunda yangın çıkmasına neden olmaktadır. Ayrıca tarih boyunca, doğal nedenler yerine kundaklama sonucu yok olan birçok ahşap yapıya rastlamak mümkündür. Ahşap yapılarda yangın güvenliği konusunda önlem alınması konusu Sultan 4 Ahşap Yapılarda Yangın Riskini Azaltmak için Alınması Gereken Önlemler w w w w m ww ww w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom m Yanmaz (metal) kablo kanalları Yanmaz kablo Porselen klemens Ahşap yapılarda meydana gelen yangınların çıkış nedenleri arasında ilk sırada gelen elektik tesisatının periyodik olarak bakımının yapılması ve aşağıda sıralanan özelliklere sahip olması son derece önemlidir. • Elektrik kablolarının yanmaz özelliğe sahip olmasına dikkat edilmeli, tüm kablolar metal borular içinden geçirilmelidir. • Mümkün olduğunca eksiz kablolar kullanılmalı, ek yapılması gerektiğinde panoların arkasına taşınmalı ve kesinlikle porselen klemensler ile veya sigortanın kendi klemensleri kullanılarak yapılmalıdır. • Tesisatta, ‘’Kaçak akım rölesi’’ kullanılmalıdır. • Elektrik sigortaları termik-manyetik (otomatik) olmalıdır. • Önemli yangın kaynakları olan elektrik panoları, ahşap bölümler yerine tam kagir (duvarları ve tavanları yanmaz malzemeden inşa edilmiş) kısımlarda bulundurulmalıdır. Özellikle bu odaya da yangın algılama sistemi kurulması önemlidir. Otomatik sigorta Kaçak akım rölesi w w w w m ww ww w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom m Kazan/Kalorifer dairesi ve mutfak gibi yangın riski oluşturan bölümler ahşap yerine tam kagir kısımlarda bulundurulmalıdır. Isınma için katı veya sıvı yakıt kullanılması tavsiye edilir. Ancak yakıt depolamasının güvenli bir şekilde yapılmasına dikkat edilmelidir. Yakıt olarak doğalgaz kullanılması durumunda gaz dedektörü bulundurulmasına dikkat edilmelidir. Baca temizliğine de özen gösterilmeli, düzenli olarak bakımı yapılmalıdır. Ahşap binada kazan dairesi Isınma için şömine ve soba benzeri açık alev yayan ısıtıcılar kullanılmaması, yalnızca dekoratif amaçla bulundurulması tavsiye edilir. Kullanılması halinde, söndürüldüklerinden mutlaka emin olunmalıdır. Şömine w w w w m ww ww w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom m Ahşap yapılarda başlayan bir yangının söndürülebilmesi için yangının ilk evrelerinde algılanarak müdahale edilmesi çok önemlidir. Bu nedenle yapı geneline yangın algılama sistemi (duman dedektörü, ısı dedektörü, vb.) kurulmalıdır. Duman dedektörü 5 w w w w m ww ww w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom m Sulu sprinkler sistemi w w w w m ww ww w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom m Yangın başladığı anda otomatik olarak devreye giren sprinkler sistemi (sulu) kurulması, olası yangının yayılmadan söndürülmesini sağlar. Önemli Not: Bina içinde tarihi eser, antika eşya ve tablolar gibi hem maddi hem de manevi yönden değeri çok yüksek eşyalar bulunması halinde, sulu tipteki söndürme sistemi yangını söndürse dahi eşyalara telafisi mümkün olmayacak zararlar verecektir. Bu nedenle değerli eşyaların bulunduğu ortamlarda, otomatik gazlı (İnsan sağlığı açısından zararlı olmayan FM 200 vb. temiz gaz kullanılarak) söndürme sistemi kurulması tavsiye edilir. Gazlı tipte söndürme sistemi w w w w m ww ww w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom m Yangın dolabı Olası bir yangının ilk evrelerinde manuel olarak müdahale edilebilmesi için ahşap binalarda portatif yangın söndürücüler ve yangın dolabı bulundurulması büyük önem taşımaktadır. Portatif yangın söndürücü sayısının her katta ve her 200 m²’de en az 1 ad. 6 kg.’lık olacak şekilde ayarlanması gerekir. Cinslerinin ise çoğunlukla kuru kimyevi tozlu olması, yoğun olarak değerli eşya bulunan ortamlarda ise gazlı tipte olması tavsiye edilir. Tesis edilecek yangın dolaplarının besleneceği su rezervi ve pompa sisteminin de uygun standartlarda olması sağlanmalıdır. Ahşap yüzeyler, alevin yayılma hızını ciddi ölçüde yavaşlatan ‘’Yangın geciktirici cilalar’’ ile boyanmalıdır. Bu tip cilalar, ahşap yüzeyler üzerinde bir film tabakası oluşturur, belli sıcaklığın üzerinde köpürüp birkaç santimetreye kadar kabarır ve yüzeyde karbonlaşarak alevin ilerlemesini geciktirir. Yangın geciktirici boya w w w w m ww ww w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom m Mutfakta yemek pişirmek için LPG tüpü yerine doğalgaz veya elektrik kullanılması tavsiye edilir. Ancak doğalgaz ve LPG tüpü kullanılması halinde boru hatlarının geçeceği yerlerde seramik vb. malzemeler ile yanmazlık kazandırılmış duvar/tavan oluşturulmalıdır. Ahşap binadaki mutfak w w w w m ww ww w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom m Acil Çıkış Olası bir yangın sırasında binanın kısa sürede tahliye edilmesi hayati önem taşımaktadır. Ahşap yapılar, yangına uzun süre dayanabildiklerinden içinde yaşayanlara kaçmak için zaman tanısalar da uygun bir çıkış veya alternatif kaçış yolları yoksa hayati tehlike yaşanabilir. Ahşap binalarda, acil çıkış kapısı düzgün bir şekilde işaretlenmeli, önüne çıkışı zorlaştıracak engeller konulmamalı mümkünse üst katlar için de alternatif kaçış noktaları yaratılmalıdır. 6 w w w w m ww ww w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom m Başıboş bırakılmış ahşap bina w w w w m ww ww w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom m Ahşap binaların başıboş, bakımsız bir şekilde savunmasız bırakılması yangın riskini artırıcı bir faktördür. Bu tip binalar da sürekli bir bakıcının veya güvenlik görevlisinin bulundurulması önemli bir diğer korunma önlemidir. Ayrıca, ahşap binaların bar/taverna veya gece kulübü olarak kullanılması halinde özellikle yanıcılığı fazla olan perde, strafor vb. dekorasyon malzemelerinin yoğun olarak bulundurulması önlenmeli, parafin lambaların, mumların ve alevli tabakların önemli birer yangın kaynağı oldukları unutulmamalıdır. Özellikle sıcak çalışma vb. işleri kapsayan tadilat ve restorasyın çalışmaları sırasında yapılacak en ufak bir ihmal ahşap binalarda yangın çıkmasına sebep olabilir. Bu nedenle, tadilat ve restorasyon çalışmaları sırasında yangın güvenliğine azami ölçüde özen gösterilmelidir. Risk oluşturan tadilat çalışmaları w w w w m ww ww w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom m 8m Komşu iki ahşap bina arasındaki mesafenin, birinde başlayan bir yangının diğerine sıçramaması için en azından uzun olan binanın yüksekliğinden veya 15 m’den fazla olması gerekir. Arada yeterli mesafe bulunmaması halinde binaların birbirinden uygun standartlarda inşa edilmiş bir yangın duvarı ile ayrılması gerekir. Aradaki mesafenin yetersiz oluşundan ötürü birinde başlayan yangın diğerine sıçramış ahşap binalar eser statüsünde olan ülkemizdeki ahşap yapıların korunması, gelecek kuşaklara milli kültürümüzün önemli birer parçası olarak güvenle aktarılması için yeterli yangın önlemlerinin alınmasına dikkat edilmelidir. Aksi halde yangın riski yüksek olan ahşap yapılarda, ufak bir ihmalden dahi büyük çapta hasarlarla sonuçlanması kaçınılmaz yangınlar yaşanabilir. Bu nedenle özellikle başıboş tarihi ahşap binaların detaylı bir şekilde restore edilmeleri sağlanmalı, çalışmalar sırasında en ekonomik ve en etkili yangın önlemi olarak yangının hiç çıkmaması yönünde sunulan önerilere mutlaka dikkat edilmelidir. Sonuç olarak; kendisi de canlı olan ahşap, içinde yaşayan canlıları düşünerek yangına uzun süre dayanır, kaçmaları için gereken süreyi sağlar, üstelik yandığı zaman toksik (zehirli) gaz oluşturmayarak zehirlenmelerini de önler. Bununla birlikte ahşap yapılar, ülkemizi tehdit eden en önemli doğa olayı, deprem riski açısında da sahip oldukları hafif ve esnek yapı sayesinde son derece güvenilirdir. Bu nedenle, yapı malzemeleri arasında ahşaba hakettiği değer verilmelidir. Ancak bunu sağlarken neredeyse tamamı tarihi 7 Kaynakça 1. Erengezgin Çelik, Depreme karşı ‘’Ahşabın Gücü’’ Forumu, Marka Yayınları Ahşap Dergisi Sayı: 10, 2002. 2. Erengezgin Çelik, Ahşap Hakkında Bimediklerimiz, www.evkultur.com 3. Prof. Dr. Kılıç, Abdurrahman, Tarihi Yapılarda Yangın Güvenliği, www.floor.com.tr/yangin.htm 4. İnce Erkan, Sorular ve Cevaplar, www.ahsapev.com (www.erkanince.com) 5. Senkron A.Ş. Teknik Bilgiler/ Neden Ahşap, Ahşabın Düşmanları, www.ahsap.com.tr. 6. Hemel A.Ş. Yangın Geciktirici Cilalar, www.hemel.com.tr/products.asp?catid=9 7. Yangın geciktirici boya fotoğrafı, www.pegasusautoracing.com/productselec tion.aspProduct=2040 adresli siteden alınmıştır. 8. Otomatik sigorta fotoğrafı, http://www.doganelektrik.com/images/oez_ oto/lsn.jpg adresli siteden alınmıştır. 9. Porselen klemens ve kaçak akım rölesi fotoğrafları, http://www.federal.com.tr/tr/urun.phppd_id = 60&lan=tr adresli siteden alınmıştır. 10. Şömine fotoğrafı, http://www.celepsomine.com/link3.html adresli siteden alınmıştır. 11. Yanmaz kablo fotoğrafı, http://www.etabirkablo.com/photogallery.as p?page=2 adresli siteden alınmıştır. © Copyright 2009 - Tüm Hakları Allianz Sigorta A.Ş.'ye aittir İrtibat İçin Allianz Sigorta A.Ş Bağlarbaşı Kısıklı Cad. No:11 Altunizade 34662 İstanbul Tel: (0216) 556 66 66 Faks: (0216) 556 67 77 www.allianz.com.tr www.allianzrisk.com allianzrisk@allianz.com.tr 8