Türkiye Elektrik Piyasası ve DUY
Transkript
Türkiye Elektrik Piyasası ve DUY
Türkiye Elektrik Piyasası ve DUY İbrahim Etem ERTEN Grup Başkanı - Enerji Uzmanı OSB Eğitimi 26 Mart 2012 Afyon Türkiye Enerji Sektörü “Temel Niteliği” ğ Hızlı talep artışı: Yatırım ihtiyacı ve fırsatlar Rekabetçi piyasaların rolü Yüksek ithalat bağımlılığı: Yerli ve yenilenebilir kaynakların geliştirilmesi fırsatı Kaynak çeşitliliği Enerji verimliliğini artırma potansiyeli: Yapısal dönüşüm ihtiyacı 2 www.epdk.gov.tr Elektrik ve Doğal Gaz Sektörleri 2000 - 2007 “Dünyada y en hızlı talep p artışı ş yaşanan y ş ikinci ülke” 200 Kümülatif Talep Artışı 175 180 160 141 140 140 % 120 100 Elektrik D. Gaz 80 49 60 53 40 29 40 20 20 12 9 12 8 0 Çin OECD Statistics Türkiye Hindistan Dünya 3 AB OECD www.epdk.gov.tr Ekonomik Büyüme - Elektrik Talebi Büyüme‐Elektrik Talebi İlişkisi 20,0% , 15,0% 5,0% 20 09 20 07 20 05 20 03 20 01 19 99 19 97 19 95 19 93 19 91 19 89 19 87 19 85 19 83 19 81 19 79 19 77 19 75 19 73 0,0% 19 71 % 10,0% ‐5,0% 5 0% Büyüme Hızı Talep Artış Hızı Polinom (Büyüme Hızı) Polinom (Talep Artış Hızı) ‐10,0% 4 www.epdk.gov.tr Elektrik Tüketimi Kişi Başı Brüt Elektrik Tüketimi 12000 Avustralya İsviçre 10000 Yüksek Düşük 7.281 Jenerik 2.345 2000 1.432 554 723 244 393 1970 1975 1980 1985 2.827 2.820 7 82 2. 1.996 3.701 7 59 3. Çin 4.706 7 71 4. 4000 3.7 719 Yunanistan 6.367 2 20 6. Fiili 5.191 İngiltere 6000 8.250 3 21 8. Fransa Rusya Almanya 8000 kWh 10.29 91 ABD 1.031 0 1990 1995 2000 5 2005 2010 2015 2020 2025 2030 www.epdk.gov.tr Elektrik El kt ik Piyasası: Pi Yapısı ve İşleyişi 6 www.epdk.gov.tr Elektrik Kanununda Amaç Elektrik Piyasası Kanunun Amaç Maddesine göre; Madde 1.- Bu Kanunun amacı; elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde sürekli, tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi pi piyasasının asas n n oluşturulması ol şt r lmas ve eb bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanmasıdır. ğl d 7 Elektrik Sektörünün Şematik İşleyişi ÜRETİM Santralı TRAFO TRAFO (TM) TRAFO (DM) İLETİM PERAKENDE 8 DAĞITIM Elektrik Piyasa Yapısı Düzenlenen Faaliyetler y İletim Dağıtım Rekabetçi Faaliyetler Perakende Satış Üretim Toptan Satış Piyasası Perakende Satış Serbest Tüketiciler 9 Piyasası Serbest Olmayan Tüketiciler Serbest Tüketici Limiti Sıfırlandığında www.epdk.gov.tr Öngörülen Piyasa Yapısı § Kanunun amaç maddesinde; “rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek gösterebilecek, mali açıdan güçlü güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması” ibaresi yer almıştır oluşturulması almıştır. § Niçin tam rekabetçi piyasa yapısı? 10 Tekel ve Tam Rekabetçi Yapı Karşılaştırma ş ş - Tekel Kaybı y Tam Rekabet Tekel Tekel Etkisi Tüketici Faydası A+B+F A -B-F BF Üretici Faydası aydas E+G+H B+E+H B-G Net Ekonomik Fayda y A+B+E+ F+G+H A+B+E+ H -F-G Fiyat A Tekel Fiyatı 9 B F Tam Rekabet Fiyatı 5 E H G Tekelci firma Marjinal Gelir 600 1000 Tekel üretim miktarı 11 Tam Rekabet üretim miktarı Toplam Arz = Marjinal maliyet Tam rekabet firma talep eğ Marjinal Gelir= Piyasa Fiy T l Toplam Talep= T l Tekelci firma talep eğris Miktar Elektrik Piyasası Geçiş Süreçleri TEDAŞ TEDAŞ Dağıtım Dağıtım TEK TEİAŞ Dikey Entegrasyon İletim TETAŞ TEAŞ Üretim, İletim, Ticaret 1970 Toptan SatışTicaret EÜAŞ 1994 99 2001 00 Üretim 12 Reformun Kilometretaşları Mali Uzlaştırma Başlangıç Günü 1 Aralık 2003 Dengeleme ve Uzlaştırma 1 Ağustos 2006 Nihai DUY (Aşama 1) 1 Aralık 2009 Nihaii DUY Nih (Aşama 2) 1 Aralık 2011 13 Mevcut Piyasa Yapısı EÜAŞ TETAŞ Yİ‐YİD‐İHD Yİ YİD İHD ÖZEL ÜRETİCİ OTOPRODÜKTÖR TEİAŞ (İletim‐ Piyasa ve Piyasa ve Sistem işletmecisi) TOPTAN SATIŞ (ÖZEL) Dağıtım ve Perakende Satış Satış Şirketleri Serbest Tüketici (Özel ve Kamu) İthalat İhracat İthalat 14 Serbest Olmayan Tüketici ENTSO-E bağlantısı 18 Eylül 2010 tarihi itibari ile Türkiye elektrik sistemi ENTSO-E ENTSO E bölgesi ile senkron paralel bağlantıya geçmiştir. Bir yıllık deneme paralel işletme döneminin başarıyla tamamlanmasını takiben, takiben TEİAŞ ENTSO-E ENTSO E Avrupa Kıtası Senkron Bölgesi için tam üyelik statüsü elde edecektir. 15 ENTSO-E bağlantısı 18 Eylül 2010 tarihinden sonraki uygulamaların ENTSO-E sistemine uyumlu olacak şekilde düzenlenmesine yönelik olarak Elektrik Piyasası İthalat ve İhracat Yönetmeliği revize edilmiştir. ENTSO-E üyesi komşularımızla elektrik ithalatı ve ihracatı bu mekanizma çerçevesinde Haziran 2011 itibari ile başlamıştır. ENTSO-E üyeliğimiz ile ülkemizin elektrik ticareti olanaklarının büyük ölçüde artması beklenmektedir. beklenmektedir 16 Dengeleme Piyasası ve Uzlaştırma ş 17 www.epdk.gov.tr Nihai DUY ile Düzenlenen Yapı (1/2) Nihai DUY iki aşamalı bir yapı öngörmektedir. Nihai Dönem Mevcut Durum Geçiş Dönemi Dengeleme Mekanizması y 3 Zamanlı Aylık Uzlaştırma Gün Planlama Öncesi Dengeleme Piyasası Güç Dengeleme Piyasası Güç Saatlik Uzlaştırma Saatlik Uzlaştırma 1 Temmuz 2006 Gün Öncesi Piyasası AŞAMA 1 AŞAMA 2 1 Aralık 2009 1 Aralık 2011 PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 18 Nihai DUY ile Düzenlenen Yapı (2/2) Nih i DUY ile: Nihai il Gün Öncesi ve Gün İçi piyasası ayrıştırılmaktadır. Buna göre, Gün öncesi teklifleri (ilk aşamadan Gün Öncesi Planlama, Planlama ikinci aşamada Gün Öncesi Piyasası) ve gün içi teklifleri (Dengeleme Güç Piyasası) ayrı ayrı verilmektedir. Uzlaştırma saatlik bazda yapılmaktadır. Ticari faaliyetin çok büyük bir kısmı Gün Öncesinde gerçekleşmekte, kl k Gün Gü iiçerisinde i i d iise sistem i emniyeti i iö ön plana l çıkmaktadır . Denge sorumluluğu kavramı getirilmiştir. getirilmiştir Denge sorumluluğu içinde, katılımcılara “dengeden sorumlu grup” oluşturma imkanı sunulmuştur. PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 19 Gün Öncesi Planlama Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası Saatlik Uzlaştırma Mekanizma • Katılımcılar tarafından tekliflerin sunulması ((11:30)) • Sistem İşletmecisi tarafından yük tahmini yapılması (11:30) • Sistem İşletmecisi tarafından kısıtların sisteme girilmesi (11:30) • Piyasa İşletmecisi tarafından sistemin çalıştırılarak marjinal fiyatların ve alış / satış miktarlarının belirlenmesi (13:00) • İtiraz süreci (13:30) • Gün öncesi programının sonuçlandırılması (14:00) PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 20 Dengeleme Güç Piyasası Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası Saatlik Uzlaştırma Mekanizma • Sistem İşletmecisine kesinleşmiş gün öncesi üretim / tüketim programlarının sunulması (16:00) • Sistem İşletmecisine yük alma, yük atma tekliflerinin sunulması (16:00) • Sistem Si t İİşletmecisi l t i i tarafından t f d hatalı h t l bildi bildirimlerin i l i kontrol k t l edilmesi dil i ve düzeltilmesinin dü ltil i i sağlanması (17:00) y ç doğrultusunda ğ Sistem İşletmecisi ş tarafından • Tekliflerin sistem ihtiyaçları değerlendirilerek kullanılması (17:00......) PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 21 Gün Öncesi Fiyatı ve Sistem Marjinal Fiyatı Arasındaki İlişki İ Dengeleme Güç Piyasası Fiyat Belirleme Gün Öncesi Dengelemede Fiyat Belirleme TL/MWh TL/MWh SMF SGÖF Miktar MW MW PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 22 Saatlik Uzlaştırma Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası Saatlik Uzlaştırma Amaç • Piyasa faaliyetleri sonucunda oluşan alacak / borç hesaplamalarını yapmak ve faturalama için gerekli bilgileri sağlamak, • Dengeleme maliyetlerini, maliyetlerini maliyetlere neden olan piyasa katılımcılarına yansıtmak suretiyle sıfır bakiye düzeltme kaleminin miktarını azaltmak, • Günlük avans ödemeleri ile beraber tahsilat süresini azaltarak piyasa katılımcılarından alınması gereken teminat tutarını azaltmak. Mekanizma • • • • Sayaç y ç değerlerinin ğ PMUM’a ulaştırılması ş ((ayın y ilk 4 g günü)) Ön uzlaştırma bildirimlerinin hazırlanması (ayın 6 ncı günü) Nihai uzlaştırma bildirimlerinin hazırlanması (ayın 11 inci günü) Faturalama süreci (ayın 15 inci günü ....) PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 23 Piyasa Yapısı Bir gün öncesi Bir gün öncesine kadar İkili Anlaşmalar Piyasası Gerçek zaman Gün Öncesi Planlama / Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Piyasası TL/MWh Talep SMF A Arz Spot Fiyat Spot Fiyat MW MW Vadeli İşlemler (Türev) Piyasası Elektrik Enerjisi Ticareti Sistem İşletimi PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 24 Gün Öncesi Piyasası Teklifleri Fiyat (TL/MWh) Saatler 0 55 60 60,01 80 90 105 120 150 2000 00 00 – 01.00 00.00 01 00 150 150 100 50 0 0 -40 40 -250 250 -350 350 -350 350 07.00 – 08.00 300 300 225 150 0 0 -100 -100 -200 -200 Gün Öncesi Piyasası Teklifleri Gün öncesi piyasasına saatlik alış, satış teklifi sunmak üzere kullanılacak olan asgari ve azami fiyat limitleri Piyasa İşletmecisi tarafından belirlenen teknik limitlerdir. Fiyatların yükselen sıra ile dizilmesi gerekir. Pozitif miktarlar alışı, negatif miktarlar ise satışı ifade etmektedir. İki fiyat/miktar arasındaki boş alanlar doğrusal enterpolasyon ile Piyasa İşletmecisi tarafından doldurulur. doldurulur Gün öncesi piyasasında katılımcılar, gün öncesi planlamada olduğu gibi blok alış/satış ve esnek satış teklifi verebilirler. PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 25 Gün Öncesi Piyasasında Teklif Verme (1/4) Fi t TL/MWh Fiyat, 0 20 30 35 40 45 50 55 60 65 200 2000 Katılımcı A, MW 60 60 60 60 40 40 40 40 20 20 20 20 Katılımcı A (Toptan Satış Şirketi) Yük (MW) Ekonomik Elektrik Fiyatı (TL/MWh) Açıklama Baz Yük 40 Fiyattan bağımsız Ayarlanabilir Yük 20 36 TL/MWh Fiyat 36 TL/MWh’yi geçerse fabrikanın bir bölümünde üretim yapılması ekonomik değildir değildir. Ayarlanabilir Yük 20 56 TL/MWh Isıtma: Fiyat 56 TL/MWh olduğunda alternatif yakıtla ısınabilir. TOPLAM 80 İkili Anlaşmalar -20 1 yıllık alış anlaşması mevcuttur. PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 26 Gün Öncesi Piyasasında Teklif Verme (2/4) Fiyat, TL/MWh 0 20 30 35 40 45 50 55 60 65 200 2000 Katılımcı B, MW 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 Katılımcı B (Toptan Satış Şirketi) Yük (MW) Baz Yük 80 Ayarlanabilir Yük 0 TOPLAM 80 İkili Anlaşmalar -60 Ekonomik Elektrik Fiyatı ((TL/MWh)) Açıklama Fiyattan bağımsız --- 1 yıllık alış anlaşması mevcuttur. PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 27 Gün Öncesi Piyasasında Teklif Verme (3/4) Fiyat, TL/MWh 0 20 30 35 40 45 50 55 60 65 200 2000 K tl Katılımcı C C, MW 40 20 0 0 -40 40 -60 60 -60 60 -120 120 -120 120 -120 120 -120 120 -120 120 Katılımcı C (Otoprodüktör Grubu) – Bara Müşterisi Yük (MW) Toplam Üretim Kapasitesi Marjinal Maliyet (TL/MWh) Açıklama Baz Yük 40 Fiyattan bağımsız Santral 1 -20 20 TL/MWh Fiyat 20 TL/MWh ve üzerinde olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 2 -20 30 TL/MWh Fiyat 30 TL/MWh ve üzerinde olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 3 -40 40 TL/MWh Fiyat 40 TL/MWh ve üzerinde olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 4 -20 20 45 TL/MWh Fiyat 45 TL/MWh ve üzerinde olduğunda üretim yapması ekonomiktir. k ik i Santral 5 -60 55 TL/MWh Fiyat 55 TL/MWh ve üzerinde olduğunda üretim yapması ekonomiktir. TOPLAM -120 120 160 MW PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 28 Gün Öncesi Piyasasında Teklif Verme (4/4) Fiyat, TL/MWh 0 20 30 35 40 45 50 55 60 65 200 2000 Katılımcı D, MW 100 100 50 50 20 0 -100 -100 -100 -100 -100 -100 Katılımcı D (Üretim Şirketi) Kapasite (MW) Marjinal Maliyet (TL/MWh) Açıklama Santral 1 -50 30 TL/MWh Fiyat 30 TL/MWh TL/MWh’den den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 2 -30 40 TL/MWh Fiyat 40 TL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 3 -20 45 TL/MWh Fiyat 45 TL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 4 -100 50 TL/MWh Fiyat 50 TL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. TOPLAM -200 İkili Anlaşma Miktarı 100 PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi Müşterisi ile 6 aylık satış anlaşması imzalamıştır. imzalamıştır 29 Gün Öncesi Piyasasında Fiyat Oluşumu Fiyat, TL/MWh 0 20 30 35 40 45 50 55 60 65 200 2000 Katılımcı A, MW 60 60 60 60 40 40 40 40 20 20 20 20 Katılımcı B, MW 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 Katılımcı C, C MW 40 20 0 0 -40 -60 -60 -120 -120 -120 -120 -120 Katılımcı D, MW 100 100 50 50 20 0 -100 -100 -100 -100 -100 -100 Toplam, Alış (MW) 220 200 130 130 80 60 60 60 40 40 40 40 Toplam, Satış S ((MW)) 0 0 0 0 -40 -60 -160 -220 -220 -220 -220 -220 TL/MWh 10 0 80 Talep p Arz 60 45 TL/MWh 40 20 PMUM- Deloitte Enerji Uzmanları Derneği - Piyasa Eğitimi 40 80 60 MW 120 30 160 200 240 MW GÖP Fiyatları 2500 En Yüksek En Düşük 2000 1500 978 1000 645 686 500 500 350 275 250 300 275 270 31 300 26.02.2 2012 25.02.2 2012 24.02.2 2012 23.02.2 2012 22.02.2 2012 21.02.2 2012 20.02.2 2012 19.02.2 2012 18.02.2 2012 17.02.2 2012 16.02.2 2012 15.02.2 2012 Tarih (Son 30 gün) 14.02.2 2012 13.02.2 2012 12.02.2 2012 11.02.2 2012 10.02.2 2012 09.02.2 2012 08.02.2 2012 07.02.2 2012 06.02.2 2012 05.02.2 2012 04.02.2 2012 03.02.2 2012 02.02.2 2012 01.02.2 2012 31.01.2 2012 30.01.2 2012 29.01.2 2012 0 250 328 260 290 165 190 180 180 200 165 150 170 165 180 170 200 180 180 150 150 156 175 221 192 190 162 177 170 188 159 166 178 182 148 129 141 146 157 152 168 158 158 155 129 117 123 145 156 136 125 155 149 135 130 130 150 125 150 141 125 135 140 140 125 124 99 100 97 81 110 122 124 125 125 125 54 54 50 28.01.2 2012 Fiyat (TL/MWh) 2000 DGP Fiyatları 2500 En Yüksek En Düşük 2000 1500 978 1000 645 688 500 500 500 500 500 350 350 350 324 341 200 32 355 300 26.02..2012 25.02..2012 24.02..2012 23.02..2012 22.02..2012 21.02..2012 20.02..2012 19.02..2012 18.02..2012 17.02..2012 16.02..2012 15.02..2012 Tarih (Son 30 gün) 14.02..2012 300 13.02..2012 12.02..2012 11.02..2012 10.02..2012 09.02..2012 08.02..2012 05.02..2012 246 07.02..2012 180 193 06.02..2012 233 04.02..2012 03.02..2012 02.02..2012 01.02..2012 31.01..2012 199 191 199 30.01..2012 29.01..2012 0 275 250 300 199 200 253 136 170 180 178 180 130 130 182 169 169 188 153 144 118 118 146 158 176 143 143 135 132 126 123 92 106 89 106 169 150 170 150 118 140 117 130 110 106 106 106 106 95 95 100 80 100 80 100 90 60 40 36 30 35 36 20 25 14 135 150 28.01..2012 Fiyat (TL//MWh) 2000 Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. (EPİAŞ) § Halihazırdaki TEİAŞ, 3 fonksiyonu beraber yyerine getirmektedir: g § İletim Sisteminin İşletimi: iletim hatlarının yapımı, bakımı ve işletimi § Elektrik Sisteminin İşletimi: Yan Hizmetlerin tedarik edilmesi § Piyasa İşletimi: Gün Öncesi Piyasası, Dengeleme Güç Piyasası 33 Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. (EPİAŞ) § Şu anki sistemdeki kısıtlar: § § § § Personel istihdamı Şeffaflık Güvenirlik Esneklik § EPİAŞ § § § § Özerk, şeffaf ve esnek Özerk Elektrik, doğalgaz ve petrol ürünleri Referans fiyat Geniş katılım 34 Bugün Durumumuz Elektrik Piyasaları Elektrik Borsası PMUM Dengeleme Piyasası VOB Futures Piyasası Spot Piyasa Ref: Challenges in Pricing of Electricity Risk, Juri Hinz 35 Tezgah Üstü Piyasaları Toptan Satış Piyasalarına Yaklaşım Elektrik Piyasaları Elektrik Borsası Dengeleme Piyasası Türev Piyasası Spot Piyasa Ref: Challenges in Pricing of Electricity Risk, Juri Hinz 36 Tezgah Üstü Piyasaları OPCOM Dokümanı Kaynak: OPCOM, Romanya www.epdk.org..tr Hacme Dayalı Piyasa Eşleştirmesi Senaryosu www.epdk.org..tr SORULARINIZ Teşekkürler 39