Libya`da stikrar Aray
Transkript
Libya`da stikrar Aray
ANALİZ 01Mayıs2016 Libya’daİstikrarArayışıBMGirişimi veFaizSerracHükümeti EmrahKekilli Giriş sürdürecektir. MGK, Devlet İstişare Trablus merkezli Milli Genel Kongre Meclisi (DİM)’e dönüşerek, istişare meclisi olarak görevini sürdürecektir. (MGK)veTubrukmerkezliTemsilciler Meclisi (TM) etrafında toplanmış silahlı ve sivil unsurlar arasında yaşanan siyasi kriz ve silahlı çatışmalarasonvermekiçinBirleşmişMilletler (BM) Libya Heyeti bir inisiyatif b a ş l a t m ı ş t ı r. L i b y a’ d a ç a t ı ş a n taraGların uzun süren müzakereleri sonucunda Fas’ın Suheyrat kentinde 17 Aralık 2015 tarihinde BM Libya Heyeti’nin hazırladığı çözüm taslağı imzalanmıştır. BMLibyaHeyeti’ninhazırladığıçözüm taslağı çerçevesinde Ulusal Uzlaşı Hükümeti teşkil edilmiştir. Uzlaşı Hükümeti’nin üzerine oturduğu çözüm taslağına göre; TM, Libya Parl a m e n t o s u o l a c a k , y a s a m a v e denetleme erki olarak görevini www.ordaf.org BMtaslağınagöre;herikiseçilmişorganın, yürütme erki olan Uzlaşı Hükümeti’ni kabul etmesi gerekmektedir. Çünkü Uzlaşı Hükümeti’nin dışardan dayatma ile değil de; Libya’daki seçilmiş aktörlerin onayı ile iktidar olmasının yolu buradan geçmektedir,aksitakdirdemeşruiyetkriziortayaçıkacaktır. Ancak, MGK ve TM başkanlarının “Fas’ta BM taslağına imza atanlar bizi temsil etmiyor” yönündeki açıklamasıyla Libya siyaseti geçtiğimiz iki yılda oluşan siyasi tablodan farklı bir siyasi tablonun oluşacağı sürece girmiştir. Yeni oluşan siyasi tabloda, BM taslağı çerçevesinde oluşan Uzlaşı Hükümeti’ni destekleyenler ve karşı 1 çıkanlar, şeklinde yeni bir denge or- desteğiyle, “Libya’daki teröristlerle” tayaçıkmıştır.ElbettebütüntaraGların bütün yaşananları unutarak iki farklı mücadeleettiğiniifadeetmektedir.Bu noktada Libya’daki IŞİD terör örgütü saf şeklinde yeniden örgütlendiğini söylemek mümkün değildir, ancak varlığına işaret ederek, Müslüman Kardeşlervediğerİslamieğilimligru- Libya siyasetinin çehresi BM anlaşmasındansonrayenibirşekilalmışve pları IŞİD ile özleştirmekte, IŞİD ile mücadelenin siyasi tarafının da Müs- mevcut aktörlerin yeniden konumlanmayabaşlamıştır. l ü m a n K a rd e ş l e r i l e m ü c a d e l e olduğunu ima etmektedir. Haftar ve Libya siyasetinin hali hazırdaki başat aktörü olan Uzlaşı Hükümeti’nin etrafında oluşan koalisyon, Uzlaşı Hükümetioluşturulmasıyerine“Libya başbakanı Faiz Serrac, başkanlık meclisiüyeleriiseAhmedMaitig,Fethi el-Mücberi, Ali Ferac Katrani, Abdusselam Kajman, Ömer el-Esved, Musa Ordusu’na” silah desteği verilmesini talep etmektedir. Şu anda TM içeresinde onunla birlikte hareket edenlerveBMçözümtaslağınınkendi KöniBalkaniMuhammedel-Mimariev AhmedHamzaMehdi’dir.Başbakanve güçlerini etkisizleştireceğini görenler Uzlaşı Hükümeti’ne karşı tavır takın- başkanlık meclisi üyeleri ile birlikte kabinetoplamyirmikişidenoluşmak- maktadır. Bu isimlerin başında TM Başkanı tadır. Hükümet, herhangi bir kararı b a ş k a n l ı k m e c l i s i ü y e l e r i n i n UkeylaSalihİsa’yızikredebiliriz.Salih, Haftar ile aynı düzlemde tavır takın- tamamınınonayıylaalmalıdır. makla birlikte farklı bir söylem benimsemektedir. Söylem farklılığının ne- UlusalUzlaşıHükümetiveYerelAktörlerinSiyasiKonumları Geçtiğimiz iki yılda Libya siyasetinin şekillendiren en önemli aktörlerden Halife Haftar, en başından beri BM ç ö z ü m t a s l a ğ ı n a v e U z l a ş ı Hükümeti’ne karşı çıkmıştır. Haftar’ın Libya siyasetini okuması ve yorumlaması“terörlemücadele”başlığıaltında şekillenmektedir. Libya’nın asıl sorunun terörle mücadele olduğunu, kendisinin de “Libya Ordusu Genel KurmayBaşkanı”olarak,TM’nindesiyasi www.ordaf.org denin Haftar’ın asker olması, Salih’in siyasetçiolmasıileaçıklayabiliriz.Aynı siyasi tavrı takınmalarını ise, yerel ve bölgesel aynı ittifaklar silsilesi içinde yer almaları ile açıklayabiliriz. İkisi arasındaki ilişkinin mahiyetini tespit etmek zor olmakla birlikte, Haftar’ın Tubruk’daki varlığının TM’nden önce olması ve TM’nin Halife Haftar’ı kırmızı çizgi olarak tanımlamasından hareketle hangisinin belirleyici olduğunu yorumlayabiliriz. Bunun 2 yanında Halife Haftar ve TM içindeki BMinisiyatiGinekarşıolanların,Uzlaşı Hükümeti içinde de etkin olduklarını belirtmekte yarar var. Başkanlık MeclisiüyesiAliKatrani’nin,MehdielBer’asi’nin Uzlaşı Hükümeti’nde savunmabakanıolmasınıprotestoederek çekilmesi ve halen bu tavrını sürdürmesi Haftar’ın kabine üzerindeki etkisi olarak yorumlanabilir. Çünkü Katrani’nin Haftar’a yakın olduğu, Ber’asi kabilesi ile Haftar arasındaki doğu bölgesinde ciddi sorunlaryaşandığıbilinmektedir. Haftar’ın bu söylemi ile paralel olarak Türk ve Batı medyasında Halife Haftar’ın “Libya Ordusu Komutanı” karşısındakilerin ise “İslamcı terörist gruplar” olarak tanımlanması oldukça hatalıdır. Çünkü Haftar’ın darbe girişiminde bulunduğunda yaptığı konuşma metin olarak incelendiğinde, uluslararası literatürde İslamcı tanımlamasına bütünüyle uyduğunu söylemek mümkündür.BunedenleLibya’dakidurumu İslamcı gruplar ve karşıtları arasındaki mücadele olarak nitelemek doğruolmayacaktır.IŞİDgibidışardan ithal terörist grup dışında Libya halkının dindarlığı ve din anlayışını birbirinden ayırmak mümkün değildir. B u n e d e n l e H a f t a r ’ ı n “ İ s l a m c ı teröristlerle” mücadele yerine “haricilerle mücadele” kavramını kullandığını, Müslüman Kardeşleri ise bunun siyasi www.ordaf.org uzantıyı olarak yorumladığını görüyoruz. “Terör” kavramının ise bölgede Mısır’ın benimsediği “İslami terörle mücadele”söyleminiLibya’yauyarlama gayreti ile kullandığını ifade edebiliriz. BunedenleLibya’dakiçatışmanınArap Baharı’nı gerçekleştiren ve değişim isteyen güçler ile Arap Baharı’nın getirdiği değişim rüzgarına direnenler arasında yaşandığını söyleyebiliriz. Bölgesel anlamda da Arap Baharı ile dillendirilen değişim taleplerine karşı olan ülkelerin, Libya’daki değişim isteyen aktörlerin karşısındaki bloğu desteklediğiniifadeedebiliriz. Halife Haftar’ın askeri operasyonları ve gergin siyasi ortamda, 25 Haziran 2014’te, yüzde 20 civarında bir katılımla gerçekleştirilen seçimlerle iş başına gelen TM,104 vekilin hazır bulunduğu bir oturumda 64 vekilin oyu ile bir önceki hükümetin Başbakanı Abdullah es-Sini’yi yeniden başbakan tayin etmiştir. Buradan anlıyoruz ki 200 vekilden oluşan TM en başından beri bir bütün olarak hareket etmemiştir, hali hazırda da etmemektedir. TM içerisinde 100 kadar vekil, Ulusal Uzlaşı Hükümeti’ne destek verdiğini yazılı olarak açıklamıştır. Haftar’ın ve Salih’in öncülük ettiği grup ise BM inisiyatiGi karşısında direnmeye devam etmektedir. Bu bloğunyereldüzeydekigücünü,bölgesel güçlerden aldığı destek belirleye3 cektir.BölgeselgüçleriseLibyasiyase- milislerin Uzlaşı Hükümeti’ne yakın tiningidişatınagöre;şuandaemniyet sibobu olarak gördüğü bu aktörleri durmasıolarakyorumlanabilir. desteklemeyi sürdürecek ya da yavaş yavaş desteğini çekerek yeni aktörler- olarak Uzlaşı Hükümeti’ne destek vermemekte direnmesi nedeniyle, leyolunadevamedecektir. Nuri Ebu Sehmeyn’nin MGK Başkanı Bu bağlamda BM çözüm taslağı imza- MGKiçindeUzlaşıHükümeti’nedestek verenler toplanarak Devlet İstişare lanmadan önce rakip olan Milli Genel Kongre ve Temsilciler Meclisi başkan- Meclisi’nin (BM çözüm taslağına göre MGK’nın fesh edilerek, Devlet İstişare ları Uzlaşı Hükümeti’ne takındıkları tavır noktasında birbirine yak- Meclisi kurulacağını ifade etmiştik) teşkil edildiğini duyurmuştur. DİM laşmıştır.İkimeclisbaşkanınıntemsilcileri Tunus’da bir araya gelerek BM başkanıolarakAbdurrahmanSuveyhli seçilmiştir. Suveyhli’nin DİM başkanı inisiyatiGini değerlendirmiş ve buna mukabilLibyainisiyatiGibaşlattıklarını olarak seçilmesi, Misrata’nın yeni siyasi arenadaki önemini göstermekle ilanetmiştir.Bununardındanikilider önce Malta’da daha sonra Umman’da birlikte, Uzlaşı Hükümeti öncesi süreçte MGK’ya ciddi destek veren ve birarayagelmiştir.BuçerçevedeMGK içinde Nuri Ebu Sehmeyn ve azınlıkta Trablus’u Zintanlı milislerden temizleyen Misratalı Salah el-Badi’nin bir grup BM inisiyatiGine karşı tavır almaktadırlar. Nuri Ebu Sehmeyn’e UzlaşıHükümeti’nekarşıolduğubilgileri basına yansımıştır. Buradan anlıy- Trablus’ta destek veren silahlı grupların gücü halen belirsizdir. Buna oruz ki; Misratalı güçler arasında UzlaşıHükümetikonusundabirgörüş karşı Trablus’taki Maitiga Havaalanını kontrol eden Abdurrauf Kara’nın birliğimevcutdeğildir.AncakMisratalı miliskomutanlarındanEbuBekirMis- UzlaşıHükümeti’nedestekverdiğibilgileri basına yansımıştır. Ayrıca, Tra- allati,MisrataAskeriMeclisi’ninUzlaşı Hükümeti’nin desteklediğini ifade ed- blus’taki genelkurmay başkanlığı çatısı altındaki askerler ve deniz erek,SalahBadi’ninkomutaettiğibirliklerin çoğunun kent dışından kuvvetlerideUzlaşıHükümeti’ninemrinde olduğunu açıklamıştır. Mis- o l d u ğ u n u ve a z ı n l ı k o l d u ğ u n u söylemiştir. Bunun yanında petrol rata’nın en önemli siyasetçilerinden Abdurrahman Suveyhli’nin Uzlaşı raGinerilerininkorumabirlikleriUzlaşı Hükümeti’nedesteğiniaçıklamıştır. Hükümeti’ni desteklemesi Misratalı MüslümanKardeşler’eyakınAdaletve İnşa Partisi açık bir şekilde Uzlaşı www.ordaf.org 4 Hükümeti’ni desteklemektedir. Par- ninde bir soru işareti olarak mevcut tinin lideri Muhammed Savvan’nın da Misratalı olması Misrata’nın Ulusal olduğunuifadeetmekteyararvardır. Uzlaşı Hükümeti’ne desteğine katkı sunmuş olabilir. Bunun yanında partininLibyagenelindeörgütlütekparti olduğunu dikkate aldığımızda; ülke genelinde Uzlaşı Hükümeti’ne destek toplama hususunda etkili olduğu da kaydedilebilir.Liberalgörüşleriileöne çıkan siyasetçi Cuma el-Gamati de Uzlaşı Hükümeti’ne destek verenler arasında zikredilmelidir. Buna rağmen Libya Müftüsü Sadık el-Gırayni, Uzlaşı Hükümeti 30 Mart’da Trablus’a geldiğinde karşı tavır takınmıştır. Şu hususların düzeltilmesi durumunda Uzlaşı Hükümeti’nin desteklenebileceğini kaydetmiştir; “Terör ve terörist tanımın net bir şekilde yapılması, güçlü bir ordu müessesinin oluşturulması, Devlet İstişare Meclisi’nin yasama noktasındaki durumun tekrar gündeme alınması, uluslararası kanunların belirleyiciliğinin netleştirilmesi ve Haftar’ın askeri hiçbir görev almaması.” Gıryani’nin Libya müftüsü olmaktan öte MGK içinde sayıları yirmiyevaranisimleyakınilişkisiveTrablus’takibazımilisbirliklerüzerindeki etkisi dikkate alındığında, ifade ettiği hususlar bir hayli önem arz etmektedir. Ayrıca ifade ettiği hususların sadeceUzlaşıHükümeti’nekarşıolanların değil, destek verenlerin de zih- UlusalUzlaşıHükümetive BölgeselAktörlerinPolitikaları Bölgesel ve uluslararası aktörlerin, Libya’da siyasetin değişen yüzüne görekonumlandığısöylenebilir.Ancak bölgesel ve uluslararası aktörler de siyasetin değişen cehresine göre bir anda yeniden konumlanmak yerine, sürecin akışına göre, eski mütteGiklerini de desteklemeyi sürdürerek, konumlanmaya başlamıştır. Bu noktada Mısır ve Birleşik Arap Emirlikleri, Uzlaşı Hükümeti’ne destek verdikleriniaçıkladı.DiğertaraftanHalifeHaftar ve etrafındaki silahlı güçlerin ve TM içindeki mütteGiklerinin mezkur ülkelerin desteği olmadan siyaset üzerinde belirleyici olması mümkün g ö r ü n m ü y o r. A r a p d ü n y a s ı n ı n genelinde başta Müslüman Kardeşler teşkilatları ve onlara yakın siyasi hareketleri boğmaya çalışan mezkur ülkeler, Libya’da Müslüman Kardeşler teşkilatları ve Müslüman Kardeşler teşkilatlarının da içinde bulunduğu koalisyonun yeni siyasi ortamda güçlenmesi ihtimaline karşı Halife Haftar’ı desteklemeye devam ediyor denilebilir. Mısırlı yetkililerin, Kahire’de, en üst düzeyde defalarca Fayiz Serrac ile bir araya geldiğini ve Uzlaşı Hükümeti’ni www.ordaf.org 5 de desteklediğini dikkate alırsak Haf- Türkiye ise en başından beri BM in- tar’ın ve etrafındaki güçlerin halen Mısırmerkezliittifaktandestekalması i s iya t i G i n i d e s t e k l e m i ş , U z l a ş ı hükümetikurulduktansonrayerelak- nasıl izah edebiliriz? Mezkûr ülkeler Libya’da siyasetin ne yöne evirilebile- törlerin Uzlaşı Hükümeti’ne destek olması gerektiğini ifade etmiştir. 4-5 ceğiniöngöremedikleriiçin,silahlıbir gücü ve onun etrafında oluşmuş sivil Nisan’da Türkiye’nin Libya Özel TemsilcisiEmrullahİşlerveberaberindeki ittifakı elde tutmak istiyor olabilir. Bu nedenle Uzlaşı Hükümeti içindeki heyet Trablus’u ziyaret ederek, Faiz Serrac ile görüşmüş ve Uzlaşı siyasi dengelerin ne yöne evirileceği, bölgesel güçlerin Libya’ya ilişkin poli- Hükümeti’nin Trablus’a taşınmasından duyduğu memnuniyeti ifade et- tikalarının ne yöne evirileceğini belirleyecektir. Eğer Uzlaşı Hükümeti miştir. İşler’in ayrıca halen Uzlaşı Hükümeti’nemuhalefetedenNuriEbu içinde mezkûr ülkelerinin bölge siyasetiileaynıdalgaboyundaLibya’yı Sehmeyn ile de bir görüşme gerçekleştirdiğikaydedilmektedir. okuyan yerel aktörler güçlenirse zaman içerisinde Haftar ve etrafındaki UlusalUzlaşıHükümeti’ne DairDeğerlendirmeve Öngörüler ittifak tasGiye edilebilir. Elbette tasGiye büsbütün bir tasGiye olmaktan ziyade, öne çıkan isimlerin bölge başkentlerinde misaGir edilmesi diğerlerinin Ulusal Uzlaşı Hükümeti öncesi ise yeni siyasal sistem içinde konumlanmasışeklindeolabilir.AncakUzlaşı Libya’daki siyasi çatışmanın tarafı ol- Hükümeti içinde bölge siyasetini mezkûr ülkelerle aynı çerçevede oku- hükümete ve mensuplarına ödeme mayan aktörler güçlenir ve belirleyici olmaya başlarsa, Haftar da Libya gerek TM ve ona bağlı bürokratlar, siyasetindeki belirleyici rolünü sürdürecektir. Başta ABD olmak üzere İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya, Uzlaşı Hükümeti’ni güçlü bir şekilde desteklemektedir. Şu ana kadar İngiltere, Almanya, Fransa ve İtalya Dış İşleri Bakanları Trablus’u ziyaret etmiştir. www.ordaf.org dönemde, Libya Merkez Bankası madığını belirterek, her iki meclis ve yapmaya devam etmiştir. Bu nedenle askerler ve milisler, gerek de MGK ve ona bağlı bürokratlar, askerler ve milisler düzenli bir şekilde maaş almıştır. Bu durum her iki tarafın da milis güçlerini artması, silah teminine imkân sunmuştur. Ancak Uzlaşı Hükümeti’nin Trablus’a girmesi ile Merkez Bankası ve Libya Petrol Şirketi yetkilileri de Uzlaşı Hükümeti’ne bağlı olduğunu açık6 lamıştır. Uzlaşı hükümetinin hali hazırda maddi desteğe ihtiyaç duyduğu bir petrolü ve bütçeyi kontrol ediyor olması, ekonomik realiteyi ve silahlı bir halkın kendisine karşı gelen bürokrat ve asker- yönetimini devraldığını da unutmamak lerin finansal destekten yoksun kalması gerekiyor. Devlet kurumları içinde siyasi anlamına gelmektedir. elitler ve silahlı güçlerle içi içe geçmiş çıkar odakları, çatışmalar sırasında bir- Bunun yanında Uzlaşı Hükümeti’ne açık birine düşman olmuş kabileler, oldukça muhalefet gösteren MGK Başkanı Nuri düşmüş petrol üretimi ve borç alacak Ebu Sehmeyn, TM Başkanı Ukeyla Sal- kadar zayıflamış merkez bankası rez- ih ve MGK’nın atadığı hükümetin ervleri Uzlaşı Hükümeti’nin çözmek Başbakanı Halife el-Gavi’ye yönelik zorunda olduğu sorunlar arsında uluslararası yaptırımlar Uzlaşı kaydedilmelidir. Milis grupların merkezi Hükümeti’nin elini güçlendiren bir diğer ordu karşısındaki durumunun ne ola- önemli husustur. Uluslararası ve bölge- cağı, halkın elindeki silahların nasıl sel desteğe de sahip olduğunu da toplanacağı, merkezi ordu içeresinde dikkate alırsak, önümüzdeki süreçte Haftar yanlısı kadrolardan milis birlik- muhaliflerin gün geçtikçe zayıflaya- lerinde neden olduğu tedirginliğin sebep cağını Uzlaşı Hükümeti’nin ise egemen- olduğu güvenlik sorunları da ayrıca lik sahasını genişleteceğini söyleyebili- Uzlaşı Hükümeti’ni meşgul edecek riz. Ancak yukarda ifade ettiğimiz üzere konular arasında yer alıyor. Bunun Haftar ve destekçilerinin durumunu, yanında durma noktasında gelen Uzlaşı Hükümeti içindeki dengelere ekonominin yeniden canlanabilmesi için göre şekillenecektir. Eğer Mısır ve Bir- yabancı müteahhit ve yatırımcıların leşik Arap Emirliklerinin liderlik ettiği itti- Libya’ya nasıl geri döneceği, zarar- fakın bölge okuması ile aynı paralelde larının asıl temin edeceği, yabancı işçi- olmayan aktörler belirleyici konuma lerin güvenliğinin nasıl temin edileceği gelirse, Haftar’ın bölgesel desteği de- soruları da Uzlaşı Hükümeti’nden cevap vam edebilir. bekleyecektir. Uzlaşı Hükümeti’nin oldukça yıpranmış SonuçveBeklentiler devlet kurumlarını, derin kırılmalar yaşamış bir toplumsal yapıyı, Merkez Bankası’nın rezervi azalmış bir ekonomiyi, bir buçuk milyon Libyalının www.ordaf.org 1. Libya’daki sorunun yerel, bölgesel ve uluslararası aktörlerin iç içegeçtiği,yerelolduğukadarbölgesel çıkarlarındabelirleyiciolduğuaçıkbir 7 şekildegörülmektedir.IrakveSuriye’- direnirse tıpkı MGK örneğinde den Libya’ya geçtiği iddia edilen IŞİD terörörgütüunsurlarınedeniyleLibya görüldüğü gibi; Uzlaşı Hükümeti’ni destekleyenler birleşerek Libya Par- uluslararasıkamuoyununilgisinidaha fazlaçekmeyebaşlamıştır.IŞİD,Irakve lamentosu’nu oluşturabilir. Böylece BM çözüm taslağının ön gördüğü Suriye’dekiderinsiyasal,toplumsalve e k o n o m i k k r i z d e n b e s l e n e r e k siyasi yapı teşkil edilmiş olur, Ukeyla Salih ise uluslararası yaptırımlara büyümüştür ve büyümeye devam etmektedir. Hayatta kalabilmek için muhatap olduğu için etkinliği gün geçtikçeazalabilir.Busiyasiyapıüzer- çocuklarının böbreğini satmayı dahi düşünün Iraklı ailelerin çocuklarının ineoturanUzlaşıHükümeti’ninbaşarı şansı artar. Ancak yukarda ifade et- IŞİD’e katılması, yaşanan dramın dramatik bir şekilde şiddete dönüşmesi tiğimiz sorunları yönetememesi durumunda Libya’daki parçalı güvenlik olarak yorumlanabilir. Bu nedenle siyasal mutabakat ve ekonomik is- sektörü yeni siyasi hesaplaşmaların aracınadönüşebilir. tikraraodaklanmayansilahlıçözümler, krizidahadaderinleştirmektedir. 2. Libya’da siyasi mutabakat sağlanmaması durumunda IŞİD terör örgütünün bu krizden beslenmesi muhtemeldir. Uluslararası basında Libya’ya dış müdahale konusu gündeme getirilmektedir, ancak Libya’da sorunun çözümü ancak siyasi yollardansağlanabilir. 3. Devlet İstişare Meclisi’nin kurulduğu ve Nuri Ebu Sehmeyn’e ve Halife el-Gavi’ye uluslararası yaptırım uygulandığını dikkate alırsak, şu an siyasi mutabakat için en önemli engelin Ukayla Salih ve ona destek verenler olduğu görülecektir. TM içinde Salih’in öncülük ettiği BM inisiyatiGine muhalif blok, Uzlaşı H ü k ü m e t i ’ n i d e s t e k l e m e m e k t e www.ordaf.org 8