A. Necdet Pamir Asam - Dünya Enerji Konseyi
Transkript
A. Necdet Pamir Asam - Dünya Enerji Konseyi
Dünya Petrol Sektöründeki Gelişmeler ve Türkiye’ye Yansımaları TÜRKİYE 10. ENERJİ KONGRESİ Necdet Pamir Necdet Pamir ASAM Genel Koordinatörü, Petrol Mühendisi 27 Kasım 2006, İstanbul 1 Dünya Birincil Enerji Tüketimi: Kaynakların Payları (%), Nükleer 6% Kömür 28% 2005 sonu Hidro, yenilenebilir 6% Petrol 36% Gaz 24% Necdet Pamir Kaynak: BP Statistical World Review of Energy, June 2006 2 Dünya Üretilebilir Petrol Rezervleri 1200.7 milyar varil (2005 sonu) K. Amerika 59.5 milyar varil Avrupa 18.4 18.4billion milyarbbl v. BDT 122.9 milyar v. O. Doğu 743 milyar v. G., Orta Amerika 103.5 milyar v. Asya Pasifik 40.2 milyar v. Afrika 114.3 milyar v. Rezervin Üretime Oranı: 40.6 yıl Necdet Pamir 3 2025’e Kadar Tahmini Petrol Rezervleri (İspatlanmış, Rezerv artışı, Keşfedilmemiş) Toplam: 3 trilyon varil Necdet Pamir 4 Keşifler ve Küresel Üretime Bağlı Olarak Küresel Petrol Rezervlerinin Artışı milyar varil Üretim Son 10 yılda, keşfedilen yeni sahaların rezervleri, aynı sürede tüketilen petrolün sadece yarısını karşıladı Necdet Pamir 5 Rezervler Yeterli ... Ancak, Petrol Sektörü Yatırım Gereksinimi Yüksek... T Raf. A/Ü Necdet Pamir 6 Petrol Rezervlerinde Artış Canadian Assoc. Of Petroleum Producers, Kanada petrollü kumlarını (174 milyar varil) konvansiyonel rezerv olarak açıkladı. İran rezervleri % 5 artışla 125.8 milyar varil S. Arabistan: % 2 artışla (4.9 mr v.) 264.3 milyar varil Venezuella: % 3 artışla (2.5 mr. v.) 79.7 milyar varil Çad: 1.5 milyar varil (yeni) rezerv Azalma: (Meksika - 1.7 mr. v., Norveç: - 0.8 mr. v., ABD: - 0.5 mr v., İngiltere: - 0.5 mr. v. Necdet Pamir 7 İkincil-Üçüncül Üretim Necdet Pamir 8 ABD’de Geliştirme ve Arama Hedefli Kuyularda Bulgu Başarı Oranı Geliştirme Kuyuları Arama Kuyuları Necdet Pamir % 85 % 50 9 Daha zor üretilen kaynaklara doğru yönelim Kaynak Hacmi Artan maliyet Temel Teknolojik Sorunlar Mevcut Gelişmekte olan •Pahalı •Yüksek oranda karbon Karbon yoğunluğu Necdet Pamir 10 Yeni Teknolojiler Yeni Üretime Olanak Sağlıyor milyon varil/gün Kuzey Denizi Petrol Üretimi 1986 95 + 86 – 95 Yeni Teknolojiler Yeni Teknolojiler İspatlanmış Teknolojiler Necdet Pamir 11 Üretilebilecek Konvansiyonel Petrol Rezervleri (milyar varil) Necdet Pamir 12 Petrol Maliyet Eğrisi Ekonomik fiyat (2004 $) (Potansiyel Kaynaklar) (milyar varil- edilebilir petrol) Necdet Pamir 13 Dünya (Petrol) Arama+Üretim Maliyetleri ($/varil) Alaska 5.7 Batı Kanada Konvns: 9.0 K. Denizi 9.85 B. Sibirya 7.0 Doğu Kanada 10.0 Kanada P. Kum 8.41(?) Meksika Körfezi 9.0 Meksika 7.2 Nijerya 5.75 Cezayir 7.0 Çin (kara) 8.90 Çin (Deniz) 11.80 İran 4.5 Endonezya 10.5 Irak 2.5 Brezilya 12.50 Venezuella 4.23 (ağır petrol hariç) Kazakistan 7.0 Angola 9.0 S. Arabistan 4.0 Latin Amerika (Mek., Ven., Brez. hariç) 5.52 Arama, geliştirme,üretim maliyetleri dahil; Vergi, devlet hakkı, diğer devlet payları hariç Kaynak: CERA, 2003 14 Not: Bu değerler, göreceli alınmalıdır. Mutlak değerler, farklı kaynaklarda, ciddi değişiklik gösterebilir Necdet Pamir Ortalama Arama ve Geliştirme Maliyetleri, 2002 sonu 2002 yılı, ortalama arama ve geliştirme maliyetleri (3 yıllık ortalamalar) (Geliştirme maliyeti) $/varil (Arama maliyeti) Necdet Pamir Toplam: 0.5 $/varil 15 Ülkeler Bazında Petrol Rezervleri (milyar varil) Necdet Pamir 16 Rezervlerin Dağılımı Necdet Pamir 17 Necdet Pamir 18 Dünya Nüfusu - 2030 (Bölgesel Dağılım) Necdet Pamir 19 Dünya GSH - 2030 Necdet Pamir 20 Dünya Enerji Tüketimi - 2030 (milyon varil petrol eşdeğeri) Necdet Pamir 21 Gelişen Asya, Yakıt Talebi ve Emisyonda Sürükleyici K. Amerika Necdet Pamir 22 Dünya Birincil Enerji Talebi 7 000 Mtoeeşdeğeri Milyon ton petrol 6 000 Oil 5 000 Natural gas 4 000 Petrol 3 000 Coal Kömür 2 000 Gaz 1 000 Other renewables Yenilenebilir Nükleer 0 1970 1980 1990 Hidro 2000 Nuclear power Hydro power 2010 2020 2030 Fosil yakıtlar, 2030 yılına kadar enerji talebinin yaklaşık % 80’ini sağlamaya devam edecektir. Necdet Pamir (Uluslar arası Enerji Ajansı, Outlook 2005) 23 Petrol ve Gazın Ağırlığı Devam… 2006 Necdet Pamir 24 Doğal olarak, “Referans Senaryo”ların dışında, farklı senaryolar da var .... Bilinen dinamiklerle.. Petrol Necdet Pamir Farklı bir anlayış ve politikalarla… Petrol 25 Dünya Elektrik Üretiminde Kaynakların Payı (%) Necdet Pamir ABD Enerji Bakanlığı, IEO 2005 26 Farkı yaratabilecek olan: Enerji Teknolojilerinde Gelişmeler (1) Fosil Yakıtlar: Temiz yakma teknolojileri İkincil-üçüncül üretim (EOR) Akışkan yatak dönüşümü Sera gazı AR-GE Çok fazlı akış biliminde gelişme Necdet Pamir Yenilenebilir enerjiler ve Hidrojen Bio-yakıt Jeotermal Hidrojen Hidro Okyanus enerjisi sistemleri Güneş: ısıtma/soğutma Rüzgar 27 Farkı yaratabilecek olan: Enerji Teknolojilerinde Gelişmeler (2) Tüketim teknolojileri (Taşıma): Tüketim teknolojileri İleri yakıt hücreleri (Binalar): Taşımada ileri malzemeler Talep tarafı yönetimi İleri motor yakıtları Bölgesel Isıtma/soğutma Hibrid ve elektrikli araçlar Binalar ve Site Sistemleri Tüketim teknolojileri Enerji depolama (Sanayi): Isı pompa sistemleri Yanma sürecinde emisyon azaltma Yüksek ısı-süper iletkenler Kağıt ve kağıt hamuru sanayiinde proses entegrasyonu Necdet Pamir 28 Farkı yaratabilecek olan: Enerji Teknolojilerinde Gelişmeler (3) Füzyon Çevre, güvenlik ve ekonomi konuları Büyük Tokamaklar (plazmanın manyetik kapanlanması) Füzyon reaktörlerinde nükleer teknoloji TEXTOR’da Plazma Duvarı Etkileşimi Necdet Pamir Diğer İklim Teknolojisi İnisiyatifi Enerji ve Çevre Teknolojileri Enformasyon Merkezleri Enerji Teknoloji Veri Alış Verişi Enerji Teknoloji Sistem Analiz Programı 29 Hidrojen - Yakıt hücreleri Hidrojen yakıt değil, enerji taşıyıcı Enerji güvenliği, karbon emisyonlarının azalması gibi konulardaki ümit veren potansiyeli paradigmaları kökten değiştirebilir. Halen 400 civarında uygulama projesi sürüyor Geleceği konusunda farklı görüşler var Teknolojik gelişim çok hızlı olmakla birlikte, diğer seçeneklere göre hayli maliyetli Hidrojene geçiş için yüzlerce milyar ile birkaç trilyon dolar arası alt yapı (değişim) yatırımı gerek Hidrojen üretim maliyetlerinin 3-5 kat, yakıt hücre maliyetlerinin 10 – 50 kat düşürülmesi gerek Necdet Pamir 30 Yeni (Ort.) Araç Filoları Ekonomilerinin Kıyaslaması (Pew Center) Necdet Pamir 31 Hidrojen yakıtlı araçların hafif araç piyasasındaki olası yüzdesi CO2 emisyonları ve enerji güvenliği konularında maliyete etkili politikalar uygulanırsa; 700 milyon araç yakıt hücresi kullanabilir. Bu da 15 milyon varil/gün (tüketimin % 13’ü) petrol tasarrufu demektir. Rakipleri: Daha az maliyetli alt yapılarıyla; Bio-yakıt, kömür ve gazdan sentetik sıvı yakıt 2050’de Piyasanın % 30’u ? Necdet Pamir 32 Kömürden ve gazdan petrol eldesi-bin varil/gün 1 milyon varil/gün (kömürden) (gazdan) Necdet Pamir 33 Petrol Talebi Necdet Pamir 34 Petrol Talebini Ulaştırma Sektörü Sürüklüyor Gelişmekte Olan Gelişmiş Ulaştırmanın Payı Ulaştırmanın Payı Necdet Pamir 35 Sektörler Bazında Petrol Tüketimi (milyon varil/gün) (Elektrik) (Ulaştırma) (Sanayi) (Ticari) (Konut) Necdet Pamir 36 Petrol Talebi 2003’de 80 milyon varil/gün – 2015’de 98 mv/g 2030’da 118 mv/g (ABD Enerji Bakanlığı-IEO 2006) 2003 – 2030 arası talep artışı: 38 mv/g Talep artışının % 43’ü OECD dışı Asya ülkelerinden 2030’a kadar beklenen 38 mv/g talep artışının 14.6 mv/g (% 38)’ü OPEC’ten karşılanacak “Yatırımlarda duraklamanın temel nedeni, petrol sahibi ülkelerde yatırımlara yönelik kısıtlamalardan” 2003’de 1.8 mv/g olan konvansiyonel olmayan petrol üretimi 2030’da 11.5 mv/g (Referans Senaryo) Necdet Pamir 37 Petrol Talebi Çin’in Basra Körfezi’nden ithalat hacmi, 2004’de 0.9 mv/g; 2030’da 5.8 mv/g Çin’in petrol talebi 2004’de 0.9 mv/g, 2005’de 0.4 mv/g arttı. ABD’de talep 2005’de % 0.5 azaldı (kasırga, yüksek fiyat, yumuşak kış, vb..) Dünya petrol talebi 2004’de 2.6 mv/g, 2005’de 1.2 mv/g arttı 2003 – 2030 arasında yıllık ortalama petrol talebi artışı: % 1.4 (Exxon’a göre: % 1.6) Necdet Pamir 38 Bölge ve Ülke Gruplarına Göre Dünya Petrol Tüketimi (milyon varil/gün) K. Amerika OECD-dışı Asya OECD-Avrupa OECD-Asya Yılda % 3 talep artışı 2030 Yılda % 5.5 Ekonomik büyüme Orta ve Güney Amerika Necdet Pamir 39 Dünya Petrol Tüketimi: 2003, 2015, 2030 (milyon varil/gün) OECD Asya OECD Avrupa K. Amerika Necdet Pamir (ABD Enerji Bakanlığı) 40 Petrol Arzı Necdet Pamir 41 Başlıca Üretim Bölgeleri (milyon varil/gün); 2005 O. Doğu Batı Yarı Küre Avrupa/BDT Afrika Necdet Pamir Asya/ Okyanusya 42 Dünya Sıvı Kaynaklar Üretimi (milyon varil/gün) Konvansiyonel olmayan kaynaklar Konvansiyonel-OPEC üretimi Konvansiyonel-OPEC dışı üretim Necdet Pamir 43 Konvansiyonel Olmayan Sıvı Kaynaklardan Üretim (milyon varil/gün) Petrollü Kumlar Necdet Pamir Bio-yakıt Killi Çok ağır Gazdan Kömürden Petrol petrol Sıvı Sıvı 44 İleri Teknoloji Kullanan Hafif Araç Satışları (Bin araç) Hibrid Turbo Doğrudan enjeksiyon dizel Alkollü Gazlı Necdet Pamir 45 Fosil Yakıtlar – Bölgeler Arası Ticaret: Petrolün Ağırlığı milyon ton petrol eşdeğeri Bugün ile 2030 arasında, bölgeler arası enerji ticaret hacmi 2 kat artarken, en büyük pay petrolde.. Necdet Pamir 46 Bölgeler Arası Başlıca Petrol Ticareti Akış Yol ve Miktarları (milyon varil/gün) Bölgeler arası petrol ticareti, 2030’a kadar yaklaşık 2 kat artarken, Necdet Pamir ek ihraç kapasitesini büyük bölümü Orta Doğu’dan gelecek. 47 Petrol Akışı ve Başlıca “Dar Boğazlar” (The “Dire Straits”) Hürmüz Boğazı, 2030’da Dünya Petrol Ticaretinin % 36’sını Sağlayacak Petrol arzında kesilme riski, petrol ticareti ve kilit “darboğazlar”dan Necdet(deniz Pamir yolu ve boru hatları) akış miktarları arttıkça yükselecektir.48 Petrol Fiyatları Necdet Pamir 49 Petrol Fiyatları, 2004 $/varil Yıllık Kaynak: Necdet Pamir 5 Yıllık Ortalama 50 Petrol Fiyatları, $/varil 2006 Necdet Pamir 51 Petrol Fiyatları ve Orta Doğu Necdet Pamir 52 Petrol Kesintilerinin Tamamına Yakını Orta Doğu Odaklı Sorunlardan (milyon varil/gün) Necdet Pamir 53 Dünya HP Fiyat Tahmini - 3 Senaryo (2004) Nominal ve 2002 Fiyatları İle (EIA, ABD Enerji Bakanlığı, Mayıs 2004) 30 $ Necdet Pamir 54 Dünya Petrol Fiyatları Tahminlerinin Karşılaştırması (2010-2025) 11 Ayrı Kuruluş (18-24.28) Kaynak: ABD Enerji Bakanlığı, EIA, 2004 Necdet Pamir (18-26.70) (15.6-25.89) (18-27.96) 55 Ham Petrol Fiyatları: Başlıca Etkenler Ekonomik Etkenler Politik Etkenler/Uygulanan Politikaların Etkileri Rezervlerin homojen olmayan dağılımı Tanker (ya da ihraç yolu) sağlayabilme olanağı Hava durumu, mevsimsel etkenler, kasırgalar Diğer Etkenler Necdet Pamir Jeopolitik etken (Irak, Nijerya, Sudan, vb.) Piyasa düzenlemeleri (Yasal düzenlemeler, regülasyonlar) Ambargolar, siyasi riskler, sabotajlar Karteller (OPEC, Şirketler, ek üretim kapasitesinin miktarı, vb..) Vergiler Çevre kirliliği düzenlemeleri Coğrafi etkenler Rezervler; Üretim-Tüketim Dengesi (Arz-Talep) Taşıma maliyetleri Diğer yatırım/işletme maliyetleri Stokların durumu (ham petrol, ürünler) Piyasanın tercihleri Alternatif ürünlerin varlığı/yokluğu Rafinaj-taşıma kısıtlamaları Borsa spekülatörleri (Şirketler, alım-satım kuruluşları, vb..) 56 Petrol Piyasasının Başlıca Oyuncuları OPEC (Özellikle S. Arabistan) OPEC Dışı Üreticiler (Rusya F., Meksika, Norveç, vb..) Uluslararası Enerji Ajansı (OECD) ABD Büyük Petrol Şirketleri Uluslararası Borsalar (NYMEX, IPE, ..) Uluslararası yayınlar (Platts, Bloomberg, WTRG, ..) Petrol Alım Satım Şirketleri, Borsa spekülatörleri Diğer Necdet Pamir 57 Yüksek Ham Petrol Fiyatları: Başlıca Etkenler OPEC Politikaları Tek metaya dayalı ekonomiler Petrol Rezervlerinin Homojen Olmayan Dağılımı Yüksek yatırım gereksinimi, uygun olmayan ortam, arama yatırımlarında gecikme Üretici Ülkelerde Ek Kapasitenin Azalması Tüketici Ülkelerde Beklenenin Üzerinde Talep Gelişimi (ABD, Çin, Hindistan, vb..) Jeopolitik ortam Özellikle Orta Doğu’daki olumsuz gelişmeler OPEC dışı üreticilerde beklenenden düşük üretim Rus ihracat sisteminin sorunları Rafinerilerin yeni ürün (çevre dostu) arzında yetersiz kalması, yatırımlarda gecikme Stoklarda daralma Borsalarda spekülatif hareketler (Üretici ülke ve “traders”, vb.. 58 Necdetşirketler, Pamir Vadeli Piyasalarda Petrol Fiyatları 22 Kasım 2006 NYMEX Necdet Pamir 59 ABD Enerji Bakanlığı Kısa Dönem (2006-2008) WTI Fiyat Tahmini ($/varil) Nisan 2006 Tahmini Necdet Pamir 60 Ek Üretim Kapasitesi (milyon varil/gün) 10 milyon varil/gün 1.5 mv/g Necdet Pamir 61 Pe tro lF iya tı OPEC Ek Kapasite Ek kapasite Necdet Pamir 62 Petrol Fiyatları Nereye Gider ? UEA, ABD Enerji Bakanlığı ve benzer tahminler, kısa sürede geçersiz kalıyor Jeopolitik faktör ve spekülasyon çok belirleyici Büyük üreticiler (OPEC, OPEC dışı ve şirketler) ve alım satım şirketleri rekor kar elde etti Arz talep dengeleri, normal koşullarda, önümüzdeki 20 yılda 40 – 45 doların üzerini işaret etmiyor Rakam vermek doğru değil, yüksek ve düşük fiyat senaryolarına göre politika geliştirmek gerekir Ancak, jeopolitik faktör çok etkili olacak 63 Necdet Pamir Dünya Petrol Fiyatları (1980-2030); $2004 60$ Necdet Pamir (ABD Enerji Bakanlığı, Kasım 2006) 64 Son Dönemde Gelişmeler Doğrultusunda Yenilenen Projeksiyonlar 60 40 Necdet Pamir 65 Petrol Fiyatı Tahminleri Kaynak: ABD Enerji Bakanlığı, IEO 2006 Referans Senaryo Düşük Fiyat (Düşük talep) 2030’da 57 $/varil (2004 $) (Talep: 118 mv/g) 2030’da 34 $/varil (2004 $) (Talep: 102 mv/g) Yüksek Fiyat (Yüksek talep) 2030’da 96 $/varil (2004 $) (Talep: 128 mv/g) Lord John Brown, BP: 5 yıl içinde: 40 $/varil 10 yıl içinde: 25 $/varil Necdet Pamir ☺ Kaynak: Independent, 13 Haz. 2006 66 Dünya Ekonomisi Büyüme Oranları (%) OPEC Kasım 2006 Petrol Piyasası Raporu Dünya OECD ABD Japonya AB 2006 5.1 3.0 3.3 2.5 2.4 2007 4.4 2.4 2.6 1.9 1.6 Necdet Pamir 67 Petrol Fiyatları Ekim 2006 ($/varil) OPEC Sepet: 54.97 Brent: 57.80 2005Ekim-2006 Ekim OPEC Sepet: 61.95 Brent: 66.06 Türkiye 2006 Bütçe Tahmini: 58.2 $/varil Ortalama tahmini fark: 5-6 $/varil Ham petrolde ithalat farkı: Yaklaşık 1 milyar dolar Necdet Pamir 68 Başlıca Güçlerin Enerji Tüketim Profilleri ABD Çin Petrol: 40.5 % Petrol: 21.0 % Gaz: 24.4 % Kömür: 24.6 % Nükleer: 7.9 % Hidro: 2.6 % Gaz: 2.7 % Kömür: 69.7 % Nükleer: 0.8 % Hidro: 5.8 % AB-25 Hindistan Petrol: 40.8 % Petrol: 30.5 % Gaz: 24.7 % Kömür: 17.4 % Nükleer: 12.9 % Hidro: 4.1 % Gaz: 8.5 % Kömür: 55.0 % Nükleer: 0.1 % Hidro: 5.7 % Necdet Pamir BP, June 2006 69 ABD Petrol Üretimi, Tüketimi ve Net İthalatı (1960 – 2025), milyon varil/gün ABD Tüketimi Benzinde vergi: % 19 Net ithalat ABD üretimi ABD dünya ham petrolünün % 25’ini, Benzininin % 45’ini tek başına tüketiyor Necdet Pamir 70 Küreselleşme Kissinger, Fukuyama, Alan Friedman, Kagan gibi yazarlar “küreselleşme”yi; “ABD’nin ekonomik, kültürel ve siyasi normlarının dünya üzerinde yayılması ve kabul edilmesi” olarak görüyorlardı. ABD 4 Yıllık Savunma Raporları, küreselleşmenin korunmasını ve geliştirilmesini (piyasaların, enerji ve doğal kaynakların ABD’nin erişimine açık kalmasını) “yaşamsal ulusal çıkarlar” listesine koymuştu. (Ergin Yıldızoğlu, Stratejik Analiz) Necdet Pamir 71 Prof. Michael Klare: “Irak’ın kontrolü, petrolün yakıt olarak değil, güç olarak kullanımı içindir. İran Körfezi’nin kontrolü; Avrupa’nın, Japonya’nın ve Çin’in kontrolü içindir. Böylece, ‘musluk’ bizim elimizin altındadır.” “Control over the Persian Gulf translates into control over Europe, Japan and China. It is having our hand on the spigot.” (Thirty Year Itch, Robert Dreyfuss, motherjones.com, March 1, 2003) Necdet Pamir 72 Adım Adım Körfezin ve Avrasya’nın Kontrolü… 1. 2. 3. 4. 5. 6. Rapid Deployment Force (1980-Carter Doktrini) “Bir dış gücün Körfez’i kontrole kalkışması, ABD’nin yaşamsal çıkarlarına saldırıdır ve askeri güç dahil, her yolla engellenecektir.” The Central Command (1980’ler-Reagan) ABD’de yeni ve merkezi bir komutanlık, Körfez’den ve Doğu Afrika’dan Afganistan’a kadar sorumlu. AntiSovyet bir ittifak çabası (Türkiye-İsrail-S. Arabistan). Suudilere ve Körfez’e milyarlarca dolarlık silah satışı. Körfez savaşı S. Arabistan, ticari ve askeri alanda “kaynak çeşitliliği”ne yöneldi. Körfez Savaşı, durumu eski haline getirdi. Savaş sonrası ABD, Suudilere 10 yılda 43, Körfez’e 16 milyar $’lık silah sattı. Irak’ta uçuşa kapalı bölgeler oluşturuldu. Afganistan Teröre karşı “ucu açık savaş” başladı. 2003 savunma bütçesi 400 mr $. Bunun 60 mr $’i Körfez’e. Askeri tesisler Körfez’den, Hint Okyanusu’nda Diego Garcia’ya, Afrika’da Cibuti’ye.. Özbekistan ve Kırgızistan’a.. Irak Project for the New American Century-Neocons. Perle, Kagan, Wolfowitz, Woolsey, Cheney, Rumsfeld, Lewis Libby, Elliot Abrams, Halilzad.. Bunlar Nixon ve Ford’la da vardı. “Yeni Dünya Düzeni”,“Küreselleşme”,“Orta Doğu Barış Prosesi”, “Yol Haritası”, “Büyük Orta Doğu Projesi”, “Daha Geniş Orta Doğu/K. Afrika”... ???? Necdet Pamir 73 AB Kaynaklar Bazında Enerji Tüketimi Yenilenebilir %6 Petrol % 37 Nükleer % 15 Katı yakıt % 18 Gaz % 24 Kaynak: Green Paper, 2006 Necdet Pamir 74 AB ve AB-30 Ülkelerinin İthal Enerji Bağımlılık Tahminleri (%) 1998 2010 2020 2030 AB 49 54 62 71 AB-30 36 42 51 60 Necdet Pamir 75 AB Petrol Arz - Talep Dengesi milyon varil/gün İthalat İthalat İç üretim Talep artışına ve Kuzey Denizi üretiminin düşüşüne bağlı olarak, petrol ithalatı artıyor. Necdet Pamir 76 Çin Birincil Enerji Tüketiminin Kaynaklara Göre Dağılımı Toplam Enerji Tüketiminin Yüzdesi Kömür Petrol Necdet Pamir 77 Çin Petrol Arz ve İthalatı (1990-2030) milyon varil/gün İthalata Bağımlılık: % 75 İthalata bağımlılık % Talep Üretim Necdet Pamir 78 Asya’ya Petrol Akışı Başlıca İhracatçılardan Asya’ya İhracat Başlıca İhracatçılardan Asya’ya İhracat Orta Doğu Necdet Pamir 79 Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları Petrol: Rezerv: 18 milyar varil; Üretim: 3.6 mvg; Tüketim: 6.5 mvg Rafinaj kapasitesi: 4.6 mvg En fazla petrol tüketen ülkeler arasında ABD’den sonra 2. sırada (6.5 milyon varil/gün) 2025’de 14 milyon varil/gün (EIA/ABD tahmini) tüketim, 10.9 mvg ithalat Son 4 yılda, dünya petrol talebi artışının % 40’ı :in’in talep artışından Son yıllarda, devlet şirketleri birleştirilerek dikey entegre şirketler olarak yeniden yapılandırıldı Necdet Pamir CNPC (Kuzey ve batı) (önceden arama/üretim) Sinopec(Güney) (önceden rafinaj/dağıtım) CNOOC (denizel) 80 Çin ve Petrol Politikası Arz kaynaklarında çeşitlendirme 1993: Endonezya, Yemen, Oman 2004’de S. Arabistan, Oman, Angola, İran, Rusya, Vietnam, Yemen; %40’ı ise diğer Dikey entegre şirketler oluşturdu Stratejik petrol rezervi (2005’den itibaren) 2008: 100 milyon varil (35 günlük ithalat) 2020: 90 günlük Stok yapıyor ancak, UEA gibi paylaşma niyeti yok ! Necdet Pamir 81 Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları Petrol (devam): CNPC, Sinopec ve CNOOC Hong Kong ve New York Borsalarında hisselerinin (azınlık) bir bölümünü özelleştirdi. En önemli alıcılar: BP, Exxon, Shell. Çoğunluk hisseleri devlette. Ürün (bayi) fiyatları regüle ediliyor. Yöre ve tüketici tipine göre farklı fiyat. Fiyatlar subvanse ediliyor. Uluslar arası şirketler arama ve ikincil üretim faaliyetlerine giriyorlar (Conoco Philips, Husky Oil, Kerr Mc-Gee, ..) Büyük ölçekli rafineri yatırımları planlanıyor.Çin şirketleri uluslar arası yatırımlara yöneliyor: CNPC: Azerbaycan, Kanada, Kazakistan, Venezuela, Sudan, Endonezya, Irak, İran. (Kazak petrolünü Atasu’dan Sincan’a taşıyacak boruhattı projesi-700 mn $) Ulusal (stratejik) petrol stoku hazırlıkları: Rafinerilerin 82 Necdet Pamir yakınına 3 tank çiftliği inşası Petrol Arzı Necdet Pamir 83 2030 Yılına Kadar Dünya Petrol Üretimine Katkılar Hazar Rusya OPEC Diğer Necdet Pamir 84 2010 Yılına Kadar Hazar Petrol Üretim Tahmini Necdet Pamir 85 Batı Afrika Petrol Üretiminin Önemi Nijerya Angola Necdet Pamir 86 Irak Üretim Tahminleri İşgal öncesi 2.6 mv/g Bugün 2 mv/g Necdet Pamir 87 Rusya Ham Petrol ve Ürün İhracatı (2020’ye) milyon ton İyimser Senaryo Kötümser Senaryo Necdet Pamir Kaynak: Energy Strategy of the RFto the Year 2020, Mastepanov, 2004 88 Dünya Petrol Ticaretinde OPEC ve Basra Körfez’inin Önemi (2001-2030) mvg: milyon varil/gün 2003 2030 OPEC İhracatı mvg 31.7 (%) 60 mvg 48.5 (%) 62.7 OPEC Körfez İhracatı mvg (%) mvg (%) 22.5 42.6 34.3 44.3 Kaynak: ABD Enerji Bakanlığı, Mayıs 2006 Necdet Pamir 89 RF: Genel Dünyanın en büyük enerji üreticilerinden, G8’in en büyük üretici ve ihracatçısı Resmi verilerin, gerçek potansiyeli vermediği ileri sürülüyor Özellikle D.Sibirya, Kuzey Okyanusu, Pasifik “offshore” Son 15 yılda, enerji sektöründe ikili yapı Petrol ve kömür sektöründe liberalleşme ve özelleştirme Gaz ve elektrik sektöründe devlet ağırlığı (Gazprom, RAO UES) Necdet Pamir 90 RF: Genel Necdet Pamir 91 40% 700 35% 600 182 bcm 30% 500 25% 20% 400 7.3 mv/g 15% 200 10% 5% 100 0% 0 Petrol Net ihracat Necdet Pamir 300 Mt CO 2 Dünya ticaretinin yüzdesi 2010 yılında Dünya Enerji Piyasasında Rusya’nın Rolü Gaz CO2 CO2 kredileri Enerji güvenilirliği ile ilgili gelişmeler neticesinde, Rusya doğal gaz ve petrol ticaretinde önemli rol oynamaya devam edecektir. 92 RF Petrol İhraç Yolları ve Sorunları Sığ sular, buzlanma, Hollanda Boğazları geçiş kısıtlamaları, Sınırlı karasal piyasa, Olumsuz fiyatlandırma ortamı Türk Boğazları Trafik kısıtlamaları Necdet Pamir 93 RF: Önde Gelen Ülkelerle İlişkiler RF’nin uluslar arası enerji piyasasındaki rolü, altyapı yatırımlarındaki sorunlar nedeniyle kısıtlı Druzhba hattı ve limanlar limitli Karadenizden ihracatta Türk Boğazları, Baltık’tan ihracatta Hollanda Boğazları (Kattegat ve Skagerrak) sınır getiriyor Asya Pasifik ve ABD’ye ihraç potansiyeli, boruhattı (örnek: B. Sibirya – Murmansk) ve liman engellerine takılıyor Necdet Pamir 94 RF: Enerji ve Uluslar arası İlişkiler Almanya, İtalya ile çok yönlü ve olumlu. Toplam ihracat 57 milyar metreküp Fransa ile Total sorunu dışında “renksiz” İngiltere ile gergin bazı siyasi laylara karşın, Gazprom İngiltere iç piyasasına ve gaz hattı inşaatına girdi (Interconector). BP-TNK ortaklığı olumlu. Gazprom başka projelerde pay istiyor (Centrica) AB % 30’u aşan oranda Rus gazına bağımlılığı sakıncalı buluyor. RF’nin Enerji Şartı’nı imzalamasını ve Orta Asya-Hazar gazı üzerinde baskı uygulamamasını istiyor. Necdet Pamir 95 Rusya Enerji Stratejisi Petrol ve özellikle gaz kaynaklarını bağımlılık yaratmak üzere kullanmak Enerji politikasını, dış politikanın en etkin unsuru olarak kullanmak Fiyat politikaları ile sektörün diğer alt ve ilgili sektörlerinde (dağıtım, depolama, elektrik üretimi, vb..) Alternatif olabilecek ülkelerin kaynaklarını “uygun” koşullarda kontrol etmek Nükleer kapasitesini, bir yandan dış politikada caydırıcı unsur olarak kullanırken, diğer yandan ABD karşıtı ülkelerle ittifakın bir unsuru olarak devreye sokmak Necdet Pamir 96 Türkiye’de Enerji Durumu •YİD •Yİ •İHD •Mobil Al ya da Öde Satın Alma Garantileri Hazine Garantisi Tahkim Necdet Pamir • 4628 Otoprodüktörler •Kullanılamayan •Yerli Kaynaklar 97 Türkiye Enerji Durumu Rezervler Üretim/Tüketim Enerji Tüketiminde Kaynakların Payları Doğal Gazda Bağımlılık İzlenenen politikaların getirdiği maliyet Arz/talep dengesizliği Alım garantileri Rusya’ya aşırı bağımlılık Depo olmaması Azerbaycan gazı hariç, 3. tarafa satış hakkı yok Gaz alım maliyetleri yüksek. Kime satacaksın ? Necdet Pamir 98 Türkiye Birincil Enerji Tüketimi Kaynaklar Bazında (%), 2004 sonu Kömür 27% Gaz 21% Necdet Pamir Hidro ve Yenilenebilir 13% Petrol 39% 99 Türkiye Enerji Sektöründe Sorunlar Genel Türkiye’de enerji politikasının olmayışı Kurumlar arası koordinasyon sorunları Enerji KİT’lerinde politizasyon Ulusal kaynakların yadsınması Enerjide dışa bağımlılığın artması (%65-76) Sürekli değişen “model”ler/Piyasada karmaşa Enerji girdi maliyetlerinin yüksekliği Vergi politikası (yüksek vergi, vergiden vergi) Doğal gaza ve tek kaynağa yüksek oranda bağımlılık Uzun süreli “al ya da öde” anlaşmaları, elektrik satın alma garantileri, enerji KİT’leri ve Hazine üzerinde yük Uluslar arası Tahkim Enerji fazlası, yüksek kayıp-kaçak, güvensizlik, ......... Necdet Pamir 100 Petrol Alt Sektöründe Başlıca Sorunlar Petrol tüketiminde dışa bağımlılık (% 90-%100) (2003 ithalat faturası 6.6 milyar dolar) Sektörde dikey entegrasyonun olmaması Kurumların çıkarlarının çatışması (ham petrol fiyatı, satın almama; EPDK-Bakanlık, vb..) Arama yapılmaması, politize yönetimler Petrol Piyasası Kanunu ve EPDK’da eksiklikler Petrol ürünlerinde yüksek vergi, KDV ve ÖTV (% 75) Sürekli vergi oranı ile oynama Kaçak akaryakıt/vergi kaybı (2.5 milyar $) Necdet Pamir 101 TÜPRAŞ Ham Petrol Alımları Necdet Pamir 102 TÜPRAŞ Ham Petrol Temini/İşleme Necdet Pamir 103 Türkiye Ham Petrol İthalat Faturası Necdet Pamir 104 Dış Ticaret İstatistikleri Necdet Pamir Kaynak: DTM, 8 Mart 2006 Petrol ve gaz: 19.4 milyar 105 $ Necdet Pamir 106 Ham Petrol Fiyat Artışının Türkiye’ye Etkisi Ham Petrol Faturası artar Petrol Ürünleri Alım Faturası Artar Doğal Gaz Faturası Artar Petrolün girdi olduğu sanayi mamüllerinin ithalat faturası artar Tüketiciye yansıması, hükümet tercihine bağlı Enflasyon artar TPAO bütçesini olumlu etkiler Necdet Pamir 107 Türkiye Ham Petrol İthalatı (milyon ton/yıl) 2001 2002 2003 2004 2005 20.2 22.2 21.5 22.3 (24.5) TÜPRAŞ 2005 ortalama fiyat tahmini: 37.6 $ / varil DPT tahmini: 40 $ / varil Gerçekleşen (yaklaşık): 55 $ / varil TÜPRAŞ 2006 ortalama fiyat tahmini: 58.2 $ / varil Gerçekleşen (yaklaşık ortalama): 65 $ / varil Necdet Pamir 108 Türkiye Olası Petrol Faturası (milyar $) (1 ton = 7 varil) Yıllar Talep 35 $/v 40 $/v 45 $/v 50 $/v 7.6 7.8 8.1 8.3 8.7 9.7 10.6 8.7 8.9 9.2 9.4 9.9 11.0 12.2 9.8 10.1 10.4 10.6 11.2 12.4 13.7 10.9 11.2 11.5 11.8 12.4 13.8 15.2 milyon ton 2005 2006 2007 2008 2010 2015 2020 Necdet Pamir 31 32 32.9 33.7 35.4 39.4 43.4 109 Türkiye Olası Petrol Faturası-2 (milyar $) (1 ton = 7 varil) Yıllar Talep 60 $/v 70 $/v 80 $/v 90 $/v 13.02 13.4 13.8 14.1 14.7 16.5 18.2 15.2 15.7 16.1 16.5 17.3 19.3 21.2 17.4 17.9 18.4 18.9 19.8 22.1 24.3 19.5 20.2 20,7 21.2 22.3 24.8 27.3 milyon ton 2005 2006 2007 2008 2010 2015 2020 Necdet Pamir 31 32 32.9 33.7 35.4 39.4 43.4 110 Türkiye Bir Enerji Köprüsü ya da Enerji Merkezi Olabilecek mi? Necdet Pamir 111 Türkiye: Boru Hattı Projeleri Bakü-Tiflis-Ceyhan HPBH Projesi (Temmuz 2006) Boğaz “by-pass” Hatları Rusya Türkiye Batı Gaz Hattı Mavi Akım Gaz Hattı Türkiye-Yunanistan DGBH Projesi (İnşa halinde) Hazar Geçişli Türkmenistan-Türkiye-Avrupa DGBH Projesi (?) Azerbaycan-Türkiye DGBH Projesi(Şah Deniz Projesi) Irak-Türkiye DGBH Projesi (10 bcm) Mısır-Türkiye DGBH Projesi (4-6 bcm) Türkiye-Bulgaristan-Romanya-Macaristan-Avusturya DGBH Projesi(Nabucco Projesi: 25-31 milyar metreküp Mavi Akım’ın İsrail’e Uzanması Necdet Pamir 112 Hazar Boru Hatları ve Projeler Necdet Pamir 113 Bakü-Tiflis-Ceyhan Projesi Necdet Pamir 114 Bakü-Tiflis-Ceyhan BoruHattı İlk 16 yıl: 55 cent/varil 35 cent/varil: BOTAŞ’a (işletme, gemi kılavuzluk, gemi yanaşma, depodan yükleme vb. dahil) 20 cent/varil: Hazine’ye (toprak kullanım) 17-40 (24 yıl): 80 cent/varil İlk 6 yılda 250,000 varil/gün minimum taşıma BOTAŞ’a: 250,000 v/g X 35 c/v X 365 X 0.85 = 27 milyon $/yıl Hazine’ye 18 milyon $ BOTAŞ yıllık bakım onarım: 40 milyon $ olabilir 6 yıldan sonra 1 milyon varil/gün (yaptırım yok) 6 – 16 yıl: BOTAŞ’a 108 milyon $/yıl (1 milyon v/g taşırsa) Hazine’ye: 72 milyon $/yıl Necdet Pamir 115 Kerkük-Yumurtalık (ITP) ile Kıyas Hattı biz yaptık (Körfez krizi öncesi) 82 milyon ton/yıl taşımada: Deniz hizmeti: 30 milyon $/yıl Balast geliri (TÜPRAŞ’a satış dahil): 20 milyon $ Türk mühendis ve teknisyen Alımlar pazarlıkla BTC ilk yıllarda düşük verimle çalışacak, masraflar neredeyse aynı kalacak ITP tarifesi: 50 milyon ton/yıl için: 60 cent/varil 60 milyon ton/yıl için: 50 cent/varil 70.9 milyon ton/yıl için: 43 cent/varil Necdet Pamir 116 Türk Boğazları’nı “By-Pass” Projeleri Necdet Pamir 117 Ne Yapmalı ? Enerji politikası; sanayi, ulaştırma, dış işleri ve güvenlik politikalarıyla entegre olarak yeniden belirlenmeli Enerji şirketlerimizin (kamu) özerk ve dikey entegre yapılanması Enerji alanında, küresel gelişmeleri iyi analiz etmek, profesyonel yaklaşım; doğru projelere girmek, ekonomik analiz, karşılıklı yarar Yurt içinde “master plan”la arama-üretim Yurt dışında doğru proje seçimi Hem arama ve üretim, hem hizmet sözleşmeleri Düşünce kuruluşlarının sayısı artmalı, ülkeler arası diyalog, iletişim ağları Üniversite eğitim programlarında revizyon Necdet Pamir 118 Dünya Petrol Sektöründeki Gelişmeler ve Türkiye’ye Yansımaları TÜRKİYE 10. ENERJİ KONGRESİ Necdet Pamir Necdet Pamir ASAM Genel Koordinatörü, Petrol Mühendisi 27 Kasım 2006, İstanbul 119 Meraklısı için ek notlar Necdet Pamir 120 RF: Büyük Boruhattı Projeleri B. Sibirya – Murmansk: 1 – 2.4 milyon varil/gün kapasiteli hat projesi. ABD için çok önemli. Tasarı olarak kaldı Angarsk – Daqing: Çin’e. Yukos tasarladı. CNPC destekledi. Kriz sonrası durdu. Çin – Japon rekabeti. RF içinde ise, özel sektör ile devlet çekişmesi. Putin, boruhatlarında devlet hakimiyeti istiyor. Transneft farklı hat öneriyor: Doğu Sibirya’dan Pasifik’e. Çin’e ihracat anlaşma ile garanti edilmiş: 2010’a kadar 0.6 milyon varil/gün. Son dönemde Çin – Rus yakınlaşması bu hattın şansını arttırıyor. Ayrıca, Japonya’ya yeterli petrol sorun. Fiyat anlaşmazlığı 121 Necdet Pamir devam Rusya Enerji Stratejisi (2020) Yakıt ve enerji tekellerinde yapısal reform ve kömür sektörünün yeniden yapılanması Yakıt ve enerji dengesinin (arz/talep) sağlanması Enerji sektöründe üretim maliyetlerinin azaltılması, kullanılabilir sanayi potansiyelinin optimizasyonu, verimsiz işletmelerin kapatılması, diğerlerinin verimlerinin arttırılması Enerji fiyatlarının arttırılması suretiyle, enerji şirketlerinin kendi yatırımlarını finanse edebilir konuma gelmelerinin sağlanması Enerji şirketlerinin yönetim kalitesini arttırmak Enerji yoğunluğunu azaltmak (gelişmiş ülkelerin 2.5 katı) Necdet Pamir 122 Karadeniz Terminallerinden Petrol İhracatı Necdet Pamir 123 Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları Petrol (Çin - S. Arabistan) Özellikle Orta Doğu’da, ayrıca Orta Asya, Batı Afrika ve Latin Amerika’da yoğun çaba gösteriyorlar. S. Arabistan’la 1990 başlarında başlayan ilişkiler hızla gelişiyor. Çin Riyad’ı enerji kaynakları açısından çok önemsiyor. S. Arabistan ise Çin’i, çeşitli malları alabilecekleri ve yatırım yapabilecekleri bir ülke olarak değerlendiriyor. S. Arabistan’ın Çinden silah alımları sınırlı. Orta boy CSS2 balistik füze alımı sorunlu oldu. İran’ın aksine, S. Arabistan Çin’i askeri olmaktan ziyade, ekonomik/siyasi açıdan ortak olarak görüyor. Necdet Pamir 124 Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları Enerji (Çin - İran) İran’la uzun süredir devam eden, daha köklü ilişki 1980’lerden beri İran Çin’den önemli boyutta silah alımı yaptı Çin, İran silah teknolojisinin gelişimine ciddi katkı sağladı İran’ın ABD ile olan olumsuz ilişkileri, Çin için bir denge unsuru İran Çin’i bölgede daha etkin olmaya zorluyor İran’ın Çin açısından önemi; ABD yörüngesinde olmayışı, Orta Asya’daki etkisi ve enerji kaynaklarının zenginliği noktalarında odaklı İran’dan karasal güzergahtan enerji kaynağı ithal olanağı cazip. Çin böylece, ABD’nin (ve Hindistan’ın) egemenliğindeki su yollarına mahkum olmayacağını hesaplıyor Necdet Pamir 125 Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları Enerji (Çin – İran/devam) Çin İran ile enerjide işbirliği alanında olumlu gelişme kaydetti: Petrol: Gaz ve Boruhattı: (ekonomi, sanayi, elektrik üretimi, kültür) 1985’de ortak komite (ticaret, bilim, teknoloji) Necdet Pamir Çin İran’a VLCC tanker satışına başladı Çin, dünyada 300,000 ton ve üzeri tanker inşa etme kapasitesine sahip 3 ülkeden biri Jiang Zemin ve Hatemi arasında (2000) 5 anlaşma: CNPC ve 2 diğer Çin şirketi Kuzey-Güney yönlü gaz boruhattı için müzakere yürütüyor Tankerler: Kashan Bloğunda Sinopec/arama hakkı Azedagan sahası, son durumda Japonya’ya gitti Çin İran’da 16 ayrı sahada ihale peşinde Ana konular: enerji, ulaştırma, makine, inşaat malzemesi, madencilik, kömür, kimyasallar, demir dışı metaller; Tahran metrosu, petrol tankerleri inşası, çimento fabrikası, termal santralların makinaları-ARAK, hidroelektrik santrallar 126 Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları Enerji (Çin – Orta Doğu) Çin diğer OD ülkelerini (genel) “ABD kampı”nda algılıyor Katar: ABD üsleri ve birlikleri Kuveyt: ABD üsleri ve birlikleri, OPEC’te ABD’nin sesi; az sayıda enerji projesi BAE: Bazı ABD birlikleri veaskeri ilişki. IRAK: Saddam döneminde 2 büyük proje. Halen belirsizlik sürüyor. Suriye, Mısır, Libya, Oman ve Yemen ile çok iyi ilişki Çin, BM’de (G. Konseyi) Filistin’in önemli bir destekçisi Necdet Pamir 127