tam metin
Transkript
tam metin
S E TA P E R S P E K T İ F Seta Perspektif S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a ş t ı r m a l a r ı V a k f ı | w w w. s e t a v. o r g | 2 1 M a y ı s 2 0 1 3 | N o : 1 7 IRAK YEREL SEÇIMLERI: KIRILGAN SIYASI SÜREÇ GİRİŞ Irak’ta 2003 yılındaki ABD işgalinin ardından üçüncü yerel seçimler1 20 Nisan 2013 tarihinde düzenlenmiştir. Vali ve vilayet yönetimlerini belirlemek üzere yapılan seçimlerde 8143 aday, 12 vilayette 378 sandalye için yarışmıştır. Seçimlerde, Kürdistan Bölgesel Yönetimi’ne bağlı Dohuk, Erbil, Süleymaniye vilayetleri, anlaşmazlık bölgesi Kerkük ve Maliki hükümetine karşı protesto gösterilerinin sürdüğü Nineva ve Enbar vilayetleri dışarıda tutulmuştur. Dolayısıyla seçimler, Şiilerin yoğun olduğu 9 güney vilayeti, Sünnilerin yoğun olduğu 2 orta Irak vilayeti ile Sünni ve Şiilerin karışık yaşadığı Bağdat vilayetinde gerçekleştirilmiştir. FURKAN TORLAK ftorlak@yahoo.com SIYASI İTTIFAKLAR VE LIDERLER Seçimlere gerek Şii Arap partilerin kurdukları “Ulusal İttifak”, gerekse Sünnilerin ağırlıkta olduğu “El Irakiyye İttifakı “ayrı listeler halinde katılmışlardır. Bu doğrultuda seçimlere “Ulusal İttifak” içerisinden Başbakan Nuri el Maliki’nin lideri olduğu “Hukuk Devleti İttifakı”, Ammar el Hekim’in başını çektiği “Vatandaş İttifakı” ve Mukteda Sadr’ın lideri olduğu “Özgürler İttifakı” ayrı listelerle girmişlerdir. Ulusal İttifak lideri İbrahim Caferi ise Hukuk Devleti İttifakı listesiyle seçimlere katılmıştır. El Irakiyye İttifakı’dan eski Başbakan İyad Allavi’nin başkanlığındaki “Birleşik Irak Ulusal İttifakı”, Irak Meclis Başkanı Üsame Nuceyfi’nin liderliğindeki “Birleşikler” İttifakı, Irak Başbakan Yardımcısı Salih El Mutlak’ın başı çektiği “Irakiyye Arapları” farklı listelerle katılmıştır. Selahattin ve Diyala’daki Kürt oyları içinse KDP ve KYB önderliğindeki “Kardeşlik ve Ortak Yaşam Listesi” seçimlerde yarışmıştır. (bkz. Tablo 1) Öte yandan seçimlere farklı bölgelerde ayrı listelerle katılan partilerin bazı bölgelerde de mezhep eksenli ittifaklar geliştirdikleri görülmüştür. Örneğin Şiilerin yoğun olduğu Vasıt ile Sünnilerin yoğun olduğu Selahattin kentlerine komşu olan Diyala’da Şii Araplar eski seçimlerin aksine seçimlere tek bir grup olarak katılmış ve “Ulusal Diyala İttifakı”nı 1. Irak’ta ABD işgali sonrası ilk yerel seçimler 30 Ocak 2005 tarihinde gerçekleştirilmiş, Sünni Arapların boykot ettikleri seçimlerde Seyyid Abdulaziz el Hekim liderliğindeki Irak İslam Yüksek Konseyi birinci, Mesud Barzani liderliğindeki KDP ikinci, Celal Talabani liderliğindeki KYB üçüncü ve Mukteda Sadr liderliğindeki Sadr Hareketi dördüncü olmuştu. İkinci yerel seçimler Sünni Arapların da katılımıyla 31 Ocak 2009 tarihinde gerçekleşmiş, Nuri El Maliki liderliğindeki Hukuk Devleti İttifakı birinci, Abdulaziz El Hekim liderliğindeki Mihrap Şehidi Listesi ikinci, Mukteda el Sadr liderliğindeki Bağımsız Özgür Hareket üçüncü, Tarık El Haşimi liderliğindeki Uzlaşma Cephesi dördüncü olmuştur. SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı Nenehatun Caddesi No:66, GOP, Çankaya 06700 Ankara, TÜRKİYE Tel: +90 312 551 21 00 Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org 1 S E TA P E R S P E K T İ F kurmuştur. Buna karşı aynı kentte Sünni Araplar da güç birliğine gitmiş ve “Diyala Irakiyye” listesi şemsiyesi altında birleştirmişlerdir. Seküler Şii lider İyad Allavi ise geleneksel El Irakiyye grubu dışında hareket ederek Diyala seçimlerine diğer illerdeki gibi ayrı listeyle katılmıştır. (bkz. Tablo 1) TABLO 1. İTTIFAKLAR VE İTTIFAK LIDERLERI İttifak Adı İttifak Lideri Hukuk Devleti Nuri El İttifakı Maliki Vatandaş İttifakı Ammar El Hakim Özgürler İttifakı Mukteda Sadr Birleşik Irak Ulusal İttifakı Birleşikler İyad Allavi Irakiyye Arapları Kardeşlik ve Ortak Yaşam Listesi Kefaat Salih El Mutlak Berham Salih Üsame Nuceyfi İttifak İçerisindeki Partiler/ İsimler İbrahim El Caferi (Ulusal Reform Hareketi), Hadi El Amiri (Bedr Örgütü), Hüseyin Şehristani (Bağımsızlar Bloğu), Abbas El Beyati (Irak Türkmen İslam Birliği), Hasan Alevi (Beyaz Irakiyye Bloğu) Adil Abdulmehdi, Bakır El Zubeydi, Hemmam Hammudi, Rıza Cevad Taki, Celaleddin Sağir Kusay Suheyl, Ziya El Esedi, Şeyh Velid El Kerimavi, Hazım El Areci, Nassar Rubai, Maha El Duri Ala Mekki, Hasan Şuveydir, Meysun El Demluci Esil Nuceyfi (Musul Valisi), Şeyh Abdullah El Humeydi (Şummer Aşireti Lideri), Hasan Luheybi, Erşad Zibari, Muhammed Ali Temim, Ahmed Nasır El Kerbuli, Cemal El Kerbuli Mesut Barzani, Celal Talabani, Neçirvan Barzani Ali Debbağ Yerel seçimlerin yürütüldüğü atmosfere bakıldığında Şii Arapların içerisinde Başbakan Nuri el Maliki ile Mukteda es Sadr arasında, başta merkezi hükümetin yönetimi, Sünni Araplarla ilişkiler ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile ilişkiler noktasında bir gerginliğin yaşandığı görülmüştür. Maliki, tüm bu konularda çatışmacı pozisyonuyla öne çıkmış, Sadr grubu ise diğer gruplarla ilişkilerde Maliki’yi eleştiren bir tavır sergilemiştir. Ammar el Hekim grubu ise Maliki’yi eleştirse de karşı kampta yer almamış, sağduyu çağrıları ve arabulucu tutumuyla dikkatleri çekmiştir. Bunun dışında kalan konularda yerel yönetici adayları mevcut yönetimleri ve birbirlerini yolsuzluğa bulaşmakla ve vatandaşa hizmet götürmemekle suçlamıştır. 2 Sünni Arap partileri içerisinde ise esas yarış Meclis Başkanı Üsame Nuceyfi ve onunla birlikte hareket eden eski Maliye Bakanı Rafi el İsavi ile Başbakan Yardımcısı Salih el Mutlak arasında geçmiştir. Salih el Mutlak, Sünni Arap vilayetlerinde Maliki hükümeti karşıtı protestolar yürüten tabanla sorunlu ilişkiler geliştirmiş, buna karşılık İsavi görevinden istifa ederek protestocular yanında yer almış, Nuceyfi de protestocuların taleplerini siyasi zeminde yüksek sesle dile getiren pozisyonda olmuştur. Sünni ana akımı temsil eden partiler dışında Sünni Arap aşiretleri ve yerel liderler de seçimlerde aktif kampanya içerisinde yer almıştır. Bu çerçevede Sünni Arap politikacıların tabanı ne kadar temsil ettiği, edebildiği tartışılmış; adayların Maliki’ye yönelik eleştirilerde özellikle de gösteri meydanlarında bir rekabet içerisine girdiği gözlenmiştir. SEÇIM SONUÇLARI Seçim sonuçlarına göre Başbakan Nuri el Maliki’nin başını çektiği Hukuk Devleti Listesi, toplamda 97 sandalye kazanarak seçimlerden birinci çıkmıştır. Şiilerin yoğun olduğu 9 vilayetin 7’sinde birinci gelen Maliki grubu, Bağdat’ta da en fazla oyu almıştır. El Hekim grubu ise toplamda 60 sandalye ile seçimlerden ikinci çıkmıştır. Şiilerin yoğun olduğu vilayetlerde birinci olamayan El Hekim grubu, 8 vilayette ikinci olmayı başarmış, Bağdat’ta ise üçüncü çıkmıştır. Sadr grubu ise toplamda 44 sandalye ile seçimlerden üçüncü çıkmış, sadece Meysan’da birinci olabilmiş, Bağdat’ta ise dördüncülüğü elde etmiştir. Bir rüşvet davası nedeniyle Başbakan Maliki’den ayrılan eski Irak Hükümet Sözcüsü Ali Dabbağ ise “Kefaat” listesi ile sürpriz bir çıkış yaparak Babil ve Müsenna’da toplam 7 sandalye kazanabilmiştir. (Bkz. Tablo 2) El Irakiyye Cephesi’ne baktığımızda İyad Allavi’nin “Birleşik Irak Ulusal İttifakı”nın toplamda 11 sandalye kazanarak seçimlerden beşinci çıktığı görülmüştür. Allavi, Şiilerin yoğun olduğu 9 vilayetten 6’sında hiç sandalye kazanamayan Allavi, 3 vilayette ise 3 sandalye kazanabilmiştir. Allavi Sünni bölgelerde 5, Bağdat’ta 3 sandalye elde etmiştir. Meclis Başkanı Üsame Nuceyfi’nin, “Birleşikler” İttifakı ise toplamda kazandığı 13 sandalye ile seçimlerden dördüncü çıkmış, Bağdat’ta ikinci olmuş, Şiilerin yoğun olduğu Basra’da 1 sandalye kazanmayı başarabilmiştir. (Bkz. Tablo 2) Seçimlerde en büyük yenilgiyi Irak Başbakan Yardımcısı Salih el Mutlak’ın yaşadığı ve toplamda sadece 5 sandalye kazanabildiği görülmüştür. Mutlak’ın kazandığı sandalyeler eski hükümet sözcüsü Ali Dabbağ’ın aldığı oylardan bile düşük kalmıştır. KBY Bölgesi dışında yerel seçimlere katılan “Kardeşlik ve Ortak Yaşam Listesi” ise Bağdat’ta hiç sandalye kazanamamış, Selahattin’de 1, Diyala’da 3, toplamda 4 sandalye elde edebilmiştir. Diyala’da ise tartışmalı bir durum meydana gelmiş, Şiilerin Diyala el Vatani İttifakı, S E TA P E R S P E K T İ F Sünnilerin Diyala el Irakiyye İttifakını 2 sandalyeyle geçmiştir. Böylece Diyala’da Allavi’nin kazandığı 2 ve Kürtlerin kazandığı 3 sandalye valinin belirlenmesinde kritik önem kazanmıştır. (Bkz. Tablo 2) Seçim sonuçlarında dikkat çeken bir başka husus, barajın olmaması nedeniyle özellikle dört vilayette yerel aktörlerin önemli bir etkinlik göstererek büyük partilerden büyük ölçüde oy koparmaları olmuştur. Kerbela’da “Liva”, “Adil Devlet” ve “Emel” İttifakları toplamda 100 bin oyla toplamda 3’erden 9 sandalye kazanmışlardır. Necef’te ise “Necef’e Vefa” listesi 120 bin oy alarak 9 sandalye elde etmiş ve tüm partilerin önüne geçerek birinci olmuştur. Kadisiye’de “Divaniye İttifakı” ve “Beyda” grupları 82 bin oyla 6 (4+2) sandalye kazanmışlardır. Sünnilerin yoğun olduğu Selahaddin kentinde ise ana akım partiler oldukça zayıf kalmış, Vali Ahmed Abdullah 95 bin oyla birinci olmuş ve 7 sandalye kazanmıştır. Aynı kentte milletvekili Şalan el Kerim’in kurduğu “Irak Asaleti İttifakı” 66 bin oyla 5 sandalye kazanarak üçüncü olmuştur. YEREL SEÇIMLERIN SIYASI YELPAZEYE ETKILERI ABD’nin çekilmesi sonrası Irak Yüksek Seçim Kurulu tarafından yönetilen ve Irak güvenlik güçleri tarafından emniyet önlemleri alınan seçimlere 12 vilayette katılım oranı % 51’i bulmuştur. 2009’da düzenlenen yerel seçimlere katılımın da % 51 olduğu dikkate alınırsa siyasetçilerin halkı seçimlere katılmaya ikna etmekte pek başarılı olamadığı değerlendirilmiştir. Üstelik 2010 genel seçimlerine katılımın % 62 oranında olması dikkate alındığında bir sorun olduğu algısı pekişmiştir. Bu sonuçta, alınan güvenlik önlemlerinin yoğunluğu, seçim sırasında trafiğin durdurulması ve saldırıların etkisi olduğu gerekçeleri de ifade edilmektedir. Ancak Sünni Arap seçmenin gerek siyasetçilere gerekse Bağdat’taki merkezi yönetime tepkisinin Diyala, Salahaddin ve Bağdat’taki katılıma negatif etkide bulunduğu kuşkusuzdur. Şii Arap tabanın katılımının düşük olması yerel yöneticilerden hizmet bekleyen seçmenlerin siyasi ve idari süreçlerden memnun olmadıklarını göstermiştir. Diğer taraftan seçimlerde Şii Arapların Sünnilerin yoğun olduğu dört vilayetten seçimlerin yapıldığı sadece Diyala’da varlık gösterebildiği anlaşılmıştır. Buna karşılık Sünni Arapların Şiilerin yoğun olarak yaşadığı vilayetlerde varlık gösteremediği, sadece Basra’da Nuceyfi grubunun bir sandalye kazanabildiği görülmüştür. Iraklı Kürtlerin listesinin de Sünni ve Şii Arapların yaşadığı bölgelerde etkin gösteremedikleri görülmüştür. Iraklı Kürtlerin özellikle Diyala’daki sınırlı varlıkları Irak’ın Arap bölgesiyle coğrafi etkileşim bölgesinin bu vilayette yoğunlaştığını göstermiştir. Genel fotoğrafa bakıldığında ülke içerisindeki homojenleşme olgusunun değişmediği görülmüştür. Seçimlerin Sünnilerin yoğun olarak yaşadığı sadece 2 vilayette gerçekleşmiş olması, seçim atmosferinin genel olarak Şii partilerin kendi aralarındaki rekabet mücadelesini yansıtması sonucunu doğurmuştur. Bu noktada Irak Başbakanı Nuri el Maliki’nin lideri olduğu Hukuk Devleti İttifakı’nın her ne kadar seçimlerden birinci çıkan ittifak olsa da geçtiğimiz yerel seçimlere göre oy oranında düşüş olduğu görülmüştür. Esasında Başbakan Maliki, yerel seçimlerden ezici bir zaferle çıkmayı planlamış ve muhtemel zaferini seçim sonrasında erken genel seçim ilanı ile Irak parlamentosuna taşımayı hedeflemiştir. Buna göre düzenlenecek erken seçimle Maliki, Şii oyların ezici çoğunluğunu arkasına alacak ve özellikle Kürtlere karşı kendisini destekleyecek Sünni aşiret ve siyasetçilerle çoğunluk hükümetini kuracaktır. Nitekim Maliki, bu konudaki görüşlerini yerel seçimlere bir hafta kala Meysan Vilayeti’nde parti teşkilatına yaptığı konuşmada dile getirmiştir.2 Ancak işler Başbakan Nuri el Maliki’nin hesapladığı gibi gitmemiş, “Hukuk Devleti İttifakı” her ne kadar birinciliği elde etse de yerel seçimlerde umduğu desteği bulamamıştır. Zira Şii seçmen, Başbakan Nuri el Maliki’nin içeride Kürt, Sünni ve hatta Şii siyasetçilere, hem de dışarıda bölgesel ülkelere karşı yürüttüğü “siyasi gerginlik” üzerine kurulu politikaların arkasından sürüklenmeyeceğine dair bir mesaj vermiştir. Gerek içeride gerek dışarıda diyalogu savunan El Hekim grubunun, parti bazında en yüksek oyu alması ve seçimlerde yükselişe geçmesi de bunu göstermektedir. Her ne kadar Şii seçmen, çatışma yerine uzlaşmayı temsil eden ılımlı el Hekim çizgisine kredi vermeyi tercih etse de Maliki’ye karşı Kürtlerle yakınlaşmayı deneyen ve Sünni Araplarla İttifak arayışlarına giren Sadr grubuna da destek vermemiştir. Diğer taraftan Şiilerin yoğun olduğu kentlerde oy veren seçmenlerin ortalama üç ila dörtte biri Maliki, Sadr ve El Hekim’e oy vermeyerek geleneksel üç parti dışında arayışlara da yeşil ışık yakabileceklerini göstermişlerdir. Bununla birlikte bu oyların gittiği 2. El Maliki: İntihabati’l Muhafazat Setedfau bitticahi Teşkili Hukumetin Ağlebiyyetin Siyasiyye, 14 Nisan 2013, Al Sabah El Jadid. 3 S E TA P E R S P E K T İ F yerel liderlerin genel seçimleri etkileyebilecek şekilde kendi illerinin dışına çıkıp organize olabilecekleri de kuşkuludur. Gelinen nokta itibariyle 2013 Irak yerel seçimlerinin 2009 yerel seçimlerinin aksine Irak’taki yerel dengeleri ve aktörleri çok fazla değiştirmediği görülmüştür. Diğer taraftan hem Şii hem de Sünni tabanda seçmenlerin yer yer ana akım partiler dışında arayışlara girdikleri ve merkez dışında bulunan yerel aktörlere kredi açtıkları değerlendirilmiştir. Neticede 2013 seçimlerinin genel olarak ülkede siyasi sürecin zayıfladığı bir ortamda sönük geçtiği söylenebilir. 2005’te gerçekleşen ilk yerel seçimlerin 18 vilayette, 2009’da gerçekleşen yerel seçimlerin 14 vilayette, 2013’te gerçekleşen bu seçimlerin 12 vilayette gerçekleşmesi dikkate alındığı siyasi süreçteki gerileme daha rahat anlaşılacaktır. Seçimlerin, 2005’te Sünni Arapların süreç dışında kaldıkları yerel seçim ortamını anımsatması ise riskli bir gösterge olarak karşımıza çıkmakta ve geleceğe dair soru işaretleri oluşturmaktadır. Seçim sonrası dikkat edilmesi gereken en önemli husus ise Sünni Arapların yoğun olduğu ve bir ölçüde seçimlere katılmadığı Diyala’da ortaya çıkan tablodur. Zira Şiilerin Diyala’da kurdukları İttifak ile Kürtlerin İttifakı seçimlerde vilayet meclisindeki toplan 29 sandalyenin 15’ini elde etmişlerdir ve seçim sonrası ittifak kurmayı görüşmeye başlamışlardır. Özellikle Sünni Arapların yoğun olduğu bir vilayette valinin Sünni Arapların dışından atanması yahut Sünni Arapların kendi vilayetlerinde yönetimden dışlanmaları gibi bir durum genel olarak siyasi sürece zarar verebilir, özel olarak da kentte kanlı hesaplaşmalara ve şiddetin artmasına yol açabilir. TABLO 2. SEÇIM SONUÇLARI Vilayet Adı ve Sandalye Sayısı Babil – 31 Nuri Maliki 8 Bağdat - 58 20 Basra - 35 16 Diyala - 29 Ammar Hekim 7 Mukteda Sadr 3 6 5 6 3 Ali Debbağ 4 Üsame Nuceyfi 7 Salih El Mutlak 3 3 Sünni Araplar 10 2 1 Şiiler 12 İyad Allavi 1 Kürtler Diğer 8 14 1 8 3 2 Kadisiye - 28 8 5 4 11 Kerbela - 27 7 3 4 13 Meysan - 27 8 6 9 4 Musenna - 26 8 7 3 Necef - 29 5 6 3 7 5 Selahattin - 29 - Vasıt - 28 7 3 5 15 5 Zikar - 31 10 7 5 Toplam 97 60 44 2 3 1 1 18 8 9 7 13 5 11 4 115 Furkan TORLAK Suriye’de 2000-2006 yılları arasında Felsefe ve İslam Hukuku alanlarında eğitim gördü. İstanbul Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nü bitirdi. Kanal 7, Kanal 24, CNN Türk, 6NEWS, TRT Arapça ve TRT Türk’te gazeteci olarak çalıştı. 2007 yılında Doğan Yayın Holding tarafından yılın En Yaratıcı Yeni Gazeteci Ödülü’ne layık görüldü. Bilim ve Sanat Vakfı’nda 2008-2009 yılları arasında Klasik Felsefe Metinleri dersi verdi. SETA Dış Politika Direktörlüğü’nde araştırma asistanlığı yaptı. Halen Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü’nde yüksek lisans eğitimini sürdürmekte olup AK Parti Ekonomi İşleri Başkanı’nın danışmanıdır. 4 Nenehatun Caddesi No:66, GOP, Çankaya 06700 Ankara, TÜRKİYE Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org