Kahramanmaraş`ta Bir Yurtta Kalan Erkek Lise Öğrencilerinin
Transkript
Kahramanmaraş`ta Bir Yurtta Kalan Erkek Lise Öğrencilerinin
Yıl: 2015 Cilt: 6 Sayı: 1 / e-ISSN 2148-550X Kahramanmaraş’ta Bir Yurtta Kalan Erkek Lise Öğrencilerinin Kişisel Hijyen Uygulamaları The Personal Hygiene Practices of Male High School Students Staying In A Dormitory in Kahramanmaraş Hamit Sırrı Keten1, Soner Ölmez2, Derya Keten3, Mustafa Cerit4, Fatma Kardaş5 1 On İki Şubat Toplum Sağlığı Merkezi, Aile Hekimliği Uzmanı, Kahramanmaraş. 2 KSÜ Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı, Araştırma görevlisi Dr., Kahramanmaraş 3 Necip Fazıl Şehir Hastanesi, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği, Uz.Dr, Kahramanmaraş. 4 Pazarcık Devlet Hastanesi, İç Hastalıkları Kliniği, Uz. Dr., Kahramanmaraş. 5 Medipol Üniversitesi, Kadın Sağlığı ve Doğum Hemşireliği, Yüksek Lisans Öğrencisi, İstanbul. İLETİŞİM Uz. Dr. Hamit Sırrı Keten On İki Şubat Toplum Sağlığı Merkezi, TR-46050 Kahramanmaraş - Türkiye e-posta: hsketen@hotmail.com www.turkishfamilyphysician.com 11 Yıl: 2015 Cilt: 6 Sayı: 1 / e-ISSN 2148-550X Kahramanmaraş’ta Bir Yurtta Kalan Erkek Lise Öğrencilerinin Kişisel Hijyen Uygulamaları The Personal Hygiene Practices of Male High School Students Staying In A Dormitory in Kahramanmaraş ÖZET ABSTRACT Giriş ve Amaç: Bu çalışmada Kahramanmaraş’ta bir yurtta kalan erkek lise öğrencilerinin kişisel hijyen uygulamalarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Aim: In the present study, it is aimed to assess the personal hygiene practices of male high school students staying in a dormitory in Kahramanmaraş Yöntem: Bu çalışma Kahramanmaraş il merkezinde bir liseye bağlı olan, erkek öğrenci yurdunda gerçekleştirildi. Öğrencilere yönelik yapılan ‘kişisel hijyen’ konulu seminer öncesinde öğrenciler bilgilendirildi ve onam veren 123 öğrenci çalışmaya dahil edildi. Methods: The study was performed on 123 male students staying in a dormitory of a high school in Kahramanmaraş. All the students were informed about the study before a seminar about personal hygiene was offered and those giving informed consent were included in the study. Bulgular: Katılımcıların yaş ortalaması 16,70±1,30 (min=14,max=20) olarak saptandı. Öğrencilerin 38’i (%30,8) lise bir, 21’i (%17,1) lise iki, 37’si (%30,1) lise üç ve 27’si (%22,0) ise lise dördüncü sınıfta eğitim görmekteydi. Katılımcıların 118’i (%95,9) sabah uyandıktan sonra yüzünü yıkadığını, 5’i (%4,1) ise yıkamadığını belirtti. Katılımcıların 17’si (%13,8) günde bir-üç defa, 47’si (%38,2) dört-altı defa, 25’i (%20,3) yedi-dokuz defa, 34’ü (%27,6) ise on ve ondan fazla gün içerisinde elini yıkadığını belirtti. Öğrencilerin 114’ü (%92,7) tuvaletten sonra, 105’i (%85,4) yemeklerden önce ellerini yıkadığını ifade etti. Katılımcıların 96’sının (%78,0) dişini fırçaladığı, 27’sinin (%22,0) ise fırçalamadığı tespit edildi. . Results: The mean age of the participants was 16.70±1.30 years (min=14, max=20). Thirty-eight participants (30,8%) were first year students, 21 (17,1%) were second year students, 37 (30,1%) were third year students and 27 (22,0%) were fourth year students. A hundred and eight participants (95,9%) reported to wash their face in the morning, but 5 (4,1%) reported not to wash their face. The frequency of hand washing was 1-3 times a day in 17 students (13,8%), 4-6 times a day in 47 students (38,2%), 7-9 times in 25 students (20,3%) and 10 or more than 10 times in 34 students (27,6%). One hundred and fourteen (92,7%) of the students remarked that they washed their hands after the toilet while 105 (85.4%) of them told that they washed their hands before meal. It turned out that 96 students (78,0%) brushed their teeth, but that 27 students (22,0%) did not brush their teeth. Tartışma ve Sonuç: Çalışmamızda yurtta kalan erkek lise öğrencilerin kişisel hijyen uygulamalarının yetersiz olduğu belirlendi. Gerek enfeksiyon hastalıkları, gerekse diğer hastalıklara karşı mücadelede kişisel hijyen uygulamaları büyük önem taşımaktadır. Yurtta kalan öğrencilere yönelik kişisel hijyen uygulamaları konusunda eğitim verilmesi gerekmektedir. Anahtar kelimeler: hijyen, yurt, lise Conclusion: In the present study it was determined that the personal hygiene practices of male high school students staying in dormitory were not adequate, which play an important role in prevention of both infectious diseases and other health conditions. The students staying in dormitories should be offered education programs directed towards improvement of personal hygiene practices. Key Words: Hygiene, dormitory, high school 12 Yıl: 2015 Cilt: 6 Sayı: 1 / e-ISSN 2148-550X Kahramanmaraş’ta Bir Yurtta Kalan Erkek Lise Öğrencilerinin Kişisel Hijyen Uygulamaları The Personal Hygiene Practices of Male High School Students Staying In A Dormitory in Kahramanmaraş GİRİŞ Bireylerin sağlığını korumak için yapılan uygulamalar ve alınan temizlik önlemlerinin tamamı ‘hijyen’ olarak tanımlanır.1 Kişisel hijyen; vücut temizliği ve bakımı, el ve ayak temizliği ve bakımı, saç temizliği ve bakımı, yüz, göz ve kulak temizliği, ağız temizliği ve bakımını kapsamaktadır.2-4 Bulaşıcı hastalıklar ve enfeksiyonlar ile mücadelede kişisel hijyen büyük öneme sahiptir. Aiello ve arkadaşlarının çalışmasında; el yıkama sayesinde gastrointestinal hastalıkların %31’inin, solunum yolu enfeksiyonlarının ise %21’inin önlendiği belirtilmiştir.5 İnsan sağlığında son derece önemli olan kişisel hijyen uygulamalarının bireylerde davranış özelliği olarak kazanılmasında farklı etmenler rol oynamaktadır. Özellikle çocuk yaş grubunda aile bireyleri ve öğretmenler tarafından kazandırılan hijyen davranışları, bireyin hayatı boyunca yapacağı hijyen uygulamalarında belirleyici olmaktadır.1,6 Yurtta kalan çocuklarda, aile bireylerinin çocukta sağlayacağı hijyen davranışı üzerine etkisinin azalması beklenmektedir. Bu çalışmada Kahramanmaraş’ta bir liseye bağlı yatılı öğrenci yurdunda kalan erkek öğrencilerin kişisel hijyen konusunda yaptığı uygulamaların değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Tablo 1. Öğrencilerin el ve ayak hijyenine yönelik uygulamaları. İfadeler n Gün içerisin el yıkama sayısı % 1-3 17 13,8 4-6 47 38,2 7-9 25 20,3 ≥10 34 27,6 Evet 105 85,4 Hayır 18 14,6 Evet 98 79,7 Hayır 25 20,3 Evet 39 31,7 Hayır 84 68,3 Elinizi ne zaman yıkarsınız Yemeklerden önce Yemeklerden sonra Tuvaletten önce Tuvaletten sonra Yurda geldiğimde hemen El yıkama süreniz ne kadardır? Kendinize özel el havlunuz var mı? Ne sıklıkla ayaklarınızı yıkarsınız? Yaş olan ayaklarınızı kurular mısınız? Evet 114 Hayır 9 92,7 7,3 Evet 55 44,7 Hayır 68 55,3 ≤1 dakika 71 57,7 2-3 dakika 43 35,0 ≥4-5 dakika 9 7,3 Evet 109 88,6 Hayır 14 11,4 Yıkamıyor 6 4,9 Günde bir defa 58 47,2 Günde birden daha sık 59 48,0 Evet 58 47,2 Hayır 65 52,8 YÖNTEM Çorap değiştirme sıklığınızı Üç günde 1 ya da daha 19 15,4 belirtiniz? nadir Bu çalışma Kahramanmaraş il Merkezinde bir İki günde 1 32 26,0 liseye bağlı olan, erkek öğrenci yurdunda gerçekGünde bir ya da daha sık 72 58,5 leştirildi. 06.03.2014 tarihinde öğrencilere yönelik Kendinize özel tırnak makasınız Evet 92 74,8 yapılan kişisel hijyen eğitimi öncesinde öğrenciler var mı? Hayır 31 25,2 çalışmaya alındı. Yurtta kalan 131 öğrenci çalışma Tırnaklarınızı kesme sıklığınızı Haftada bir 83 67,5 konusunda bilgilendirildi ve onam veren 123 (%93) belirtiniz? Yaklaşık iki haftada bir 24 19,5 öğrenci çalışmaya dahil edildi. Eğitim öncesinde Rahatsızlık verene kadar 16 13,0 (>2hafta) uzun bir süre katılımcılara, araştırmacılar tarafından geliştirilen anket formu uygulandı. Öğrencilerin anket formuna hijyeni ile ağız ve diş sağlığına yönelik hijyen uygulamaları adını yazmaması ve anketleri belirlenen bir kutuya atmaları istendi. Anketin ilk bölümünde öğrencilerin sosyo- sorgulandı. Bu çalışma için Kahramanmaraş Sütçü İmam Ünidemografik verileri sorgulandı. İkinci bölümü ise öğrencilerin versitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulu’ndan Helsinki Bildirgesine kişisel hijyen uygulamalarını belirlemeye çalışan sorulardan (Seoul, 2008) uygun olarak resmi izin alındı. Ayrıca çalışmanın oluşmaktaydı. Hijyen uygulamalarında öğrencilerin el ve ayak yapıldığı Hoca Ahmet Yesevi Lisesi yatılı yurt idaresinden onay 13 Yıl: 2015 Cilt: 6 Sayı: 1 / e-ISSN 2148-550X Kahramanmaraş’ta Bir Yurtta Kalan Erkek Lise Öğrencilerinin Kişisel Hijyen Uygulamaları The Personal Hygiene Practices of Male High School Students Staying In A Dormitory in Kahramanmaraş alındı. İstatiksel analiz SPSS 20.0 programı kullanılarak yapıldı. Verilerin analizinde ortalama, frekans ve standart sapma değeri belirlendi. p<0.05 anlamlı olarak kabul edildi. rencilerin 49’unun (%39,8) en sık günde bir defa fırçaladığı belirlendi. Öğrencilerin 59’u (%48,0) daha önce hiç diş hekimine başvurmadığını ifade etti. Katılımcıların diş ve ağız sağlığına yönelik yaptığı hijyen uygulamaları tabloda belirtildi (Tablo 2). BULGULAR Tablo 2. Öğrencilerin diş ve ağız sağlığına yönelik yaptığı hijyen uygulamaları. Katılımcıların yaş ortalaması 16,70±1,30 Sorular N % (min=14, max=20) olarak saptandı. ÖğKişisel diş fırçanız var mı? Evet 107 87,0 rencilerin yurtta kaldığı süre ortalaması Hayır 16 13,0 4,40±3,01(min=1, max=14) yıl olarak belirlendi. Öğrencilerin 38’i (%30,8) lise bir, 21’i Dişinizi fırçalar mısınız? Evet 96 78,0 (%17,1) lise iki, 37’si (%30,1) lise üç ve 27’si Hayır 27 22,0 (%22,0) ise lise dördüncü sınıfta eğitim görNe sıklıkla dişinizi fırçalarsınız? Hiç 27 22,0 mekteydi. Günde bir 49 39,8 Öğrencilerin 118’i (%95,9) sabah uyanGünde iki 34 27,6 dıktan sonra yüzünü yıkadığını, 5’i (%4,1) Günde üç kez ya da daha fazla 13 10,6 Diş fırçalama tekniğiniz hangisine uyuyor? Yukarı-aşağı 33 26,8 ise yıkamadığını belirtti. Öğrencilerin 66’sı Sağdan sola 13 10,6 (%53,7) haftada bir-iki, 48’i (%39,0) haftada Dairevi 18 14,6 üç-altı, 9’u (%7,3) ise her gün veya iki günde Hepsi 58 47,2 bir defa banyo yaptığını ifade etti. KatılımcıMakine 1 0,8 ların 68’i (%55,3) haftada 1-2, 47’si (%38,2) Ne sıklıkla diş fırçanızı değiştirirsiniz? Ayda bir defa 27 22,.0 iki günde bir, 8’i (%6,5) ise her gün veya iki İki-beş ayda bir defa 43 35,0 günde bir defa iç çamaşırını değiştirdiğini beAltı aydan daha fazla 53 43,1 lirtti. Ne sıklıkla diş hekimine başvurursunuz? Daha önce hiç gitmedim 59 48,0 Öğrencilerin 17’si (%13,8) günde bir-üç Yılda bir defa 26 21,1 defa, 47’si (%38,2) dört-altı defa, 25’i (%20 Yılda iki defa 2 1,6 Dişim ağrımadıkça gitmem 36 29,3 ,3) yedi-dokuz defa, 34’ü (%27,6) ise on ve Ağız kokunuz olur mu? Evet 22 17,9 ondan fazla gün içerisinde elini yıkadığını Hayır 61 49,6 belirtti. ‘Ellerinizi ne zaman yıkarsınız’ soruBilmiyorum 40 32,5 sunu katılımcıların 114’ü (%92,7) tuvaletten sonra, 105’i (%85,4) ise yemeklerden önce olarak yanıtladı. Öğrencilerin 6’sı (%4,9) ayaklarını hiç yıkamadığını, 58’i TARTIŞMA (%47,2) günde bir defa, 59’u (%48,0) ise günde birden daha fazÇalışmamızda öğrencilerin %95,9’unun sabah uyandıkla yıkadığını belirtti. Ayrıca öğrencilerin 92’sinin (%74,8) kendi- tan sonra yüzünü yıkadığı belirlendi. Şimşek ve arkadaşlarının ne özel tırnak makası mevcut iken, 31’inin (%25,2) mevcut de- çalışmasında lise öğrencilerinin %98,1’inin sabah yüzünü yıkağildi. Katılımcıların el ve ayak hijyenine yönelik uygulamaları dığı belirtilmiştir.4 Çalışmamız literatür ile benzerlik göstermektedir. Öğrencilerin sabah yüz yıkama oranlarının yüksek olması tabloda sunuldu (Tablo 1). Katılımcıların 107’sinin (%87,0) kişisel diş fırçası varken, temizlik açısından önemli ve sevindirici bir bulgudur. Çalışmamızda katılımcıların %53,7’sinin haftada bir-iki, 16’sının (%13,0) diş fırçası olmadığı saptandı. Öğrencilerin 96’sının (%78,0) dişini fırçaladığı, 27’sinin (%22,0) ise fırça- %39,0’nın haftada üç-altı, %7,3’ünün ise her gün veya iki günlamadığı tespit edildi. Günlük diş fırçalama sıklığı olarak; öğ- de bir defa banyo yaptığı saptandı. Ayrıca öğrencilerin %55,3’ü 14 Yıl: 2015 Cilt: 6 Sayı: 1 / e-ISSN 2148-550X Kahramanmaraş’ta Bir Yurtta Kalan Erkek Lise Öğrencilerinin Kişisel Hijyen Uygulamaları The Personal Hygiene Practices of Male High School Students Staying In A Dormitory in Kahramanmaraş haftada bir-iki, %38,2’si iki günde bir, %6,5’i ise her gün veya iki günde bir defa iç çamaşırını değiştirdiğini ifade etti. Ankara’da lise öğrencilerinde yapılan bir çalışmada öğrencilerin %40,6’sının haftada 1-2, %51,9’un haftada 3-6, %7,5’inin ise her gün veya günde 2 defa banyo yaptığı belirlenmiştir.4 Ayrıca iç çamaşırı değiştirme sıklığı öğrencilerin %21,5’inde haftada 1-2, %39,0’ında 2 günde bir, %39,5’inde her gün-günde 2 defa olarak belirtilmiştir.4 Sivas’ta yapılan bir çalışmada; ilköğretim öğrencilerinin %50,2’sinin haftada bir kez, %48’inin haftada ikiüç kez, %0,7’sinin her gün banyo yaptığı ve %47,9’unun haftada bir, %37,3’ünün iki günde bir, %12,3’ünün her gün iç çamaşırı değiştirdiği saptanmıştır7. Trabzon’da yapılan çalışmada ise, ilköğretim öğrencilerinin %48,7’sinin haftada iki kez ve daha fazla, %51,3’ünün haftada ikiden az banyo yaptığını, %14,7’sinin haftada iki, %4,5’inin iki günde bir, %52,6’sının her gün iç çamaşırı değiştirdiğini saptamışlardır.8 Çalışmamızda yer alan öğrencilerin banyo yapma ve iç çamaşırı değiştirme sıklığının gerek lise gerekse ilköğretim öğrencilerinde yapılan çalışmalara göre daha düşük oranda olduğu ortaya konulmuştur. Bu durum çalışmamızdaki katılımcıların yatılı olarak yurtta kalmaları sebebiyle sıcak su bulma imkanlarının haftanın belli günlerinde ve belli saatlerinde olmasından kaynaklandığını düşünmekteyiz. Banyo gibi önemli bir hijyen davranışının uygulanmasında yatılı kalan öğrencilere iyileştirici politikaların konulması gerekmektedir. Çalışmamızda öğrencilerin %13,8’i günde bir-üç defa, %38,2’si dört-altı defa, %20,3’ü yedi-dokuz defa, %27,6’sı ise on ve ondan fazla defa gün içerisinde elini yıkadığını belirtti. Katılımcıların ellerini en sık tuvaletten sonra (%92,7) ve yemeklerden önce (%85,4) yıkadığı saptandı. Şimşek ve arkadaşları çalışmalarında; lise öğrencilerinin %39,4’ünün günde 4-6 defa elini yıkadığını belirtmiştir.4 Çalışmamızla benzer konuda yapılan, diğer çalışmalarda öğrencilerin en sık tuvaletten sonra ve yemeklerden önce el yıkadığı saptanmıştır.4,7,9 Çalışmamızda yer alan öğrencilerin el yıkama alışkanlığının literatürde yer alan çalışmalara göre daha düşük oranda olduğu görülmektedir. Gerek yapılan çalışmalarda, gerekse çalışmamızda öğrencilerin ellerini en sık tuvaletten sonra ve yemeklerden önce yıkadığı belirlenmiştir. Yemeklerden önce ve tuvaletten sonra el yıkama alışkanlığı özellikle fekal oral bulaşan enfeksiyonlar başta olmak üzere, enfeksiyon hastalıklarından korunmada büyük öne- me sahiptir. Dünya Sağlık Örgütü; düzenli el yıkamanın enfeksiyonların yayılmasını önlemede en etkili ve en düşük maliyetli hijyen uygulaması olduğunu belirtmiştir.10 El yıkama basit ve uygulanabilir bir hijyen alışkanlığı olmasına rağmen yapılan çalışmalarda çocukların el yıkama davranışını yeterli düzeyde uygulamadıkları gösterilmiştir.11-14 El yıkama alışkanlığı, el yıkama yöntem ve uygulamaları konusunda yatılı yurtta kalan öğrenciler başta olmak üzere tüm öğrencilere eğitim verilmelidir. Ankara’da yapılan bir çalışmada öğrencilerin %29,1’inin günde birden daha az, %59,3’ünün günde bir, %11,6’sının ise günde birden daha sık olarak ayağını yıkadığı saptanmıştır.4 Çalışmamızda öğrencilerin %4,9’u ayaklarını hiç yıkamadığını, %47,2’si günde bir defa, %48,0’ı ise günde birden daha fazla sefer ayağını yıkadığını belirtti. Ayrıca öğrencilerin %74,8’inin kendine özel tırnak makası mevcut iken, %25,2’sinin mevcut değildi. Çalışmamızdaki öğrencilerin ayak yıkama uygulamasının, Ankara’daki lise öğrencilerine göre daha düşük oranda olması yatılı kalınan yurtlarda banyoya ulaşmanın kendi evinde kalan öğrencilere göre daha zor olmasından kaynaklandığını düşünmekteyiz. Tırnak hijyen ve bakımı bireyin sağlığında önemli bir yere sahiptir. Çalışmamızda yer alan öğrencilerin kişisel tırnak makası olmaması önemli bir bulgu olup, yurt gibi devlet bakımında olan öğrencilere kişisel hijyen malzemelerinin devlet kurumlarınca sağlanması gerekmektedir. Çalışmamızda katılımcıların %87,0’ının kişisel diş fırçası olduğu ve %78,0’nın dişini fırçaladığı tespit edildi. Günlük diş fırçalama sıklığı olarak; öğrencilerin %39,8’inin en sık günde bir defa fırçaladığı belirlendi. Lise öğrencilerinde yapılan bir çalışmada öğrencilerin %98.6’sı kişisel diş fırçası olduğunu ve %97,2’si diş fırçaladığını ifade etmiştir.4 Ayrıca öğrencilerin %19,2’sinin günde bir, %59,1’inin günde 2, %21,7’sinin günde 3 kez veya daha fazla sayıda fırçaladığı belirtilmiştir.4 Çetinkaya ve arkadaşları ilköğretim öğrencilerinde yaptığı çalışmada öğrencilerin %39,4’ünün günde bir kez, %8,7’sinin günde iki kez, %41,6’sının her yemekten sonra dişlerini fırçaladıklarını saptamıştır.7 Kaya ve arkadaşlarının ilköğretim öğrencilerinde yaptığı çalışmada öğrencilerin %94,1’inin dişlerini fırçaladıkları, %3,9’unun sabah kalkınca, %17,6’sının kahvaltıdan sonra, %23,5’inin yatmadan önce, %54,9’unun her yemekten sonra dişlerini fırçaladıkları belirlenmiştir.15 Çalışmamızda yer alan öğrencilerin diş fırçalama alışkanlığının literatürde yer alan ça- 15 Yıl: 2015 Cilt: 6 Sayı: 1 / e-ISSN 2148-550X Kahramanmaraş’ta Bir Yurtta Kalan Erkek Lise Öğrencilerinin Kişisel Hijyen Uygulamaları The Personal Hygiene Practices of Male High School Students Staying In A Dormitory in Kahramanmaraş lışmalarda lise ve ilköğretim öğrencilerinden daha düşük oranda olduğu ortadadır. Bu durum çalışmamızdaki öğrencilerin kişisel diş fırçasının olmaması ve yatılı olarak yurtta kalmalarından kaynaklandığını düşünmekteyiz. Gençlerin ağız hijyenine yönelik davranım kazanmasında ailenin rolünün önemli olduğu rapor edilmiştir.16,17 Bu durum yatılı olarak yurtta kalan öğrencilerin ailelerinden kazandıkları kişisel hijyen uygulamalarının eksik kalmasına sebep olmaktadır. Yatılı kalan öğrencilerin bu açıkları hijyen konusunda verilecek uygulamalı eğitimler ve öğretmenlerin öğrencilere bu konuda rehberlik yapmaları ile kapatılmalıdır. Bu çalışmanın kısıtlılıkları; sadece erkek cinsiyette olan bireylerde yapılması kısıtlılığımızdır. Ayrıca kesitsel tarzda olan bu çalışmanın sadece bir yurtta yapılmış olması ve örneklem sayısının az olması önemli kısıtlılığımızdır. SONUÇ: Çalışmamızda yurtta kalan erkek lise öğrencilerin kişisel hijyen uygulamalarının yetersiz olduğu belirlendi. Gerek enfeksiyon hastalıkları gerekse diğer hastalıklara karşı mücadelede kişisel hijyen uygulamaları büyük önem taşımaktadır. Yurtta kalan öğrencilere yönelik kişisel hijyen uygulamaları konusunda eğitim verilmesi gerekmektedir. **Bu çalışma 13. Ulusal Aile Hekimliği Kongresinde (23-27 Nisan 2014, Antalya) poster bildiri olarak sunulmuştur. 16 Yıl: 2015 Cilt: 6 Sayı: 1 / e-ISSN 2148-550X Kahramanmaraş’ta Bir Yurtta Kalan Erkek Lise Öğrencilerinin Kişisel Hijyen Uygulamaları The Personal Hygiene Practices of Male High School Students Staying In A Dormitory in Kahramanmaraş KAYNAKLAR 1. Yılmaz E, Özkan S. Bir ilçede farklı yerleşim yerindeki ilköğretim 9. Güleç M, Topbaş M. İlköğretim okullarında öğrencilerin el yıkama okulu öğrencilerinin kişisel hijyen alışkanlıklarının karşılaştırılması. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2009;4(10):1-18. alışkanlıkları. Türk Hij Den Biy Dergisi 2000;5(2):71-6. 10. Snow M, White GL, Kim HS. Inexpensive and time-efficient hand hygiene interventions increase elementary school children’s hand hygiene 2. Adolesan Sağlığı ve Gelişimi Programı Rehber Kitabı. Ankara. rates. Journal of School Health 2008; 28(4):30-3. T.C Sağlık Bakanlığı, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, UNİCEF, 2002. 11. Guinan M, McGuckin M, Ali Y. The effect of a comprehensive handwashing program on absenteeism in elementary schools. Am J Infect 3. Arat A, Şimşek I, Koç Erdamar G. Yatılı ilköğretim bölge okulu II. Control 2002;30:217-20. kademe öğrencilerinin kişisel hijyen uygulamaları. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi 2014;33:58-72. 12. Hammond B, Ali Y, Fendler E, Dolan M, Donovan S. Effect of hand sanitiser use on elementary school absenteeism. American Journal of 4. Şimşek Ç, Piyal B, Tüzün H, Çakmak D, Turan H, Seyrek V. Ankara Infection Control 2000;28(5):340-6. İl Merkezindeki Bazı Lise Öğrencilerinde Kişisel Hijyen Davranışları. TAF Prev Med Bull 2010;9(5):433-40. 13. Önsüz M, Hıdıroglu S. İstanbul’da farklı iki ilköğretim okulundaki öğrencilerin kişisel hijyen alışkanlıklarının belirlenmesi. ADÜ Tıp 5. Aiello AE, Coulborn R, Perez V, Larson EL. Effect of hand hygiene Fakültesi Dergisi 2008;9(1):9-17. on infectious disease risk in the community setting: A meta-analysis. American Journal of Public Health 2008;98(8):1372-82. 14. Morton JL, Schultz AA. Healthy hands: Use of alcohol gel as an adjunct to handwashing in elementary school children. The Journal of 6. Oyibo PG. Basic personal hygiene: knowledge and practices among School Nursing 2004;20(3):161-7. school children aged 6-14 years in Abraka, Delta State, Nigeria. Continental Journal of Tropical Medicine 2012;6(1):5-11. 15. Kaya A. İlköğretim okulu öğrencilerinin kişisel hijyen alışkanlıklarının 7. Çetinkaya S, Arslan S, Nur N, Demir ÖF, Özdemir L, Sümer H. Sivas il merkezinde sosyoekonomik düzeyi farklı üç ilköğretim okulu öğren- değerlendirilmesi, Bitirme Tezi. M.Ü. Sağlık Eğitim Fakültesi, 2001. 16. Hodge HC, Holloway PJ. Factors associated with tooth brushing be- cilerinde kişisel hijyen alışkanlıkları. STED 2005;14(10):229-36. haviour in adolescents. Br Dent J 1982;152:49-51. 8. Çan G, Topbaş M. Trabzon’da iki farklı yerleşim yerindeki ilköğre- 17. Sogaard AJ, Tuominen R, Holst D, Gjermo P. The effect of 2 teach- tim öğrencilerinin kişisel hijyen alışkanlıkları. TSK Kor Hek 2004; ing programmes on the gingival health of 15-year-old school children. 3(8):70-177. J Clin Periodontol 1987;14: 165-70. 17