çok modell montaj hattı dengeleme ç n paket program ve mob lya
Transkript
çok modell montaj hattı dengeleme ç n paket program ve mob lya
ÇOK MODELL MONTAJ HATTI DENGELEME Ç N PAKET PROGRAM VE MOB LYA ENDÜSTR S NDE B R UYGULAMA Cevdet SAÇLI Selçuk Üniversitesi Mahmut TEK N Selçuk Üniversitesi Zekeriya DO AN Selçuk Üniversitesi ÖZET Montaj hatt dengeleme, montaj hattndaki görevlerin aralarndaki öncelik ili kileri göz önünde bulundurularak belirlenen bir çevirim zaman içerisinde hattn verimlili i en iyilenecek ekilde istasyonlara atanmasdr. Hattn verimli inin en iyilenmesi ço u zaman, montaj hattnda ihtiyaç duyulacak i çi (istasyon) saysnn en aza indirilmesini sa lar. Montaj hatt dengeleme problemi, hattn ekli, hatta üretilen ürün çe itlili i ve görev zamanlarnn durumu gibi de i ik açlardan snflandrlmakla birlikte, bu snfn her biri için problemin yaps ve çözüm yakla mlar arasnda baz farkllklar vardr. Bu çal mada, çok modelli montaj hatt dengeleme problemleri ile ilgili hat etkinli ini eniyilemeye yönelik yeni bir paket program geli tirilmi , geli tirilen bu yeni program Tepe Mobilya A. . ve Kenzel Mobilya Sanayi ve Ticaret Limitet irketinde uygulanm ve elde edilen sonuçlar sunulmu tur. Anahtar Kelimeler: Montaj Hatlar, Montaj Hatt Dengeleme, C # Programlama, Mobilya Endüstrisi THE DEVELOPMENT OF A SOFTWARE FOR MULTI MODEL ASSEMBLY LINE BALANCING AND AN APPLICATION IN FURNITURE INDUSTRY ABSTRACT Assembly line balancing is optimizing the line efficiency at a particular cycle time by optimizing the tasks on the assembly line, considering the priority relations between the tasks. Optimizing the efficiency of the line mostly provides reducing the number of employees that will be needed on the assembly line to the possible minimum. Assembly line balancing problems can be classified as shape of the line, product range and conditions of timing the tasks. Each of them has some differences about problem structures and its solving approaches. In this study a new software suite has been developed for optimizing the line efficiency on the multi model assembly line balancing problems and this software has been applied at Tepe Mobilya A. . and Kenzel Mobilya Sanayi ve Ticaret Ltd. ti. Results have been presented. Keywords: Assembly Lines, Assembly Line Balancing, C # Programming, Furniture Industry 590 XI. Üretim Ara trmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 1. G R Günümüzde bir yandan sürekli olarak yükselen ya am düzeyinin, di er yandan hzla artan küresel nüfusun etkisiyle geçmi e göre daha karma k ürünlerin büyük miktarda üretilmesi zorunlulu u ortaya çkm tr. Çok sayda parçadan olu an bir ürünün üretilmesi için; gerekli hammadde ve yar mamullerin, çe itli kaynaklardan optimum maliyetle ve istenilen zamanda sa lanmas, her parçann de i ik standart ve özelliklere göre i lenmesi, i lenen parçalarn istenilen yerlerde ve yeterli miktarlarda hazr bulundurulmas ve tüm bu faaliyetlerin, i gücü ve makinelerden optimum ekilde yararlanlarak son derece snrl süreler içinde gerçekle tirilmesi gerekmektedir. 1.1. Montaj Hatlar Tasarmna Giri Montaj hatt dengeleme, son elli yldr üzerinde yo un çal malar yaplan ve çözümü için de i ik yöntemler geli tirilen bir konudur. Bu problem, çe itli bölümlere ayrlarak ele almakla birlikte, geli tirilen çözüm yöntemleri de bu bölümlere göre farkllklar göstermektedir. 1.1.1. Montaj Hatlar le lgili Temel Kavramlar Montaj hatt dengeleme problemlerini nitelendiren temel kavramlar a a da verilmi tir. Montaj Hatt: Bir montaj hatt, birbirlerine bir malzeme ta ma sistemi ile ba lanm , belirli sayda ard k istasyondan meydana gelir. Görev (i): Bir montaj hattnda yaplmas gereken toplam i in bölünebilen en küçük parçasdr. Görev Zaman (ti): Bir görevin tamamlanabilmesi için gereken zamandr. stasyon (J): Montaj hattnda yaplmas gereken toplam i i olu turan görevlerden bir ksm, bu görevler arasndaki öncelik ili kileri göz önüne alnarak istasyon ad verilen yerlerde gerçekle tirilir. stasyon Zaman (Sj): Montaj hattndaki bir istasyonda yaplan görevlerin görev zamanlarnn toplam bu istasyonun istasyon zamann (i yükünü) meydana getirmektedir. Çevrim Zaman (C): Standart bir çal ma temposu ile bir montaj hattnn ucundan ard ardna iki ürün çk arasnda geçen süredir. stasyon Bo Zaman (BZ): Montaj hattndaki bir istasyonun istasyon zaman ile hattn çevrim zaman arasndaki farktr. Toplam Bo Zaman (TBZ) ve Denge Gecikmesi (DG): Montaj hattndaki istasyonlarnn bo zamanlarnn toplam, montaj hattnn toplam bo zaman olarak ifade edilir. TBZ' nin ürünün hat boyunca harcad toplam zamana oran, hattn etkinli inin bir ölçüsü olup, denge gecikmesi olarak adlandrlr. Öncelik Diyagram: Bir ürünün montaj i lemini olu turan görevler arasnda baz öncelik veya ardllk ili kileri söz konusu olmaktadr. Bir montaj hattndaki j görevinin yaplabilmesi için önce i görevinin yaplm olmas gerekiyorsa, i görevi j görevinin öncülü, j görevi ise i görevinin ardldr denir. Denge Kayb (DK): kaynaklanan bo süredir. istasyonlar arasndaki montaj i lemlerinin dengesiz bir ekilde da tlmasndan Hat Etkinli i (HE): Toplam i süresi, i istasyonlarna atanan i ö elerinin süreleri toplam olan i istasyonu süresi de erlerinin genel toplamdr. Montaj hatt, bir ürünü olu turan parçalarn, aralarndaki öncelik ili kileri gözetilerek, bir hat boyunca sralanan i istasyonlarnda birle tirildi i üretim sistemleridir. Montaj hatt, her birinde bir veya birden fazla i lemin yapld i istasyonlar ve bunlar birbirine ba layan ta ycdan olu maktadr (Acar ve E ta , 1986). Kitle üretim sistemlerinin en önemli ö esi olan montaj hatlar, çe itli kriterlere göre çok farkl ekillerde snflandrlabilmektedir. Montaj hatlar ürün çe itlili ine göre genel olarak üç gruba ayrlmaktadr (Chakravarty,1985): 1. Tek modelli (simple) montaj hatt 2. Çok modelli (multi-model) montaj hatt 3. Karma modelli (mixed-model) montaj hatt 591 C. Saçl, M. Tekin, Z. Do an Ba langçta tek bir ürünün üretilmesi için tasarlanan montaj hatlar kullanlmakta iken, kitle üretim sistemlerinin geli mesine paralel olarak çok modelli ve karma modelli montaj hatlarnn kullanmlar gündeme gelmi tir. Tek Modelli Hatlar: Tek modelli montaj hatlar, tek tip bir ürünün veya modelin üretildi i montaj hatlardr. Talep düzeyi montaj hatt kapasitesinin tamamn kullanacak kadar büyüktür. Tek modelli montaj hatlarnn temel yönetim problemleri; çevrim süresinin belirlenmesi, i istasyonu say ve srasnn belirlenmesi ve en önemlisi montaj hattnn dengelenmesidir. Çok Modelli Hatlar: Çok modelli hatlarda farkl ürünler veya ayn ürünün iki veya daha çok benzer tipi, ayr y nlar halinde üretilir. Her model, bu hat üzerinde ayr bir y n olu turur. Ürünler veya modeller, genellikle i ö elerinin benzer bir srasn gerektirir. Bu nedenden dolay, de i ik modellerin üretimi için ayn hat kullanlabilir. Çok modelli montaj hatlarnda, her modelin üretimi için hat dengeleme problemleri birbirlerinden ba msz olarak tek model montaj hatt dengeleme yöntemleriyle çözümlenebilir (Hasgül, 1999). Karma Modelli Hatlar: ki veya daha çok benzer ürünün veya bir ürünün de i ik modellerinin, ayn anda ve kar k olarak üretildi i montaj hatlardr (Acar ve E ta , 1991). Bu tür üretimde, kuramsal olarak büyük miktarlarda bitmi ürün stoklarna gereksinim olmayp, çok modelli hatlarn tersine, tüketicinin istekleri, sürekli bir ekilde yaplan üretimle kar lanr. 2. MONTAJ HATTI DENGELEME PROGRAMI Bu çal mada montaj hatt dengeleme programnn yazm için C# programlama dili kullanlm tr. C# programlama dili, C/C++ ve Java dillerinden türeyen, güçlü, basit, esnek, tip güvenli, modern ve Microsoft. NET platformu için özel geli tirilmi bir programlama dilidir. C#, programclarn yaygn bir biçimde kulland C/C++ ve Java dillerine benzerli i ile tannan bir programlama dilidir. lk a amada çok benzer bir dil olarak görünse de bu iki dilden farkl birçok özelli e sahiptir. C #, .NET için Microsoft tarafndan geli tirilen ve programlama alannda C/C++ ve Javann güzel özelliklerini alp, bu dillerin tehlikeli olabilecek özelliklerini d arda brakan bir dildir. C#, C/C++ dilinden farkl olarak tamamyla nesneye yöneliktir. int, double gibi temel veri türleri dahi birer nesne olarak tanmlanm tr. Java dilinden farkl olarak C# dilinde i aretçiler (pointer) kullanlabilmektedir. C# programlama dilinin tercih edilme nedenleri: Ö renilmesi kolaydr, Nesne yönelimli programlamaya tam destek vermektedir, Yüksek verime sahiptir, Güç ve kolaylk arasnda dengededir, Xml deste i sunmaktadr, Windows Forms mant n destekler, Internet teknolojilerinin geli imine uyum sa layabilmi modern bir dildir. C# programlama dili ile yaplabilecekler: Konsol tabanl uygulama geli tirme, C# ile Windows için geli mi , güçlü, hzl ve güvenli programlar yazlabilir. ASP.NET için en uygun dildir. ASP.NET, ASP gibi script yorumlamal olmayp tamamen nesne yönelimli haldedir. C# bu konuda büyük kolaylklar sa lamaktadr. C# ile Web Servisleri geli tirmek oldukça kolay ve hzl bir hal almaktadr. Mobil uygulama geli tirebilir (http://members.comu.edu.tr). 2.1. Programn Arayüz Tantm Bu program çok ve kar k modelli deterministik düz montaj hatt dengeleme problemlerinin çözümü için geli tirilmi tir. Bu problemlerden birisi montaj hattnda yaplan görevlerin hattaki i istasyonlarna atanmas problemidir. Montaj hattnda yaplacak görevlerin öncül ardl ili kilerine dikkat edilerek i 592 XI. Üretim Ara trmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 istasyonlarna e zamanl da tlmas amaçlanmaktadr. Böylece atl zamanlar en aza indirilerek hattn verimlili inin artrlmas amaçlanmaktadr. Öncül; bir görev yaplmadan önce yaplmas zorunlu olan görevleri; ardl ise bu görevden sonra yaplacak görevleri tanmlamakta kullanlmaktadr. Belirtilen çevrim süresinde yaplacak görevlerin i istasyonlarna atanmas i lemine bir dengeleme i lemi denir. Program kullanlarak çok sayda dengeleme i lemi gerçekle tirilebilmekte ve kullancya opsiyonel olarak seçme imkân sa lanmaktadr. Programn algoritmas, birbirine paralel be montaj hatt ve bu hatlara dik ön montaj hatlarna göre tasarlanm tr. Bu programn ekran görüntüsü ekil 1.de verilmi tir. ekil 1. Montaj Hatt Dengeleme Programnn Ekran Görüntüsü 2.1.1. Dosya lemleri Programn bu bölümü montaj dengeleme program kullanlarak tasarlanacak olan i için dosya kaytlaryla ilgili i lemlerin yapld ksmdr. Burada daha önce tasarlanan dosyalara ula lmakta veya yeni dosya tasarlama i i yaplmaktadr. ekil 2.de dosya i lemleri ekran görüntüsü yer almaktadr. ekil 2. Dosya lemleri Ekran Görüntüsü Dosya Ad: Daha önceden kaydedilen dosyay seçmek veya listelemek için kullanlmakta ve kaytl dosyalara hzl bir ekilde eri ilmesine olanak sa lamaktadr. ComboBox kutusunun yanndaki ok i aretine baslarak dosyalar görüntülenmektedir. Aç: Daha önce tanmlanan dosyalar listeden seçilerek açlmaktadr. Üzerinde dengeleme i lemi yaplmak istenen dosyalara buradan ula lmaktadr. Kontrol paneli üzerinde bulunan ve dengeleme i lemlerinde kullanlan butonlar bu bölümden bir dosya açldktan sonra aktif hale gelmektedir. Sadece montaj yaplacak ürün miktar yazlp dengele komutu ile dengeleme i lemi en büyük istasyon süresi çevrim süresi olarak kabul edilip gerçekle tirilebilmektedir. Yeni Kayt: Yeni dosya tanmlamas yaplmaktadr. Bir ürünle ilgili veri giri i yaplmadan önce dosya ismi gerekmektedir. Burada kullanlacak dosya ismi üretilecek ürünün ismi veya kodu olabilir. Bu isim girildikten sonra Kayt lemleri bölümü aktif olmakta ve veri giri i yaplmasna izin verilmektedir 593 C. Saçl, M. Tekin, Z. Do an Farkl Kaydet: Daha önce tasarlanan dosyay farkl kaydetmek için kullanlmaktadr. Montaj hattnda üretilecek ürünle benzer özellikte ürünler olabilir. Ayn üründen fakl renkte ya da ebatta üretilmek istenebilmektedir. Bu bölüm çok ve kar k modelli ürünlerin veri giri ini daha kolay hale getirmek için kullanlmaktadr. Sil: Tasarlanan dosyay silmek için kullanlmaktadr. Daha önce veri giri i yaplm ürünlerden üretimden kaldrlmak istenenler olabilmekte veya ürün üzerinde de i iklik yaplarak yeni bir ürün geli tirilebilmektedir. Bu gibi durumlarda önceki ürünle ilgili verilerin tutulmas istenmeyebilir. Bu bölüm kullanlarak ürünle ilgili veriler silinebilmektedir. 2.1.2. Kayt lemleri Programn bu ksmnda montaj hatt dengeleme program kullanlarak tasarlanacak olan ürünler için i lem öncesi tanmlamalar, montaj hatt i lemleri ve programn kullanm ile bilgilerinin yer ald ksmdr. ekil 3.de kayt i lemleri ekran görüntüsü yer almaktadr. ekil 3. Kayt lemleri Ekran Görüntüsü lem Öncesi (Alt Montaj) Hatt: Birbirine monte edilecek parçalarn montaj hattna girmeden parçalar üzerinde yaplacak i lemler bu hatlarda gerçekle tirilmektedir. Bu hatlar montaj hatlarna dik ve birbirine paralel hatlardan olu ur. ekil 4.de i lem öncesi ekran görüntüsü yer almaktadr. ekil 4. lem Öncesi Ekran Görüntüsü Montaj i leminden önce, montajlanacak parçalarn montaja hazr hale getirilmeleri gerekmektedir. Bu i lemler montaj hatlarna 90° dik olan alt montaj hatlarnda gerçekle tirilmektedir. Alt montaj hatlar birbirine paralel hatlardan olu maktadr. Montaja hazrlk a amasnda parçalar üzerinde yaplacak i lemler bu hatlarda yaplarak montaja hazr hale getirilmektedir. Bu hatlar üzerinde yaplacak i lemlerin süreleri önceden belirlenmekte ve üretilecek ürünün miktarna göre hattn çal ma süresi hesaplanmaktadr. Bu hatlarda dengeleme i lemi; hatlardan çal ma süresi en az olan yani i ini önce bitiren i çinin di er hatlarda çal ma süresi en uzun olan hatta geçerek kalan i i beraber bitirmesi sa lanarak yaplmaktadr. Böylece bütün hatlardan maksimum verim elde edilmeye çal lmaktadr. Bu hatlarda nitelikli i çiler çal trlmaktadr. Programda bu hatlarla ilgili veriler i lem öncesi bölümünden girilir. Bölümde her bir parça ayr ayr tanmlanr. Üzerinde i lem yaplacak parçann ad i in ad bölümünden girilir. Bu parçadan bir üründe kaç tane oldu u adet bölümünden ve bu i lemin kaç ki i tarafndan yapld da i çi says bölümünde tanmlanmaktadr. Bir parça üzerinde birden fazla i lem gerçekle tirilebilir. Bu bilgiler i lem bölümünden girilmektedir. Bu i lemler öncül ardl ili kisine göre tanmlanmakta ve her bir i lemin ne kadar sürede tamamland ise süre bölümünden tanmlanmaktadr. ekil 5.de i lem öncesi veri giri i algoritmasnn ak emas yer almaktadr. 594 XI. Üretim Ara trmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 ekil 5. lem Öncesi Veri Giri i Algoritmasnn Ak emas Bu hatlarda i lenmek üzere 100 adet parça giri i ve bu parçalar için 1000 adet i lem tanmlamas yaplabilmektedir. Girilen veriler listele bölümünden görüntülenebilmektedir. Veri giri inde herhangi bir hata yaplm ise düzelt komutu ile düzeltme i lemi gerçekle tirilmektedir. Montaj Hatt: Montaja hazr hale getirilmi parçalarn üzerinde yaplacak i lemler bu montaj hatt bölümünden belirlenmektedir. Bu bölümde birbirine paralel 5 montaj hatt bulunmaktadr. Bu hatalarda 100 adet i istasyonu ve bu istasyonlarda i lenmek üzere 1000 farkl i lem tanmlanabilmektedir. ekil 6.da montaj hatt ekran görüntüsü yer almaktadr. ekil 6. Montaj Hatt Ekran Görüntüsü Ön montaj hatlarnda montaja hazr hale getirilen parçalarn birle tirme i lemleri montaj hatlarnda gerçekle tirilmektedir. Bu i lemler belirlenen çevrim süresini a mayacak ekilde montaj hatt üzerindeki i istasyonlarndaki i çiler tarafndan yaplmaktadr. Çevrim süresi belirlenirken çevrim süresinin en büyük süreli i süresinden küçük olmamas gerekmektedir. En büyük i lem süresinden daha küçük çevrim süresi yazld takdirde program en büyük i lem süresini çevrim süresi olarak kabul etmektedir. Program i istasyonlarna i atamalarn bu çevrim süresini a mamak ko uluyla öncül ardl ili kilerini dikkate alarak gerçekle tirmektedir. Bir istasyona bir i atamas yapldktan sonra i süresi çevrim süresinden çkarlarak kalan süre hesaplanmaktadr. Bu süreye göre istasyona yeni bir i atamas daha yaplabilmektedir. Bu atama i lemleri cevrim süresine en yakn de er elde edilerek istasyondan maksimum verimin alnmas sa lanmaktadr. Bütün i istasyonlarna i atamas yapldktan sonra her bir istasyonun verimlili i hesaplanmaktadr. Bu hesaplama istasyonun çal ma süresinin cevrim süresine bölünmesiyle elde edilmektedir. Her bir istasyonun verimleri toplanp istasyon saysna bölünerek hattn verimlili i hesaplanmaktadr. ekil 7.de montaj hatt veri giri i algoritmasnn ak emas yer almaktadr. 595 C. Saçl, M. Tekin, Z. Do an ekil 7. Montaj Hatt Veri Giri i Algoritmasnn Ak emas Programda bu dengeleme i lemleri ile ilgili veriler montaj hatt bölümünden girilmektedir. Montaj hatt üzerinde yaplacak i in ad veya kodu i in ad bölümünden girilmektedir. Bu i in yaplma süresi öncül ardl ili kileri ve bu i lemin kaç i çi tarafndan yaplaca ilgili bölümlere girildikten sonra ekle butonuna baslarak yeni bir i lemle ilgili veri giri i yaplabilmektedir. Girilen veriler listele butonuna baslarak görülebilmektedir. Hatal bir veri giri i yaplmas durumunda listeden hatal veri bulunarak üzerine çift tklamak suretiyle verilerin veri giri i bölümüne atanmas sa lanmaktadr. Gerekli düzeltme i lemleri yapldktan sonra düzelt butonuna baslarak düzeltme i lemi yaplmaktadr. Yardm: Kayt i lemleri bölümündeki i lem öncesi ve montaj hatt ile ilgili i lemlerin nasl yapld hakknda bilgiler verilerek kullanclarn hata yapmalarn önlemek için olu turulmu bir bölümdür. 2.1.3. Veri Giri i Programn bu ksmnda montaj hatt dengeleme program kullanlarak tasarlanacak i in miktarnn girildi i, çevrim süresinin belirtildi i, kaç hat kullanlaca nn seçildi i, dengeleme i inin yapld , dengeleme i i ile ilgili geli mi bilgilerin verildi i ve dengeleme bilgilerinin yazld ksmdan olu maktadr. ekil 8.de kayt ekran görüntüsü yer almaktadr. ekil 8. Veri Giri Ekran Görüntüsü Adet: Üretilecek ürün miktarnn girildi i ksmdr. Kullancya üretilmek istenen ürünün fakl adetlerdeki verimlerini görerek seçme imkân tannmaktadr. Çevrim: Çevrim süresinin girildi i ksmdr. Çevrim süresi üretim bandnn bekleme süresi olarak tanmlanabilir. Bu süre de i tirilerek fakl verim sonuçlar elde edilebilmektedir. Bu süre en büyük süreli görev süresi ve toplam görev süreleri arasnda bir de er alabilir. Çevrim süresi arttrlarak i çi says azaltlabilir veya ksaltlarak üretimin hzlandrlmas sa lanabilmektedir. Hat: Program, birbirine paralel be adet üretim band varsaylarak tasarlanm tr. Üretilmek istenen ürünün hangi bantta üretilece i opsiyonel olarak seçilebilmektedir. htiyaca göre ayn ürün birden fazla hatta üretilebilmekte veya farkl ürünlerin ayn anda istenilen hatlarda üretilmesi sa lanabilmektedir. Hat says arttrlarak üretim hz, esneklik ve mü teri memnuniyeti arttrlabilmektedir. 596 XI. Üretim Ara trmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 Yazdr: Dengeleme i lemi bilgilerinin yazc çkts alabilindi i ksmdr. Dengeleme i lemin sonuçlarnn görüntülenmesine olanak sa lar. Dengeleme i lemi tamamlandktan sonra hangi hatlarda üretim yaplaca , i istasyonlarndaki görev da lm, üretim zaman, verimlilik gibi bilgilerin çktsnn alnmasnda kullanlmaktadr. Dengeleme: Daha önceden veri giri i yaplm ürünlerden istenilen adet ve çevrim süresinde üretim yaplmas gerekli i atamas ve verim hesaplamalarnn yaplmas için kullanlmaktadr. atamalar girilen cevrim süresi ve öncül ardl ili kileri dikkate alnarak yaplr. Programn kullanlan dengeleme i lemlerinin çözümüne ili kin admlar a a da verilmektedir. 1. Görev listesindeki görevlerden öncülü olmayanlar görevler bulunur. 2. Görevlerden biri seçilir ve yeni bir istasyon açlr, görev bu istasyona atanr. Görev süresi istasyonun çal ma süresine eklenir. 3. Görev listesinden yeni bir görev seçilir ve istasyona atanr, atanan bu yeni görevin süresi de istasyonun çal ma süresine eklenir. 4. stasyonun çal ma süresinin çevrim süresini a p a mad kontrol edilir. 5. stasyonun çal ma süresi çevrim süresini a myorsa yeni bir i atamas için 3. adma geri dönülür. atamas sonucu çal ma süresi çevrim süresini a yorsa yeni bir i istasyonu açlr ve i atamas bu istasyona yaplr. 6. Görev listesindeki tüm görevler atanana kadar bu i leme devam edilir. Geli mi : Montaj hatlarnn dengelenme i lemlerinde birden fazla çevrim de eri kullanlarak fakl verim de erleri elde edilebilir. Bu bölüm; en büyük süreli görev süresi ve tüm görevlerin toplam süreleri arasnda kalan farkl verim de erlerini % olarak hesaplamak için kullanlmaktadr. Kullanc, fakl çevrim de erlerindeki dengeleme sonuçlarn görerek istenilen artlarda üretim yapmasna olanak sa lanmaktadr. 2.1.4. Gantt lemleri Dengeleme i lemleri gerçekle tirildikten sonra istenilen adet ve çevrim de erleri için üretim artlarnn belirlendi i bölümdür. Bu bölüm dengeleme i lemi tamamlanan ürünlerin üretim zamanlarnn ve srasnn belirlenmesinde kullanlmaktadr. ekil 9.da Gantt i lemleri ekran görüntüsü yer almaktadr. ekil 9. Gantt lemleri Ekran Görüntüsü Dengeleme i lemleri yapldktan sonra Gantt butonuna basld nda ekil 10.da görüldü ü üzere Gantt sonuç ekran ortaya çkmaktadr. stenilen sayda ve çevrim de erinde üretilmek istenen ürünün ön montaj hatlarnda ve montaj hatlarnda ne kadar sürede üretilece i hakknda bilgi hesaplanarak ekranda görüntülenmektedir. ekil 10. Gantt lemleri Sonuç Ekran Görüntüsü Ayrca :butonuna tklanarak üretim miktar belirlenmi ve istenilen çevrim süresinde dengelenmi ürünlerin gün içerisinde üretiminin planlanmasnn yapld bölüme geçilebilmektedir. Önceden tanmlanm ve istenilen adet ve çevrim süresinde dengelenmi ürünlerin gün içerisinde üretiminin planlanmas gerekmektedir. ekil 11.de Gantt i lemleri bilgi giri ekran görüntüsü yer almaktadr. 597 C. Saçl, M. Tekin, Z. Do an ekil 11. Gantt lemleri Bilgi Giri Görüntüsü Dengeleme i lemleri sonucunda ön montaj hatlarnda ve montaj hattnda üretim süreleri belirlenmi ürünlerin üretime ba lama, i bittikten sonra hangi ürünün üretime alnaca , hangi saatlerde hangi ürünlerin üretilece i gibi üretim planlar bu bölümde olu turulmaktadr. Ön montaj hatlar ve montaj hatt için ayr ayr i ba lama süreleri tanmlanabilir. Bu ekilde hattn dengeli bir ekilde çal mas sa lanmaktadr. bitiminde bir sonraki i in ba lama zaman bu bölümden ayarlanabilir. Gün içerisinde mola verilip verilmeyece i verilecekse ne kadar süre mola verilece i opsiyonel olarak girilebilir. zin günleri bölümünden fabrikann çal ma zamanlar ayarlanabilir. Bu bölümde üretimin yaplmayaca günler belirlenerek o günlere i atamas yaplmamas sa lanmaktadr. 3. MONTAJ HATTI DENGELEME PROGRAMI UYGULAMALARI 3.1. Dilara 4 Kapakl Çekmeceli Konsol (D LARA KONSOL) Uygulamas Kurumun onaylad montaj süresi 1 ürün için 1 i çi ile 90 dakikadr. Elde edilen programla 110 saniyelik çevrim süresi ile bu süre 75,6 dakikaya indirilebilmi tir. Montaj hattnda çal an i çilerin nitelikli olmas sebebi ile i çiler hat boyunca ihtiyaç duyulan bütün istasyonlarda görev yapabilmektedirler. Dengele komutu ile yaplan dengelemede 20 ki i alt montaj ve 16 ki i son montajda olmak üzere 36 ki i çal maktadr. Bu durumda hat etkinli i %93,65 olarak hesaplanm tr. Sonuç olarak yaplan programla geleneksel üretime göre D LARA Konsol montajnda %16lk bir verimlilik art sa lanm tr. Tablo 1. Dilara Konsol için Farkl Çevrim Zamanlarnda Hat Dengeleri Çevrim Süresi (s) 110 112 130 145 150 166 178 çi Says (Ki i) 16 15 14 13 12 11 10 Süre (min) Verim (%) 18 18 21 24 25 27 29 90,36 95,09 88,22 85,69 90,36 89,82 93,07 Çevrim Süresi (s) 210 224 315 384 505 761 1491 çi Says (Ki i) 9 8 6 5 4 3 2 Süre (min) Verim (%) 35 37 52 64 84 126 248 88,75 95,09 94,97 97,07 98,42 97,96 100,00 Tablo 1.de verilen sonuçlar incelendi inde farkl çevrim sürelerinde optimal sonuçlarn bulundu u görülecektir. Bulunan sonuçlara göre yukardaki tabloda koyula trlm satrlardan mevcut i çi says, i yükü durumu, teslim süreleri vb. durumlara göre planlama sorumlular tarafndan tercihler yaplarak istenilen çevrim süresine göre atamalar yaplabilmektedir. stasyon saysna göre %85,69dan %!00e varan çok sayda optimum çözüm önerileri sunulmu tur. 598 XI. Üretim Ara trmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 3.2. Dilara TV Dolab Uygulamas Kurumun onaylad montaj süresi 1 ürün için 1 i çi ile 60 dakikadr. Elde edilen programla 110 saniyelik çevrim süresi ile bu süre 47,7 dakikaya indirilebilmi tir. Dengele komutu ile yaplan dengelemede 9 ki i alt montaj ve 12 ki i son montajda olmak üzere 21 ki i çal maktadr. Bu durumda hat etkinli i %92,95 olarak hesaplanm tr. Sonuç olarak yaplan programla geleneksel üretime göre D LARA TV dolab montajnda %20,5lik bir verimlilik art sa lanm tr. Tablo 2. Dilara TV Dolab için Farkl Çevrim Zamanlarnda Hat Dengeleri Çevrim Süresi (s) 110 117 133 146 164 199 çi Says (Ki i) 12 11 10 9 8 7 Süre (min) Verim (%) 18 19 22 24 27 33 90,93 93,93 91,81 94,09 95,73 92,04 Çevrim Süresi (s) 227 281 379 554 1099 çi Says (Ki i) 6 5 4 3 2 Süre (min) Verim (%) 37 46 63 92 183 96,83 97,78 96,66 99,19 100,00 Tablo 2.de verilen sonuçlar incelendi inde farkl çevrim sürelerinde optimal sonuçlarn bulundu u görülecektir. Bulunan sonuçlara göre yukardaki tabloda koyula trlm satrlardan mevcut i çi says, i yükü durumu, teslim süreleri vb. durumlara göre planlama sorumlular tarafndan tercihler yaplarak istenilen çevrim süresine göre atamalar yaplabilmektedir. stasyon saysna göre %90,93ten %100e varan çok sayda optimum çözüm önerileri sunulmu tur. 3.3. K120 Plazma TV Ünitesi Uygulamas Kurumun onaylad montaj süresi 1 ürün için 1 i çi ile 45 dakikadr. Elde edilen programla 90 saniyelik çevrim süresi ile bu süre 19,25 dakikaya indirilebilmi tir. Dengele komutu ile yaplan dengelemede 4 ki i alt montaj ve 12 ki i son montajda olmak üzere 16 ki i çal maktadr. Bu durumda hat etkinli i %87,26 olarak hesaplanm tr. Sonuç olarak yaplan programla geleneksel üretime göre K120 montajnda %57lik bir verimlilik art sa lanm tr. Tablo 3. K120 için Farkl Çevrim Zamanlarnda Hat Dengeleri Çevrim Süresi (s) 90 91 100 111 131 151 çi Says (Ki i) 12 11 10 9 8 7 Süre (min) Verim (%) 15 15 16 18 21 25 84,44 91,87 92,89 94,14 91,17 92,27 Çevrim Süresi (s) 169 217 283 422 836 çi Says (Ki i) 6 5 4 3 2 Süre (min) Verim (%) 28 36 47 70 139 98,93 96,31 98,47 99,05 100,00 Tablo 3.de verilen sonuçlar incelendi inde farkl çevrim sürelerinde optimal sonuçlarn bulundu u görülecektir. Bulunan sonuçlara göre yukardaki tabloda koyula trlm satrlardan mevcut i çi says, i yükü durumu, teslim süreleri vb. durumlara göre planlama sorumlular tarafndan tercihler yaplarak istenilen çevrim süresine göre atamalar yaplabilmektedir. stasyon saysna göre %84,44den %!00e varan çok sayda optimum çözüm önerileri sunulmu tur. 3.4. K133 Konsollu Plazma TV Ünitesi Uygulamas Kurumun onaylad montaj süresi 1 ürün için 1 i çi ile 50 dakikadr. Elde edilen programla 90 saniyelik çevrim süresi ile bu süre 37 dakikaya indirilebilmi tir. Dengele komutu ile yaplan dengelemede 4 ki i alt montaj ve 13 ki i son montajda olmak üzere 17 ki i çal maktadr. Bu durumda hat etkinli i %93 olarak hesaplanm tr. . Sonuç olarak yaplan programla geleneksel üretime göre K133 montajnda %26lk bir verimlilik art sa lanm tr. 599 C. Saçl, M. Tekin, Z. Do an Tablo 4. K133 için Farkl Çevrim Zamanlarnda Hat Dengeleri Çevrim Süresi (s) 90 100 111 116 133 156 çi Says (Ki i) 13 12 11 10 9 8 Süre (min) Verim (%) 15 16 18 19 22 26 91,39 89,73 88,92 94,54 92,76 90,38 Çevrim Süresi (s) 138 206 252 331 494 987 çi Says (Ki i) 7 6 5 4 3 2 Süre (min) Verim (%) 28 34 42 55 82 164 97,92 95,83 97,92 99,40 99,90 100,00 Tablo 4.da verilen sonuçlar incelendi inde farkl çevrim sürelerinde optimal sonuçlarn bulundu u görülecektir. Bulunan sonuçlara göre yukardaki tabloda koyula trlm satrlardan mevcut i çi says, i yükü durumu, teslim süreleri vb. durumlara göre planlama sorumlular tarafndan tercihler yaplarak istenilen çevrim süresine göre atamalar yaplabilmektedir. stasyon saysna göre %88,92den %100e varan çok sayda optimum çözüm önerileri sunulmu tur. 4. SONUÇ Günümüz küresel rekabet ortamnda i letmeler hzla de i en mü teri beklentilerine yant verebilmek için mü teri odakl üretime yönelmek zorundadrlar. Mü teri odakl üretim ürün/model saysnda önemli bir art anlamna gelirken ayn zamanda maliyetleri de önemli ölçüde arttrmaktadr. Dolays ile çok ve kar k modelli montaj hatt dengeleme; mü teri tatminini sa layan i letmeler açsndan ürün çe itlili i ve maliyet yönünden büyük önem ta maktadr. Tasarlanan paket program, ö renilmesi ve kullanlmas açsndan kolay bir programdr. Nesne yönelimli ve görsel olan programa internet a üzerinden uzaktan eri im de mümkündür. C# programlama dili ile yazld ndan ve Windows i letim sistemlerine uyumlu oldu undan program kullanmak için programlama dillerinin bilgisayarlarda yüklü olmas gerekmez. Windows i letim sistemli herhangi bir bilgisayara paket program eklinde yüklenilir ve hemen kullanlabilir. Program kullanmak için bilgisayar alannda uzman olmak gerekmemekte ve i letmede çal an herkes tarafndan çal trlabilmektedir. Ayn tüketici kitlesine hitap eden çok sayda i letmenin bulundu u bir sektörde; kalite, fiyat, hz, esneklik, farkllk, yenilikçilik, vb. açlardan üstünlü e sahip olmayan bir i letmenin, sektörde rekabet üstünlü ü elde edebilmesi mümkün olamamaktadr. Bir üretim sisteminde verimlili in artrlabilmesi dura an i lem ortamlar veya dura an ürün ortamlar ile mümkün olabilmektedir. Dura an bir i lem ortam; dü ük hazrlk zamanlarndan, i lem zamanlarndaki dü ük farkllklardan veya az sayda i lemden meydana gelmektedir. Bununla birlikte, mü teri beklentilerindeki hzl de i im ve artan seçicilik sonucu beyaz e ya, otomotiv, tekstil, mobilya ve di er tüketim mallar sektörlerinde dura an ürün ortamlarnda faaliyet göstermek neredeyse mümkün de ildir. Yaplan program sayesinde i letmelerin gamndaki ürünlerin çe idi ne kadar çok olursa olsun montaj ve mü teriye sevki ile ilgili reaksiyon zaman ksalacak, i letme esnekli i artacak, stok miktar azalacak, devir hz artacak, nakit ak dengelenecek, kalite ve kâr yükselecektir. 5. TE EKKÜR Bu çal mann uygulama ksmn gerçekle tirmemdeki katk ve desteklerinden dolay Tepe Mobilya A. . Genel Müdürü Sayn Hanifi ARABACI, Teknik Koordinatör Sayn Ylmaz ERTÜRK, Üretim Müdürü Sayn Abdullah ÇET NKOL, tüm Tepe Mobilya çal anlar, Kenzel Mobilya Pazarlama Sanayi ve Ticaret Limitet irketi Yönetim Kurulu Ba kan Sayn Hasan YILMAZ, letme Müdürü Sayn Ali hsan YILMAZ ve Kenzel çal anlarna te ekkürlerimi sunarm. KAYNAKÇA Acar, N., E ta , S., (1986), Kesikli Seri Üretim Sistemlerinde Planlama ve Kontrol Çak malar, Milli Prodüktivite Merkezi Yaynlar, No:309, Ankara, 2. Basm. Acar, N., E ta , S., 1991. Kesikli Seri Üretim Sistemlerinde Planlama ve Kontrol Çal malar, Milli Prodüktivite Merkezi Yaynlar No: 309, Ankara. 600 XI. Üretim Ara trmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 Chakravarty, A. K., Shtub, A., 1985. Balancing Mixed Model Lines With In- Process Inventories, Management Science, 31, 1161-1174. Hasgül, S., (1999). Çok Seviyeli Üretim Sistemlerinde Karma Modelli Montaj Hatt Sralama Problemleri ve Yeni Çözüm Önerileri, Osmangazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Eski ehir. http://members.comu.edu.tr/boraugurlu/courses/bm230/week9/hafta9.pdf. Saçl, C., (2010), Montaj hatt dengeleme Problemleri çin Yeni Modeller ve Panel Mobilya Üreten letmelerde Uygulamalar, Yaynlanmam Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. 601