TDV DIA - İslam Ansiklopedisi
Transkript
TDV DIA - İslam Ansiklopedisi
ALTUNlZADE iSMAiL ZÜHDÜ PAŞA Altuncuzade Tekkesi, mimari prograve ebadı asgari ölçülerde tutulmuş mütevazi bir zaviyedir. Yan yana inşa edilmiş ve bir duvarla aralarında bağ lantı kurulmuş iki kanattan oluşan yapının batıdaki kanadı tek katlı tevhidhaneyi, doğudaki kanadı ise iki katlı harem-selamlık bölümünü ihtiva eder. Tevhidhane, kareye yakın dikdörtgen planlı ufak bir mekandır ve her yönüyle alelade bir son devir mescidini andır maktadır. Duvarları moloz taş ve tuğ layla gelişigüzel örülmüştür ve halen mevcut bulunmayan örtüsünün de kiremitH bir ahşap çatı olduğu anlaşılmak tadır. Doğu yönünden girilen tevhidhanenin tuğla ile örülmüş basık kemerli beş adet penceresi vardır. Batı duvarı tamamen ortadan kalkmış, kuzey duvarı ise kısmen çökmüştür. Mihrap basık kemerlidir ve dışarıya çıkıntı yapmamaktadır. Doğu duvarı boyunca alttaki erkeklere, üstteki kadınlara mahsus iki mahfilin uzandığı, izlerden belli olmaktadır. Ahşap üst katı ortadan kalkmış olan harem-selamlık binasının zemin kat duvarları, tevhidhane duvarlarında da kullanılan tuğlalarla örülmüş tür. Tekkenin iki kanadı arasında, kuzey duvarında basık kemerli geniş bir penceresi bulunan üstü açık küçük bir avlu yer almaktadır. mı BİBLİYOGRAFYA: Evliya Çelebi, Seyahatname, ı , 256; Ayvansaray], Hadfkatü '/-cevami", ı , 180; Asitane Tekkeleri, s. 9 ; MecmQa-i Cevami', 1, 8·9, nr. 10; Bandırmalızade . MecmQa-i Tekaya, istanbul 1307, s. 9; Osman!L Müelli{leri, 1, 182. Iii M. BAHA TANMAN Altuniziide isma il Zühdü Paşa'nın portresi IAUe koleksiyonu! derildiği sırada . onun da Kaşgar'da bir arazi satın aldırıp üzerine bir kütüphane yaptırdığı bilinmektedir. Halen Üsküdar'da adını taşıyan Altunızade mahallesindeki cami ile külliyesinin bazı binaları ise halka hizmete devam eder durumdadır. Savaş öncesi ve sonrası gösterdiği bu faaliyetlerden dolayı kendisine ikinci rütbeden Al-i Osmani nişanı verilmiş ve kağıt paranın kaldırılması ile ilgili olarak kurulan İlgii-i Kavaim Komisyonu'nun reisliğine getirilmiştir. Bu görevi sırasında şahsına ait 50.000 altın lira tutarında kağıt parayı karşılığını almadan hükümete vermiştir. 1880'de vezir rütbesiyle Ayan azalığı na, daha sonra da Muhacirin Komisyonu reisliğine tayin edildi. Bu görevinde iken 1887' de külliyesinin karşısındaki konağında vefat etti. Mezarı Altunızade Camii'nin haziresinde, mihrabın önündedir. BİBLİYOGRAFYA : bina eminliğine tayin edildi. Daha sonra aynı görevi Daimabahçe Sarayı, Zeytinburnu Fişek Fabrikası ve Paşabahçe Şi şe, Mum ve Kağıt Fabrikası inşaatların da da başarıyla yürütmesi üzerine, "Ola sanisi" rütbesi ile Dar-ı Şüra- yı Askeri azalığına getirildi. Ayrıca kendisine "mimar ağalığı" unvanı verildi. Ardından sı rasıyla Ziraat Meclisi ( 1858). Nafia Meclisi ( 1859) ve Askeri Şüra azailkiarına getirildi. 1876'da ı. Meşrutiyet'in ilanında istanbul mebusu oldu. Bina emini olarak inşaatına nezaret ettiği önemli yapılar arasında, bugün istanbul Üniversitesi ana binası olan eski Harbiye Nezareti de bulunmaktadır. BA. Meclis-i Umümi, Dosya nr. 5; Sicill-i OsIV, 387; Gövsa. Türk Meşhur/an, s. 4ı ; man~ E. Taşkın Taşçıoğlu. "Altunizade İsmail Zühtü Hakkında Bir Belge", Milli Saraylar Sempozyumu Bildiri Özetleri, istanbul 1984, s. 33-34; Orhan Erdenen. "Osmanlı Devri Mimarları, Yardımcıları ve Teşkilatları", Mi· mar/ık, sy. 27, istanbul1966, s. 15-18. Paşa ~ HAM İT KüçÜKBATIR ismail Zühdü Paşa'nın Altunizade Camii haziresindeki mezarı - Üsküdar 1 istanbul Altunızade İsmail Zühdü Paşa çalış ALTUNizADE İSMAiL ZÜHDÜ PAŞA (1806- 1887) Abdülmecid ve Abdülaziz dönemlerinde önemli görevler alan bir devlet adamı. L Devrin büyük gemi tüccarlarından olan ve altın varakçılığı yapıp güzel sanatlarla da ilgilenen Altuni Ali Efendi'nin oğ ludur. Fatih Kurşunlu Medrese~i'ni bitirdikten sonra babasından altın varakçılığı, hattatlık, nakkaşlık ve yapı işlerini öğrendi. 1829' da babasının ölümünden sonra Enderun'a girdi ve aynı zamanda altmış dört parça gemiden oluşan ticaret filosunun idaresiyle de meşgul oldu. İki yıl sonra, Enderun'dan mezun olduğu sıralarda inşaatına başlanan Mekteb-i Tıbbiyye (eski Haydarpaşa Lisesi binası) ile Mekteb-i Sultani'nin (Galatasaray Lisesi) ve bilhassa cömertservet sahibi bir devlet adamıdır. Getirildiği görevler onun bu meziyetleriyle yakından ilgilidir. Bugün bilinen hayır işleri arasında, 1865 yılın daki büyük Hocapaşa yangınında harap olan on altı caminin tamir masraflarını karşılaması, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda (93 Harbil üç taburluk bir gönüllüler alayı kurup askerlerinin bütün ihtiyaçları ile ailelerinin geçimini karşı laması ve savaş sonunda malzemelerin tamamını Tophane'ye hibe etmesi (Altunİzade Alayı adıverilen bu birliğin sa ncağı halen Altunİzade Camii'nde muhafaza edilmektedir) ve 1877 yılında Bulgaristan'dan gelen muhacirlere Şehzadebaşı'ndaki konağını verip altı aylık masraflarını üstlenınesi bulunmaktadır. Ayrıca. Rus istilasına karşı Osmanlılar'dan yardım isteyen Kaşgarlılar'a askeri uzmanlar gönkanlığı, dürüstlüğü liği ile tanınmış 545 ALTUNlZADE KONAGI 1 L Altunizade Konağı 119891 ve konağın XIX. yüzyıl Türk sanatını aksettiren tavan süslemeleri • Üsküdar 1 istanbul ALTUNizADE KONAGI Üsküdar Altunizade'de L XIX. yüzyıla ait bir konak. _j Tophanelioğlu caddesi üzerinde büyük bir bahçe içinde yer alan konak, yaklaşık 480 m 2 'lik bir alana inşa edilmiştir. Yapım tarihi belli olmamakla birlikte, Altunızade İsmail Zühdü Paşa tarafın dan. karşısında bulunan 1282 ( 1865-66) tarihli külliyeden önce yaptınldığı bilinmektedir. Harem ve selamlık kısımları nın ayrı ayrı planlanmış olmasıyla dikkati çeker. Bugün yalnız harem kısmı mevcut olup üç katlıdır. Bina, arazinin hafif meyilli olmasından dolayı doğu yönünde subasman üzerine oturtulmuş ve bodrum bu kısma yerleştirilmiştir. Tam simetrik bir plana sahip bulunan yapı nın üç katı da aynı şekilde düzenlenmiş tir. Katların hiçbirinde mutfak ve banyo bulunmaması. bu hizmet birimlerinin binadan ayrı olarak tasarlandıklarını göstermekte ise de izlerine bugüne kadar rastlanmamıştır. Yapıya, batı cephesinde yer alan ve önünde iki tarafı dörder basarnakil bir sahanlık bulunan çift kanatlı bir kapı dan girilir. Her katta aynı plana göre yerleştirilmiş geniş bir sofa, bu sofadan geçilen çokgen bir salon ile koridorlara açı lan odalar ve tuvaletler bulunmaktadır. Diğerlerinden daha büyük ve dışa taşkın olan köşelerdeki odalar son devir Osman- 546 lı mimarisinde sıkça rastlanan bir özellik, yanlardaki tuvaletlerle küçük odalar ve bunları salondan ayıran koridorlar ise Türk ev hayatına uygun düşen dikkat çekici yeniliklerdir. Taşlığın doğusunda yer alan bir iç kapıdan üst katiara çıkı lır. Konakta yalnız en üst kat salonunun tavanı manzara resimleri ile süslenmiş tir. Geometrik çerçevelere alınmış olan bu resimler. üzerine yapıldıkları sıvanın yer yer dökülmesi sebebiyle gittikçe harap olmaktadır. Diğer katlardaki salonlarla odaların tavanları ise basit geometrik motiflerle süslenmiş olup çokgen planlı salonların süslemeleri. mekan planına uygun çokgen motiflerden oluştu rulmuştur. Yapının mimarisinde genel olarak Türk sivil mimarisinin geleneksel izleri görülmekte ise de planlamada ve motifterin kullanımında serbest bir uygulamaya girilerek yeni bir senteze ulaşılmıştır. Halen harap vaziyette bulunan ve özel bir şirket tarafından satın alı nan köşk, aynı planda içten betonarme dıştan ahşap olarak yeniden yapılmak üzere 1989 yılında yıktırılmış, ikinci kattaki manzara resimleri de sergilenrnek üzere korunmaya alınmıştır. BİBLİYOGRAFYA: Mehmed Raif. Mir'at-ı istanbul, İstanbul 1314, s. 55 ; S. Erginer, Asya Kapısı Üsküdar, İstanbul 1966, s. 57; Günsel Renda, Batılılaş ma Döneminde Türk Resim Sanatı (17007850), Ankara 1973, s. 19-26. Iii HAMİT KüçüKSATlR ALTUNizADE KÜUİYESİ ı Üsküdar'da Altunizade Camii ile çevresindeki çeşitli yapılardan oluşan geç devir Osmanlı külliyesi. _j Caminin iki kitabesine göre 1282 ( 1865-66) yılında Altunizade İsmail Zühdü Paşa tarafından yaptırılan külliye, Altunızade Konağı'nın karşısında Ord. Prof.Dr. F. Kerim Gökay (Küçük Çamlıca) ve (daha önce Koşuyolu olarak bilinen) Tophanelioğlu caddeleri ile İsmail Paşa sokağının çevrelediği dikdörtgen bir alan üzerinde kurulmuştur. Külliyenin cami, hamam, sıbyan mektebi, muvakkithane, akaret dükkanları, fırın ve imam-müezzin evinden oluştuğu bilinmekte ise de bazı birimleri bugün mevcut olmayıp halen bulunanlar da cami hariç süratle harap olmaktadır. Cami, Ord. Prof. Dr. F. Kerim Gökay caddesi ile Tophanelioğlu caddesinin kesiştiği köşede, manzum kimbeli mermer bir kapıdan girilen avlunun içinde yer alan kare planlı bir yapı olup tek kubbe ile örtülüdür. Taş duvarlar iki kademeli yükselmekte ve silmelerle sona ermektedir. Ahşap malzemeden inşa edilen kubbe kurşunla kaplıdır ve tepesinde gösterişli bir barok alem bulunmaktadır. Kubbeyi ta~ıyan kemerler, uzaktan bakıldığında yarım kubbe intibaı verecek biçimde duvarlardan taşkın örülerek caminin cephelerini dekore etmiş tir. Cami, son cemaat yerinin bitiştiği giriş cephesi hariç, diğer cephelerin yü- Altunizade Camii - üsküdar 1 Istanbul