225-248
Transkript
225-248
TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Yl:2009,Say:2 Sayfa:225248 Year:2009,Issue:2 Page:225248 II.MERUTYETDÖNEMNDEMATBUATVENERYATYASAKLARI TanerASLAN Özet OsmanlDevleti’ninBatileyaptkültürelmünasebetlerneticesindematbaakurulmuveböy leceTürkkültürhayatndayenibirdönembalamtr.Tanzimatilebirliktematbuattaönemlibir gelimekaydedilmitir.Bugelimekarsndaneriyatabirçekidüzenvermekamacyla1854 tarihindeBasmahaneNizamnamesive1864tarihindedeMatbuatNizamnamesiyürürlüegirmitir. II.AbdülhamitDönemindesiyasîvefikrîyaynlardandolaybasnasansürgetirilmitir.Ancak II.Merutiyetinilanndansonrasansürkaldrlmvematbuathayatndagörülmedikbirart yaanmtr.31MartAskerîhtilalinekadarbasnhayatndakstlamayagidilmemi;ancakbu hadisedensonrabasnasansürgetirilmitir.BudönemdettihatveTerakkiCemiyeti,Merutiyet, OsmanlDevletiveslamdinialeyhineyaplanyaynlaryasaklanmtr.Çalma,II.Merutiyet Dönemindealeyhteyaplanyaynlarnyasaklanmasnailikindir. AnahtarKelimeler Matbuat,ttihatveTerakki,Merutiyet,YasakYayn.ȱ THECENSORSOFPRESSANDPUBLICATIONSINTHESECONDCONSTITUTIONAL SYSTEM Abstract AftertheculturalrelationswiththeWestintheOttomanEmpire,theprintingpresswasestab lished,andthusanewstagehasstartedinthelifeofTurkishculture.ViatheTanzimatpublica tionanimportantdevelopmentinpresshasbeenrealized.Uponthisdevelopment‘Basmahane andMatbuatRegulations’cameintoforcein1854andin1864soastoputthepublicationsin order.Duetothepoliticalandintellectualpublications,thepresswascensoredduringtheAb dülhamitIIPeriod.ThecensorwasremovedafterII.ConstitutionalSystemwasannouncedand anextraordinarygrowthwasobservedwithinthepresspublications. TilltheMarch31coup,nopressrestrictionsappearedatall,butafterthisincidentthepresswas censoredagain.DuringthisperiodthepublicationsagainstTheOttomanCommitteeofUnion andProgress,ConstitutionalMonarchy,theOttomanStateandtheIslamicreligionwereprohib ited.TheresearchisrelatedwiththeprohibitionsontheopposedpublicationsintheII.Constitu tionalSystemofGovernmentperiod. Dr., Aksaray Üniversitesi Fen-Edebiyat FakültesiTarih Bölümü Öretim Üyesi. taner.aslan@aksaray.edu.tr 226 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 KeyWords Publication,TheOttomanCommitteeofUnionandProgress,ConstitutionalSystemofGovernment, ForbiddenPublications. 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 227 GR Osmanl Devleti’nde matbuatn vetiresi, Lale Devrinde Batdan aldmz ilk istianemizolanmatbaannaçlmasylabalar.Matbaannaçlmasndabüyükgay retlerigörülenMacarasllbrahimMüteferrika’nn‘bizdeAvrupallamahareke tinin beyannamesi addedilmesi lâzm gelen’ bir eser1 olan UsulülHikem fi NizâmülÜmem (1732)2 adl eseriyle Osmanl’da matbuatn ilk naiv örnei veril mitir. 1831’deHarbiyeNezâreti’ndeilktabasma(litografi)atölyesikurularakmat buattaönemlibirgelimekaydedilmitir.Buradailkbaslankitaplarumumiyetle askerlikeitiminedairdir.BumatbaadaNuhbetüt–Talîm(1831),Asakir–iMansure–i Muhammediye’nin stimâli çin Tertîb Olunan Nefer Talîmi (1832), Klavuz Talîmi (1832),TopAlayTalîmi(1835)(Kabacal,1989)gibiaskerlikeitimiüzerinekitaplar tabedilmitir.II.Mahmut’unbuyruuüzerine,hemeitiminhemdedevleticraa tnnherkesçebilinmesivebunauyulmasmaksadylailkTürkgazetesiTakvimi Vekayi(1831)çkartlmtr.Bununlabirliinsalanmasvekamuoyuoluturulma s amaçlanmtr. Islahat Ferman’nn ilanndan sonra, neriyatlarn keyfiliini önlemekiçinbirnizamnameyeihtiyaçduyulmu,bununüzerine1857(1273)tari hindeBasmahâneNizâmnâmesi(Dar’ütTba’atÜlAmire)yürürlüegirmitir.Do kuz madde ile bir hususi madden oluan Nizamname3, ilk basn yasamz niteli indedir.Nizamnamenin1.maddesinegöreneriyatvematbuatyaynlamakiste yenler,evveldenbalbulunduklarvaliliemüracaatetmelerihükmügetirilmi tir.Valilikmüracat,ValilikMaarifMeclisiileZaptiyeyehavaleedecektir.Yayn lanmasistenilenmatbuatveneriyatn,TeftiKurulu’nunincelemesineticesinde yaynlanp yaynlanamayacana karar verilecekti. Tefti Kurulu’nun incelemesi neticesindeyaynlanmasndamahzurugörülmeyenkitaplarSaray’agönderilecek, Saraymüsaadeettiitaktirdeyaynlanabilecekti(Kudret,1977:83,85;Topuz,1973: 24,28:nuur,1982:200,208). 1860 – 1876 tarihleri arasnda Osmanl basn giderek gelimeye balamtr. ResmîTakvîmiVekayîilengilizuyrukluChurchill’inçkardyarresmîCeridei Havadis’tensonra,21Ekim1860’taAgâhEfenditarafndanTercümanAhvâlyayn hayatna balamtr. Fuat Paa’nn ikinci sadrazaml zamannda Matbuata bir çekidüzenvermekamacyla,1864tarihindeilkbasnyasasolanMatbuatNizam namesiyürürlüegirmitir.Nizamname,siyasîgazeteçkarmakisteyenlerinruhsat almalarhükmünügetirmitir.AyrcaOsmanluyruundaolanlarnMaarifNezâ 1 2 3 Bilgi için u esere baklabilir. Alpay Kabacal, Türk Kitap Tarihi, Balangçtan Tanzimat’a Kadar, Cem yaynevi, stanbul 1989. brahim Müteferrika, Üsûl-ü Hikem Fî Nizâm-ül Ümem, Dâr-Üt–Tbaat-ü'l Âmire, Konstantiniyye 1144. Bu kitap, Ömer Okutan tarafndan sadeletirilerek neredilmitir. Kitabn sadeletirilmi neri için bkz. brahim Müteferrika, Milletlerin Düzeninde lmi Usuller, (sad. ve yayna haz. Ömer Okutan), stanbul Devlet Basmevi, stanbul 1990. Kitap 1769’da Viyana’da ve Paris’te Franszca olarak yaymlanm, 1777’de Franszcasndan Rusçaya çevrilmitir (Okutan, 1990: 1). 15. maddede “Hükümdar ve hükümet ailesini tahkir ve hükümranlk haklarna taaruz saylabilecek yazlar yaynlanrsa, 6 aydan, 3 yla kadar hapis veya 25-100 altn para cezas verilir” hükmü vardr. 16. madde: “Bakanlara dokunacak sözler yazlrsa, bir aydan bir yla kadar hapis cezas, veya 5-50 altn para cezas verilir.” 20. madde: “Devlet memurlar aleyhinde yaz yazmak, on günden on aya kadar hapis cezas veya 1-60 altn para cezasyla cezalandrlr.” (Kudret, 1977: 83, 85). 228 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 reti’ne,yabanclarnHâriciyeNezâreti’nebavurmalaröngörülmütür(Mehmed Ata,1334).Bunizamname,MatbuatKanunukabuledilenekadar45ylyürürlükte kalmtr.BudönemdeMecmûâiberintibâhyerineMecmûâibretnüma,Takvîmi Ticaret,AyineiVatan,Muhbirvb.birçokgazeteneredilmitir. OsmanlHükümeti,siyasînitelikteolan,hükümetinicraatlarntenkitedenve Batnnsiyasî vefikrîyapsniçerenyazlarngazetesütunlarnayansmasndan dolay matbuata birtakm snrlandrmalar getirmitir. Bu yaynlarda srar eden gazetelerkapatlmtr.OsmanlDevleti’ndekapatlanilkgazeteAgahEfendi’nin TercümanAhval’idir(Birinci,2001:27)4.YasaklananilkmatbukitapiseEnderunî Fazl’n Defteri Ak isimli eseridir (Yöntem, 1977: 431; Birinci, 2001:26)5. Ali Sua vi’ninMuhbir’deazdaolsademokrasiveözgürlüklerdenbahsetmesisonucunda Muhbir, Matbuat Nizamnamesinin 27. maddesine tevfikan Maarifi Umûmîye NâzrEsseyyidAhmedKemalimzal,8Mart1867tarihlibuyruklakapatlmtr (Tütengil, 1969: 4849). Ayrca Ahmed Midhat Efendi’nin Devir gazetesi ilk say snda (29 Austos 1872), kardei Mehmed Cevdet (Dilmen, 1338/II: 212) adna çkard Bedir ise 13. saysnda (13 Ekim 1872) tatile uramtr. Ahmed Mithat, adgeçengazeteleriniddetlilisankullanmasndandolaykapatldnvurgular ve “Resmen kabahatimiz gazetecilik ve neriyât muzrrada bulunmak deil miymi?” demeklematbuatyasanmanalbirsoruileeletirmitir(AhmedMidhadEfen di,1293:6168). II. Abdülhamit Döneminde, Sansür Kararnamesi’nin (Kararnamei Âli) yürür lüegirmesiylebasnkontrolaltnaalnmtr(10Mays1877).“stanbul’dayaynla nangazetelerinbirsüredenberikullandklardilvetuttuklaryolülkeningenelyararna aykrarlklariçerdiidevletebiledil,fesataletiolarakbirtakmzararlfikirleriveyalan haberleriyazanlarn,hükümetçetasvipedilmediivebunedenleasayiinveülkeninmuh taçolduudüzeninkorunmas,bukurallaraaykrdavranangazetelerinbütündevleteve milleteolanzararlarnnönlenmesiiçinönlemalnmtr”(Kudret,1977:99100;Topuz, 1973:4447). OsmanlDevleti’ndegazetelerinkablettabmuayenesiyapldktansonraba smnamüsaadeedilmekteydi.SansürKararnamesi’niyaynlayanbirçokgazetebu kararnameyi tenkit etmitir. Basiret gazetesi, kararnameyi yaynladktan sonra altna u yazy yazarak protesto etmitir: “Matbaamzn makinesi kapatldndan birkaç gün gazetemizin nerine muktedir olamayacamz müterilerimize ilan ederiz” (BasiretçiAliEfendi,1976:6768).OsmanlHükümeti,Nizamnamelerletoplumsal yapydenetlemeyivedüzenlemeyihedeflemitir(Demirel,2007).Bukararnamey le Muhbir, Ayinei Vatan, Utart, Diyojen, bret, bretnamei Alem, Hadika, Hülasatul 4 5 Gazetenin 43. saysndan sonra kapatld haberi 28 Mays 1861 tarihli Ceride-i Havadis’te çkmt. H.R. Ertu, Basn ve Yayn Hareketleri Tarihi, stanbul 1973, s. 1; E. B. apolyo, Türk Gazetecilik Tarihi ve Her Yönüyle Basn, Ankara 1969, s. 118. Osmanl Devleti’nde bilinen ilk sansür yasa 1576 tarihlidir. Çorum’da Alevilere 34 adet kitap geldiinin ihbar üzerine Çorum Beyi’ne (Ortapare Kadsna) gönderilen bir buyrukta: “kitaplarn derhal toplatlmalarn, getirenlerin, alp okuyanlarn bulunarak cezalandrlmalar” yer almaktayd (Ahmet Refik, 1994: 35). 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 229 Efkar,ark,veHayalgazetelerikapatlmtr(Kudret,1977:99100;Topuz,1973:44 47;nuur,1982:204,207). AbdülhamitDönemindeuygulanansansürileilgilidikkatçekenbirhususda padiahn bakatibi Tahsin Efendi’nin hazrlad gizli bir yönetmeliktir. Gizli yönetmeliin 4, 5 ve 6. maddeleri 1877 tarihli Sansür Kararnamesi’nde eksiklii hissedilenhükümleriihtivaetmektedir6.Sansürlebazkelimelerinkullanlmasve yazlmas da yasaklanmtr. Örnein; grev, suikast, ihtilal, anari, sosyalizm, di namit, infilak, tahttan indirme, Kanunu Esasi, istibdad, cumhuriyet, hürriyet, bomba,inklap,hak...(nuur,1982:263266). JönTürkler,‘istibdad’idaresininsansür7yasanakarçkarak,basnahürri yet verilmesini istemilerdir. Jön Türkler, bütün hürriyetlerin Merutiyetin ilan edilmesiylegerçekleebileceineinanmlardr.Merutiyetisavunanlar,II.Abdül hamitDönemindebasnagetirilensansürünortadankaldrlmasnönemlivege rekli görmülerdir. ttihatçlardan Mizanc Murad Bey’in “Usuli meveret tesîs ve ihdâsolunupashâbvekarühamiyyeteistinadgâholursa,devletiOsmânîye’nininkraz dankurtulmasnaümithâslolur.”(Emil,1979)ifadesiJönTürklerinmaksadnnbir hulasasnvermektedir.Merutiyetilanedilecek,KanuniEsasiyürürlüegirecek veMeclisiMebusanaçlacak,böylecebütünyasaklarkalkacakveherkeseeitlik, adaletveözgürlükverilecekti. ttihatçlaragöre,OsmanlDevleti’ndekiiselmutsuzluklarda,içkarklklar da, asayisizliklerde ve iktisadî bunalmlarda ‘istibdat’ idaresinin (Kazm Nami, 1326:15;DoktorKamil,1325:1019;AhmedHilmi,25)büyükpayolmutur(Celal Nuri,1324:4).Ortayaçkansorunlarnçözümü,KanuniEsasi’ninilanna,istibda dn yklmasna balanmtr (Neyyiri Hakikat, 1324: 4). ttihatçlar, hürriyet mü cadelesine iten temel etken; Meclisi Mebûsan’n kapatlmas, Kanuni Esasi’nin askyaalnmasveII.Abdülhamit’in‘istibdadî’birrejimkurmasdr(EnverPaa, 1991: 51). Memleketin içinde bulunduu siyasî, sosyal, iktisadî, ticarî, hukukî ve maarifsorunlarnnçözümünümerutîidaredegörenttihatçlar,19yllkmüca dele sonucunda tedabiri mühîmmei siyasîyyeden baka çare olmad gerekçesiyle (Ahmed Refik, 13241326: 31) 23 Temmuz 1908 tarihinde Merutiyeti ilan etmi lerdir.Onlaragöre,MerutiyetinilanveKanuniEsasi’ninyürürlüegirmesiyle memleketteheraçdanbirterakkiyaanacakt.NitekimManastr’daHarpOkulu DersNazrErkanHarbBinbaYanyalVehipBey,10Temmuz1324(23Tem 6 7 Madde 4: Bir makalede beyaz yerler ve noktalarla geçilen bo yerler braklmas, bir takm uygunsuz varsaymlara ve zihniyetleri kartrmaya neden olaca için, bunlara kesinlikle izin verilmemesi. Madde 5: ahsiyete kesinlikle meydan verilmeyip bir vali ya da mutasarrfn hrszlk, yiyicilik, adam öldürme ya da çirkin bir i ilemi olduu söylenecek olursa, bunun doruluunun ispat olmad bildirilecek ve yaymlanmasna asla müsaade edilmeyecektir. Madde 6: Vilayetler hakknda bir kiinin yada bir topluluun, hükümetin yolsuzluundan ikayetlerinin ve yüce Padiaha duyurulmasn bildiren kat ve dilekçelerin yaynlanmasnn kesinlikle yasaklanmasn ve cezalandrlmasn...” buyurmaktadr (Kudret, 1977: .38-39). “Tefti, muayene. Gazetelerin ve kitaplarn baslmasndan veya nerinden önce hükümet memurlar tarafndan muayenesi ve hükümetin siyasetine uygun yazlarn baslmasna ve nerine müsaade edilmesi. Tiyatro piyeslerinin oynanmadan önce hükümetçe muayene edilmesi. Mektuplarn ve telgraflarn gönderilmesinden önce hükümetçe muayenesi.” (Taner, 1941: 560-561). Dier tanmlar için bkz. (Türkçe Sözlük: 1998/II: 1256; Özön, 1962: 197). 230 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 muz1908)günüHürriyetMeydan’ndatoplananhalka:“Adalet,müsavat,hürriyet, uhuvvetmeslekiesasimizdir...Biziinsangibiyaatacakusûlumeruameverettirki,bu isteklerimizin cümlesini temin eyleyen Kanun Esasidir...” (Ahmed Refik, 13241326: 8486)diyerekKanuniEsasi’ninöneminivurgulamtr. Merutiyetin ilann belgeleyen resmî tebliin stanbul gazetelerinde yayn lanmasylaOsmanlDevleti’ndeMutlakiyetDönemisonaermitir(MusavverMu hit,1324:4445).Merutiyetinilanmemlekettesevinçlekarlanm,herkes‘Yaa sn hürriyet’ ve ‘Yaasn millet’ nidalaryla Merutiyetin ilanndan duyduklar memnuniyetiifadeetmitir.MerutiyetinilannyaamolanSüleymanNuman, Merutiyetinilannnmemlekettemeydanagetirdiiolumluhavayucümlelerle ortayakoymutur:“Öylebiritirakkihaftalarca,aylarca,geceligündüzlüevler,dükkan lar,sokaklar,pencereler,damlarinsanlarla,bayraklarla,hürriyetvemillîrenklikokartlarla, urutlarladoldu,boald.”(SüleymanNuman,1324:140). ttihatveTerakkiCemiyeti,Merutiyetiilanetmekleherkesehürriyet,adalet vemüsavatvereceinedairilkuygulamasnaffahaneçkartarak,sabkdevrin siyasîmahkûmlarnserbestbrakmaklagöstermitir.BununlabirlikteMerutiyet Döneminingetirdiienönemliaçlmlardemokrasialanndaolmutur.Basnsan sürü ortadankaldrlm, çok sayda gazete ve dergi neriyat yaplmtr (Shaw, 1983/II:333). Merutiyet;örgütlenme,toplant,gösterihakkvematbuathürriyetigibiyeni avantajlargetirmitir.30Temmuz1908’depostasansürününkaldrlmasyla(Ah medhsan,1931//II:25)memlekettesnrszbirmatbuatserbestliihâkimolmu tur.Böylece,Merutiyetinilkaylarndamatbuattagörülmedikbirartgözlenmi tir(Birinci,2001,152).25Temmuz1908’denitibarensansüretâbiolmadangazete leryaynyapmayabalamtr.Matbuataleminehergünyenigazeteler,dergiler, mecmualar girmitir. Bu neriyatlarn çou bir ya da iki hafta yaayabiliyordu. Hatta bir gün çkan gazeteler dahi mevcuttu (Ahmed hsan, 1931/II: 3637; Kaygusuz, 1995: 37; Birinci, 2001: 152). Maddi durumu iyi olanlar ve eli kalem tutanlar gazete yaynlamaya balamlardr (Rza Nur, 1981/II: 295296). Memle kette bir gazete neriyat furyas balamtr. Varlkl kimseler maln mülkünü satpneriyatabalamlardr.stanbul’dagünlükgazetelerinsayselliyigeçmitir (Ahmedhsan,1931/II:35).Böyleceherçeitkayttanazadebirmatbuatynor tayaçkmtr(Atay,1963:33;Birinci,2001:152). Merutiyetinilanyeniveçokgüçlübirmatbuatn,snrszbirhürriyetle,orta ya çmasna sebep olmutur (Birinci, 2001: 152). Gazete ve mecmualar ykmadk namus,dokunmadkhaysiyetbrakmadklargibi,adeta‘alemimatbuatbirsaha y cidale’ dönmütür (Dr. Cemil, 1331: 2931; Birinci, 2001: 152). Matbuat hayat nezaket ve edebin kalmad bir dönemi yaamakta idi (Birinci, 2001: 277278). Zira basnda devlet adamlarnn en mahrem yerlerine dek yazlar çkmakta (MehmedAsaf,1326:23;Birinci,2001:151152;Birinci,2001/13:193),edepveah lakbüyükbirykmauramaktayd(Ahmedhsan,1931/II:66). 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 231 II.MERUTYETDÖNEMMATBUATVENERYATYASAKLARI Yaknçatarihimizinenmühimhadiselerindenbiridematbaaclnvebuna balolarakkitapçlnvegazeteciliingelimesidir(Birinci,2001:30).Matbuatn gelimesiüphesizmüspetneticelermeydanagetirmitir;ancaksiyasiçekimele rin de odak noktas haline gelmitir. Bu çekimeler toplumsal gerginliklere yol açarakdüzeninvehuzurunkaybolmasnasebepolmutur.Matbuattaveneriyat ta edebemuayir yazlar yazlmaktayd. Daha evveledep d ifadeler ‘fezahat lisaniye’suçukapsamndaikenII.Merutiyettensonrasuçkapsamnaalnmam tr8.Budurumbirçokdevletadamveyüksekderecelimemurunözelhayatlarna kadaryazlrçizilirolmutur(BOA,CMA,nu.57,17Nisan1318:1).Hükümet,bu menfigelimelerinönünegeçebilmekiçinmatbuatabirdüzengetirmekamacyla 1909’da37maddelikbirMatbuatKanunnamesiyaynlamtr(BOA,Y.EE.,31:9). MatbuatKanunu’nunçkartlmasndattihatveTerakki,OsmanlDevleti,s lamdiniveMerutiyetaleyhineyaynyapanmatbuatveneriyatlarnönemlitesi riolmutur.Hükümet,devletinvetoplumunhuzurunuvegüveninibozacakne riyatlarn ve matbuatlarn yaynn, datmn ve ithalini yasaklamtr. Yurt d ndayaymyaplanbutürmenfiyaynlar,Memleketiahane’yebirkaçyoldan girmekteydi. Bunlar; yabanc postahaneler (Eyicil, 1989: 10; Ramsaur, 1972: 40), elçilikler ve konsolosluklar, stanbul ve Çanakkale boazlarndan geçen yabanc vapurlar.BuyabancvapurlarnaldklarklavuzlarnçoununecnebiveYunan tebaasndand.BuklavuzlaryasakyaynlarnOsmanlmemleketinesokulmasnda önemli rol oynamlardr. Kayt ve kontrole tabi tutulmayan yabanc vapurlarla yasak yaynlar rahatlkla Osmanl memleketine sokulmaktayd (BOA. DH.EUM.KADL,1:3). Matbuatyasaklarhassasiyetevedikkatemuhtaçbirmevzudur.Çokdefasan sür,II.AbdülhamitDevrineinhisarettirilmektedir;ancakherdevirdeuygulanan biryöntemdir.Buçalmadasansürüntenkidindençokmatbuatveneriyatageti rilenyasaklarvesebeplerielealnacaktr. 1.ttihatveTerakkiveMerutiyetKartYaynlar Merutiyetnklâbnngetirmiolduuyeniavantajlar,demokrasiadnagüzel gelimeler olarak deerlendirilebilir; ancak merutiyet ve özgürlüklere hazr ol mayanbirmemlekettebuavantajlarzamanlafecineticeleredönüebilir.Osmanl toplumu,Merutiyetingetirmiolduuhürriyetinmahiyetihakkndatafsilatlbir bilgiyesahipdeildi.Halk,hürriyetibütünyasaklarnkalkmas(Price,1969:92)ve hükümetekulakaslmamaseklindeanlamaktayd(NeyyiriHakikat,1324:23). Merutiyet,memlekettebütünsorunlarnüstesindengelecekbüyülübirkeli meolmutusanki(Bayur,1959:267268).Fakatbeklentileringerçeklememesive 8 Ancak Matbuat Kanunu çkartldktan sonra bir dizi önlemler alnmtr. Adab- umumiyeye mugayir neriyatta bulunanlara tatbik edilmek ve matbuat kanunun yirminci maddesinin yerine konulmak üzere tanzim olunan kanun layihasnn muvakkaten yürürlüe konulmasyla bu tür yaynlar yapanlar, Matbuat Kanunu’nun ilgili maddesi uyarnda cezalandrlacaklard (BOA., MV., 229: 120). 232 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 hürriyetin toplumsal gerginliklere yol açmas sebebiyle, aradan çok zaman geç medenmüthibir‘hayalkrkl’meydanagelmitir(Kadri,1991:62).Ayrcaher fikrin rahatlkla tartld ortamda binlerce cemiyetin ortaya çkmasyla (Atay, 1963: 33), Osmanl toplumunda, ilk kez söz, basn ve toplant hürriyeti kefedil meyebalamtr(Bayur,1959:267268).Ancakmuhteliffikirleresahipcemiyetler, toplumdasiyasallamannartmasnayolaçmtr.Çoucemiyet,fikirlerini,mak satlarnvefaaliyetlerinineriyatyoluylatoplumaulatrmaktayd. Siyasetkültürününolumadbirortamdaarsiyasallamamenfineticeler dourur. Osmanl cemiyetinde siyaset kültürünün olumamas, ar siyasalla maylaberaberçatmazeminihazrlamtr(Tunaya,1984/I:14).ttihatveTerakki Cemiyeti’nin farkl siyasî oluumlara hayat hakk tanmayan tekelci ve baskc tavrdasiyasallamannmenfiboyutlaraulamasnaetkietmitir(Birinci,1990:31 33). Ayrca Cemiyet’in uygulamaya geçirdii tensikat usulü de siyasallamann olumsuzseyirtakipetmesineyolaçmtr(smailHakk,1324:34;AliMünifBey, 1996: 43). Cemiyet’in, tensikat usulü ile önemli memuriyetlere kendi adamlarn tayinetmesi,toplumdahuzursuzlukvekaosortamoluturmutur.Buuygulama ttihatveTerakkiveMerutiyetkartlnortayaçkarm,Merutiyetmuhalifli ini körüklemitir (Kzltoprakl, 1324: 3738; Uran, 1959: 42; Birinci, 1990: 2830; NazmPaa’nnHatralar,tz./II;Kansu,1995:197;Danimend,1955:164;Akin, 1970:31). Matbuat, ar siyasallamaya, çkar ilikilerine, menfaatlere, siyasî ve ahsî meselelerealetedilmivehalkyanlbilgilendirilmitir(A.Saffet,1324:103).Gaze telerinyaynlarhalkarasnanifaktohumlarsokmaktayd(kdam,1325:4).Temel gayesihalkaydnlatmakolangazetevemecmualarda,kiilerinbirbirleriniitham ediciyazlaryeralmaktayd.Butüryazlarhalkarasndakutuplamalara,siyasal ayrmalarasebepolmutur(kdam,1324:3;Millet,1324:l;kdam,1325:4).ttihatve TerakkiCemiyeti,kendialeyhindeyaynyapangazeteleribaskaltnaalm,gaze teleri Cemiyet yanls ve kart olarak snflandrmaya tabi tutmutur (Ahmet hsan,1931/II:67;rtem,2003:29).BöylecettihatveTerakkilehineyaynyapma yanneriyatlarsiyasetensertliemaruzkalmtr(Ahmedhsan,1931/II:67).Bir takmkiilerinhafiyelikithamylaöldürülmesi(Felek,1974:49,51,55),Cemiyet’in ‘istibdat’ idaresini aratmayacak uygulamalar (rtem, 2003: 29) da toplumsal ger ginliklerinartmasnayolaçmtr(Ahmedhsan,1931/II:67). Arsiyasallamanngetirdiigerilimlerden,fikrivesiyasifarkllklardando laymatbuatabirtakmsnrlamalargetirilerek,toplumunhuzurunubozacakya ynlaryasaklanmayavetoplatlmayabalanmtr.II.Merutiyetinilanndansonra yasaklananilkgazeteHilalgazetesidir.Hilalgazetesi,ttihatveTerakkiCemiyeti ve Merutiyet aleyhinde yayn yaptndan dolay toplatlm, gazetenin yayn durdurulmu,matbaaskapatlmvesahibihakkndadakanunîilemyaplm tr.(BOA.,MV.,127:2). 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 233 31MarthtilalinekadarOsmanlDevleti’ndegörülmedikbirmatbuatfuryas yaanmtr. Fakat 31 Mart’tan sonra matbuata sansürgetirilmitir. ttihat ve Te rakkiCemiyetiveMerutiyetaleyhineyaynyapanneriyatlar,MatbuatNizamna mesi’ninyürürlüegirmesiyledisiplinaltnaalnmayaçallmtr.Bundanböyle neriyatlaravematbuatlararuhsatverilebilmesiiçin,Osmanluyruundakikiile rinotuzyanbitirmivecezakanunununherhangibirmaddesinegörecezalan drlmamolmalar;tümkiilikhaklarnkullanabilirdurumdabulunmalargere kiyordu.Çeitlibasnsuçlarilebunlariçinverilecekcezalardabelirleniyor,hapis ve para cezalarnn yan sra geçici ya da süresiz kapatma cezalar getiriliyordu (MehmedAta,1334). 31Marthtilalindensonrabirçokgazetekapatlm,yurtdndayaynyapan muzr neriyatlarn yurda girii de yasaklanmtr. Msr’da yaynlanmakta olan ElMüeyyed gazetesinin Osmanl Hükümeti aleyhinde yapt yaynlar sebebiyle Osmanl vilayetlerine giriine izin verilmemitir (BOA., DH.MKT., 2827: 25). Bu nunyanndamuzrneriyattabulunduugerekçesiyleHürriyetgazetesininmem leketegiriineyasakgetirilmitir(BOA.,Y.EE.,49:29).Paris’tenerolunupSosya list Frka’nn fikirlerini destekleyen Berit adndaki gazetenin de Memâliki Osmaniyye’yegiriinemüsaadeedilmemitir(BOA.,MV.,157:32). Manastr’daelegeçirilenvettihatveTerakkiCemiyeti’ninmührünütayan hezeyannameler,mevzuvemahiyyetitibariyledardatertibvetabolunupithali yasaklananmuzrevrakkabilindenolduundan,bunlarnintiarveithalininen gellenmesiiçinRüsumatdaresi’neiarverilmitir(BOA.,DH.MKT.,2863:51). Birdönemttihatçlarnsafndayeralmolankiiler,çkarçatmasnedeniyle ttihatçlaramuhalifolmulardr.BunlardanbirideMevlanzadeRfat’tr.Mevlan zade Rfat, çkartt Serbesti gazetesinde ttihat ve Terakki Cemiyeti aleyhinde yazlarkalemealmtr.31MartöncesindeAbdülhamitvettihatveTerakkialey hindekiyaynlarylaortamgerenMevlanzade,31MartHadisesininpatlakverme siylebirlikteisyanyönlendirmeyeçalmtr.DivanHarbiÖrfi,31MartHadi sesinde yaynlaryla isyanclar kkrtmada rolü olduu gerekçesiyle, Me vlanzade’ninmatbaasnntamamenkapatlmasnavekendisininonsenemüddet lesürgüneyollanmasnakararvermitir(MevlanzadeRfat,1328:4684).Mevlan zade, buna ramen sürgünde olduu Paris’te yaynna ve nerine devam ettii Serbestigazetesinimemleketegizlicesokmutur.Gazeteninmenfiyazlarsebebiy le Memaliki ahane’ye girii yasaklanmtr (BOA., DH.MU., 12/2: 22). Gazete bukezmektupeklindememleketesokulmu,bunundaanlalmasüzerine,Pos taveTelgrafMüdüriyetiUmumiyesi’netebligatyaplmtr(BOA.,MV.,130:61; BOA., DH.MKT., 2897: 23; BOA., DH.MU, 12/2: 22; BOA., DH.EUM.THR., 90: 41).AlnantedbirlereramenSerbestigazetesininyurdagiriiengellenememitir. Ziramezkûrgazeteresmîdairelerdedahigörülmütür.Bunlarnzabtayateslim edilmesiiçindaireleregereklitebligatyaplmtr(BOA.,DH.EUM.THR.,91:94). Buna ramen Memaliki Osmaniye’ye girmesi yasaklanan Serbesti, Yeniyol vb. 234 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 gazetelerininithalolunarakBeyolukitapçlarndabulunduuhususundazabta uyarlmtr(BOA.,DH.EUM.THR.,13:63).Ayrcabutüryaynlarnidaditalebe leri tarafndan mekteplere sokulup okunduundan bahisle, gerekli tedbirin aln masistenmitir(BOA.,DH.MU.,41/1:20). Matbuat idaresi bu tür gazetelerin Memaliki Osmaniye’ye sokulmamasnn yannda, sokulan nüshalarnn toplatlmasn, idareci ve sorumlular hakknda takibat yaplmasn istemitir. Serbesti gazetesinin muzr neriyatnn önlenmesi içinFransaHükümetinezdindegiriimlerdebulunulmutur.BununüzerineSer bestigazetesininbirFranszmatbaasndayaplantabFransaHükümetinceengel lenmitir(BOA.,DH.MU.,11/3:24). BuaradakdamgazetesininbayazarAliKemal,31MartAskerihtilalisonra sndaParis’ekaçmveoradaYeniyoladlbirgazeteçkartmtr.AliKemal,ttihat veTerakkiCemiyeti’nemuhalifliiyletannmaktayd.YaynladgazetedeCemi yet’ekarmuhalifyazlarkalemealmtr.AliKemal’inadgeçengazetesizararl yaynndan dolay Osmanl memleketine girii yasaklanmtr (BOA., DH.MKT., 2911:23). Osmanl Devleti’nde Merutiyetin ilannda ve Kanuni Esasi’nin yürürlüe girmesindegayretlerigörülenvettihatveTerakkiCemiyeti’ninönemliazalarn dan olan erif Paa, menfi uygulamalarn gördüü Cemiyet’ten ayrlarak yurt dna çkmtr (erif Paa, 1911: 1314). erif Paa, Paris’te Türkçe ve Franszca olaraknerettiiveücretsizolarakdattMerutiyetgazetesiylettihatveTerak ki Frkas aleyhine yayn yapmaya balamtr. Bu muzr neriyatndan dolay Merutiyetgazetesininmemleketegiriiyasaklanmtr(BOA.,MV.,133:79;MV., 137:55;BOA.,DH.EUM.THR.,92:46).Bunaramenkaçakyollarlamezkûrgazete memleketesokulmaktayd.TahkikatneticesindeÇatalcamutasarrfadnaMeru tiyetgazetesiningönderildiihaberininalnmasüzerineadgeçengazeteninithali veyaynlanmasyasaklanmveyurdagiriininönlenmesiiçindahaserttedbirler alnmtr(BOA.,DH.EUM.VRK.,20:37;BOA.,DH.EUM.THR.,92:46).erifPaa vearkadaDoktorRefiktarafndanMersin,SilifkeveAnamurgibisahilleremu zrevrakgönderilmeihtimalinekardadikkatliolunmasnadairAdanaVilaye ti’ne bir telgraf çekilmitir (BOA., DH.FR., 39: 76). Alnan tedbire ramen ad geçen gazetenin yurda girii önlenememitir. Merutiyet gazetesinin ehremaneti kâtiplerinden Muallim Hayati ve Muallim Medmed Necati’ye verilmek üzere adreslerinegönderildiitespitedilmitir.BununlailgiliolarakKuzguncuk’taBak kalEstefani,KasapAli,TütüncüYusufEfendilerhakkndadatahkikatyaplmtr (BOA.,DH.EUM.KADL.,2:14). ttihat ve Terakki Cemiyeti aleyhine yayn yapan neriyatlarn yurda sokul masnda,Osmanlaleyhinecasuslukyapanlardaönemliroloynamlardr.Beyo lu’nda Garati adl bir ahsta, Sansür Heyeti’nce kontrol edilmemi mektuplar bulunmasüzerine yaplantahkikatta,DersaadetYunanistanSefareti’ndegörevli JanFridas’ndaaralarndabulunduubirgrubunyabancdevletlerhesabnaca 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 235 suslukyapt,ayrcaJanFridas’nyasakolanBeyanülHakgazetesinimemlekete sokmayaçalttespitedilmitir(BOA.,DH.EUM.3.b.,14:20). Dr.RefikNevzad’n,ttihatveTerakkialeyhindekalemealdrisalelerdeya saklanmtr,buyasakCumhuriyetDönemindededevamettirilmitir(YasakYa ynlar,1975:224,490). 2.OsmanlHükümetiveslamDiniAleyhindeYaplanYaynlar OsmanlsnrlariçindeyaayanaznlklarveOsmanlDevletidümandev letleryaynlamolduklarneriyatlarla,OsmanlDevleti’nintoprakbütünlüünü tehditetmekteydiler.BataBulgaristanveYunanistan,yurtiçindedeErmenilerve RumlarmuzrneriyatlarylaOsmanlDevleti’ndeayrlkçisyanlarasebepolmak taydlar.OsmanlDevletibutüryaynyapangazetelerinmemleketegiriiniyasak lamtr (BOA., MV., 189: 10)9. Yunanistan’da yayn yapan ve Hükümeti Osma niyyealeyhindeneriyattabulunanAkrapolis,Tokratos,Istakrib,EmbrosveHardnos adl Yunan gazeteleri, Yunan cemiyetleriyle sk iliki içindeydiler. Bu gazeteler, Osmanl vatanda olan Rumlar tarihî, siyasî ve kültürel açdan bilgilendirmek teydilerveonlarOsmanlDevleti’nekarisyanateviketmekteydiler.Bugazete lerin muzr faaliyetleri sebebiyle Memâliki Osmaniyye’ye girilerine yasak geti rilmitir (BOA., MV., 133: 81). Ayn sebepten Atina’da münteir Proini adndaki Yunangazetesiile(BOA.,DH.EUM.THR.,32:17)Amerika’dayaynlananRumca Atlantis gazetesinin Memâliki Osmaniyye’ye girii men edilmitir (BOA., MV., 145:14).YinemuzrneriyatndandolayithaliyasaklananYunanRomyosgazete sinin,bakabirisimlememleketesokulduununanlalmasüzerinetahkikatba latlmtr(BOA.,DH.EUM.KADL.,22:21). Rum cemaatini ihtilale tevik eden Yunan matbuatndan sterapi ile Horonos (BOA.,MV.,159:6),Atina’dayaynlananEposveKarterebyaileFranszcaEndepen deusgazetelerininzararlyaynlarndandolayyurdasokulmamasiçingiriimler debulunulmutur(BOA.,MV.,165:71;BOA.,MV.,167:27;BOA.,MV.,198:13). Sakz Adas’nda Rumca yaynlanan Pankiaki, Naakidos ve Naakios gazeteleri (BOA.,MV.,175:54),Selanik’teyaynlananTürkçeYeniAsr,Franszcandependan Avanti,Opelniyon,spanyolcaelLiberalelTrFiryaçveRodos’tayaynlananRumca Teorodosgazetelerininyurdagiriiyasaklanmtr(BOA.,MV.,176:5;BOA.,MV., 195:63).AynzamandaMidilliveSakzAdalarndazararlneriyatyapanSalinikis veYeniSakzadlgazetelerinbölgednaçkarlmasnnyasaklanmasnadairad geçenherikiadaidarelerinetelgrafgönderilmitir(BOA.,MV.,185:14). MuzrneriyattabulunanAtina’damünteirEtnikosEstargazetesininRodos’a gönderilennüshalarnntedkikivegerekgörüldüündemahkemeyetevdiilüzu mugörülmütür(BOA.,DH.MKT.,2911:35).BuaradaAnkara’dabazgayrimü slimesnafndükkanlarndagörülenYunanfotorafvemuzrtasvirleritoplatlm 9 26 Mays 1872’de yasaklanan bir Yunan tabanda “Bir saatlik hürriyet krk senelik esarete müreccahtr” ve bir Yunan bayranda da “Yaasn Teselya” sözleri yazlyd. (Birinci, 2001: 229). 236 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 olupbukabilresimlerindükkanvemaazalaraaslmasvesatlmasnnmenihu susu tamimen tebli edilmitir (BOA., MV., 75: 12). Ayrca Neologostis Anatolis isimliRumcagazeteninmüdürüAgetLaFbovdamuzrneriyattabulunduuiçin paracezasnaçarptrlmtr(BOA.,DH.EUM.VRK.,21:28). Yunangazeteleri,OsmanlDevletricalininkarikatürleriniçizerekalayetmek teydiler.AtinaSefiriGalipKemaliBey’inçirkinkarikatürünüYunangazetesiya ynlam,busebeplebugazeteninmemleketegiriiyasaklanmvebutipneriya tn engellenmesi için gerekli diplomatik giriimlerde bulunulmutur (BOA., DH.KMS.,21:41). Bu arada Samsun’da gazete bayilii ile kitapçlk yapan Yozgatl Niko’nun dükkanndabulunanRumcaPolemikiTragadyaTuZeoVulgeroktonoadlmanzum bir risale ele geçirilmitir. Ad geçen risalenin Osmanl Devleti’nin iç huzurunu bozmayayönelikfikirlerihtivaetmesindendolaytoplatlmtr(BOA.,MV.,182: 32).YineYunanistan’danerolunanAkdeniz’inYunanKorsanlar(LamberosKaço nisi) adl muzr risalenin memlekete ithali yasaklanmtr (BOA., DH.EUM. KADL.,8:43). OsmanlDevletialeyhindeyaplanyaynlarsadecegazete,dergiverisaleler denibaretdeildi.Muzrdüüncelerinikitaplarladayaymayaçalmlardr.Yu nanistan’da baslan Yunan htilal Tarihi ve Yunan htilali Kahraman Kz isimli iki kitabnMemâlikiâhâne’yegiriimenedilmitir(BOA.,MV.,142:27). Bulgaristan, Osmanl Devleti aleyhinde yayn yapan gazetelerin yaymnda her türlü kolayl salamaktayd. Makedonya Komitelerinin fikirlerini yanstan veSofya’daMakedonyaTarakigazetesininyaynlanmasiçinhertürlümaddides tekte bulunmaktayd. Osmanl Hükümeti, zararl neriyatndan dolay ad geçen gazetenin Memâliki Osmaniyye’ye giriini engellemitir (BOA., MV., 150: 42). Memaliki ahane aleyhinde yayn yapan Sofya’da baslp nerolunan Veçerna PonaisimliBulgargazetesi(BOA.,MV.,135:21)10,Amerika’nnSenLuiehrinde nerolunanAkçehisarTrampeti(TroçaNanoFerdiya)gazetesi,Sofya’daçkarlanLiri Ekpediz ile Kampana gazetelerinin Memâliki Osmaniyye’ye giriine müsaade edilmemitir(BOA.,MV.,152:13;MV.,146:8).AynekildeSofya’danerolunan VulyaArzuveOtraSabahgazetelerininMemâlikiOsmaniye’yegiriimenedilmi tir(BOA.,MV.,152:1).Sofya’danerolunanBulgarcaBalkaniskaTribonaveNaruden GalasileBelgrad’damünteirSrpçaTribonagazeteleri(BOA.,MV.,156:36),Bulga ristan’daBulgarcayaynlananVardargazetesinin(MV.,157:51)HükümetiOsma niye’nintoprakbütünlüünübozacakyaynlardabulunmalarndandolayMemâ likiâhâne’yegirileriyasaklanmtr.Scott’nTheLadyofTheLakeadlkitabna, 10 Bulgaristan matbuat öteden beri Osmanl Devleti aleyhinde yaynlar yapmaktadr. Nitekim Bulgaristan, Osmanl Devleti hakknda yapt deerlendirmelerle ne derece ileri gittii u ifade ile ortaya koymutur: “Bizim en kuvvetli en korkulu en zalim hasmmz Türkiye’dir. Be yüz seneden beri birçok defa çarptmz Türklerle er geç yine çarpacaz. Ancak Türkiye ile çarpmak için en uygun ve müsait zaman u zamandr.” (Zenit, 1327: 20-21). Bulgaristan’n Osmanl Devleti için besledii bu emeller, Bulgaristan matbuatnn Osmanl Devleti aleyhinin bir hulasasn göstermektedir. Bu menfi yaynlar Balkan Savalarnda kendini göstermitir. 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 237 KülliyeiHindiyeileHindeDairrisalelerevemuzrpostakartlarnayasakgetirilmi tir(BOA.,DH.MKT.,2915:89).AyrcasiyasetenmuzrbulunuptoplatlanLeBul gari adl kitabn da yurda giriine izin verilmemitir (BOA., Y.EE., 157: 51). Sof ya’damünteirVetehernaPochtagazetesininRumelivilayetihakkndamuzrneri yattabulunduuiçinmemleketegiriineyasakgetirilmitir(DH.MU.,48:13). Arnavutlarnisyanederekmillidevletlerinikurmalarnteminetmekmaksa dylaArnavutçagazetelerneredilmitir.Msr’daArnavutçayaynlananSaikave Eskrp gazetelerinin Osmanl Hükümeti aleyhinde yayn yapt gerekçesiyle memlekete girii ve ithali yasaklanmtr (BOA., DH.EUM.THR., 34: 15). Berat Mutasarrfl’na Saika gazetesinin ithalinin yasaklandna dair de bir tebligat gönderilmitir(BOA.,DH.MKT.,2831:30).SaikaadlgazeteninOsmanlDevleti’ne giriininmenedilmesindensonraimekadylayaynhayatnabalamolmasna ramen ithaline yasak getirilmitir (BOA., MV., 151: 39; BOA., DH.EUM.KADL., 16: 31). Bu tür muzr faaliyetler telgraf tamimlerinde de görülmektedir. 6 Ekim 1909tarihlibirtelgraftamimindeArnavutluk’unbamszliçinbirtakmArna vut’unteebbüslerindenbahsedilmitir;“Paris’tebazmüfsidintarafndantertibolu nan evrak fesadiye, Arnavutluk Prensi unvann tayan baz serserilerin resimlerini muhtevikartpostallarnParis’tendamgalaçkzarflarderunundamemalikiOsmaniye’ye irsaledildiklerianlalmolmalabumisillûvarakalarlakartlarnkatiyentevziinemeydan verilmemesi zmnnda iltizam basiret olunmas” (Posta ve Telgraf Mecmuas, 1325: 926)istenmekteydi. Srbistan’nNikasabasndamüteekkilSiyahElCemiyeti’ninfikirlerinine redenPiyemont(SrbestoSrplk)gazetesininMemâlikiOsmaniye’yegiriiyasak lanmtr (BOA., MV., 160: 75; BOA., MV., 161: 80). Filibe’de yaynlanan Türkçe BalkanveHuridgazetelerininzararlneriyatndandolayMemalikiOsmaniye’ye girilerine yasak getirilmitir (BOA., MV., 189: 37; BOA., MV., 163: 69). Hrvatis tan’da çkarlan Obruz gazetesi, bölücülük yayn içermesi sebebiyle yurda sokul mamtr(BOA.,MV.,174:69). Msr,OsmanlDevletialeyhindeyaynyapanlarnüssüolarakbilinmektedir. Jön Türkler, II. Merutiyeti ilan etmeden önce, yaynlarnn önemli bir ksmn buradaneretmilerdir.Msr’da,II.MerutiyettensonradaOsmanlDevletialey hinde yaynlara rastlamaktayz. Örnein Msr’da neredilen Yldrm (BOA., DH.MU.,11/1:56;BOA.,DH.EUM.THR.,5:21),elUmran(BOA.,MV.,159:126; BOA.,MV.,161:3;BOA.,MV.,175:46),elAhram(BOA.,MV.,165:59;BOA.,MV., 189: 39), elMüeyyed (BOA., MV., 176: 37), elMaktem (BOA., MV., 179: 90; BOA., MV.,174:24),Cerideislam(BOA.,MV.,180:11),BorsErtipsiyen(BOA.,MV.,194: 17) gazetelerinin ve elMenar11 risalesinin zararl yaynlarndan dolay Osmanl Devleti’ne girii yasaklanmtr. Gazetelerin memlekete giriinin yasaklanmas hususu,ilgilinezaretlerebildirilmitir(BOA.,MV.,194:17).YineMsr’daneredi 11 Daha sonra el-Müeyyid, Ceride-i slam ve el-Menar risalesi hakkndaki yasak kaldrlmtr (BOA., MV., 180: 11). 238 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 len Eaika gazetesinin muzr münderecatna binaen Dersaadet ve vilayetlere duhul ve intiarna meydan verilmemesiistenmitir (BOA., DH.MKT., 2817: 71). Ancak muzr yaynlar dolaysyla Memaliki Osmaniye’ye girileri yasakland haldeelMuktam,elBasir,elAhramveelMiratülGarbadlgazetelerinBeyrut’ane suretlegirdirildiinintahkikinedairBeyrutVilayeti’nebirtelgrafçekilerekkonu hakkndabilgiistenmitir(BOA.,DH.FR.,471:94).Bununyannda,muzrneri yatlarndan dolay yaynna müsaade edilmeyen Msr’daki Le Loid ve Nehfetül Arabgazetelerizararlneriyatlarndanvazgeçtikleriniifadeederekithallerineizin istemilerdir(BOA.,DH.MKT.,2914:91). Osmanl Devleti, farkl devletlerdeneredilen ve Hükümeti Osmaniye aley hindeyaynyapangazetelerinithalinivememleketegiriiniyasaklamtr.Birçok yerde Arapça olarak neredilen gazete ve dergilerde, Osmanl Devleti ve hilafet aleyhindeyazlararastlanmtr.Amerika’dayaynlananArapçaelFecr,Miratül Garb,KalemülHadid(BOA.,MV.,195:36),Amerika’nnNewyorkehrindeyayn lananelttihat(BOA.,MV.,195:149)veEsSâih(BOA.,MV.,174:1)adlgazetelerin yukardaki sebepten dolay, Memâliki âhâne’ye girileri engellenmitir (BOA., MV., 176: 45). Yine Newyork’ta Arapça münteir elNesr gazetesinin mahzuruna binaenMemalikiOsmaniye’yegiriineyasakgetirilmitir(BOA.,MV.,192:19). Brezilya’daNecipYusufAzûritarafndanneredilenEmiyetülArabgazetesi nin, halk isyana tevik ettii için memlekete girii yasaklanmtr (BOA., DH.MKS.,11:3).YineBrezilya’nnSanPavlosehrindemünteirelEfkarveAmeri ka ve Fetelbenan gazetelerinin yurda girii engellenmitir (BOA., MV., 188: 21; BOA., MV., 194: 18)12. Arjantin’in Boines Aires ehrinde intiar eden Arapça el Havi,HüsnülFetatveZamangazetelerinindebenzergerekçelerleMemalikiOs maniye’yegirilerimenedilmitir(BOA.,MV.,187:78;BOA.,MV.,194:18). Trablusam’da çkan elBürhan gazetesinin Hicaz Vilayeti’ne giriinin yasak lanmasistenmitir(BOA.,DH.KMS.,2/1:13).Badat’tanerolunanEnnehfegaze tesi (BOA., MV., 183: 27), am’da yaynlamakta olan elMuktebes gazetesi (BOA., MV.,189:41)13,KuzeyveGüneyAfrika’daArapçaneredilenesSelamgazetesinin MemalikiOsmaniyegiriineyasakgetirilmitir(BOA.,MV.,187:36). AmerikaktasndaSantoDominikCumhuriyeti’ninSanPeterDeMakurise hrindeArapçaolaraknerolunanelCeridetülEdebiyyegazetesininzararlyaynla rndandolayMemâlikiOsmaniye’yesokulmasnaizinverilmemitir(BOA.,MV., 151:42).talyanmatbuatndanolupyabancpostalarlaDersaadet’egelenPapaGalo gazetesinin Memâliki Osmaniye’ye girii yasaklanmtr (BOA., MV., 157: 34; BOA.,MV.,173:20). Paris’tebaslanmuzrbirevraknKbrsyoluylaMersin’egönderildiinedair jurnalalnmtr(BOA.,DH.KMS.,18:17).KalemiMahsus’dan,KaresiMutasarrf 12 13 Ancak el Efkar gazetenin ithaline müsaade olunduuna dair bir i'ar verilmitir (BOA., MV., 188: 21). Daha sonra el-Muktebes gazetesinin yaynna tekrar müsaade edilmitir (BOA., MV., 189: 41). 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 239 l’naçekilen“Avdetlerindemahzurolanehasmuzrranntardlazmdr”eklinde bir telgraf gönderilmitir (BOA., DH.FR., 39:13). Yine Paris’te Hnçak Komitesi adnaneredilenErmenicegazeteninzararlyaynlarndandolayOsmanlDevle ti’negiriineyasakgetirilmitir(BOA.,MV.,174:96). Tiflis’teyaynlananMisakadlErmenigazetesininErmenileriOsmanlDevle ti’ne kar kkrtt gerekçesiyle Memaliki Osmaniye’ye girii yasaklanmtr (BOA.,MV.,190:8).Rusya’databvenerolunupMüslümanlarlaErmenilerinitti fak yaptn iddia eden Ermenice gazetesinin girii engellenmitir (BOA., A.MKT.MHM.,551:11).AharonyanveMikaelOhanisyantaraflarndantelifolu nanveTiflis’tebastrlanAzadofyanCanabarin(HürriyetYolunda),FortiyanHanko viç(ErmeniMeselesi)adlkitaplarnMemâlikiOsmaniye’yegirileriyasaklanm tr(BOA.,MV.,181:21).Buikikitap,AdanaveDouAnadolu’nunbazvilayetle rinin Ermenilere ait olduundan bu sebeple de bir Ermeni devletinin kurulmas içinErmenilerinisyanetmesigerektiindenbahsetmekteydi. Muzrneriyatlarslamdininekardayaplmaktayd.Buyaynlardaslami yet’eveHz.Peygamberehakaretlerevekaralamalarayerverilmekteydi.Kimlii belirsizbirahstarafndanFilibeehrindemünteirveslamiyetaleyhindeneri yatta bulunan Güne gazetesinin, Memaliki Osmaniye’de, Meclisi Vükela kara ryla datlmas yasaklanmtr (BOA., DH.EUM.THR., 9: 3; BOA., MV., 132: 6; BOA.,DH.MU.,11/2:42).MeclisiVükelakararnaramen,gazeteninDersaadet datcsTütüncüApostolKonstantin’ingazeteyineredevamettiinedairihbar alnm,Apostol’undükkannayaplanbasknda,gazetenin1600nüshasilebirlik temektup,kartpostalvs.muzrneriyatlarelegeçirilmitir.BununüzerineTütün cüApostoltevkifedilerekDivanHarbiÖrfi’yesevkedilmivemezkurgazete ninyurdagirmemesiiçingerekliönlemleralnmtr(BOA.,DH.EUM.THR.,9:28; BOA.,DH.EUM.THR.,10:25).AncakbukezHalilAaisimlibirzatazarfiçinde gazeteningeldiinedairbirihbaralnm,bununüzerinedetahkikatbalatlmtr (BOA.,DH.EUM.VRK.,20:48). slamiyetaleyhindekineriyatnedeniyleithaliyasaklananGünegazetesinin MehmetEfendiadndabirinegeldiibildirilmisedehakkndayaplantahkikatta, geldiine dair bilgi olmadna karar klnmtr (BOA., DH.EUM.VRK., 20: 49). Vezirköprü’de Protestan Vaizi Kigork Çakaryan Efendi’nin marifetiyle ithal olu nanveOsmanlülkesinesokulmasyasaklanaGünegazetesininelegeçirilennüs halarhakkndagerekliilemleryaplmtr(BOA.,DH.EUM.THR.,92:71). slamiyet aleyhinde yayn yapmas nedeniyle Osmanl ülkesine sokulmas MeclisiVükelakararylayasaklananGünegazetesihakkndaSivas,Tarsus,Zile, NiksarveKayseri’debirtahkikatyaplm(BOA.,DH.EUM.THR.,92:75)veMe malikiOsmaniye’yegiriininmenihususuEdirneVilayeti’nebildirilmitir(BOA., DH.MKT.,2849:68).Günegazetesi,OsmanlHükümetininbasksnedeniyleya ynn durdurmu, bu gibi yaynlarda bulunan mürtetler de Almanya’ya gitmi lerdir(BOA.,DH.MKT.,2897:44). 240 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 slamdinialeyhindeyaynlarnyansradinimekanlarayönelikyaynlarada rastlanmaktayd. Özellikle Ayasofya Camiini kilise eklinde gösteren resimler yaynlanmaktayd. Sadaret, bu tür mesnetsiz yaynlarn Memaliki Osmaniye’ye giriiniengellemitir(BOA.,DH.MKT.,2858:90).BuaradaDanimarkalDozitara fndan yazlan ve Doktor Abdullah Cevdet Efendi tarafndan Türkçeye çevrilen Tarihislamiyeadndakikitapzararlgörüldüünden,mezkurkitabnsatyasak lanmtr (BOA., MV., 137/50; MV., 146: 50). Ayrca Vaizlerin ellerinde bulunan vaaz kitaplarnn muzr olduu, maarif memurlarnn lakayt olduuna dair Ali Sait,Sadaret’ebirmaruzatgöndermitir(BOA.,Y.EE.,143:53). 3.YkcveBölücüYaynYapanNeriyatlaraveMatbuatlaraKarAlnan Önlemler II.MerutiyetDönemimatbuatveneriyatynnnolduubirdönemolarak tarihsayfalarnageçmitir.Kalemorlarnhürriyetadaltndasnrszcavefütur suzca kalem oynatmalar, siyasi bir kaos ortam oluturmutur. Bunun yannda aznlklarnveOsmanlDevleti’nehasmolandevletlerinaleyhteyaynlarmatbu at ve neriyatn kontrol altna alnmas zaruretini dourmu, bu sebeple 1909’da MatbuatKanunuçkartlmtr.BukanunlaOsmanlDevleti’nibölmekveparça lamak isteyen yaynlarn ithali yasaklanacak, halkn fikriyatn bozucu gazeteler Matbuat Kanunu’na göre kapatlacakt (BOA., DH.ELM.MTK., 74: 23). Ayrca hükümetaleyhinetahriksuretiyleyaplanneriyatndasuçsaylaraklüzumgö rüldüündebutüryaynyapangazeteverisalelerinmahkemeninkesinkararna kadar yasaklanmas yetkisinin Matbuat Kanunu’na eklenmesi talep edilmitir (BOA., DH.D., 79: 32). Yeni kanun gerei gazetenin bir mesul müdürü olacak, gazeteninsahibiylemesulmüdürütarafndandüzenlenecekimzalbirbeyanname mahalli hükümete verilecek, mahalli idareden alnan ilmühaber de gazetelerde yaynlanacakt(BOA.,DH.MKT.,2895:23). MatbuatKanunuçkmadanönceneriyatvematbuatasnrlamalargetirilme yeçallmtr.MatbuatKanunu’nunilannakadarmatbaaaçlmasnavegazete çkarlmasna ruhsat verilmeyip eski kanun hükmünün yürürlükte kalmasna çallmtr (BOA., MF.MKT., 60: 58). Bu kanun hükmü II. Merutiyetten evvel yürürlükteolanancakMerutiyetinilanylalavedilen10Mays1877tarihliSan sürKararnamesi’dir.YeniMatbuatKanunuçkncayakadarkitapbasmakisteyen ecnebi tebaasnn Hariciye Nezareti’nden ruhsat almadkça matbaa açmalarna ruhsatverilmemitir(BOA.,MF.MKT.,71:104). Osmanl Devleti, ttihat ve Terakki Cemiyeti ve Merutiyet aleyhinde yayn yapanlarhakkndamatbuatkanunuhükümlerincegereklicezaimüeyyideleruy gulanmaktayd. Örnein; Dersaadet Paket Gümrüü Muayene memurlarndan Mehmed Rasim Efendi ile Altnc Alay Birinci Taburu Katip Muavini Mustafa Efendi neredilmek üzere ellerinde muzr evrak bulundurduklarndan be sene müddetlekalebendcezasnaçarptrlmlardr(BOA.,.AS.,84:1327/Ca38;BOA., .AS., 84: Ca40). Muzr neriyatta bulunduu iddiasyla hakknda soruturma 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 241 balatlanSinobsabkValisiBekirPaa’nn,sorguhakiminitehditetmesiüzerine RefikBeytarafndan,Paahakkndakanuniilembalatlmasnadairbirarzuhal hazrlanmtr. Refik Bey’in arzuhali ile Bekir Paa’nn savunmasn içerenevrak urayDevlet’egönderilmitir(BOA.,DH.MKT.,2842:89). Trablusam’damuzrmakaleneredenElKstasülMüstakimgazetesimüdürü OsmanSultaniEfendi’ninpolisnezaretindeDivanHarb’esevkedilmesiistenmi; ancakOsmanSultaniEfendi’ninMsr,amveBaalbektaraflarndaolduunadair ihbar alnmtr. Osman Efendi’nin yakalanmas için Lazkiye Mutasarrfl ve SuriyeVilayeti’neyazlmveBeyrutVilayeti’ndenalnancevababinaenHareket OrdusuKumandanl’nabildirilmitir(BOA.,DH.MKT.,2841:53).MatbuatKa nunu’namuhalifettiigerekçesiylehakkndatutuklamakararçkartlanOsman Sultani Efendi yakalanarak Divan Harb’de yarglanmtr (BOA., DH.MKT., 2828:48). 31Martsyanndaisyancaskerleredatlanmuzrevraklardaisyankörük leyen etkenler arasndadr. syann nihayete ermesinden sonra kurulan Divan Harb’iisyancaskerleremuzrevrakdatanHacAkif’isürgünetmi(BOA.,AS., 85: 1327/Ca102), nezdinde muzr evrak bulunan Fatih Tetimmei Has Medresesi talebesinden Batumlu Osman Nuri Efendi’yi de kalebend cezasna çarptrmtr (BOA.,.AS.,86:1327/C09).BabaTahir’eaitVatanMatbaasmuzrevrakbasm nnyaplmasndandolaykapatlmtr(BOA.,DH.MU.,58:3).Elslamgazetesi SermuharririAdanalHayretEfendinerettiimuzrmakaledendolaymahkum edilmi(BOA.,.AS.,87:1327/C087),Msr’dayaynlananelUmranadlmuzrga zetenin datcs Nikola Efendi de tutuklanarak mahkemeye sevk edilmitir (BOA.,DH.MKT.,2898:47).Yurdagiriiyasaklanangazeteleriidhalederekpolise rüvet teklif eden Salihli karyesi ahalisinden Ekmekçi Yuvan Veledi stavri de tutuklanmtr(BOA.,.HB.,152:1332/Ra065). Hükümet fesat yaynlar içeren neriyatlarn basmn ve datmn önlemek içinmuhteliftedbirleralmtr.Muzrfikirlerihtivaedenneriyatlar,toplatlarak imha edilmekte, yaynlar yasaklanmakta, matbaalar kapatlmakta ve sahipleri hakkndadakanunîilemyaplmaktayd(BOA.,MV.,127:2).Yasakyaynlarözel liklegümrüktengeçirilmekteydi.BusebepleRüsumatEmaneti’netebligatyapla rakgümrükteyolcularneyalarnnkontroledilmesiistenmitir.Tebligatlabirlik tegümrükmemurlargümrüktengeçirileneyalardahaskkontroletabitutmu lardr (BOA., DH.MKT., 2868: 1). Ancak yabanc postanelerin buna uymayarak muzrneriyatlarnMemleketiahane’yegirmesinemüsaadeetmesiüzerinebir takmtedbirleralnmtr(BOA.,DH.EUM.EMN.,88:38).Bununüzerineyabanc postanelerin ref ve ilgas hakknda Meclisi Vükela bir mazbata yaynlamtr (BOA., Y.EE.,49: 29). Ayrca sokaklarda gazete satanlara ruhsat karl çalma izniverilmesivegazetehavadislerininbarlarakilanedilmesideyasaklanmtr (BOA.,DH.MKT.,2752:4).GazetevedergilerdeKuranayetlerivehadislerinay nen ve tamamen yazlmas yasaklanmtr. Bu yasan getirilmesine gazete ve 242 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 dergilerin birçok ekilde kullanldktan sonra atlmas sebep olmutur. Getirilen yasaamuhalifhareketedengazetelerinmesulmüdürlerilemakaleyiyazanlarda cezalandrlacaklard(BOA.,MV.,255:130). stanbulveÇanakkaleboazlarndangeçenyabancvapurlarnaldklarkla vuzlarnçoununecnebiveYunantebaasndanolmalar,birkaytvekontroletabi olmamalarsebebiyleyasakgazetelerinvematbuatlarnbunlarvastasylakaraya çkarlmaihtimalinekardatedbiralnmtr(BOA.,DH.EUM.KADL,1:3). MerutiyetaleyhindeveAraphilafetilehindeMsr’dabircemiyetkurulmu vemuhtelifgazetelerdeMerutiyetaleyhineveAraphilafetilehinemakalelerne redilmitir.ButüryaynyapanneriyatlarnözellikleOsmanluyruuAraplarn meskun olduklar mahallere gizlice sokulmas yasaklanmtr (BOA., DH.MKT., 2813:14). Yunanistan’daintiaredenveOsmanlDevletialeyhindeneriyatyapanbaz gazetelerin Osmanl memleketlerine sokulmasnn yasaklanm olduu bütün vilayetlere bildirilerek gerekli tedbirlerin alnmas istenmitir (BOA., DH.EUM.THR.,13:51).HarpnedeniyleBulgaristan,Yunanistan,SrbistanveKa rada ülkelerinde çkarlan gazetelerin sava müddetince yurda girii yasaklan mtr(BOA.,MV.,174:72). Devlet dairesinde çalan memurlarn, siyasi niteliinden dolay gazetelerde mütalaalarda bulunmalarnn yasak olmas ile ilgili tezkirei samiye sureti ilgili devlet dairelerine gönderilmitir (BOA., DH.EUM.HM., 68: 47). Memaliki ecne biyedenerolupMemalikiOsmaniye’yegetirilenBulgarcarisalede,muzrresim ve yazlar bulunmas sebebiyle, datclar hakknda gerekli muamelenin yapl masistenmitir(BOA.,DH.MU.,64:1). Postada açk olarak gelen evrak muzrrann ithalinin menine, kapal olarak gelenleriçinisebirmuameleyaplamayacaPostaNezareti’nebildirilmitir.Pa ris’tetabolupbirnüshaspostaileAydnveEdirnevilayetlerinamnagönderilen urayÜmmetYahudNumuneiDenaetRisalesiaçkpostailegeldiindenhakknda muameleyaplmtr(BOA.,DH.MU.,68:1/47).Açkzarflariçindebirçokmuzr telkinatbulunanMsr,Fransavesviçre’dengelenmatbuArapçabeyannamelerin datmnayasakgetirilmitir(BOA.,MV.,174:38). Matbuat Müdüriyeti Umumiyesi’nden Erzurum Vilayeti’ne “Erzurum’da münteirErmenicePerkirgazetesininmünderecatmuzrrasndandolayMatbuatKanu nu’nunyirmiüçüncümaddesihükmünetevfikenbilamüddettatilivükelakararylatebli olunur”eklindebirtelgrafçekilmitir(BOA.,DH.FR.,42:19). ifreKalemi’ndenBeyrutVilayeti’ne“Trablusam’damünteirelMehamigazete sinin münderecat muzrrasna binaen Matbuat Kanunu’nun yirmi üçüncü maddesi mucibinetatilklndMeclisiVükelakararylatebliolunur”eklindebirtelgrafyol lanmtr(BOA.,DH.FR.,45:41). EmniyetiUmumiyeMüdüriyeti’nden“Fransakonsolosunaaitevraknaralarnda muzrlarbulunmakihtimalimevcutisespanyakonsolosunamüracaatetmeyerekvehare 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 243 ketinizitarafnzdanbirvakibirteebbüsgibigöstererekbilahzmemhurenNezareteirsa li”eklindeKudüsierifMutasarrfl’nabirtelgrafgönderilmitir(BOA.,MV., 47:169). SONUÇ Osmanl Devleti, yenileme süreciyle birlikte sosyal, idari, mali, ticari ve hu kuki sahada önemli açlmlar yakalamtr. Bu açlmlarn yannda matbuat ve neriyatta da önemli gelimeler elde edilmitir. 1908’de Merutiyetin ikinci kez ilanylabasnönemlikazanmlaredinmitir. OsmanlDevleti’ninidari,iktisadi,sosyalveeitimsorunlarnnMerutiyetle ortadan kaldracana inanlm; ancak beklentilerin karlanamamas ve bunun yannda mevcut problemlerin giderek artmasyla umudun yerini karamsarlk almayabalamtr. ttihat ve Terakki Cemiyeti, herkese eitlik ve hürriyet vermek amacyla ilan ettii Merutiyetle getirdii yeni avantajlarn zararl neticeler ortaya çkarmasn dan dolay birtakm tedbirler almaya balamtr. Basn hürriyetinin salanmas OsmanlDevletivehilafet,ttihatveTerakkiCemiyetiveslamdinialeyhinemen fi yaynlarn artmasna neden olmutur. Hükümet ykc ve bölücü neriyatlarn faaliyetleriniengellemekiçinbasnakstlamalargetirmitir. ttihatveTerakkiCemiyetialeyhineyaynlar,geneldeCemiyetiçimuhalefetle ortaya çkmtr. Balangçta Cemiyet içinde görev alanlar, menfaat çatmas se bebiyleCemiyet’tenayrlarakCemiyetaleyhindekaralamakampanyasbalatm lardr.ÖzellikleMevlanzadeveerifPaaCemiyetkartyaynlarylaöneçkan muhaliflerdir. BasnyaynOsmanlgayrimüslimaznlklarndevletekarisyanettirilmesin de kullanlan önemli bir vasta olmutur. Gerek içeride gerekse darda devlet aleyhinebölücüyaynlargayrimüslimaznlklarndevletekarisyanetmelerinde önemli rol oynamtr. Yaynlarda Osmanl Devleti’nin toprak bütünlüünü ve hükümranlkhaklarnzedeleyecekfikirlerelealnmaktayd.Menfiyazlarslam dininidehedefalmaktayd. ttihatveTerakkiCemiyeti,OsmanlDevleti’nintoprakbütünlüünübozacak neriyatvematbuatnmemleketegiriininengellenmesiiçinbirdizitedbirleral mtr. Dâhili ve harici açdan devleti zor durumda brakan muzr neriyatlar basanlar,datanlar,ellerindebulunduranlarhakkndagereklicezaimüeyyideler uygulanm,mevzuilealakalkimselerskskikazedilmilerdir.Özellikleyabanc postahanelerindahaskkontroledilmesineçallmtr.Buneriyatvematbuat larnyurdagirilerininengellenmesiiçinyaplanteebbüslerdebirnoktayakadar baarsalanmtr.Ancakuzunvadedeengellenememitir. Osmanl tebaas gayrimüslim aznlklarn ykc ve bölücü yaynlarnn yan sraOsmanltebaasAraplardaykcvebölücüyaynfaaliyetlerinegirimilerdir. Onlarn menfi yaynlar daha ziyade hilafet eksenli olmutur. Hükümet bu tür 244 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 bölücüyaynlarnmemleketegiriiniyasaklamvekontrolaltnaalmayaçalm tr. ttihatveTerakkiCemiyeti,arhürriyetletoplumunterakkivetekamülelde edeceinivarsaym;ancakverilenhürriyetinkontrolsüzkullanmnn,toplumve devletdüzenininbozulmasnayolaçacansonradankestirebilmitir. 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 245 KAYNAKÇA a)BabakanlkOsmanlArivVesikalarȱ SadâretMektubîMühimmeKalemi(A.MKT.MHM.) DosyaNo:551,GömlekNo:11,18Rebiülahir1327. DahiliyeVekaletiEmniyetiUmumiyeMüdüriyetiMuhaberatveTensikatKalemi(DH.EUM.MTK.) DosyaNo:74,GömlekNo:23,27Ramazan1331. DahiliyeVekaletiEmniyetiUmumiyeTahrirat(DH.EUM.THR.) DosyaNo:13,GömlekNo:63,16Zilkade1327.;DosyaNo:132,GömlekNo:6,16aban1327.; Dosya No: 9, Gömlek No: 28, 9 evval 1327.; Dosya No: 90, Gömlek No: 41, 6 Ramazan 1327.;DosyaNo:91,GömlekNo:94,23evval1327.;DosyaNo:92,GömlekNo:46,7Zilka de1327.;DosyaNo:10,GömlekNo:25,19evval1327.;DosyaNo:5,GömlekNo:21,10 Ramazan 1327.; Dosya No: 5, Gömlek No: 21.; Dosya No: 13, Gömlek No: 51, 15 Zilkade 1327.;DosyaNo:13,GömlekNo:51,15Zilkade1327.;DosyaNo:32,GömlekNo:17,18Re biülahir1328.;DosyaNo:34,GömlekNo:15,14Cemaziyelevvel1328.;DosyaNo:9,Gömlek No:3,5evval1327.;DosyaNo:92,GömlekNo:46,7Zilkade1327.;DosyaNo:92,Gömlek No:71,12Zilkade1327.;DosyaNo:92,GömlekNo:75,14Zilkade1327. DahiliyeVekaletiEmniyetiUmumiyeEvrak(DH.EUM.VRK.) DosyaNo:20,GömlekNo:37,11evval1327.;DosyaNo:20,GömlekNo:48,1Zilkade1327.; Dosya No: 20, Gömlek No: 49, 1 Zilkade 1327.; Dosya No: 20, Gömlek No: 49, 1 Zilkade 1327.;DosyaNo:21,GömlekNo:28,14Rebiülevvel1329. DahiliyeNezaretidare(DH.D.) DosyaNo:79,GömlekNo:32,20evval1331.;DosyaNo:79,GömlekNo:32,20evval1331.; DosyaNo:79,GömlekNo:32,20evval1331;DosyaNo:79,GömlekNo:32. DahiliyeNezaretiKalemiMahsusMüdüriyeti(DH.KMS.) DosyaNo:11,GömlekNo:3,6Safer1332.;DosyaNo:18,GömlekNo:17,25Rebiülahir1332.; DosyaNo:189,GömlekNo:10,2Recep1332.;DosyaNo:2/1,GömlekNo:13,27Zilkade 1331.;DosyaNo:21,GömlekNo:41,22Cemaziyelahir1332. DahiliyeNezaretiMektubiKalemi(DH.MKT.) DosyaNo:2827,GömlekNo:25,12Cemaziyelevvel1327.;DosyaNo:2752,GömlekNo:4,6Safer 1327.;DosyaNo:2817,GömlekNo:71,28Rebiülahir1327.;DosyaNo:2828,GömlekNo:48, 13Cemaziyelevvel1327.;DosyaNo:2841,GömlekNo:53,23Cemaziyelevvel1327.;Dosya No:2842,GömlekNo:89,25Cemaziyelevvel1327.;DosyaNo:2858,GömlekNo:90,9Ce maziyelahir1327.;DosyaNo:2863,GömlekNo:51,13Cemaziyelahir1327.;DosyaNo:2897, GömlekNo:44,24Recep1327.;DosyaNo:2898,GömlekNo:47,25Recep1327.;DosyaNo: 2911,GömlekNo:35,9aban1327.;DosyaNo:2914,GömlekNo:91,13aban1327.;Dosya No:2915,GömlekNo:89,26aban1327.;DosyaNo:47,GömlekNo:169,7Muharrem1333.; DosyaNo:47,GömlekNo:169,7Muharrem1333. DahiliyeNezaretiMuhaberatUmumiyedaresiKalemi(DH.MU.) DosyaNo:11,GömlekNo:1/56.;DosyaNo:12/2,GömlekNo:22,5Ramazan1327.;DosyaNo: 48, Gömlek No: 13, 14 Zilhicce 1327.; Dosya No: 64/1, Gömlek No: 36, 2 Safer 1328.; DosyaNo:68/1,GömlekNo:47,16Safer1328. DahiliyeNezaretiifreKalemi(DH.FR.) DosyaNo:39,GömlekNo:13,18Rebiülahir1332.;DosyaNo:39,GömlekNo:76,26Rebiülahir 1332. radelerAskeri(.AS.) Dosya No: 84, Gömlek No: 1327/CA38, 17 Cemaziyelevvel 1327.; Dosya No: 84, Gömlek No: 1327/Ca40,10Cemaziyelevvel1327.;DosyaNo:85,GömlekNo:1327/CA102,28Cemaziye levvel1327.;DosyaNo:86,GömlekNo:1327/C09,4Cemaziyelahir1327. radeHarbiye(.HB.) DosyaNo:152,GömlekNo:1332/RA065. 246 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 DahiliyeVekaletiEmniyetiUmumiyeKalemiAdli(DH.EUM.KADL.) DosyaNo:2,GömlekNo:14,8Zilhicce1328.;DosyaNo:1,GömlekNo:3,22Ramazan1328.; DosyaNo:1,GömlekNo:3,22Ramazan1328.;DosyaNo:16,GömlekNo:30,7Cemaziye levvel1329.;DosyaNo:16,GömlekNo:31,7Cemaziyelevvel1329.;DosyaNo:22,Gömlek No:21,25Zilhicce1328.;DosyaNo:8,GömlekNo:43,23Safer1329. DahiliyeNezaretiEmniyetiUmumiyeEcanibKalemi(DH.EUM.ECB.) DosyaNo:7,GömlekNo:48,19Safer1335. DahiliyeNezaretiEmniyetiUmûmiyeMüdüriyetiMuhasebeKalemi(DH.EUM.MH.) DosyaNo:79,GömlekNo:32,20evval1331. DahiliyeNezaretiEmniyetiUmumiyeMüdüriyetiMuhaberatveTensikatKalemi(DH.EUM.MTK.) DosyaNo:75,GömlekNo:12,24Safer1332. DahiliyeNezâretiEmniyetiUmumiyyeMüdiriyetiȱEmniyetKalemi(DH.EUM.EMN.) DosyaNo:88,GömlekNo:38,28aban1332. DahiliyeNezâretiEmniyetiUmumiyyeMüdiriyeti.HukukMüavirlii(DH.EUM.HM.) DosyaNo:68,GömlekNo:47,20Zilkade1331. DahiliyeVekaletiMektubiKalemi(DH.MKT.): DosyaNo:2813,GömlekNo:14,25Rebiülahir1327.;DosyaNo:2827,GömlekNo:25,12Cema ziyelevvel1327.;DosyaNo:2897,GömlekNo:23,24Recep1327;DosyaNo:2895,Gömlek No:23. DahiliyeNezaretiMuhaberatUmumiyedaresiKalemi(DH.MU) DosyaNo:11/1,GömlekNo:56,3Ramazan1327.;DosyaNo:11/2,GömlekNo:42,17Ramazan 1327.;DosyaNo:11/3),GömlekNo:24,27Muharrem1328.;DosyaNo:12/2,GömlekNo: 22,5Ramazan1327.;DosyaNo:2831,GömlekNo:30,16Cemaziyelevvel1327.;DosyaNo: 41/1,GömlekNo:20,24Zilkade1327. MeclisiVükelaMazbatas(MV.) DosyaNo:130,GömlekNo:61,22Recep1327.;DosyaNo:133,GömlekNo:79,19evval1327.; DosyaNo:133, GömlekNo:81, 23evval1327.; DosyaNo:137, GömlekNo:55,16 Safer 1328.;DosyaNo:45,GömlekNo:194,15Zilkade1332.;DosyaNo:192,GömlekNo:19,25 evval1332.;DosyaNo:127,GömlekNo:2,1Rebiülahir1327.;DosyaNo:194,GömlekNo: 17,8Zilhicce1332.;DosyaNo:175,GömlekNo:54,11Rebiülahir1331.;DosyaNo:176,Gö mlekNo:37,12Cemaziyelevvel1331.;DosyaNo:176,GömlekNo:45,15Cemaziyelevvel 1331.;DosyaNo:176,GömlekNo:45,15Cemaziyelevvel1331.;DosyaNo:176,GömlekNo: 5,1Cemaziyelevvel1331.;DosyaNo:177,GömlekNo:57,13Cemaziyelahir1331.;Dosya No:179,GömlekNo:90,15Cemaziyelevvel1331.;DosyaNo:180,GömlekNo:11,15evval 1331.;DosyaNo:181,GömlekNo:21,21Zilkade1331.;DosyaNo:182,GömlekNo:32,18 Zilhicce1331.;DosyaNo:182,GömlekNo:32,18Zilhicce1331.;DosyaNo:183,GömlekNo: 27,13Muharrem1332.;DosyaNo:183,GömlekNo:27,13M1332.;DosyaNo:185,Gömlek No:14,15Ra1332.;DosyaNo:185,GömlekNo:14,15Rebiülevvel1332.;DosyaNo:185, Gömlek No: 14, 15 Rebiülevvel 1332.; Dosya No: 187, Gömlek No: 36, 16 Cemaziyelevvel 1332.;DosyaNo:187,GömlekNo:78,30Cemaziyelevvel1332.;DosyaNo:188,GömlekNo: 21,14Cemaziyelahir1332.;DosyaNo:189,GömlekNo:10,2Recep1332.;DosyaNo:189, GömlekNo:37,16Recep1332.;DosyaNo:189,GömlekNo:39,16Recep1332.;DosyaNo: 189,GömlekNo:41,26Recep1332.;DosyaNo:194,GömlekNo:18,8Zilhicce1332.;Dosya No:195,GömlekNo:149,26Safer1333.;DosyaNo:195,GömlekNo:63,2Safer1333.;Dosya No:198,GömlekNo:13,4Recep1333.;DosyaNo:255,GömlekNo:130,6Safer1340.;Dosya No:75,GömlekNo:12,24Safer1332;DosyaNo:229,GömlekNo:120,20Rebiülevvel1331; DosyaNo:187,GömlekNo:34,16Cemaziyelevvel1332. MaarifMektubiKalemi(MF.MKT.) DosyaNo:71,GömlekNo:104,12Zilkade1298. YldzAriviEsasEvrak(Y.EE.) 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 247 DosyaNo:143,GömlekNo:33,6Rebiülahir1327.;DosyaNo:143,GömlekNo:53,6Rebiülahir 1327.;DosyaNo:49,GömlekNo:29,6Rebiülahir1327.;DosyaNo:49,GömlekNo:29,6Re biülahir1327;DosyaNo:31,GömlekNo:9,6Rebiülahir1327. b)TelifveTedkikEserler A.Saffet,stanbulMusahabeleri,KütübhaneiSaadet,Dersaaset1324(1906). AhmedMidhatEfendi,Menfâ,KrkanbarMatbaas,stanbul1293. AhmedRefik(Altnay)(13241326),nklabAzim,AsrMatbaas,stanbul. AhmedRefik(Altnay),16.YüzyldaRafizilikveBektailik,(sad.MehmetYaman),UfukMatbaas, stanbul1994. Akin,Sina,31MartOlay,S.B.F.Yaynlar,Ankara1970. AliCevat,II.Merutiyetinlanve31MartHadisesi,(yay.haz.FaikReidUnat),T.T.K.Yay.,An kara1960. AliMünifBey,MünifBey’inHatralar,(haz.TahaToros),sisYaynclk,stanbul1996. Atay,FalihRfk,BatYllar,EkinBasmevi,stanbul1963. BasiretçiAliEfendi,stanbul’daElliYllkÖnemliOlaylar,SanderYaynlar,stanbul1976. Birinci,Ali,HürriyetvetilafFrkas,II.MerutiyetDevrindettihatveTerakki’yeKarÇkanlar,Der gahYaynlar,stanbul1990. Birinci,Ali,TarihUrunda,DergahYaynlar,stanbul2001. Birinci,Ali,TarihYolunda,DergahYay.,stanbul2001. CelalNuri,1327SenesindeSelanik’teMünakîdttihatveTerakkiKongresineTakdimOlunanMuhtra dr,stanbul1328. Danimend,smailHami,zahlOsmanlTarihiKronolojisi,Cilt4,TürkiyeYaynevi,stanbul1972. Demirel,Fatmagül,II.AbdülhamitDönemindeSansür,BalamYaynlar,stanbul2007. Dilmen,brahimNecmi,TarihiEdebiyatDersleri,C.2,stanbul1338. DoktorKamil,BükülmezKolYahud10Temmuz,YeniOsmanlMatbaas,Dersaâdet1325. Dr.MehmedCemil,MaherdeBirHutbe,stanbul1331. Emil,Birol,MizancMuradBey,HayatveEserleri,.Ü.E.F.Y.,stanbul1979. EnverPaa,EnverPaannAnlar(18811908),(haz.HalilErdoanCengiz),letiimYaynlar, stanbul1991. Ertu,HasanR.,BasnveYaynHareketleriTarihi,stanbul1973. Eyicil,Ahmet,Dr.NazmBey,TürknklâpTarihiEnstitüsü,YaynlanmamDoktoraTezi,An kara1989. Felek,Burhan,YaadmzGünler,MilliyetGazetesiYay.,stanbul1974. brahimMüteferrika,MilletlerinDüzenindelmiUsuller,(yay.haz.ÖmerOkutan),stanbulDevlet Basmevi,stanbul1990. nuur,M.Nuri,BasnveYaynTarihi,ÇalayanKitabevi,stanbul1982. rtem,SüleymenKani,31MartveHareketOrdusu,Abdülhamit’inSelanikSürgünü,(yay.haz.Os manSelimKocahanolu),TemelYaynlar,stanbul2003. Kabacal,Alpay,TürkKitapTarihi,BalangçtanTanzimat’aKadar,CemYaynevi,stanbul1989. Kadri, Hüseyin Kazm, Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, (haz. smail Kara), letiim Yay.,stanbul1991. Kansu,Aykut,1908Devrimi,(çev.AydaErbal),letiimYaynlar,stanbul2001. Kaygusuz,BezmiNusret,BirRomanGibi,hsanGümüayakMatbaas,stanbul1995. KazmNami(Duru),NaslOldu,Selanik1326. Kudret,Cevdet,AbdülhamitDönemindeSansür,MilliyetGazetesiYay.,stanbul1977. MehmedAsaf,VükelaKimlerOlacak,ArtinAsaduryanMatbaas,stanbul1326. NazmPaa,NazmPaa’nnHatralar,Cilt2,TürkiyeYay.,stanbultz. Nur,Rza,HayatveHatratm,(haz.AbdurrahmanDilipak),aretYaynlar,Cilt2,stanbul1981. 248 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 Özön,MustafaNihat,TürkçedeYabancKelimlerSözlüü,stanbul1962. Price,M.Philip,TürkiyeTarihi,mparatorluktanCumhuriyeteKadar,(çev.AsmKutludoan),Tür kiyeBankasYay.,Ankara1969 Ramsaur, Ernest E., Jön Türkler ve 1908 htilali, (çev. Nuran Ülken), Sander Yaynlar, stanbul 1972. Shaw,StanfordJ.–EzelKuralShaw;OsmanlmparatorluuveModernTürkiye,Cilt2,(çev.Meh medHarmanc),EYaynlar,stanbul1983. apolyo,EnverB.,TürkGazetecilikTarihiveHerYönüyleBasn,Ankara1969. ehbenderzadeAhmedHilmi,stibdadnVahetleriyahudBirFedaîninÖlümü,y.y.,stanbul. erifPaa,BirHasbihal,stanbul1330. erifPaa,BirMuhalifinHatralarttihatveTerakkiyeMuhalefet,NehirYaynlar,stanbul1990. erifPaa,Merutiyet’eDoruBenveHayatm,NefasetMatbaas,Dersaadet1911. Taner,AliHaydar,YabancKelimelerLügat,stanbul1941. Tokgöz,Ahmedhsan,MatbuatHatralarm,18881923,Cilt12,AhmedhsanMatbaas,stanbul 1931. Topuz,Hfz,100SorudaTürkBasnTarihi,GerçekYay.,stanbul1973. Tunaya,TarkZafer,Türkiye’deSiyasîPartiler,Cilt1,BahaMatbaas,stanbul1984. Tütengil,CavitOrhan,YeniOsmanllardanBuYanangiltere’deTürkGazetecilii,18671967,stan bulÜniversitesi,stanbul1969. Uran,Hilmi,Hatralarm,yayl.y.,Ankara1959. Yöntem,AliCanip,“Fazl(17591810),slamAnsiklopedisi,C.4,stanbul1977. YurdaSokulmasveEldenEleGeçmesiYasakYaynlar,Ankara1975. Zenit,BulgaristanveKomularnnKuvveiAskeriyeleri,(mütercim:A.Yahya),Dersaadet1327. c)Makaleler “GeçenMeraretler”,Millet,S.1,23Temmuz1324. “Köylülerikâz”,NeyyiriHakikat,S.25,10Eylül1324. “ayialar”,kdam,S.5177,8TerîniEvvel1324. AliNihat,“GazetelerdenSaknalm”,Ceride,Say10,23Zilkade1326. Bayur,YusufHikmet,“II.MerutiyetÜzerineBazDüünceler”,Belleten,CiltXXIII/90,Ankara 1959. BirKzltoprakl,“MemurinTensikat”,stiare,S.1,4Eylül1324. Birinci,Ali,“31MartVakasnnBirYorumu”,OsmanlAnsiklopedisi,Cilt13,YeniTürkiyeYayn lar,stanbul2001. Birinci, Ali, “Siyasîlemenin lk Devresi (24 Temmuz 1908 11 Haziran 1913)”, Tarih Yolunda, DergahYaynlar,stanbul2001. kdam,Say5340,25Mart1325. smailHakk,“TensikatMeselesi”,kdam,S.5116,9Austos1324. MehmedAta,“MemâlikiOsmânîye’deSansürünTarihi”,kdam,Say9264,6Rebîülevvel1337/ 19KanunEvvel1334/10Aralk1918. MusavverMuhit,Cilt1,Say3,2TeriniSani1324. NeyyiriHakikat,Say4,17Temmuz1324. PostaveTelgrafMecmuas,Say104,TeriniSani1325. SüleymanNuman,“nklâbmz”,MusavverMuhit,Cilt1,Say9,KanuniEvvel1324.