Ceviz Yetiştiriciliği Dersi Sunumu-1
Transkript
Ceviz Yetiştiriciliği Dersi Sunumu-1
CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri 2015-2016 Güz Dönemi Ceviz (Juglans regia L.) Ceviz; • Anadolu’nun ulu, görkemli ve yerli ağaçlarından biridir. • Besin değeri çok yüksektir. • Kerestesi mobilya sanayi için değerli bir ham madde. • Ekonomik ömrü çok uzundur (100 yıldan fazla). • İyi bir Orman Ağacı. Kuvvetli gelişen kökleri yardımı ile yamaçlarda toprak kayması ve taşınmasını (EROZYONU), dere kenarlarında sel baskınlarını önler. Ceviz, tohumu, odunu, yeşil meyve kabuğu, sert meyve kabuğu, kökü ve yaprakları ile çok yönlü bir meyve türüdür. Dünya Ceviz Üretimi (ton) ve Alanı (ha) Yıllar Üretim (ton) Alan (ha) 2009 2.648.796 826.226 2010 2.943.573 903.552 2011 3.307.729 983.804 2012 3.425.834 995.505 2013 3.458.046 999.081 Türkiye Ceviz Üretimi (ton) ve Alanı (ha) Yıllar Üretim (ton) Alan (ha) 2009 177.298 86.533 2010 178.142 90.683 2011 183.240 93.233 2012 203.212 99.617 2013 212.140 108.767 Fao, 2015 Dünya’da Ceviz Üretimi Yapan İlk 10 Ülke Ülkeler Çin Miktar (ton) Ülkeler 1.700.000 Çin Alan (ha) 425.000 İran 453.988 A.B.D. 113.120 A.B.D. 420.000 Türkiye 108.767 Türkiye 212.140 Meksika 72.563 Ukrayna 115.800 İran 57.386 Meksika 106.945 Hindistan 31.000 Şili 42.668 Fransa 19.563 Hindistan 36.000 Şili 18.995 Fransa 33.716 Sırbistan 14.400 Romanya 31.764 Ukrayna 14.100 Fao, 2015 2014 YILI BÖLGELERE GÖRE ÜRETİM TOPLU MİKTARLARI VE MEYVELİKLERİN ALANI Bölgeler Akdeniz Üretim (ton) (DA) Toplu Meyveliklerin Alanı (da) 32.634 67.142 14.411 44.244 Batı Karadeniz 20.704 80.534 Batı Marmara 13.255 96.062 4.872 16.172 Doğu Marmara 20.433 72.603 Ege 36.632 136.599 8.916 40.374 428 2.486 Kuzey Doğu Anadolu 3.899 8.025 Orta Anadolu 3.065 36.855 21.558 92.851 Batı Anadolu Doğu Karadeniz Güney Doğu Anadolu İstanbul Orta Doğu Anadolu (TON) (Tuik, 2015) Ceviz denildiğinde ilk akla “Anadolu cevizi, İran cevizi ve İngiliz cevizi” olarak da adlandırılan Juglans regia L. gelmektedir. Yabani formdaki ceviz türleri dünyanın birçok yerinde bulunmaktadır. Cevizin anavatanının; “Karpat dağlarından Türkiye, Irak, İran, Afganistan, Güney Rusya, Hindistan, Mançurya ve Kore'ye kadar uzanan geniş bir bölgenin olduğu bilinir. SİSTEMATİK Ceviz, bitkiler aleminde, Tohumlu bitkiler (Spermatophyta) bölümünün Kapalı Tohumlular (Angiospermae) alt bölümünün İki Çenekli Bitkiler (Dicotyledoneae) sınıfında yer alır. Takım Familya Cins Tür : Juglandales : Juglandaceae (Cevizgiller) : Juglans : Juglans regia L. Juglans cinsinin Dünya’nın ılıman ve subtropik iklim kuşağında yayılmış birçok türü bulunmaktadır. Bu Türlerin tamamı diploid olup, 2n=32 kromozomludur. Juglans regia L. Juglans cinsi içerisinde günümüzde özellikleri 18 tür bildirilmiştir. Bunlardan bazıları; belirlenen J. mandshurica (Mançurya cevizi) J. ailantifolia (Japon cevizi) J. cathayensis ( Çin cevizi) J. hindsii (Kuzey Kalifornia kara cevizi) J. nigra (Kara ceviz) J. cinerea J. major J. microcarpa Bu türlerden en önemlisi ve üstün meyve kalitesi ile ceviz denildiğinde ilk akla gelen, “Anadolu cevizi”, “İran cevizi” ve “İngiliz cevizi” olarak da adlandırılan J. regia ‘dır. Diğer türler ve bunların melezleri daha çok J. regia için anaç olarak kullanılmaktadır. J. ailantifolia (Japon cevizi) (The Heartnut) J. nigra (Kara ceviz) J. nigra (Kara ceviz) J. cinerea Dünyada büyük bir tabii yayılma alanına sahip olan Anadolu cevizi çeşitli göçler ve ticaret kervanları vasıtasıyla farklı yerlere götürülmüş olup, bugün tropik bölgeler dışında hemen hemen dünyanın her yerinde yetiştirilebilmektedir. Yakın bir geçmişe kadar ceviz yetiştiriciliğinde Dünyada söz sahibi olarak ilk sırada Türkiye gelmekte ve bunu Yunanistan, İtalya, Fransa gibi ülkeler takip etmekteydi. Ancak, günümüzde ABD ceviz yetiştiriciliğinde ve dış satımında dünyada en önemli ülke konumuna gelmiştir. Meyvecilik kültürü oldukça eski tarihlere uzanan Anadolu, günümüze kadar yapılan yetiştiricilik sonucunda, sayıları 10 milyonu bulan ceviz ağacı varlığına sahip olup, yaklaşık 200 bin tonluk ceviz üretimi ile dünyada üçüncü sırada bulunmaktadır. Fakat dünya ceviz dış satımında son sıralarda yer alan ülkemizde, ceviz en fazla ithalatı yapılan ürünlerimizdendir. Bu durum, üretimimizin standart çeşitlerle değil tohumdan yetişen ağaçlarla yapılmasından kaynaklanmakta olup, ayrıca diğer meyve çeşitlerinde olduğu gibi cevizde de birçok yetiştiricilik sorunlarının yanı sıra üretiminde doğrudan etkili olan bitki sağlığı sorunlarının çözülememesi de önemli yer tutmaktadır. Cevizin bileşimi ve besin değeri CEVİZİN BİLEŞİMİ ve BESİN DEĞERİ Ceviz sağlık ve beslenme bakımından çok önemli bir meyve türüdür. Genel olarak cevizde; % 3.5 su, % 15-30 protein, % 55-77 yağ, % 1.5-3 kül, % 5-15 oranında da karbonhidrat (ağırlık selüloz) bulunmaktadır. Ca, P, Mg, Fe, Na, K gibi mineral maddeler bakımından zengindir. A, B1, B2, B6, C vitaminlerini de içermektedir. 1 kg ceviz yaklaşık 7.000 kalori enerji sağlamaktadır. Gümüş iyonuna ihtiyaç duyan tek organımız beyindir. Gümüş ve Selenyum içeren cevizin zeka gelişimi üzerine önemli etkileri tespit edilmiştir. Ceviz çok değişik şekillerde tüketilmektedir. Çerez olarak. Pasta ve tatlı sanayinde. Parfüm sanayinde, reçel. Helva yapımında. Boya, tanen, plastik ve kauçuk endüstrisinde. Yağ olarak. İlaç sanayinde. Sucuk, samsa, pestil yapımında. Ayrıca kerestesinin son derece kıymetli olmasından dolayı da mobilyacılıkta aranan materyallerin başında gelmektedir. Ayrıca kerestesinin son derece kıymetli olmasından dolayı da oymacılıkta aranan materyallerin başında ceviz gelmektedir. Başta A.B.D. olmak üzere birçok ülkede son yıllarda yapılan araştırmalarda bazı kalp rahatsızlığı olan hastalara özellikle ceviz önerilmektedir. Kalp ve kolesterol bakımından bazı sağlık problemleri olan kişilerin beslenmesinde cevize yer verilmesi ve olumlu sonuçların alınması son yıllarda cevizin önemini daha da artırmıştır. CEVİZİN BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ Ağaç Yapısı, Kök gövde ve dallar: Cevizler hızlı büyüyerek 25- 40 m’ye kadar boylanır ve bir ağaç 300- 500 m2’lik bir alanı kaplayabilir. Ceviz ağaçları genelde “yayvan” taç şekline sahiptir. Ayrıca, “yarı dik ve dik” yapıda da taç şekli görülebilir. Cevizler kazık köklü olup kılcal kök bolca bulunabilir. Kökler 2-4 m derinliğe kadar uzayabilir. Gövde ve Dallar Gövdede dallanma genelde toprak yüzeyinden 1-2 m yükseklikten başlar. Gövde çevresi 5- 6 m ye kadar gelişebilir. Gençlik yıllarında düzgün yüzeyli ve gümüşi renkte olan gövdede çok ileri yaşlarda renk koyulaşır (gri-siyah) ve kabukta uzunluğuna çatlaklar oluşur. Sürgünler, tüysüz, parlak zeytin yeşili veya esmer renktedir. Yapraklar ve Gözler Yaprak; uzunca bir sap üzerinde karşılıklı dizilmiş ve sayıları 5-13 arasında değişen yaprakçıktan meydana gelir. Yaprakçıklar geniş elips şeklinde ve tam kenarlıdır. Uçları sivricedir ve boyları 6-12 cm arasında değişir. Rengi parlak yeşil olup gövde üzerlerinde helezonik şeklinde dizilmişlerdir. Gözler dal uçlarında ve yaprak koltuklarında (1-3 adet) olup, koyu esmer renklidirler. Uç gözler iridir. Yaprak koltuklarında bulunan gözlerden iri olanı sürer ve odun dalını meydana getirir. Verimli olmayan çeşitlerin sadece uç tomurcuklarından meydana gelen sürgünlerin ucunda dişi çiçek vardır. Oysa verimli çeşitlerin hemen hemen bütün tomurcuklarında (yaprak tomurcukları da dahil) dişi çiçek meydana gelir. ÇİÇEK YAPISI (ERKEK VE DİŞİ ÇİÇEKLER) Cevizlerde erkek ve dişi çiçekler aynı ağaç üzerinde fakat farklı yerlerde (monoik) bulunur. Erkek çiçekler bir önceki gelişme döneminin sürgünleri üzerinde bulunan yan tomurcukların ilkbaharda gelişmesiyle meydana gelen 5-20cm boyundaki yeşil renkli ve aşağı doğru sarkık püsküller (kedicik) üzerinde meydana gelirler Dişi çiçekler Erkek çiçek püskülleri Dişi Çiçekler İlkbahar gelişme döneminde sürgünlerin ucunda meydana gelen dişi çiçeklerin sayısı 1- 26 arasında değişebilir. Dişi çiçekte 4 perianth yaprağı ile braktecikler ovaryum ile kaynaşmıştır. Çanak yaprak sayısı 3- 6 arasında olup taç yaprak yoktur. Stigma girintili çıkıntılıdır, yumurtalıkta bir tohum taslağı bulunur. Yumurtalık dış duvarı meyvenin dışındaki yeşil kabuğu meydana getirirken, sert kabuk yumurtalık iç duvarlarının sertleşmesinden meydana gelir. Ceviz içi, embriyo ve tohum kabuğundan oluşan tohumdur. Yenen kısım doğrudan doğruya kendisidir. Erkek Çiçekler Erkek çiçekler bir önceki gelişme döneminin sürgünleri üzerinde bulunan yan tomurcukların ilkbaharda gelişmesiyle meydana gelen 5- 20 cm boyundaki yeşil renkli ve aşağı doğru sarkık püsküller (kedicik) üzerinde meydana gelirler. Olgun bir ceviz ağacı 5000- 6000 adet püskül üretebilir. Ayrıca bir ağacın çiçek tozu (polen) üretme kapasitesi yaklaşık 10 ile 100 milyar arasında değişebilir. CEVİZİN DÖLLENME BİYOLOJİSİ Ceviz meyve türünde çiçeklenme süresi, iklim şartlarına bağlı olarak genellikle 715 gün kadar sürer. Cevizlerde tozlanma rüzgâr yardımıyla gerçekleşir. Bütün ceviz çeşitlerinde çiçeklenme dönemleri (dişi çiçek+erkek çiçek) çakışmak kaydıyla karşılıklı olarak tozlanma ve döllenme gerçekleşebilir. Fakat cevizlerde tozlanma- döllenme problemleri genellikle uyuşmazlık nedeniyle değil de, erkek ve dişi çiçeklerin farklı zamanlarda açması ve aktif hale gelmesinden dolayı meydana gelir. Cevizlerde dikogami eğilimi çok yaygındır. Yani, erkek ve dişi çiçeklerin farklı zamanlarda, aktif olması durumu. Birçok araştırma sonucuna göre, cevizlerin % 80’ine yakın kısmında erkek ve dişi çiçeklerin olgunlaşması ayrı zamanlara rastlamaktadır. Erkek çiçeklerin daha önce aktif olma durumuna Protandry, Dişi çiçeklerin daha önce çiçek tozu kabul etme durumuna ise Protogeny denilmektedir. Çeşitlerin çoğunda Protandry görülür. Monogam yani erkek ve dişi çiçekleri aynı zamanda döllenme-toz verme olgunluğuna gelen çeşitler de vardır. Eğer bahçe tesisinde kullanılan ana çeşidin çiçeklenme özelliği bilinmez ise tozlayıcı seçiminde hata yapılabilir. Bunun sonucunda meyve tutumu gerçekleşmeyecektir. Çiçeklenmedeki farklı durumlar ağacın yaşına göre de değişebilir. Bu durum genç ağaçlarda daha belirgindir. Olgun ağaçlar hem daha fazla miktarda püskül üretirler; hem de periyodik olarak daha uzun süre aktiflerdirler. Böylece erkek çiçeklenme ile dişi çiçeklenme daha garanti bir şekilde denk gelebilir. Ayrıca iklim de çiçeklenme özelliklerine etki edebilir. Ilık dönemlerde erkek çiçeklerin olgunlaşması, dişi çiçeklenmeye göre daha erken meydana gelebilir. Kış sonlarında ve ilkbahar başlarında soğuk havanın sürekliliği çiçeklenmeyi geciktirirken, ılık kışlar çiçek gelişmesini hızlandırma eğilimindedir. Sıcak ve kuru havalarda çiçeklenme periyodu kısalırken, soğuk ve nemli günlerde çiçeklenme periyodu uzayabilmektedir. Çiçeklenme özelliği coğrafi konumdan da etkilenebilir. Bir ceviz bahçesinde iyi bir tozlanma ve döllenme sağlayabilmek için; en iyi metot, bir ceviz bahçesini, ana çeşit ve yeterli sayıda tozlayıcı (ana çeşide uygun) ile beraber tesis etmektir. Böylece yeterli tozlanma sağlanacak ve çeşitten beklenen verim alınacaktır. Bir ceviz bahçesinde %3-5 oranında tozlayıcı kullanmak yeterlidir. Bahçede normalin üzerinde (sayıda) tozlayıcı bulunması, meyve dökümü ile sonuçlanan duruma neden olabilir. Bu durum bazı çeşitlerde (Serr gibi) çok belirgindir. Tesis edilen ceviz bahçelerinde ağaçlar arasında iyi bir rüzgâr dolaşımına imkân verecek şekilde aralık varsa, ana çeşide ait bitkiler ile tozlayıcı bitkilerin arasında 150-180 metrelik mesafe tozlanma için uygun olabilir. Ancak bitkiler büyüyüp sıklaştıkları zaman, rüzgârın taşıdığı çiçek tozları ağaçların arasında serbestçe dolaşamayabilirler. Bu yüzden, ana (tozlanacak) çeşide ait ağaç ile tozlayıcı çeşide ait bitkiler arasında en fazla 80-100m mesafe olmalıdır. BAZI STANDART CEVİZ ÇEŞİTLERİ VE TOZLAYICILARI Ana Çeşit Tozlayıcı(ları) Maraş 18 Bilecik, Sütyemez 1, Chandler Sütyemez 1 Şebin, Maraş 18, Yalova 4 Kaman 1 Franquette, Bilecik, Pedro, Şen- 2, Bilecik Şebin şebin Bilecik Chandler Franquette, Cisco Pedro Hartley, Cisco 10X10 DİKİM ARALIK VE MESAFESİNDE DİKİLMİŞ BİR BAHÇEDE TOZLAYICILARIN YERLEŞTİRİLMESİ a-ana çeşit T-Tozlayıcı Hakim Rüzgar a Hakim Rüzgar a a a T a a a a a a a a a a a a a T a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a T a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a T a a a a T a a a a a a a a a a a a a T a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a T a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a T a a a a a a a a a T a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a T CEVİZİN EKOLOJİK İSTEKLERİ . İklim Cevizler, kış ve ilkbahar aylarında soğuklama ihtiyacını karşılayacak kadar soğuk; ilkbahar ve yaz aylarında normal büyüme ve olgunlaşmayı sağlayacak ölçüde sıcak (22-35oC) isterler. Hava sıcaklığının yüksek (sıkca, 42oC nin üzerinde seyretmesi) ve nemin düşük olduğu yaz aylarında ceviz yeşil kabuğunda güneş yanıklığı zararları meydana gelebilir. Yaz mevsiminin erken dönemindeki aşırı sıcaklar meyvelerin yeterince iç dolgunluğuna ulaşamamasına, geç dönemdeki (Ağustos) güneş yanıklıkları ise, iç meyvenin büzüşüp kararmasına, veya yeşil kabuğun sert kabuğa yapışarak lekelenmesine yol açarak meyve kalitesinin düşmesine sebep olabilir. Bu kalite kayıpları meyvelerin pazarlanma değerlerinin azalmasına belki de ıskartaya ayrılmasına neden olabilmektedir. Meyve tutumu genelde sürgün uçlarında ve tacın dış kısımlarında olan ceviz çeşitlerinin güneş yanıklığına maruz kalma ihtimalleri daha yüksektir. Ağaç üzerinde yani taçta meyve tutumu itibariyle Chico, Hartley ve Chandler çeşitleri güneş yanıklığına biraz daha dayanıklı iken Ashley, Payne, Vina ve Sunland gibi ceviz çeşitlerinin daha hassas olduğu söylenebilir. Ceviz bitkisi genelde –20oC den düşük sıcaklarda zarar görmekteyse de –25oC‟ye kadar dayanabilen çeşitler olduğu bilinmektedir. Cevizde, erkek çiçekler (püsküller), yeni sürgünler ve küçük meyveler ilkbahar donlarından -20C den düşük sıcaklıklarda çabuk zarar görebilir. Erken sonbahar donları da genç sürgünlere zarar vererek izleyen ilkbaharda yapraklanmamaya yol açabilir. Soğuklardan zararlanma konusunda düşük sıcaklığın derecesi, düşme hızı, süresi gibi etkenler önemli rol oynar. Ceviz çeşitlerinin soğuklama ihtiyacı +7.2oC nin altında 500-2000 saat arasında değişir. Düzenli bir mahsul için cevizlerde soğuklama ihtiyacının karşılanması gerekmektedir. Ceviz yetiştiriciliği açısından yıllık toplam en az 500mm yağış yeterli olmakla birlikte bu yağışın düzenli olması önemlidir. Meyvelerin normal gelişebilmeleri için yazın toprakta yeterli suyun bulunması gerekir. Bunun yanında çiçeklenme dönemindeki yağmurlar ve aşırı rüzgârlar özellikle tozlanma-döllenme bakımından olumsuz bir durum ortaya çıkarabilir. TOPRAK Ceviz botanik olarak 2-4m derinliğe kadar inebilen güçlü bir kök sistemine sahip bitkidir. Bu yüzden toprak derinliğinin az olduğu yerlerde yetiştiricilik bakımından olumsuz durumlar ortaya çıkabilmektedir. Yetiştiricilik bakımından ideal bir ceviz toprağı; en az 1.5-2m derinlikte, iyi drenajlı, milli-tınlı yapıda, geçirgen, organik maddece zengin ve havadar olmalıdır. Ayrıca toprağın, pH’sı 6.4-7.3 dolayında olmalı ve bünyesinde alkalilik ve tuz problemi bulunmamalıdır. Toprak su tutma kapasitesinin yüksek olması yanında yüksek veya hareketsiz taban suyu problemi bulunmamalıdır. Ancak ceviz, bazı meyve türleri gibi toprak bakımından çok seçici bir meyve türü olmamakla birlikte, fakir ve kötü kabul edilen toprakların da bitkisi değildir. Ceviz yetiştiriciliği açısından, yapısal olarak çok kumlu ve/veya çok killi, ağır topraklar cevize uygun değildir. Birçok meyve türü gibi cevizde alkalilik durumuna hassastır. Ceviz ağaçlarına toksik etki yapması ve de toprağa zarar vermesi nedeniyle Sodyuma dikkat edilmesi gerekir. Toprakta taban suyunun yüksek olduğu alanlarda kök boğazı ve kök çürüklüklerinin görülme ihtimali yüksektir. Bu yüzden çok dikkat edilmelidir. SU Ceviz yetiştiriciliğinde kullanılacak sulama suyunda düşük miktarda bile olsa bor bulunması yaprakların yanmasına ve az ya da şiddetli yaprak dökümlerine neden olarak verim ve kaliteyi düşürür. Bundan dolayı ceviz bahçesi tesis etmeden evvel bahçe yeri ile sulama suyu özellikleri iyice tetkik edilmeli ve uzmanların tavsiyelerine uyulmalıdır. Suyun bikarbonat miktarı önceden bilinmeli (bunu da pH’yı ölçerek anlayabiliriz) ona göre gerekirse her sulamada asit (nitrik-2.34 TL/kg- veya fosforik asit-6.47 TL/kg) uygulaması yapılmalıdır. Gençlik döneminde nitrik asit, çiçeklenme döneminde fosforik asit önerilir. BAHÇE TESİSİ Ceviz meyve türünün ekolojik ve toprak istek ve hassasiyetleri ekoloji bölümünde verilmiştir. Yetiştiricilikte bu genel kurallara dikkat etmek şarttır. Cevizin genel ekolojik istekleri çerçevesinde özetle bahçe tesis etmeden önce aşağıdaki tabloda verilen özelliklerin çok iyi gözden geçirilmesinde fayda vardır. A- Ekolojik faktörler 1 İklim 2- Toprak 3- Yer ve yöney B- Ekonomik faktörler 1- Pazar 2- Pazarlama 3- Tüketici alışkanlığı 4- Ulaşım 5 İşletme büyüklüğü 6- İşletme sayısı 7- Tüketim 8- Tanıtım ve reklam C- Kültürel faktörler 1- Çeşit 2- Fidan 3- Sulama 4- Gübreleme 5- Budama 6- Hasat 7- Saklama 8- Teknik eleman Örneğin; çok sık ilkbahar geç donlarının görüldüğü yerler ya da sık sık erken sonbahar erken soğuklarının (don) görüldüğü bulduğu alanlar veya çok aşırı yaz sıcaklıklarının olduğu bölgeler, ceviz yetiştiriciliği için müsait değildir. Bu nedenle Bir yerde ceviz bahçesi tesis edileceği zaman bu değerleri içeren en az 10 yıllık meteoroloji kayıtlarının incelenmesi gerekir. Cevizler derine inen güçlü bir kök sistemine sahip oldukları için toprak derinliğinin en az 1.5-2 m olması sert ve geçirimsiz katmanların olmaması gerekir. Yetiştiricilik yapılacak bölgenin topraklarında fazla kireç, alkalilik ve tuzluluk problemleri bulunmamalıdır. Elbette zengin topraklar tercih edilmelidir. Yetiştiricilik yapılacak bölgenin topraklarında fazla kireç, alkalilik ve tuzluluk problemleri bulunmamalıdır. Elbette zengin topraklar tercih edilmelidir. Son yıllarda yan kök oluşumu için sırta ekim modern yetiştiricilikte yaygınlaşmaya başlamıştır. ÇEŞİT SEÇİMİ VE ÖNEMİ Meyvecilik ve meyve bahçeleri tesisi uzun yıllara dayanan bir yatırım olduğu için daha baştan çok dikkatli olup uygun çeşidi seçmek gerekmektedir. Çünkü işin başında yapılacak bir hata çok uzun yıllardan sonra ortaya çıkar ve bu hatanın telafisi de çok uzun zaman alabilir. Bu da hem emek, hem zaman, hem de moral kaybı demektir. Bu yüzden meyve bahçesi kuracak üreticilerin daha baştan işi sıkı tutup, çok dikkatli olmaları fidancı önerisiyle değil uzman önerisiyle çeşit seçimi yapmalarıdır. Çeşit seçiminde; tercih edilen çeşit için ekolojinin uygunluğu kadar, pazarlanabilir durumunun yüksek olması yani tüketicinin tercih ettiği, pazarda rağbet gören kaliteli bir çeşit olması önemlidir. Bir ceviz çeşidi sadece bir yönü ile öne çıkıyor diye tercih edilmemelidir. Örneğin; geç yapraklanma bir ceviz çeşidi için önemli bir kriterdir. Ancak geç yapraklanma bir çeşidin tercih edilmesi için tek başına yeterli bir çeşit özelliği değildir. Çeşidin kalite, verim unsurları ile ekolojik ve pazar uyum dengeleri beraber düşünülerek karar verilmelidir.. Çeşit seçiminde yapılabilecek bir hata, daha baştan bahçe kurulmasının yanlış olması anlamına gelir. Bu yüzden çeşit seçiminde çok hassas davranmalı rastgele öneriler ile çeşit tercih edilmemelidir. Mutlaka uzman görüşü alınmalıdır. Sonuç itibariyle çeşit seçiminde genel ceviz yetiştiriciliği kuralları çerçevesinde tüm faktörleri birlikte düşünerek karar vermek esastır. VERİM VE KALİTE ÖZELLİKLERİ İLE DİKKAT ÇEKEN BAZI CEVİZ ÇEŞİTLERİ Ülkemiz ceviz yetiştiriciliğinde son yıllarda dikkat çeken ve birinci derecede rağbet gören ceviz çeşitleri “Maraş 18, Kaman 1, Sütyemez 1, Chandler, Pedro, Franquette, Hartley” çeşitleridir. Ayrıca ülkemizde kullanılan diğer çeşitler ise Bilecik, Şebin,Yalova 1-4, Fernor gibi çeşitlerdir. ÇEŞİT SEÇİMİ Kaliteli, verimli ve pazarda yüksek fiyatla seçilmelidir. Cevizlerde istenen başlıca özellikler; Randıman en az %50 olmalı Meyve ağırlığı en az 10g olmalı Kabuk kalınlığı 0.92mm den fazla olmamalı Periyodisite göstermemeli Çiçeklenme geç olmalı Yapraklanma geç olmalı Verim yüksek olmalı İç rengi açık beyaz, kehribar sarısı olmalı İç dolgun olmalı Kabuk düzgün olmalı Yan dallarda çiçek oluşturma oranı fazla olmalı Her tomurcuktan oluşan dişi çiçek sayısı fazla olmalı satılan çeşitler İYİ BİR CEVİZ ÇEŞİDİNDE ARANAN ÖNEMLİ ÖZELLİKLER Bitki (ağaç) özellikleri: *Verimlilik durumu→ Çok verimli olmalı (35 kg/ağaç ve üzeri ) **Maraş 18, Chandler gibi *Yan dal verimi→ Yüksek olmalı ( %80’in üzeri ) **Maraş 18, Chandler,Kaman 1 gibi *Yapraklanma durumu→ (Bölgede eğer ilkbahar don riski var ise don döneminden sonra yapraklanan çeşit tercihi ) **Franquette, Chandler, Kaman 1, Maraş 18 gibi *Çiçeklenme özelliği → (Homogamy tercih sebebidir. Çeşitlerin tozlayıcı problemi olmamalı) *Hastalık ve zararlılara dayanım→ Dayanıklı olmalı (antraknoz, bakteriyel yanıklık, iç kurdu) b- Meyve Özellikleri *Meyve iriliği→ Extra **Maraş 18, Sütyemez 1, Serr gibi *Kabuklu ağırlık → Yüksek (12 gr üzeri) **Maraş 18, Chandler, Sütyemez 1, Serr gibi *İç ağırlığı → Yüksek (6 gr üzeri) ** Maraş 18, Chandler, Kaman 1, Serr *İç oranı → Yüksek (%50’nin üzeri) **Maraş 18, Kaman 1, Şebin, Sütyemez 1, Serr gibi Kabuk kalınlığı → İnce (0.85- 1.20 mm) Kabuğun kırılma kolaylığı (Kabukta yapışma = Kabuk sertliği)→ Kolay İçin tüm çıkma oranı → %100 **Maraş 18, Chandler, Kaman 1, gibi Dolgun iç oranı → %100 **Maraş 18, Kaman 1 gibi Sağlam iç oranı → %100 (özellikle iç kurduna dayanıklı) Maraş 18 gibi Kabuk pürüzlülüğü → Düz, Maraş 18, Sütyemez 1 gibi Dış kabuk rengi → Açık sarı Maraş 18, Chandler, Kaman 1, Sütyemez 1, Serr gibi İç rengi → Beyaz, açık sarı, Maraş 18, Chandler, Kaman 1, Sütyemez 1, Serr, Şebin gibi İç damarlanma durumu → Düz, Az , Maraş 18 gibi BAZI CEVİZ ÇEŞİTLERİNE AİT VERİM KALİTE VE YAPRAKLANMA DURUMLARI Meyve ağırlığı (g) İç oranı (%) Şebin 11,37 58,83 Bilecik 13,21 47,31 Kaman 1 12,47 52.12 Franquette 13,47 38,67 Serr 11,26 49,55 Chandler 12,44 49,27 Pedro 13,23 40,66 Sütyemez 1 26.13 49,97 Hartley 13,35 43,89 Yalova 4 12,70 48,34 Maraş 18 16,07 52,77 Kaplan 86 24,61 34.79 Kr 2 19,17 45,85 Şen 1 19,15 52,32 Çeşitler Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü kayıtlarına göre Türkiye’ de üretimine ve dağıtılmasına izin verilen ceviz çeşitleri listesi Çeşit Adı Tescil Sahibi Kurum Tescil Tarihi Altınova-1 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990 Altınova-2 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990 Bilecik Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990 Franquette Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990 Gültekin-1 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990 Kaplan-86 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990 Yalova-3 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990 Yalova-4 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990 Şebin Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990 Şen – 1 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 21.05.1993 Şen – 2 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 21.05.1993 Tokat-1 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990 Yalova-1 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990 Yalova-2 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990 Yavuz-1 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 21.05.1993 Maraş 18 Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi 08.04.2009 Sütyemez 1 Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi 08.04.2009 Kaman 1 Sütçü İmam Üniversitesi (Kahramanmaraş) 06.04.2010 Chandler Sütçü İmam Üniversitesi (Kahramanmaraş) 06.04.2010 Oğuzlar 77 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 06.04.2010 Hartley Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 09.03.2011 Pedro Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 09.03.2011 Midland Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 09.03.2011 Fernor Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 09.03.2011 Fernette Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 09.03.2011 Niksar 1 Gaziosmanpaşa Üniversitesi (Tokat) 26.02.2013 Meyve ağırlığı: 14.5– 16.0 g İç oranı: %53–57 İç rengi: Açık sarı Yapraklanma: Orta geç Çiçeklenme yapısı: Prodandry Hasat: Eylül 9- 17 Çeşit sahibi: KSÜ Ziraat Fakültesi Tozlayıcısı:Bilecik, Sütyemez 1, Chandler Meyve ağırlığı: 25–27 g İç oranı: %49– 51 İç rengi: Açık sarı Yapraklanma: Orta Çiçeklenme yapısı: Protogyny Hasat: Eylül 5- 15 Çeşit sahibi: KSÜ Ziraat Fakültesi Tozlayıcısı:Şebin, Maraş 18, Yalova 4 Meyve ağırlığı: 12– 14.0 g İç oranı: %52–56 İç rengi: Açık Sarı Yapraklanma: Orta geç Çiçeklenme yapısı: Protandry Hasat: Eylül 17- 30 Çeşit sahibi: KSÜ Ziraat Fakültesi Tozlayıcısı; Kaman- 4, Franquette, Van- 6, Bilecik, Pedro, Şen- 2 KAMAN - 1 Meyve ağırlığı: 12- 13.5 g İç oranı: %49– 50 İç rengi: Çok Açık Yapraklanma: Geç Çiçeklenme yapısı: Protandry Hasat: Eylül 25- Ekim 7 Tozlayıcısı; Franquette, Cisco Uygun ekolojide tercih edilmek şartıyla, ABD başta olmak üzere, tüm dünyada ceviz yetiştiriciliğine müsait alanlarda rahatlıkla yetiştirilen ve tercih edilen bir çeşittir. Dünya ceviz ticaretinde söz sahibi olan Amerika Birleşik Devletlerinde tüm ceviz çeşitleri arasında en fazla yetiştirme oranına (%38-40) sahip çeşittir. CHANDLER YALOVA-1 Salkımda meyveler 1-2’li olup, kabuğu orta kalınlıkta, az pürüzlü, oval şekilli bir çeşittir, dağınık dallıdır. Kabuktan ayrılması kolaydır. Kıyıdan itibaren geçit kuşağına kadar olan bölgelerde tavsiye edilir. Ağacı kuvvetli büyür. Meyve ağırlığı= 16 g İç oranı= % 49 Yağ oranı= % 70 Protein oranı= % 23 Tozlayıcı= Yalova-4 , Kaplan-86 , Şebin YALOVA-2 Meyve kabuğu orta kalınlıkta, kabuk pürüzlü olup, meyvesi oval şekillidir. Önce dişi çiçekler olgunlaşır. Taze olarak tüketilmeye elverişlidir. İçin kabuktan ayrılması kolaydır. Meyve Eylül sonlarında hasat edilir. Meyve ağırlığı= 16.5 g İç ağırlığı= 7.6 g İç oranı= %46 Yağ oranı= % 68 Protein oranı= %18 Tozlayıcı= Yalova 1, Bilecik, Şebin YALOVA-3 Salkımda meyveler 2-3’lü oluşur. Dik dallıdır. İnce kabuklu ve ovalimsi bir meyve şekline sahiptir. Kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Kabuktan ayrılması kolaydır. Kıyıdan itibaren geçit kuşağına kadar olan bölgeler için tavsiye edilir. Meyve ağırlığı= 13 g İç oranı= % 53 Yağ oranı= % 69 Protein oranı= % 21 Tozlayıcı= Yalova–4, Bilecik, Yavuz YALOVA-4 Yayvan, dik dallı ağacı orta kuvvette gelişme gösterir. Kıyıdan itibaren geçit kuşağına kadar olan bölgeler için tavsiye edilir. Yalova çeşitlerinin içinde erken uyanan bir çeşittir. Meyveler 2-5’li oluşur. Meyve içi dolgun olup kabuktan kolay ayrılır. Kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Tane ağırlığı= 13 g İç oranı= % 52 Yağ oranı= % 69 Protein oranı= % 17 Tozlayıcı= Yalova–1, kaplan-86 YAVUZ Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. Özellikle geç donların görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. Meyvesi oval şekilli olup, kabuktan çok kolay ayrılır. İçi dolgun ve beyaz renklidir. Kuru ve taze ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Eylül ayı sonlarına doğru hasat edilir. Tane ağırlığı= 17.4 g İç oranı= % 56 Tozlayıcı= Bilecik ŞEBİN Kıyı bölgeleri hariç ceviz yetişen yörelerde yetişir. Özellikle geç donların görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. Çok verimli, meyve salkımı 2-4’lüdür. Yuvarlak meyve yapısına sahiptir. İnce kabukludur, kabuktan kolay ayrılır. İçi dolgundur. İç kurduna hassastır. Tane ağırlığı= 12 g İç oranı= % 63 Yağ oranı= % 67 Protein oranı= % 17 Tozlayıcı= Bilecik , Yavuz ŞEBİN BİLECİK Kıyı bölgeler hariç ceviz yetişen yörelerde yetişir. Özellikle geç donların görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. Meyve salkımı 2-3’lüdür. %30 yan dallarda meyve yapar. İnce kabukludur, kabuktan kolay ayrılır. İçi dolgundur. Tane ağırlığı= 13 g İç oranı= % 53 Yağ oranı= % 68 Protein oranı= % 18 Tozlayıcı= Şebin , Yavuz BİLECİK FRANQUETTE Dik ve iri ağaçlar yapar, yan dal verimliliği düşüktür. Meyveleri uzunumsudur. Chandler’e tozlayıcı olarak yetiştirilir. Kapama bahçe olarak tavsiye edilmez. Geç yapraklandığı için ilkbahar geç donlarına karşı dayanıklı sayılır. Beyaz iç yapar. Meyve iriliği= 11-12 gr İç ağırlığı= 5.3 gr İç oranı= % 46-47 FRANQUETTE PEDRO Ağaç küçük taç yapar zayıf gelişir. İleriki yıllarda budamaya gereksinim duyar. 7 x 7 dikime uygundur. Orta geç yapraklanır. Yan tomurcuklarda verim % 65 dir. Kabukta yanakların yapışması zayıftır. İç ağırlığı= 5,6 gr İç oranı= % 47 - 49 Beyaz Renkli iç oranı= % 80-85 Tozlayıcı= yerli kaman -1 PEDRO FERNOR Salkımda meyveler 1-4’lü oluşur. Dik ağaç yapar. İnce kabuklu ve uzunumsu bir meyve şekline sahiptir. Geç çiçeklenir. Kabuktan ayrılması kolaydır. Kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Franquette çeşidinin yan dallarda meyve veren Lara melezidir. Meyve ağırlığı= 11-12 g İç randımanı= % 42-47 Yağ oranı= % 69 Protein oranı= % 21 ŞEN-1 Kıyı bölgeler hariç, tüm bölgelerde yetiştirilir. Özellikle geç donların görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilen en önemli çeşitlerimizden biridir. Dik, yayvan, kuvvetli bir gelişme gösterir. Kabuklu ve iç ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. İçin kabuktan ayrılması kolaydır. Meyve Eylül sonlarında hasat edilir. Çok verimli bir çeşit olup, salkımda 3-4’lü meyvelere sahiptir. Meyve ağırlığı= 17g İç oranı= %54 Yağ oranı= %74 Protein oranı= %18 Tozlayıcı= Şebin, Yalova-1, Yavuz-1 (Erkek ve dişi çiçekleri aynı zamanda olgunlaştığı için tozlayıcıya gerek duymaz. Fakat yine de bu çeşitler bahçeye dikilebilir.) ŞEN-2 Meyvesi yuvarlak şekilli, kabuk orta derecede pürüzlü ve orta kalınlıktadır. İç ve kabuklu ceviz olarak pazarlanabilir. Meyveler Ekim başlarında olgunlaşır, salkımda genellikle 2-3’lü meyve oluşur. Dişi çiçeklerin olgunlaşması daha öncedir. Bu iyi bir çeşit özelliğidir. Meyve ağırlığı= 12.1 g İç ağırlığı= 6.6 g İç oranı= % 55’tir. Yağ oranı= %67 Protein oranı= %22 Tozlayıcı= Şen 1, Maraş 18 TOKAT-1 (Şen 3) Ceviz yetişen tüm bölgelerde uygundur. Ağacı dik yayvan, kuvvetli bir gelişme gösterir. Meyvesi yuvarlak, meyve kabuğu pürüzlü ve gözenekli olup, incedir. Taze ve kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. İçi dolgun ve beyaz renklidir. İçin kabuktan ayrılması kolaydır. Meyveler Eylül ortalarında olgunlaşır ve salkımda 2-3’lü meyve oluşur. Erkek çiçeklerin olgunlaşması daha öncedir. Meyve ağırlığı= 12 g İç ağırlığı= 7,5 g İç oranı= % 63 Yağ oranı= % 71 Protein oranı= % 23 Tozlayıcı= Şebin, Şen-2, Yavuz-1 KAMAN-4 MİDLAND