www.muhendisiz.net 1 1. NC (NUMERİCAL CONTROL) Sayısal
Transkript
www.muhendisiz.net 1 1. NC (NUMERİCAL CONTROL) Sayısal
www.muhendisiz.net 1. NC (NUMERİCAL CONTROL) Sayısal kontrol (NC –Numerical Control), takım tezgahlarının sayı harf vb. sembollerden meydana gelen ve belirli bir mantığa göre kodlanmış komutlar yardımıyla işletilmesidir.Komutlar ilgili takım tezgahına veri blokları şeklinde yüklenir. Her veri bloku tezgahın anlayabileceği bir dizi komuttan meydana gelir.Bu komutları daha sonra açıklayacağım. Sayısal kontrol, metal ve metal olmayan her türlü malzemelerin talaş kaldırmak suretiyle işlenmesinde kullanılan tüm takım tezgahlarında kullanılır. 2. CNC (COMPUTER NUMERİCAL CONTROL) Bilgisayarlı Sayısal Kontrol(CNC- Computer Numerical Control), takım tezgahlarının sayısal komutlarla bilgisayar yardımıyla kontrol edilmesidir. CNC Tezgahlarda, NC tezgahlardan farklı olarak bir bilgisayarlı kontrol ünitesi bulunur.Böylece NC programları ,kesicilerle ilgili bazı teknik ve ofset bilgileri kalıcı olarak tezgah hafızasında saklanabilir. Ayrıca imalatın her aşamasında programa müdahale edilir ve programda istenilen değişiklikler yapılır. Bilgisayardaki programda ,tezgahların hareketlerini kontrol etmek için harfler ve sayılardan oluşan komutlar kullanılır.(G ve M harfleri) Mesela programda G00 kodu ,takımın talaş kaldırmadan ,koordinatları belirtilen noktaya gitmesini sağlamak için kullanılır.Aynı şekilde M03;takımın bağlı bulunduğu mili ,saat yönünde harekete başlatır ve belirli bir devirde dönmesini sağlar. M05 kodu ise ,takımın bağlı bulunduğu milin durmasını sağlar. Endüstride kullanılan tüm CNC tezgahlarında, G (İngilizce okunuşu- ciy) ve M (İngilizce okunuşu - em ) kodları olarak ifade edilen bu özel kodlar ISO (Uluslararası Standartlar Kuruluşu)tarafından standartlaştırılmıştır. İlk CNC freze tezgahından günümüze NC teknolojisi hemen her alanda yaygın olarak kullanılmaktadır.Bu uygulamalardan bazıları şunlardır; tornalama, frezeleme, delme, taşlama, alevle kesme, bükme, form verme, üç boyutlu ölçme, elektro erozyon ve robot uygulamaları. 3.CNC TEZGAHLARININ AVANTAJLARI a.Programların kaydedilmesi: CNC tezgahların en önemli özelliği, yazılan parça programlarının kontrol ünitesinin belleğinde depolanabilmesidir.Bu program bellekten çağrılarak defalarca kullanılabilir. Parça programları elektrik kesildiğinde ya da tezgahın enerjisi kapatıldığında da bellekte kalacaktır. b.Düzenleme: Bellekteki bir parça programının üzerine değişiklik yapılması, bir hatanın düzeltilmesi yada bir programda yeni eklemeler ve düzenlemeler yapılması son derece kolaydır. 1 www.muhendisiz.net c.Çevrim fonksiyonu: Sık kullanılan çeşitli uygulamalar ( silindirik, alın ve konik tornalama, vida açma, dikdörtgen cep boşaltma vb.) bellekte kayıtlıdır. Çevirim (döngü ) fonksiyonu parça programlarının yazılımını önemli ölçüde kısaltır . d.Alt programlar:Bir programın içinde iş parçasının değişik kısımlarında uygulanacak olan tekrar işlemleri olabilir.Aynı programın , farklı koordinatlar için tekrar yazılması yerine , bunun için bir alt program yazılır ve istenilen yerde çağrılarak uygulanır.Bu ise yazılacak parça programını kısaltacaktır. e.Kesici telafisi:Kesici takımların uzunluk , çap ve takım ucu yarıçapı değerleri birbirinden farklıdır. CNC tezgahlarda kesici bilgileri kontrol ünitesine girilir.Kontrol ünitesi bu bilgilere göre gerekli hesaplamaları yaparak kesici telafilerini (kompanzasyon) yerine getirir;iş parçasının tam ölçüsünde çıkması için kesicilerin boyut farklarını matematiksek olarak hesaplayarak ölçülere ekler yada çıkarır.Böylece iş parçaları programda ve teknik resimde verilen değerlerde işlenmiş olur. f.İdeal işleme koşulu:Üretim anında kesme şartları sürekli olarak kontrol ünitesi tarafından izlenir ve gerekli düzenlemeler anında yapılır. Örneğin torna tezgahında bir alın tornalama işleminde kesici, dış çaptan merkeze doğru hareket ederken aynanın devri de otomatik olarak artacaktır. g.Simülasyon: Yazılan programın üretimine geçilmeden önce bu program kontrol ünitesinde bulunan ekranda (VDU) grafik olarak işlenir, yani simüle edilir. Bu simülasyon sonucu parçanın üretimine geçilmeden önce yazılan programın doğruluğu test edilmiş olur. h.Diğer üniteler ile iletişim: Diğer bilgisayarlar ile iletişim kurulabilir. Bu şekilde, kontrol ünitesinin belleğindeki bir program merkezi bir bilgisayara gönderilebilir yada başka bir bilgisayardaki program tezgaha aktarılarak işlenebilir. j.Arızanın bulunması: CNC Tezgahında bir arıza olduğunda, elektronik aksam kontrol ünitesine test ettirilebilir. Kontrol ünitesi, arızanın hangi birimde olduğunu tespit ettikten sonra bu bilgiyi grafik ekranda görüntüler. k.Kesicilerin otomatik değişimi: CNC tezgahlarda üretim yüksek hassasiyette gerçekleştirilir ve üretilen parçaların tamamı birbirinin özdeşidir. Bu ise sanayinin en fazla gereksinim duyduğu aynı tolerans değerlerine sahip özdeş parçaların seri üretimini sağlar. CNC tezgahlarının yukarıda bahsedilen böylesine avantajlarının yanı sıra birkaç dezavantajlarından söz edilebilir. Bunlar; tezgahın ilk alım fiyatının yüksek olması, bakımının daha masraflı olması ve daha eğitimli tezgah operatörüne gereksinim duyulmasıdır. 4. CNC TEZGAHLARINDA KESİCİ TAKIMLAR CNC tezgahlarda işleme süresini ve işleme kalitesini en fazla etkileyen faktörlerin başında kesici takımlar ve bunların bağlanma sistemleri gelir. Bu tezgahlarda kullanılacak kesici uç ve takımların şu özelliklere sahip olması gerekir. · Kesici uç kolayca değiştirilebilir. · Çıkan talaşları kırma özelliği olmalıdır. · Kesici takım sağlam ve dengeli bağlanabilmelidir. · Kesici uç hassas olarak bağlana bilmelidir. · Kesici takım değişimi kolay ve hızlı olmalıdır. · Kesici uç yüksek sıcaklıkta sertliğini kaybetmemelidir. Kesici Takım Gereçleri: CNC tezgahlarında kullanılan kesiciler; HSS kesiciler ve sert metal uç kesicilerdir. 2 www.muhendisiz.net HSS Kesici Takımlar: HSS kesiciler tek parça olarak kullanılır. Bu kesiciler küçük çaplı deliklerin delinmesi, kanal açılması, vb. işlerde kullanılır. Sert Metal Uçlar: Sert metal uç kesiciler değişik boyut ve şekillerde standart olarak üretilir. Her bir uçta (ucun tasarımına bağlı olarak 6,8 yada daha fazla kesme kenarı bulunur. Bir kenar köreldiğinde, diğer bir kenar kesme yapacak konuma indekslenir. Kesici uçların en önemli avantajları; standart ve hassas boyutlarda üretilmesi, doğru kesme geometrisine sahip olması, hızlı değiştirilmesi ve bileme işleminin olmamasıdır. Kesici ucun bütün kenarları kullanıldıktan sonra bu uç yeni bir uç ile değiştirilerek işleme kanılan yerden devam edilebilir. ISO talaş kaldırma için sert metal kesicileri 3 ana gurupta toplamıştır. · · · P: uzun talaş veren malzemelerin işlenmesinde kullanılan sert metal kesiciler ( çelik, çelik döküm, paslanmaz çelik, uzun talaş bırakan temper döküm vb.) M: işlenmesi güç olan malzemeleri işlenmesinde kullanılan sert metal kesiciler ( manganlı sert çelik, ısıya dayanıklı çelikler, paslanmaz çelik, sert döküm vb.) K: kısa talaş bırakan malzemelerin işlenmesinde kullanılan sert metal kesiciler ( döküm, sert çelikler, demir dışı metaller, alüminyum vb.) 5. CNC TEZGAHLARINDA TAKIM MAGAZİNİ CNC tezgahlarında birden fazla kesici takım kullanılır. Bu kesiciler, magazin olara adlandırılan bir takımlıkta bulunur ve programda yer alan sıraya göre buradan değiştirilerek iş parçasından talaş kaldırırlar. ( bu takımlık torna tezgahlarında taret olarak adlandırılır.) Takım magazini tezgahın yapısına göre hidrolik, pnömatik yada servo motor tahrikiyle çalışır. Magazin dönerek pozisyona gelmesini sağlayan komutu kontrol ünitesinden alır. Bu ünite takımın bağlandığı istasyonun pozisyona gelip gelmediğini de denetler. 6. CAD/CAM SİSTEMLERİ CAD/CAM sistemi, işletmelerdeki verimliliği arttırmak için tasarım ve imalat sürecinin bilgisayar ortamında birleştirilmesi işlemidir. CAD/CAM kullanıcısı, tasarım ve üretim yazılımlarını kullanarak; önce ürünün teknik resmini ve modellemesini gerçekleştirir. Daha sonra bu çizimden yararlanarak parça üretimi için gerekli olan NC kodlarını bilgisayar yardımıyla üretir. CAD/CAM sistemleri ayrıca üç boyutlu modellerin montajını görme ve analiz etme kolaylığı sağlar böylece, iş parçasının, üretimine geçilmeden önce güvenirliği ve dayanıklılığı test edilerek olası hatalar baştan düzeltilebilir. CAD/CAM sistemlerinde yüzeyi, bir parçanın kabuğunun matematiksel temsilidir. Parçanın kabuğu (shell) bir çadırın sıkıca bağlanarak gerilmiş bezine benzetilebilir. Bu iki ucu arasındaki eğimli yüzey, yüzlerce düz yüzey ile tanımlanır. Eğri yüzeyleri tanımlamak için kullanılan düz yüzeylerin hesaplanmasında CAM sistemleri, NURBS (Non uniform Rational B-Spline) gibi çeşitli standartlardan yararlanır. CAD/CAM sistemlerindeki gelişmeler 1950’li yıllarda MIT’ın NC tezgahı üretimi çalışmaları sırasında başladı. MIT, televizyona benzeyen ilk grafik ekranı ( CRT- cathode ray tube) Whirlwind bilgisayara bağlayarak basit resimler üretti. Bunu, en yaygın programlama dili APT’nin (Automatically programmed tools) geliştirilmesi izledi. Ivan sutherland’ın 1962 yılında tez olarak yayınladığı Sketch pad sistem, CAD’ın kilometre taşıdır. Çeşitli grupların bu tez üzerinde yaptıkları geliştirme çalışmaları sonucu Bilgisayar destekli Tasarım (CAD) kavramı ortaya çıkmış ve kullanılmaya başlanmıştır. 1970 yıllardaki gelişmeler arasında IGES (ınitial Graphics Exchange Speci fication) kullanımı da yer almıştır. 3 www.muhendisiz.net 1970’ler ayrıca bilgisayar tasarım uygulamaları olarak bilinir. Turnkey (Hazır) sistemler, tasarımcılara model ve çizim yapabilmeleri için üç boyutlu merkezileştirilmiş veri tabanları sağladı. Bu sistemler başlangıçta tel çerçeve ( wireframe) modellemeye destek vermekte, yüzey (surface) uygulamaları ise kısıtlı kalmaktaydı. Bu nedenle yalnız temel tasarım uygulamaları yapılabilmekteydi,ama endüstrinin gerçek tasarım sorunlarını çözmekten uzaktı. 80’li yıllar CAD/CAM teknolojisinin başını çektiği yıllar olarak sayılabilir. Bu dönemde yeni teoriler ve algoritmalar geliştirildi.Temel hedef, geleceğin fabrikasını kurmak için tasarım ve imalatın değişik öğelerini bütünleştirerek otomasyona geçmekti. 7.CNC FREZEDE KOORDİNAT SİSTEMLERİ CNC takım tezgahlarında, eksen tanımlamaları için kartezyen koordinat sistemi kullanılır.CNC freze tezgahlarında 3 temel eksen vardır. Bunlar; tezgah tablasının boyuna ve enine hareket eksenleri ( X,Y ) ve iş milinin eksenidir (Z ). Bu tezgahlarda her üç eksen de birbirine 90 derece açıda yani birbirlerine dik konumdadır. 7.1. Mutlak ( Absolute) Koordinat Sistemi Bu sistemde belirli bir nokta, başlangıç Noktası (0,0,0 ) olarak belirlenir ve takımın hareket edeceği noktaların başlangıç noktasına olan uzaklıkları dikkate alınır. A noktasının yeri : X = 0 , Y = 0 , Z = 9 B noktasının yeri : X = 11 , Y = 18 , Z = -5 C noktasının yeri : X = 37,5 , Y = 38 , Z = -2 D noktasının yeri : X = 60 , Y = 26 , Z = -4 E noktasının yeri : X = 88 , Y = 52 , Z = 0 4 www.muhendisiz.net 7.2. Artırımlı-Kademeli (Inremental) Koordinat Sistemi Bu sistemde takımın hareket edeceği nokta, bir önce bulunduğu noktaya göre belirlenir.Başka bir ifade ile takımın bir önce bulunduğu nokta, başlangıç noktası(0,0,0) olarak kabul edilir ve bulunan noktanın bir önceki noktaya olan uzaklığı, noktanın sağında veya solunda yada yukarı veya aşağısında olmasına göre belirlenir. Örnek olarak aşağıdaki şekilde takımın hareket ettiği noktaların koordinatlarını belirlersek: A noktasının başlangıç noktasına göre koordinatları: A noktasının yeri : X = 0 , Y = 0 , Z = 9 B noktasının yeri ( A noktasına göre ) : X = 11 , Y = 18 , Z = -14 C noktasının yeri ( B noktasına göre ) : X = 26 , Y = 14 , Z = + 3 D noktasının yeri ( C noktasına göre ) : X = 20 , Y = -6 , Z = -2 E noktasının yeri ( D noktasına göre ) : X = 28 , Y = 24 , Z = + 4 5 www.muhendisiz.net 8. ISO (Uluslar arası Standartlar Kurumu ) TARAFINDAN FREZE TEZGAHLARINDA KABUL EDİLMİŞ BAZI G ve M KODLARI Bilgisayardaki program yardımıyla tezgahları kontrol edebileceğimizi belirtmiş ve bu kontrolü sağlamak için ISO ( Uluslar arası Standartlar Kurumu ) tarafından standartlaştırılmış olan bazı G ve M kodları: 8.1.G KODLARI KODU GÖREVİ G90 Takımın başlangıç noktasına ( Mutlak noktaya göre ) hareket etmesini sağlar G91 Takımın bir önceki konumuna göre ( Kademeli- Artırımlı olarak ) hareket etmesini sağlar. G70 İNÇ- (IMPERIAL ) Birim Sisteminin kullanılmasını sağlar. G71 METRIK Birim Sisteminin kullanılmasını sağlar. G00 Takımın, talaş kaldırmadan belirtilen noktaya hareket etmesini sağlar. G01 Takımın, talaş kaldırarak belirtilen ilerleme hızında doğrusal olarak hareket etmesini sağlar. G02 Takımın, talaş kaldırarak ilerleme hızında ve bir yörünge etrafında saat yönünde hareket etmesini sağlar. G03 Takımın, talaş kaldırarak belirtilen ilerleme hızında ve bir yörünge etrafında saat yönünün aksi istikametinde hareket etmesini sağlar. G79 Takımın iki nokta arasında belirli derinlikte ve takımın genişliğinde kanal açmasını sağlar. Kanal açma döngüsüdür. 6 www.muhendisiz.net G88 Takımın belirli genişlik, uzunluk ve derinlikte frezeleme yapmasını sağlayan Dikdörtgen Frezeleme Döngüsüdür. G89 Takımın belirli çapta ve derinlikte dairesel frezeleme yapmasını sağlayan bir döngüdür. G87 Takımın belirli çapta ve derinlikte ancak konik olarak ( tabak şeklinde ) dairesel frezeleme yapmasını sağlayan bir döngüdür. G81 Takımın, en fazla çapına kadar olan derinlikteki delikleri delmesini sağlayan Delik Delme Döngüsüdür. G82 Takımın, delme sırasında belirli bir süre beklemesini sağlayan Beklemeli Delik Delme Döngüsüdür. G83 Takımın, derin deliklerin delinmesinde (takım çapının iki katından fazla ) delme işleminin pasolu olrak yapılmasını sağlayan Pasolu Delik Delme Döngüsüdür. G28 Daha önce frezelenmiş bir bölgenin bir eksene göre simetrisini Frezeleme Döngüsüdür. Frezeleyen Ayna M KODLARI KODU GÖREVİ M03 Takımın bağlı bulunduğu motoru çalıştır, takımın saat ibresi yönünde ve belirli bir devirde dönmesini sağlar. M04 Takımın bağlı bulunduğu motoru çalıştırır,takımın saat ibresinin aksi istikamette ve belirli bir devirde dönmesini sağlar. M05 Takımın bağlı bulunduğu motorun durmasını sağlar. M06 Takımın değiştirilmesini sağlar. M08 Soğutucunun bağlı bulunduğu motoru çalıştırır. M09 Soğutucunun bağlı bulunduğu motoru durdurur. M02 Programın sonunu belirtir(Sadece bir parça işlenecekse) M30 Programın sonunu beliritr.(Birden fazla parça işlenecekse) M99 Programın sonunu belirtir. (Programa daha sonra devam edilecekse programı geçici olarak durdurur) M43 Programın içinde bir alt programın oluşmasını sağlar.) M44 Alt programın sona ermesini sağlar. M45 Hazırlanmış olan alt programın çağrılmasını sağlar. 7 www.muhendisiz.net 8.1.1. G00 KODU Takımın talaş kaldırmadan belirtilen noktaya hareket etmesini sağlar. Takımı A noktasından B noktasına talaş kaldırmadan götürmek istiyorsak ; G M X Y Z I J F S 00 35 40 2 8.1.2. G01 KODU Takımın belirtilen noktaya, talaş kaldırarak doğrusal hareket etmesini sağlar. Bu kod kullanılırken mutlaka takımın ilerleme hızı Feed Rate (mm/dak) belirtilmeli ve bu değer “F” sütununun altına yazılmalıdır. Şekilde, başlangıç noktasında bulunan takımı G00 kodunu kullanarak önce “C” noktasına hareket ettirelim. Takımı parça yüzeyine çarpmaması için 2 mm lik bir mesafede tutmak gerekir. Bu yüzden “Z” değeri 2 yazılır. 8 www.muhendisiz.net Şekilde başlangıçta Orijinde noktasında bulanan takımı G00 komutuyla ilk önce talaş kaldırmadan A noktasına ve oradan da talaş kaldırarak B noktasına götürmek için G01 komutu kullanılacaktır. G M X Y Z I J F S 00 12 14 2 G01 komutuyla A noktasında bulunan takım Z ekseninde 3 mm daldırılır ve takım B noktasına götürülür. . G M X Y Z I J F S 00 12 14 2 -2.5 80 01 35 40 LİNE N10 N20 N30 G 00 01 01 M X 12 12 35 Y 14 14 40 Z 2 -3 -3 I J F S 80 80 8.1.3 G02 KODU Takımın talaş kaldırarak belirtilen ilerleme hızında ve bir yörünge etrafında saat yönünde hareket etmesini sağlar. (90 derece ve daha küçük yayların çizilmesinde kullanılır.) Bu kodun uygulanmasında takımın bulunduğu yayın başlangıç noktasını, yayın merkez noktasını ve yayın bitiş noktalarını belirlememiz gerekir. Aşağıdaki şekle göre 9 www.muhendisiz.net Yukarıdaki şekilde başlangıçta Orijinde bulunan takımı G00 komutuyla ilk önce talaş kaldırmadan A noktasına ve daha sonra A noktasından B noktasına G 02 koduyla gitmek için ( C noktası yayın merkezi olmak üzere ) ; LİNE G N10 N20 N30 00 01 02 M X Y Z I J F 36 36 63 31 31 58 2 -3 -3 27 0 80 50 S I ve J’ yi belirlemek için takımın bulunduğu yayın başlangıç noktası ile yayın merkezi birleştirilir. A- C doğrusunun uzunluğu tespit edilir. A-C = 63 – 36 = 27 A-C doğrusu X eksenine paralel olduğu için I = 27 olur. Bu durumda J= 0 olur. Eğer A-C doğrusu Y eksenine paralel olsaydı; J =15 I= 0 olurdu. 8.1.4. G03 KODU Takımın,talaş kaldırarak belirtilen ilerleme hızında ve bir yörünge etrafında saat yönünün aksi istikametinde hareket etmesini sağlar ( 90 0 ve daha küçük yayların çizilmesinde kullanılır. Bu kodun uygulanmasında da G02 kodunda olduğu gibi takımın bulunduğu yayın başlangıç noktasını, yayın merkez noktasını ve yayın bitiş noktalarını belirlememiz gerekir. Yukarıdaki şekildeki B noktasından A noktasına G 02 komutuyla gitmek için : takım ilk önce B noktasına talaş kaldırmadan götürülür ve daha sonra G 02 komutuyla A noktasına gelinerek istenilen yay çizilir. ( Yayın merkez noktası C olmak üzere ) LİNE N10 G 00 M X 63 Y 58 Z 2 10 I J F S www.muhendisiz.net N20 N30 · 01 02 63 36 58 31 -3 -3 0 80 50 27 B-C doğrumuz y eksenine paralel olduğu için J = 27 , I = 0 olur. 9. FREZE TEZGAHINDA KULLANILAN DÖNGÜLER Birkaç pasoda kaldırılması gerekli olan talaşın birden fazla kodla değil de bir kodla kaldırılması işlemidir. Noktadan Noktaya Kanal Açma Döngüsü (G79) : Belirli iki nokta arası derin kanalların frezelenmesi için kullanılır. G79 kodu kullanılırken : X : Kanalın yatay başlangıç noktası kanalın yatay bitiş açısı Y : Kanalın dikey başlangıç noktası kanalın dikey bitiş açısı Z : Kanalın derinliği J : Paso sayısı F : Takımın ilerleme hızı Aşağıdaki örnekte G79 kodu kullanılırken X :101-32 = 69,Y:28-28= 0, Z:15, J:5, F:90 (mm/dak) Değerler belirlendikten sonra,G79 kodu ile tek bir satırda kanalın frezelenmesi sağlanmış olur. BC kanalını açmak için programı yazalım. LINE N10 N20 N30 G 90 71 M X Y Z I 03 J F S 2500 11 www.muhendisiz.net N40 N50 N60 0 32 69 00 79 0 28 0 25 2 -15 2 3 1 5 90 Takım B-C kanalını açtıktan sonra, B noktasına gelerek parçadan 2 mm yukarıda durur. B-D kanalını frezelemek için aşağıdaki programı yazarsak ; X : 97 – 32 = 65 Y : 52 – 28 = 24 LİNE N10 N20 N30 N40 N50 N60 G 90 71 M Y Z I J F 0 32 65 0 28 24 25 2 -15 2 3 1 5 90 03 00 79 B-C kanalını açmak için ; LİNE N10 N20 N30 N40 N50 N60 X G 90 71 M 2500 X : 32 – 32 = 0 X Y Y : 62 – 28 = 34 Z I J F 03 00 79 S S 2500 0 32 0 0 28 34 25 2 -15 2 3 1 5 90 9.1.Noktadan Noktaya Kanal Açma Döngüsü (G79) : Belirli iki nokta arası derin kanalların frezelenmesi için kullanılır. Bu döngü kullanılırken takım G00 koduyla ilk önce işlencek olan yerdeki noktaya getirilir ve 2mm yüksekte tutulur. daha sonra G79 koduyla beraber X (kanalın yatayla başlangıç noktası – 12 www.muhendisiz.net kanalın yatay bitiş noktası), Y (kanalın dikey başlangıç noktası – kanalın dikey bitiş noktası), Z (kanalın derinliği), J (paso sayısı) ve F (takım hızı) kodlarındaki değerler girilir. Yukarıdaki örnekte G79 kodunu B - C noktalarında uygularsak; X = 115 – 30 = 85 , Y= 70 – 70 = 0 , Z = 17 , J = 5 , F = 80 (mm/dak) LİNE N10 N20 N30 N40 N50 N60 G 90 71 M X Y Z I J F 0 0 25 2 3 1 03 00 79 S 2000 30 85 70 0 2 -17 05 80 Takım, B-C kanalını açtıktan sonra, C – D kanalını açmak için takım, C noktasına getirilerek parçadan 2 mm yüksekte tutulur. X = 115 – 115 = 0 , Y= 20 – 70 = -50 , Z = 17 , J = 5 , F = 80 (mm/dak) B – D kanalı için, takım B noktasına G00 kotuyla getirilir. X = 115 – 30 = 85 , Y= 20 – 70 = -50 , Z = -17 , J = 5 , F = 80 (mm/dak) N90 N100 00 79 30 85 70 -50 2 -17 5 80 9.2. G88 Dikdörtgen Frezeleme Döngüsü : Belirli uzunluk, genişlik ve derinlikteki boşlukların belirtilen pasoda işlenmesini sağlayan döngüdür. Bu döngü kullanılırken takım, işlenecek bölümün tam ortasına getirilir ve parça yüzeyinden 2 mm yukarıda tutulur. G88 döngüsü kullanılırken ; X : İşlenecek dikdörtgenin X eksenindeki uzunluğu Örnek parçada 89 – 42 = 27 Y : İşlenecek dikdörtgenin Y eksenindeki uzunluğu Örnek parçada 51 – 23 = 28 Z : İşlenecek derinlik Örnek parçada = 16 J : Paso sayısı ( Derinlik / 2 ) 13 www.muhendisiz.net Örnek parçada 16 / 2 = 8 F : İlerleme hızı Takım işlenecek kısmın ortasına getirilir ve parçadan 2 mm yukarıda tutulur. Daha sonra G88 kodu ile bu kodla ilgili değerleri yazarak Döngü başlatılır. LİNE G N10 N20 M X Y Z I 00 65,5 37 2 88 47 28 -16 J F 8 80 S Döngü bittikten sonra takım , döngüye başladığı noktaya geri döner. 9.3. G89 Dairesel Frezeleme Döngüsü : Bu döngü, belirli çapta ve derinlikte boşlukların işlenmesini sağlar.Bu döngü kullanılırken takım, G88 kodunda olduğu gibi işlenecek bölümün tam ortasına getirilir ve parça yüzeylerinden 2 mm yukarıda tutulur. G89 döngüsü kullanılırken takım işlenecek kısmın ortasına getirilir ve parçadan 2 mm yukarıda tutulur. Daha sonra G89 kodu ve bu kodla ilgili değerler yazılarak Döngü başlatılır. X : İşlenecek dairenin dış çapı Örnek parçada : 50 Y : İşlenecek dairenin iç çapı Örnek parçada :0 Z : İşlenecek derinlik Örnek parçada : 16 J : Paso sayısı ( Derinlik / 2 ) Örnek parçada : 16 / 2 = 8 14 www.muhendisiz.net F : İlerleme hızı LINE G M X Y Z I 00 63 38 2 89 50 0 -16 J F 8 80 S Döngü bittikten sonra takım, döngüye başladığı noktaya geri döner. 9.4. G87 Tabak Frezeleme Döngüsü : Bu döngü, dış ve iç çapı belirli olan boşluğun konik biçimde işlenmesini sağlar. Bu döngü kullanılırken takımı,G89 kodunda olduğu gibi işlenecek bölümün tam ortasına getirilir ve parça yüzeyinden 2mm yukarıda tutulur. G87 döngüsü kullanılırken: X:İşlenecek dairenin dış çapı Örnek parçada:50 Y:İşlenecek dairenin iç çapı: Örnek parçada:10 Z:İşlenecek derinlik: Örnek parçada:16 I: Derinlik faktörü: (Genellikle 1 alınır) J: Paso sayısı ( Derinlik / 2 ) Örnek parçada: 16 / 2 = 8 F : İlerleme hızı 15 www.muhendisiz.net LINE G M X Y Z 00 63 39 2 87 50 10 -16 I J F 1 8 80 S 9.5. Delik Delme Döngüsü : Takım çapının en fazla 2 katı derinlikte olan deliklerin delinmesinde kullanılır. Bu döngü kullanılırken takım, delinecek noktaya getirilir ve parça yüzeyinden 2 mm yukarıda tutulur. Bu döngü kullanılırken Takım , işlenecek kısmın ortasına getirilir ve parçadan 2 mm yukarıda tutulur. Daha sonra G81 kodu ve bu kodla ilgili değerler yazılarak Döngü başlatılır. Z : Delik derinliği Örnek parçada : 26 mm F : Takımın ilerleme hızı 16 www.muhendisiz.net Yukarıda şekle göre G00 komutuyla önce takım başlangıç koordinatlarına hızlı bir şekilde getirilir. Takım iş parçasından 2 mm yükseklikte tutulur. G81 komutuyla birlikte Z’ ye delik derinliği ve F’ ye takım hızı girilir. LINE G M 00 X Y Z 55 36 2 81 I -26 J F 8 80 S 9.6. G82 Beklemeli Delik Delme Döngüsü : Bu döngüde, iş parçaları üzerinde bulunan ve iç yüzeyleri ve dip kısımlarının temiz olması istenilen deliklerde kullanılır. G00 komutuyla takım önce başlangıç koordinatlarına hızlı bir şekilde getirilir. Takım iş parçasından 2 mm yükseklikte tutulur. G82 Komutuyla birlikte Z’ ye delik derinliği, J’ ye bekleme süresi ve F’ ye takım hızı girilir. LİNE N10 N20 G 00 82 M X 80 Y 60 Z 2 -30 I J F 8 50 S 9.7. Pasolu Delik Delme Döngüsü : Bu döngü, iş parçaları üzerinde bulunan ve derin olan derinliklerin delinmesinde kullanılır. Bu döngünün kullanılmasındaki amaç çıkan talaşların dışarı atılarak matkabın sıkışmasını önlemektir. Bu döngü kullanılırken: Z : Delik derinliği J : Paso derinlik faktörü (0.1 ile 0.99 arasında seçilir) F : takım ilerleme hızı Örnek olarak : 30 mm derinlikteki deliği 4 mm çapındaki takımla delmek için J değeri 0.6 seçelim.Böylece : Birinci pasoda delinecek derinlik : 2 x takım çapı =2 x 4mm = 8 mm İkinci pasoda delinecek derinlik : 0.5 x ilk derinlik = 0.75 x 8 = 6 mm Toplam derinlik = 8 +6 = 14 mm Üçüncü pasoda delinecek derinlik : 0.75 x 14 mm = 10.5 mm Toplam derinlik = 14 + 10.5 =24.5 mm Dördüncü pasoda delinecek derinlik : 0.75 x 24.5 = 18.4 mm 17 www.muhendisiz.net Toplam derinlik =18.4 + 24.5 = 42.9 mm Takım Z derinliğinde belirtilen –30 mm derinliğine geldiğinde delme işlemi sona erer. LİNE N10 N20 G 00 83 9.7. M X 80 Y 60 Z 2 -30 I J F 0.75 50 S G83 Pasolu Delik Delme Döngüsü : Bu döngü, iş parçaları üzerinde bulunan ve derin olan derinliklerin delinmesinde kullanılır. Bu döngünün kullanılmasındaki amaç çıkan talaşların dışarı atılarak matkabın sıkışmasını önlemektir. Bu döngü kullanılırken: Z : Delik derinliği J : Paso derinlik faktörü (0.1 ile 0.99 arasında seçilir) F : takım ilerleme hızı Örnek olarak : 30 mm derinlikteki deliği 4 mm çapındaki takımla delmek için J değeri 0.6 seçelim.Böylece : Birinci pasoda delinecek derinlik : 2 x takım çapı =2 x 4mm = 8 mm İkinci pasoda delinecek derinlik : 0.5 x ilk derinlik = 0.75 x 8 = 6 mm Toplam derinlik = 8 +6 = 14 mm Üçüncü pasoda delinecek derinlik : 0.75 x 14 mm = 10.5 mm Toplam derinlik = 14 + 10.5 =24.5 mm Dördüncü pasoda delinecek derinlik : 0.75 x 24.5 = 18.4 mm Toplam derinlik =18.4 + 24.5 = 42.9 mm Takım Z derinliğinde belirtilen –30 mm derinliğine geldiğinde delme işlemi sona erer. LİNE N10 N20 G 00 83 M X 80 Y 60 Z 2 -30 I J F 0.75 50 S 9.8. G86 Daire Çevresine Delik Delme Döngüsü: Bu döngüye dairesel eksen üzerinde delme döngüsü de denir. Özelliği , bir dairesel eksen (Çember ) üzerinde bulunan ve aralarında belirli bir açı olan birden fazla sayıda deliklerin delinmesi için kullanılır. Bu döngüde esas olan delikler arasındaki açının eşit olmasıdır. 18 www.muhendisiz.net Bu döngü kullanılırken takım G00 komutuyla işlenecek bölgenin tam ortasına getirilir. G86 döngüsüyle birlikte ; X = 10 delinecek delik sayısı, Z = -3 mm delinecek derinlik, I=30 ve J=0 İlk deliğin merkez noktasına göre koordinatları veya dairenin yarıçapı F= 80 ilerleme hızı LİNE N10 N20 G 00 86 M X 80 10 Y 80 Z 2 -3 I J F 25 0 80 S 10.Alt Program ( Subroutine ) Kullanarak Bir Program Yazma Alt programlama, bir program içinde aynı işlemlerin tekrar tekrar yazılmasını önlemek için yazılan alt programdır. Alt programlama işlemini, WINWORD programındaki COPY ve PASTE ( kopyala ve yapıştır) işlemlerine benzetebiliriz.Program içerisinde önce alt program hazırlanır. Daha sonra istenilen noktalara gidip çağrılır. Alt program içinde kademeli koordinat sistemi kullanılır.Alt program hazırlarken; M43 : Alt program hazırlama I : Hazırlanan Alt program numarası (M43 ile birlikte kullanılır) M44 : Alt programı bitirme M45 : Hazırlanmış olan alt programı çağırma ( M45 çağrılırken “I” çağrılan alt program numarası kullanılır. ) · Yukarıdaki şekildeki tekrarlanan parçalar , takım ilk önce başlangıç noktasına G00 koduyla getirilir. ve N60. satırda alt program oluşturmak için, M sütununa “43” ve I sütununa alt program satırlar yerine “S10”, “S20”...........gibi alt programlar oluşur. S10. Satırında, takımı 3 mm parçaya daldırmak için G01 kodunu kullanırız. Batma derinliği olarak Kademeli koordinat sisteminde bulunduğumuz için “-5” yazarız. Parçadan 2 mm yukarıda 19 www.muhendisiz.net bulunduğumuz için hareket derinliği –(2 mm + 3 mm)= -5 mm olur. F sütununa takımın ilerleme hızı 80 yazılır. S20. Satırda “G03” kodunu kullanarak “X” doğrultusunda 15 mm ve “Y” doğrultusunda -15 mm giderek oluşturulacak bir yay için; X = 15, Y = -15, I =15, J = 0 ve F = 50 ( “Z” sütununa bir şey yazılmaz çünkü takım parçanın içindedir). S30. Satırda G 01 koduyla X doğrultusunda 15 mm gidilir. F = 80 S40. Satırda “G03 koduyla tekrar “X” doğrultusunda 15 mm ve “Y”doğrultusunda 15 mm giderek yeni bir yay oluşturulacaktır. Bu yay için; X = 15, Y = 15, I =0, J = 15 ve F = 50 S50. Satırda G 02 koduyla X doğrultusunda – 15 , Y doğrultusunda 15 mm giderek yeni bir yay oluşturulur. X = -15, Y = 15 , I = 0 , J = 15 ve F = 50 S70. Satırda G 02 koduyla X doğrultusunda – 15 , Y doğrultusunda -15 mm giderek yeni bir yay oluşturulur. X = -15, Y = -15 , I = 15 , J = 0 ve F = 50 S.80 satırda alt programı bitirmek için M44 kodu kullanılır. N80. satırda talaş kaldırmadan X = 70 , Y = 20 noktasına gidilir. N90. satırda M 45 kodu ile yapılan 1 numaralı alt program çağrılır ve şekil oluşur. N100. satırda talaş kaldırmadan X = 70 , Y = 60 noktasına gidilir. N110. satırda M 45 kodu ile yapılan 1 numaralı alt program çağrılır ve şekil oluşur. N120. satırda talaş kaldırmadan X = 15 , Y = 60 noktasına gidilir. N130. satırda M 45 kodu ile yapılan 1 numaralı alt program çağrılır ve şekil oluşur. N140. satırda X = 12,5 Y = 35 noktasına talaş kaldırmadan gidilir. N150.satırda yeni bir alt program oluşturmak için M 43 ve alt program numarası olarak girilir. S10.satırda G 89 koduyla dairesel frezeleme yapılır. S20. satırda alt programı bitirmek için M 44 kodu kullanılır. 20 I=2 www.muhendisiz.net N160. satırda talaş kaldırmadan X = 65 , Y = 35 noktasına gidilir. N170. satırda M 45 kodu ile I = 2 no’lu alt program çağırılır ve şekil oluşur. N180. satırda talaş kaldırmadan X = 112,5 , Y = 35 N190. satırda takım başlangıç noktasına getirilir. 11. G28 MIRROR IMAGE ( AYNALAMA ) KODU Freze programının en yararlı kodlarından biri de MIRROR IMAGE ( AYNALAMA ) kodudur. Bu kod , bir şeklin X veya Y eksenlerine veya her iki eksene göre simetriğini oluşturmak amacıyla kullanılır. Simetrisi işlenecek şekil, bir önceki konuda gördüğümüz gibi bir alt program yardımıyla hazırlanır. Daha sonra simetri noktasına gidilerek aynalama MIRROR IMAGE kodu uygulanır. MIRROR IMAGE kodu kullanılmadan önce aşağıdaki işlemleri yapmalıyız : 1.İşlem: Aynalanacak parça için bir alt program ( Subroutine ) oluşturmalıyız. 2.İşlem:Alt program oluşturulduktan sonra , takımı aynalama ekseninin başlangıç noktasına götürmeliyiz. 3.İşlem: Kademeli koordinat sistemini seçmeliyiz. ( G91 ) 4.İşlem:Aynalama kodunu ve ilgili parametreyi program satırına yazmalıyız.(G28 veX,Y ) Simetri ekseni Y ekseni ise ; X=1 Y=0 Simetri ekseni X ekseni ise ; X=0 Y=1 Şeklin , hem X hem de Y eksenine göre simetriği alınacak ise X=1 Y=1 5.İşlem: Alt programı çağırmalıyız. ( M45 ve I = 1 ) 6.İşlem: Aynalama işleminden sonra tekrar G28 kodunu kullanarak X=0 Y=0 yazmalıyız. 7.İşlem: Tekrar mutlak koordinat sistemine dönmeliyiz. ( G90 ) 12.CNC TORNA 21 www.muhendisiz.net CNC torna tezgahları olarak çeşitli firmaların yapmış olduğu tezgahlar bulunmaktadır. Bunlardan bazıları BOXFORD, EMCO, DYNA dır. Harran Üniversitesi M.Y.O. Makine Bölümü atölyesinde BOXFORD ve DYNA MYTE 3000 CNC tezgahları bulunmaktadır. Bilgisayarda hazırlanan programlar, DYNA MYTE 3000 CNC Torna tezgahına, hem bilgisayar yardımıyla, hem de tezgah üzerinde bulunan ve bir tür bilgisayar sayılabilen CONTROLLER adı verilen program yazma cihazı yardımıyla iletilmektedir. CONTROLLERİN 999 satır kapasiteli hafızası sayesinde kaydedilen programlar bu cihazda saklana bilmektedir. Bu cihazın en güzel özelliği program yazımında, herhangi bir enerji kesiminde programın silinmeyişi ve ayrıca tezgahta parça işleniyorsa tekrar enerji kesiminden sonra tekrar kalınan yerden devam edilebilmesidir. DYNA MYTE 3000 tezgahına bilgisayar bağlantısını sağlayacak kablo konfigrasyonu bulunmadığından parçaların tezgahta işlenmesi sırasında kodlar direk tezgahtan girilmektedir. 13. CNC Torna Tezgahında Koordinat Sistemi Bu tezgahta takım ve fener milinin hareketleri klasik tezgahlarda olduğu gibidir. Yani fener mili saat yönünde dönmektedir. Takım ise X ve Z eksenleri boyunca hareket etmektedir. 14. Dyna Myte 3000 İçin Program Hazırlama DYNA için yazılan programlar üç esas bölümden meydana gelir. Bunlar; · Başlangıç bölümü · Talaş kaldırma işlemlerinin programlandığı ve içinde döngüler bulunan esas bölüm. · Bitiş bölümü 14.1. Programın Başlangıç Bölümü : Genellikle aşağıda belirtilen satırlardan meydana gelir. 14.1.1. SETUP MM 01 : 0. Satırda tezgaha 01 no’lu programın başladığını metrik (MM) sistemin seçildiğini bildirir. 22 www.muhendisiz.net 14.1.2.SET UP >dczx : Takımı, parçanın alın yüzeyine temas ettirerek bu programda sıfır noktasının tespit edilmesi sağlanır ve tezgaha bildirilir. Bu sayede X ve Z eksenleri için başlangıç noktası belirlenmiş olur. Bundan sonra takımı, parçadan uzakta bir noktaya hareket ettirerek Tool Park noktası belirlenir. Bu sayede takım değişimi sağlanmış olunur. Tool Park noktasının X ekseni doğrultusundaki mesafesi “c” ile ve Z ekseni doğrultusundaki parçadan uzaklığı “d” harfi ile ifade edilir. 14.1.3. CONTROL 4 : Soğutma sıvısı kullanılacaksa CONTROL 4 terimi ile soğutma sıvısı pompasının devreye girmesini sağlanır. 14.1.4. SPINDLE ON : Bu satırda, Fener miline bağlı motorun çalışması sağlanır. 14.1.5. SPD SP = 1600 : Bu satırda fener milinin 1600 dev/dak. hızla dönmesi sağlanır. 14.1.6. TOOL 1 : Bu satırda 1 no’lu takımın devreye girmesi sağlanır. 14.1.7. FR X/M = 50 : Bu satırda, takımın X ekseni boyunca 50 mm/dak. hızla hareket etmesi sağlanır. 14.1.8. FR Z/M = 70 : Bu satırda takımın Z eksini boyunca 70 mm/dak. hızla hareket etmesi sağlanır. 14.2. Programın Esas Bölümü : Bu bölümde programda talaş kaldırma işlemleri için gerekli komut ve döngülerin bulunduğu kısımdır. 23 www.muhendisiz.net 14.2.1. GO Komutu : Takımın, Mutlak koordinat sistemini esas alarak X ve Z koordinatları ile belirtilen noktalara talaş kaldırarak hareket etmesini sağlar. 14.2.2. GO c Komutu : Takımın, X ve Z koordinatları ile belirtilen noktalara talaş kaldırarak hareket etmesini ve tekrar harekete başladığı noktaya geri dönmesini sağlar. 14.2.3. GO f Komutu : Takımın, X ve Z koordinatları ile belirtilen noktalara talaş kaldırmadan hareket etmesini sağlar. 14.2.4. GOR Komutu : Takımın kademeli koordinat sistemini esas alarak X ve Z koordinatları ile belirtilen noktalara talaş kaldırarak hareket etmesini sağlar. GO r : Yayın yarıçapı X : Z : Takımın R yarıçaplı bir yay çizerek X ve Z koordinatları ile belirtilen noktaya talaş kaldırarak hareket etmesini sağlar. · Hareket, saat istikametinde ise R ( - ) değer alır. · Hareket, saat ibresi aksi istikametinde ise R+ değer alır Şekildeki parça üzerinde bulunan yayı oluşturabilmek için aşağıdaki komut kullanılır. Takım önce X0 ve Z0 noktasına getirilir. GO f X Z 80 0 24 www.muhendisiz.net R40 ‘lık kısmın oluşturulması için ; GO R : - 40 X : 80 Z : - 40 R16 ‘lık kısım 2 aşamada oluşturulur. A-B yayının oluşturulması için ; GO R : 16 X : 64 Z : - 46 B-C yayının oluşturulması için ; GO r : 16 X : 80 Z : - 52 14.3. Programın Bitiş Bölümü : Genellikle aşağıda belirtilen satırlardan meydana gelir. 14.3.1. CONTROL 5 : Soğutma sıvısını devreden çıkarır. 14.3.2. SPINDLE OFF : Fener milinin dönmesini durdurur. 14.3.3. X>X CLEAR : Takımın, X ekseni boyunca “c” ile belirlenen Tool Park pozisyona hareket eder. 14.3.4. Z>Z CLEAR : Takım, Z ekseni boyunca “d” ile belirlenen Tool park pozisyonuna hareket eder. 14.3.5. END : Program, tek bir parça için yazılmışsa programı bitirmek için kullanılır. 14.3.6. END NEWPART : Program, birden fazla parça için hazırlanmışsa programı bitirmek için kullanılır. 15. Dyna Myte 3000 CNC Torna Tezgahında Döngüler 25 www.muhendisiz.net DYNA CNC Torna tezgahında tüm döngülerde, döngü başlamadan önce takım, hem X ekseni, hem de Z ekseni doğrultusunda parçanın uç noktasına temas ettirilir. 15.1. Dikdörtgen Tornalama Döngüsü : Döngüye başlamadan önce takım, parçanın alt köşe noktasına getirilir. RECT F ( o, i, f ) nn RECT : Dikdörtgen tornalama döngüsü F : Son pasoda ince talaş alınacağını belirtir. o : Dış çapın tornalanacağını belirtir. i : İç çapın tornalanacağını belirtir. f : Parçanın alın yüzeyinin tornalanacağını belirtir. nn : Paso sayısını belirtir ( Kaldırılacak talaş miktarı / 2 ). XA : Talaş kaldırıldıktan sonraki çap ( mm ) ZB : Talaş uzunluğu FIN : Son pasoda kaldırılacak talaş miktarı. Bu döngüyü şekildeki parça için uygularsak; 000 START MM 01 ( 01 nolu programa başlayıp ve metrik sistemi seçilir. ) 001 TOOL 01 (01 nolu takımı seçilir. ) 002 SETUP>dczx ( Programda X0, Z0 ve Tool Park pozisyonu ( d,c ) belirlenir..) 003 SPINDLE 0N 004 SPD SP 1600 ( Fener milinin devir sayısı belirlenir.. ) 005 CONTROL 4 ( Soğutma sıvısının devreye girmesi sağlanır. ) 006 FR X/M 50 ( Fener mili çalıştırılır.) (Takımın, X eksenine 50 mm/dak hızla hareket etmesi sağlanır.) 26 www.muhendisiz.net 007 FR Z/M 70 008 GO f X 009 Z ( Takımın, Z eksenine 70 mm/dak hızla hareket etmesi sağlanır.) 50 ( Takım parçanın alt köşesine getirilir.) 0 010 RECT F o13 (Dış çap hassas olarak tornalanacak ( o ) ve paso sayısı 13 olacaktır.) 011 XA 24 012 ZB -35 013 FIN ( Son çap 24 mm olacak.) ( Tornalanacak kısmın başlangıç noktasından itibaren uzunluğu ) 0.1 ( Son talaş miktarı 0.1 olacaktır. ) 014 X>X CLEAR ( Takım Tool Park pozisyonunun X uzaklığına ( c) mesafesine getirilir.) 015 Z>Z CLEAR (Takım Tool Park pozisyonunun Z uzaklığına ( d ) mesafesine getirilir.) 016 CONTROL 4 ( Soğutma sıvısının devreden çıkması sağlanır.) 017 SPINDLE OFF ( Fener mili durdurulur. ) 018 END NEWPART ( Program yeni parça işlemek için sona erdirilir. .) Dikdörtgen Tornalama Döngüsünün Alın Yüzeyinin Tornalanması için Kullanılması Bu döngünün, alın yüzeyinin tornalanması için uygulanması, aşağıdaki parça üzerinde gösterilirse ; Parçanın başlangıç ve bitiş bölümleri bir önceki parçanın aynısıdır. Programın esas bölümünü yazarsak; 014 GO f X 015 Z 16 RECT F 9 0 (Takımı, alın tornalaması 9 mm ‘lik çapın köşe noktasına getirilir) f4 017 XA 9 018 ZB -8 019 FIN 01 020 X>X CLEAR ( f: alın yüzeyinin tornalanacağını gösterir. Paso sayısı 4 ) ( Tornalanacak çap ) ( Talaş uzunluğunun başlangıç noktasına uzunluğu ) ( Son pasoda kaldırılacak talaş miktarı 0.1 mm ) ( Takımı Tool Park pozisyonunun X uzaklığına (c) mesafesine getirilir.) 021 Z>Z CLEAR (Takım Tool Park pozisyonunun Z uzaklığına ( d ) mesafesine getirilir.) 27 www.muhendisiz.net 022 CONTROL 4 (Soğutma sıvısının devreden çıkması sağlanır. ) 023 SPINDLE OFF ( Fener milini durdurulur. ) 024 END NEWPART ( Program yeni parça işlemek için sona erdirilir. ) 15.2. TRIANGLE CYCLE ( Konik – Üçgen Tornalama Döngüsü ) : Bu döngüde de takım, tornalanacak kısmın köşesine getirilir. Döngü kullanılırken; TRIANGLE F nn F: Son pasonun belirtilen talaş derinliğinde alınmasını sağlar. nn: Paso sayısı ( Kaldırılacak talaş miktarı / 2 ) X1: Koniğin küçük çapı Z1: Çapın, başlangıç noktasına uzaklığı X2: Koniğin büyük çapı Z2: Çapın, başlangıç noktasına uzaklığı FIN: Son pasoda kaldırılacak talaş miktarı 15.3. Yay Oluşturma Döngüsü ( ARC1 CANNED CYCLE ) : Döngüye başlamadan önce takın, parçanın yay oluşturulacak kısmına getirilir. ARC1 döngüsü kullanılırken gerekli parametreler ; dış bükey yay ARC1 F iç bükey yay nn F: son pasonun belirtilen talaş derinliğinde alınmasını sağlar. nn: Paso sayısı ( Kaldırılacak talaş miktarı / 2 ) X1: Yayın başlangıç noktasındaki küçük çap 28 www.muhendisiz.net Z1: Küçük çapın başlangıç noktasına olan uzaklığı X2: Yayın bitiş noktasındaki büyük çap) Z2: Büyük çapın başlangıç noktasına olan uzaklığı R: Yayın yarıçapı. Yay, dış bükey ise (-), iç bükey ise (+) alınır. FIN: Son pasoda kaldırılacak talaş derinliği Bu döngüyü dış bükey şekil için uygularsak; 000 START MM 01 001 TOOL 002 SET UP>dczx 003 SPINDLE 0N 004 SPD SP 1800 005 CONTROL 4 01 006 FR X/M 007 FR Z/M 008 GO f X 009 Z 50 70 40 0 010 ARC1 F 8 011 X1 24 012 Z1 0 013 X2 40 014 Z2 -20 015 R -20 016 FIN 017 X >X CLEAR 018 Z>Z CLEAR 0.12 29 www.muhendisiz.net · 019 CONTROL 4 020 SPINDLE OFF 021 END NEWPART Soldaki parça içinde ( iç bükey ) program aynıdır. Fakat R değeri o parçada ( - ) alınır. 15.4. ARC2 Döngüsü İle Yay Oluşturma: Bu döngü ARC1 İle RECTANGLE döngülerinin ayrı ayrı yaptığı işlemlerin tek bir döngü ile yapılmasını sağlar. Takım her zaman olduğu gibi parçanın yay oluşturulacak kısmın sağ uç noktasına getirilir. ARC2 döngüsü kullanılırken gerekli parametreler ; ARC2 F nn F: Son pasonun belirtilen talaş derinliğinde alınmasını sağlar. nn: Paso sayısı X0: Yayın merkez noktasının oluşturduğu çap ZB: Yayın merkez noktasının başlangıç noktasına olan uzaklığı R: Yayın yarı çapı. Yay dış bükey ise (-), iç bükey ise (+) alınır FIN: Son pasoda kaldırılacak talaş derinliği) Yukarıdaki parçaların işlenmesi için gerekli program yazılırsa ; 000 001 002 003 004 005 A - Parçası için B - Parçası için START MM 01 008 GO f X 36 008 GO F X 36 015 TOLL 1 009 Z 0 009 Z 0 016 SETUP>dczx 010 ARC2 F 12.0 010 ARC2 F 10.0 017 CONTROL 4 011 X0 12.0 011 X0 32.0 018 SPINDLE ON 012 Z0 -45.0 012 Z0 -35.0 019 SPD SP 2000 013 R -10.0 013 R +10.0 30 X>X CLR Z>Z CLR CONTROL 5 SPINDLE OFF END NEWPART www.muhendisiz.net 006 FR X / M 007 FR Z / M 40 014 80 FIN 0.16 014 FIN 0.16 15.5. Delik Delme Döngüsü : Bu döngüden önce delinecek delik çapına uygun takım (matkap) seçilir. Programın takım kütüphanesinde 5 nolu takım seçilir ve bu takım istenilen çapta da seçilebilir.Bu döngüden önce takım, Z ekseni boyunca parçadan 2 mm uzakta bir noktaya getirilmelidir. Delik delme döngüsünde kullanılan parametreler; DRILL nn nn: Paso sayısı ZB: Takımın bulunduğu noktadan itibaren toplam delik derinliği Yukarıdaki parçanın delinmesi için gerekli olan komutun uygulaması; GO F X 0 Z 2 DRILL 12 ZB -38 15.6. Vida Açma Döngüsü ( Thread Cycle ) : Diş açma döngüsü kullanılırken, öncelikle açılacak vidanın adımı, diş derinliği ve ağız sayısının belirlenmesi gerekir. Takım olarak programın kütüphanesinde bulunan “4” numaralı dış vida açma 31 www.muhendisiz.net takımı seçilir.Fener milinin devir sayısını belirlerken, 828 (mm/dak) /Diş Adımı ³ Devir Sayısı göz önünde bulundurulması gerekir. Örnek olarak, diş adımı 2.5 mm olan bir vida için : 828/2.5 = 331.2 dev/dak. Fener mili hızı için en fazla hız 331.2 dev/dak olabilir. Bu durumda SPD SP = 330 yazarız. Vida açma döngüsü kullanılırken ; THREAD F (o, i) nn F: son pasoda ince talaş alınacağını belirtir. o: Dış çapın tornalanacağını belirti i: İç çapın tornalanacağını belirti nn: Paso sayısını belirtir. Diş yüzeylerinin hassasiyeti için nn 10 olmalıdır. XA: diş dibi derinliği NN: NN: vida ağız sayısı) LD: vida adımı FIN: Son pasodaki talaş derinliği 32 www.muhendisiz.net Yukarıdaki parçada Vida adım 2.5 mm, diş dibi derinliği 1.5 mm ve vida ağız sayısı 1 dir. 000 START MM 01 001 TOOL 002 SET UP>dczx 003 SPINDLE 0N 004 SPD SP 330 005 CONTROL 4 04 006 FR X/M 25 007 FR Z/M 50 008 GO f X 25 009 Z 0 010 THREAD F o 10 011 XA -1.50 012 ZB -10.0 013 NN 1 014 LD 2.5 015 FIN 0.16 016 X>X CLEAR 017 Z>Z CLEAR 018 CONTROL 4 019 SPINDLE OFF 020 END NEWPART 16. Freze Tezgahında İşlenmiş Bazı Parçalar 33 www.muhendisiz.net 16.1.UYGULAMA:1 AD SOYAD LINE N10 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N140 N150 N160 N170 N180 N190 N200 N210 N220 N230 N240 N250 N260 N270 N280 N290 N300 N310 N320 N330 N340 N350 N360 N370 N380 N390 N400 N410 N420 N430 N440 N450 G M 90 71 X Y Z I J F 0 0 25 10 3 1 03 00 01 03 01 03 03 01 02 02 01 02 00 00 01 01 01 01 00 00 01 01 00 00 01 01 01 00 00 01 01 00 00 01 01 01 01 01 00 00 01 01 S 1500 60 60 55 50 45 50 55 60 55 50 45 45 80 80 65 65 80 80 80 80 65 65 85 85 92 100 100 105 105 105 105 110 110 110 117 125 125 45 45 45 35 60 60 65 65 60 55 55 50 45 45 50 50 65 65 65 45 45 45 55 55 55 55 65 65 45 65 65 65 65 45 45 45 45 65 50 65 45 30 30 30 30 2 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 2 2 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 2 2 -3 -3 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 5 0 0 5 5 0 0 5 5 0 0 5 80 60 80 60 60 80 60 60 80 60 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 34 www.muhendisiz.net N460 N470 N480 N490 N500 N510 N520 N530 N540 N550 N560 N570 N580 N590 N600 N610 N620 N630 N640 N650 N660 N670 N680 N690 N700 N710 N720 N730 N740 N750 N760 N770 N780 N790 N800 N810 N820 N830 N840 N850 N860 N870 N880 N890 N900 N910 N920 N930 N940 N950 01 01 03 03 03 03 00 00 01 01 00 00 01 01 01 00 00 01 01 00 00 01 01 01 00 00 01 01 00 00 01 01 00 00 01 01 01 00 00 01 03 01 03 01 03 01 03 00 00 01 35 45 50 45 50 45 45 35 35 45 45 55 55 62 70 70 57 57 67 67 75 75 75 90 90 95 95 95 95 100 100 100 100 115 115 100 115 115 135 135 130 125 120 120 125 130 135 135 140 140 10 10 15 20 25 30 30 20 20 20 20 10 10 30 10 10 15 15 15 15 30 30 10 10 10 30 30 10 10 30 30 10 10 30 30 20 10 10 25 25 30 30 25 15 10 10 15 15 30 30 -3 -3 -3 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 2 2 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 2 2 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 2 2 -3 -3 2 2 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 2 2 -3 0 5 0 5 5 0 5 0 80 80 60 60 60 60 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 5 0 0 5 5 0 0 5 80 60 80 60 80 60 80 60 80 35 www.muhendisiz.net N960 01 140 10 -3 N970 00 140 10 2 N980 00 0 0 25 N990 05 N1000 30 80 16.2. UYGULAMA:2 OTOMOBİL LINE N10 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N140 N150 N160 N170 N180 N190 N200 N210 N220 N230 N240 N250 N260 N270 N280 N290 N300 N310 N320 N330 N340 N350 N360 N370 N380 G M 90 71 X Y Z I 0 0 25 10 J F 3 1 03 00 01 01 01 02 01 01 01 01 01 01 01 03 03 01 03 03 00 00 01 0 01 01 01 00 00 01 01 01 01 01 00 00 01 S 1500 50 50 20 20 35 45 65 125 145 160 160 135 120 105 80 65 50 50 60 60 70 85 85 60 60 105 105 105 125 130 105 105 127.5 127.5 15 15 15 25 40 40 60 60 40 40 15 15 30 15 15 30 15 15 40 40 50 50 40 40 40 40 40 50 50 40 40 40 15 15 2 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 -3 -3 2 2 -3 15 0 15 0 15 0 0 15 0 15 70 70 70 50 70 70 70 70 70 70 70 35 35 70 35 35 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 36 www.muhendisiz.net N390 N400 N410 N420 N430 N440 N450 N460 N470 N480 N490 N500 N510 N520 N530 03 03 03 03 00 00 01 03 03 03 03 00 00 120 112.5 120 127.5 127.5 72.5 7.5 65 57.5 65 72.5 72.5 0 22.5 15 7.5 15 15 15 15 22.5 15 7.5 15 15 0 -3 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 -3 -3 -3 2 25 7.5 0 7.5 0 0 7.5 0 7.5 30 30 30 30 7.5 0 7.5 0 70 0 30 7.5 30 0 30 7.5 30 05 30 16.3. UYGULAMA:3 DESEN LINE N10 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N140 N150 N160 N170 N180 N190 N200 N210 N220 N230 N240 G M 90 71 X Y Z I J F 0 0 25 10 3 1 47.5 47.5 37.5 45 50 55 62.5 52.5 52.5 60 85 85 90 85 85 60 60 60 52.5 52.5 60 60 85 85 90 85 85 60 60 52.5 52.5 62.5 55 50 45 37.5 47.5 47.5 40 40 2 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 2 2 -3 03 00 01 01 01 01 01 01 01 00 00 01 01 01 01 01 01 01 00 00 01 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 37 www.muhendisiz.net N250 N260 N270 N280 N290 N300 N310 N320 N330 N340 N350 N360 N370 N380 N390 N400 N410 N420 N430 01 01 01 01 01 01 00 00 01 01 01 01 01 01 01 01 00 62.5 55 50 45 37.5 47.5 47.5 40 40 15 15 10 15 15 40 40 0 15 15 10 15 15 40 40 47.5 47.5 37.5 45 50 55 62.5 52.5 52.5 0 -3 -3 -3 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 2 25 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 80 05 30 16.4. UYGULAMA:4 MAKİNE MÜHENDİSLERİ ODASI AMBLEMİ LİNE N10 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N140 N150 N160 N170 N180 N190 N200 N210 N220 N230 G M 90 71 X Y Z I J F 0 0 25 10 3 1 10 10 10 50 90 90 90 80 80 50 20 50 80 80 55 55 50 45 45 10 10 50 10 50 50 10 50 50 80 50 20 50 50 65 65 70 65 60 2 -3 -3 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 -3 -3 03 00 01 01 03 03 01 00 00 01 03 03 03 03 00 00 01 03 03 01 S 1600 70 70 30 30 70 70 30 30 30 30 70 25 25 70 38 www.muhendisiz.net N240 N250 N260 N270 N280 N290 N300 N310 N320 N330 N340 N350 N360 N370 N380 N390 N400 N410 N420 N430 N440 N450 N460 N470 N480 N490 N500 01 01 01 03 03 01 01 01 01 00 00 01 03 03 01 01 01 01 03 03 01 01 01 00 00 47.5 45 50 50 55 55 52.5 55 55 55 40 40 35 40 45 50 55 60 65 60 57.5 50 42.5 42.5 0 50 50 45 40 45 50 55 60 65 65 37.5 37.5 32.5 27.5 27.5 30 27.5 27.5 32.5 37.5 37.5 35 37.5 37.5 0 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 2 2 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 -3 2 25 60 60 60 25 25 60 60 60 60 60 25 25 60 45 45 45 25 25 40 40 35 16.5. UYGULAMA 5 : PİYON (SATRANÇ TAŞI) 39 www.muhendisiz.net 000 001 002 003 004 005 006 007 008 009 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 START MM TOOL SETUP CONTROL SPINDLE SPD FR X/M= FR Z/M= GO f X Z 1 >dcxz 4 ON SP = 1600 50 70 28 0 ARC1 X1 = Z1 = X2 = O7 Z2 = -7 R -7 X>CLR X Z>CLR Z TOOL GO f X Z GO c X GO f Z GO c X GO f Z GO c X GO f Z GO c X 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 1 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 0 0 14 2 18 -19 8 -21 8 -23 8 -25 8 40 RECT o XA = ZB = GO f X Z RECT o XA = ZB = GO f X Z TRIANGLE X1 = Z1 = X2 = Z2 = GO f X Z ARC1 X1 = Z1 = X2 = O3 22 -53 22 0 O4 14 -25 14 0 O4 14 -31 22 -43 22 -53 O3 22 -53 28 Z2 = -56 R 3 X>CLR X Z>CLR Z TOOL GO f X Z 2 30 -66 www.muhendisiz.net 038 GO f Z 039 GO c X 040 GO f Z 041 GO c X 042 GO f Z 043 GO c X 044 X>CLR X 045 Z>CLR Z 046 TOOL 047 GO f X 048 Z 067 GO c X 068 X>CLR X -27 8 0 069 Z>CLR Z 070 CONTROL 5 SPINDLE 071 OFF 072 END NEWPART -29 8 -31 8 1 22 -25 17. Sonuç: CNC Sistemi çok geniş ve kapsamlı bir uygulama alanına sahiptir. Bu sistem uygulandığında üretim hızı yüksek, her türlü sarfiyat az, karmaşık şekiller kolaylıkla işlenebilir, daha ucuz ve daha hassas bir imalat gerçekleştirilir. Bu avantajlarından dolayı günümüzde CNC tezgahları gittikçe yaygınlaşmaktadır. En az bilgisayarın hayatımızda kazandığı önem ve vazgeçilmezlik kadar, imalatta önem kazanacağını, kısa bir süre içinde imalatın zorunlu olarak bu sistemle yapılacağını düşündüğümden bu konuda çalışma yapmak istedim. Yaptığım uygulamalarla önemini gördüm ve ilerde bu konudaki çalışmamın faydasını göreceğime inanıyorum. KAYNAKLAR [ 1] ŞEKERCİOĞLU, Ahmet, “CNC Tezgahlar”, Bilim Teknik Yayınevi, Eskişehir, 1995 [2] ARSLAN, Hamit, “CNC Teknik” [3] GİBBS, David, Çeviri; MALKOÇ, Cengiz, “CNC Parça Programlama”, M.E.B., Eskişehir, 1994 41 www.muhendisiz.net [4] BALAK, M. Vehbi, “CNC Ders Notları” Harran üniversitesi, Şanlıurfa, 2000 İÇİNDEKİLER ABSTRACT ÖNSÖZ TEŞEKKÜR İÇİNDEKİLER GİRİŞ 1.NC (NUMERİCAL CONTROL) 42 www.muhendisiz.net 2. CNC ( COMPUTER NUMERİCAL CONTROL ) 3. CNC TEZGAHLARININ AVANTAJLARI 4. CNC TEZGAHLARINDA KESİCİ TAKIMLAR 5. CNC TEZGAHLARINDA TAKIM MAGAZİNİ 6.CAD/CAM SİSTEMLERİ 7.CNC FREZEDE KOORDİNAT SİSTEMLERİ 8. ISO(Uluslar arası Standartlar Kurumu) TARAFINDAN FREZE TEZGAHLARINDA KABUL EDİLMİŞ BAZI G VE M KODLARI 8.1. G00 KODLARI 8.1.1. G00 KODU 8.1.2. GO1 KODU 8.1.3. G02 KODU 8.1.4. G03 KODU 9. FREZE TEZGAHINDA KULLANILAN DÖNGÜLER 9.1. Noktadan Noktaya Kanal Açma Döngüsü ( G79) 9.2. G88 Dikdörtgen Frezeleme Döngüsü 9.3. G89 Dairesel Frezeleme Döngüsü 9.4. G87 Tabak Frezeleme Döngüsü 9.5. G81 Delik Delme Döngüsü 9.6. G82 Beklemeli delik Delme Döngüsü 9.7. G83 Pasolu Delik Delme Döngüsü 9.8. G86 Daire çevresine Delik Delme Döngüsü 10. SUBROUTINE ( ALT PROGRAM ) KULLANILARAK BİR PROGRAM YAZMA 11.G28 MIRROR IMAGE (AYNALAMA ) KODU 12.CNC TORNA 13. CNC Torna Tezgahında Koordinat Sistemi 14. DYNA MYTE 3000 İçin Program Hazırlama 14.1. Programın Başlangıç Bölümü 14.1.1. START MM 01 14.1.2. SET UP > dczx 14.1.3. CONTROL 4 14.1.4. SPINDLE ON 14.1.5. SPD SP 14.1.6. TOOL 1 43 www.muhendisiz.net 14.1.7. FR X/M 14.1.8. FR Z/M 14.2. Programın Esas Bölümü 14.2.1. GO Komutu 14.2.2. GOc Komutu 14.2.3. GOf Komutu 14.2.4. GO R Komutu 14.3. Programın Bitiş Bölümü 14.3.1. CONTROL 5 14.3.2. SPINDLE OFF 14.3.3. X>XCLEAR 14.3.4. Z>ZCLEAR 14.3.5. END 14.3.6. END NEWPART 15. DYNA MYTE 3000 CNC TORNA TEZGAHINDA DÖNGÜLER 15.1. Dikdörtgen Tornalama Döngüsü 15.2. Konik Üçgen Tornalama Döngüsü 15.3. ARC1 ile Yay Oluşturma Döngüsü 15.4. ARC2 ile Yay Oluşturma Döngüsü 15.5. Delik Delme Döngüsü 15.6. Vida Açma Döngüsü 16. FREZE TEZGAHINDA İŞLENMİŞ BAZI PARÇALAR 16.1. UYGULAMA 1 16.2. UYGULAMA 2 16.3. UYGULAMA 3 16.4. UYGULAMA 4 16.5. UYGULAMA 5 17.SONUÇ KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ KABUL DİLEKÇESİ 44 www.muhendisiz.net TEŞEKKÜR Bu çalışmamda yardımlarını esirgemeyen Sayın Hocamız Öğr. Gör. M. Vehbi BALAK’a ve ağabeyme ( Av. M. Fuad BALIKÇI ) özellikle teşekkür ederim.Ayrıca desteklerini esirgemeyen aileme ve arkadaşlarıma da teşekkür ederim. 45 www.muhendisiz.net ABSTRACT 46 www.muhendisiz.net Manufacturing with the aid of a computer (Computer Aided Manufacturing)-CAM) involves processing of a piece desigred and drafted by computer on a computer-controlled loom, geometric and technological data of the model prece needs to be arranged in the mechanical language af the machine. In this study, (CAM) programming techniques enabling the numerically-controlled looms to operate (NC, CNC, DNC) have been investigated and some of them explained briefly. 47 www.muhendisiz.net T.C. HARRAN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ Makina Mühendisliği Bölümü MAKİNE PROJESİ CNC TAKIM TEZGAHLARI VE UYGULAMALARI Hazırlayan: Sevim BALIKÇI Danışman: Öğr. Gör. M. Vehbi BALAK Şanlıurfa-2003 ÖZGEÇMİŞ 48 www.muhendisiz.net 1977 yılında Şanlıurfa’da doğdu. İlk orta ve lise öğrenimini Ş.Urfa’da yaptı. 1998 yılında Harran Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümünü kazandı. Halen öğrenim görmektedir. 49 www.muhendisiz.net Ek 1: ONAY Harran Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü Makine Projesi Yönergesi Uyarınca Hazırlanmış ve Alınan bölüme sunulmuştur. Şanlıurfa-2003 SEVİM BALIKÇI Ek 2: 50 www.muhendisiz.net ONAY Öğr. Gör. M. Vehbi BALAK Prof. Dr. Ömer Erkin PEREMECİ Danışman Bölüm Başkanı 51 www.muhendisiz.net Ek 3: MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜM BAŞKANLIĞINA Makina Projesi Yöneticisi olduğum bölümümüz 4. sınıf 980502025 nolu öğrencisi Sevim BALIKÇI’nın hazırlamış olduğu CNC TAKIM TEZGAHLARI VE UYGULAMALARI konulu Makine projesi tarafımdan incelenmiş olup, makina projesi hazırlama esaslarına uygun olarak hazırlamış olduğu görülmüştür. Bilgilerinizi ve gereğini arz ederim. EKİ: ın 3 nüsha Makine Projesi Tarih : Adı Soyadı: İmza 52 : www.muhendisiz.net 53