Çevre Alanında Kapasite Geliştirme
Transkript
Çevre Alanında Kapasite Geliştirme
Bu proje Avrupa Komisyonu tarafından finanse edilmektedir. Atık Yakma Direktifi (2000/76/EC) Düzenleyici Etki Analizi Yazarlar Akpulat, Onur (başyazar) Sayman, Rıfat Ünal Cordova-Novion, Cesar Bölgesel Çevre Merkezi (REC) Türkiye Bölgesel Çevre Merkezi (REC) Türkiye Jacobs, Cordova & Associates AYD DEA Komitesi Üyeleri Sezer Eralp, Sibel Okumuş, Kerem Sayman, Rıfat Ünal Cordova-Novion, Cesar ÇŞB DEA Çalışma Grubu Baykara, Cengiz Varır, Ahmet Doğru, Betül Katırcıoğlu, Rezzan Zırhlı, Özlem Katkı Sağlayanlar Manders, Jan L. C. Yılmaz, Özge Tuçaltan, Gül Avrupa Atıktan Enerji Tesisleri Konfederasyonu (CEWEP) Clemson Üniversitesi Bölgesel Çevre Merkezi (REC) Türkiye Düzenleyici Etki Analizi Çalışmaları Yürütme Kurulu Bölgesel Çevre Merkezi (REC) Türkiye T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı T.C. Başbakanlık T.C. Kalkınma Bakanlığı T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı T.C. Dışişleri Bakanlığı Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu Bu Düzenleyici Etki Analizi Raporu, yararlanıcısı T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olan ve AB Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA), tarafından finanse edilen "Çevre Alanında Kapasite Geliştirilme" projesi gereksinimlerinin kısmen yerine getirilmesi için sunulmuştur. Hatırlatma Bu raporun içeriği, Avrupa Birliği ve T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın resmi görüşünü yansıtmamaktadır. Rapordaki bilgi ve görüşlerin sorumluluğu tamamen Bölgesel Çevre Merkezi (REC) Türkiye’ye aittir. Yönetici Özeti Görev Türkiye‟nin Avrupa Birliği‟ne tam üye olabilmesi için Avrupa Parlamentosu ve Konseyi‟nin 4 Aralık 2000 tarihli 2000/76/EC sayılı Atıkların Yakılmasına ĠliĢkin Direktif‟in uyumlaĢtırması ve uygulaması gerekmektedir („Atık Yakma Direktifi‟, veya „AYD‟ olarak da ifade edilir)1. Atık Yakma Direktifi‟nin uyumlaĢtırılması ve uygulanması sürecine destek olması açısından T.C. Çevre ve ġehircilik Bakanlığı (ÇġB) Bölgesel Çevre Merkezi‟nden (REC) Düzenleyici Etki Analizi çalıĢması hazırlamasını talep etmiĢtir. Sorun Türkiye; hızla yaygınlaĢan kentleĢme ve sanayileĢme sonucunda artan ve dolayısıyla çevre ve sağlık üzerinde ciddi baskı yaratan atık miktarından kaynaklanan sorunlar ile mücadele etmek durumunda kalmaktadır. Her ne kadar hükümet atık yönetimi ile ilgili hususlara yüksek öncelik vermiĢ ve bu sorunun çözümü için bazı politikalar geliĢtirmeye baĢlamıĢ olsa dahi; Türkiye‟de, etkin ve sürdürülebilir bir atık yönetimi sistemi henüz bulunmamaktadır. 2008 yılında Türkiye genelinde oluĢan atık miktarı yaklaĢık 65 milyon ton civarında olup, bunun yaklaĢık yarısı evsel atıktır. Toplam atık miktarının yaklaĢık %75‟i; evsel atık miktarının ise yaklaĢık %99‟u düzenli ya da vahĢi olarak depolanmaktadır. Atık sorunu küresel bir konudur. Bu sorunun üstesinden gelebilmek için üye devletler üretilen atığın asgariye indirilmesi, sonrasında geri dönüĢtürülmesi, yeniden kullanılması veya oluĢan atığın enerjiye dönüĢtürülmesini (örneğin atık yakma) ve ancak bu Ģekilde bertaraf edilemeyecek olan atıkların düzenli depolama sahalarına gönderilmesini sağlamaya çalıĢmaktadırlar. Düzenli depolama yönteminin çevre üzerinde ciddi ve önemli etkileri olması sebebiyle Avrupa Komisyonu bu yönteme giderek karĢı çıkmaktadır. Yakma, Türkiye‟nin atık yönetimi sorununun üstesinden gelebilmek için kullanabileceği bertaraf yöntemlerinden bir tanesidir. Ancak yakma; enerjinin etkin bir Ģekilde üretilerek geri kazanılması veya düzenli depolamayı ikame edecek bir bertaraf politikası anlamına gelebilmektedir. Bu durumun yerinde ve doğru bir Ģekilde değerlendirilmesi, yeni bir atık yakma stratejisinin temelini oluĢturmaktadır. Etkin bir yakma yaklaĢımının oluĢturulabilmesi için hükümetin karĢılaĢacağı sorunlar dört baĢlıkta toplanmaktadır. Bunlar aĢağıdaki gibidir; Bir yakma stratejisinin tasarlanması ve yayılımı Yakma iĢlemi için uygun olan atık türlerinin sağlanması ve iĢlenmesi Siyasi, ekonomik ve sosyal endiĢelerin (örneğin yerel çevrenin yakma tesislerinin inĢa edilmesi durumunda dile getirecekleri tepki ve itirazlar) çevresel amaçlar doğrultusunda dengelenmesi AYD ile ilgili standartlarının uygulanması ve yaptırımlar 1 24 Kasım 2010 tarihinde Atık Yakma Direktifi, AB tarafından tamamen Endüstriyel Emisyonlar Direktifi‟ne entegre edilmiĢtir 2010/75/EU. Ancak REC Türkiye, bu çalıĢma kapsamında; Endüstriyel Emisyonlar Direktifi‟nden ziyade, Atık Yakma Direktifi üzerinde durmaktadır. DEA Metodolojisi Düzenleyici Etki Analizi (DEA) politika geliĢtirilmesi ve düzenleyici kararlar verilmesinde kullanılan kanıta dayalı bir süreçtir. Bu süreç bir hususun altında yatan sorunların anlaĢılabilmesi ve buna iliĢkin seçeneklerin belirlenebilmesi için baĢlıca bazı soruların yapılandırılmıĢ bir Ģekilde ele alınmasını içermektedir. Bu seçeneklere iliĢkin çeĢitli etkiler sistematik bir Ģekilde analiz edilmekte ve karĢılaĢtırılmaktadır. Bu; Ģeffaf politika anlayıĢını desteklemekte ve dolayısıyla önemli bilgilerin hükümet ve paydaĢlar arasındaki iletiĢimine olanak sağlamaktadır. Kilit kararların seçeneklere iliĢkin faydamaliyet analizine bağlı olarak yapılması önem arz etmektedir. Veri Toplama ve Etki Değerlendirme Süreçleri DEA çalıĢmasının gerçekleĢtirilebilmesi, özellikle de veri toplama bağlamında REC Türkiye tarafından gerçekleĢtirilen faaliyetler aĢağıdaki gibidir: - - Literatür taraması ve uluslararası en iyi uygulamaların araĢtırılması Hollanda ve Belçika‟ya düzenlenen çalıĢma ziyaretleri (3 yakma/beraber yakma tesisi, 3 kamu kurumu, 3 uluslararası sivil toplum kuruluĢu ziyaret edilmiĢtir) Seçeneklerin geçerliliğinin temin edilmesi amacıyla bir Ön DEA çalıĢması hazırlanması Sorunlar ve bunların çözümlerine iliĢkin paydaĢlara yönelik bir anket çalıĢması Ankara, Ġstanbul, Mersin ve Trabzon illerinde yapılmıĢ olan toplantıları kapsayan geniĢ çaplı bir DanıĢma Sürecinin düzenlenmesi. Bu süreç kapsamında REC Türkiye, 25 merkezi ve yerel kamu kurumu, 13 belediye ve birlik, 7 yakma/beraber yakma tesisi, 9 sivil toplum kuruluĢu, 7 özel sektör temsilcisi, 7 akademisyen ve 3 atık arıtma tesisi ile görüĢmeler yapmıĢtır. Farklı senaryo ve öngörme araçları kullanılarak bazı ekonomik modellerin geliĢtirilmesi ÇġB‟nin yakın iĢbirliği ile Avrupa Atıktan Enerji Tesisleri Konfederasyonu (CEWEP) ve Jacobs, Cordova & Associates‟in faal ortaklığı REC Türkiye için avantaj sağlamıĢ ve çalıĢmaların etkin bir Ģekilde yürütülmesine olanak sağlamıĢtır. REC Türkiye AB Etki Değerlendirme metodolojisini uyarlayarak bu DEA çalıĢması için uygun hale getirmiĢtir. Baseline (Mevcut Durum) 2012 yılının baĢlarında, Türkiye‟de oluĢan toplam atığın yalnızca %0,4‟ü yakılmıĢtır. Ancak yakılan bu atıklar arasında evsel atıklar bulunmamaktadır. Avrupa Birliği‟nde bu atıkların yakılmasına iliĢkin oran sırasıyla ortalama %5,4 ve %20,3‟e tekabül etmektedir (Bkz. Table 1). Türkiye‟de yakma kapasitesi baĢta Ġstanbul ve Kocaeli olmak üzere çok belirli bölgelerde yoğundur. Öyle ki; mevcut durumda faal olarak iĢleyen yalnızca beĢ atık yakma tesisi bulunmaktadır. Ancak, Türkiye atık yakma rakamlarının AB ortalamalarında seyrettiği farzedilirse ülkede mevcut yaklaĢık 32 tesis olabileceği tespit edilmiĢtir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 2 Tablo 1 - AB ve Türkiye Genelinde Atık İşleme AB Üye Devletlerinde Toplam Atık Arıtma Payları, 2008 (kton) AB Üye Devletlerinde Evsel Atık Arıtma Payları, 2009 (kton) Türkiye’de Toplam Atık Arıtma Payları, 2008 (ton) Türkiye’de Evsel Atık Arıtma Payları, 2009 (ton) Yakma tesislerindeki kısıtlı kapasitenin yanı sıra ayrıĢtırılmamıĢ ve düĢük kalitedeki atıklar, atıktan yakıt üreten ön-iĢleme tesislerinin sayısının kısıtlı olmasına sebep olmaktadır. Diğer bir yandan, ÇġB‟nin mevcut ve planlanan yakma tesislerini etkin bir Ģekilde denetleyecek kaynak ve kapasitesi yeterli değildir. Altı çizilmesi gereken bir diğer önemli husus da yeni yakma tesislerinin inĢa edilmesi durumunda karĢılaĢılacak önemli bir sorun olan NIMBY prensibini; bir diğer deyiĢle “benim arka bahçemde değil”; prensibini benimseyen ve giderek artıĢ gösteren yerel halkın gösterdiği direnç ve tepkidir. Atık Yakma Direktifi‟nin; 6 Ekim 2006 tarihinde “Atıkların Yakılmasına ĠliĢkin Yönetmeliğin” kabulü ile uyumlaĢtırılması, çağdaĢ bir atık yakma politikasının geliĢtirilmesi sürecindeki en önemli adımlardan biridir. Ancak, böylesi bir temel çerçeve politikası, özellikle de yukarıda bahse konu olan eksiklikleri de giderecek inisiyatif ve bazı yasal ve düzenleyici reformlara iliĢkin gereksinimleri de beraberinde getirecektir. Amaçlar DEA‟nın genel politika amacı tamamlayıcı politikaların tespit edilmesi ve değerlendirilmesi ile Atık Yakma Direktifi‟nin uygulanmasına destek olmaktır. DEA‟nın baĢlıca iki amacı bulunmaktadır. Bunlar aĢağıdaki gibidir: - Uygun ve etkin bir yakma stratejisi tasarlayarak Direktif ile uyumun sağlanmasını desteklemek Atık Yakma Direktifi‟nin uygulanmasından doğacak ve dolayısıyla tüm paydaĢlara (kamu kurumları, belediyeler, tüketiciler ve atık üreticileri, atık yakma tesisleri, beraber yakma tesisleri REC Türkiye – 2012 Sayfa: 3 gibi ekonomik iĢletmeler) yansıyacak olan ekonomik, çevresel ve sosyal maliyetleri düĢürecek belirli politikalar ile Direktif‟in uygulanmasına yardımcı olmak Bu, aĢağıda tanımlanan üç operasyonel hedefi doğurmaktadır: - Türkiye için geliĢtirilecek Atık Yakma Direktifi‟ni tamamlayıcı nitelikteki yeni yakma stratejisinin beraberinde getirmesi öngörülen maliyet ve faydaların hesaplanması; Yeni yakma stratejisine dâhil edilmesi gereken kilit politika seçeneklerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi ve Atık Yakma Direktifi‟ne tam uygunluğun sağlanabilmesi için gerekli olan en etkili yöntemlerin ve yeni yakma politikasının belirlenmesi. Politika Alanları Yeni yakma politikalasının Türkiye‟de uygulanabilmesi için ilgili yetkililerin bazı kararlar almaları gerekmektedir. REC Türkiye on kilit politika seçeneği belirlemiĢtir („düzenleme yapmama‟ politikası da dâhil olmak üzere). Bu politika seçenekleri dört ana politika alanı altında toplanmıĢtır. Bunlar aĢağıdaki gibidir: - - - Yeni Tesislerin Konumları: Bu politika alanında, tüm paydaĢların etkin Ģekilde istifadesinin optimize edilebilmesi için yeni yakma tesislerinin farklı konum alternatifleri analiz edilmektedir. Kalıntı Bertarafı: Bu politika alanında atık yakma süreci sonucunda ortaya çıkan kalıntıların bertaraf edilme iĢleminin en uygun Ģekilde düzenlenmesine olanak sağlayacak yöntemler ele alınmaktadır. Atıkların Ön İşlemden Geçirilmesi: Bu politika alanında atıkların ön iĢlemden geçirilmesi iĢleminin operasyonel tarafı (atıkların kim tarafından ve nasıl ön iĢlemden geçirileceği) ele alınmaktadır. Denetim ve Yaptırım: Bu politika alanında AYD‟nin denetim ve yaptırım gereksinimlerine iliĢkin alternatif sistemler analiz edilmektedir. Bu politika alanında, özellikle sübvansiyon, tarife garantisi, satıl alma garantisi, vergilendirme gibi düzenleyici olmayan yaptırım yöntemleri üzerinde durulmuĢtur. Değerlendirilen Etkilerin Özeti DEA çalıĢmasına sonucunda, uygunluğun daha iyi sağlanabilmesi için REC Türkiye‟nin hükümetin teĢvik etmesini önerdiği politika seçenekleri; yeni yakma tesislerinin sanayi bölgelerinde, yakmadan kaynaklanan kalıntıların yeniden kullanımı/geri dönüĢtürülmesi/geri kazanımı, atıkları ön iĢlemden geçirecek olan tesisler ile yakma tesislerinin birleĢtirilmesi ve teĢvik uygulama yöntemlerinin oluĢturulmasıdır. Bu politikalar AYD de dâhil olmak üzere, yeni atık yakma stratejisine entegre edilmelidir. Her ne kadar önerilen seçeneklerin kombinasyonunun kısa ve uzun vadede tesislere iliĢkin yetkilendirme prosedürlerini kolaylaĢtıracak olsa dahi, uzun vadede yeni tesislerin yerleĢim yerlerine daha yakın yerlerde inĢa edilmelerinin aktif kamu farkındalık insiyatifleri ile desteklenmesi ekonomik ve çevresel fayda açısından daha avantajlı olacaktır. Farklı seçeneklerin kombinasyonları Grafik 1 ile gösterilmektedir. Grafikte de görüldüğü üzere, ekonomik açıdan en avantajlı olan seçenek çevresel açıdan da en avantajlı seçenektir. Benzer Ģekilde bu durum tam tersi iliĢki için de geçerlidir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 4 Grafik 1 - Farklı Seçenek Kombinasyonlarının Değerlendirmesi Belirlenen 10 seçeneğe iliĢkin farklı ekonomik, bütçesel, çevresel ve sosyal etkiler analiz edildikten sonra, REC Türkiye‟nin önerdiği önerilen seçenekler ve genel tavsiyeler aĢağıda verilmektedir. Önerilen Politika Seçenekleri Politika Alanı 1: Yeni Tesislerin Konumları Seçenek 1.2. Sanayi Bölgelerinde (Yerleşim Alanlarına Uzak) Tanım Temel Etkiler Yerel halktan gelebilecek sosyal tepkinin önlenebilmesi için hükümet; yeni tesislerin sanayi bölgeleri içerisinde ve/veya yakınında kurulmalarını teĢvik etmelidir. Bu durum kısa ve orta vadede tesislere iliĢkin yetkilendirme prosedürlerini kolaylaĢtıracaktır. Uzun vadede ise hükümet, daha fazla ekonomik ve çevresel fayda sağlaması sebebiyle, aktif kamu farkındalık insiyatifleri ile yeni tesislerin yerleĢim yerlerine daha yakın konumlarda inĢa edilmelerini teĢvik etmeye baĢlamalıdır. Bu seçenek Almanya ve Fransa gibi ileri derecede sanayileĢmiĢ ülkelerde oldukça yaygındır. - Bu seçenek ile iliĢkili olan taĢıma maliyetlerinin, atık üreticileri için daha düĢük olduğu tespit edilmiĢtir. - TaĢıma ile ilgili etkilerin daha az olması ve ısı REC Türkiye – 2012 DanıĢma süreci sonucunda, tesislerin yerleĢim alanlarına uzak alanlara inĢa edilmeleri durumunda sosyal tepkinin azalacağı tespit edilmiĢtir. Sanayi bölgelerine konumlandırılan tesisler karlı bir Ģekilde civardaki sanayilere ısı ve elektrik satabilmektedirler. Sayfa: 5 geri kazanımı sebebiyle; bu seçenek sağlık ve çevresel etkiler açısından Seçenek 1.3‟e kıyasla daha uygundur. Politika Alanı 2: Kalıntı Bertarafı Seçenek 2.1. Yeniden Kullanım/Geri Dönüşüm/Geri Kazanım Tanım Temel Etkiler Hükümet, atık yakma iĢlemi sonucunda ortaya çıkacak olan kalıntıların tamamının düzenli depolama sahalarına boĢaltılması yerine yeniden kullanımı/geri dönüĢümü/geri kazanımını desteklemelidir. Atık hiyerarĢisi ilkesi ve gelecekteki geri kazanım, geri dönüĢüm ve düzenli depolama hedefleri esas alındığında hükümet; tesislerin, yakma kalıntılarını mümkün olduğunca geri kazanıma göndermelerini teĢvik etmelidir. Bunun sebebi, kalıntı yönetimine iliĢkin ekonomik, çevresel ve sosyal etkiler değerlendirildiğinde kalıntıların geri kazanımının düzenli depolamaya kıyasla daha avantajlı olmasıdır. - Her ne kadar düzenli depolama (Seçenek 2.2) seçeneği daha düĢük maliyetli bir seçenek olsa da, geri kazanım oranlarının artırılması tesisler açısından daha karlıdır. - Yeniden kullanıma iliĢkin toplumun farkındalığının artırılması ve bu husustaki daha sıkı çevresel standartlar ile toplumun geri dönüĢtürülmüĢ/geri kazanılmıĢ maddelerin kullanımına iliĢkin tepkileri azaltılabilir. Ġsveç ve Hollanda gibi bazı üye devletlerde kazanılan deneyimler kalıntıların yeniden kullanım oranlarının oldukça yüksek olabileceğini göstermiĢtir. Kalıntıların yakma tesislerinden geri kazanım tesislerine nakliye edilmesi gerekmediği için kombine geri kazanım tesislerinin taĢıma ile ilgili etkileri daha azdır. Atık hiyerarĢisine uyum ve kaynakların korunması gibi hususlar dâhil olmak üzere, kalıntıların geri kazanımının çevresel faydaları düzenli depolamaya kıyasla daha fazladır. Politika Alanı 3: Atıkların Ön ĠĢlemden Geçirilmesi Seçenek 3.2. Tesisler Tarafından (Kombine tesisler) Tanım Temel Etkiler Hükümet atık ön iĢleme birimlerinin yakma ve/veya beraber yakma tesislerinin bulunduğu yerlerde kurulmalarını desteklemelidir. Bunun sebebi, kombine tesislerin ayrı ayrı kurulmuĢ atık ön iĢlemeye yönelik tesislere göre daha REC Türkiye – 2012 Atık yakma tesislerinin kendi bünyelerinde yakıt hazırlama üniteleri bulundurmaları, AB üye devletlerinde oldukça yaygın bir uygulamadır. Sayfa: 6 avantajlı olmasıdır. - Kombine tesislere iliĢkin toplam net maliyetler ayrı ayrı kurulmuĢ olan tesislerinkine kıyasla daha düĢüktür ve uzun daha vadede karlıdır. Kombine tesislerdeki nispeten düĢük maliyetler dağıtım, satıĢ, nakliye ve saha hazırlık maliyetlerinin daha düĢük olması ile açıklanabilir. - Kombine tesislerin beraberinde getirdiği çevresel fayda diğer seçeneğe kıyasla (ayrı ayrı kurulmuĢ tesisler) çok daha fazladır. Bunun en baĢlıca sebebi nakliye faaliyetlerinin çevre üzerindeki olumsuz etkisidir. Politika Alanı 4: Denetim ve Yaptırımlar Seçenek 4.2. Üçüncü Şahıslar Tarafından Yapılan Denetimler ve Diğer Yaptırım Yöntemleri Tanım Temel Etkiler Hükümet, sübvansiyon, tarife garantisi, satın alma garantisi, vergilendirme gibi piyasa tabanlı yaptırım yöntemlerini benimsemelidir. Örneğin düzenli depolama vergileri artırılarak atık yakma yöntemi teĢvik edilebilir. Üçüncü Ģahıslar tarafından yapılan denetimlerin hükümetin üstlendiği maliyetler açısından olumlu bütçesel etkileri bulunmaktadır. Denetim faaliyetlerinin üçüncü Ģahıslar tarafından yapılması durumunda, ÇġB‟nin kullanacağı kaynaklar, yeni yaptırım sistemlerinin kurulum ve iĢletim maliyetlerine kıyasla ciddi ölçüde azalacaktır. - Bu seçeneğin, ÇġB‟nin etkinliği ve adilliği ile ilgili yapılması muhtemel Ģikayet ve eleĢtirileri asgariye indireceği öngörülmektedir. - Bu görevlerin üçüncü Ģahıslara tahsis edilmesi durumunda tasarruf edilen ilgi ve kaynaklar, ÇġB‟nin bu kaynakları Direktif‟in genel anlamda etkin ve doğru Ģekilde uygulanmasını temin etmek gibi daha önemli ve birincil görevleri için kullanmasına olanak sağlayacağı öngörülmektedir. - Hükümet tesislerin daha etkin yönetimini sıkı yaptırımlar yerine sübvansiyonlar ve tarife garantileri ile destekleyebilir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 7 Genel Tavsiyeler Tavsiyeler - - - Temel Etkiler Hükümet, düzenli depolama yerine alternatif bertaraf yöntemlerini teĢvik etmelidir (örneğin yakma, kompostlama vs.). Atıkların depolama sahalarına gönderilmesi çevre üzerinde ciddi olumsuz etkiler doğurduğundan, Avrupa Komisyonu‟nun bu uygulamaya gösterdiği tepki giderek artmaktadır. - AB‟nin yenilenebilir enerji hususundaki bağlayıcı hedeflerinin karĢılanması açısından ele alındığında, düzenli depolamaya kıyasla yakma seçeneği; bir diğer deyiĢle “Atıktan Enerji Üretimi” çok daha etkin bir enerji üretim yöntemidir. - Toplumun düzenli depolamanın olumsuz etkileri konusundaki farkındalığının artırılması ile yakma gibi bertaraf yöntemlerine gösterilen tepkiler azaltılabilir. Hükümet yeni yakma stratejisini kapsayıcı bir yaklaĢım ile uygulamalıdır. Böylesi bir yaklaĢım atık hiyerarĢisi ilkesinin uygulanması ve gelecekteki geri kazanım, geri dönüĢüm ve düzenli depolama hedeflerine eriĢilmesine yardımcı olacaktır. - Hükümet, yeni yakma tesislerinin planlanması aĢamasının tamamında potansiyel beraber yakma tesislerinin kapasitelerini de değerlendirmelidir. - Aslında yakma nihai bir bertaraf yöntemi değildir. Toplam atık miktarının yaklaĢık %25‟i yakma iĢlemi sonrasında kalıntıya dönüĢmektedir. Dolayısıyla atıkların yakılması iĢlemi sonucunda oluĢan kalıntıların yönetimi kapsamlı bir Ģekilde gerçekleĢtirilmelidir. - Yakma iĢlemi için uygun olan atıkların elde edilmesi zor olabilir. Atık karıĢımlarından daha kaliteli yakıt üretilmesi dikkate alınması gereken bir diğer önemli ön yakma sürecidir. Yeni yakma tesislerinin durumu “Avrupa Komisyonu R1 Enerji Verimliliği Formülü Kılavuzu, 2011 (EC R1 Energy Efficiency Yakma tesislerinin R1 olarak sınıflandırılması, Atık Çerçeve Direktifi‟nde hüküm altına alınan atık hiyerarĢisi sebebiyle bu tesisleri düzenli REC Türkiye – 2012 Sayfa: 8 Formula Guidance, 2011)” esas alınarak belirlenmelidir. - depolamanın üzerinde bir konuma taĢıyacaktır. - 'R1 statüsü' yakma tesislerinin atığı yurt dıĢından daha kolay bir Ģekilde ithal etmelerine olanak sağlayacaktır. - Yakma tesislerinin 'R1 statüsü' alabilmeleri için daha fazla çaba sarf etmeleri gerekmektedir ki bu da daha etkin ve çevre dostu atık yakma süreçlerinin geliĢmesine yol açacaktır. ÇġB‟nin teknik ve kurumsal kapasitesi genel atık yakma stratejisinin daha etkin yönetimine olanak sağlayacak Ģekilde iyileĢtirilmelidir. ÇġB‟nin teknik, mali ve personel kapasitesinin artırılmasının yanı sıra, Bakanlığın, farklı seviyelerdeki atık yakma süreçlerinden sorumlu olan tarafları etkin bir Ģekilde denetleyecek ve Direktif ile öngörülen amaç ve hedeflere uyulmasını temin edecek olan denetim ve yaptırım kapasitesinin de geliĢtirilmesi gerekmektedir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 9 İçindekiler Yönetici Özeti ............................................................................................................................................... 1 GiriĢ ............................................................................................................................................................ 23 1 Politika GeçmiĢi, Süreçlere iliĢkin Hususlar ve Ġlgili PaydaĢlar ile GerçekleĢtirilen DanıĢma Süreci24 1.1. Politika GeçmiĢi .......................................................................................................................... 24 1.2. Kapsam ....................................................................................................................................... 24 1.3. Genel Bilgiler .............................................................................................................................. 25 1.3.1. 2 AB Deneyimleri .................................................................................................................. 25 1.4. Direktif‟in Amaç ve Dayanağı .................................................................................................... 28 1.5. DanıĢma ve Veri Toplama .......................................................................................................... 29 1.6. Merkezi Varsayımlar................................................................................................................... 30 Sorunun Tanımı .................................................................................................................................. 32 2.1. Mevcut Durum (Baseline) ........................................................................................................... 33 2.1.1. Türkiye‟de Atık Yönetiminin Genel Durumu ..................................................................... 33 Toplam Atık Miktarları ................................................................................................................... 33 Toplam Atığın Coğrafi Dağılımı..................................................................................................... 34 Genel Atık Arıtma Yöntemleri ve Arıtılan Atık Miktarları ............................................................ 35 Yakma için Uygun Olası Atık Türleri............................................................................................. 35 2.1.2. RDF/SRF Hazırlama Tesisleri ............................................................................................ 36 2.1.3. Yakma ve Beraber Yakma Tesislerinin Sayısı ve Kapasiteleri........................................... 37 2.1.4. Yaptırım Yöntemleri ve Araçları ........................................................................................ 39 2.1.5. Sosyal Tepki: Benim Arka Bahçemde Değil (NIMBY) Sendromu .................................... 40 3 Amaçlar ............................................................................................................................................... 43 4 Politika Alanları ve Seçenekler ........................................................................................................... 44 5 4.1. Politika Alanları .......................................................................................................................... 44 4.2. Seçenekler ................................................................................................................................... 44 Etki Değerlendirmesi .......................................................................................................................... 45 5.0. Politika Alanı 0: Düzenleme Yapmama...................................................................................... 45 5.0.1. Politika Alanının Tanımı ..................................................................................................... 45 Ekonomik etkiler:............................................................................................................................ 45 Bütçesel etkiler: .............................................................................................................................. 47 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 10 Çevresel etkiler: .............................................................................................................................. 47 Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 49 Düzenleme yapmama seçeneği ile ilgili sonuçlar: .......................................................................... 49 5.1. Politika Alanı 1: Yeni Tesislerin Konumları .............................................................................. 49 5.1.1. Politika Alanının Tanımı ..................................................................................................... 49 5.1.2. Seçenek 1.1. YerleĢim Alanları Ġçerisinde .......................................................................... 50 Seçeneğin tanımı: ............................................................................................................................ 50 Ekonomik etkiler:............................................................................................................................ 51 Bütçesel etkiler: .............................................................................................................................. 51 Çevresel etkiler: .............................................................................................................................. 51 Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 51 5.1.3. Seçenek 1.2. Sanayi Bölgelerinde (YerleĢim Alanlarına Uzak) ......................................... 51 Seçeneğin tanımı: ............................................................................................................................ 51 Ekonomik etkiler:............................................................................................................................ 52 Bütçesel etkiler: .............................................................................................................................. 52 Çevresel etkiler: .............................................................................................................................. 52 Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 53 5.1.4. Seçenek 1.3. YerleĢim Alanları ve Sanayi Bölgelerine Uzak ............................................. 53 Seçeneğin tanımı: ............................................................................................................................ 53 Ekonomik etkiler:............................................................................................................................ 53 Bütçesel etkiler: .............................................................................................................................. 53 Çevresel etkiler: .............................................................................................................................. 54 Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 54 5.1.5. 5.2. Politika Alanı ile ilgili Etkilerin Özeti ................................................................................ 54 Politika Alanı 2: Kalıntı Bertarafı .............................................................................................. 55 5.2.1. Politika Alanının Tanımı ..................................................................................................... 55 5.2.2. Seçenek 2.1. Yeniden Kullanım /Geri DönüĢüm / Geri Kazanım ...................................... 58 Seçeneğin tanımı: ............................................................................................................................ 58 Ekonomik etkiler:............................................................................................................................ 59 Bütçesel etkiler: .............................................................................................................................. 60 Çevresel etkiler: .............................................................................................................................. 60 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 11 Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 61 5.2.3. Seçenek 2.2. Düzenli Depolama ......................................................................................... 61 Seçeneğin tanımı: ............................................................................................................................ 61 Ekonomik etkiler:............................................................................................................................ 61 Bütçesel etkiler: .............................................................................................................................. 62 Çevresel etkiler: .............................................................................................................................. 62 Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 63 5.2.4. 5.3. Politika Alanı ile ilgili Etkilerin Özeti ................................................................................ 63 Politika Alanı 3: Atıkların Ön ĠĢlemden Geçirilmesi .................................................................. 65 5.3.1. Politika Alanının Tanımı ..................................................................................................... 65 5.3.2. Seçenek 3.1. Atık Ön ĠĢleme Tesisleri (SRF/RDF) Tarafından Hazırlanması .................... 67 Seçeneğin tanımı: ............................................................................................................................ 67 Ekonomik etkiler:............................................................................................................................ 68 Bütçesel etkiler: .............................................................................................................................. 69 Çevresel etkiler: .............................................................................................................................. 69 Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 70 5.3.3. Seçenek 3.2. Tesisler Tarafından Hazırlanması .................................................................. 70 Seçeneğin tanımı: ............................................................................................................................ 70 Ekonomik etkiler:............................................................................................................................ 70 Bütçesel etkiler: .............................................................................................................................. 71 Çevresel etkiler: .............................................................................................................................. 71 Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 72 5.3.4. 5.4. Politika Alanı ile Ġlgili Etkilerin Özeti ................................................................................ 72 Politika Alanı 4: Denetim ve Yaptırım ...................................................................................... 73 5.4.1. Politika Alanının Tanımı ..................................................................................................... 73 5.4.2. Seçenek 4.1. Devlet Güdümlü Yaptırımlar ......................................................................... 74 Seçeneğin tanımı: ............................................................................................................................ 74 Ekonomik etkiler:............................................................................................................................ 74 Bütçesel etkiler: .............................................................................................................................. 74 Çevresel etkiler: .............................................................................................................................. 74 Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 74 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 12 5.4.3. Seçenek 4.2. Üçüncü ġahıslar Tarafından Yapılan Denetimler ve Diğer Yaptırım Yöntemleri .......................................................................................................................................... 74 Seçeneğin tanımı: ............................................................................................................................ 74 Ekonomik etkiler:............................................................................................................................ 75 Bütçesel etkiler: .............................................................................................................................. 75 Çevresel etkiler: .............................................................................................................................. 75 Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 75 5.4.4. 6 7 Politika Alanı ile ilgili Etkilerin Özeti ................................................................................ 76 Sonuç ve Önerilen Seçenekler ............................................................................................................ 77 6.1. BaĢlıca Maliyet Kalemleri ve Faydalar ....................................................................................... 77 6.2. Önerilen Seçenek(ler) ................................................................................................................. 78 Ekler .................................................................................................................................................... 84 Ek - 1. Endüstriyel Emisyonlar Direktifi‟ne iliĢkin Genel Bilgi (2010/75/EU) ..................................... 85 Ek - 2. Genel Atık Yakma Süreci ........................................................................................................... 88 Ek - 3. Direktif Kapsamına Dâhil Olmayan Atık Kategorileri ve Ġzin Gereksinimleri .......................... 89 Ek - 4. Yeni Yakma Tesislerinin Sayılarına ĠliĢkin Tahminler .............................................................. 90 Ek - 5. Politika Alanı 1 ile ilgili Ekonomik Etkilerin Belirlenmesi ........................................................ 93 Ek - 5.1. TaĢıma Maliyetleri .............................................................................................................. 93 Ek - 5.2. Yatırım Maliyetleri ............................................................................................................. 95 Ek - 5.3. ĠĢletim Maliyetleri ............................................................................................................... 97 Ek - 5.4. Enerji Gelirleri .................................................................................................................. 100 Ek - 6. Politika Alanı 2 ile ilgili Ekonomik Etkilerin Belirlenmesi ...................................................... 102 Ek - 6.1. Metodoloji ......................................................................................................................... 102 Ek - 6.2. Genel Bilgi ........................................................................................................................ 103 Ek - 6.3. Varsayımlar ....................................................................................................................... 106 Ek - 6.4. Hesaplamalar..................................................................................................................... 107 Ek - 7. Politika Alanı 3 ile ilgili Ekonomik Etkilerin Belirlenmesi ...................................................... 116 Ek - 7.1. Metodoloji ......................................................................................................................... 116 Ek - 7.2. Genel Bilgiler .................................................................................................................... 117 Ek - 7.3. Varsayımlar ....................................................................................................................... 122 Ek - 7.4. Hesaplamalar..................................................................................................................... 124 Ek - 7.5. TartıĢmalar ........................................................................................................................ 134 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 13 Ek - 8. Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkilerin Belirlenmesi .................................................................. 137 Ek - 9. AB Genelinde Ġzin ve Yaptırımlar ............................................................................................ 141 Ek - 10. Diğer Politika Seçenekleri .................................................................................................... 142 Ek - 11. DanıĢma Süreci ..................................................................................................................... 143 Ek - 14.1. Metodoloji ......................................................................................................................... 143 Ek - 14.2. PaydaĢ Bazında Elde Edilen Bulgular............................................................................... 150 Ek - 14.3. Politika Seçeneklerinin DanıĢma Süreci Bulguları Üzerinden Değerlendirilmesi ............ 160 Ek - 12. Türkiye‟deki Lisanslı Yakma ve Beraber Yakma Tesisleri .................................................. 166 Ek - 13. Yakma Kalıntılarının Geri Kazanılması ve Yeniden Kullanılmasına Yönelik Fırsatlar ....... 167 Ek - 14. Avrupa Birliği ve Türkiye‟deki Atık Yakma Tesislerine Farklı Örnekler ........................... 168 Ek - 14.1. AB Üye Ülkelerindeki Tesisler ......................................................................................... 168 Ek - 14.2. Türkiye‟deki Tesisler ........................................................................................................ 173 Ek - 14.3. Türkiye‟de Kurulması Öngörülen Tesisler (sadece tehlikeli atık yakma tesisleri) ........... 178 8 Referanslar ........................................................................................................................................ 183 9 Kısaltma ve Kavramlar Listesi .......................................................................................................... 186 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 14 Tablolar Listesi Tablo 1 - AB ve Türkiye Genelinde Atık ĠĢleme .......................................................................................... 3 Tablo 2 - DanıĢma Sürecine Katılan Uluslararası, Ulusal ve Yerel PaydaĢlar ........................................... 30 Tablo 3 - Türkiye‟deki Mevcut RDF/SRF Tesisleri ................................................................................... 37 Tablo 4 - Politika Alanı 1 Kapsamında Belirlenen Seçeneklere ĠliĢkin Ekonomik Etkilerin KarĢılaĢtırılması .......................................................................................................................................... 54 Tablo 5 - Politika Alanı 1 Seçeneklerinin Çevresel Etkilerinin KarĢılaĢtırılması ....................................... 55 Tablo 6 - Politika Alanı 2 Seçeneklerinin Ekonomik Etkilerinin KarĢılaĢtırılması .................................... 64 Tablo 7 - Politika Alanı 2 Seçeneklerinin Çevresel Etkilerinin KarĢılaĢtırılması ....................................... 65 Tablo 8 - Politika Alanı 3 Seçeneklerinin Ekonomik Etkilerinin KarĢılaĢtırılması .................................... 72 Tablo 9 - Politika Alanı 3 Seçeneklerinin Çevresel Etkilerinin KarĢılaĢtırılması ....................................... 73 Tablo 10 - Etkilerin Özeti ........................................................................................................................... 78 Tablo 11 - Önerilen Politika Seçenekleri ve Genel Tavsiyeler ................................................................... 79 Tablo 12 - Türkiye‟deki Toplam Atıkların Dağılımı (ton) ......................................................................... 90 Tablo 13 - Yeni Tesislerin Tahmini Sayıları için Varsayımlar ve Girdiler ................................................ 91 Tablo 14 - Türkiye‟de Yakma ĠĢlemi Ġçin Uygun Olan Geri DönüĢtürülmemiĢ (ton)................................ 92 Tablo 15 - Yeni Tesislerin Tahmini Sayısı ................................................................................................. 92 Tablo 16 - TaĢıma Maliyetlerinin Hesaplanması için Dikkate Alınan Varsayım ve Girdiler ..................... 93 Tablo 17 - Toplam TaĢıma Maliyetleri ....................................................................................................... 94 Tablo 18 - Yatırım Maliyetlerinin Hesaplanmasında Kullanılan Varsayım ve Girdiler ............................. 96 Tablo 19 - Toplam Yatırım Maliyetleri ...................................................................................................... 96 Tablo 20 - Toplam ĠĢletim Maliyetleri ........................................................................................................ 97 Tablo 21 - Kamuoyu Farkındalık Faaliyetlerine iliĢkin Maliyetler ............................................................ 98 Tablo 22 - Özel Yatırım ve ĠĢletim Maliyetleri .......................................................................................... 99 Tablo 23 - Atık Bertaraf Bedellerinin Hesaplanması ................................................................................ 100 Tablo 24 - Enerji Gelirlerinin Hesaplanmasında Kullanılan Varsayım ve Girdiler .................................. 100 Tablo 25 - Toplam Enerji Gelirleri ........................................................................................................... 101 Tablo 26 - Kalıntı Dağılımı ve Miktarları ile ilgili Bilgiler ...................................................................... 103 Tablo 27 - Geri Kazanım Tesislerine ĠliĢkin ĠĢlem ġeması ...................................................................... 104 Tablo 28 - Ekipmanlara iliĢkin Maliyet Kalemleri ................................................................................... 105 Tablo 29 - Maliyet Hesaplamalarında Kullanılan Katsayılar ................................................................... 105 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 15 Tablo 30 - Geri Kazanım Tesislerindeki Kütle AkıĢları ........................................................................... 106 Tablo 31 - TaĢıma Maliyetlerinin Hesaplanmasında Kullanılan Varsayım ve Girdiler............................ 107 Tablo 32 - Bağımsız Tesisler ile ilgili Toplam Maliyetler ........................................................................ 107 Tablo 33 - Ayrı Tesislere iliĢkin Birim Maliyet ve Gelirler ..................................................................... 109 Tablo 34 - Ayrı Tesisler ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları (Bertaraf bedeli = 21,3 Euro/ton SRF) .......................................................................................................................................................... 110 Tablo 35 - Kombine Tesisler ile ilgili Toplam Maliyetler ........................................................................ 111 Tablo 36 - Kombine Tesislere iliĢkin Birim Maliyet ve Gelirler .............................................................. 112 Tablo 37 - Uçucu Kül ve FGT Kalıntılarının Düzenli Depolanması ........................................................ 112 Tablo 38 - Kombine Geri Kazanım Tesislerine iliĢkin Net Bugünkü Değer Hesaplamaları .................... 113 Tablo 39 - Evsel Atıkların Yakılması Seçeneği Sonucunda OluĢan Taban Külü ile Bağlantılı Toplam Maliyetler .................................................................................................................................................. 114 Tablo 40 - Tehlikeli Atıkların Yakılması ĠĢleminden Kaynaklanacak Yakma Kalıntıları ile ilgili Maliyet Tahminleri ................................................................................................................................................. 115 Tablo 41 - Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması ....................................................................................... 118 Tablo 42 - SRF/RDF Tesisleri ile ilgili Bilgiler ....................................................................................... 119 Tablo 43 - SRF ve RDF Katı Hatları ile ilgili Süreçlerin ġeması ............................................................. 120 Tablo 44 - RDF Sıvı Hatları ile ilgili Süreçlerin ġeması .......................................................................... 120 Tablo 45 - Ekipmanlar ile ilgili Maliyet Kalemlerinin Listesi .................................................................. 121 Tablo 46 - Maliyet Hesaplamalarında Kullanılan Katsayılar ................................................................... 121 Tablo 47 - Ayrı SRF Tesislerindeki Kütle AkıĢı ...................................................................................... 122 Tablo 48 - Kombine Atık Yakma Tesisleri / SRF Tesislerindeki Kütle AkıĢı ......................................... 123 Tablo 49 - Kombine Beraber Yakma Tesisleri / SRF Tesislerindeki Kütle AkıĢı .................................... 123 Tablo 50 - TaĢıma Maliyetleri ile ilgili Maliyet Verileri .......................................................................... 124 Tablo 51 - SRS Tesisleri ile ilgili Maliyetler ............................................................................................ 124 Tablo 52 - Ayrı SRF Tesisleri ile ilgili Maliyet ve Gelirler...................................................................... 127 Tablo 53 - Ayrı SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları (Bertaraf bedeli = 25 Euro/ton SRF) .......................................................................................................................................................... 128 Tablo 54 - RDF Tesisleri ile ilgili Maliyetler ........................................................................................... 129 Tablo 55 - Ayrı RDF Tesisleri ile ilgili Birim Maliyet ve Gelirler ........................................................... 129 Tablo 56 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Maliyet Kalemleri ................................................. 130 Tablo 57 - Ayrı Tesisler ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları ..................................................... 131 Tablo 58 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Birim Maliyet ve Gelirler ..................................... 132 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 16 Tablo 59 - Kombine Beraber Yakma / SRF Tesislerine ile ilgili Maliyet Kalemleri ............................... 132 Tablo 60 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer - NPV Hesaplamaları .......... 133 Tablo 61 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Birim Maliyet ve Gelirler ..................................... 134 Tablo 62 - Kombine Beraber Yakma Tesisleri / SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları .................................................................................................................................................................. 136 Tablo 63 - Araç Takımında yer alan Farklı Formlar ................................................................................. 138 Table 64 - Politika Alanı 1 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkilerinin Hesaplanabilmesi için Gerekli Girdi Verileri ......................................................................... 138 Tablo 65 - Politika Alanı 1 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkileri .................................................................................................................................................................. 139 Tablo 66 - Politika Alanı 2 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkilerinin Hesaplanabilmesi için Gerekli Girdi Verileri ......................................................................... 139 Tablo 67 - Politika Alanı 2 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkileri .................................................................................................................................................................. 140 Tablo 68 - Politika Alanı 3 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkilerinin Hesaplanabilmesi için Gerekli Girdi Verileri ......................................................................... 140 Tablo 69 - Politika Alanı 3 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkileri .................................................................................................................................................................. 140 Tablo 70 - AB Üye Devletleri Genelindeki Yakma Tesislerinde Ġzin ve Yaptırım Durumları ................ 141 Tablo 71 - Yerel ve Ulusal Ölçekte DanıĢma Sürecine Katılan Ġlgi Grupları........................................... 144 Tablo 72 - DanıĢma Süreci Takvimi ......................................................................................................... 145 Tablo 73 - DanıĢma Sürecinde Kullanılan Yöntemler ve Araçlar ............................................................ 146 Tablo 74 - Ulusal DanıĢma Süreci ............................................................................................................ 147 Tablo 75 - Yerel DanıĢma Süreci .............................................................................................................. 148 Tablo 76 - Pasif Anket Katılımcıları ......................................................................................................... 148 Tablo 77 - Yerel ve Ulusal Ölçekte DanıĢma Sürecine Katılan Ġlgi Grupları........................................... 150 Tablo 78 - Politika Seçenekleri ................................................................................................................. 160 Tablo 79 - DanıĢma Anketlerinin Sonuçlarının Değerlendirilmesi .......................................................... 162 Tablo 80 - PaydaĢ Toplantıları ve Yüz yüze GörüĢme Sonuçlarının Değerlendirilmesi .......................... 165 Tablo 81 - Türkiye‟deki Beraber Yakma Tesisleri ................................................................................... 166 Tablo 82 - Attero Corine Verileri, Wijster, Hollanda ............................................................................... 168 Tablo 83 - Vestfor Corine Verileri, Kopenhag, Danimarka...................................................................... 169 Tablo 84 - AVR Corine Verileri, Duiven, Hollanda ................................................................................. 170 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 17 Tablo 85 - Spittelau Corine Verileri, Viyana, Avusturya ......................................................................... 171 Tablo 86 - Indaver Corine Verileri, Antwerpen, Belçika ......................................................................... 172 Tablo 87 - ĠSTAÇ Corine Verileri (Tıbbi Atık Yakma Tesisi), Ġstanbul, Türkiye ................................... 173 Tablo 88 - ĠZAYDAġ Corine Verileri, Kocaeli, Türkiye ......................................................................... 174 Tablo 89 - Ekolojik Enerji Corine Verileri, Ġstanbul, Türkiye .................................................................. 175 Tablo 90 - Petkim Corine Verileri, Ġzmir, Türkiye ................................................................................... 176 Tablo 91 - TüpraĢ Corine Verileri, Kocaeli, Türkiye................................................................................ 177 Tablo 92 - Sincan Corine Verileri, Ankara, Türkiye ................................................................................ 178 Tablo 93 - Çatalca Corine Verileri, Ġstanbul, Türkiye .............................................................................. 179 Tablo 94 - Gebze Sanayi Bölgesi Corine Verileri, Kocaeli, Türkiye ....................................................... 180 Tablo 95 - Tarsus Corine Verileri, Mersin, Türkiye ................................................................................. 181 Tablo 96 - Kula Corine Verileri, Manisa, Türkiye.................................................................................... 182 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 18 Şekiller Listesi ġekil 1 - Uluslararası DanıĢma Süreci ........................................................................................................ 30 ġekil 2 - Ulusal DanıĢma Süreci ................................................................................................................. 30 ġekil 3 - Yerel DanıĢma Süreci ................................................................................................................... 30 ġekil 4 - Atık Yakma Tesislerine Gösterilen Küresel Tepki....................................................................... 41 ġekil 5 - Mersin‟de Kurulması Önerilen Atık Yakma Tesisine KarĢı Halkın Tepkisi................................ 42 ġekil 6 - Kalıntı Yönetimine iliĢkin Kavramsal Model .............................................................................. 58 ġekil 7 - Atıkların Ön ĠĢlemden Geçirilmesine iliĢkin Kavramsal Model .................................................. 67 ġekil 8 - Genel Atık Yakma Süreci ............................................................................................................. 88 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 19 Grafikler Listesi Grafik 1 - Farklı Seçenek Kombinasyonlarının Değerlendirmesi................................................................. 5 Grafik 2 - AB Üye Devletlerinde Bulunan Beraber Yakma Tesislerinin Sektörel Dağılımı ...................... 27 Grafik 3 - AB Üye Devletlerinde Toplam Atık Arıtma Payları, 2008 (kton) ............................................. 27 Grafik 4 - AB Üye Devletlerinde Evsel Atık Arıtma Payları, 2009 (kton) ................................................. 27 Grafik 5 - AB Üye Devletlerinde Atık Arıtma ........................................................................................... 28 Grafik 6 - Türkiye‟de Toplam Atık Arıtma Payları, 2008 (ton) ................................................................. 35 Grafik 7 - Türkiye‟de Evsel Atık Arıtma Payları, 2009 (ton) ..................................................................... 35 Grafik 8 - Türkiye‟de Atıkların Sınıflandırılması, 2008 (ton) .................................................................... 36 Grafik 9 - Türkiye‟deki Yakma ve Beraber Yakma Tesislerinin Toplam Kapasitesi (kton/yıl) ................. 37 Grafik 10 - Yenilenebilir Enerji Destek Tarifesi......................................................................................... 39 Grafik 11 - AB Üye Devletleri Genelindeki Toplam Düzenli Depolama Bedelleri ................................... 40 Grafik 12 - Evsel Atık Yönetiminden Kaynaklanan Sera Gazı Emisyonlarının DüĢüĢü ............................ 48 Grafik 13 - Farklı Seçenek Kombinasyonlarına ĠliĢkin Genel Uygulama Maliyetleri................................ 78 Grafik 14 - Farklı Seçenek Kombinasyonlarının Değerlendirilmesi .......................................................... 78 Grafik 15 - Evsel Atıkların Özellikleri ..................................................................................................... 118 Grafik 16 - Ayrı SRF Tesisleri ile ilgili Bertaraf Bedellerine KarĢı Net Bugünkü Değer ........................ 127 Grafik 17 - SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer Analizleri .......................................................... 135 Grafik 18 - RDF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer Analizleri .......................................................... 135 Grafik 19 - Türkiye‟de hali hazırda iĢlemekte olan tesisler ve bu tesislerin kapasiteleri (ton/yıl) ........... 166 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 20 Haritalar Listesi Harita 1 - AB Üye Devletlerinde Bulunan Yakma Tesislerinin Sayıları ve Kapasiteleri ........................... 26 Harita 2 - Toplam Atık Miktarının Coğrafi Dağılımı, 2008 (Mton) ........................................................... 35 Harita 3 - Türkiye‟deki Mevcut (Lisanslı) Yakma/Beraber Yakma Tesisleri ........................................... 38 Harita 4 - Türkiye‟deki Potansiyel Beraber Yakma Tesisleri ..................................................................... 38 Harita 5 - Türkiye‟de Kurulması Öngörülen Evsel Atık Yakma Tesisleri ................................................ 38 Harita 6 - Türkiye‟de Kurulması Öngörülen Tehlikeli Atık Yakma Tesisleri ........................................... 38 Harita 7 - DanıĢma Sürecinin GerçekleĢtirildiği Ġller ............................................................................... 145 Harita 8 - Uydudan Attero Haritası ........................................................................................................... 168 Harita 9 - Attero‟nun Corine Verileri ....................................................................................................... 168 Harita 10 - Uydudan Vestfor Haritası ....................................................................................................... 169 Harita 11 - Vestfor‟un Corine Verileri ...................................................................................................... 169 Harita 12 - Uydudan AVR Haritası........................................................................................................... 170 Harita 13 - AVR‟nin Corine Verileri ........................................................................................................ 170 Harita 14 - Uydudan Spittelau Haritası ..................................................................................................... 171 Harita 15 - Spittelau‟nun Corine Haritası ................................................................................................. 171 Harita 16 - Uydudan Indaver Haritası ....................................................................................................... 172 Harita 17 - Indaver‟ın Corine Verileri ...................................................................................................... 172 Harita 18 - Uydudan ĠSTAÇ Haritası ....................................................................................................... 173 Harita 19 - ĠSTAÇ‟ın Corine Verileri ....................................................................................................... 173 Harita 20 - Uydudan ĠZAYDAġ Haritası ................................................................................................. 174 Harita 21 - ĠZAYDAġ‟ın Corine Verileri ................................................................................................. 174 Harita 22 - Uydudan Ekolojik Enerji‟nin Haritası .................................................................................... 175 Harita 23 - Ekolojik Enerji‟nin Corine Verileri ........................................................................................ 175 Harita 24 - Uydudan Petkim Haritası ........................................................................................................ 176 Harita 25 - Petkim‟in Corine Verileri ....................................................................................................... 176 Harita 26 - Uydudan TüpraĢ Haritası ........................................................................................................ 177 Harita 27 - TüpraĢ‟ın Corine Haritası ....................................................................................................... 177 Harita 28 - Uydudan Sincan Haritası ........................................................................................................ 178 Harita 29 - Sincan‟ın Corine Haritası ....................................................................................................... 178 Harita 30 - Uydudan Çatalca Haritası ....................................................................................................... 179 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 21 Harita 31 - Çatalca‟nın Corine Haritası .................................................................................................... 179 Harita 32 - Uydudan Gebze Sanayi Bölgesi Haritası ................................................................................ 180 Harita 33 - Gebze Sanayi Bölgesi‟nin Corine Haritası ............................................................................. 180 Harita 34 - Uydudan Tarsus Haritası ........................................................................................................ 181 Harita 35 - Tarsus‟un Corine Haritası ....................................................................................................... 181 Harita 36 - Uydudan Kula Haritası ........................................................................................................... 182 Harita 37 - Kula‟nın Corine Haritası......................................................................................................... 182 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 22 Giriş Bu Düzenleyici Etki Analizi (DEA) raporu REC Türkiye tarafından T.C. Çevre ve ġehircilik Bakanlığı (ÇġB) için hazırlanmıĢtır. Bu raporun amacı Avrupa Birliği Atık Yakma Direktifi‟nin (AYD) (2000/76/EC) uygulanmasından2 kaynaklanan etkilerin değerlendirilmesi hususunda hükümet ve ÇġB üst düzey yetkililerine yardımcı olmaktır. Ayrıca rapor iĢletmeler, hükümet, ulusal, yerel ve diğer paydaĢlara iliĢkin azami faydanın elde edilebilmesi ve uyum ve uygulama maliyetlerinin düĢürülmesi açısından tercih edilebilecek çeĢitli seçenekler de sunmaktadır. Dolayısıyla DEA çalıĢması Direktif‟in uygulanmasına iliĢkin alternatifler önermektedir. Raporda; Avrupa Komisyonu (EC) etki analizi metodolojisi esas alınmıĢtır3. Raporun birinci bölümü politika geçmiĢi ve yapılan yoğun danıĢma süreci de dâhil olmak üzere çalıĢmanın genel organizasyonunu ortaya koymaktadır. 2. bölümde ise Türkiye‟de AYD‟ye iliĢkin sorunlar ve Direktif‟in uygulanması sürecinde karĢılaĢılacak zorluklar üzerinde durulmaktadır. 3. bölümde hükümetin Direktif‟in uygulanmasına iliĢkin hedefleri ve özellikle de hükümetin ulaĢması gereken bazı objektif hedefler ele alınmaktadır. ÇalıĢmanın temel kısmını oluĢturan 4. ve 5. bölümlerde ise; uyum ve uygulama maliyetlerini düĢürebilecek olan – müdahale alanlarına göre düzenlenmiĢ- önerilen her bir politika seçeneğine iliĢkin analizler ele alınmaktadır. Analize bağlı olarak 6. bölümde ise Türk Hükümeti‟nin uygulayabileceği önerilen seçenekler ele alınmaktadır. Raporun ilerleyen kısımlarında da detaylı bir Ģekilde ele alınacağı üzere; uygulamadaki zorlukların temelinde yatan esas nedenlerin belirlenebilmesi ve bu nedenler arasındaki sebep sonuç iliĢkisinin incelenebilmesi için bu DEA çalıĢması; Ağustos ve Ekim 2011 tarihleri arasında paydaĢlarla yapılan kapsamlı danıĢma süreci sonucunda elde edilen bulgulara dayanarak hazırlanmıĢtır4. Bununla birlikte gelecekte uygulamadan kaynaklanması muhtemel etkilerin tahmin edilmesinde kullanılan geçici ekonomik maliyetlendirme modellerinin sonuçlarına da bu DEA çalıĢmasında yer verilmektedir. Bu raporda ifade edilen görüĢler REC Türkiye ve bu kapsam ve hususta çalıĢmalara dâhil olan uzmanlara ait olup ÇġB tarafından oluĢturulan Komitenin görüĢlerini yansıtmayabilir. 2 Bu DEA çalıĢmasında, „Uygulama‟, AB Komisyonu tarafından onaylanan devamlı uyumluluğu ifade etmektedir. http://ec.europa.eu/governance/impact/index_en.htm 4 Ek - 11 – DanıĢma Süreci 3 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 23 1 1.1. Politika Geçmişi, Süreçlere ilişkin Gerçekleştirilen Danışma Süreci Hususlar ve İlgili Paydaşlar ile Politika Geçmişi Türkiye AB‟ye tam üye olmayı amaçlamaktadır. Bunun gerçekleĢebilmesi için hükümet; Topluluk Müktesebatı‟nın yasal ve idari çerçeveye entegre edilmesine olanak sağlayacak bir program geliĢtirmiĢtir. Bunun bir parçası olarak, Türkiye‟nin Avrupa Birliği‟ne üye olabilmesi için Avrupa Parlamentosu ve Konseyi‟nin 4 Aralık 2000 tarihli Atıkların Yakılmasına ĠliĢkin Direktifi („Atık Yakma Direktifi‟ (AYD), 2000/76/EC olarak da ifade edilmektedir) uyumlaĢtırması ve uygulaması gerekmektedir. Direktif‟in baĢlıca amacı, yakma ve beraber yakma iĢlemi sonucunda ortaya çıkan emisyonların hava, toprak, yüzey ve yer altı sularını kirletmesini ve bunların insan sağlığı üzerindeki risklerini mümkün olduğunca önlemek veya sınırlandırmaktır. AYD, Türkiye‟de 6 Ekim 2010 tarihinde “Atıkların Yakılmasına ĠliĢkin Yönetmelik” olarak uyumlaĢtırıldığından, esas yasal zorluk teknik standartların geliĢtirilmesi ve Direktif‟in doğru Ģekilde uygulanmasını sağlayacak diğer bakanlık düzenlemelerinin gerçekleĢtirilmesidir. Diğer bir yandan, AYD 24 Kasım 2010 tarihinde Endüstriyel Emisyonlar Direktifi‟ne (EED) (2010/75/EU) entegre edilmiĢtir. Her ne kadar AYD‟nin içeriği değiĢmemiĢ olsa dahi, bu yeni kapsamlı Direktif‟in de katılım sürecinde Türkiye‟de uyumlaĢtırılması gerekmektedir. 1.2. Kapsam AYD, belli atık türlerinin yakıldığı tesisler dıĢındaki atık yakma ve beraber yakma tesislerini kapsamaktadır (Direktif kapsamına dâhil olmayan atık kategorileri için bkz. Ek - 3). Direktif emisyon limit değerleri kapsamındaki tesislerin karĢılamaları gereken sıkı operasyonel koĢullar ve teknik gereklilikler içermektedir. „Yakma tesisi‟ Direktif‟te; yanma ısısının geri kazanımı koĢulu aranmaksızın atıkların ısıl iĢlem prosesleri için tahsis edilmiĢ her türlü sabit veya mobil teknik ünite veya donanım olarak tanımlanmaktadır5. ĠĢleme sonrasında oluĢan maddelerin sonradan yakılması sebebiyle; bu tanım atıkların oksitlenme yöntemi ile yakılması ve piroliz, gazlaĢtırma veya plazma gibi diğer ısıl iĢlem proseslerini de kapsamaktadır. „Beraber yakma tesisi‟ Direktif‟te; temel amacı enerji veya ürün üretimi olan ve atıkları temel veya ilave yakıt olarak kullanan veya atıkların bertaraf amacı ile termal yollarla iĢlendiği her türlü sabit veya mobil tesis olarak tanımlanmaktadır5. Bu tesisler tarafından yakılan baĢlıca atık sınıfları6 aĢağıdaki gibidir: Evsel atıklar (kalıntı atıkları – ön iĢleme tabi tutulmamıĢ) Ön iĢlemden geçirilmiĢ evsel atıklar (örneğin seçilmiĢ fraksiyonlar veya atıktan türetilmiĢ yakıt) tehlikesiz sanayi atıkları ve ambalaj atıkları 5 Bu tanım; tüm yakma/beraber yakma hatları, atıkların kabülü, depolanması, tesis içi ön iĢleme üniteleri, atık ve hava besleme sistemleri, kazan, egzoz gazları arıtım tesisleri, yakma iĢleminden kaynaklanan kalıntı veya atık suların arıtıldığı veya depolandığı tesis içi üniteleri, bacayı, yakma operasyonlarını kontrol eden sistemleri ve yakma koĢullarının kayıt altına alınması ve gözlemlenmesini içeren yakma/beraber yakma tesisi ve sahasının tamamını kapsamaktadır. 6 Avrupa Komisyonu Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü Direktifi Atık Yakma için Mevcut En Ġyi Teknikler Referans Dökümanı, 2006 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 24 tehlikeli atıklar arıtma çamuru tıbbi atıklar. Birçok yakma tesisi bu atık sınıflarının bir kaçını kabul edebilmektedir. Bu atıklar, kaynakları (örneğin evsel, ticari, sanayi, vs), doğaları (örneğin çürüyebilen, tehlikeli, vs.) ve bu atıkların yönetimi için kullanılan yöntemler (örneğin ayrı ayrı toplanmıĢ, geri kazanılmıĢ, vs) gibi birçok farklı Ģekilde sınıflandırılabilir. 1.3. Genel Bilgiler 1.3.1. AB Deneyimleri Yakma AB Üye Devletleri arasında yaygın olarak kullanılmakta olan bir atık arıtma yöntemidir ve bu devletlerin entegre sürdürülebilir atık yönetimi sistemlerinde önemli bir rol oynamaktadır. AB Üye Devletlerinde atık yakma tesislerinin toplam sayısı 545; beraber yakma tesislerinin toplam sayısı ise 849‟dur. Bu tesislerin toplam kapasiteleri sırasıyla 59.024 ve 13.000 kton/yıl‟dır7 (bkz. Harita 1 ve Grafik 2). 7 Assessment of the application and possible development of the community legislation for the control of waste incineration and co-incineration, Final Report, Ökopol GmbH, 2007 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 25 Harita 1 - AB Üye Devletlerinde Bulunan Yakma Tesislerinin Sayıları ve Kapasiteleri REC Türkiye – 2012 Sayfa: 26 Grafik 2 - AB Üye Devletlerinde Bulunan Beraber Yakma Tesislerinin Sektörel Dağılımı AB Üye Devletlerinde arıtılan toplam atık miktarının %5,4‟ü bu yakma ve beraber yakma tesisleri tarafından yakılarak arıtılmıĢtır. Bu rakam Türkiye için %0,4‟tür. Diğer bir yandan AB Üye Devletlerinde atık yakma yönteminin evsel atıkların arıtılmasındaki payı %20‟dir. Ancak Türkiye‟de evsel atıklar yakma yöntemi kullanılarak bertaraf edilmemektedir8 (bkz. Grafik 3 and Grafik 4). Grafik 3 - AB Üye Devletlerinde Toplam Atık Arıtma Payları, 2008 (kton) Grafik 4 - AB Üye Devletlerinde Evsel Atık Arıtma Payları, 2009 (kton) 2009 Eurostat atık istatistiklerine göre Türkiye‟deki evsel atığın %99‟u depolama sahalarına boĢaltılmaktadır. Ancak AB Üye Devletleri atıkların düzenli depolama ile bertaraf edilmesi yönteminin kullanımını azaltma eğilimindedir (bkz. Grafik 5). Üye ülkelerde düzenli depolama bir nihai bertaraf yöntemi olarak tercih edilmediği sürece diğer arıtma yöntemlerinin kullanımı artacaktır. 8 Eurostat Atık Ġstatistikleri Veritabanı, 2011 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 27 Grafik 5 - AB Üye Devletlerinde Atık Arıtma AYD‟nin ulusal mevzuatlar çerçevesinde farklı ülkelerde uygulanma Ģekli farklılıklar göstermektedir. Örneğin Danimarka Direktif hükümlerini ciddi bir Ģekilde uygularken, Ġsveç‟in benimsediği beraber yakma tanımı farklıdır. Almanya, Direktif ile öngörülen emisyon limitlerine daha sıkı kısıtlamalar getirmiĢtir. Diğer bir yandan; Ġtalya AYD öncesindeki ulusal mevzuatını esas almıĢtır ve Direktif‟in daha sıkı hükümler içerdiği kısımları da uygulamalarına dâhil etmiĢtir9. Üye Devletler; AYD‟yi baĢarılı bir Ģekilde uygulamıĢ olsalar dahi, yine de Direktif‟in uygulanması aĢamasında bazı sorunlar ortaya çıkmıĢtır. Bu sorunların çoğu, tanımların net olmaması, sınırlı kapsam, izleme sürecinin etkin bir Ģekilde gerçekleĢtirilmemesi, yüksek maliyetli zorunlu donanımlar ve sıkı tedbirler ile ilgilidir. AYD yakın bir geçmiĢte EED‟ye entegre edilmiĢtir ancak içerikteki değiĢiklik yukarıda ifade edilen sorunları çözecek nitelikte değildir. 1.4. Direktif’in Amaç ve Dayanağı AYD belirli atıklara iliĢkin yakma ve beraber yakma tesisleri için sıkı operasyonel koĢullar, teknik gereksinimler ve emisyon limit değerleri tayin ederek çevre ve insan sağlığının olabildiğince iyi bir Ģekilde korunmasını amaçlamaktadır. Direktif ile öngörülen gereksinimler tesislerin daha yüksek standartları daha uygun maliyetlerle karĢılayabilmelerini temin edecek Ģekilde geliĢtirilmiĢtir. AYD, hem tehlikeli hem de tehlikesiz atıkların yakılması ve beraber yakılması iĢlemini kapsamaktadır. “Atık” olarak tanımlanan herhangi bir katı veya sıvının termal yöntemler kullanılarak arıtılması (yanma, gazlaĢtırma ve piroliz de dâhil olmak üzere) iĢlemi AYD hükümlerine tabidir. Direktif uyarınca, bu 9 Jørgensen K. and Christensen S. W., Article from Danish Board of District Heating, 1/2005 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 28 iĢlemi uygulayabilmeleri için gerek mevcut gerekse yeni tesis operatörlerinin gerekli izinleri almaları gerekmektedir (Ġzin gereksinimleri için bkz. Ek - 3). 1.5. Danışma ve Veri Toplama DEA çalıĢmasının gerçekleĢtirilebilmesi, özellikle de veri toplama bağlamında REC Türkiye tarafından gerçekleĢtirilen faaliyetler aĢağıdaki gibidir: - - Literatür taraması ve uluslararası en iyi uygulamaların araĢtırılması Hollanda ve Belçika‟ya düzenlenen çalıĢma ziyaretleri (3 yakma/beraber yakma tesisi, 3 kamu kurumu, 3 uluslararası sivil toplum kuruluĢu ziyaret edilmiĢtir) Seçeneklerin geçerliliğinin temin edilmesi amacıyla bir Ön DEA çalıĢması hazırlanması Sorunlar ve bunların çözümlerine iliĢkin paydaĢlara yönelik bir anket çalıĢması Ankara, Ġstanbul, Mersin ve Trabzon illerinde yapılmıĢ olan toplantıları kapsayan geniĢ çaplı bir DanıĢma Sürecinin düzenlenmesi. Bu süreç kapsamında REC Türkiye, 25 merkezi ve yerel kamu kurumu, 13 belediye ve birlik, 7 yakma/beraber yakma tesisi, 9 sivil toplum kuruluĢu, 7 özel sektör temsilcisi, 7 akademisyen ve 3 atık arıtma tesisi ile görüĢmeler yapmıĢtır. Farklı senaryo ve öngörme araçları kullanılarak bazı ekonomik modellerin geliĢtirilmesi ÇġB‟nin yakın iĢbirliği ile Avrupa Atıktan Enerji Tesisleri Konfederasyonu (CEWEP) ve Jacobs, Cordova & Associates‟in faal ortaklığı REC Türkiye için avantaj sağlamıĢ ve çalıĢmaların etkin bir Ģekilde yürütülmesine olanak sağlamıĢtır. REC Türkiye Direktif‟in etkilerinin değerlendirilebilmesi, bilgi toplanabilmesi ve Ön Etki Değerlendirme Analizi raporunda ele alınan politika seçeneklerinin test edilebilmesi amacıyla bir DanıĢma Süreci düzenlemiĢtir. (DanıĢma sürecine iliĢkin daha detaylı bilgi için bkz. Ek - 10). Bu danıĢma sürecini oluĢturan adımlar aĢağıdaki gibidir: Hedef grupların yönlendirilmesi ile Direktif ile ilgili farkındalığının artırılması, Direktif‟in olumlu ve olumsuz etkilerinin gözden geçirilmesi, ve Direktif‟in uygulanması aĢamasında maliyet açısından en etkin politika seçeneklerinin değerlendirilmesi. DanıĢma süreci 2011 yılının Ağustos ve Ekim ayları arasında gerçekleĢtirilmiĢtir. DanıĢma süreci masa baĢı çalıĢmalara paralel olarak gerçekleĢtirilmiĢtir. DanıĢma sürecinin yapılacağı iller ile ulusal ve yerel paydaĢlar REC Türkiye ve ÇġB tarafından belirlenmiĢtir. Yerel danıĢma sürecinin yapılacağı illerin belirlenmesinde bölgenin uygunluğu, eriĢilebilirlik, sanayi bölgesi olup olmaması ve tesis planlaması gibi kriterler dikkate alınmıĢtır. Bu kriterler doğrultusunda yerel danıĢma sürecinin Mersin ve Trabzon illerinde yapılmasına karar verilmiĢtir. Buna karĢılık ulusal danıĢma sürecinin ise Ankara ve Ġstanbul illerinde gerçekleĢtirilmiĢtir. DanıĢma süreci kapsamında fikir ve görüĢleri alınan paydaĢların listesi Tablo 2‟de verilmektedir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 29 Tablo 2 - Danışma Sürecine Katılan Uluslararası, Ulusal ve Yerel Paydaşlar Düzey Uluslararası Ulusal Yerel Paydaş Yakma/Beraber Yakma Tesisleri Uluslararası Kurumlar Uluslararası STK‟lar Kamu Kurumları Yakma/Beraber Yakma Tesisleri STK‟lar Akademisyenler Atık Arıtma Tesisleri Özel Sektör Temsilcileri Kamu Kurumları Belediyeler ve Birlikler STK‟lar Akademisyenler Atık Arıtma Tesisleri Özel Sektör Temsilcileri Katılım 3 tesis 3 kurum 3 STK 16 kuruluĢ 8 tesis 4 STK 2 akademisyen 2 tesis 5 temsilci 9 kuruluĢ 13 belediye ve birlik 5 STK 5 akademisyen 1 tesis 2 temsilci REC Türkiye, paydaĢların görüĢ ve fikirlerini aktif ve pasif danıĢma süreçleri kapsamında düzenlenen bir dizi ikili toplantı ve 5 odak grubu toplantısı yolu ile toplamıĢtır. Şekil 1 - Uluslararası Danışma Süreci 1.6. Şekil 2 - Ulusal Danışma Süreci Şekil 3 - Yerel Danışma Süreci Merkezi Varsayımlar Politika seçeneklerinin değerlendirilmesi sürecinin uygunluğu ve uygulanabilirliğini sağlayabilmek adına çalıĢma grubu; çalıĢmanın, aĢağıdaki varsayımlara dayanarak yapılandırılmasını önermiĢtir: Yeni arıtma üniteleri ve elektrik ve/veya ısı üretim ünitelerinin maliyetleri Direktif‟in yaptırım ve uyum maliyetlerinin değerlendirilmesindeki birincil bileĢendir. Bu doğrultuda, yeni tesislerin konumu ve sayısı bu maliyetlerin belirlenmesinde en etkili değiĢkenlerdir. Ancak Türkiye‟de yeni kurulacak tesislere iliĢkin belirsizlikler ve bilgi eksikleri bulunmaktadır. ÇġB hali hazırda Türkiye‟de kurulması öngörülen yeni tesislerin konumu ve sayısını belirlemek için bazı çalıĢmalar yürütmüĢtür10. Ancak REC Türkiye daha kesin bir tespit için daha detaylı çalıĢmaların yürütülmesi gerektiği sonucuna varmıĢtır. Bu veriler, REC Türkiye‟nin maliyetlerin hesaplanması açısından yeni tesislerin konumlarına iliĢkin farklı tahminler üretmek için geliĢtireceği modellere entegre edilecektir. Direktif‟in uygun Ģekilde uygulanması için tesislerin emisyon sınırları ile uyumlu etkin arıtma ünitelerine yatırım yapmaları gerekmektedir. Tesislerin tamamında (mevcut ve yeni tesisler) arıtma üniteleri bulunması gerektiğinden, bu ünitelerine iliĢkin kurulum ve operasyonel maliyetler azımsanmayacak kadar 10 Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması Projesi (YMÇYP), 2005 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 30 yüksek olacaktır. Dolayısıyla yeni kurulacak tesislerin civar illerin de kolaylıkla eriĢebileceği Ģekilde konumlandırılması oldukça önem arz etmektedir. AYD ve yeni bir yakma stratejisinin uygulanma aĢaması planlanırken yakma sürecine iliĢkin tüm aĢamalar, bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Kalıntı bertarafı ve atıkların ön iĢleme tabi tutulması, atık yakma tesisleri ve atık üreticilerinin doğrudan etkileyen diğer politika alanlarıdır. Kalıntı bertarafı ve atıkların ön iĢleme tabi tutulması sebebiyle tesisler, ilave maliyetlere maruz kalacaklardır. Bu sebeple, çalıĢma; asgari maliyetler içeren optimum koĢulları değerlendirmek üzere farklı senaryo analizlerini esas almaktadır. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 31 2 Sorunun Tanımı Türkiye; hızlı kentleĢme ve sanayileĢme sonucunda artan ve dolayısıyla çevre ve sağlık üzerinde ciddi baskı yaratan atık miktarlarından kaynaklı sorunlar ile mücadele etmek durumundadır. Her ne kadar hükümet atık yönetimi ile ilgili hususlara yüksek öncelik vermiĢ ve bu sorunun çözümü için çeĢitli politikalar geliĢtirmeye baĢlamıĢ olsa dahi; Türkiye‟de, etkin ve sürdürülebilir bir atık yönetimi sistemi henüz bulunmamaktadır. 2008 yılında, Türkiye genelinde oluĢan atık miktarı yaklaĢık 65 milyon ton civarında olup, bunun yaklaĢık yarısı evsel atıktır. Toplam atık miktarının yaklaĢık %75‟i; evsel atık miktarının ise yaklaĢık % 99‟u depolama sahalarına boĢaltılmaktadır11. Atık sorunu küresel bir konudur ve AB Üye Devletleri de benzer sorunlar ile karĢılaĢmaktadır. Bu sorunların üstesinden gelebilmek için Üye Devletler öncelikle oluĢan atık miktarını asgariye indirmeye çabalamakta, sonrasında atıkların geri dönüĢtürülmesi, yeniden kullanılması veya oluĢan atığın enerjiye çevrilmesini (örneğin atık yakma) ve ancak bu yöntemlerle bertaraf edilemeyecek olan atıkların düzenli depolanmasını sağlamaya çalıĢmaktadırlar. Düzenli depolama yönteminin çevre üzerinde ciddi ve önemli etkileri olması sebebiyle; Avrupa Komisyonu bu yöneteme giderek karĢı çıkmaktadır. Yakma; Türkiye‟nin atık yönetimi sorununun üstesinden gelebilmek için kullanabileceği bertaraf yöntemlerinden bir tanesidir12. Türkiye‟de uygulanmakta olan Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması Projesine (YMÇYP) göre, 2023 yılına kadar Türkiye‟de, 35 adet Evsel Atık Yakma Tesisi ve 5 adet Tehlikeli Atık Yakma Tesisinin kurulması gerekmektedir. Ancak yakma; bu yöntemle enerjinin etkin bir Ģekilde üretilerek geri kazanılması veya düzenli depolama yaklaĢımını ikame edecek bir bertaraf politikası anlamına gelebilmektedir. Bu durumun yerinde ve doğru bir Ģekilde tanımlanması, yeni bir atık yakma stratejisinin temelini oluĢturmaktadır. Atık Çerçeve Direktifi‟ne göre13, yakma tesisleri geri kazanım veya bertaraf tesisleri olarak değerlendirilmektedir. Geri kazanım tesisinin etkin bir Ģekilde enerji ürettiği kabul edilirken; bertaraf tesisi ise düzenli depolamayı ikame edecek bir yöntem olarak değerlendirilmektedir14. Etkin yakma sürecini teĢviklendirme çabaları sırasında hükümetin karĢılaĢabileceği baĢlıca sorunlar, dört maddede özetlenebilir. Yakma ve beraber yakma stratejilerinin tayin edilmesi zor ve maliyetli bir süreç olacaktır. Bu stratejilerin uygulanması; hükümet, toplum, tesisler ve en nihayetinde ise diğer özel paydaĢlar açısından ekonomik, sosyal ve çevresel maliyetleri de beraberinde getirecek olan önemli yasal, teknik ve kurumsal reformlar gerektirecektir. 11 Eurostat Atık Ġstatistikleri Veritabanı, 2011 Enerjinin geri kazanımı ile gerçekleĢtirilen yakma iĢlemi, fermentasyon, kompostlama ve anaerobik çürütme gibi atıktan enerji üretimi teknolojilerinden bir tanesidir. 13 Atıklar ile ilgili 2006/12/EC sayılı ve 5 Nisan 2006 tarihli Avrupa Parlementosu ve Konsey Direktifi (Directive 2006/12/EC of the European Parliament and of the Council of 5 April 2006 on waste) 14 “Avrupa Komisyonu R1 Enerji Verimliliği Formülü Kılavuzu, 2011” (“EC R1 Energy Efficiency Formula Guidance, 2011”) belgesine göre evsel atık yakma tesisleri belirlenen eĢiklere uydukları taktirde atık bertaraf tesisleri olarak değil (D10) enerji geri kazanım tesisleri (R1) olarak sınıflandırılabileceklerdir. Evsel atık yakma tesislerinin bu Ģekilde R1 olarak sınıflandırılması, bu tesisleri Atık Çerçeve Direktifi‟nde yer alan atık hiyerarĢisinde düzenli depolamanın önüne geçirecektir. Buna ek olarak; 'R1 statüsü' tesislere yurt dıĢından daha kolay atık ithal etme fırsatı tanımaktadır. 12 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 32 Türkiye‟deki atık yönetim sistemi; kaynakta ayırma yapılmaması ve atık kalitesinin düĢük olması gibi sorunlarla karĢı karĢıya olduğu düĢünülürse, yakma iĢlemi için uygun olan atıkların elde edilmesi ve arıtılması süreci oldukça zor olacaktır. Yeterli ve etkin bir kaynakta ayırma yapılmadığı sürece, etkin bir yakma iĢlemini de temin etmek oldukça zor olacaktır. Buna ek olarak, Türkiye‟deki tüketim eğilimleri sebebiyle, atıkların büyük çoğunluğunun kalorifik değeri nispeten düĢüktür15. KarmaĢık ve maliyetli olan bir diğer husus ise sosyal, siyasi ve ekonomik endiĢelerin dikkate alınarak; bu etkenler ile çevresel amaçlar arasındaki dengeyi kurmaktır. Sosyal baskı, yeni tesislerin inĢa edilmesine tepki gösterecek ve bu tesislerin kurulumunu doğrudan etkileyecektir. AYD standartlarının (örneğin hava emisyonları, atık su ve kalıntılara getirilen sınırlamalar)16 uygulanması ve yaptırımı geçmiĢ yönetmeliklere kıyasla daha katıdır. Bu sebeple tesisler ciddi uyum maliyetlerine maruz kalacaklardır. Bu bölümde mevcut durum (baseline) ve AYD‟nin Türkiye‟de uygulanmasında karĢılaĢılacak sorunlara odaklanılmaktadır. Genel atık yakma süreci, Ek - 2‟de verilmektedir. 2.1. Mevcut Durum (Baseline) Belirlenen politika seçeneklerinin test edilebilmesi ve Direktif‟in etkilerinin değerlendirilebilmesi için, mevcut durum verileri toplanmıĢtır. Bununla birlikte, birbiri ile bağlantılı aĢağıdaki beĢ hususta masabaĢı analizleri de devam etmiĢtir: Türkiye‟de Atık Yönetiminin Genel Durumu o Toplam Atık Miktarları o Toplam Atığın Coğrafi Dağılımı o Genel Arıtma Yöntemleri ve Arıtılan Atık Miktarları o Yakma için Uygun olan Atık Türleri Tesis Sayıları ve Kapasiteleri SRF/RDF Hazırlama Tesisleri Yaptırım Yöntemleri ve Araçları Sosyal Tepki: Benim Arka Bahçemde Değil (Not In My Back Yard - NIMBY) Sendromu 2.1.1. Türkiye’de Atık Yönetiminin Genel Durumu Toplam Atık Miktarları 2008 yılında Türkiye genelinde oluĢan atık miktarı yaklaĢık 65 milyon ton civarında olup, bunun yaklaĢık yarısı evsel atıktır. Toplam atık miktarının yaklaĢık %75‟i; evsel atık miktarının ise yaklaĢık % 99‟u depolama sahalarına boĢaltılmaktadır. Sanayi atık miktarında her ne kadar yıllar arasında dalgalanmalar gözlemlense de, Eurostat verilerine göre 2008 yılında Türkiye‟de oluĢan toplam atık miktarının çoğu, sanayi faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır (bkz. Grafik 5). Sanayi faaliyetlerinden kaynaklanan atıkların (özellikle de tehlikeli atıklar) arıtılması süreci özel bir titizlik gerektirmektedir. Dolayısıyla, evsel atık 15 Bu durum aynı zamanda, Türkiye‟deki mevcut atıkların etkin bir yakma sürecinden ziyade, yakma iĢlemi dıĢındaki arıtma yöntemleri için daha uygun olduğu anlamına da gelebilir. 16 Atık Yakma Direktifi standartları, ulusal bir yönetmelik ile 2010 yılında uyumlaĢtırılmıĢtır. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 33 yönetiminin yanı sıra endüstriyel atıklarının yönetimine verilmesi gereken önem de son yıllarda artıĢ göstermiĢtir. Grafik 5 - Türkiye’deki Toplam Atık Miktarı, 2008 (kton) Toplam Atığın Coğrafi Dağılımı NUTS-117 sınıflandırmasına göre toplam atığın coğrafi dağılımı Harita 1‟de gösterilmektedir. Her ne kadar bu dağılımda görülen atık miktarı, aslında 2008 yılında Türkiye‟deki arıtılan atık miktarını gösterse de, rakamlar genel dağılım için yakın bir tahmin niteliğindedir. Burada da görüldüğü üzere, 2008 yılında Türkiye‟de iĢlenen atık miktarı yaklaĢık 60 milyon ton civarındadır. 2008 yılında, Türkiye‟de oluĢan atık miktarı yaklaĢık 65 milyon ton civarındadır ki bu da Türkiye‟de oluĢan atık miktarının %92‟sinin arıttığı anlamına gelmektedir. 17 Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (Nomenclature of Units for Territorial Statistics (NUTS)); ülkelerin istatistiki amaçlar doğrultusunda alt bölgelere ayrılması için kullanılan bir coğrafi kodlama standardıdır. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 34 Harita 2 - Toplam Atık Miktarının Coğrafi Dağılımı, 2008 (Mton) Genel Atık Arıtma Yöntemleri ve Arıtılan Atık Miktarları Eurostat verilerine göre, Türkiye‟de; toplam atık miktarının %75‟i, evsel atık miktarının ise %99‟u depolama sahalarına boĢaltılmaktadır. Ancak Avrupa Komisyonu, atıkların düzenli depolama yöntemi ile bertaraf edilmesini asgariye indirme eğilimindedir. Diğer bir yandan, Türkiye‟deki toplam atıkların ise %0,4‟ü yakma yöntemi kullanılarak bertaraf edilmektedir. Buna karĢın, evsel atıklar yakma yöntemi ile bertaraf edilmemektedir (bkz. Grafik 6 ve Grafik 7). Grafik 6 - Türkiye’de Toplam Atık Arıtma Payları, 2008 (ton) Grafik 7 - Türkiye’de Evsel Atık Arıtma Payları, 2009 (ton) Yakma için Uygun Olası Atık Türleri Eurostat verilerine göre Türkiye‟de atıkların nasıl sınıflandırıldığı Grafik 8‟de gösterilmektedir. Bu grafikte yer alan, “KarıĢık Sıradan Atıklar” “Evsel Atıklar”; “Kimyasal ve Tıbbi Atıklar” ise “Tehlikeli Atıklar” anlamına etmektedir. REC Türkiye‟nin tahminlerine göre, AB seviyeleri ile kıyaslandığında; Türkiye‟deki yakma potansiyeli, en az Üye Devletlerde (evsel atıkların %20‟si ve tehlikeli atıkların %13‟ü) yakılan atık miktarı ortalamasına eĢit olsaydı, Türkiye‟de yakmaya uygun olan evsel atık miktarı yaklaĢık 6,4 milyon ton; tehlikeli atık miktarı ise yaklaĢık 250.000 ton civarında olurdu (hesaplamalara iliĢkin detaylar için bkz. Ek - 4). Mevcut durumda yakmaya uygun olan evsel atık miktarının REC Türkiye – 2012 Sayfa: 35 hesaplanmasına olanak sağlayacak herhangi bir çalıĢma bulunmamaktadır. Diğer bir yandan, yakmaya uygun olan tehlikeli atık miktarı, yapılan bazı çalıĢmalar ile daha önce hesaplanmıĢ ve Türkiye‟de atık yakmaya uygun olan tehlikeli atık miktarının yaklaĢık 500,000 ton/yıl olduğu tespit edilmiĢtir18,19. Grafik 8 - Türkiye’de Atıkların Sınıflandırılması, 2008 (ton) 2.1.2. RDF/SRF Hazırlama Tesisleri Temel olarak ekonomik nedenlerle, çimento, kireç, metal ve enerji endüstrilerinden atıktan türetilmiĢ yakıtlara gösterilen ilgi giderek artmaktadır. Bunun yanı sıra, AB yenilenebilir enerji hedefleri ve atık yönetimi politikaları, atıktan türetilmiĢ yakıt kullanımını ciddi ölçüde artırmıĢtır. Avrupa Komisyonu Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi Atık Arıtma Endüstrilerine iliĢkin Mevcut En Ġyi Teknikler Referans Belgesine (2006) göre, Avrupa Birliği ülkelerinde 140 adet tehlikeli atıktan türetilmiĢ yakıt (RDF) tesisi ve 126 tehlikesiz atıktan türetilmiĢ yakıt (SRF) tesisi bulunmaktadır. Ancak, RDF ve SRF20, Türkiye için yeni kavramlardır. Mevcut durumda, Türkiye‟de bu konuda faaliyet gösteren tesislerin sayısı oldukça sınırlıdır (bkz. Tablo 3). Diğer bir yandan, atıktan türetilmiĢ yakıt üzerine hazırlanan Özel Komisyon Raporu tahminlerine göre, Türkiye‟deki RDF/SRF potansiyelinin 4 – 5,4 milyon ton/yıl aralığında olduğu tahmin edilmektedir. 18 Yılmaz Ö., Türkiye için Tehlikeli Atık Yönetim Sistemi Tasarımı, Doktora Tezi, ODTU, 2011 Türkiye‟de Sanayiden Kaynaklanan Tehlikeli Atık Miktarının Hesaplanması, Türkiye‟de Sanayiden Kaynaklanan Tehlikeli Atıkların Yönetiminin ĠyileĢtirilmesi “Life Hawaman” Projesi, 2008 20 SRF ve RDF arasındaki fark; SRF içeriklerinin; sıkı kalorifik değer, klor ve cıva içerikleri özelindeki CEN/TS 343 sayılı Avrupa Normları ile belirlenen gereksinimleri karĢılamaları gerekliliğidir. Buna karĢın, RDF‟in tehlikeli içerik ve kalorifik değer aralığı daha geniĢ yelpazeli olabilir. 19 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 36 Tablo 3 - Türkiye’deki Mevcut RDF/SRF Tesisleri Tesis Ġstanbul Çevre Koruma ve Atık Maddeleri Değerlendirme Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi (ĠSTAÇ) Çözüm Endüstriyel Atık ĠĢleme Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi Süreko Ġstanbul Çevre Koruma ve Atık Maddeleri Değerlendirme Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi ITC Entegre Katı Atık Yönetim Sistemleri 2.1.3. Kapasite (ton/h) Kapasite (ton/yıl) 20 175.000 ~4 36.000 ~7 60.000 30 263.000 Yakma ve Beraber Yakma Tesislerinin Sayısı ve Kapasiteleri AB Üye Devletleri‟nde faaliyet göstermekte olan atık yakma tesislerinin toplam sayısı 545; beraber yakma tesislerinin toplam sayısı ise 849‟dur. Bu tesislerin kapasiteleri; sırasıyla 60.000 kton/yıl ve 13.000 kton/yıl‟dır. Buna karĢın, mevcut durumda Türkiye‟de faaliyet göstermekte olan 24 beraber yakma ve 5 yakma tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerin kapasiteleri; sırasıyla 330 kton/yıl ve 115 kton/yıl‟dır. Türkiye‟de faaliyet gösteren lisanslı yakma ve beraber yakma tesislerinin listesi Ek - 1‟de verilmektedir. Mevcut ve potansiyel beraber yakma tesislerinin dağılımı (tamamı çimento tesisi) sırasıyla Harita 3 ve Harita 4‟te gösterilmektedir. Grafik 9 - Türkiye’deki Yakma ve Beraber Yakma Tesislerinin Toplam Kapasitesi (kton/yıl) Grafik 9 - AB’deki Yakma ve Beraber Yakma Tesislerinin Toplam Kapasitesi (kton/yıl) Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması Projesine göre, 2023 yılına kadar Türkiye‟de, 35 adet Evsel Atık Yakma Tesisi ve 5 adet Tehlikeli Atık Yakma Tesisinin kurulması gerekmektedir. Kurulacak olan bu beĢ yeni tehlikeli atık yakma tesisi aynı zamanda Ulusal Atık Yönetimi Eylem Planı‟nın (20082012) hedeflerinden birisidir. Öngörülen tesislerin dağılımı Harita 5 ve Harita 6‟te gösterilmektedir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 37 Harita 3 - Türkiye’deki Mevcut (Lisanslı) Yakma/Beraber Yakma Tesisleri Harita 4 - Türkiye’deki Potansiyel Beraber Yakma Tesisleri Harita 5 - Türkiye’de Kurulması Öngörülen Evsel Atık Yakma Tesisleri Harita 6 - Türkiye’de Kurulması Öngörülen Tehlikeli Atık Yakma Tesisleri REC Türkiye – 2012 Sayfa: 38 2.1.4. Yaptırım Yöntemleri ve Araçları Hükümet doğrudan cezai yaptırımlar yerine, bazı sübvansiyonlar ve tarife garantileri ile tesislerin etkin yönetimini destekleyebilir. AB‟ye katılım sürecinde, Türkiye‟de yenilenebilir enerji payının artırılması için bazı hedeflerin karĢılanması ve bu enerjinin daha yaygın bir Ģekilde kullanılması için ise yasal ve düzenleyici bir çerçevenin oluĢturulması gerekecektir. Her ne kadar Türkiye‟de uygulanmakta olan mevzuatlarda, atıktan elektrik enerjisi üretimi için herhangi bir teĢvik bulunmasa dahi, 5346 sayılı “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına” iliĢkin Kanun gibi somut çabalar da bulunmaktadır. Bu Kanuna göre, elektrik enerjisinin üretiminde yenilenebilir kaynakların kullanımına iliĢkin teĢvikler; tarife garantileri, satın alma garantileri, bağlantı öncelikleri, daha düĢük lisans bedelleri, istisnai durumlarda lisans muafiyetleri ve proje hazırlama ve arazi satın alımlarında tanınan uygulama kolaylıklarını kapsamaktadır. 5346 sayılı Kanun kapsamında ele alınan yenilenebilir enerji destek tarifesi Grafik 10‟da gösterilmektedir. Grafik 10 - Yenilenebilir Enerji Destek Tarifesi Bazı vergilendirme yöntemleri ile hükümet tarafından yönlendirilebilecek bir diğer paydaĢ grubu da atık üreticileridir. Örneğin daha yüksek düzenli depolama vergileri ile atıkların yakılması teĢviklendirilebilir. Grafik 11‟de evsel atıklara iliĢkin toplam düzenli depolama bedelleri (atık bertaraf bedeli + düzenli depolama vergisi) Üye Devletlerde düzenli depolamaya gönderilen atık yüzdesi ile karĢılaĢtırılmaktadır. Toplam bedeller artıĢ gösterdikçe, düzenli depolanan evsel atık miktarı ciddi oranda azalmaktadır. Evsel atıkların düzenli depolama yöntemi kullanılarak bertaraf edilmesi beraberinde oldukça yüksek vergiler getirdiğinden, bu yöntem, Hollanda gibi ülkelerde neredeyse hiç kullanılmamaktadır. Diğer bir yandan, Bulgaristan gibi ülkelerde uygulanan oldukça düĢük atık bertaraf bedelleri, nihai bir bertaraf alternatifi olması sebebiyle, düzenli depolama oranlarında artıĢa sebep olmaktadır. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 39 Grafik 11 - AB Üye Devletleri Genelindeki Toplam Düzenli Depolama Bedelleri21 2.1.5. Sosyal Tepki: Benim Arka Bahçemde Değil (NIMBY) Sendromu Benim arka bahçemde değil (NIMBY) sendromu, toplumun; istenmeyen tesislerin yaĢadıkları alanların civarına kurulmasına gösterdikleri tepkinin sonucunu ifade etmektedir. Yakma tesisleri, civarda yaĢayan halkın ve bölgedeki ilgili kuruluĢların sıklıkla tepki gösterdiği tesisler arasındadır. Tepkiler genelde devlete duyulan güven eksikliği, bu tesislerin sağlık üzerinde risk teĢkil edeceği endiĢesi, tesisin etkin bir Ģekilde iĢletilememesi ve bahse konu sahanın daha az karlı bir Ģekilde kullanılması (yüksek maliyet) gibi hususlar ile ilgilidir. Bu tepkiler doğrultusunda benimsenen baĢlıca üç tutum bulunmaktadır. Bunlar aĢağıdaki gibidir: Tesislerin baĢkasının yerleĢim yerine yakın bir konuma inĢa edilmesi Tesislerin insan nüfusunun olmadığı uzak yerlere inĢa edilmesi Tesislerin inĢa edilmemesi Tesis iĢleticileri yalnızca yerel halktan gelen tepkiler ile değil, aynı zamanda Global Anti-Incineration Alliance (GAIA), Greenpece International, Friends of the Earth gibi oldukça güçlü ve köklü uluslararası sivil toplum kuruluĢları ile de karĢı karĢıya gelmektedirler. Bu sivil toplum kuruluĢlarının, dünya genelinde kurulması önerilen atık yakma tesislerinin inĢasının durdurulmasında oldukça baĢarılı olduklarını söylemek de mümkündür (bkz. ġekil 4). 21 European Commission Directorate of General Environment, Use of Economic Instruments and Waste Management Performances, Final Report, 2012 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 40 Şekil 4 - Atık Yakma Tesislerine Gösterilen Küresel Tepki Türkiye‟de dahi; halkın kabul etmemesi ve ilgili ulusal ve yerel otoriteler arasında elde edilen görüĢ birliği sebebiyle, atık yakma tesisleri ve ilgili süreçler ertelenmiĢ ve hatta durdurulmuĢtur. Mersin Tarsus‟a kurulması önerilen atık yakma tesisi, böylesi bir duruma somut bir örnek teĢkil etmektedir. Özellikle Tarsus Belediyesi, Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası, Tarsus ĠĢadamları Derneği ve bölge civarında ikamet eden yerel halk olmak üzere, bazı kamu kurum/kurluĢlar ve sivil toplum kuruluĢları; tesisin bu bölgede kurulmasına Ģiddetle karĢı çıkmıĢlardır. Tesisin burada kurulmasına karĢı olan bahse konu kesimler tarafından konuya iliĢkin bir iptal davası açılmıĢtır. Bunun sonucunda; ilgili mahkeme, 2007 yılında, yürütmeyi durdurma kararı almıĢtır. Buna ek olarak, yaklaĢık 5000 kiĢi, bir imza kampanyası ve çeĢitli mitinglerle, tepki ve itirazlarını dile getirmiĢlerdir (bkz. ġekil 5). Tesisin kurulmasına iliĢkin kararın iptal edilmesi için gerekçe olarak gösterilen baĢlıca iddialar aĢağıdaki gibidir: Olası koku sorunları Tesisin konuĢlandırıldığı saha civarındaki arazilere yakın su havzaları ve tarım arazilerinin kirlenme riski Turizm potansiyeline engel teĢkil etmesi Daha karlı ve daha fazla fayda sağlayacak olan tarım ve tarım ile ilgili sanayi yatırımları için engel teĢkil etmesi Halkın konuya iliĢkin olarak yeteri kadar bilgilendirilmemesi Tesisin kurulacağı saha yakınlarında bulunan yerleĢim yerleri Tesisin kurulacağı saha yakınlarında koruma altında olan (arkeolojik) alanların bulunması Tesisin etkin bir Ģekilde yönetilemeyecek olması riski REC Türkiye – 2012 Sayfa: 41 Şekil 5 - Mersin’de Kurulması Önerilen Atık Yakma Tesisine Karşı Halkın Tepkisi REC Türkiye – 2012 Sayfa: 42 3 Amaçlar DEA‟nın genel politika amacı tamamlayıcı politikaların tespit edilmesi ve değerlendirilmesi ile AYD‟nin uygulanmasına destek olmaktır. DEA‟nın baĢlıca iki amacı bulunmaktadır. Bunlar aĢağıdaki gibidir: - Uygun ve etkin bir yakma stratejisi tasarlayarak Direktif ile uyumun sağlanmasını desteklemek AYD‟nin uygulanmasından doğacak ve dolayısıyla tüm paydaĢlara (kamu kurumları, belediyeler, tüketiciler ve atık üreticileri, atık yakma tesisleri, beraber yakma tesisleri gibi ekonomik iĢletmeler) yansıyacak olan ekonomik, çevresel ve sosyal maliyetleri düĢürecek belirli politikalar ile Direktif‟in uygulanmasına yardımcı olmak Bu, aĢağıda tanımlanan üç operasyonel hedefi doğurmaktadır: - Türkiye için geliĢtirilecek AYD‟yi tamamlayıcı nitelikteki yeni yakma stratejisinin beraberinde getirmesi öngörülen maliyet ve faydaların hesaplanması; Yeni yakma stratejisine dâhil edilmesi gereken kilit politika seçeneklerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi ve AYD‟ye tam uygunluğun sağlanabilmesi için gerekli olan en etkili yöntemlerin ve yeni yakma politikasının belirlenmesi. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 43 4 Politika Alanları ve Seçenekler 4.1. Politika Alanları AYD‟nin ana hükümlerinin uygulanabilmesi için, Türk yetkili mercilerin bazı kararlar almaları gerekmektedir. REC Türkiye, buna yönelik olarak beĢ politika alanına iliĢkin hususların ele alınabileceği baĢlıca 10 politika seçeneği belirlemiĢtir22 („düzenleme yapmama‟ seçeneği dâhil). Bunlar aĢağıdaki gibidir: 0. Düzenleme yapmama 1. Yeni tesislerin konumları 2. Kalıntı bertarafı 3. Atıkların ön iĢlemden geçirilmesi 4. Denetim ve yaptırım 4.2. Seçenekler REC Türkiye, her bir Politika Alanı ile ilgili alternatif seçenekleri belirlemiĢ ve bu seçenekleri analiz etmiĢtir. Her bir politika alanındaki seçeneklerin her biri birbirinden bağımsızdır. Politika Alanı 0: Düzenleme yapmama Seçenek 0.1 Düzenleme yapmama Politika Alanı 1: Yeni Tesislerin Konumları Seçenek 1.1. YerleĢim Alanları Ġçerisinde Seçenek 1.2. Sanayi Bölgelerinde (YerleĢim Alanlarına Uzak) Seçenek 1.3. YerleĢim Alanları ve Sanayi Bölgelerinin DıĢında Politika Alanı 2: Kalıntı bertarafı Seçenek 2.1. Yeniden Kullanım/Geri DönüĢüm/Geri Kazanım Seçenek 2.2. Düzenli Depolama Politika Alanı 3: Atıkların Ön ĠĢlemden Geçirilmesi Seçenek 3.1. Atık Ön ĠĢleme Tesisleri Tarafından (Ayrı Tesisler) Seçenek 3.2. Tesisler Tarafından (Kombine Tesisler) Politika Alanı 4: Denetim ve Yaptırım Seçenek 4.1. Devlet Güdümlü Denetimler Seçenek 4.2. Üçüncü ġahıslar Tarafından Yapılan Denetimler ve Diğer Yaptırım Yöntemleri 22 ÇalıĢma Grubu toplantıları sırasında, çalıĢma grubu; belirlenen 14 politika alanından (29 seçenek) Atık Yakma Direktifi‟nin uygulanmasını en fazla etkileyecek olan 4 politika alanını (10 seçenek) tespit etmiĢtir (Bkz. Ek - 10). Bu politika alanları, Türkiye‟nin kendi ülke koĢullarına uygun olan atık yakma modelini geliĢtirme esnekliğini sağlamaktadır. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 44 5 Etki Değerlendirmesi 5.0. Politika Alanı 0: Düzenleme Yapmama 5.0.1. Politika Alanının Tanımı Bu seçenek DEA baĢlangıç (baseline) durumuna tekabül etmektedir. Bu seçenek; Türkiye‟de geçerli olan tüm kanun ve yasal metinlerde ele alınan atık yönetimine iliĢkin hükümlerin, AYD‟nin yakın geçmiĢte uyumlaĢtırılmasından önceki hali ile aynen uygulanmaya devam edilmesini ve bu haliyle korunmasını esas almaktadır. Eurostat verilerine göre, Türkiye‟de üretilen evsel atık miktarı, yılda yıllık 25 milyon civarındadır. Evsel atıkların %99‟u, düzenli depolanmaktadır ki bu da bu atıklar için kullanılan baĢlıca bertaraf yönteminin, düzenli depolama yöntemi olduğu anlamına gelmektedir. Üretilen tehlikeli atık miktarı çok daha düĢüktür (1,75 milyon ton/yıl) ancak bu atıklar, bertaraf açısından, evsel atıklardan çok daha büyük bir sorun teĢkil edebilir. Tehlikeli atıklar için, yakma, gazlaĢtırma ve düzenli depolamayı da kapsayan daha geniĢ bir bertaraf alternatifleri yelpazesi kullanılmaktadır. Ayrıca tehlikeli atıklar için çimento fabrikalarında beraber yakma da uygulanmaktadır. Mevcut duruma göre bu politika alanı tüm evsel atıkların düzenli depolanmasını tehlikeli atıkların ise düzenli depolanması ve yakılmasını kapsamaktadır. Bu politika alanında, RDF/SRF tesislerinin kurulması ve yakma iĢleminden kaynaklanacak kalıntıların geri kazanımı dikkate alınmamaktadır. Ekonomik etkiler: Ekonomik açıdan ele alındığında, evsel atıkların düzenli depolanmasına iliĢkin maliyetler; diğer politika alanlarına kıyasla daha düĢüktür. 2012 yılında, Türkiye‟deki evsel atık düzenli depolama sahalarının bertaraf bedelleri, ton baĢına atık için yaklaĢık 10 Euro civarındadır. Düzenli depolamanın, ülke genelinde belediyelere maliyeti, toplamda yaklaĢık 250 milyon Euro/yıl olarak ortaya çıkmaktadır. Düzenli depolama maliyetleri, yeni yakma tesislerinin kurulmasıyla kıyaslanmalıdır. Yakma iĢlemine iliĢkin bertaraf bedelleri23 çok daha yüksektir. Tüm evsel atıkların %20‟sinin (yaklaĢık 5 milyon ton/yıl) yakılmaya, geri kalanının ise düzenli depolama sahalarına boĢaltılacağı varsayıldığında, toplam bertaraf maliyeti; 428 milyon Euro/yıl olarak hesaplanabilir. Bu değer, atıkların sadece düzenli depolanmasından yaklaĢık iki kat daha yüksektir. Her ilin hali hazırda kendi evsel atık düzenli depolama alanı bulunmaktadır. Yakma stratejisinin uygulanması durumunda, yaklaĢık 3 ilden 1‟inin belirlenmiĢ bir evsel atık yakma tesisi bulunacaktır. TaĢıma mesafeleri arttığından, bu; yakılacak atık miktarına iliĢkin taĢıma maliyetlerinin daha da artmasına sebep olacaktır. Yeni kurulan tesislerde evsel atıkların yakılmasından kaynaklanan kalıntıların geri kazanım olanaklarının değerlendirilmesi, dikkate alınması gereken bir diğer husustur. Özel atık yakma tesislerinde gerçekleĢtirilen yakma iĢlemi sonucunda, atık kütlesindeki azalma yaklaĢık olarak %75 civarındadır ki bu da yakma tesisine gelen atık kütlesinin %25‟inin; iĢlem tamamlandığında, taban külü, uçucu kül vs gibi kalıntılar olarak toplanacağı anlamına gelmektedir. Bu nedenle, 5 milyon ton/yıl evsel atığın yakılmasından kaynaklanacak olan kalıntı miktarı yılda yaklaĢık 1.25 milyon civarında olacaktır. Bazı maddelerin (demir ve demir dıĢı metaller ve yeniden kullanılabilen diğer ürünler), taban külünden geri kazanılması; geri kazanım tesisleri için ekonomik bir gelir yaratmaktadır. Geri kazanım birimlerinin 23 REC Türkiye‟nın hesaplamalarına göre yakma için asgari bertaraf bedeli 44 Euro/ton atıktır. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 45 yakma tesislerinin sahalarında kurulması durumunda ise; bu ekonomik kazanç, daha da arttırılabilir (ve bu kazançtan geri kazanım tesisleri yerine yakma tesisleri yararlanabilir). Ne yazık ki yakma iĢleminden kaynaklanan kalıntıların geri kazanımı, yeni yakma stratejisinin uygulanmasının genel maliyetini değiĢtirmemektedir, zira en iyi ihtimalle; geri kazanım maliyeti, kalıntıların düzenli depolanması maliyetine neredeyse eĢit olacaktır. RDF/SRF tesislerinin (ayrı veya kombine) iĢletilmesine iliĢkin en iyi planın belirlenmesi de oldukça önem arz etmektedir. Türkiye‟deki SRF potansiyelinin, yılda yaklaĢık 4 milyon ton ve atığın; SRF‟e dönüĢtürülme oranlarının %30 - 50 arasında olduğu düĢünülürse ve bu değer ortalama %40 olarak alınırsa; SRF tesislerine aktarılacak olan evsel atık miktarının yılda 10 milyon ton olacağı öngörülmektedir. Bu atıkların, düzenli depolama ile bertaraf maliyetleri ile kıyaslanabilir maliyetlerle iĢlenerek SRF üretilmesi mümkündür. Bu, yeni yakma stratejisinin atık üreticilerine ekstra maliyet yüklemeden uygulanabilmesi bakımından ciddi önem teĢkil etmektedir. Ancak, bu durum; yakma tesisleri için geçerli olmayabilir (atık üreticilerinin yakma tesislerine ödeme yapmaları yerine geri kazanım tesislerine bertaraf bedeli ödemek durumunda olmasından dolayı) ancak besleme ünitelerindeki iyileĢtirmelerin yakma sürecini iyileĢtirmesi ve dolayısıyla da yakma tesislerinin iĢletim maliyetlerini düĢürmesi beklenmektedir. Genel durum, bertaraf ve taĢıma maliyetleri açısından düzenleme yapmama seçeneğinin, atık yakma stratejisinin uygulanmasına kıyasla daha cazip bir seçenek olduğunu ortaya koymaktadır. Diğer bir yandan, AYD ve Düzenli Depolama Direktifi, sırasıyla 6 Ekim 2010 tarihinde “Atıkların Yakılmasına ĠliĢkin Yönetmelik” ve 23 Mart 2010 tarihinde ise “Atıkların Düzenli Depolanmasına ĠliĢkin Yönetmelik” olarak yürürlüğe girmiĢ bulunmaktadır. Bu; bir yakma ve düzenli depolama stratejisi uygulanacağı yönünde bir taahhüt olduğu anlamına gelmektedir. Bir seçenek de, yeni yakma tesislerinin kurulması yerine beraber yakma amaçlı mevcut çimento fabrikalarının kullanılmasıdır. Fırına beslenen tüm maddeler nihai ürüne karıĢtığından, çimento fırınlarında gerçekleĢtirilen beraber yakma iĢleminden herhangi bir kalıntı oluĢumu söz konusu değildir. Bu durumda, düzenli depolama/geri kazanım maliyetleri ve ilgili taĢıma maliyetleri, çimento tesislerinin iĢletim maliyetlerine dâhil olmamaktadır. Bu, çimento tesislerinin bertaraf bedellerinin ve dolayısıyla da atık üreticilerinin maruz kalacakları maliyetlerin düĢmesine de yardımcı olmaktadır. Dolayısıyla, beraber yakma iĢlemlerinin; düzenleme yapmama seçeneği ile atık stratejisinin uygulanması arasındaki maliyet açığını düĢürmeye yardımcı olacağı öngörülmektedir. Ancak bu alternatifin baĢarılı olabilmesi için; Türkiye genelinde bulunan 65 çimento fabrikasının, yılda 80.000 ton evsel atığı kabul etmeye gönüllü olması gerekmektedir. Çimento fırınlarında gerçekleĢtirilen yakma iĢleminin etkili bir bertaraf yöntemi olduğu kanıtlanmıĢ olsa dahi, ürün kalitesi her zaman çimento fabrikaları için dikkate alınması gereken önemli bir husustur. Çimento fırınlarına beslenen tüm maddelerin ürüne karıĢmasından dolayı, ürün kalitesi sebebiyle yakma iĢleminin bu fırınlarda gerçekleĢtirilmesine iliĢkin çeliĢkili görüĢler bulunmaktadır. Bazı referanslar, ağır metallerin ürüne geçme olasılığını vurgularken24, diğer görüĢler ise çimentodaki eser madde konsantrasyonunda yalnızca küçük bir artıĢ olacağını ve bu elementlerin çimento ömrü boyunca hareketliliğinin göz ardı edilebilecek kadar az olduğunu savunmaktadır25. 24 BZL Kommunikation und Projektsteuerung GmbH, Ecodumping by Energy Recovery, 2001 Umwelt Bundes Amt, Heavy Metals in Cement and Concrete Resulting from Co-Incineration of Wastes in Cement Kilns with Regard to the Legitimacy of Waste Utilization, 2003 25 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 46 Mevcut durumda Türkiye‟de tehlikeli atıkların geri kazanım, yakma veya düzenli depolama faaliyetleri karakteristik özelliklerine gerçekleĢtirilmektedir. Türkiye‟de dört adet tehlikeli atık yakma tesisi ve iki adet tehlikeli atık düzenli depolama sahası bulunmaktadır. Mevcut durumla ilgili temel husus, tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin kapasitesinin yetersiz olmasıdır. Düzenleme yapmama seçeneğine göre, yeni yakma tesislerinin kurulması öngörülmediğinden; tehlikeli atık yönetimi ile ilgili sorunların da giderilmesi mümkün olmayacaktır. Buna karĢın, yeni tesislerin kurulması yatırım ve iĢletme maliyetlerini de beraberinde getirecektir. Ġlk bakıĢta, düzenleme yapmama politikasının maliyet açısından avantajlı olduğunu ifade etmek mümkündür. Ancak kesin bir yargıya varabilmek için, bu politika uzun vadedeki maliyetler ile gizli maliyetler dikkate alınarak değerlendirilmelidir. Her ne kadar tehlikeli atık yönetimi maliyetli olsa dahi, bu atıkların yanlıĢ iĢlenmesi (vahĢi depolama, gömme, kontrolsüz yakma vb), uzun vadede, temizleme masrafları veya diğer sosyal ve çevresel maliyetler gibi çok daha ciddi ekonomik yüklere maruz kalınmasına sebep olabilir. Bütçesel etkiler: Türkiye‟de hâlihazırda iĢlemekte olan evsel atık ve tehlikeli atık düzenli depolama sahaları ve tehlikeli atık yakma tesisleri bulunduğundan, düzenleme yapmama politikasının belirgin bütçesel etkileri öngörülmemektedir. Öte yandan yukarıda da ifade edildiği üzere, tehlikeli atıklara iliĢkin düzenleme yapmama politikası, ciddi sosyal ve çevresel etkilerin yanı sıra, gelecekte bazı ekonomik yüklere de sebep olcaktır. Doğru atık yönetiminin belirlenmesi ve uygulanması ÇġB‟ye bağlıdır. YanlıĢ yönetimin sonucu olarak oluĢan zararların sorumlularının tespit edilememesi veya bu sorumluların arıtma maliyetlerini karĢılayamamaları durumunda; bu maliyetler büyük ölçüde kamu kurumları tarafından karĢılanacaktır. Evsel atıklar açısından ele alındığında, hükümet ve özellikle de ÇġB, yeni atık yakma stratejisinin yönetimi, izlenmesi ve uygulanması için ilave fon ve kaynaklara ihtiyaç duyacaktır. Çevresel etkiler: Düzenli depolama sonucunda oluĢması muhtemel ciddi çevresel sorunlar bulunmaktadır. Düzenli depolamadan kaynaklanan iki çıktı olan sızıntı suyu ve çöp gazının toplanması ve iĢlenmesi gerekmektedir. Sızıntı sularının bir atık su arıtma tesisine gönderilmesi gerekmektedir. Buna ek olarak, çöp gazının da toplanması ve enerji geri kazanımlı veya kazanımsız bir Ģekilde yakılması gerekmektedir. Bu Ģekilde, düzenli depolama yönteminin, küresel iklim değiĢikliği üzerindeki olumsuz etkisini en aza indirmek mümkün olabilecektir. Ne yazık ki Türkiye‟deki evsel atık düzenli depolama sahalarının çoğu doğru yöntemlerle ve etkin Ģekilde iĢletilmediğinden; ne sızıntı suyu ne de çöp gazı doğru Ģekilde toplanmamakta ve iĢlenmemektedir. Çöp gazının ana bileĢeni; küresel iklim değiĢikliğine sebep olma potansiyeli karbon dioksitinkinden 23 kat fazla olan metan gazıdır ve atmosfere salınan insan kaynaklı metan gazının %34‟ünü çöp gazı içinde ki metan oluĢturmaktadır26. Atık yönetimi seçenekleri arasındaki en büyük paya sahip olan yöntem düzenli depolamadır. Sera gazı emisyonlarının %66‟sı, kontrollü düzenli depolama (2003 yılında 15 Avrupa Birliği devleti arasında); %7‟si ise kontrolsüz düzenli depolama faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır. Buna karĢın, yakmadan kaynaklanan emisyonların oranı ise yalnızca %3‟e tekabül etmektedir27. 26 Global Alliance for Incinerator Alternatives, Incinerators vs. Zero Waste: Energy and the Climate, 2008 Dehoust G., e ko-Institut e.V., Environmental Study Waste Sector‟s Contribution to Climate Protection, 2005 27 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 47 Avrupa Çevre Ajansı, 1990 - 2020 yılları arasındaki dönem için, AB‟de (Kıbrıs, Norveç ve Ġsviçre hariç) evsel atık yönetiminden kaynaklanan sera gazı emisyonlarını modellemiĢtir. AB‟de evsel atıklardan kaynaklanan net sera gazı emisyonları Grafik 12‟de gösterilmektedir. Atık yönetiminden kaynaklanan emisyonlar; farklı arıtma seçenekleri (geri dönüĢüm, yakma, düzenli depolama ve ulaĢım), ile doğrudan ve kazanım emisyonlara göre ayrılmıĢtır. Grafik 12 - Evsel Atık Yönetiminden Kaynaklanan Sera Gazı Emisyonlarının Düşüşü Direk emisyonlar; atık yönetimi faaliyetleri sonucu doğrudan salınan emisyonları ifade etmektedir. Buna karĢın kazanım emisyonlar, evsel atıkların geri dönüĢümü veya evsel atıklardan enerji eldesi sonucu ortaya çıkan kazanımı ifade etmektedir. Düzenli depolama yönteminin yakma ve geri dönüĢüm gibi diğer yöntemlerle ikame edilmesi durumunda, sera gazlarının yıllar süresince önlenebileceği grafikte açıkça görülmektedir. Atık özelliklerinin her ne kadar gerek çöp gazı oluĢumu gerekse de yakma iĢlemi üzerinde büyük etkisi olsa dahi; bu iki alternatifin (düzenleme yapmama ve atık yakma stratejisi) paylarının genel hatlarıyla tahmin edilebilmesi için ortalama emisyon oranları kullanılabilir. Düzenli depolama, ton atık baĢına 0.94 ton CO2 eĢdeğeri28 üretirken, yakma iĢlemi ile üretilen CO2 eĢdeğeri ton atık baĢına 0.37 tondur. Buna karĢın beraber yakma iĢlemi ile üretilen CO2 eĢdeğeri ise ton atık baĢına 0,80 tona tekabül etmektedir29. Atık yakma stratejisinin uygulanması durumunda, düzenli depolama sahaları yerine yakma tesislerine gönderilen atıklar sayesinde, sera gazı emisyonlarında %60‟lık bir azalma sağlanması mümkündür. Atıkların yakma yöntemi ile bertaraf edilmesi, doğru Ģekilde iĢlenmeyen sızıntı suyu miktarının azalmasında da faydalı olacaktır. 28 US EPA, (2011) Ġkim DeğiĢikliği – Sera Gazı Emisyonları. URL: http://www.epa.gov/climatechange/emissions/ind_home.html. EriĢim Tarihi: 17/4/2012 29 Astrup T., et al., Incineration and co-combustion of waste: accounting of greenhouse gases and global warming contributions, Waste management research the journal of the International Solid Wastes and Public Cleansing Association, ISWA, 27 (8), 789 - 799, 2009 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 48 Öte yandan, atıkların yakılması, özellikle kalıntı yönetimi ve hava kirleticilerinden dolayı çevresel endiĢeleri de beraberinde getirecektir. Atıkların yakılmasından kaynaklanan baĢlıca hava emisyonları; asidik gazlar (HCl, HF), SOx, NOx, CO, uçucu organik bileĢikler (VOC) ve en önemlisi dioksinler (PCDD) ve furanlar (PCDF)‟dır. Emisyonlar; atık besleme ünitesi ve yakma tesisinin iĢletme koĢullarına (örneğin, dioksinler ve furanların yanma sıcaklığı) bağlı olarak değiĢkenlik göstermektedir. Yakma iĢleminden kaynaklanan baĢlıca katı kalıntılar; taban külü, kazan külü, uçucu kül ve baca gazı arıtma (FGT) kalıntılarıdır30. Emisyonlar ve kalıntı sorunu, tehlikeli atıkların yakılmasında daha da fazla önem teĢkil etmektedir. Özellikle hava kirleticilerinin kontrol edilebilmesi için, AYD, çeĢitli emisyon limitleri içermektedir. Atık yakma tesisleri; AYD ile öngörülen hükümleri karĢılayacak Ģekilde iĢletildikleri sürece, yakma iĢleminin de beraberinde getireceği çevresel risklerin kontrol altında tutulabilmesi mümkün olacaktır. Sosyal etkiler: Daha önce de ifade edildiği üzere, toplum; atık yakmaya ciddi Ģekilde karĢı çıkmaktadır ki bu da atık yakma stratejisinin baĢarılı bir Ģekilde uygulanmasına hususunda bir tehdit teĢkil etmektedir. Bu tepkinin temel sebebi, yakma iĢleminin oluĢturduğu olası olumsuz sağlık etkileridir. Bu anlamda, toplumun düzenleme yapmama seçeneğini destekleyeceği neredeyse kesindir. Ancak; düzenli depolama konusunda artan bilinç, olumsuz sağlık etkileri ve bu alanların yanlıĢ iĢletilmesinden kaynaklı çevresel etkiler sebebiyle, halkın düzenli depolamaya da gelecekte tepki göstermesi olasıdır. Tam olarak desteklenmese dahi, bu; halkın atıkların yakılmasına iliĢkin algısında olumlu yönde bir değiĢime neden olabilir. Düzenleme yapmama seçeneği ile ilgili sonuçlar: Düzenleme yapmama seçeneği, ekonomik ve sosyal açılardan tercih edilebilir. Atık yakma stratejisinin uygulanması bazı ek maliyetleri de beraberinde getireceğinden ekonomik açıdan bir yük teĢkil etmektedir. Buna ek olarak, halkın gösterdiği yoğun tepki, uygulama esnasında engel oluĢturabilecektir. Düzenleme yapmanın ise tercih edilme sebebi, olumsuz çevresel etkileri asgariye çekme giriĢimidir. Atık yakma iĢleminin, AYD ile öngörülen hükümlere uyularak gerçekleĢtirilmesi ve emisyonların kontrol altında tutulabilmesi durumunda, baĢlıca sera gazı emisyonlarını önlemek mümkün olacaktır. Ayrıca Düzenleme yapmama seçeneği; AYD ile öngörülen hükümlerin uygulanmayacağı ve yaptırılmayacağı ve dolayısıyla da Türk Hükümetinin AB taahhütlerine uymayacağı anlamına gelmektedir. Bu durumda, Türkiye, ihlal cezaları ve itibar zedelenmesi ile karĢı karĢıya kalacaktır. Dahası, bu durum; Türkiye ile Avrupa Komisyonu arasındaki üyelik müzakerelerini tehlikeye atabileceği gibi, Türkiye‟nin üyeliğinin reddedilmesine de yol açabilecektir. Diğer bir yandan, genel atık yönetimi içinde yeni bir yakma stratejisinin belirlenmemesi, atık yakma sorununa iliĢkin sosyal, politik ve ekonomik endiĢelerin çevresel hedeflerle dengelenmesinde sorun teĢkil edecektir. 5.1. Politika Alanı 1: Yeni Tesislerin Konumları 5.1.1. Politika Alanının Tanımı Yeni tesislerin sayısı ve konumunun, AYD‟nin uygulanmasından kaynaklanacak maliyet ve faydalar üzerinde ciddi etkileri bulunmaktadır. Üye Devletlerde; atıkların miktarı ve sınıfı, sanayi bölgelerinin 30 Avrupa Komisyonu Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü Atık Yakma için Mevcut En Ġyi Teknikler Referans Belgesi, 2006 (European Commission, Integrated Pollution Prevention and Control Reference Document on the Best Available Techniques for Waste Incineration, 2006) REC Türkiye – 2012 Sayfa: 49 bulunması, mevcut çimento tesislerinin konumu, yerleĢim yerlerinin yoğunluğu ve ortaya çıkan enerjinin kullanımı gibi değiĢkenlere bağlı olarak farklı konumlarda kurulmuĢ çeĢitli atık yakma tesisleri bulunmaktadır (bkz. Ek - 14). AB düzeyindeki atık yakma oranlarının, Türkiye‟ye uyarlanması durumunda REC Türkiye, ülkede ortalama kapasitesi 200 ve 50 kton/yıl olan sırasıyla yaklaĢık 27 evsel atık yakma tesisi ve 5 tehlikeli atık yakma tesisi olacağını varsaymıĢtır31,32. Bu değerler, beraber yakma iĢlemi için uygun atık üreten sektörlere iliĢkin potansiyel kapasitenin de hesaba katılması ile elde edilmiĢtir. Hesaplama aĢamaları, Ek 4‟te detaylı olarak verilmektedir. Ancak bu varsayımlar, ülkenin ihtiyaçları titizlikle dikkate alınarak gerçekleĢtirilmelidir. Bununla birlikte bu varsayım, Türkiye‟nin bu tesisleri kurmak için yatırım yapması gerektiği yönünde değerlendirilmemelidir. Yeni tesislerin tahmini sayısı, tesislerin kapasitelerine göre farklılıklar gösterebilir. Özellikle Türkiye‟deki bazı koĢullar da, tesislerin sayısını ve kapasitesini etkileyebilecek niteliktedir. Örneğin, ülkede, atıkları kullanmak isteyen çimento üreticileri oldukça fazladır. Bununla birlikte, Türkiye‟de yeni tesislerin yerleĢim alanlarına yakın konumlara konuĢlandırıldığı durumlarda, yerel halkın tepkisi ile de karĢı karĢıya kalınacaktır. REC Türkiye tahminleri, aslında yakın zamanda yapılan diğer araĢtırmalara da yakın sonuçlar vermektedir. 2005 yılında tamamlanan Türkiye için Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması projesine, Türkiye‟de 2023 yılına kadar, 35 evsel atık yakma tesisi ve 5 tehlikeli atık yakma tesisi olmak üzere, 40 yeni yakma tesisi kurulması gerektiği öngörülmektedir. Her ne kadar bu tesisler (özellikle evsel atık yakma tesisleri), söz konusu proje kapsamında, bölgesel ölçekte konumlandırılmıĢ olsalar dahi, bölgedeki spesifik yerleri henüz belirlenmemiĢtir. Atık yakma tesislerinin kurulacağı sahaların belirlenmesi, ekonomik, çevresel ve sosyal açılardan ciddi önem teĢkil etmektedir. Bu nedenle, bu DEA çalıĢmasında, REC Türkiye, ilk olarak yeni tesislerin konumlarına iliĢkin üç ana model üzerinde durmaktadır. Dolayısıyla bu kapsamda, üç seçenek değerlendirilecektir; Seçenek 1.1. YerleĢim Alanları Ġçerisinde Seçenek 1.2. Sanayi Bölgelerinde (YerleĢim alanlarına uzak) Seçenek 1.3. YerleĢim Alanları ve Sanayi Bölgelerine Uzak 5.1.2. Seçenek 1.1. Yerleşim Alanları İçerisinde Seçeneğin tanımı: Evsel atıkların yakılacağı yeni tesisler hükümet tarafından yerleĢim alanlarına doğru yönlendirilebilir. Bu tesislerde, büyük çoğunlukla (yaklaĢık %80), yerleĢim yerlerinden kaynaklanacak olan evsel atıkları iĢlenecektir. Diğer bir yandan, tehlikeli atık yakma tesislerinin yerleĢim alanları içerisinde inĢa edilmesi, kaza ve sağlık risklerine iliĢkin endiĢeler sebebiyle uygun olmayacaktır. Üye Devletlere bakıldığında yerleĢim alanlarında konumlandırılmıĢ birçok evsel atık yakma tesisi olduğu görülmektedir. Avusturya, Danimarka ve Hollanda gibi ülkeler bu duruma örnek gösterilebilir. 31 Atık Yakma için Mevcut En Ġyi Teknikler hakkındaki Referans Belgeye göre, Üye Devletler‟deki evsel atık yakma tesislerinin ortalama kapasitesi, yaklaĢık 200 kton/yıldır. 32 Ulusal Atık Yönetimi Eylem Planına göre Türkiye‟de kurulması planlanan tehlikeli atık yakma tesislerinin ortalama kapasitesi yaklaĢık 50 kton/yıl‟dır. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 50 Ekonomik etkiler: YerleĢim alanlarına yakın olarak konumlandırılmıĢ olan ve enerjisinin bir kısmını bölgesel ısıtma ağına ısı olarak aktarabilen bir evsel atık yakma tesisi; R1 enerji geri kazanım statüsünü daha kolay bir Ģekilde elde edebilir. Bu durumda, tesislerin yüksek enerji gelirleri elde etmeleri mümkündür (bkz. Ek - 5.1). YerleĢim alanları içerisinde inĢa edilecek olan yeni tesislerin, atık üreticileri ve belediyelere doğuracağı taĢıma maliyetleri, diğer seçeneklere kıyasla asgari düzeyde olacaktır (bkz. Ek - 5.1). Buna ek olarak, ısı üretimi ve kullanımı azami seviyeye yükselecektir. Bununla birlikte elektrik üretimi ve kullanımı da mümkün olacaktır. Bu durum, enerji üretiminden elde edilecek gelirlerin maksimize edilmesine olanak sağlayacaktır. Arazi kullanımı ve alt yapı maliyetleri; yatırım, iĢletme ve taĢıma faaliyetleri gibi diğer maliyetlere kıyasla nispeten daha küçük maliyet kalemleri (bir tesisin toplam maliyetlerinin %0,2‟si) olarak kabul edilmektedir33. Ancak bu seçenekte, mevcut sahada hali hazırda kurulu bir altyapının bulunması sebebiyle, arazi kullanımına iliĢkin yatırım maliyetleri daha yüksek; altyapının kurulması ile ilgili maliyetler ise daha düĢüktür (bkz. Ek - 5). Bütçesel etkiler: Bu seçeneğin, ÇġB açısından herhangi bir bütçesel etki doğurmayacağı veya bu etkinin tespit edilemeyecek kadar az olacağı tahmin edilmektedir. Her ne kadar belediyeler bu seçenekle 44 Euro/ton‟luk bir atık bertaraf bedeli ödeyecek olsalar dahi, tesisin sağlayacağı enerji gelirlerinden dolayı bu tutar diğer seçeneklere kıyasla daha düĢüktür. Çevresel etkiler: Çevre açısından değerlendirildiğinde, ısı formunda elde edilen enerji miktarının daha yüksek; taĢıma faaliyetlerinden kaynaklanacak olan emisyonların ise daha az olması sebebiyle, bu seçeneğin beraberinde getireceği olumsuz etkiler, diğer seçeneklere kıyasla daha azdır (bkz. Ek - 5.4 ve Ek - 8). Sosyal etkiler: Yeni tesislerin yerleĢim alanları içerisinde kurulması, iyi kontrol edilmediği takdirde, halk sağlığı üzerindeki riskin artmasına sebep olacaktır. Tesislerden, duman veya emisyonların kazara yayılması riski, oldukça yüksektir. Bu ve benzeri risklerin, siyasi riskleri de artıracak olması sebebiyle, bölge sakinleri, yeni tesislerin kurulmasına karĢı çıkacaktır. Koku, gürültü ve estetik görüntü ile ilgili sorunlar da halkın tepki göstermesine sebep olacak diğer hususlardır. Bu sorunların önlenebilmesi için, tesis üzerinde değiĢiklikler ve kamu bilinçlendirme faaliyetleri yürütülebilir (bkz. Ek - 5.2 ve Ek - 5.3). 5.1.3. Seçenek 1.2. Sanayi Bölgelerinde (Yerleşim Alanlarına Uzak) Seçeneğin tanımı: Bu seçenekte hükümet yeni tesislerin sanayi bölgelerinde kurulmalarını destekleyecektir. Belediyelerin de sanayiler ile ortaklık kurmaları desteklenebilir. Sanayi bölgelerine kurulacak bu tesisler, büyük oranda sanayi faaliyetlerinden kaynaklanan atıkları iĢleyecektir. Bu atık türü, bu tesislerde iĢlenecek olan toplam atık miktarının %95‟ine tekabül etmektedir. Sanayi bölgeleri içerisinde veya bu bölgelere yakın olarak konumlandırılan tesisler Almanya ve Fransa gibi sanayisi geliĢmiĢ ülkelerde oldukça yaygındır. 33 Rawlinson S. and Hicks M., Cost Model Energy From Waste, Building Magazine, 54-59, 2010 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 51 Ekonomik etkiler: Ekonomik açıdan ele alındığında, bu seçeneğin çeĢitli faydaları olduğu tespit edilmiĢtir. Bu seçenekte, atık üreticilerinin maruz kalacakları maliyetler nispeten daha düĢüktür. Bununla birlikte endüstriyel atık üreticilerinin maruz kalacakları taĢıma maliyetleri de daha düĢük olacaktır. Ayrıca, yakın olmaları sebebiyle, tesis ile atık üreticileri arasındaki iliĢkiler de iyi olacaktır. Bu durum; atık üreticilerinin pazarlık yapabilme ve dolayısıyla da daha düĢük bertaraf bedelleri üzerinde anlaĢabilme olanağı sağlayacaktır. Tesis tarafından üretilen ısı ve elektrik, civardaki sanayiler tarafından etkin bir Ģekilde kullanılabilecektir ve bu durumda tesislerin elde edeceği enerji gelirleri, Seçenek 1.3‟e kıyasla daha yüksek olacaktır (bkz. Ek - 5.1). Tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin enerji statüsü Atık Çerçeve Direktifi‟nde belirtilen tanım doğrultusunda belirlenmektedir34. Ancak Üye Devletler bu durumu farklı Ģekilde yorumlamaktadırlar. Tehlikeli atık yakma tesisleri BirleĢik Krallık‟ta siyasi bir tercih olarak her zaman D10 olarak kabul edilmektedir. Atık yakma tesisleri belli bir enerji etkinliğine ulaĢtıklarında oluĢan buhar bölgesel ısıtma ağına aktarıldığından; bu değerlendirme Danimarka‟da R1 olabilmektedir35. Türkiye‟de bulunan tehlikeli atık yakma tesisleri Ģimdilik D10 olarak sınıflandırılmaktadırlar. Isı; yerel koĢullara sahip yerel bir piyasadır. Ġdeal olanı bir atık yakma tesisinin; buharı kullanan bir endüstriyel tüketicinin yanına kurulmasıdır. Böylece tesisteki kazandan çıkan yüksek basınçlı buhar doğrudan endüstriyel tüketiciye boru hattıyla aktarılabilir. Bunun sağlanabilmesi için atık yakma tesisinin sanayi bölgesinde veya sanayi bölgesine yakın kurulması gerekmektedir. Kâğıt hamuru sanayi, rafineriler, farklı türlerdeki kimya sanayileri ve et sanayi büyük endüstriyel buhar tüketicilerine örnek teĢkil edebilir. Yakma tesisi ile bu sanayi kolları arasındaki mesafeye iliĢkin mutlak azami değer 10 km gibi kısa bir uzaklık olmalıdır36. Yakma tesisi; atık üreten sanayiler ile yakın iliĢkiler içerisinde olacağından atık bertaraf bedelleri de daha düĢük olacaktır. Yatırım, iĢletim ve taĢıma gibi baĢlıca ve büyük maliyet kalemleri, Seçenek 1.1 ve Seçenek 1.3‟e kıyasla ortada olacaktır. Arazi kullanımına iliĢkin yatırım maliyetlerinin yüksek olmasına karĢın; bölgede hali hazırda kurulu bir çevre altyapısı bulunması sebebiyle altyapının oluĢturulması ile ilgili maliyetler daha düĢük olacaktır. Ancak arazi kullanımı ve altyapı maliyetleri, diğer maliyetlere kıyasla daha küçük maliyet kalemleri olarak değerlendirilmektedir. Bütçesel etkiler: Bu seçeneğin, hükümet açısından herhangi bir bütçesel etkisinin olmayacağı veya tespit edilemeyecek kadar az olacağı tahmin edilmektedir. Bu çalıĢma kapsamında yapılan değerlendirmelerde, bu seçeneğin belediyeler üzerindeki etkileri, Seçenek 1.1‟e benzer Ģekilde orta düzeyde ve olumludur. Çevresel etkiler: Yeni tesislerin konumu, nihai emisyon oranında herhangi bir değiĢikliğe neden olmayacağından, tesisin operasyonel faaliyetlerinin çevresel etkileri analiz edilmemiĢtir. Bu seçeneğin çevre üzerindeki etkileri, 34 Atık Çerçeve Direktifi ile düzenlenen tanımlar: R1 (AB Atık Çerçeve Direktifi‟nin Geri Kazanım Faaliyetleri Altında) – Enerji üretimi için atığı temel olarak yakıt Ģeklinde veya diğer yollarla kullanan tesisler D10 (AB Atık Çerçeve Direktifi‟nin Bertaraf Faaliyetleri Altında) – Atığı karada yakan tesisler için 35 Guido Wauters, Avrupa Birliği Özel Atıkları Güvenli Yakma ve Arıtma Birliği (EURITS), 2011 36 Jan L. C. Manders, Avrupa Atıktan Enerji Tesisleri Konfederasyonu - CEWEP, 2011 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 52 düĢük taĢıma ihtiyaçlarından dolayı, Seçenek 1.3‟e kıyasla olumlu olacaktır. Endüstriyel tüketicilere ısı formunda enerji tedariği yapılarak enerji kaybı önleneceğinden, olumsuz çevresel etkiler de, Seçenek 1.3‟e kıyasla daha sınırlı olacaktır (bkz. Ek - 5.4 ve Ek - 8). Sosyal etkiler: Sağlık üzerindeki olumsuz etkiler ve sosyal baskı, tesisler ile yerleĢim alanları arasındaki mesafeye bağlı olarak, sınırlı olacaktır. 5.1.4. Seçenek 1.3. Yerleşim Alanları ve Sanayi Bölgelerine Uzak Seçeneğin tanımı: Üye Devletler, sosyal baskı, arazi kullanımı vb. nedenlerle, tesislerin yerleĢim alanlarından ve sanayi bölgelerinden uzakta kurulması seçeneğini destekleyeceklerdir. Özellikle güçlü NIMBY Sendromu durumlarıyla karĢı karĢıya gelen Üye Devletlerde (örneğin, Fransa, Hollanda), bu ve benzeri bir yaklaĢıma iliĢkin bazı örnekler bulunmaktadır. Bazı tesisler de süreçlerindeki görünürlüğü azaltmak (baĢka bir deyiĢle “operasyonlarını gizlemek”) ve uyum ile ilgili zorluklardan kaçınmak için bu yöntemi benimsemiĢlerdir. Yukarıda ifade edilen hususların bir sonucu olarak, bu tesis türleri, üretilen tüm enerjiyi elektrik enerjisine dönüĢtürmeye zorlanmaktadır. Diğer bir deyiĢle, civarda (yani 10 km‟den daha yakın bir mesafede) ısı tedarik edilebilecek müĢteri bulunmadığından, tüm enerjinin elektrik olarak satılması gerekmektedir. Bu nedenle, muhtemelen bu seçenek, enerji verimliliği açısından optimum seçenek değildir. Ekonomik etkiler: Bu seçenekte, taĢıma maliyetleri daha yüksek olacağından, atık üreticileri ve belediyeler daha yüksek maliyetlere maruz kalacaklardır. Civarda yerleĢim alanları olmadığından, tek seçenek elektrik üretimi ve bu elektriğin Ģebekeye aktarılmasıdır. Dolayısıyla bu tesislerin (özellikle de evsel atık yakma tesislerinin), Atık Çerçeve Direktifi‟nde belirtilen R1 enerji geri kazanım statüsünü elde etmeleri oldukça zor olacaktır ki bu da bu tesislerin ithalat/ihracat statüsünü düĢürecektir. Buna ek olarak tesislerin elde edeceği enerji gelirleri daha düĢük olacaktır. Her ne kadar arazi satın alınmasına iliĢkin maliyetler diğer seçeneklere kıyasla daha düĢük olsa dahi; mesafe ve çevre yapılandırmasına bağlı olarak, altyapının kurulmasına iliĢkin maliyetler daha yüksek olabilir. Tesislerin konumları daha sakin ve uzak bölgelerde olması ve gelecek olan atık miktarının sürekliliğinin temin edilememesi sebebiyle, atık bertaraf bedelleri çok daha yüksek olacaktır. Ek 5‟te sunulan REC Türkiye tarafından yapılan hesaplamalarda, atık bertaraf bedellerinin, Seçenek 5.1‟de öngörülen bertaraf bedellerinin yaklaĢık iki buçuk katı kadar olduğu tespit edilmiĢtir. Diğer bir yandan, civar sakinleri bu konuma daha az tepki göstereceklerinden, tesislerin izin baĢvuru süreçlerinin daha kolay olacağı öngörülmektedir37. Bütçesel etkiler: Bu seçeneğin, ÇġB açısından herhangi bir bütçesel etkisinin olmayacağı veya tespit edilemeyecek kadar az olacağı tahmin edilmiĢtir. Yapılan çalıĢma sonucunda, yüksek bertaraf bedelleri sebebiyle, belediyeler açısından bu seçeneğin diğer üç seçeneğe kıyasla en olumsuz seçenek olduğu belirlenmiĢtir. 37 Ek - 7‟de AB Üye Devletleri‟nde izin süreçlerinde karĢılaĢılan zorluklar özetlenmektedir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 53 Çevresel etkiler: Çevresel açıdan ele alındığında, bu seçenek ile iliĢkili olumsuz etkiler diğer seçeneklere kıyasla daha fazladır. Bunun sebebi, ısı kullanım fırsatı bulunmaması ve yüksek taĢıma maliyetleridir. Buna ek olarak, arazi kullanımı türü, az geliĢmiĢ alanlar üzerindeki insan etkisiyle, uzun vadede sanayi bölgelerine dönüĢebilir. Sosyal etkiler: Tesisler ile yerleĢim alanları arasındaki mesafenin daha fazla olması sebebiyle, bu seçenek; olumsuz sağlık etkilerini en aza indirgeyecektir. Bu da tesisler açısından, baĢka bir konuma taĢınma veya bu bölgede kuruluma yönelik oluĢacak olan sosyal baskının çok daha az olacağı anlamına gelmektedir. 5.1.5. Politika Alanı ile ilgili Etkilerin Özeti Özetle, her ne kadar Seçenek 1.1 ekonomik ve çevresel açıdan en iyi seçenek gibi görünse dahi, danıĢma süreci, Türkiye‟nin özel durumu ve güçlü sosyal tepki de dikkate alındığında, en uygun çözümün yeni yakma tesislerinin sanayi bölgelerinde kurulmalarını öngören Seçenek 1.2 olacağını göstermiĢtir (bkz. Ek - 11). Öte yandan, ekonomik ve çevresel etkiler açısından en olumsuz olan seçenek, yeni yakma tesislerinin yerleĢim ve sanayi alanlarına uzak konumlarda kurulmalarını öngören Seçenek 1.3‟tür. Her seçeneğe iliĢkin ekonomik ve çevresel etkilerin karĢılaĢtırılması sırasıyla, Tablo 4 ve Tablo 5‟te verilmiĢtir. Kısa ve orta vadede38, tesislerin yerleĢim alanlarından uzak konumlara kurulması, tesisler için ruhsat baĢvuru prosedürlerini de kolaylaĢtırabilir. Ancak uzun vadede, kamu bilinçlendirme faaliyetleri ile tesislerin yerleĢim alanlarının yakınındaki konumlara kurulması, ülke açısından avantajlı bir seçenek olacaktır. Ekonomik etkilerin değerlendirilmesinde dikkate alınan hususlar her seçeneğe iliĢkin yatırım, operasyon, taĢıma maliyetleri ile enerji gelirleridir. Tablo 4‟ün son satırında, 32 tesisin (27 evsel atık yakma tesisi ve 5 tehlikeli atık yakma tesisi) ülkeye net maliyeti verilmiĢtir. Atık bertaraf bedelleri, bu maliyet ve gelirlere göre belirlenebilir (bkz. Ek - 5.3). Bu tabloda da görüldüğü üzere, Seçenek 1.1 aracılığıyla bir atık yakma stratejisinin uygulanması, herhangi bir bertaraf bedeline ihtiyaç olmadan, sadece enerji satıĢı gelirleriyle bile, tesislerin çok karlı bir Ģekilde kurulmalarını sağlayacaktır. Tablo 4 - Politika Alanı 1 Kapsamında Belirlenen Seçeneklere İlişkin Ekonomik Etkilerin Karşılaştırılması Seçenek 1 TaĢıma Maliyetleri (Euro/yıl) Yatırım Maliyetleri (Euro/yıl) ĠĢletim Maliyetleri (Euro/yıl) Enerji Gelirleri (Euro/yıl) Toplam (Euro/yıl) Seçenek 2 Seçenek 3 10.430.283 15.417.131 54.679.658 246.214.590 241.935.714 227.977.884 397.213.298 397.213.298 368.061.972 799.500.000 565.000.000 452.000.000 145.641.830 -89.566.142 -198.719.514 *Kaynak: REC Türkiye tahminleri, 2012 38 Uzun vade 3 yıl, orta vade 1 ila 3 yıl, kısa vade ise 1 yıl olarak değerlendirilmiĢtir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 54 Yeni tesislerin konumlarına iliĢkin çevre ve sağlık etkileri; atıkların kaynaktan tesislere taĢınmasından kaynaklanan hava kirleticileri, iklim değiĢikliği etkisi ve PM10‟un neden olduğu premature ölümler açısından ölçülmüĢtür. Tablo 5„te her seçeneğin etkileri ayrı ayrı gösterilmektedir. Daha önce de ifade edildiği üzere, yeni tesislerin konumları, nihai emisyon miktarlarında herhangi bir değiĢikliğe neden olmayacağından, tesisin operasyonel faaliyetlerinin çevresel etkileri analiz edilmemiĢtir. Tablo 5 - Politika Alanı 1 Seçeneklerinin Çevresel Etkilerinin Karşılaştırılması İklim Değişikliği (ton/yıl) Hava Kirliliği (ton/yıl) CO2 emisyonlarının dengelenebilmesi için gerekli olan ormanlık alan (ha/yıl) PM10 kaynaklı premature ölümler/yıl CO VOC NOx SOx PM10 CO2 Seçenek 1 57,31 12,32 98,56 7,39 3,11 7.242 1.207 1 Seçenek 2 89,77 19,30 154,37 11,58 4,87 11.343 1.890 2 Seçenek 3 315,17 67,75 541,98 40,65 17,08 39.824 6.637 7 *Kaynak: REC Türkiye tahminleri, 2012 5.2. Politika Alanı 2: Kalıntı Bertarafı 5.2.1. Politika Alanının Tanımı Kalıntıların bertarafı yakma tesisleri ve atık üreticilerini doğrudan etkileyen bir diğer ana politika alanıdır. En uygun kalıntı bertaraf stratejisi, yakılan atık türü (besleme özellikleri ve atığın tehlikeli ya da evsel olması), kalıntıların özellikleri, uygulanabilir emisyon standartları, atık bertaraf bedelleri, çevresel etkiler, taĢıma ve iĢletim maliyetleri esas alınarak tespit edilmektedir. Daha açık bir ifade ile yakma iĢleminden kaynaklanan kalıntılar, yakma veya baca gazı arıtma iĢlemi sonrasında geriye kalan maddelerin her türlü fraksiyonu olarak tanımlanabilir. AĢağıda, beslenen atık türüne göre ana kalıntı grupları verilmektedir: - - Yakma aĢaması: Evsel atıkların yakılması: Yakma aĢaması sonucu oluĢan kalıntılar, taban külü, kazan külü ve uçucu küllerdir. Taban külü, yakma tesislerindeki ızgaralardan toplanmaktadır. Kazan külü, tesislerdeki kazanlardan; uçucu kül ise hava kirliliği kontrol ekipmanlarından toplanmaktadır. Taban külünün yönetiminde dikkate alınması gereken önemli hususlardan birisi, yüksek üretim hacmidir. Kazan külü ve uçucu küller, özellik bakımdan birbirine benzerlik gösterdiğinden, genellikle birlikte iĢlenmektedir. Tehlikeli atıkların yakılması: Tehlikeli atıkların yakılması sonucu oluĢan küller, tehlikeli atık yakma küllerinde daha yüksek düzeyde kirletici görülebilmesi dıĢında, evsel atıkların yakılması sonucu oluĢanlar ile benzerlik göstermektedir. Buna ek olarak, döner fırınlı yakıcılarda cüruf oluĢmaktadır. Baca gazı arıtma (FGT) aĢaması: FGT kalıntıları; yakma iĢleminden kaynaklanan hava emisyonlarının önlenebilmesi için gerçekleĢtirilen FGT faaliyetleri sonucu oluĢmaktadır. Bu kalıntılar, FGT iĢleminden kaynaklanan kuru ve yarı ıslak kalıntılar olup kalsiyum ve/veya sodyum REC Türkiye – 2012 Sayfa: 55 tuzları, floridler ve tepkimeye girmemiĢ reaktif kalıntılar içermektedir. Bunların yanı sıra oluĢması muhtemel diğer kalıntı türleri ise filtre çamurları, jips, tuz ve baca gazı cilası kalıntılarıdır39. 2008 yılında Avrupa genelinde yaklaĢık 120 milyon ton atık yakılmıĢtır ki bu da yaklaĢık 30 milyon ton kalıntının ortaya çıkmasına neden olmuĢtur. Toplam kalıntı oranının %80 ila %95‟ini oluĢturan taban külü en büyük paya sahiptir. Bu miktar 24-28 milyon tona tekabül etmektedir. Geri kalanı; yılda yaklaĢık 2 ila 6 milyon tona tekabül eden gaz temizleme kalıntılarıdır40. Bu rakamlara göre yakılan atıkların dörtte biri nihayetinde kalıntıya dönüĢmektedir. Aynı Ģekilde Atık Yakma için Mevcut En Ġyi Teknikler hakkındaki Referans Belge, yakma tesislerine giren atıkların %25,2‟sinin kalıntıya dönüĢtüğü belirtilmektedir. Kalıntıların yaklaĢık %83‟ü taban külü; geri kalanı ise uçucu kül, gaz temizleme kalıntıları (FGT kalıntıları) ve ıslak gaz temizleyicilerin neden olduğu çamurlardan oluĢmaktadır39. Ġlk politika alanının değerlendirilmesi sırasında; kapasitesi 200.000 ton/yıl olan 27 evsel atık yakma tesisinin kurulacağı varsayılmaktadır. Bu; her tesisten 42.000 ton/yıl taban külü ve 8.400 ton/yıllık uçucu kül + FGT kalıntısı üretileceği anlamına gelmektedir. Bu, ülke genelinde sırasıyla 1,13 Mton/yıl ve 226.800 ton/yıllık bir taban külü ve uçucu kül/FGT kalıntılarıın kombinasyonunun üretimine eĢdeğerdir (bkz. Ek - 6.2). Kalıntı yönetiminin temel amacı, çeĢitli kalıntıların güvenli bir Ģekilde bertaraf edilebilmesini sağlayacak en iyi yöntemi belirlemektir. Atık Yönetimin Genel Prensipleri Hakkında Yönetmelik41 de dâhil olmak üzere, birçok mevzuat, atıkları iĢleme seçeneklerini bütünsel bir yaklaĢımla önceliklendiren atık hiyerarĢisi kavramının önemini vurgulamaktadır. Bu prensibe göre, en çok tercih edilen seçenekler, atık önleme ve ardından atıkların yeniden kullanımı/geri kazanımı/geri dönüĢümüne olanak sağlayan seçenekler iken; en az tercih edilen yaklaĢım, atıkların düzenli depolama sahalarına gönderilmesi seçeneğidir. Atık hiyerarĢisine göre, DEA çalıĢması aracılığıyla analiz edilecek farklı seçenekler aĢağıdaki gibidir: Seçenek 2.1. Yeniden kullanım/Geri dönüĢüm/Geri kazanım Seçenek 2.2. Düzenli depolama Kalıntıların tamamı her iki seçenek için de uygun olmadığından, bu seçeneklerin, bahse konu kalıntıya göre değerlendirilmeleri gerekmektedir. Bu nedenle, yakma iĢleminden kaynaklanacak olan farklı kalıntı türlerine iliĢkin özelliklerin anlaĢılması oldukça önem taĢımaktadır. - - Taban külü: Evsel atıkların yakılması sonucu oluĢan taban külü için yeniden kullanım/geri kazanım seçenekleri bulunmaktadır (aĢağıda ele alınmıĢtır). Bu kalıntılar, aynı zamanda düzenli depolama sahalarına da gönderilebilir. Tehlikeli atıkların yakılması sonucu oluĢan taban külü, genellikle, geri kazanım iĢlemi için uygun değildir. Dolayısıyla bu kalıntılar doğrudan tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına gönderilmelidir. Uçucu kül ve FGT kalıntıları: Uçucu küller; arsenik, kadmiyum ve cıva gibi ağır metaller bakımından zengindir. Bu sebeple de bu kalıntılara iliĢkin geri kazanım seçenekleri oldukça sınırlıdır39. Evsel 39 Avrupa Komisyonu, Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü Atık Yakma için Mevcut En Ġyi Teknikler Referans Belgesi, 2006 40 Assessment of Emission and Ash Management Regulations: The European Perspective, Kjell Nilsson ISWA WG on Thermal Treatment, Sweden 41 Çevre ve ġehircilik Bakanlığı, Atık Yönetiminin Genel Prensipleri Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete Sayı: 29627, 5/7/2008 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 56 - atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanan uçucu küllerin geri kazanımı ve yeniden kullanımına iliĢkin sınırlı sayıda vaka bulunmaktadır. Baca gazının arıtımı iĢleminden kaynaklanan kalıntılar; ayrıca Atık Yönetiminin Genel Prensipleri Hakkında Yönetmelik ve Avrupa Atık Listesine göre de tehlikeli olarak sınıflandırılmaktadır41,42. Tehlikeli atıkların yakılmasından kaynaklanan FGT kalıntıları ve uçucu küller; yüksek ağır metal konsantrasyonlarından dolayı, çoğunlukla tehlikeli olarak kabul edilmektedir ve dolayısıyla da bu kalıntılar yönetimi bu esasa göre gerçekleĢtirilmelidir.39,43. Bu nedenle, bu kalıntıların tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına gönderilmesi gerekmektedir. Kazan külü: Genellikle uçucu kül ile birlikte iĢlenmektedir (gerek tehlikeli atıklar gerekse de evsel atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanan atıklar için) Seçenek 2.1 ve Seçenek 2.2‟de ele alınan kavramsal modeller, ġekil 6‟da verilmiĢtir. Yakma iĢleminden kaynaklanan kalıntılar uygunluklarına göre, geri kazanım tesislerine veya düzenli depolama sahalarına gönderilebilir. Her iki seçenekte de kavramsal modele göre; uçucu kül, FGT kalıntıları ve kazan külünün, geri kazanım faaliyetlerine uygun olmadığı ve dolayısıyla da bu kalıntıların düzenli depolama sahalarına gönderileceği varsayılmaktadır. Taban külü, demir ve demir dıĢı metaller ile yeniden kullanım ürünleri elde edilebilmesi için, geri kazanım tesislerine (Seçenek 2.1) veya düzenli depolama sahalarına (Seçenek 2.2) gönderilebilmektedir. Bu kavramsal model, yalnızca evsel atık yakma tesisleri için geçerlidir. Tehlikeli atık yakma tesislerinin oluĢturduğu tüm kalıntıların tehlikeli olduğu varsayılmaktadır. Bu nedenle, bunların, uygun tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına gönderilmeleri gerekmektedir. Sonuç olarak, bu politika alanının tehlikeli atık yakma tesislerine uygulanması söz konusu değildir. 42 Avrupa Komisyonu, 75/442/AET Sayılı Konsey Direktifinin atıklarla ilgili 1(a) Maddesi uyarınca bir atık listesi oluĢturulmasını öngören 94/3/AT Sayılı Karar ve 91/689/AET Sayılı Konsey Direktifinin tehlikeli atıklarla ilgili 1(4) maddesi uyarınca bir tehlikeli atık listesi oluĢturulmasını öngören 94/904/AET Sayılı Konsey Direktifinin yerine geçen 3 Mayıs 2000 tarihli Komisyon Kararı 43 Dünya Bankası, Karar Merciinin Evsel Katı Atık Yakma Kılavuzu, 1999 (World Bank, Decision Maker’s Guide to Municipal Solid Waste Incineration, 1999) REC Türkiye – 2012 Sayfa: 57 Şekil 6 - Kalıntı Yönetimine ilişkin Kavramsal Model *Kaynak: REC Türkiye 5.2.2. Seçenek 2.1. Yeniden Kullanım/Geri Dönüşüm/Geri Kazanım Seçeneğin tanımı: Bu seçenekte, hükümet yakma iĢlemi sonrasında oluĢacak olan kalıntıların yeniden kullanım, geri dönüĢüm ve geri kazanım koĢullarını belirlemektedir. Bu koĢullar; yakma iĢleminden kaynaklanacak olan kalıntının; organik bileĢen içeriği, ağır metal seviyeleri, metal, tuz ve ağır metallerin sıvıda çözünülebilirliği ile parçacık büyüklüğü gibi fiziksel özellikleri doğrultusunda geri kazanım potansiyeline bağlı olacaktır39. Yakma iĢleminden kaynaklanacak olan kalıntıların; geri kazanım ve yeniden kullanım olasılıklarının birçok olumlu örneği bulunmaktadır. Kalıntıların; yol kaplaması üretimi ve diğer inĢaat iĢleri, çimento hazırlanması, cam ve seramik üretiminde kilin yerine kullanılması bu olumlu örneklerden bazılarıdır (daha detaylı bilgi için bkz. Ek - 13). Bu seçenekte, metallerin geri kazanılması için, manyetik separatör ve eddy current separatörlerinin kullanılacağı varsayılmaktadır. Metallerin ayrılması iĢlemine iliĢkin verimliliğinin arttırılabilmesi ve yeniden kullanım amaçlı ürünler elde edilebilmesi için; bir öğütücü ve ızgara da ayrıĢtırma aĢamalarına dâhil edilmektedir. Ayrıca her yakma tesisinin kalıntılarını tek bir geri kazanım tesisine göndereceği varsayılmaktadır. Dolayısıyla bu geri kazanım tesisleri, evsel atık yakma tesislerinde üretilen taban külüne eĢit bir kapasiteye (42.000 ton/yıl) sahip olacaklardır. Farklı geri kazanım verimlilikleri ve tesis konfigürasyonları da dâhil olmak üzere, farklı durumlar bu seçenek altında değerlendirilmektedir. Gerçekte, tüm malzemelerin geri kazanılması mümkün değildir ve yalnızca kısmi geri kazanım gerçekleĢtirilebilmektedir. Ancak olası minimum maliyeti değerlendirebilmek için, tam geri kazanım olasılığı da hesaplanmaktadır. Taban külü ürünlerinin geri kazanılması için kullanılan ekipmanlar, Politika Alanı 3‟te ele alınan tehlikesiz atıktan türetilen yakıt (SRF) tesisleri için kullanılan ekipmanlar ile benzerlik göstermektedir. Bu durum; bünyelerinde hali REC Türkiye – 2012 Sayfa: 58 hazırda kurulu olan SRF üniteleri bulunan yakma tesislerine taban külünden ürün geri kazanımı olasılığı için olanak sağlamaktadır. Tesis konfigürasyonu için, ayrı ve kombine geri kazanım tesisleri düĢünülmektedir. Bu politika alanına iliĢkin iĢleme maliyetlerinin tamamının değerlendirilebilmesi için, geri kazanım tesislerinin en baĢtan inĢa edileceği varsayılmaktadır. Ekonomik etkiler: Ekonomik maliyet ve faydaların değerlendirilebilmesi bir model hazırlanmıĢtır. Modele göre tesislerin toplam maliyetini oluĢturan baĢlıca kalemler aĢağıdaki gibidir: Taban külünün yakma tesislerinden geri kazanım tesislerine taĢınması Uçucu kül ve FGT kalıntılarının yakma tesislerinden tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına taĢınması Geri kazanım tesislerindeki atık bertaraf bedeli Tehlikeli madde düzenli depolama sahalarındaki atık bertaraf bedeli Ekonomik tahminler, geri kazanım tesislerine iliĢkin iĢleme maliyetinin, büyük ölçüde tesisteki geri kazanım verimliliğine bağlı olduğunu ortaya koymaktadır. Geri kazanım iĢleminin tam olarak sağlanabilmesi durumunda, atık bertaraf bedeli 10,5 Euro/ton'a (tesise giren taban külü) kadar gerileyebilecektir. Ancak herhangi bir atık sınıfından elde edilen malzemelerin tam anlamıyla geri kazanılması, teknik olarak mümkün değildir. Kısmi geri kazanım durumunda ise, gelirler azalmakta ve geri kazanılamayan kısımdan dolayı, bertaraf maliyetleri artmaktadır. Tüm ürünler (demir ve demir dıĢı metaller ve yeniden kullanım ürünleri) için %50 geri kazanım varsayıldığında, atık bertaraf bedeli iki katına çıkarak 21,3 Euro/ton taban külüne çıkmaktadır. Kalıntıların yakma tesislerinden geri kazanım tesislerine taĢınması ile ilgili maliyetler de dikkate alındığında, toplam geri kazanım maliyetinin 25,2 Euro/ton taban külüne eĢdeğer olacağı tespit edilmiĢtir. Kombine geri kazanım birimlerinin kurulması da değerlendirilen ihtimaller dâhilindedir. Maliyetleri düĢürmenin en temel yolu; kalıntıların yakma tesislerinden geri kazanım tesislerine taĢınması gerekliliğinin ortadan kaldırılmasıdır. Böylece, yakma tesislerinin üçüncü Ģahıslar tarafından iĢletilen tesislere kar ödeme zorunluluğu da ortadan kalkacaktır. Bunun bir sonucu olarak, geri kazanım maliyeti, 25,2 Euro/ton taban külünden 14,7 Euro/ton taban külüne düĢecektir. Geri kazanım iĢleminin hali hazırda iĢlemekte olan bir SRF tesisinde yapılması durumunda, yatırım maliyetlerinden de tasarruf edilebilecektir. Her ne kadar kombine tesisler, bugünkü net değer tahminlerine göre karlı gözükmese dahi, ayrı geri kazanım tesisleri kullanılmasına iliĢkin uzun vadeli maliyetlerle kıyaslandığında, kombine birimlerin kurulmasının ekonomik yükü önemli ölçüde azalttığı tespit edilmiĢtir (bkz. Ek - 6.4). Uçucu kül ve FGT kalıntılarının düzenli depolanması bu seçeneğin bir parçasıdır. Belediyeye ait her yakma tesisinde (kapasitesi 200.000 ton/yıl olan) üretilecek olan uçucu kül ve FGT kalıntısı miktarı 8.400 ton/yıl olacaktır. Bu kalıntıların yakma tesislerinden tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına taĢınması, her tesis için yaklaĢık 1 milyon Euro/yıla mal olacaktır. Bu kalıntıların bertarafı, 1 milyon Euro/yıl daha gerektirmektedir. Bu nedenle, her yakma tesisinin uçucu kül ve FGT kalıntıları ile ilgili maliyetleri, tesis baĢına 2 milyon Euro/yıla yakın olacaktır (bkz. Ek - 6.4). Bu birim fiyatlara göre, taban külünün toplam geri kazanım maliyeti, taĢıma maliyetleri de dâhil olmak üzere, kombine geri kazanım birimleri için 16,7 milyon Euro/yıl; ayrı geri kazanım tesisleri için ise 28,6 milyon Euro/yıldır. Geri kazanım iĢleminin tam anlamıyla gerçekleĢtirilebilmesi durumunda, toplam maliyet, kombine birimler için 5,7 milyon Euro/yıl; ayrı tesisler için ise 16,3 milyon Euro/yıla düĢecekti. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 59 Bu durum; geri kazanım oranındaki herhangi bir artıĢın, tesislerin maliyetleri azaltmasına yardımcı olacağı ancak minimum gerçekleĢebilir maliyetlerin, kombine tesisler ve ayrı tesisler için sırasıyla yaklaĢık 5,7 ve 16,3 milyon Euro olduğu anlamına gelmektedir. Kalıntı yönetiminin maliyet tablosunu oluĢturan ön önemli maliyet kalemlerinden biri, ülke genelinde 6,3 milyon Euro/yıla karĢılık gelen uçucu kül ve FGT kalıntılarının düzenli depolanması ile ilgili maliyetlerdir. Bütçesel etkiler: Birçok Üye Devlette, geri kazanılmıĢ malzeme kullanımı ekonomik teĢviklerle desteklenmektedir. Hollanda‟da, sürdürülebilir karayolu inĢaatı, vergi teĢvikleriyle ve yeni baĢlayan Ģirketlere yardım edilmesi suretiyle desteklenmektedir44. Bunun sonucunda, hükümetin geri kazanım faaliyetlerinin desteklenmesini sübvanse etmeye karar verip vermemesine göre bazı bütçesel etkiler oluĢabilir. Çevresel etkiler: Taban külünün geri kazanımından elde edilen önemli çevresel faydalar, atık hiyerarĢisi ve kaynakların korunması prensibine uyulmasıdır. Atık Çerçeve Direktifi‟ne (2008/98/AT)45 göre, 2020 yılına kadar, evlerden ve muhtemelen diğer kaynaklardan gelen kâğıt, cam, metal ve plastik gibi atık malzemelerin en az %50‟sinin geri dönüĢtürülmesi veya yeniden kullanıma hazırlanması gerekmektedir46. Mevzuat uyumlaĢtırma çalıĢmaları sırasında, Türkiye‟nin de en sonunda benzer hedefler koyması kuvvetle muhtemeldir. Bu denli iddialı bir hedefin gerçekleĢtirilebilmesi için, yakma iĢleminden kaynaklanacak olan kalıntılar da dâhil olmak üzere, her geri dönüĢüm olanağının değerlendirilmesi gerekmektedir. Daha önce de ifade edildiği üzere, atık hiyerarĢisi geri kazanım/yeniden kullanım/geri dönüĢüm faaliyetlerine öncelik vermektedir. Uygun atıklar için geri kazanım seçeneğinin tercih edilmesi, yakma tesislerinin mevzuata uymasını olanak sağlamaktadır. Metaller ve diğer kullanılabilir ürünlerin geri kazanımı, aksi takdirde kaybolacak kaynakları koruma avantajı da sağlamaktadır. Çapraz medya etkileri göz önünde bulundurulduğunda, demirin ayrıĢtırılması iĢlemi için kullanılan enerji miktarı azdır. Demir dıĢı metallerin ayrıĢtırılması iĢlemi; maddelerin büyüklüklerine göre ayrılmaları, hacminin küçültülmesi ve yayılmasını gerektirmektedir. Bu iĢlemlerin gerçekleĢtirilmesi için gerekli olan enerji miktarı, çapraz medya etkilerinin oluĢmasına neden olabilir39. Tespit edilen bir diğer olumlu etki ise, evsel atıkların yakılması sonucu oluĢan külün çimento ham maddesi olarak kullanılmasının karbon dioksit emisyonlarının azalmasında ve dolayısıyla da, küresel ısınma etkisinin azaltılmasında olumlu etkiye sahip olmasıdır. Çimento üretimi sırasında, kalsiyum karbonatın (CaCO3) ayrıĢtırılarak kireç (kalsiyum oksit - CaO) elde edilmesi iĢlemi için ciddi miktarda enerji kullanıldığından, bu iĢlem sırasında ciddi ölçüde karbon dioksit yayılmaktadır. Evsel atıkların yakılması sonucunda oluĢan taban külünün ve uçucu külün kalsiyum karbonattan ziyade kireçten (kalsiyum oksit) oluĢması nedeniyle, bu; karbon dioksit emisyonunu azaltabilmektedir. 44 US Department of Transportation, Partnership for sustainability A new approach to highway material, URL: http://www.fhwa.dot.gov/pavement/recycling/houstona.cfm. EriĢim tarihi: 15/3/2012 45 European Parliament and the Council of the European Union, Directive 2008/98/EC of the European Parliament and of the Council of 19 November 2008 on waste and repealing certain Directives. Official Journal: L 312/3, 22/11/2008 46 European Environment Agency, Diverting waste from landfill effectiveness of waste management policies in the European Union, 2009 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 60 Öte yandan olumsuz bir çevresel etki ise, taban külünün yakma tesisinden geri kazanım tesislerine taĢınması ve geri kazanım iĢleminden kaynaklanan kalıntıların düzenli depolama sahalarına veya sahalarından taĢınması ile bağlantılı etkilerdir. REC Türkiye tahminlerine göre, ayrı geri kazanım tesislerinin taĢıma faaliyetlerinden kaynaklanacak olan toplam karbon monoksit miktarı yılda 37 ton, uçucu organik bileĢik miktarı yılda 7,9 ton, nitrojen oksit miktarı yılda 63,5 ton, sülfür dioksit miktarı ise yılda 4,8 ton civarında olacaktır. Bu rakamlar, 1 premature ölüm/yılı da beraberinde getirecek olan 2 ton/yıl PM10 ve 4.663 ton/yıl karbon dioksit emisyonu anlamına da gelmektedir. Bu durumda ayrıca, karbon dioksit emisyonlarının dengelenebilmesi için 777 hektarlık ormanlık alana da ihtiyaç duyulacaktır. Geri kazanım ünitelerinin, yakma tesisleri bünyesinde kurulmaları durumunda ise, taban külünün yakma tesisinden geri kazanım tesislerine taĢınması gerekmediğinden, bu emisyon miktarları, yaklaĢık % 60 oranında azalmaktadır. Sosyal etkiler: Bu seçenekle ilgili en önemli sosyal etki, geri kazanılan maddelerin kullanımına iliĢkindir. GeçmiĢte, geri dönüĢtürülmüĢ/geri kazanılmıĢ maddelerin kullanımı halkın tepkisine yol açmıĢtır. Yeniden kullanıma iliĢkin halkın bilincinin artması ve daha katı çevre standartlarıyla, bu tepkiler de azalmaktadır. Avrupa‟da, federal ve yerel kuruluĢların düzenlediği bilgilendirme kampanyaları sayesinde, halkın farkındalığı ciddi ölçüde artmıĢtır44. Bilgilendirme kampanyalarına ek olarak, sivil toplum kuruluĢlarının karar verme sürecine katılması, genel sürecin önemli bir parçasıdır. Halkın düzenli depolamaya karĢı tepkileri ile birlikte, evsel atıkların yakılmasından kaynaklanan taban külünün karayolu inĢasında kullanımına yönelik olumlu bir sosyal tutum söz konusudur44. Bunun bir sonucu olarak, Ġsveç ve Hollanda gibi bazı Üye Devletlerde yüksek yeniden kullanım oranları gözlenmektedir. 5.2.3. Seçenek 2.2. Düzenli Depolama Seçeneğin tanımı: Bu seçenek, tüm kalıntıların uygun düzenli depolama sahalarında bertaraf edilmesi esasına dayanmaktadır. Evsel atık yakma tesislerinden kaynaklanan taban külleri, belediyeye ait düzenli depolama sahalarına gönderilmektedir. Evsel atık yakma tesislerinden kaynaklanan uçucu kül ve FGT kalıntıları, tehlikeli atıklar düzenli depolama sahalarına gönderilmektedir. Türk Düzenli Depolama Yönetmeliğine göre, atıklar, düzenli depolama sahalarına, ön iĢleme tabi tutulmadan kabul edilmektedir. Bu uygulamaya iliĢkin tek istisnai durum, arıtılması olumlu sonuç getirmeyecek olan veya teknik olarak mümkün olmayan inert atıklar için geçerlidir47. Taban külü ve uçucu küllerin süzülmesinin önemli bir sorun olduğu yadsınamaz bir gerçektir ki bu da çoğu durumda katılaĢtırma veya vitrifikasyon iĢlemine gerek duyulacağı anlamına gerekmektedir39,48. KatılaĢtırma iĢleminden sonra, kalıntıların tehlikesiz atık düzenli depolama sahalarına gönderilip gönderilemeyeceği teyit edilmelidir. Ekonomik etkiler: Evsel atık düzenli depolama sahalarındaki birim atık bertaraf bedellerinin 10 Euro/ton olacağı varsayılmaktadır. TaĢıma maliyetleri ile birlikte birim maliyeti, 13,9 Euro/ton taban külüne yükselecektir. 47 Çevre ve ġehircilik Bakanlığı, Atıkların Düzenli Depolanması Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete: 27533, 26/3/2010 48 Van der Sloot H.A., et al,. Evsel atıkların yakılmasından kaynaklanan kalıntıuların özellikleri, arıtımı ve kullanımı, 2001 (Van der Sloot H.A., et al,. Characteristics, treatment and utilization of residues from municipal waste incineration, 2001) REC Türkiye – 2012 Sayfa: 61 Tehlikeli atık düzenli depolama sahaları için atık bertaraf bedelleri ise 70 - 130 Euro aralığına yükselmektedir49. Tüm tehlikesiz yakma kalıntılarının bertaraf edilmesi iĢlemi ile ilgili ülke genelindeki maliyet, taĢıma maliyetleri de dâhil olmak üzere, toplam 15,7 milyon Euro/yılı bulmaktadır. Evsel atıkların yakılması sonucu oluĢan uçucu kül ve FGT kalıntılarının bertarafı ile birlikte, toplam maliyet 72 milyon Euro/yılı (15,7 milyon Euro/yıl+56,3 milyon Euro/yıl) bulmaktadır. Buna ek olarak, kalıntıların uygun yöntemlerle bertaraf edilmesi ve tehlikeli atık yakma tesislerinden taĢınmaları için 15,6 milyon Euro/yıl harcanmalıdır. Bazı durumlarda, kalıntıların düzenli depolama sahalarına gönderilmeden önce herhangi bir ön iĢleme tabi olmaları gerekliliği, ilave maliyetleri de beraberinde getirecektir. Çimento katılaĢtırma, stabilizasyon ve vitirifikasyon gibi tekniklere iliĢkin maliyetler, iĢlenmiĢ evsel atıklar için 0,5 ile 3 Euro/ton arasında değiĢkenlik göstermektedir. Bu değerler, uçucu küller için ise 25 – 180 Euro/tona kadar çıkmaktadır. Arıtmanın gerekli olduğu durumlarda, iĢleme maliyetleri; düzenli depolama sahası atık bertaraf bedellerine eklenmelidir. Bütçesel etkiler: Mülkiyeti özel Ģahıslara ait geri kazanım tesislerinin aksine, Türkiye‟de çoğu belediye düzenli depolama sahası, belediyeler tarafından iĢletilmektedir. Düzenli depolama sahalarının iĢletilmesi için, kirleten öder prensibi doğrultusunda halktan çöp vergisi toplanmaktadır. Her ne kadar bu durum kalıntıların düzenli depolanması ile ilgili mevcut düzenli depolama sahalarına ek bir mali yük getirse dahi, hiçbir bütçesel etki öngörülememektedir. Çevresel etkiler: Düzenli depolamanın çevre üzerindeki etkilerinden dolayı, düzenli depolama sahalarına gönderilen atıkları tür ve miktar bakımından sınırlandırma yönünde giderek artan bir eğilim olduğu gözlemlenmiĢtir. Düzenli Depolama Direktifi (1999/31/EC) ve Atık Çerçeve Direktifi (2008/98/EC), bu eğilimi destekleyen hükümleri esas alan en önemli iki yasal belgedir45,50. Türkiye‟de uygulanmakta olan Atıkların Düzenli Depolanması hakkındaki Yönetmelik ve Atık Yönetiminin Genel Prensipleri hakkındaki Yönetmelik de benzer hükümlere yer vermektedir41,47. Düzenli Depolama Direktifi, (baĢta biyolojik olarak ayrıĢabilen atıklar olmak üzere) bazı atık sınıflarının düzenli depolanmasının azaltılması koĢulunu gözetmektedir. Atık Çerçeve Direktifi‟nde (2008/98/AT) öngörülen geri kazanım hedefleri ile birlikte Üye Devletler, atıkların düzenli depolama ile bertaraf edilmesi yöntemini ikame edecek bazı politikalar geliĢtirmektedirler. Yakma kalıntılarının, herhangi bir iĢlemden geçirilmeden olduğu Ģekliyle düzenli depolama sahalarına gönderilmesi ve bertaraf edilmesinin beraberinde getireceği en ciddi sorunlardan birisi, metal içerikli bileĢiklerin sızmasıdır ki bu toprak ve yer altı sularının kirlenmesine neden olabilir. Daha önce de ifade edildiği üzere, atıkların genel olarak katılaĢtırma benzeri bir ön iĢleme tabi olmaları gerekmektedir. Bu 49 LIFE HAWAMAN Proje Belgeleri: Atık yönetimi sistemlerinin yatırım ve iĢletme maliyetleri ve bazı atık türlerine iliĢkin arıtma maliyetleri (Türkçe) URL: http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/life/taske/02.pdf. EriĢim tarihi: 15/3/2012 50 Avrupa Birliği Konseyi, atıkların düzenli depolanması ile ilgili 1999/31/AT Sayılı ve 26 Nisan 1999 tarihli Konsey Direktifi Resmi Gazete: L 182/1, 16/7/1999 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 62 nedenle, uygun koĢullarda gerçekleĢtirilmeyen bertaraf iĢlemlerinin beraberinde getireceği risklerin önlenmesine özen gösterilmelidir. Diğer çevresel etkiler de taĢımada faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır. Taban külünün, geri kazanım tesisleri yerine düzenli depolama sahalarına gönderilmesi durumunda, yılda 21,1 ton/yıl karbon monoksit, 4,5 ton/yıl uçucu organik bileĢik ve 36,3 ton/yıl nitrojen oksit salımı gerçekleĢmektedir. Buna ek olarak, 1,14 ton/yıl PM10 emisyon miktarının sebep olduğu erken ölüm oranı 0,5 ölüm/yıla eĢdeğerdir. Bununla birlikte, yayılan 2.665 ton/yıl miktarındaki karbon dioksit emisyonlarının dengelenebilmesi için 444 hektar ormanlık alana ihtiyaç duyulacaktır. Diğer bir yandan, uçucu külün taĢınması, 62,3 ton/yıl karbon monoksit, 13,4 ton/yıl uçucu organik bileĢik, 107,2 ton/yıl nitrojen oksit, 3,4 ton/yıl PM10 ve 7874 ton/yıl karbon dioksit emisyonuna neden olmaktadır. Bu emisyonlar, her yıl 1,4 erken ölüme neden olmakta ve 1312 hektarlık ormanlık alana gereksinim doğurmaktadır. Burada altı çizilmesi gereken husus, uçucu küllerin tüm koĢullarda tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına gönderilmesi gerektiğinden, bu kalıntıların taĢınması ile ilgili çevresel etkilerin, bu politika alanında ele alınan tüm seçeneklerde benzer nitelikte olacağıdır. Sosyal etkiler: KentleĢme ve nüfus yoğunluklarındaki artıĢ sebebiyle, özellikle Ġstanbul gibi büyük Ģehirlerde, düzenli depolama için uygun alan sınırlıdır. Bununla birlikte, kullanılabilir alanın kısıtlı olması sebebiyle, bu bölgelerde, arazi maliyetleri oldukça yüksektir46. Büyük Ģehirlerdeki yoğun nüfus ve endüstriyel faaliyetlerin, ciddi atık üretimine yol açtığı hususu değerlendirildiğinde, atık bertaraf tesislerinin yakın civarlarda kurulması gerektiği tespit edilmiĢtir. Bu gerçekler doğrultusunda, kentleĢme ve nüfus yoğunluğu artıĢı; atıkların düzenli depolama ile bertaraf edilmesi yönteminin mümkün olduğunca diğer yöntemlerle ikame edilmesi hususunda önemli birer sosyo-ekonomik itici etken niteliğindedir. 5.2.4. Politika Alanı ile ilgili Etkilerin Özeti Bu politika alanı kapsamında ele alınan seçeneklerden en ideal seçeneğin seçilmesi, büyük ölçüde yakma iĢlemlerinden kaynaklanacak olan kalıntıların özelliklerine bağlıdır. Atık hiyerarĢisi prensibi ve gelecekteki geri kazanım/geri dönüĢüm ve düzenli depolama hedefleri değerlendirildiğinde, en ideal uygulamanın, yakma iĢleminden kaynaklanacak olan kalıntıların, mümkün olduğunca, geri kazanım tesislerine gönderilmesi olduğu tespit edilmiĢtir. Evsel atıkların yakılması sonucu oluĢan taban külünün, demir ve demir dıĢı metaller ve yeniden kullanılabilir ürünler bakımından, geri kazanım potansiyeli bulunmaktadır. Bunun aksine, evsel atıklar ve tehlikeli atıkların yakılması sonucu oluĢan uçucu kül, FGT kalıntıları ve kazan külü; geri kazanım iĢlemi için uygun nitelikte değildir. Bu sebeple bu kalıntıların tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına gönderilmeleri gerekmektedir. Aynı durum, tehlikeli atıkların yakılması sonucu oluĢan taban külü için de geçerlidir. Evsel atıkların yakılması sonucu oluĢan taban külünün geri kazanımı ve düzenli depolanması ile ilgili ekonomik etkilerin karĢılaĢtırılması Table 6‟daki gibidir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 63 Tablo 6 - Politika Alanı 2 Seçeneklerinin Ekonomik Etkilerinin Karşılaştırılması Seçenek 2.2. Düzenli Depolama Seçenek 2.1. Geri Kazanım Ayrı Tesisler Kombine Tesisler 21.31 14.7 10.03 TaĢıma maliyetleri (Euro/ton atık)2 3.9 0.0 3.9 Toplam (Euro/ton atık) 25.2 14.7 13.9 28.600.000 16.600.000 15.700.000 Evsel Atık Yakma Taban külü (geri kazanım olasılığı bulunan) ĠĢleme (özel) maliyeti (Euro/ton atık) Geri Kazanım Toplam – ülke geneli (Euro/yıl) Uçucu kül + baca gazı arıtma (FGT) (geri kazanım olasılığı bulunmayan) ĠĢleme (özel) maliyeti (Euro/ton uçucu kül) Düzenli Depolama 130.0 TaĢıma maliyetleri (Euro/ton*km) 0.2 Toplam – ülke geneli (Euro/yıl) 56.300.000 Tehlikeli Atık Yakma Taban külü, uçucu kül ve FGT kalıntıları (geri kazanım olasılığı bulunmayan) ĠĢleme (özel) maliyeti (Euro/ton uçucu kül) Düzenli Depolama TaĢıma maliyetleri (Euro/ton*km) 130.0 0.2 Toplam – ülke geneli (Euro/yıl) 15.700.000 Atık bertaraf bedeli 2 Atık yakma tesisinden geri kazanım tesisi/düzenli depolama sahalarına olan taĢıma maliyetlerinin kapsamaktadır 3 Atıkların ön iĢlemden geçirilmesi gerektiğinde, atık bertaraf bedeli, 0,5–3 Euro/ton taban külü aralığında artacaktır. 1 Ekonomik açıdan ele alındığında, düzenli depolama yöntemi ile bertaraf seçeneğine iliĢkin maliyetlerin daha düĢük olduğu tespit edilmiĢtir. Ancak, bu durum, atıkların düzenli depolama sahalarına gönderilmeden önce, ön iĢleme tabi olmaları gerektiği ve dolayısıyla da ek maliyetler doğuracağı durumlarda değiĢebilmektedir. KatılaĢtırma veya vitrifiye gibi arıtma faaliyetlerine iliĢkin maliyetler, tehlikeli olmayan kalıntılar için 3 Euro/ton atığı bulabilmektedir. Geri kazanım faaliyetlerinin ekonomik performansı ise, büyük ölçüde geri kazanım oranlarına bağlıdır. Uygulamada mümkün olmamasına rağmen, tam geri kazanım seçeneği ile ilgili değerler, düzenli depolama ile ilgili değerlere benzer özelliktedir. Geri kazanım oranlarındaki azalma, geri kazanım tesislerinin atık bertaraf bedellerini arttırmaktadır. Geri kazanım ücretlerinin düĢürmenin cazip bir alternatifi de, yakma tesisleri ile kombine geri kazanım birimleri kurmaktır. Net bugünkü değer tahminleri, kombine tesislerin kurulmasının uzun vadede yakma tesislerinin kalıntı yönetimi maliyetini azalttığını ortaya koymaktadır. Bu politika alanında, hesaplamalar, yeni bir geri kazanım birimi kurulacağı varsayılarak yapılmıĢtır. Bünyelerinde hali hazırda SRF üniteleri bulunan yakma tesisleri; bu ekipmanları taban külünün geri kazanımı için de kullanabileceklerdir. Böylelikle, maliyetleri bir miktar daha düĢürmek mümkün olacaktır. Çevresel etkiler açısından değerlendirildiğinde ise, geri kazanım yönteminin; mevzuat ile hüküm altına alınan atık hiyerarĢisi prensibi ve kaynakların korunmasının temin edilmesi ile ilgili hükümleri karĢılaması açısından avantaj sağladığı görülmektedir. Bununla birlikte, geri kazanım seçeneği, katılaĢtırılmamıĢ kalıntılardaki metal içeriklerinin sızması olasılığını da azaltmaktadır. Ayrıca, AB REC Türkiye – 2012 Sayfa: 64 Direktiflerinde, bazı atık türlerinin, düzenli depolama yöntemini ikame edecek diğer yöntemlerle bertaraf edilmeleri hususunda bir eğilim görülmektedir. Yine bu eğilimi destekleyecek Ģekilde AB Direktifleri geri kazanım hedeflerine iliĢkin hükümler içermektedir. Sorun teĢkil eden bir baĢka husus, taĢıma faaliyetlerinin çevre üzerindeki olumsuz etkileridir. Muhtemel taĢıma emisyonları ve bu politika alanında ele alınan seçenekler ile ilgili etkileri Tablo 7‟de özetlenmektedir. Mümkün olan geri kazanım alternatifleri değerlendirildiğinde, taĢıma faaliyetlerinin etkileri açısından kombine tesislerin daha avantajlı olduğu tespit edilmiĢtir. Bunun sebebi, kombine tesislerde, taban külünün yakma tesislerinden geri kazanım tesislerine taĢınmasının söz konusu olmayıĢıdır. Bu da, yakma tesisleriyle geri kazanım birimlerinin kombine edilmesini teĢvik edici bir diğer etkendir. Kombine birimlerden kaynaklanan emisyon miktarları, düzenli depolama yöntemine kıyasla daha düĢüktür. Bu durum; daha ciddi etkileri olan ayrı geri kazanım tesisleri için geçerli değildir. Bu tesisler, Ek - 6‟da detaylı olarak karĢılaĢtırılmıĢtır. Kalıntı yönetiminin ekonomik ve çevresel etkileri değerlendirildiğinde, (uygun olduğu durumlarda) taban külünün geri kazanımı seçeneğinin, düzenli depolama yöntemi ile bertaraf edilmesi seçeneğine göre daha avantajlı olduğu tespit edilmiĢtir. Tablo 7 - Politika Alanı 2 Seçeneklerinin Çevresel Etkilerinin Karşılaştırılması İklim Değişikliği (ton/yıl) Hava Kirliliği (ton/yıl) CO2 emisyonlarının dengelenebilmesi için gerekli olan ormanlık alan (ha/yıl) PM10 kaynaklı premature ölümler/yıl CO VOC NOx SOx PM10 CO2 Seçenek 1.1 36,91 7,93 63,47 4,76 2 4.663 777 1 Seçenek 1.2 15,82 3,4 27,2 2,04 0,86 1.999 333 0 Seçenek 2 83,41 17,93 143,43 10,76 4,52 10.539 1.757 2 *Kaynak: REC Türkiye tahminleri, 2012 5.3. Politika Alanı 3: Atıkların Ön İşlemden Geçirilmesi 5.3.1. Politika Alanının Tanımı Atıkların tesisler için ön iĢlemden geçirilmesi; AYD‟nin uygulanmasında, hizmeti veren taraf açısından bir baĢka önemli husustur. Üye Devletlerdeki atık üreticileri ve belediyeler atıklarını doğrudan atık ön iĢleme tesislerine göndermeyi tercih edebilirler. Bunun yanı sıra, tesisler menüleri kendileri veya üçüncü Ģahıslar tarafından hazırlanması gerektiği konusunda bir karar almalıdırlar. Bu seçimler yatırım maliyetleri, iĢletimsel maliyetler, taĢıma maliyetleri, atık bertaraf bedelleri vs. gibi değiĢkenlere bağlıdır. Yüksek kalorifik değere sahip yakıt üretilebilmesi için; atıkların ön iĢleme tabi tutulması, AYD‟nin uygulanması aĢamasında ciddi önem teĢkil etmektedir. SRF ve RDF‟in istenen nitelikteki olabilmesi için51, bir dizi iĢlemin gerçekleĢtirilmesi gerekmektedir. Bu iĢlemler ilk olarak, metaller ve inert maddelerin, karma katı atıktan ayrılması ve geri kazanım tesislerine gönderilmesini kapsamaktadır. Daha 51 Tehlikeli ve tehlikeli olmayan atıklar arasındaki farkın anlaĢılabilmesi için, SRF ve RDF, sırasıyla, tehlikesiz ve tehlikeli atıklardan elde edilen yakıtı ifade etmektedir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 65 sonra organik maddeler içeren fraksiyon, SRF dâhil edilebileceği gibi; saha içerisindeki veya uzaktaki bir biyolojik arıtma veya kompostlama birimine de yönlendirilebilmektedir. Son adım ise, yüksek kalorifik değeri teĢkil eden kısımları ayırma iĢlemini kapsamaktadır52. Teknik açıdan ele alındığında, atıkların iĢlenerek SRF veya RDF elde edilmesini teĢviklendirici baĢlıca etkenler; yüksek kalorifik değer elde etmek ve sabit bir besleme özelliği temin etmektedir. Yakma iĢleminin çeĢitli atık özelliklerinden dolayı sekteye uğraması, özellikle de beraber yakma tesisleri için önem teĢkil etmektedir; zira bu tesislerin baĢlıca amaçlarından birisi, ürün kalitesinde belirli bir istikrar elde etmektir. SRF ve RDF ekipmanlarının, ihtiyaca göre ayarlanması suretiyle, tesis gereksinimlerini karĢılayacak özellikte yakıtların da elde edilmesi mümkündür. SRF veya RDF; atık hiyerarĢisi prensibini düzenli depolama sahasına gönderilecek atık miktarını azaltmak ve atıktan enerji geri kazanımı sağlamak suretiyle, iki Ģekilde desteklemektedir. Ancak çevrenin korunması ve sürecin istikrarı için, SRF/RDF bazı Ģartnamelere uygun olmaları gerektiğinin de altı çizilmelidir53. Bu husus, SRF/RDF bir yakıt muadili olarak kullanıldığı ve ürün kalitesinin etkileme olasılığının bulunduğu durumlarda, özellikle beraber yakma iĢlemleri için ciddi önem teĢkil etmektedir. Atıktan türetilmiĢ yakıtlar ile ilgili Özel Komite Raporu tahminlerine göre, Türkiye‟deki SRF potansiyeli, 4 ila 5,4 milyon ton/yıl arasındadır54. Türkiye‟deki yıllık 25 milyon evsel atık ve % 25 ile 5052 arasında değiĢen dönüĢüm oranları göz önünde bulundurulduğunda, SRF potansiyelinin, 12,5 milyon ton/yılı bulabileceği öngörülmektedir. Ancak, ciddi miktarlarda SRF üretimini sağlayabilmek için, tüm evsel atıkların SRF tesislerine yönlendirilmesi gerekmektedir. Hâlihazırda, Türkiye‟de toplam kapasitesi yaklaĢık 534.000 ton/yıl olan 4 adet SRF ve RDF tesisi bulunmaktadır (bkz. Bölüm 2.1.2). Türkiye‟deki SRF ve RDF potansiyelinin, kurulu kapasiteyi aĢtığı aĢikârdır. Dolayısıyla, en azından yakın gelecekte, tüm evsel atıkların SRF tesislerine yönlendirilebileceği varsayımı gerçekçi bir yaklaĢım değildir. Bu nedenle de, alt sınıra yakın bir SRF üretim potansiyelinin gerçekleĢtirilebileceği varsayılmaktadır. Teknik açıdan teĢviklendirici olan etkenler ve kullanılamayan SRF potansiyeli göz önünde bulundurulduğunda, SRF ve RDF üretiminin de yeni yakma stratejisinin uygulanmasına iliĢkin planlama faaliyetleri kapsamına dâhil edilmesinin yerinde olacağı öngörülmektedir. Bu amaçla, ġekil 7‟de gösterilen kavramsal modele dayalı her iki seçenek de, bu çalıĢma kapsamına dâhil edilmiĢtir. Bu seçenekler aĢağıdaki gibidir: Seçenek 3.1: Yakma ve çimento tesislerine (ayrı tesisler) hizmet verecek olan bağımsız SRF ve RDF tesislerinin kurulması Seçenek 3.2: Yakma veya beraber yakma tesislerinin (kombine tesisler) bulunduğu sahalarda kurulacak olan SRF ve RDF üretim birimleri 52 Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlüğü, Atıktan TüretilmiĢ Yakıtlar, mevcut uygulamalar ve bakıĢ açıları, Nihai Rapor, 2003 (European Commission Directorate of General Environment, Refuse derived fuel, current practice and perspectives Final report, 2003) 53 Atık ĠĢleme KuruluĢlarına Yönelik, Avrupa Birliği, Atıkların Yakılmasına ĠliĢkin Mevcut En Ġyi Tekniklerle ilgili Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Referans belgesi, 2006. 54 T.C. Çevre ve ġehircilik Bakanlığı, Atıktan TüretilmiĢ Yakıt Özel Komisyon Raporu, 2010 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 66 Şekil 7 - Atıkların Ön İşlemden Geçirilmesine ilişkin Kavramsal Model *Kaynak: REC Türkiye Atık üreticileri ve belediyeler, atıklarını ayrı ve kombine SRF ve RDF tesislerine teslim etme hususunda özgürdür. Bu seçim, esas olarak, yatırım maliyetleri, iĢletim maliyetleri, taĢıma maliyetleri, atık bertaraf bedelleri vb gibi ekonomik değiĢkenlerin yanı sıra, sosyal ve çevresel etkilere bağlı olarak değiĢmektedir. Müteakip bölümde, bu olası alternatifler ele alınmaktadır. 5.3.2. Seçenek 3.1. Atık Ön İşleme Tesisleri (SRF/RDF) Tarafından Hazırlanması Seçeneğin tanımı: AYD‟de de öngörüldüğü üzere, her ne kadar AB‟de bu tesisler yaygın olmasa dahi, Üye Devletler menünün hazırlanması için atık ön iĢleme tesislerini teĢvik edebilirler. Bu seçenekte; ayrı SRF ve RDF tesislerinin kurulması durumu değerlendirilmiĢtir. ġekil 7‟de gösterilen Ģemaya göre, kavramsal olarak atık yakma ve beraber yakma tesisleri, üreticilerin gönderdiği atıkları, oldukları Ģekliyle kabul edebilmekte veya iĢlenmiĢ atıkları ayrı iĢleme tesislerinden SRF ve RDF olarak satın almayı tercih edebilmektedirler. Bu durumda; atık üreticisi, atıklarının SRF ve RDF tesislerinde iĢlenmesi için bir meblağ ödemektedir. Buna ek olarak, yakma tesislerinin, SRF için ek bir ödeme yapmaları da gerekmektedir. Tehlikeli olmayan maddelerin, tehlikeli bileĢenlerle kirlenmesi olasılığı sebebiyle, tehlikeli ve tehlikeli olmayan atıkların aynı SRF ve RDF ünitesinde iĢlenmeyeceği varsayılmıĢtır. Kavramsal modele temel oluĢturan diğer varsayımları ise aĢağıdaki gibidir: Kaynakta ayırma iĢlemi Türkiye‟de yaygın olarak uygulanan bir yöntem olmadığından, evsel atıkların, tesislere karıĢık halde geleceği kuvvetle muhtemeldir. Bu nedenle, ayrı tesisler, yanabilir tehlikesiz sanayi atıkları ile karıĢık halde bulunan evsel katı atıkların tüm fraksiyonlarını kabul etmektedirler. KarıĢık atıklardan, cam ve metalleri de kapsayan geri kazanılabilir kısım, ayrıĢtırılmakta ve gelir elde etmek için geri kazanım tesislerine satılmaktadır. Gıda atıkları formundaki organik kısım ise, kurutulduktan sonra SRF‟e dâhil edilmektedir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 67 Bu seçenek için, 275.000 ton/yıl kapasiteli ayrı SRF tesislerinin kurulacağı öngörülmektedir. Bu kapasitenin, 250.000 ton/yılı evsel atıklar için; 25.000 ton/yılının ise hurda lastikler için (alınan atık miktarının %10‟u)55 tahsis edilmesi planlanmaktadır. GerçekleĢtirilecek SRF üretimi potansiyelinin düĢük olacağı varsayılarak, tesislerin, ülke genelinde, 4 milyon ton/yıl üretimi karĢılayabilecek kapasitede kurulmaları öngörülmektedir. Evsel atıkların, SRF‟e dönüĢtürülme oranları, %25 ile 50 arasında değiĢmektedir. DönüĢüm oranı ortalama %40 olarak varsayıldığında, her yıl 4 milyon ton SRF üretilebilmesi için iĢlenmesi gereken evsel atık miktarı; 10 milyon tondur. Bu atık miktarını iĢlemek için ülke genelinde 40 tesise ihtiyaç vardır. Kaynakta ayrıĢtırma yöntemi, tehlikeli atıklar için yaygın olarak uygulandığından (zira farklı tehlikeli atık türlerinin karıĢtırılması yasaktır), tehlikeli maddelerin yalnızca yanıcı kısımlarının RDF tesisine ulaĢacağının varsayılması, doğru bir yaklaĢım olabilir. Bu sebeple, RDF tesislerine aktarılacak yanıcı atık miktarının yaklaĢık 250.000 ton/yıl olacağı öngörülmektedir. RDF tesislerinin tahmini kapasitesinin 50.000 ton/yıl olduğu varsayıldığında, ülke genelinde 5 RDF tesisinin kurulması gerekmektedir. Ekonomik etkiler: Ayrı tesislere iliĢkin maliyet tahminleri Ek - 7‟de verilmektedir. Buna göre; kurulması öngörülen 31 t/sa kapasiteli ayrı bir SRF tesisine iliĢkin iĢin iĢleme maliyeti yaklaĢık 19 Euro/ton SRF‟dir. Bu nedenle, karlı olması için SRF tesislerinin; yakıtlarını değerinden daha yüksek bir fiyata satmaları gerekmektedir. SRF 22 Euro/ton olarak fiyatlandırıldığında, yatırımın geri ödeme süresi, (20 yıllık bir yatırım süresi için) yaklaĢık 1 milyon Euro‟luk bir net bugünkü değer (NPV) ile 13 yıldır. SRF fiyatı 25 Euro/tona çıkarıldığında, geri ödeme süresi, 7 yıla düĢmekte ve net bugünkü değer (NPV) artarak 4,3 milyon Euro‟yu bulmaktadır. SRF üretimi uygulamasının atık yakma stratejisindeki baĢarısı, iki unsura bağlıdır. Bunlardan ilki, atık üreticilerinin, atıklarını diğer atık bertaraf seçenekleri yerine, SRF tesislerine göndermeyi tercih etmeleridir. Bu amaçla, SRF tesislerinin atık bertaraf bedelleri, diğer seçeneklerin (örneğin, doğrudan yakma veya düzenli depolama) atık bertaraf bedellerine eĢdeğer veya bunlardan daha düĢük olmalıdır. Evsel atık yakma iĢlemine iliĢkin asgari atık bertaraf bedeli, 44 Euro/ton civarındadır (Ek - 5.3). SRF tesislerinin 25 Euro/tonluk atık bertaraf bedelleri değerlendirildiğinde; atık üreticilerinin atıkları SRF tesislerine göndermelerinin çok daha avantajlı bir seçenek olduğu görülmektedir. Diğer unsur ise, yakma ve beraber yakma tesislerinin, SRF için bir meblağ ödeme açısından gönüllü olmalarıdır. SRF en büyük avantajlarından birisi, yakma tesisinde ön iĢleme (menü hazırlama) gereksinimi olmaksızın yüksekli kalorifik değere sahip yakıt elde edilebilmesidir. Kalorifik değerdeki artıĢ ve dolayısıyla da daha etkin bir yakma iĢlemi; SRF maliyetlerini etkilemektedir. Yalnızca bu koĢulda, yakma tesisleri için ödeme yapma isteği taahhüt altına alınabilir. Yakma tesislerinin bir meblağ ödemeye istekli olmalarının temin edilememesi durumunda, yakma tesislerinin atık üreticilerinin ödediği SRF maliyetini, atık bertaraf bedellerine yansıtmaları riski ortaya çıkacaktır. Ek 7‟de verilen maliyet tahminleri, iĢletme maiyetlerinin önemini ortaya koymaktadır. SRF tesisleri ile ilgili baĢlıca maliyet kalemi, enerji maliyeti ve kalıntı bertaraf maliyetidir. Evsel atıkların geri dönüĢtürülebilir kısmının ayrıĢtırılması ve geri kazanım tesislerine satılmasının, SRF tesisleri için gelir yaratacağı öngörülmektedir. Yakma tesislerine iliĢkin düzenli depolama ve elektrik maliyetlerindeki bir düĢüĢün; iĢletme maliyetlerini, iĢletme maliyetlerindeki bir düĢüĢün ise SRF maliyetlerini düĢüreceği 55 Hurda lastikler, yüksek kalorifik değerleri sebebiyle genelde SRF/RDF besleme ünitelerine eklenmektedir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 68 tespit edilmiĢtir. Elektrik fiyatları açısından değerlendirildiğinde ise, SRF tesislerine yönelik kamu teĢviklerinin, tesislerin; iĢletim maliyetleri ve SRF fiyatlarını düĢürmelerine yardımcı olacağı öngörülmektedir. Atık üreticilerinin atıklarının kabul edilmesi için ödedikleri atık bertaraf bedelleri; evsel atıklarda, tehlikeli atıklarda olduğundan çok daha düĢüktür (sırasıyla 22 -25 Euro/tona kıyasla 130 Euro/ton). Bu sebeple, RDF tesisleri, atık kabulünden önemli miktarda gelir elde etmektedirler. Ancak RDF tesislerinin, tehlikeli atık yakma tesisleri ve çimento tesislerine belirli bir meblağ ödemeleri gerekmektedir. Yakma atık bertaraf bedelleri, atık türü ve kalorifik değere göre farklılık göstermektedir. Sıvı atıklar ve düĢük kalorifik değer için, atık bertaraf bedelleri daha yüksektir. Katı atıklar için; atık bertaraf bedelleri, 200 – 300 Euro/ton aralığındadır. Bu değer, 500 Euro/tonu bulabilmektedir. Ancak atıkların kalorifik değeri arttıkça, yakma ve beraber yakma tesisleri de genellikle atık bertaraf bedellerini düĢürmektedirler. Mevcut durum tahminlerine göre, RDF tesisleri, üretilen her bir ton RDF miktarından yaklaĢık 53 Euro kar etmektedirler. Bu tesisler, yüksek kalorifik değere sahip yakıtlarını satabildikleri sürece, karlı olmaya devam edeceklerdir. Olası ön iĢleme iĢlemleri, iĢlenen atıkların özellikleri ve son kullanıcının (yakma tesisleri) talep ettiği kalite Ģartnamelerine göre farklılık göstermektedir. Özel yakma veya beraber yakma tesislerinin, yakma sistemlerine veya ürün kalite kriterlerine göre SRF/RDF ile ilgili Ģartnameleri bulunabilmektedir. Dolayısıyla, farklı son kullanıcılara iliĢkin ihtiyaçların karĢılanabilmesi için, yakma tesislerinden bağımsız olarak iĢleyen SRF/RDF üretiminde, farklı iĢlemlere gereksinim duyulabilir56. Bu durum, ön iĢleme tesisleri ile ilgili yatırım maliyetlerine yansıyabilmektedir. Bütçesel etkiler: SRF/RDF tesisleri ve atık yakma/beraber yakma tesislerinin mülkiyetinin özel Ģahıslara ait olacağı öngörüldüğünden, mevcut ekonomik analizlerde önemli bütçesel etkiler öngörmek mümkün olmamıĢtır. Tek bütçesel etkinin, hükümetin; SRF maliyetlerini düĢürmek için, elektrik fiyatlarını sübvanse etmeye baĢlaması durumunda oluĢacağı öngörülmüĢtür. Çevresel etkiler: Bu politika alanı ile ilgili baĢlıca çevresel etkilerden birisi, SRF/RDF ile bu yakıtların iĢlenmesi sonucu oluĢan kalıntıların taĢınması ile ilgilidir. Ayrı SRF tesislerinden taĢınması gereken iki madde; üretilen SRF ve SRF tesisinde gerçekleĢtirilen iĢlemlerden kaynaklanan kalıntılardır. Çevre üzerindeki etkilerin tespit edilebilmesi için ülke genelinde gerçekleĢtirilen SRF tesislerine iliĢkin hesaplamalar sonucunda, bu tesislerden 208 ton/yıl CO, 45 ton/yıl uçucu organik bileĢikler, 358 ton/yıl NOx ve 27 ton/yıl SOx emisyon yayılacağı tespit edilmiĢtir. Bununla birlikte, yayılan 11 ton/yıl PM10 emisyonu nedeniyle gerçekleĢen erken ölüm/yıl oranı 5 olarak hesaplanmıĢtır. Dahası; salınan 26.283 ton/yıl miktarındaki karbon dioksitin etkilerinin dengelenebilmesi için 4.381 hektarlık bir ormanlık alanın oluĢturulması gerekmektedir. 56 Avrupa Çevre Enstitüsünün BakıĢ Açısıyla VITO ve BIO ve IVM, atık arıtma faaliyetleri ile ilgili IPPC Direktifi‟nin kapsamına iliĢkin bir gözden geçirme ve olası bir geniĢletme çalıĢması için veri toplama ve etki değerlendirmesi Bilgi Formu E2 – Yanıcı atıkların beraber yakma için ön iĢleme tabi tutulması, 2007 (VITO and BIO with Institute for European Environmental Perspective and IVM, Data gathering and impact assessment for a review and possible widening of the scope of the IPPC Directive in relation to waste treatment activities Fact sheet E2 – Pre-treatment of combustible waste for co-incineration, 2007) REC Türkiye – 2012 Sayfa: 69 Sosyal etkiler: Sosyal açıdan, bu seçenek ile iliĢkilendirilebilecek herhangi bir olumsuz etki tespit edilememiĢtir. 5.3.3. Seçenek 3.2. Tesisler Tarafından Hazırlanması Seçeneğin tanımı: Kendi bünyelerinde yakıt hazırlama ünitesi bulunan atık yakma tesisleri oldukça yaygındır. Bu alternatif, SRF/RDF atık yakma veya beraber yakma tesisleri tarafından hazırlandığı durumları yansıtmaktadır. Bu durumda, yalnızca atık üreticisinin, yakma tesislerine bir meblağ ödemesi söz konusudur. Tehlikeli ve tehlikesiz atık yakma tesislerinin, sırasıyla ayrı RDF ve SRF üniteleriyle donatılması öngörülmektedir. Ayrıca, baĢlıca amaç atık bertarafı olmadığından, beraber yakma tesislerinin, evsel ve sanayi atıkların sadece yanıcı kısmını kabul edeceği tahmin edilmektedir. Bu durum; ekipman, kalıntı bertarafı gereklilikleri ve kapasiteyi de etkilemektedir. Diğer bir yandan, bünyelerinde SRF üniteleri bulunan atık yakma tesisleri, karıĢık fraksiyonları da kabul edebileceklerdir. Ayrı tesislerin söz konusu olduğu durumlarda olduğu gibi, gerek yakma gerekse de beraber yakma tesislerinin geri kazanılabilir kısımları ayrıĢtırmaları ve bunları lisanslı geri kazanım tesislerine satmaları beklenmektedir. Burada, ön iĢleme ünitelerinin, yakma ve beraber yakma tesislerinin sahaları içerisine kurulmaları sebebiyle, SRF/RDF tesisleri sayısı, yakma tesisleri ve beraber yakma tesislerinin sayısına eĢit olacaktır. Bu konfigürasyonda, kapasite gereksinimi yakma ve beraber yakma tesislerinin sayısına göre belirlenecektir. Politika Alanı 1‟de belirlenen evsel atık yakma tesislerinin toplam sayısı, evsel atıklar için 27; tehlikeli atıklar için ise 5 olarak belirlenmiĢtir. Lisanslı çimento tesislerinden elde edilen bilgiye göre, beraber yakma tesislerinin sayısı 24 olarak kaydedilmiĢtir. Yakıt olarak evsel atık kabul etmeyi isteyecek çimento fabrikalarının sayısının, tehlikeli atık yakma lisansına sahip çimento fabrikalarının sayısına eĢdeğer olduğu varsayılmaktadır. Bu nedenle, tesislerin toplam sayısı, evsel atıklar için 41‟i, tehlikeli atıklar için ise 29‟u bulmaktadır. Bunun sonucunda, SRF ve RDF tesislerinin kapasiteleri, 200.000 ton/yıl (kombine SRF/beraber yakma tesisleri için 132.000 ton/yıl) ve 9.500 ton/yıl (hurda lastikler dâhil olmak üzere) olacaktır. Ekonomik etkiler: Atık yakma tesisleri bünyesinde kurulu olan (kapasitesi 25 t/sa olan) kombine SRF tesisleri tarafından üretilmekte olan SRF maliyeti 10 Euro/ton SRF‟dir. 20 yıllık bir yatırım süresi için net bugünkü değer (NPV), -9,9 milyon Euro olarak tespit edilmiĢtir. SRF tesislerinin, çimento fabrikaları ile kombine edilmesi durumunda, SRF üretim maliyeti 7,2 Euro/tona düĢmekte ve net bugünkü değer (NPV) - 7,1 milyon Euro‟ya yükselmektedir. Kombine SRF/beraber yakma tesislerinin sadece yanabilir atıkları kabul edeceği varsayılmaktadır ki bu, atık üreticilerinin, yanabilir fraksiyonu elde etmek için, atıkları kaynağında ayrıĢtırma yöntemini uygulamalı veya madde geri kazanım tesislerinden yararlanmaları gerektiği anlamına gelmektedir. Bu durumunda, atık üreticileri için ek maliyet yaratabileceği düĢünülürse, SRF/beraber yakma tesislerinin atık bertaraf bedellerinin, %25 oranına kadar düĢeceği tahmin edilmektedir. Ancak bu durum, tesisin karını düĢürmekte olup, atık üreticilerini atıklarını kombine bir tesise göndermeye teĢvik edecektir. SRF/beraber yakma tesislerinin kapasitesindeki azalma, çimento tesislerinin sadece yanıcı atıkları kabul edeceği varsayımına dayanmaktadır. Bu koĢul, ekipman ve kalıntı bertarafı maliyetinin düĢük olmasına neden olmaktadır. Bu konfigürasyonda, kurutucu gibi bazı ekipmanlara artık ihtiyaç duyulmamaktadır. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 70 Ayrıca tesise giren atık türlerinin kontrolü, kalıntı üretimi miktarında ve buna paralel olarak da bertaraf maliyetlerinde azalma ile sonuçlanmaktadır. Bertaraf maliyetleri, en önemli iĢletim maliyetlerinden birisidir. Bu sebeple, kalıntı bertarafı maliyetlerindeki düĢüĢ, SRF maliyetlerinde de önemli bir iyileĢme sağlamaktadır. Ayrı SRF tesislerinde olduğu gibi, atık üreticileri için atık bertaraf bedellerinin diğer bertaraf seçeneklerine benzer düzeyde tutulması gerekmektedir. Atık yakma tesisleri, atıkları yaklaĢık 44 Euro/ton karĢılığında kabul etmektedir. Yakma tesislerinin; SRF tesisleri için, atık bertaraf bedellerini düĢürmeleri gerekecektir. Bu atık bertaraf bedelinden elde edilen toplam karı azaltmakta olmasına karĢın, yakma tesisinin besleme kalitesini kalorifik değer açısından arttırmaktadır. Daha düĢük atık bertaraf bedeli ödeyecek olmaları sebebiyle, bu strateji; atık üreticileri için, atıklarını yakma tesislerine göndermeleri açısından teĢvik edici bir etken olabilecektir. Bu nedenle, atık üreticilerinin yeni yakma stratejisine katılmaya isteklilikleri açısından, bu seçenek avantaj sağlamaktadır. Kapasiteleri 9,500 ton/yıl olan kombine RDF tesisleri de ekonomik olarak analiz edilmiĢtir. Ancak kapasitelerinin çok düĢük olması sebebiyle, kombine RDF tesislerinin kurulması seçeneğinin uygulanabilir bir seçenek olduğu değerlendirilmektedir. Bu tesislerin saatlik kapasiteleri ise, 1,1 t/sa‟ya eĢdeğerdir. Bu atıkların bir kısmı katı formda ve bir kısmı ise sıvı haldedir. Bu durum, bu tesislerin kapasitelerini daha da düĢürmektedir. Bu koĢullar altında, ekipmanların bazıları istenilen kapasitelerde kullanılamayacaktır. DüĢük kapasite kısıtlamaları ile ilgili hususların, iki yaklaĢım ile üstesinden gelinebilmesi mümkündür. Bunlardan ilki, tesis sayılarının azaltılması ile ilgilidir. Bir önceki seçenekte olduğu gibi, beĢ kombine RDF tesisinin kurulacağı varsayımı, öncekindekine benzer bir değerlendirmenin önünü açacaktır. Ancak bu durumda, yakma tesislerinin, tehlikeli atıkları bertaraf için herhangi bir meblağ ödemeleri gerekmeyecektir ki bu da iĢletim maliyetlerinin önemli ölçüde azalması anlamına gelmektedir. Bu husus; kombine RDF tesisleri açısından önemli sayılabilecek teĢvik edici bir unsurdur. Ancak bu durum, beraber yakma tesisleriyle birlikte kombine RDF tesislerinin kurulması durumu için geçerli değildir. Çimento fabrikalarının tehlikeli atık düzenli depolama sahaları bulunmamaktadır. Bu nedenle de, çimento fabrikalarının, kalıntı bertarafı için yinede bir meblağ ödemeleri gerekmektedir. Kapasite sorunlarının üstesinden gelinebilmesi için benimsenebilecek olan ikinci yaklaĢım ise, toplu Ģekilde çalıĢacak, daha yüksek kapasiteye sahip RDF tesislerinin kurulması ile ilgili olabilir. Yakma/beraber yakma tesislerinin geçici depolama ruhsatı almaları düĢünülebilir. Bu durumda, tesisler; atığı bir süre depolamayı ve RDF ünitelerini ancak toplanan atık miktarı istenilen seviyeye ulaĢtığında çalıĢtırmayı tercih edebileceklerdir. Bu alternatifte önem teĢkil eden husus, yönetmeliklerde izin verilen geçici depolama süresi dolmadan, yeterli miktarlarda atık toplayabilmektedir. Bütçesel etkiler: SRF/RDF tesisleri ve atık yakma/beraber yakma tesislerinin mülkiyetinin özel Ģahıslara ait olacağı öngörüldüğünden, mevcut ekonomik analizde önemli bütçesel etkiler öngörülememiĢtir. Tek bütçesel etkinin, hükümetin; SRF maliyetlerini düĢürmek için, elektrik fiyatlarını sübvanse etmeye baĢlaması durumunda oluĢacağı öngörülmüĢtür. Çevresel etkiler: Çevre üzerindeki etkilerin tespit edilebilmesi için ülke genelinde gerçekleĢtirilen kombine SRF/RDF tesislerine iliĢkin hesaplamalar sonucunda, bu tesislerden 45 ton/yıl CO, 10 ton/yıl VOC, 77 ton/yıl NOx ve 6 ton/yıl SOx, emisyon yayılacağı tespit edilmiĢtir. Bununla birlikte, yayılan 2,4 ton/yıl PM10 emisyonu REC Türkiye – 2012 Sayfa: 71 nedeniyle gerçekleĢen erken ölüm/yıl oranı 1 olarak hesaplanmıĢtır. Ġklim değiĢikliği nedeniyle, salınan 5628 ton/yıl miktarındaki karbon dioksitin etkilerinin dengelenebilmesi için 938 hektarlık bir ormanlık alanın oluĢturulması gerekmektedir. Sosyal etkiler: Sosyal açıdan, bu seçenek ile iliĢkilendirilebilecek herhangi bir olumsuz etki tespit edilememiĢtir. 5.3.4. Politika Alanı ile İlgili Etkilerin Özeti Tesis gereksinimleri için ekipmanların ayarlanması suretiyle SRF/RDF hazırlanması, ayrı SDF/RDF tesisleri kurulmasına kıyasla daha avantajlı görünmektedir. Bu durum; harici bir SRF/RDF tesisinden talep gelmesi durumunda, özel SRF/RDF tesislere daha pahalıya mal olacağından; özellikle beraber yakma tesisleri için ekonomik fayda oluĢturacaktır. Dahası, yalnızca gereken iĢlem ünitelerinin kurulmasından dolayı yatırım maliyetleri de daha düĢük olacaktır. Daha önce de ifade edildiği üzere, ayrı ön iĢleme tesislerinin, farklı son kullanıcıların taleplerini karĢılamak için çeĢitli prosesler kullanması gerekecektir. Bu nedenle, yakma sahasında SRF/RDF ünitelerinin kurulması durumunda, yalnızca yerinde yakma taleplerini hedefleyen daha basit sistemlere sahip olması beklenmektedir. Bu politika alanı kapsamında değerlendirilen her bir seçenek için, SRF tesislerine iliĢkin ekonomik analizler sonucunda elde edilen temel bulgular, Tablo 8‟de özetlenmektedir. Tablo 8 - Politika Alanı 3 Seçeneklerinin Ekonomik Etkilerinin Karşılaştırılması Ayrı tesisler Kombine tesisler Beraber yakma Atık yakma SRF üretimi Kapasite (ton/yıl) SRF üretimi (ton/yıl) Net SRF maliyeti (Euro/atık ton) Net SRF maliyeti (Euro/ton SRF) 275.000 101.250 7,13 22,0 – 25,0 Toplam – ülke geneli (Euro/yıl) 133.400.000 145.200 220.000 83.250 81.000 4,12 3,73 7,19 10,12 36.500.000 (14.360.000+22.130.000) RDF üretimi Kapasite (ton/yıl) RDF üretimi (ton/yıl) Net RDF maliyeti (Euro/ton RDF) Gelirler (Euro/ton RDF) Net RDF gelirleri (Euro/ton RDF) Toplam – ülke geneli (Euro/yıl) 55.000 46.150 61,02 114,19 53,18 15.410.000 NA *Kaynak: REC Türkiye tahminleri, 2012 Kombine tesislerin net maliyeti, ayrı tesislere kıyasla (iĢlenen hem bir ton atık miktarı ve üretilen her bir ton SRF açısından) daha düĢük olacaktır. Ekonomik etkiler açısından değerlendirildiğinde, bu iki seçenek arasındaki maliyet farklılıklarına sebep olan maliyet kalemleri aĢağıdaki gibidir: Kombine tesisler için arazi zaten mevcuttur. Kombine tesislerin hizmet ve saha hazırlık maliyeti daha düĢüktür Kombine tesislerde dağıtım ve satıĢ maliyeti söz konusu değildir. SRF/RDF iĢleme ünitesinden yakma tesisine SRF/RDF taĢıma ihtiyacı bulunmamaktadır. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 72 Net maliyetler açısından değerlendirildiğinde, en iyi sonuçların SRF/beraber yakma tesisleri ile elde edilebileceği tespit edilmiĢtir. Temelde, bu durumun, yalnızca yanabilir fraksiyonun kabul edilmesi sonucunda oluĢtuğunu söylemek mümkündür. Bu strateji, özellikle kalıntılarla ilgili bertaraf ve taĢıma maliyetlerini de düĢürmektedir. Kombine SRF sistemleri kurma hususunda gönüllü olan yakma tesisleri de aynı stratejiyi uygulayabilmektedir. Kombine tesislere iliĢkin net bugünkü değer (NPV) hesaplamalarından elde edilen rakam, negatif bir değerdir ki bu da ekonomik bir kayıp olduğunu göstermektedir. Ancak kombine tesislerin SRF fiyatları ve maliyetleri karĢılaĢtırıldığında, kombine tesisler kurmanın, yakma ve beraber yakma tesisleri için SRF maliyetlerini azaltacağı gözlenmiĢtir. Kombine tesislerin söz konusu olduğu durumlarda, SRF net maliyeti, yakma ve beraber yakma tesisleri için sırasıyla 7,2 Euro/ton ve 10,1 Euro/tondur. Ancak, SRF ayrı tesislerden elde edilmektedir. Bu durumda; SRF maliyeti 22-25 Euro/ton civarında olacaktır. Yakma tesislerinin, kendi sahaları bünyelerinde SRF üniteleri kurmaları durumunda; bu değeri en azından yarıya indirebilmek mümkün olacaktır. SRF tesislerinin, yalnızca yanabilir atık fraksiyonlarını kabul ettikleri durumda, bu maliyeti daha da azaltılabilmek mümkündür. Çevresel etkiler açısından karĢılaĢtırıldığında, kombine tesislerden kaynaklanacak olan emisyon miktarının; ayrı tesislere kıyasla çok daha düĢük olduğu tespit edilmiĢtir. Bu durumun temel sebebi, SRF‟in tesislerden yakma tesislerine taĢınması ihtiyacının ortadan kalkmasıdır. Kombine tesislerde, taĢıma emisyonları neredeyse on beĢ kat azaltılabilmektedir (Bu karĢılaĢtırmayla ilgili diğer detaylar, Ek 7‟de ele alınmıĢtır). Bu durum, ayrı SRF tesisleri yerine; kombine SRF tesislerinin kurulması için bir baĢka teĢvik sebebidir. Tablo 9 - Politika Alanı 3 Seçeneklerinin Çevresel Etkilerinin Karşılaştırılması İklim Değişikliği (ton/yıl) Hava Kirliliği (ton/yıl) CO2 emisyonlarının dengelenebilmesi için gerekli olan ormanlık alan (ha/yıl) PM10 kaynaklı premature ölümler/yıl CO VOC NOx SOx PM10 CO2 Seçenek 1 208,01 44,71 357,70 26,83 11,28 26.283 4.381 5 Seçenek 2 44,54 9,58 76,60 5,75 2,41 5.628 938 1 *Kaynak: REC Türkiye tahminleri, 2012 5.4. Politika Alanı 4: Denetim ve Yaptırım 5.4.1. Politika Alanının Tanımı Bu politika alanı, AYD‟nin uygulanması ile ilgili denetim ve yaptırım gereksinimlerine iliĢkin alternatifleri analiz edecektir. Direktif‟in uygulanması yetkili makamların tesisleri düzenli ve belirli aralıklarla denetlemeleri gerektiği anlamına gelmektedir. Her ne kadar Direktif Türkiye‟de 2010 yılında uyumlaĢtırılmıĢ olsa dahi, uygulama aĢamasında denetim ve yaptırım süreçlerine iliĢkin bazı aksaklıklar ve zorluklarla (yöntem, sıklık vs) karĢılaĢılmıĢtır. Bu bağlamda; aĢağıdaki kısımda belirtilen ve çalıĢmanın geri kalanı ile ilgili denetim ve yaptırım alternatifleri üzerinde durulacaktır: REC Türkiye – 2012 Sayfa: 73 Seçenek 4.1 – Devlet Güdümlü Yaptırımlar Seçenek 4.2 – Üçüncü Ģahıslar tarafından yapılan denetimler ve diğer yaptırım yöntemleri 5.4.2. Seçenek 4.1. Devlet Güdümlü Yaptırımlar Seçeneğin tanımı: Bu politika seçeneğinde Direktif ile belirlenen tüm yaptırım görevlerinin düzenlenmesi ve gerçekleĢtirilmesi sorumluluğu ÇġB‟ye aittir. Bakanlığın herhangi bir özel veya yarı özel kurumu; yaptırım gereksinimleri ile ilgili bazı görevleri üstlenmek üzere tayin etmesi söz konusu değildir. Bu bağlamda, ÇġB, Direktif ile düzenlenen amaç ve hedeflerin yerinde yapılacak kontroller ve daha sık aralıklarla yapılacak olan denetimler ile gerçekleĢtirilebilmesi için güçlü bir kamu denetim ve yaptırım kuruluĢu kurmayı tercih edebilir. Burada bahse konu kuruluĢ uzmanlaĢmıĢ bir Ajans Ģeklinde olabilir veya gerekli kapasite iyileĢtirmeleri ile denetim yükümlülükleri ÇġB Ġl Müdürlükleri‟ne tahsis edilebilir (Denetim sorumluluklarımı üstlenebilecek farklı kuruluĢlar için bkz. Ek - 9). Ekonomik etkiler: Ekonomik açıdan değerlendirildiğinde, yaptırım mekanizmalarına iliĢkin bazı maliyetlerin özel kayıt ve yıllık ücret yolu ile yakma tesislerine aktarılması (ve en nihayetinde ise atık üreticilerine) durumu dıĢında, bu seçeneğin çok ciddi olumsuz ekonomik etkileri bulunmamaktadır. Bütçesel etkiler: Bu seçeneğin kamu kaynakları üzerinde olumsuz etkileri bulunmaktadır. Yaptırım uygulamalarının geliĢtirilebilmesi ve uygulayabilmesi için hükümetin ek bir bütçe tahsis etmesi gerekecektir. UzmanlaĢmıĢ bir ajansın kurulması, hükümet açısından ihmal edilemeyecek bir maliyeti de beraberinde getirecektir. Buna alternatif bir seçenek olarak, böylesi bir ajansın kurulmaması durumda dahi, hükümetin il müdürlüklerindeki kapasitenin iyileĢtirilebilmesi için gerekli olan bazı yatırımlar yapması gerekecektir. Çevresel etkiler: Çevre açısından değerlendirildiğinde, bu seçeneğin olumsuz herhangi bir çevresel etkisinin bulunmadığı belirlenmiĢtir. Sosyal etkiler: Sosyal açıdan değerlendirildiğinde, bu seçeneğin olumsuz herhangi bir etkisinin bulunmadığı belirlenmiĢtir. 5.4.3. Seçenek 4.2. Üçüncü Şahıslar Tarafından Yapılan Denetimler ve Diğer Yaptırım Yöntemleri Seçeneğin tanımı: Bu seçenekte ÇġB daha farklı düzenleme yöntemleri geliĢtirebilir. ÇġB bazı yaptırım görevlerini üstlenmek üzere özel kuruluĢları veya belediyeleri57 yetkilendirebilir. Avrupa Atıktan Enerji Tesisleri Konfederasyonu (CEWEP) 2010 Ülke Raporlarlarına göre, denetimlerin gerçekleĢtirilmesi sorumluluğu il müdürlükleri yerine üçüncü Ģahıslara da tahsis edilebilir. Bunun yanı sıra; hükümet doğrudan cezai yaptırımlar yerine, bazı sübvansiyonlar ve tarife garantileri ile tesislerin etkin yönetimini destekleyebilir58. 57 58 DK, HU, IT, BE, DE NL, BE, FR, DK, FI, HU, IE, PT, SE, LT REC Türkiye – 2012 Sayfa: 74 Isı ve elektrik üretimi için tarife garantileri yakma tesisleri için uygulanan en yaygın teĢvik türüdür. Hükümet, uyguladığı bazı vergilendirme yöntemleri yolu ile de atık üreticilerini yönlendirilebilir. Örneğin daha yüksek düzenli depolama vergileri ile atıkların yakılması teĢviklendirilebilir (bkz. Bölüm 2.1.4, Grafik 11 - AB Üye Devletler Genelindeki Toplam Düzenli Depolama Bedelleri). Buna ek olarak, Avusturya, Belçika, Danimarka, Almanya, Ġtalya ve Hollanda gibi bazı AB Üye Devletleri‟nde düzenli depolama yasakları uygulanmaktadır. 2009/28/EC sayılı yenilenebilir kaynaklardan enerji kullanımının teĢviki hakkındaki Direktif‟e göre, Üye Devletlerin, 2020 yılına kadar yenilenebilir enerji kaynaklarından üretmeleri gereken enerji miktarı hedefleri yaklaĢık %20 oranındadır. Dolayısıyla, Üye Devletlerin bu hedefleri karĢılayabilmeleri için bazı ekonomik araçlar ve teĢvik planları tespit etmeleri gerekmektedir. AB Üye Devletlerinde atıktan enerji üretimine iliĢkin bazı teĢvikler bulunmaktadır. Avusturya‟da, biyojenik ham madde ve kalıntıları yakmaları ve fosil yakıtları biyojenik madde ve kalıntılarla ikame etmeleri için, yakma tesislerine, yatırım maliyetlerinin %25‟i tutarında bir teĢvik ödenmektedir. Finlandiya‟da hükümet, elektriğin yenilenebilir yakıtların yakılması yolu ile üretilmesine destek vermektedir. Macaristan‟da ise yenilenebilir olarak yakma iĢlemi ve RDF tesislerinden enerjiyi üretimini desteklemekte ve bu enerji için özel bir ücret uygulamaktadır. Hollanda‟da belirli koĢullarda atıktan üretilen enerji için tarife garantisi verilmektedir. BirleĢik Krallık‟ta ise, atıktan ısı ve elektrik formunda enerji üretimi is kamu desteği verilmektedir59. Ekonomik etkiler: Bu seçenek üçüncü Ģahıslar tarafından yansıtılacak olan denetleme maliyetlerini karĢılayacaklarından; bu seçenek tesislerin maruz kalacağı maliyetleri yükseltebilir. Bu seçeneğin tesislerin maruz kalacağı maliyetleri yükseltmesi muhtemeldir. Bunun sebebi tesislerin; üçüncü Ģahıslar tarafından yansıtılacak olan denetim maliyetlerini karĢılayacak olmalarıdır. Ancak, tarife garantileri veya diğer sübvansiyonlar sayesinde enerji üretiminden elde edilebilecek olan gelirlerin bu maliyetleri fazlasıyla karĢılayacağı öngörülmektedir. Bütçesel etkiler: Üçüncü Ģahıslar tarafından yapılan denetimlerin kamu bütçesi üzerinde olumlu etkileri bulunmaktadır. ÇġB yaptırım uygulamalarının geliĢtirilmesi ve uygulanması için bir bütçe tahsis etmekten kaçınacaktır. Ancak hükümet; bahse konu üçüncü Ģahısların; tesisleri, Ģeffaf ve rekabete dayalı olmayan bir Ģekilde denetlemelerini temin etmelidir. Buna ek olarak, bu seçenek, hükümetin, evsel atıkların tabi olduğu düzenli depolama vergileri aracılığıyla gelir elde etmesine olanak sağlayacaktır. Çevresel etkiler: Çevre açısından değerlendirildiğinde, bu seçeneğin olumsuz herhangi bir çevresel etkisinin bulunmadığı belirlenmiĢtir. Sosyal etkiler: Sosyal etkiler açısından değerlendirildiğinde, böylesi bir yönetmeliğin, ÇġB‟nin etkinliği ve adilliği aleyhinde yapılması muhtemel Ģikâyet ve eleĢtirileri asgariye indirebileceği öngörülmektedir. Bu durum, 59 Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlüğü, Ekonomik Araçların Kullanımı ve Atık Yönetimi Performansları, Nihai Rapor, 2012 (European Commission Directorate of General Environment, Use of Economic Instruments and Waste Management Performances, Final Report, 2012) REC Türkiye – 2012 Sayfa: 75 ÇġB‟nin, direktif‟in genel anlamda uygulanmasına iliĢkin etkinlik ve yeterliliğini temin etmek gibi, daha önemli ve öncelikli olan iĢlevlerine odaklanabilmesine olanak sağlayacaktır. 5.4.4. Politika Alanı ile ilgili Etkilerin Özeti Genel anlamda, üçüncü Ģahısların sorumluluğunda olacak olan iyi yönetilmiĢ – ancak aynı zamanda düzenlenmiĢ - bir gözetim mekanizmasının; müfettiĢ ve yaptırımları esas alacak olan devlet güdümlü bir denetim mekanizmasından daha maliyet etkin ve yetkin olacağı öngörülmektedir. Ġstihdam, gerekli donanımın temini ve müfettiĢlerin eğitimi yolu (Seçenek 4.1‟de öngörüldüğü Ģekilde) ile ÇġB bünyesinde etkin bir yaptırım kapasitesinin oluĢturulması, yıllık ve büyük olasılıkla da giderek artan bir bütçe gereksinimini de beraberinde getirecektir. Denetim görevlerinin ÇġB yerine üçüncü Ģahıslara tahsis edilmesi, Bakanlığın; Direktif ile öngörüldüğü üzere önemli paydaĢların gözetimi ile üçüncü Ģahısların tabi olacağı performans göstergelerinin geliĢtirilmesi ve gözlemlenmesi gibi daha esas ve birincil iĢlevlerine odaklanmasına olanak sağlayacaktır. Üçüncü Ģahıslar adına görev yapacak olan müfettiĢlerin, Bakanlık bünyesinde görev alması öngörülen müfettiĢlere kıyasla daha iyi sonuçlar almaları elbette ki taahhüt edilemez. Bu uygulamaların beraberinde getireceği maliyet ve faydalar, belirli durumlara göre farklılıklar gösterebilmektedir. Ancak, AYD açısından, devlet güdümlü denetimlere kıyasla denetim görevlerinin alternatif yaptırım uygulamaları ile gerçekleĢtirilmesinden elde edilecek net faydaların daha manidar olduğu tespit edilmiĢtir. Üçüncü Ģahıslar tarafından gerçekleĢtirilecek olan denetimler ile kamu ve özel sektör kurumları tarafından yapılacak olan denetim görevlerine iliĢkin maliyetler gibi, bazı maliyetlerin tekrarlanması durumunu asgariye indirebilmek mümkün olacaktır. Diğer bir yandan, denetimlerin üçüncü Ģahıslar tarafından gerçekleĢtirilmesi seçeneği, ikincil mevzuatın (örneğin bakanlık genelgesi) kesin ve açık bir Ģekilde hazırlanmasını gerektirecektir. Üçüncü Ģahısların haiz oldukları kamu yatırım gücü bulunmadığından veya önemsenemeyecek kadar yetersiz olduğundan, yaptırım uygulamaları için kapasitelerinin arttırılması gerekecektir. Yaptırım yöntemleri açısından değerlendirildiğinde ise, AB Üye Devletlerinin, tüm atık bertaraf yöntemlerine iliĢkin maliyetleri arttırarak atık hiyerarĢisi prensibini karĢılama ve ekonomik dengeyi yakma yöntemini destekleyecek Ģekilde kaydırma eğiliminde oldukları görülmektedir. Tarife garantileri, yenilenebilir enerji giriĢimcileri için önemli bir teĢvik çeĢididir. Dolayısıyla, gerek tesisleri genel atık yönetimi doğrultusunda etkin yönetiminin temin edilebilmesi gerekse de AB yenilenebilir enerji hedeflerinin karĢılanabilmesi için hükümetin; tesisleri, doğrudan cezai yaptırımlar yerine bazı sübvansiyon ve tarife garantileri aracılığıyla desteklemesi daha fizibl bir uygulamadır. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 76 6 Sonuç ve Önerilen Seçenekler 6.1. Başlıca Maliyet Kalemleri ve Faydalar AYD‟nin uygulanması ve ilgili bazı tamamlayıcı politikalar, olası katılımı sağlamanın yanı sıra, önemli faydaları da beraberinde getirecektir. - AYD‟nin uygulanması, Türkiye için oldukça olumlu çevresel faydaları da beraberinde getirecektir. Direktif‟in uygulanması kirlilik ve enerji israfı sorununu azaltacaktır. - Kapsamlı bir yakma stratejisi, atık hiyerarĢisi ilkesini ve gelecekteki geri kazanım, geri dönüĢüm ve düzenli depolama hedeflerinin karĢılanmasında destekleyici bir rol oynayacaktır. - Yeni tesislerin, yerleĢim yerleri ve sanayi bölgelerine yakın konumlarda konuĢlandırılmasının planlanması, gerek ısı ve elektriğin civardaki konut ve tesislere kolayca verilebilmesi; gerekse bölge sakinlerinin göstereceği sosyal tepkilerin belirli bir noktaya kadar önlenebilmesine olanak sağlayacaktır. - Atık yakma iĢleminden kaynaklanan kalıntıların mümkün olduğunca geri kazanımı, bu kalıntıların düzenli depolanması seneğini azaltacaktır. Bu durum; AB atık hiyerarĢisi ilkesine uyulması ve gelecekteki geri kazanım, geri dönüĢüm ve düzenli depolama hedeflerinin karĢılanmasına yardımcı olacaktır. - Kurulacak olan kombine atık ön iĢleme tesisleri, özellikle de kalıntıların taĢınması faaliyetlerinin çevre üzerindeki etkileri sebebiyle, bağımsız olan tesislere kıyasla çevre açısından çok daha avantajlıdır. - Direktif‟in uygun Ģekilde uygulanması, ihlal cezaları ve katılım sonrası karĢılaĢılabilecek itibar zedelenmesi riskini azaltacaktır. . Ancak, Direktif‟in uygulanması ile önerilen seçenek kombinasyonlarının kabul edilmesi durumunda, ilgili paydaĢlar, ekonomik açıdan bazı olumsuz etkilere maruz kalacaklardır. Önerilen seçeneklerin uygulanmasının, 2012 yılına kadar Türkiye‟ye maliyeti net olarak 215 milyon Euro‟dur. Buna karĢılık, 2012 ile 2021 yılı arasındaki toplam uygulama maliyeti ise 1,3 milyar Euro olarak tespit edilmiĢtir (bkz. Grafik 13). Her ne kadar kısa ve orta vadede, bu yaklaĢım, tesislere iliĢkin otorizasyon prosedürlerini kolaylaĢtıracak olsa dahi, uzun vadede faal kamu farkındalık inisiyatifleri ile yeni tesislerin yerleĢim yerlerine yakın konumlarda kurulmasının teĢvik edilmesi ekonomik ve çevresel etkiler açısından daha avantajlı olacaktır. Faklı seçenek kombinasyonlarına iliĢkin değerlendirmeler Grafik 14‟te verilmektedir. Grafikte de görüldüğü üzere, ekonomik açıdan en avantajlı olan seçenek çevresel açıdan da en avantajlı seçenektir. Benzer Ģekilde, bu durum tam tersi iliĢki için de geçerlidir. . REC Türkiye – 2012 Sayfa: 77 Grafik 13 - Farklı Seçenek Kombinasyonlarına İlişkin Genel Uygulama Maliyetleri 6.2. Grafik 14 - Farklı Seçenek Kombinasyonlarının Değerlendirilmesi Önerilen Seçenek(ler) Türkiye, yeni yakma stratejisini uygulamak için farklı seçenekler kullanabilir. Bu seçeneklerin genel maliyet ve faydalar ile bu maliyetlerin paydaĢlar arasında nasıl dağılacağı hususu üzerinde etkileri bulunmaktadır. Yapılan çalıĢma sonrasında, aĢağıda verilen seçeneklerin tercih edilmesi gerektiği tespit edilmiĢtir. 5. Bölüm‟de detaylandırılan her bir seçeneğe iliĢkin sonuçlara göre, ekonomik, bütçesel, çevresel ve sosyal açılardan, en olumlu etkiden en olumsuz etkiye iliĢkin nihai değerlendirmeleri içeren karĢılaĢtırmalı özet Tablo 10 ile verilmektedir. Önerilen seçeneklere iliĢkin baĢlıca sebepler aĢağıdaki Tablo 11 ile detaylı olarak gösterilmektedir. Tablo 10 - Etkilerin Özeti Seçenekler / Etkiler Ekonomik Bütçesel Çevresel Önerilen Seçenek Sosyal Politika Alanı 0: Düzenleme Tercihi Seçenek 0.0. Düzenleme Yapmama Seçenek 0.1. Düzenleme Yapma Politika Alanı 1: Yeni Tesislerin Konumları Seçenek 1.1. YerleĢim Alanlarının Ġçerisinde Seçenek 1.2. Sanayi Bölgelerinin Ġçerisinde (YerleĢim Alanlarına Uzak) Seçenek 1.3. YerleĢim Alanları ve Sanayi Bölgelerine Uzak Politika Alanı 2: Kalıntı Bertarafı Seçenek 2.1. Yeniden Kullanım/Geri DönüĢüm/Geri Kazanım Seçenek 2.2. Düzenli Depolama REC Türkiye – 2012 Sayfa: 78 Politika Alanı 3: Atıkların Ön ĠĢlemden Geçirilmesi Seçenek 3.1. Atık Ön ĠĢleme Tesisleri Tarafından Hazırlanması (Bağımsız Tesisler) Seçenek 3.2. Tesislerin Kendi Bünyelerinde Hazırlanan (Kombine Tesisler) Politika Alanı 4: Denetim ve Yaptırım Seçenek 4.1. Devlet Güdümlü Denetimler Seçenek 4.2. Üçüncü ġahıslar Tarafından Yapılan Denetimler ve Diğer Yaptırım Yöntemleri Değerlendirilen Etkilerin Özeti Bu raporda ele alınan 10 seçeneğe iliĢkin farklı ekonomik, bütçesel, çevresel ve sosyal etkilerin değerlendirilmesinden sonra, REC Türkiye tarafından yapılan öneriler aĢağıdaki gibidir: Tablo 11 - Önerilen Politika Seçenekleri ve Genel Tavsiyeler Politika Alanı 1: Yeni Tesislerin Konumları Seçenek 1.2. Sanayi Bölgelerinde (Yerleşim Alanlarına Uzak) Tanım Temel Etkiler Yerel halktan gelebilecek sosyal tepkinin önlenebilmesi için hükümet; yeni tesislerin sanayi bölgeleri içerisinde ve/veya yakınında kurulmalarını teĢvik etmelidir. Bu durum kısa ve orta vadede tesislere iliĢkin yetkilendirme prosedürlerini kolaylaĢtıracaktır. Uzun vadede ise hükümet, daha fazla ekonomik ve çevresel fayda sağlaması sebebiyle, aktif kamu farkındalık insiyatifleri ile yeni tesislerin yerleĢim yerlerine daha yakın konumlarda inĢa edilmelerini teĢvik etmeye baĢlamalıdır. Bu seçenek Almanya ve Fransa gibi ileri derecede sanayileĢmiĢ ülkelerde oldukça yaygındır. - Bu seçenek ile iliĢkili olan taĢıma maliyetlerinin, atık üreticileri için daha düĢük olduğu tespit edilmiĢtir. - TaĢıma ile ilgili etkilerin daha az olması ve ısı geri kazanımı sebebiyle; bu seçenek sağlık ve çevresel etkiler açısından Seçenek 1.3‟e kıyasla daha uygundur. REC Türkiye – 2012 DanıĢma süreci sonucunda, tesislerin yerleĢim alanlarına uzak alanlara inĢa edilmeleri durumunda sosyal tepkinin azalacağı tespit edilmiĢtir. Sanayi bölgelerine konumlandırılan tesisler karlı bir Ģekilde civardaki sanayilere ısı ve elektrik satabilmektedirler. Sayfa: 79 Politika Alanı 2: Kalıntı Bertarafı Seçenek 2.1. Yeniden Kullanım/Geri Dönüşüm/Geri Kazanım Tanım Temel Etkiler Hükümet, atık yakma iĢlemi sonucunda ortaya çıkacak olan kalıntıların tamamının düzenli depolama sahalarına boĢaltılması yerine yeniden kullanımı/geri dönüĢümü/geri kazanımını desteklemelidir. Atık hiyerarĢisi ilkesi ve gelecekteki geri kazanım, geri dönüĢüm ve düzenli depolama hedefleri esas alındığında hükümet; tesislerin, yakma kalıntılarını mümkün olduğunca geri kazanıma göndermelerini teĢvik etmelidir. Bunun sebebi, kalıntı yönetimine iliĢkin ekonomik, çevresel ve sosyal etkiler değerlendirildiğinde kalıntıların geri kazanımının düzenli depolamaya kıyasla daha avantajlı olmasıdır. - Her ne kadar düzenli depolama (Seçenek 2.2) seçeneği daha düĢük maliyetli bir seçenek olsa da, geri kazanım oranlarının artırılması tesisler açısından daha karlıdır. - Yeniden kullanıma iliĢkin toplumun farkındalığının artırılması ve bu husustaki daha sıkı çevresel standartlar ile toplumun geri dönüĢtürülmüĢ/geri kazanılmıĢ maddelerin kullanımına iliĢkin tepkileri azaltılabilir. Ġsveç ve Hollanda gibi bazı üye devletlerde kazanılan deneyimler kalıntıların yeniden kullanım oranlarının oldukça yüksek olabileceğini göstermiĢtir. Kalıntıların yakma tesislerinden geri kazanım tesislerine nakliye edilmesi gerekmediği için kombine geri kazanım tesislerinin taĢıma ile ilgili etkileri daha azdır. Atık hiyerarĢisine uyum ve kaynakların korunması gibi hususlar dâhil olmak üzere, kalıntıların geri kazanımının çevresel faydaları düzenli depolamaya kıyasla daha fazladır. Politika Alanı 3: Atıkların Ön ĠĢlemden Geçirilmesi Seçenek 3.2. Tesisler Tarafından (Kombine tesisler) Tanım Temel Etkiler Hükümet atık ön iĢleme birimlerinin yakma ve/veya beraber yakma tesislerinin bulunduğu yerlerde kurulmalarını desteklemelidir. Bunun sebebi, kombine tesislerin ayrı ayrı kurulmuĢ atık ön iĢlemeye yönelik tesislere göre daha avantajlı olmasıdır. REC Türkiye – 2012 Atık yakma tesislerinin kendi bünyelerinde yakıt hazırlama üniteleri bulundurmaları, AB üye devletlerinde oldukça yaygın bir uygulamadır. Kombine tesislere iliĢkin toplam net maliyetler ayrı ayrı kurulmuĢ olan tesislerinkine kıyasla daha düĢüktür ve uzun daha vadede karlıdır. Kombine tesislerdeki nispeten düĢük maliyetler Sayfa: 80 dağıtım, satıĢ, nakliye ve saha hazırlık maliyetlerinin daha düĢük olması ile açıklanabilir. - Kombine tesislerin beraberinde getirdiği çevresel fayda diğer seçeneğe kıyasla (ayrı ayrı kurulmuĢ tesisler) çok daha fazladır. Bunun en baĢlıca sebebi nakliye faaliyetlerinin çevre üzerindeki olumsuz etkisidir. Politika Alanı 4: Denetim ve Yaptırımlar Seçenek 4.2. Üçüncü Şahıslar Tarafından Yapılan Denetimler ve Diğer Yaptırım Yöntemleri Tanım Temel Etkiler Hükümet, sübvansiyon, tarife garantisi, satın alma garantisi, vergilendirme gibi piyasa tabanlı yaptırım yöntemlerini benimsemelidir. Örneğin düzenli depolama vergileri artırılarak atık yakma yöntemi teĢvik edilebilir. Üçüncü Ģahıslar tarafından yapılan denetimlerin hükümetin üstlendiği maliyetler açısından olumlu bütçesel etkileri bulunmaktadır. Denetim faaliyetlerinin üçüncü Ģahıslar tarafından yapılması durumunda, ÇġB‟nin kullanacağı kaynaklar, yeni yaptırım sistemlerinin kurulum ve iĢletim maliyetlerine kıyasla ciddi ölçüde azalacaktır. - Bu seçeneğin, ÇġB‟nin etkinliği ve adilliği ile ilgili yapılması muhtemel Ģikayet ve eleĢtirileri asgariye indireceği öngörülmektedir. - Bu görevlerin üçüncü Ģahıslara tahsis edilmesi durumunda tasarruf edilen ilgi ve kaynaklar, ÇġB‟nin bu kaynakları Direktif‟in genel anlamda etkin ve doğru Ģekilde uygulanmasını temin etmek gibi daha önemli ve birincil görevleri için kullanmasına olanak sağlayacağı öngörülmektedir. - Hükümet tesislerin daha etkin yönetimini sıkı yaptırımlar yerine sübvansiyonlar ve tarife garantileri ile destekleyebilir. Genel Tavsiyeler Tavsiyeler - Hükümet, düzenli depolama alternatif bertaraf yöntemlerini REC Türkiye – 2012 Temel Etkiler yerine teĢvik Atıkların depolama sahalarına gönderilmesi çevre üzerinde ciddi olumsuz etkiler Sayfa: 81 etmelidir (örneğin yakma, kompostlama vs.). - - doğurduğundan, Avrupa Komisyonu‟nun bu uygulamaya gösterdiği tepki giderek artmaktadır. - AB‟nin yenilenebilir enerji hususundaki bağlayıcı hedeflerinin karĢılanması açısından ele alındığında, düzenli depolamaya kıyasla yakma seçeneği; bir diğer deyiĢle “Atıktan Enerji Üretimi” çok daha etkin bir enerji üretim yöntemidir. - Toplumun düzenli depolamanın olumsuz etkileri konusundaki farkındalığının artırılması ile yakma gibi bertaraf yöntemlerine gösterilen tepkiler azaltılabilir. Hükümet yeni yakma stratejisini kapsayıcı bir yaklaĢım ile uygulamalıdır. Böylesi bir yaklaĢım atık hiyerarĢisi ilkesinin uygulanması ve gelecekteki geri kazanım, geri dönüĢüm ve düzenli depolama hedeflerine eriĢilmesine yardımcı olacaktır. - Hükümet, yeni yakma tesislerinin planlanması aĢamasının tamamında potansiyel beraber yakma tesislerinin kapasitelerini de değerlendirmelidir. - Aslında yakma nihai bir bertaraf yöntemi değildir. Toplam atık miktarının yaklaĢık %25‟i yakma iĢlemi sonrasında kalıntıya dönüĢmektedir. Dolayısıyla atıkların yakılması iĢlemi sonucunda oluĢan kalıntıların yönetimi kapsamlı bir Ģekilde gerçekleĢtirilmelidir. - Yakma iĢlemi için uygun olan atıkların elde edilmesi zor olabilir. Atık karıĢımlarından daha kaliteli yakıt üretilmesi dikkate alınması gereken bir diğer önemli ön yakma sürecidir. Yeni yakma tesislerinin durumu “Avrupa Komisyonu R1 Enerji Verimliliği Formülü Kılavuzu, 2011 (EC R1 Energy Efficiency Formula Guidance, 2011)” esas alınarak belirlenmelidir. - Yakma tesislerinin R1 olarak sınıflandırılması, Atık Çerçeve Direktifi‟nde hüküm altına alınan atık hiyerarĢisi sebebiyle bu tesisleri düzenli depolamanın üzerinde bir konuma taĢıyacaktır. - Yakma tesislerinin 'R1 statüsü' alabilmeleri için REC Türkiye – 2012 'R1 statüsü' yakma tesislerinin atığı yurt dıĢından daha kolay bir Ģekilde ithal etmelerine olanak sağlayacaktır. Sayfa: 82 daha fazla çaba sarf etmeleri gerekmektedir ki bu da daha etkin ve çevre dostu atık yakma süreçlerinin geliĢmesine yol açacaktır. - ÇġB‟nin teknik ve kurumsal kapasitesi genel atık yakma stratejisinin daha etkin yönetimine olanak sağlayacak Ģekilde iyileĢtirilmelidir. REC Türkiye – 2012 ÇġB‟nin teknik, mali ve personel kapasitesinin artırılmasının yanı sıra, Bakanlığın, farklı seviyelerdeki atık yakma süreçlerinden sorumlu olan tarafları etkin bir Ģekilde denetleyecek ve Direktif ile öngörülen amaç ve hedeflere uyulmasını temin edecek olan denetim ve yaptırım kapasitesinin de geliĢtirilmesi gerekmektedir. Sayfa: 83 7 Ekler Annex - 1. Sanayi Emisyonları Direktifi‟ne iliĢkin Genel Bilgi (2010/75/EU) Annex - 2. Genel Atık Yakma Süreci Annex - 3. Direktif Kapsamı DıĢındaki Atık Kategorileri ve Ġzin Gereksinimleri Annex - 4. Yeni Yakma Tesislerine iliĢkin Hesaplamalar Annex - 5. Politika Alanı 1 ile ilgili Ekonomik Etkilerin Belirlenmesi Annex - 6. Politika Alanı 2 ile ilgili Ekonomik Etkilerin Belirlenmesi Annex - 7. Politika Alanı 3 ile ilgili Ekonomik Etkilerin Belirlenmesi Annex - 8. Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkilerinin Belirlenmesi Annex - 9. AB Genelinde Ġzin ve Yaptırımlar Annex - 10. Diğer Politika Seçenekleri Annex - 11. DanıĢma Süreci Annex - 12. Türkiye‟deki Lisanslı Yakma ve Beraber Yakma Tesisleri Annex - 13. Yakma Kalıntılarının Geri Kazanım ve Yeniden Kullanımı ile ilgili Fırsatlar Annex - 14. AB ve Türkiye genelindeki Yakma Tesislerine ile ilgili Farklı Örnekler REC Türkiye – 2012 Sayfa: 84 Ek - 1. Endüstriyel Emisyonlar Direktifi’ne ilişkin Genel Bilgi60 (2010/75/EU) Endüstriyel Emisyonlar Direktifi (EED) 2010/75/EU; Uluslar Arası Bitki Koruma Konvansiyonu (IPPC) Direktifi 2008/1/EC ve sanayi emisyonları ile ilgili diğer altı direktifi tek bir direktifi ile düzenleyen bir direktiftir. Bu değiĢiklik özellikle de mevcut en iyi teknikler yolu ile olmak üzere ciddi değiĢiklikleri de beraberinde getirmektedir. YaklaĢık olarak 50.000 tesis Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol (IPPC) Direktifi‟ne tabidir. Bununla birlikte yeni uygulanacak olan faaliyetlerin Endüstriyel Emisyonları Direktifi kapsamına dâhil edilmesi ile birlikte bu tesis sayısında küçük bir artıĢ olacağı öngörülmektedir. Faaliyet Sektörleri Bu Direktif; Direktif‟in Ek I‟inde yer alan (enerji sanayileri, metallerin üretimi ve iĢlenmesi, mineral sanayi, kimya sanayi, atık yönetimi, hayvan yetiĢtiriciliği vs.); ciddi kirlilik potansiyeli bulunan sanayi faaliyetlerini kapsamaktadır. Bazı tesisler Direktif kapsamında özel hükümlere tabidir. Bu tesisler aĢağıdaki gibidir: Büyük yakma tesisleri (≥ 50 MW); Atık yakma veya beraber yakma tesisleri; Organik solventler kullanan bası tesis ve bu solventlerin kullanımını gerektiren bazı faaliyetler; Titanyum dioksit üreten tesisler. AraĢtırma faaliyetleri, geliĢim faaliyetleri veya yeni ürün ve süreçlerin test edilmesi süreçlerine iliĢkin faaliyetler bu Direktif‟in kapsamı dıĢındadır. Çevresel Gereksinimler Direktif‟in Ek I‟inde ele alınan faaliyetlerden birini gerçekleĢtiren herhangi bir sanayi tesisinin bazı temel yükümlülükleri karĢılaması gerekmektedir. Bunlar aĢağıdaki gibidir: kirliliğe karĢı önleyici tedbirlerin alınmıĢ olması; mevcut en iyi tekniklerin uygulanması; ciddi bir kirliliğe sebebiyet vermemesi; atığın mümkün olduğunca az kirliliğe sebebiyet verecek Ģekilde azaltılması, geri dönüĢtürülmesi veya bertaraf edilmesi; enerji verimliliğinin azami seviyede olması; kazaların önlenmiĢ olması ve bu kazaların sebebiyet vereceği etkilerin kısıtlı olması; faaliyetlerin tamamlanmasından sonra sahanın iyileĢtirilmesi. Mevcut en iyi tekniklerin uygulanması Çevrenin bir bütün olarak iyi Ģekilde korunabilmesi için, sanayi tesislerinin mevcut en iyi teknikleri kullanmaları gerekmektedir. Bu teknikler, ekonomik ve teknik açıdan uygulanabilir koĢullarda, ilgili sanayi kolunda uygulamaya olanak sağlayacak Ģekilde geliĢtirilmektedir. Avrupa Komisyonu‟nun, mevcut en iyi tekniklerin beraberinde getirdiği emisyon düzeylerini içeren mevcut en iyi tekniklere iliĢkin sonuçları benimsemesi gerekmektedir. 60 http://europa.eu/legislation_summaries/environment/air_pollution/ev0027_en.htm REC Türkiye – 2012 Sayfa: 85 İzin koşulları Ġzinler, iĢleticinin; temel yükümlülük ve çevresel kalite standartlarına uymalarını temin edecek gerekli tedbirleri içerecek Ģekilde olmalıdır. Bu tedbirlere içermesi gereken asgari koĢullar aĢağıdaki gibidir: kirletici maddelere iliĢkin emisyon limit değerleri; toprak, su ve havanın korunduğunu temin eden kurallar; atık izleme ve atik yönetimi önlemleri; emisyon ölçüm metodolojileri, sıklık ve değerlendirme sürecine iliĢkin gereksinimler; izleme sonuçlarının, en azından yılda bir kere, yetkili merciye tebliğ edileceği yükümlülüğü; toprak ve yer altı sularının korunması ve gözlemlenmesine iliĢkin gereksinimler; istisnai durumlara iliĢkin önlemler (sızıntlar, arızalar, anlık veya belirli kesintiler vs.); uzun mesafe veya sınır ötesi kirliliğin önlenmesi ile ilgili hükümler; emisyon limit değerlerine olan uyumluluğun değerlendirilmesi için gerekli koĢullar. Özel hükümler Büyük yakma tesisleri, atık yakma tesisleri, beraber yakma tesisleri, organik solventler kullanan tesisler ve titanyum dioksit üreten tesisler; özel hükümlere tabi olmalıdır. Direktif‟in Ek V‟inde hüküm altına alınan büyük ölçekli yakma tesislerin tabi olacakları emisyon limit değerleri genel olarak 2001/80/EC sayılı Direktif‟tekilere kıyasla daha sıkıdır. Mevcut tesislere belirli bir düzeyde esneklik (Ulusal GeçiĢ Planı, ömür boyu sınırlı imtiyaz) sağlayacak hükümlere yer verilmelidir. Özel hükümlere tabi olan diğer faaliyetler ile ilgili hükümler, mevcut direktifteki ile hemen hemen aynıdır. Çevresel Denetimler Üye Devletler, kapsam dâhilindeki tesisler için çevresel denetimlerin yapılmasını temin edecek bir sistem kurmalıdır. Tüm tesisler, çevresel denetim planı kapsamı dâhilinde olmalıdır. Plan, düzenli aralıklarla gözden geçirilmeli ve güncellenmelidir. Yetkili merci, denetim planlarına göre, farklı türdeki tesislere düzenlenecek olan saha ziyaretlerinin sıklığı da dâhil olmak üzere, rutin çevre denetimi için programlar düzenlemelidir. Ġki saha ziyareti arasındaki süre, bahse konu tesislere iliĢkin çevresel risklerin sistematik olarak değerlendirilmesi esas alınarak belirlenmelidir. Bu süre, en yüksek risk teĢkil eden tesisler için bir yılı, en düĢük riski teĢkil eden tesisler için ise üç yılı geçmemelidir. Yürürlükten Kalkan Direktifler 2010/75/EU sayılı Direktif aĢağıdaki direktifleri tam olarak ikame edecektir: 7 Ocak 2014 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesi koĢuluyla: o 78/176/EEC sayılı titanyum dioksit endüstrisinden kaynaklanan atıklar ile ilgili Direktif; o 82/883/EEC sayılı titanyum dioksit endüstrisinden kaynaklanan atıklara iliĢkin olarak çevrenin denetlenmesi ve izlenmesi ile ilgili Direktif; o 92/112/EEC sayılı titanyum dioksit endüstrisinden kaynaklanan atıkların azaltılması ile ilgili Direktif; o 1999/13/EC sayılı uçucu organik bileĢiklerden (VOCs) kaynaklanan emisyonların Sınırlandırılması ile ilgili Direktif; REC Türkiye – 2012 Sayfa: 86 o 2000/76/EC sayılı atıkların yakılması ile ilgili Direktif; o 2008/1/EC sayılı entegre kirliliğin önlenmesi ve kontrolü ile ilgili Direktif; 1 Ocak 2016 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesi koĢuluyla: o 2001/80/EC sayılı büyük yakma tesislerinden havaya salınan belirli kirleticileri içeren emisyonların sınırlandırılması ile ilgili Direktif. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 87 Ek - 2. Genel Atık Yakma Süreci Şekil 8 - Genel Atık Yakma Süreci *Kaynak: REC Türkiye REC Türkiye – 2012 Sayfa: 88 Ek - 3. Direktif Kapsamına Dâhil Olmayan Atık Kategorileri ve İzin Gereksinimleri Direktif Kapsamına Dâhil Olmayan Atık Kategorileri AĢağıda belirtilen atık kategorilerinin yakıldığı tesisler, Direktif kapsamına dâhil değildir: Tarım ve ormancılık kaynaklı bitkisel atıklar Isının geri kazanılması koĢulu ile gıda iĢleme sanayi kaynaklı bitkisel atıklar Üretim yerinde beraber yakıldığı ve ısının geri kazanılması koĢulu ile ham kâğıt hamuru ve kâğıt üretiminden kaynaklanan lifli bitkisel atıklar Tahta atıklar (inĢaat ve yıkım atıklarından kaynaklanan halojenli organik bileĢikler ya da ağır metal içeren tahta atıklar hariç) ġiĢe mantarı atıkları, Radyoaktif atıklar, 90/667/EEC sayılı Direktif ile düzenlenen hayvan kadavraları, Açık deniz petrol tesisleri tarafından, petrol ve gaz kaynaklarının aranmasından, iĢletilmesinden kaynaklanan ve tesis içinde yakılan atıklar. Buna ek olarak, atık yakma sürecinin iyileĢtirilmesi için araĢtırma, geliĢtirme ve test amacı ile kullanılan tesisler ile yılda 50 ton‟dan az atığın iĢlendiği tesisler Direktif kapsamına dâhil değildir. Ġzin Gereksinimleri Ġzinlerde bulunması gereken gereksinimler aĢağıdaki gibidir: tesislerde izin verilen atık sınıfları, atıkların teslim edilmesi ve kabulü, kullanılan termal dönüĢüm ekipmanları, gereksinim duyulan iĢletim koĢulları, azaltım tesisi, kalıntıların elleçlenmesi ve bertaraf edilmesi, emisyonların gözlemlenmesine iliĢkin gereksinimler, ve hava ve su ile ilgili emisyon limit değerleri REC Turkey – 2012 Page: 89 Ek - 4. Yeni Yakma Tesislerinin Sayılarına İlişkin Tahminler Yeni yakma tesislerinin sayısı, Türkiye‟deki atık dağılım verileri esas alınarak hesaplanmıĢtır (bkz. Tablo 12). Tabloya göre, Türkiye‟de “Karma Atıklar” “Toplam Evsel Atıklar”; “Kimyasal ve Tıbbi Atıklar” ise “Toplam Tehlikeli Atıklar” olarak değerlendirilmiĢtir. Tablo 12 - Türkiye’deki Toplam Atıkların Dağılımı (ton) KullanılmıĢ solventler Asidik, bazik yada tuz içeren atıklar KullanılmıĢ yağlar KullanılmıĢ kimyasal katalizörler Kimyasal hazırlama atıkları Kimyasal depozit ve kalıntılar Endüstriyel arıtma çamurları Tıbbi ve biyolojik atıklar Kimyasal ve tıbbi atıklar Metal atıkları Cam atıkları Kâğıt ve karton atıkları Kauçuk atıkları Plastik atıkları AhĢap atıkları Tekstil atıkları Geri Dönüştürülebilir atıklar Poliklorlu bifenil (PCB) içeren atıklar Hurdaya çıkmıĢ ekipmanlar (hurdaya çıkmıĢ araç, pil ve akümülatör atıkları hariç olmak üzere) Hurdaya çıkmıĢ araçlar Pil ve akümülatör atıkları Ekipman Gıda hazırlama ve üretiminden kaynaklanan hayvansal atıklar Hayvan kadavraları, idrar ve dıĢkıları Hayvansal ve bitkisel atıklar (Gıda hazırlama ve üretiminden kaynaklanan hayvansal atıklar ile Hayvan kadavraları, idrar ve dıĢkıları hariç olmak üzere) Hayvansal ve bitkisel atıklar Yakma iĢleminden kaynaklanan atıklar Topraklar Mineral atıkları (yakma iĢleminden kaynaklanan atıklar, kontamine toprak ve kirletilmiĢ tarama atıkları hariç olmak üzere) KatılaĢtırılmıĢ, stabilize vitrifiye edilmiĢ atıklar Mineral ve katılaştırılmış atıklar Arıtma çamurları (tarama atıkları hariç olmak üzere) Tarama atıkları Arıtma çamurları REC Turkey – 2012 10.546 6.304 14.054 238 509.750 768.154 383.706 49.961 1.742.713 1.586.941 281.077 1.046.263 171.136 405.008 137.308 389.835 4.017.568 6.137 2.256 1.556 3.879 13.828 121.036 84.256 467.428 672.720 27.009.015 1.176 5.837.027 0 32.847.218 15.985 0 15.985 Page: 90 Evsel ve benzeri atıklar Karma ve ayrıĢtırılmamıĢ maddeler AyrıĢtırma kalıntıları Karma atıklar TOPLAM 25.101.580 253.992 104.621 25.460.193 64.770.225 REC Türkiye tahminlerine göre, AB seviyeleri ile kıyaslandığında; Türkiye‟deki yakma potansiyeli, en azından Üye Devletlerde (evsel atıkların %20‟si ile tehlikeli atıkların %13‟ü) yakılan atık miktarı ortalamasına eĢit olması durumunda, Türkiye‟de yakma iĢlemi için uygun olan evsel atık miktarının yaklaĢık 6,4 milyon ton; tehlikeli atık miktarının ise yaklaĢık 250.000 ton civarında olacağı öngörülmektedir. Hesaplamalarda, yanabilir evsel atıklardaki sanayi kaynaklı atık miktarı ve yanabilir tehlikeli atıklardaki evsel atık miktarı da dikkate alınmıĢtır61. Buna ek olarak, yapılan hesaplamalarda, beraber yakma tesislerinin yakma potansiyeli, toplam yakma potansiyelinden çıkarılmıĢtır. Varsayımlar ve girdiler aĢağıdaki Tablo 13‟de verilmektedir. Tablo 13 - Yeni Tesislerin Tahmini Sayıları için Varsayımlar ve Girdiler Birim Kaynak 200.000 ton/yıl 62 Tehlikeli Atık Yakma Tesisinin Kapasitesi AB Evsel Atık Yakma iĢleminin Genel Atık ĠĢlenme Oranındaki Payı AB Tehlikeli Atık Yakma iĢleminin Genel Atık ĠĢlenme Oranındaki Payı AB‟deki Yakma Tesislerinin Toplam Kapasitesi 50.000 ton/yıl 63 60.000 kton 65 AB‟deki Beraber Yakma Tesislerinin Toplam Kapasitesi 13.000 kton 65 Evsel Atık Yakma Tesisinin Kapasitesi %20 64 %14 64 61 Evsel Atık Yakma Tesisine gelen atıkların oranı: %80 evsel, %20 sanayi Tehlikeli Atık Yakma Tesisine gelen atıkların oranı: %95 sanayi, %5 evsel 62 Avrupa Komisyonu Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü Direktifi Atık Yakma için Mevcut En Ġyi Teknikler Referans Dökümanı, 2006 63 Türkiye için Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması (EHCIP) Projesi, 2005 64 Eurostat Atık Ġstatistikleri Veritabanı, 2011 65 Atık yakma ve beraber yakmanın kontrol edilmesi için topluluk mevzuatının uygulanması ve muhtemel geliĢiminin değerlendirilmesi, Nihai Rapor, Ökopol GmbH, 2007 (Assessment of the application and possible development of the community legislation for the control of waste incineration and co-incineration, Final Report, Ökopol GmbH, 2007) REC Turkey – 2012 Page: 91 Yakma iĢlemi için uygun olan geri dönüĢtürülmemiĢ atıklar, evsel atık yakma tesisleri için potansiyel yakılabilir atık olarak değerlendirildiklerinden, hesaplamalara dâhil edilmiĢtir (bkz. Tablo 14). Tablo 14 - Türkiye’de Yakma İşlemi İçin Uygun Olan Geri Dönüştürülmemiş (ton) 1.046.263 Geri Dönüştürülmüş 1.039.757 Geri Dönüştürülmemiş 6.506 Kauçuk atıklar 171.136 168.550 2.586 Plastik atıklar 405.008 401.143 3.865 AhĢap atıklar 137.308 117.149 20.159 Tekstil atıklar 389.835 96.308 293.527 Toplam Geri Dönüştürülmemiş = 326.643 Toplam Kâğıt ve karton atıklar Son olarak, Türkiye‟de her birinin kapasitesi sırasıyla ortalama 200 ve 50 kton/yıl olan yaklaĢık 27 Evsel Atık Yakma Tesisi ve 5 Tehlikeli Atık Yakma Tesisi olacağı öngörülmektedir (bkz. Tablo 15). Tablo 15 - Yeni Tesislerin Tahmini Sayısı Birim Türkiye‟de yanabilir evsel ve benzer atık türü miktarı Türkiye‟de yakma tesisleri tarafından bertaraf edilebilecek olan yanabilir evsel ve benzer atık türü miktarı Türkiye‟de beraber yakma tesisleri tarafından bertaraf edilebilecek olan yanabilir evsel ve benzer atık türü miktarı Türkiye’deki Evsel Atık Yakma Tesislerinin Tahmini Sayısı Türkiye‟de yanabilir tehlikeli atık miktarı Türkiye‟de yakma tesisleri tarafından bertaraf edilebilecek olan yanabilir tehlikelir atık miktarı Türkiye‟de beraber yakma tesisleri tarafından bertaraf edilebilecek olan yanabilir tehlikelir atık miktarı Türkiye’deki Tehlikeli Atık Yakma Tesislerinin Tahmini Sayısı REC Turkey – 2012 6.365.048 ton 5.231.547 ton 1.133.502 ton 27 247.649 ton 203.547 44.102 ton ton 5 Page: 92 Ek - 5. Politika Alanı 1 ile ilgili Ekonomik Etkilerin Belirlenmesi Politika Alanı 1 kapsamında, gerek evsel atıklar gerekse tehlikeli atıkları için gerekli olan yeni atık yakma tesislerinin konumlarının beraberinde getireceği ekonomik, çevresel ve sosyal etkiler değerlendirilmiĢtir. Bu bölümde, ekonomik etkiler, maliyet ve gelirler açısından aĢağıdaki dört baĢlık altında analiz edilmiĢtir: Yatırım Maliyetleri ĠĢletimsel Maliyetler TaĢıma Maliyetleri Enerji Gelirleri Ek - 5.1. Taşıma Maliyetleri Atıkların kaynaklardan tesislere aktarılması, oldukça ciddi maliyetler doğurmaktadır. Yeni tesislerin, gerekli lojistik yatırımları gerçekleĢtirmeleri ve ilgili iĢletimsel maliyetleri (yakıt, çalıĢanlara dağıtılacak ücretler, kamyonların bakımı vs.) karĢılamaları gerekmektedir. Evsel atık yakma tesisleri ve tehlikeli atık yakma tesisleri ile ilgili taĢıma maliyetlerinin tespit edilmesi için yapılan hesaplamalarda dikkate alınan tüm varsayım ve girdiler Tablo 16‟da verilmektedir. Tablo 16 - Taşıma Maliyetlerinin Hesaplanması için Dikkate Alınan Varsayım ve Girdiler Varsayım ve girdiler Birim Evsel atık yakma tesisleri Değer Her bir evsel atık yakma tesisinin yıllık kapasitesi Evsel atık yakma tesislerinin sayısı Tesis işletim süresi Her bir evsel atık yakma tesisinin günlük kapasitesi Kamyon kapasitesi ton/yıl Not/Referans Tehlikeli atık yakma tesisleri Değer Not/Referans 200,000 Ek - 4 50,000 Ek - 4 27 Ek - 4 5 Ek - 4 gün/yıl 365 66 365 66 ton/iĢletim günü 548 Hesaplama 137 Hesaplama ton/kamyo n 15 Varsayım 15 Varsayım Evsel atıkların oranı %80 67 Tehlikeli atıkların oranı Gerekli olan toplam kamyon turu sayısı (evsel) Gerekli olan toplam kamyon turu sayısı (sanayi) %20 67 %5 68 %95 68 30 Hesaplama 1 Hesaplama 8 Hesaplama 9 Hesaplama 66 Avrupa Komisyonu Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü Direktifi Atık Yakma için Mevcut En Ġyi Teknikler Referans Dökümanı, 2006 67 Evsel Atıkların Termal Yöntemler Kullanılarak ĠĢlenmesi, Çevre ve Enerji Yönetimi ile ilgili Fransız KuruluĢu, 2002 68 Guido Wauters, Avrupa Birliği Özel Atıkları Güvenli Yakma ve Arıtma Birliği (EURITS), 2011(Guido Wauters, European Union for Responsible Incineration and Treatment of Special Waste (EURITS), 2011) REC Turkey – 2012 Page: 93 69 69 Kamyonun ortalama hızı Kamyonların günlük çalışma saati Euro km/h TL 2.47 12.12.2011 2.47 12.12.2011 Dizel yakıt maliyeti TL/lt 3.85 12.12.2011 3.85 12.12.2011 Dizel yakıt maliyeti Euro/lt 1.56 Hesaplama 1.56 Hesaplama 0.26 70 0.26 70 Yakıt tüketimi Şoförlere ödenecek olan brut ücret İşçilere ödenecek olan brut ücret Kamyonun maliyeti Kamyonun ömrü Bakım (Kamyon maliyetinin %15’i)69 Sigorta (Kamyon maliyetinin %1,6’sı)69 35 h 8 lt/km Euro/yıl*Ģ oför sayısı Euro/yıl*i Ģçi sayısı Euro/kam yon yıl Euro/yıl*k amyon sayısı Euro/ yıl*kamyo n sayısı 35 Varsayım 8 Varsayım 15,000 Varsayım 15,000 Varsayım 10,000 Varsayım 10,000 Varsayım 100,000 10 15,000 1,600 71 100,000 Varsayım Hesaplama Hesaplama 10 15,000 1,600 71 Varsayım Hesaplama Hesaplama Her bir seçeneğe iliĢkin toplam taĢıma maliyetleri, her tesis için ayrı ayrı olarak ve ülke geneli için hesaplanmıĢtır. Seçeneklere göre farklılık göstermediğinden, Ģehir içindeki güzergahlar, taĢıma mesafelerine dahil edilmemiĢtir. Mesafelerin, yalnızca atık aktarım istasyonlarından atık yakma tesislerine kadar olduğu varsayılmıĢtır. Gerek evsel atık yakma tesisleri, gerekse tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin maliyet kalemleri Tablo 17‟de verilmektedir. Tablo 17 - Toplam Taşıma Maliyetleri Evsel atık yakma tesisleri Birim İhtiyaç duyulan kamyon sayısı Günlük yakıt tüketimi Euro/gün Yerleşim alanları içerisinde Sanayi bölgelerinde Seçenek 1 4,0 405 Seçenek 2 6,0 673 Yerleşim alanları ve sanayi bölgeleri dışında Seçenek 3 21,0 2.310 Yıllık yakıt tüketimi Bakım (Kamyon maliyetinin %15’i) Sigorta (Kamyon maliyetinin %1,6’sı) Şoförlere ödenecek olan brüt ücret Euro/yıl 147.921 245.549 843.150 Euro/yıl 60.000 90.000 315.000 Euro/yıl 6.400 9.600 33.600 Euro/yıl 60.000 90.000 315.000 İşçilere ödenecek olan brüt ücret Kamyonun maliyeti (ömrü 10 yıl olan) Euro/yıl 40.000 60.000 210.000 Euro/yıl 40.000 60.000 210.000 69 Evsel Katı Atıkların Toplanması ve TaĢınması ve Tehlikeli Atıkların TaĢınması için Uygun Teknolojiler Raporu, DHV Consultants and R&R Bilimsel ve Teknik Hizmetler, Ankara, 2000 70 How to Clean up Your Fleet, Environmental Impact Assessment Toolkit, UNEP, 2008 71 MAN Resmi Web Sitesi, http://www.man.com.tr. EriĢildiği tarih: 27/03/2012 REC Turkey – 2012 Page: 94 TOPLAM (her bir tesis) ÜLKE GENELİ TOPLAMI (Tüm evsel atık yakma tesisleri) Euro/yıl 354.321 555.149 1.926.750 Euro/yıl 9.566.668 14.989.022 52.022.250 Tehlikeli atık yakma tesisleri Birim İhtiyaç duyulan kamyon sayısı Günlük yakıt tüketimi Euro/gün Yerleşim alanları içerisinde Sanayi bölgelerinde Seçenek 1 2,0 190 Seçenek 2 1,0 93 Yerleşm alanları ve sanayi bölgeleri dışında Seçenek 3 6,0 608 Yıllık yakıt tüketimi Bakım (Kamyon maliyetinin %15’i) Sigorta (Kamyon maliyetinin %1,6’sı) Şoförlere ödenecek olan brüt ücret Euro/yıl 69.523 34.022 221.882 Euro/yıl 30.000 15.000 90.000 Euro/yıl 3.200 1.600 9.600 Euro/yıl 30.000 15.000 90.000 İşçilere ödenecek olan brüt ücret Kamyonun maliyeti (ömrü 10 yıl olan) TOPLAM (Her bir tesis için) ÜLKE GENELİ TOPLAMI (Tüm tehlikeli atık yakma tesisleri) ÜLKE GENELİ TOPLAMI (evsel atık yakma tesisleri ve tehlikeli atık yakma tesisleri) Euro/yıl 20.000 10.000 60.000 Euro/yıl 20.000 10.000 60.000 Euro/yıl 172.723 85.622 531.482 Euro/yıl 863.614 428.109 2.657.408 Euro/yıl 10.430.283 15.417.131 54.679.658 Ek - 5.2. Yatırım Maliyetleri Kurulacak olan yeni evsel atık yakma tesislerine iliĢkin yatırım maliyetleri, Atık Yakma 72 hakkındaki EC IPPC BREF belgesinde yer alan evsel atık yakma tesisleri yatırım maliyetleri ile ilgili örnek hesaplama esas alınarak hesaplanmıĢtır. Buna karĢın, kurulacak olan yeni tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin yatırım maliyetleri ise; Türkiye için Tehlikeli Atıkların Yönetimi Sisteminin Tasarımı doktora tezinde73 elde edilen formül esas alınarak hesaplanmıĢtır. Evsel atık yakma tesisleri ve tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin yatırım maliyetlerinin hesaplanmasında kullanılan diğer varsayım ve girdiler Tablo 18‟de detaylandırılmıĢtır. 72 Avrupa Komisyonu Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü Direktifi En Ġyi Atık Yakma Teknikleri Referans Belgesi, s. 492, 2006 (European Commission, Integrated Pollution Prevention and Control Reference Document on the Best Available Techniques for Waste Incineration, p. 492, 2006) 73 Yılmaz Ö., Türkiye için Tehlikeli Atıkların Yönetimi Sisteminin Tasarımı Doktora Tezi, ODTU, s. 43, 2011 (Yılmaz Ö., Hazardous Waste Management System Design for Turkey, Ph.D. Thesis, METU, p. 43, 2011) REC Turkey – 2012 Page: 95 Tablo 18 - Yatırım Maliyetlerinin Hesaplanmasında Kullanılan Varsayım ve Girdiler Varsayım ve girdiler Evsel Atık Yakma Tesislerinin Yıllık Kapasitesi Tehlikeli Atık Yakma Tesislerinin Yıllık Kapasitesi Evsel Atık Yakma Tesislerinin Sayısı Tehlikeli Atık Yakma Tesislerinin Sayısı Geri ödeme süresi Değer Birim Not/Referans 200.000 ton/yıl Ek - 4 50.000 ton/yıl Ek - 4 27 Ek - 4 5 Ek - 4 17 Faiz oranı yıl %7 66 66 Her bir seçeneğe iliĢlin toplam yatırım maliyetleri her bir tesis için ayrı ayrı hesaplanmıĢ ve ülke özelinde 17 yıllık bir geri ödeme süresi için yıllık olarak geniĢletilmiĢtir. Gerek evsel atık yakma tesisleri gerekse de tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin maliyet kalemleri Tablo 19‟da detaylandırılmıĢtır. Tablo 19 - Toplam Yatırım Maliyetleri Evsel Atık Yakma Tesisleri Euro Atıkların elleçlenmesi, yakma, kazan ve elektrik üretimi tesisi Baca gazı arıtma Yapılar DıĢ kaplama ve çatı Isı dağıtım tesisleri (sermayenin % 6‟sı) TOPLAM (Her bir tesis için) ÜLKE GENELİ TOPLAMI (Tüm evsel atık yakma tesisleri) % Yapılar DıĢ kaplama ve çatı Isı dağıtım tesisleri (sermayenin % 6‟sı) REC Turkey – 2012 Sanayi bölgelerinde Seçenek 1 Seçenek 2 Yerleşim alanları ve sanayi bölgeleri dışında Seçenek 3 %67 81.689.750 81.689.750 81.689.750 %17 20.727.250 20.727.250 20.727.250 %14 17.069.500 17.069.500 17.069.500 %2 2.242.620 0 0 %6 7.315.500 7.315.500 0 %106 129.044.620 126.802.000 119.486.500 204.953.221 201.391.412 189.772.676 Euro/yıl Tehlikeli Atık Yakma Tesisleri Milyon Euro Atıkların elleçlenmesi, yakma, kazan ve elektrik üretimi tesisi Baca gazı arıtma Yerleşim alanları içerisinde % Yerleşim alanları içerisinde Sanayi bölgelerinde Seçenek 1 Seçenek 2 Yerleşm alanları ve sanayi bölgeleri dışında Seçenek 3 %67 88.807.616 88.807.616 88.807.616 %17 22.533.276 22.533.276 22.533.276 %14 %2 18.556.815 2.438.027 18.556.815 0 18.556.815 0 %6 7.952.921 7.952.921 0 Page: 96 TOPLAM (Her bir tesis için) ÜLKE GENELİ TOPLAMI (Tüm tehlikeli atık yakma tesisleri) ÜLKE GENELİ TOPLAMI (evsel atık yakma tesisleri ve tehlikeli atık yakma tesisleri) Ek - 5.3. %106 140.288.654 137.850.627 129.897.706 Euro/yıl 41.261.369 40.544.302 38.205.208 Euro/yıl 246.214.590 241.935.714 227.977.884 İşletim Maliyetleri Kurulacak olan yeni evsel atık yakma tesislerine iliĢkin iĢletim maliyetleri, atık yakma hakkındaki EC IPPC BREF belgesinde yer alan evsel atık yakma tesisleri iĢletim maliyetleri ile ilgili örnek hesaplama esas alınarak hesaplanmıĢtır. Buna karĢın, kurulacak olan yeni tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin iĢletim maliyetleri ise, Türkiye için Tehlikeli Atıkların Yönetimi Sisteminin Tasarımı doktora tezinde öngörülen orana (toplam yatırım maliyetinin %8‟i) göre hesaplanmıĢtır. Her seçenek ile ilgili gerek evsel atık yakma tesisleri gerekse de tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin maliyet kalemleri Tablo 20‟de detaylandırılmıĢtır. Tablo 20 - Toplam İşletim Maliyetleri Yerleşim alanları içerisinde Sanayi bölgelerinde % %25 %38 Seçenek 1 2.883.075 4.382.274 Seçenek 2 2.883.075 4.382.274 Yerleşim alanları ve sanayi bölgeleri dışında Seçenek 3 2.883.075 4.382.274 Kalıntı bertarafı %18 2.075.814 2.075.814 2.075.814 Diğer Isı dağıtım tesislerinin iĢletilmesi (sermayenin % 8‟i) TOPLAM (Her bir tesis için) TOPLAM(kamuoyunu n farkındalığının arttırılması faliyetleri de dahil olmak üzere) (Her bir tesis için) ÜLKE GENELİ TOPLAMI (Tüm evsel atık yakma tesisleri) %19 2.191.137 2.191.137 2.191.137 %8 922.584 922.584 0 %108 12.454.884 12.454.884 11.532.300 Euro/yıl 12.569.584 12.569.584 11.647.000 Euro/yıl 339.378.768 339.378.768 314.469.000 Evsel Atık Yakma Tesisleri ĠĢ gücü Bakım ĠĢ gücü % %25 Yerleşim alanları içerisinde Seçenek 1 2.650.974 Bakım %38 Kalıntı bertarafı %18 Tehlikeli Atık Yakma Tesisleri REC Turkey – 2012 Seçenek 2 2.650.974 Yerleşm alanları ve sanayi bölgeleri dışında Seçenek 3 2.650.974 4.029.480 4.029.480 4.029.480 1.908.701 1.908.701 1.908.701 Sanayi bölgelerinde Page: 97 Diğer Isı dağıtım tesislerinin iĢletilmesi (sermayenin % 8‟i) TOPLAM (Her bir tesis için) TOPLAM(kamuoyunu n farkındalığının arttırılması faliyetleri de dahil olmak üzere) (Her bir tesis için) ÜLKE GENELİ TOPLAMI (Tüm tehlikeli atık yakma tesisleri) ÜLKE GENELİ TOPLAMI (evsel atık yakma tesisleri ve tehlikeli atık yakma tesisleri) %19 2.014.740 2.014.740 2.014.740 %8 848.312 848.312 0 %108 11.452.206 11.452.206 10.603.894 Euro/yıl 11.566.906 11.566.906 10.718.594 Euro/yıl 57.834.530 57.834.530 53.592.972 Euro/yıl 397.213.298 397.213.298 368.061.972 Kamuoyu Farkındalık Faaliyetleri Kurulacak olan yeni tesislere iliĢkin iĢletim maliyetleri yıllık kamuoyu farkındalık faaliyetlerine iliĢkin maliyetleri de kapsamaktadır. Sosyal tepkileri önleyebilmek için, kurulacak olan yeni tesislerin, kamuoyu farkındalık faaliyetleri için de belirli bir bütçe ayırmaları gerekecektir. Kamuoyu farkındalık faaliyetlerine iliĢkin her bir maliyet kalemi Tablo 21‟de detaylandırılmıĢtır. Tablo 21 - Kamuoyu Farkındalık Faaliyetlerine ilişkin Maliyetler 12 Birim Oran 1000 6 3000 BroĢürler 20.000 0.2 Euro 4.000 Dosyalar 20.000 0.5 Euro 10.000 3 Dif.*6 1500 Euro/ay*10 BBs 27.000 36 500 Euro 18.000 Maliyet Kalemi Saha ziyaretleri Bilgilendirme toplantıları # Birim Euro/30 kiĢi Toplam maliyet 12.000 Euro/30kiĢi 18.000 Birim/yıl Yayınlar Reklamlar Ġlan panoları Yerel gazeteler Yerel televizyon reklamları Dergiler Ġnternet sitesi (10 yıl için) Ġnternet sitesi (Bakım) 12 500 Euro/ay 3 Dif.*12 500 Euro 18.000 1 5000/10 Euro 500 12 100 Euro/ay 6.000 1.200 114.700 ÜLKE GENELİ TOPLAMI (evsel atık yakma tesisleri ve tehlikeli atık yakma tesisleri) REC Turkey – 2012 3.670.400 Page: 98 Özel Maliyet Kalemleri Yatırım ve iĢletim maliyetlerinin yanı sıra, her bir seçeneğe iliĢkin özel maliyet kalemleri de hesaplanmıĢtır. Özel maliyet kalemlerinin hesaplanması, tüm seçeneklerdeki her bir tesise iliĢkin atık bertaraf bedellerinin tespit edilmesi için önem teĢkil etmektedir. Her seçenekle ilgili gerek evsel atık yakma tesisleri gerekse de tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin özel yatırım ve iĢletim maliyet kalemleri Tablo 22‟de detaylandırılmıĢtır. Tablo 22 - Özel Yatırım ve İşletim Maliyetleri Evsel Atık Yakma Tesisleri Birim Yerleşim alanları içerisinde Sanayi bölgelerinde Seçenek 1 Seçenek 2 Yerleşim alanları ve sanayi bölgeleri dışında Seçenek 3 Özel Yatırım Maliyetleri Euro/ton 72 70 66 Özel İşletim Maliyetleri Euro/ton 63 63 58 Toplam Özel Maliyetler Euro/ton 135 133 Yerleşim alanları içerisinde Sanayi bölgelerinde Seçenek 1 Seçenek 2 125 Yerleşim alanları ve sanayi bölgeleri dışında Seçenek 3 Tehlikeli Atık Yakma Tesisleri Birim Özel Yatırım Maliyetleri Euro/ton 287 282 266 Özel İşletim Maliyetleri Euro/ton 231 231 214 Toplam Özel Maliyetler Euro/ton 518 513 480 Atık Bertaraf Bedeli Atık bertaraf bedelleri arasındaki farklılıkların belirlenebilmesi için her bir seçeneğe ayrı bir sabit kar oranı tahsis edilmiĢtir. Bu kar değeri, tahmini atık bertaraf bedellerinin piyasa fiyatlarına benzetilmesi iĢe bulunmuĢtur. Atık yakma hakkındaki EC IPPC BREF belgesine göre, atık bertaraf bedelleri evsek atık yakma tesisleri için 20 ila 350 Euro/ton; tehlikeli atık yakma tesisleri için ise 50 ila 5000 Euro/ton arasında değiĢkenlik göstermektedir. Diğer bir yandan, daha güncel kaynaklara göre74,75 ise AB Üye Devletleri‟ndeki atık bertaraf bedelleri, evsel atıkların yakılması için 100 Euro/ton; tehlikeli atıkların yakılması için ise 300 Euro/ton civarındadır. Bu rakamlar, düzenli depolama yöntemine iliĢkin atık bertaraf bedelleri ve vergilerindeki artıĢ sebebiyle, atık yakma yöntemine iliĢkin atık bertaraf bedellerinin zaman içerisinde düĢtüğünü göstermektedir. Her seçenek ile ilgili gerek evsel atık yakma tesisleri gerekse de tehlikeli atık yakma tesisleri için hesaplanan atık bertaraf bedelleri Tablo 23‟da detaylandırılmıĢtır. 74 Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlüğü, Ekonomik Araçların Kullanımı ve Atık Yönetimi Performansları, Nihai Rapor, 2012 (European Commission Directorate of General Environment, Use of Economic Instruments and Waste Management Performances, Final Report, 2012) 75 Guido Wauters, Avrupa Birliği Özel Atıkları Güvenli Yakma ve Arıtma Birliği (EURITS), 2011(Guido Wauters, European Union for Responsible Incineration and Treatment of Special Waste (EURITS), 2011) REC Turkey – 2012 Page: 99 Tablo 23 - Atık Bertaraf Bedellerinin Hesaplanması Evsel Atık Yakma Tesisleri Enerji gelirleri Özel maliyetler Seçenek 1 Seçenek 2 Seçenek 3 Euro/ton Euro/ton 143 135 100 133 80 125 Taşıma maliyetleri Euro/ton 2 3 10 Kar Euro/ton 50 50 50 Bertaraf bedeli Tehlikeli Atık Yakma Tesisleri Enerji gelirleri Euro/ton 44 86 104 Seçenek 1 Seçenek 2 Seçenek 3 Euro/ton 120 100 80 Özel maliyetler Euro/ton 518 513 480 Taşıma maliyetleri Euro/ton 3 2 11 Kar Euro/ton 50 50 50 Bertaraf bedeli Euro/ton 452 465 461 Ek - 5.4. Birim Birim Enerji Gelirleri Yakma tesisleri, elektrik ve ısı üretiminden ciddi tutarlarda gelir elde edebilirler. Her ne kadar Türkiye‟de atıktan enerji üretimi için herhangi bir tarife garantisi bulunmasa dahi, bu tutarın; “Ulusal Yenilenebilir Enerji Yasası” ile hüküm altına alınan biokütle enerjisi ile ilgili tarifeye yakın veya eĢit bir değer olacağı varsayılmıĢtır. Evsel atık yakma tesisleri ve tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin enerji gelirlerinin hesaplanmasında kullanılan diğer varsayım ve girdiler Tablo 24‟te detaylandırılmıĢtır. Tablo 24 - Enerji Gelirlerinin Hesaplanmasında Kullanılan Varsayım ve Girdiler Varsayım ve girdiler Evsel Atık Yakma Tesislerinin Yıllık Kapasitesi Tehlikeli Atık Yakma Tesislerinin Yıllık Kapasitesi Evsel Atık Yakma Tesislerinin Sayısı Tehlikeli Atık Yakma Tesislerinin Sayısı Tarife garantisi (Isı) Tarife garantisi (Elektrik) Değer Birim Not/Referans 200.000 ton/yıl Ek - 4 50.000 Ton/yıl Ek - 4 27 Ek - 4 5 Ek - 4 0,075 Euro/kWh 76 0,10 Euro/kWh 77 Seçenekler arasındaki farklılıkların gösterilebilmesi için, bu seçenekler Tablo 25‟de ısı tedariği öncelikli, ısı ve elektrik tedariği dengesi ve yalnızca elektrik tedariği olarak yeniden adlandırılmıĢtır. Evsel atık yakma tesisi ve tehlikeli atık yakma tesislerinde tedarik edilen ortalama ısı ve elektrik ile her bir seçenekte elde edilen toplam gelir aĢağıdaki tabloda detaylandırılmıĢtır. 76 "Ulusal Yenilenebilir Enerji Yasası" ile hüküm altına alınan biyokütle enerjisi tarifesinin %75‟i olduğu varsayılmıĢtır. 77 "Ulusal Yenilenebilir Enerji Yasası" ile hüküm altına alınan biyokütle enerjisi tarifesine eĢdeğer olduğu varsayılmıĢtır. REC Turkey – 2012 Page: 100 Tablo 25 - Toplam Enerji Gelirleri Evsel Atık Yakma Tesisleri Birim kWh/ton Azami ısı tedariği78 Isı tedariği öncelikli Isı ve elektrik tedariği dengesi Seçenek 1 Seçenek 2 Yalnızca elektrik tedariği Seçenek 3 1500 800 0 kWh/ton 300 400 800 Azami ısı tedariği kWh/yıl 300.000.000 160.000.000 0 Azami elektrik tedariği kWh/yıl 60.000.000 80.000.000 160.000.000 Toplam gelir (Isı) Euro/yıl 22.500.000 12.000.000 0 Toplam gelir (Elektrik) TOPLAM (Her bir tesis için) ÜLKE GENELİ TOPLAMI (Tüm evsel atık yakma tesisleri) Euro/yıl 6.000.000 8.000.000 16.000.000 Euro/yıl 28.500.000 20.000.000 16.000.000 Euro/yıl 769.500.000 540.000.000 432.000.000 Azami elektrik tedariği 78 Tehlikeli Atık Yakma Tesisleri Azami ısı tedariği Birim kWh/ton 78 Isı tedariği öncelikli Isı ve elektrik tedariği dengesi Seçenek 1 Seçenek 2 Yalnızca elektrik tedariği Seçenek 3 1200 800 0 kWh/ton 300 400 800 Azami ısı tedariği kWh/yıl 60.000.000 40.000.000 0 Azami elektrik tedariği kWh/yıl 15.000.000 20.000.000 40.000.000 Toplam gelir (Isı) Euro/yıl 4.500.000 3.000.000 0 Toplam gelir (Elektrik) TOPLAM (Her bir tesis için) ÜLKE GENELİ TOPLAMI (Tüm tehlikeli atık yakma tesisleri) ÜLKE GENELİ TOPLAMI (evsel atık yakma tesisleri ve tehlikeli atık yakma tesisleri) Euro/yıl 1.500.000 2.000.000 4.000.000 Euro/yıl 6.000.000 5.000.000 4.000.000 Euro/yıl 30.000.000 25.000.000 20.000.000 Euro/yıl 799.500.000 565.000.000 452.000.000 Azami elektrik tedariği 78 78 Jan L. C. Manders, Avrupa Atıktan Enerji Tesisleri Konfederasyonu - CEWEP, 2011 (Jan L. C. Manders, CEWEP, 2011) REC Turkey – 2012 Page: 101 Ek - 6. Politika Alanı 2 ile ilgili Ekonomik Etkilerin Belirlenmesi Politika Alanı 2, evsel ve tehlikeli atıkların yakılmasından kaynaklanan kalıntıların yönetimini kapsamaktadır. Burada karara bağlanması gereken esas husus, uygun kalıntı türlerinin geri kazanılması mı gerektiği veya bu kalıntıların doğrudan düzenli depolama sahalarına mı aktarılmaları gerektiği ile ilgilidir. Tüm yakma faaliyetlerinden kaynaklanan baĢlıca kalıntı türleri; taban külleri, uçucu küller ve FGT kalıntılarıdır. Uçucu kül ve FGT kalıntılarının geri kazanılma olasılığı oldukça sınırlıdır ve bu sebeple bu kalıntıların doğrudan tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına aktarılması öngörülmektedir. Diğer bir yandan, metallerin (demir ve demir dıĢı metaller) ile yol yapımı, çimento ve cam imalatında kullanılabilen diğer ürünlerin geri kazanımı da dâhil olmak üzere; taban külünün geri kazanılması için birçok fırsat bulunmaktadır. Kısacası Politika Alanı 2, baĢlıca iki seçenek üzerinde durmaktadır. Bunlar aĢağıdaki gibidir: evsel atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanan taban külünün geri kazanılması ve tehlikeli taban külü, uçucu kül ve FGT kalıntılarının tehlikeli atık düzenli depolama sahalarında aktarılarak bertaraf edilmesi o yakma iĢleminden kaynaklanan tüm kalıntıların tehlikeli atık sahalarında aktarılarak bertaraf edilmesi Geri kazanım seçeneği kapsamında değerlendirilen iki alternatif, yakma tesisleri bünyesinde kombine geri kazanım birimlerinin kurulması veya kalıntıların yakma tesisi dıĢındaki bir geri kazanım tesisine taĢınmalarıdır. Her ne kadar böylesi geri kazanım tesisleri Türkiye genelinde mevcut olsa dahi, ekonomik değerlendirmelerin daha net görülebilmesi sebebiyle, yakma tesislerinden gelen taleplerin karĢılanması için yeni geri kazanım tesislerinin kurulacağı varsayılmıĢtır. o Tüm politika alanlarında ifade edilen duruma benzer Ģekilde, seçenekler; ekonomik, çevresel ve sosyal açılar açısından değerlendirilmiĢtir. Sosyal etkirle ile ilgili tartıĢma ve görüĢmeler, raporun ana metin kısmında detaylandırılmıĢtır. Buna karĢın çevresel etkiler ise Ek - 8‟de detaylı olarak verilmiĢtir. Bu kısım yalnızca ekonomik etkileri kapsamaktadır. Ek - 6.1. Metodoloji Hesaplamalarda kullanılan metodoloji, Caputo ve Pelagagge tarafından 200279,80,81 yılında yayınlanmıĢ olan iki çalıĢmaya dayanmaktadır. Hesaplamalarda dikkate alınan baĢlıca maliyet kalemleri aĢağıdaki gibidir: Yatırım maliyetleri o Ekipman ve tesis o Enstrümantasyon ve boruların döĢenmesi o Elektrik aksamının kurulumu 79 Caputo A.C., Pelagagge P.M., RDF Üreten Tesisler: I Tasarım ve Maliyetler, Uygulamalı Termal Mühendislik, 22, 423-437, 2002. (Caputo A.C., Pelagagge P.M., RDF production plants: I Design and costs, Applied Thermal Engineering, 22, 423-437, 2002.) 80 Caputo A.C., Pelagagge P.M., RDF Üreten Tesisler: II Ekonomi ve Karlılık, Uygulamalı Termal Mühendislik, 22, 439-448, 2002. (Caputo A.C., Pelagagge P.M., RDF production plants: II Economics and profitability, Applied Thermal Engineering, 22, 439-448, 2002.) 81 Her ne kadar bu referanslar RDF tesisleri odaklı olsa dahi, geri kazanım ve RDF tesislerindeki ekipmanlar benzelik gösterdiğinden, bu metodoloji, Politika Alanı 2 için de uygulanabilir. REC Turkey – 2012 Page: 102 o Arazi, binalar, hizmetler ve sahanın hazırlanması o Mühendislik ve denetim o ĠnĢaat ĠĢletim Maliyetleri o Enerji tüketimi o ĠĢ gücü o Ġdari giderler o Dağıtım ve satıĢ o Finansal giderler o Kalıntı bertarafı iĢlemi ile ilgili genel süreç (geri kazanım tesisinden bertaraf sahasına taĢınmaları da dâhil olmak üzere) o Hurda lastik maliyeti o TaĢıma (atık yakma tesisinde geri kazanım tesisine) Geri kazanım tesislerinin gelirleri, demir ve demir dıĢı metaller ile yol yapımı, çimento ve cam imalatında yeniden kullanılmaya elveriĢli ürünlerin satıĢından elde edilmektedir. Caputo ve Pelagagge (2002) metodolojisi doğrultusunda; yatırım maliyetlerinin tamamı ve bazı iĢletim maliyetleri, ekipman maliyetleri esas alınarak hesaplanmıĢtır. Enerji tüketimi, iĢ gücü, taĢıma ve bertaraf iĢlemlerine iliĢkin süreç ile ilgili maliyetler ise, ayrı olarak hesaplanmaktadır. Ekipman maliyetleri ve diğer birim fiyatlarına iliĢkin detaylar müteakip bölümlerde ele alınmaktadır. Ek - 6.2. Genel Bilgi Kalıntılar ile ilgili bilgiler Ek 4‟te sunulan en güncel Eurostat verilerine göre, Türkiye‟de oluĢan evsel atık miktarı yaklaĢık olarak 25 milyon ton; tehlikeli atık miktarı ise yaklaĢık 1,75 milyon tondur. Politika Alanı 1 kapsamında yapılan değerlendirmelere göre; evsel atıklar için 27 yakma tesisi (kapasiteleri 200.000 ton/yıl olan); tehlikeli atıklar için ise 5 yakma tesisi (kapasitesi 50.000 ton/yıl olan) kurulacaktır. Toplamda, gelen atıkların yaklaĢık dörtte biri, yakma iĢleminden kalıntı olarak çıkacaktır. Farklı atık sınıflarındaki kalıntı miktarları, Tablo 26‟da detaylandırılan farklı sınıflarının dağılımı esas alınarak bulunmuĢtur. Tablo 26 - Kalıntı Dağılımı ve Miktarları ile ilgili Bilgiler Atık sınıfı 82 Taban külü 21 Uçucu kül + FGT kalıntıları + sulu yıkayıcılardan kaynaklanan çamur 4,2 Toplam kalıntılar 25,2 Taban külü 83,3 Birim Toplam atık miktarının %‟si olarak Toplam atık miktarının %‟si olarak Toplam atık miktarının %‟si olarak Kalıntıların %‟si olarak Varış noktası Düzenli depolama / Geri kazanım Düzenli depolama Düzenli depolama / Geri kazanım 82 Avrupa Komisyonu Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü Direktifi Atık Yakma için Mevcut En Ġyi Teknikler Referans Dökümanı, 2006 REC Turkey – 2012 Page: 103 Uçucu kül + FGT kalıntıları + sulu yıkayıcılardan kaynaklanan çamur 16,7 Kalıntıların %‟si olarak Düzenli depolama Evsel Atık Yakma Tesisi Gelen atık miktarı 200.000 Taban külü miktarı 42.000 tesis baĢına ton/yıl tesis baĢına ton/yıl 8.400 tesis baĢına ton/yıl Uçucu kül ve FGT kalıntılarının miktarı Günlük kapasite 548 tesis baĢına ton/gün Günlük taban külü 115 tesis baĢına ton/gün Günlük uçucu kül ve FGT kalıntıları 23 tesis baĢına ton/gün Yakma tesislerinin sayısı 27 Toplam taban külü miktarı Toplam uçucu kül ve FGT kalıntılarının miktarı 1.134.000 226.800 ülke genelinde ton/yıl ülke genelinde ton/yıl Tehlikeli Atık Yakma Tesisi Gelen atık miktarı 50.000 Taban külü miktarı 10.500 tesis baĢına ton/yıl tesis baĢına ton/yıl 2100 tesis baĢına ton/yıl 137 tesis baĢına ton/gün 29 tesis baĢına ton/gün Günlük uçucu kül ve FGT kalıntıları 6 tesis baĢına ton/gün Yakma tesislerinin sayısı 5 Uçucu kül ve FGT kalıntılarının miktarı Günlük kapasite Günlük taban külü Toplam taban külü miktarı 52.500 Toplam uçucu kül ve FGT kalıntılarının miktarı 10.500 ülke genelinde ton/yıl ülke genelinde ton/yıl Geri kazanım seçeneğinde, her bir yakma tesisinden kaynaklanacak olan taban küllerinin iĢleneceği bir tesisin kurulacağı varsayılmıĢtır (42,000 ton/yıl kapasiteli 27 geri kazanım tesisi). Bu tesisler hem ayrı hem de kombine tesisler olarak düĢünülebilir. Birçok maliyet kaleminin hesaplanmasına temel oluĢturan ekipman maliyetlerinin tespit edilebilmesi için, geri kazanım tesislerine iliĢkin bir iĢlem Ģeması geliĢtirilmiĢtir. Bu Ģema Tablo 27‟deki gibidir: Tablo 27 - Geri Kazanım Tesislerine İlişkin İşlem Şeması Maliyet verileri REC Turkey – 2012 Page: 104 Metodolojinin ele alındığı bölümde de ifade edildiği üzere, maliyet hesaplamalarının büyük çoğunluğu ekipman maliyetleri esas alınarak belirlenmiĢtir. Tablo 28 ve Tablo 29‟da sunulan veriler, Caputo ve Pelagagge‟nın (2002)79çalıĢmasından uyarlanmıĢtır. Tablo 28 - Ekipmanlara ilişkin Maliyet Kalemleri Ekipman Izgara (döner) Manyetik separatör Eddy current separatör Maliyet (Euro) 36.150 7.230 55.000 Tablo 29 - Maliyet Hesaplamalarında Kullanılan Katsayılar Maliyet kalemi Değer Sermaye yatırımı maliyetleri Satın alınan ekipmanların maliyeti Ekipmanların kurulumu A 0,3 A 0,15 A 0,1 A Elektrik tesisatının kurulması 0,15 A Binalar 0,25 A 0,3 A 0,05 A Toplam direkt maliyetler 2,3 A Mühendislik ve denetim 0,23 A ĠnĢaat maliyetleri 0,23 A Sabit maliyetler 0,23 A Toplam sermaye yatırımı 2,99 A Ensrümantasyon Boruların döĢenmesi Hizmetler ve sahanın hazırlanması Arazi İşletim maliyetleri Elektrik maliyetleri D ĠĢ gücü maliyetleri E Bakım iĢçilerine ödenecek tutar 0,299 A 0,04485 A 0,1 E Yerel vergiler 0,0598 A Sigorta ĠĢleme maliyetleri 0,0299 A 0,44A+D+1,1E Ġdari giderler 0,15E+0,4485A Bakım malzemeleri Labaratuar maliyetleri Dağıtım ve satıĢ Mali giderler 0,05(0,44A+D+1,1E) Kombine tesisler için geçerli değildir 0,1495A SRF/RDF‟nin taĢınması H Kalıntı bertarafı iĢlemleri I Hurda lastik satın alımı J Enerji tüketimi, iĢ gücü taĢıma ve kalıntıların geri kazanımı ile ilgili maliyetler; ekipman maliyetlerine bağlı değildir. REC Turkey – 2012 Page: 105 Ek - 6.3. Varsayımlar Bu bölümde, hesaplamaların tamamında kullanılan tüm varsayımlar ele alınmıĢtır. ĠĢleme (geri kazanım) o o o Geri kazanım tesislerindeki kütle akıĢları Tablo 30‟da detaylandırılmıĢtır. Arazi maliyeti ile dağıtım ve satıĢ maliyetleri; kombine tesisler için geçerli maliyet kalemleri değildir. Buna ek olarak, hizmetler ve sahanın hazırlanması ile ilgili maliyetler ise, ayrı tesislerdekinin yarısı civarındadır. Geri kazanım tesislerine iliĢkin ekonomik değerlendirmeler, kısmi (%50) geri kazanım koĢulu esas alınarak yapılmıĢtır. Tablo 30 - Geri Kazanım Tesislerindeki Kütle Akışları Bertaraf edilecek olan kalıntı miktarı (geri kazanılmamıĢ kısım) 47 Yeniden kullanılacak olan ürünlerin miktarı 34 Taban külü kalıntısının %‟si olarak Taban külü kalıntısının %‟si olarak Demirler 12 Taban külü kalıntısının %‟si olarak 2 Taban külü kalıntısının %‟si olarak 5 Taban külü kalıntısının %‟si olarak Demir dıĢı metaller 83 Diğer Evsel Atık Yakma Tesisleri Kapasite: 200,000 ton/yıl veya 548 ton/gün Toplam taban külü miktarı: 115 ton/gün Bertaraf edilecek olan kalıntı miktarı (tesis baĢına) 54 ton/gün Yeniden kullanılacak olan ürünlerin miktarı (tesis baĢına) 39 ton/ gün Demirlerin miktarı (tesis baĢına) 14 ton/ gün 2 ton/ gün Demir dıĢı metallerin miktarı (tesis baĢına) TaĢıma o o o o 83 Geri kazanım seçeneğinde, yakma kalıntıları yakma tesisi ile geri kazanım tesisi arasında taĢınacaktır. Buna ek olarak, geri kazanım iĢleminden kaynaklanacak olan kalıntılar, düzenli depolama sahalarına gönderilecektir. (ġekil 6 - Kalıntı Yönetimine iliĢkin Kavramsal Model). Geri kazanım birimlerinin, yakma tesisleri ile birlikte kurulması durumunda, yakma kalıntılarının geri kazanım tesislerine aktarılması faaliyeti ihtimal dıĢında kalacaktır. Düzenli depolama seçeneği, tüm kalıntıların, yakma tesisinden düzenli depolama sahalarına taĢınacak olmasını esas almaktadır. Geri kazanım iĢleminden kaynaklanacak olan kalıntılar, aynı ildeki belediyeye ait düzenli depolama sahalarına taĢınacaktır. Uçucu kül ve FGT kalıntıları ile tehlikeli atıkların yakılmasından kaynaklanacak olan kalıntılar ise, tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına gönderilecektir. TaĢıma mesafeleri, farklı illerdeki taĢıma farklılıklarının ortalaması alınarak hesaplanmıĢtır. TaĢıma maliyetlerinin hesaplanmasında kullanılan baĢlıca veriler Tablo 31‟de detaylandırılmıĢtır. Hedef, geri kazanım tesisleri tarafından belirlenecektir. REC Turkey – 2012 Page: 106 Tablo 31 - Taşıma Maliyetlerinin Hesaplanmasında Kullanılan Varsayım ve Girdiler Varsayım ve girdiler Değer Birim Referans Kamyon kapasitesi 15 ton/kamyon 84 Kamyonun ortalama hızı - otobanda 70 km/h Varsayım Kamyonun ortalama hızı – Ģehir içinde 35 km/h 85 h Varsayım Kamyonun günlük çalıĢma saatleri 8 Euro 2,47 TL 86 Dizel yakıt ücreti 3,85 TL/lt 86 Dizel yakıt ücreti 1,56 Euro/lt Varsayım Yakıt tüketimi 0,26 lt/km 85 ġoförlere ödenecek olan brut tutar 15.000 Euro/yıl*Ģoför Varsayım ĠĢçilere ödenecek olan brut tutar 10.000 Euro/yılr*iĢçi Varsayım 100.000 Euro/kamyon 87 yıl Varsayım 15.000 Euro/yıl* kamyon 85 1.600 Euro/ yıl* kamyon 85 Kamyonun maliyeti Kamyonun ömrü 10 Bakım (kamyon fiyatının % 15‟i) Sigorta (kamyon fiyatının % 1,6‟sı) Ek - 6.4. Hesaplamalar Seçenek 1: Kalıntıların Bertarafı Ayrı tesisler Tablo 32 - Bağımsız Tesisler ile ilgili Toplam Maliyetler Maliyet kalemi Toplam ekipman maliyeti Ekipmanların kurulumu Ensrümantasyon Boruların döĢenmesi Elektrik tesisatının kurulması Binalar Hizmetler ve sahanın hazırlanması Arazi Mühendislik ve denetim ĠnĢaat maliyetleri Sabit maliyetler Toplam yatırım maliyetleri Enerji tüketimi Özel enerji tüketimi Toplam enerji tüketimi Elektriğin birim fiyatı Birim 175.880 52.764 26.382 17.588 26.382 43.970 52.764 8.794 40.452 40.452 40.452 525.881 40 1,68 0,08 Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Her bir ton atık baĢına kWh GWh/yıl Euro/kWh 84 Baksan, Ģirketin resmi internet adresi, http://www.baksan.com.tr/index.php?SF=2&KId=9. EriĢim tarihi: 27/03/2012 85 Evsel Katı Atıkların Toplanması ve TaĢınmasında ve Tehlikeli Atıkların TaĢınması için Uygun Teknolojiler Raporu, DHV Consultants and R&R Bilimsel ve Teknik Hizmetler, Ankara, 2000 86 12/12/2011 tarihinden itibaren 87 MAN, Ģirketin resmi internet adresi, http://www.man.com.tr. EriĢim tarihi: 27/03/2012 REC Turkey – 2012 Page: 107 Elektrik maliyetleri ĠĢ gücü Ġdari Teknik ĠĢçi Ücret - idari Ücret – teknik Ücret - iĢçi ĠĢ gücü maliyetleri Bakım iĢçilerine ödenecek tutar Bakım malzemeleri Laboratuar maliyetleri Yerel vergiler Sigorta Ġdari giderler Dağıtım ve satıĢ Mali giderler Kalıntı bertarafı Düzenli depolama sahaları bertaraf iĢlemi için birim fiyatları Düzenli depolama sahalarına gönderilen miktar Düzenli depolama bertaraf maliyetleri Ortalama mesafe Kamyonun kapasitesi Gerekli olan sefer sayısı Her bir seferin süresi Bir kamyonun yapabileceği sefer sayısı Ġhtiyaç duyulan kamyon sayısı Günlük yakıt tüketimi Yıllık yakıt tüketimi Bakım Sigorta ġoförlere ödenecek olan brüt tutar ĠĢçilere ödenecek olan brüt tutar Kamyonun fiyatı TaĢıma maliyetleri Toplam bertaraf maliyetleri Toplam işletim maliyetleri TaĢıma – yakma tesisinden geri kazanım tesisine Ortalama mesafe Kamyonun kapasitesi Gerekli olan sefer sayısı Her bir seferin süresi Bir kamyonun yapabileceği sefer sayısı Ġhtiyaç duyulan kamyon sayısı Günlük yakıt tüketimi Yıllık yakıt tüketimi Bakım Sigorta ġoförlere ödenecek olan brüt tutar ĠĢçilere ödenecek olan brüt tutar REC Turkey – 2012 134.400 Euro/yıl 2 2 4 1250 1250 750 132.000 52.588 7.888 13.200 10.518 5.259 98.682 17.849 26.294 Euro/ay Euro/ ay Euro/ ay Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl 10 Euro/ton 29.820 298.200 50 15 6 1,4 5,6 2,0 122 44.376 30.000 3.200 30.000 20.000 20.000 147.576 445.776 944.455 ton/yıl Euro/yıl Km ton/sefer sayısı Sefer sayısı/gün H 50 15 8 1,4 5,6 2,0 162 59.168 30.000 3.200 30.000 20.000 km ton/sefer sayısı Sefer sayısı/gün h Euro/gün Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/gün Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Page: 108 Kamyonun fiyatı (ömrü 10 yıl) Toplam taşıma maliyetleri Demirin birim fiyatı Geri kazanılan demirin miktarı Gelirler Demir dıĢı metalin birim fiyatı Geri kazanılan demir dıĢı metalin miktarı Gelirler Yeniden kullanılacak olan ürünün birim fiyatı Yeniden kullanılacak olan ürünün miktarı Gelirler Geri dönüĢüm gelirleri Toplam gelirler 20.000 162.368 51 2520 128.520 206 420 86.520 Euro/yıl Euro/yıl Euro/ton ton/yıl Euro/yıl Euro/ton ton/yıl Euro/yıl 10 Euro/ton 7.140 71.400 286.440 286.440 ton/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Bu hesaplamalar sonucunda elde edilen bulgular aĢağıdaki gibidir (bkz. Tablo 33). Tablo 33 - Ayrı Tesislere ilişkin Birim Maliyet ve Gelirler Özel yatırım maliyetleri Özel iĢletim maliyetleri Özel geri dönüĢüm gelirleri Net maliyetler Taban külünün 0,63 Euro/ton‟u olarak Taban külünün 22,49 Euro/ ton‟u olarak Taban külünün 6,82 Euro/ ton‟u olarak Taban külünün -16,30 Euro/ ton‟u olarak Geri kazanım faaliyetlerinin tesise net maliyeti 16,3 Euro/ton taban külüne eĢdeğerdir. Bertaraf bedelleri belirlenirken iki senaryo değerlendirilmiĢtir: her bir ton taban külü için 5 ve 10 Euro kar oranı (ki bu da bertaraf bedelinin sırasıyla 21,3 ve 26,3 Euro/ton taban külüne eĢit olması anlamına gelmektedir). Net bugünkü değer rakamları 1,98 milyon Euro (bertaraf bedeli: 21,3 Euro/ton taban külü) ve 4,2 milyon Euro (bertaraf bedeli: 26,3 Euro/ton taban külü) olarak hesaplanmıĢtır. Net bugünkü değerin pozitif bir rakam olması, geri kazanım tesislerinin kurulması seçeneğinin karlı bir seçenek olduğunu göstermektedir. Her Bertaraf bedelinin her bir ton taban külü için 21,3 Euro olarak kabul edildiği senaryoya göre yapılan örnek hesaplamalar Tablo 34‟de verilmiĢtir. (Net Bugünkü Değer hesaplamalarında kullanılan ıskonto oranı % 7 olarak alınmıĢtır) REC Turkey – 2012 Page: 109 Tablo 34 - Ayrı Tesisler ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları (Bertaraf bedeli = 21,3 Euro/ton SRF) Yatırım süreci (Yıl) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 Maliyetler (Milyon Euro) Yatırım 0.52 ĠĢletim Toplam 0.52 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 0.94 Gelirler (Milyon Euro) Geri dönüĢüm 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 Bertaraf bedeli 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 0.89 Toplam 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 Net Nakit Akışı (Milyon Euro) Net Bugünkü Değer - NPV (Milyon Euro) REC Turkey – 2012 0.52 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 0.24 1.00 1.07 1.14 1.23 1.31 1.40 1.50 1.61 1.72 1.84 1.97 2.10 2.25 2.41 2.58 2.76 2.95 3.16 3.38 3.62 3.87 0.52 0.22 0.21 0.19 0.18 0.17 0.16 0.15 0.14 0.13 0.12 0.11 0.10 0.10 0.09 0.08 0.08 0.07 0.07 0.06 0.06 1.98 Page: 110 Yakma tesislerinden geri kazanım tesislerine aktarım faaliyetlerinin kapsayan taĢıma maliyetleri, yakma tesislerinden kaynaklanacaktır. Bu maliyetler Tablo 33‟e dâhil edilmemiĢtir. Dolayısıyla, geri kazanım tesisi tarafından belirlenen atık bertaraf bedeli ne olursa olsun, yakma tesislerinin maruz kalacakları toplam maliyetlerin tespit edilebilmesi için; 3,9 Euro/ton miktarındaki taban külünün taĢınmasından kaynaklanacak olan maliyetlerin de belirlenen bu bedele eklenmesi gerekecektir. Geri kazanım iĢlemi, teknik olarak tam anlamıyla gerçekleĢtirilebilseydi; mevcut durumda belirlenen atık bertaraf bedelinin yarısı ile Ģimdikine eĢdeğer bir net bugünkü değere ulaĢılabilmesi mümkün olacaktı. Bu durumda, net maliyetin 5,5 Euro/ton taban külü eĢdeğeri bir rakama düĢmesi olasıdır. Bu durum; dalgalanan geri kazanım bedelleri ile ilgili her geri kazanım maliyetinin 5,5 – 16,3 Euros/ton taban külü aralığında değiĢkenlik göstereceği anlamına gelmektedir. Kombine Tesisler Tablo 35 - Kombine Tesisler ile ilgili Toplam Maliyetler Maliyet kalemi Yatırım maliyetleri Toplam ekipman maliyeti Ekipmanların kurulumu Ensrümantasyon Boruların döĢenmesi Elektrik tesisatının kurulması Binalar Hizmetler ve sahanın hazırlanması Mühendislik ve denetim ĠnĢaat maliyetleri Sabit maliyetler Toplam Yatırım Maliyetleri İşletim Maliyetleri Elektrik maliyetleri ĠĢ gücü maliyetleri Bakım ile ilgili iĢ gücü maliyetleri Bakım malzemeleri Laboratuar maliyetleri Yerel vergiler Sigorta Ġdari giderler Dağıtım ve satıĢ Mali giderler Kalıntı bertarafı Düzenli depolama bertaraf maliyetleri TaĢıma maliyetleri Toplam bertaraf maliyetleri Toplam işletim maliyetleri Taşıma maliyetleri – yakma tesisinden geri kazanım tesisine Toplam gelirler Birim 175.880 52.764 26.382 17.588 26.382 43.970 26.382 40.452 40.452 40.452 490.705 Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro 134.400 132.000 52.588 7.888 13.200 10.518 5.259 98.682 17.849 26.294 298.200 81.184 379.384 878.063 Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl 0 Euro/yıl 286.440 Euro/yıl Bu hesaplamalar sonucunda elde edilen bulgular aĢağıdaki gibidir (bkz. Table 36). REC Turkey – 2012 Page: 111 Tablo 36 - Kombine Tesislere ilişkin Birim Maliyet ve Gelirler Özel yatırım maliyetleri Özel iĢletim maliyetleri Özel geri dönüĢüm gelirleri Net maliyetler taban külünün 0,58 Euro/ton‟u taban külünün 20,91Euro/ton‟u taban külünün 6,82 Euro/ton‟u taban külünün -14,67 Euro/ton‟u Yakma tesisleri sahalarına kurulması öngörülen kombine geri kazanım tesisleri ile ilgili tahminler sonucunda elde edilen net bugünkü değer (NPV) -6,76 milyon Euro olarak tespit edilmiĢtir (Tablo 38). Düzenli Depolama – Uçucu Kül ve Baca gazı arıtma (FGT) Kalıntıları Geri kazanılması mümkün olmayan uçucu kül ve baca gazı arıtma iĢleminden kaynaklanan kalıntıların, tehlikeli düzenli depolama sahalarına aktarılmaları gerekmektedir. Düzenli depolama seçeneği ile bağlantılı en belirgin maliyet kalemleri; taĢıma maliyetleri ve düzenli depolama bertaraf bedelleridir (Tablo 37). Tablo 37 - Uçucu Kül ve FGT Kalıntılarının Düzenli Depolanması Uçucu kül miktarı 8400 ton/yıl TaĢıma birim maliyetleri 0,2 Euro/ton*km Mesafe 591 km Toplam taşıma maliyetleri 992.880 Euro/yıl 130 Euro/ton Toplam bertaraf maliyetleri 1.092.000 Euro/yıl TOPLAM MALİYETLER 2.084.880 Euro/yıl Kalıntı bertarafı birim maliyetleri REC Turkey – 2012 Page: 112 Tablo 38 - Kombine Geri Kazanım Tesislerine ilişkin Net Bugünkü Değer Hesaplamaları Yatırım süresi (Yıl) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Maliyetler (Milyon Euro) Yatırım -0.49 ĠĢletim Toplam -0.49 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 -0.88 Gelirler (Milyon Euro) Geri dönüĢüm 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 Toplam 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 0.29 Net Nakit Akışı (Milyon Euro) -0.49 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 1.00 1.07 1.14 1.23 1.31 1.40 1.50 1.61 1.72 1.84 1.97 2.10 2.25 2.41 2.58 2.76 2.95 3.16 3.38 3.62 3.87 -0.49 -0.55 -0.52 -0.48 -0.45 -0.42 -0.39 -0.37 -0.34 -0.32 -0.30 -0.28 -0.26 -0.24 -0.23 -0.21 -0.20 -0.19 -0.17 -0.16 -0.15 Net Bugünkü Değer NPV (Milyon Euro) REC Turkey – 2012 -6.76 Page: 113 Seçenek 2: Düzenli Depolama Evsel atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanacak olan taban külü Evsel atıkların yakılmasından kaynaklanan taban külünü düzenli depolama yöntemi ile bertaraf edilmesi süreci, taban külünün yakma tesislerinden düzenli depolama sahalarına taĢınması ile bertaraf bedellerini de kapsamaktadır. Bu seçenek kapsamında gerçekleĢtirilen ekonomik değerlendirmelerin sonuçları Tablo 39‟da özetlenmiĢtir. Tablo 39 - Evsel Atıkların Yakılması Seçeneği Sonucunda Oluşan Taban Külü ile Bağlantılı Toplam Maliyetler Ortalama mesafe Kamyon kapasitesi Kamyonun sefer sayısı Sefer süresi Bir kamyonun gerçekleĢtireceği sefer sayısı Ġhtiyaç duyulan kamyon sayısı Günlük yakıt maliyetleri Yıllık yakıt maliyetleri Bakım Sigorta ġoförlere ödenecek olan brut tutar ĠĢçilere ödenecek olan brut tutar Kamyonun maliyeti (ömrü 10 yıl) Toplam taşıma maliyetleri Taşıma maliyetleri birim fiyatı Kalıntı bertarafı birim maliyetleri Taban külü miktarı Toplam bertaraf maliyetleri TOPLAM 50 15 8 1,4 5,6 2,0 162 59.168 30.000 3.200 30.000 20.000 20.000 162.368 3,9 10 42.000 420.000 582.368 13,9 km ton/sefer sayısı Sefer sayısı/gün h Euro/gün Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/ton taban külü Euro/ton taban külü Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/ton taban külü Evsel atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanacak olan uçucu kül ve FGT kalıntıları Seçenek 1 kapsamında gerçekleĢtirilmiĢ olan uçucu kül ve FGT kalıntıları ile ilgili hesaplamalar, Seçenek 2 için de geçerlidir. Tehlikeli atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanacak olan yakma kalıntıları Taban külü de dâhil olmak üzere, tehlikeli atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanacak olan tüm kalıntılar, tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına gönderilmektedir. Bu kalıntılar ile ilgili hesaplamalar Tablo 40‟daki gibidir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 114 Tablo 40 - Tehlikeli Atıkların Yakılmasından Kaynaklanacak Yakma Kalıntıları ile ilgili Maliyet Tahminleri Taban külü miktarı Uçucu kül + FGT kalıntıları miktarı 10.500 ton/yıl 2.100 ton/yıl TaĢıma birim maliyetleri 0,2 Euro/ton/km Mesafe 591 1.489.320 km Euro/yıl Toplam taşıma maliyetleri Kalıntı bertarafı birim maliyetleri 130 Euro/ton Toplam bertaraf maliyetleri 1.638.000 Euro/yıl TOPLAM MALİYETLER 3.127.320 Euro/yıl REC Türkiye – 2012 Sayfa: 115 Ek - 7. Politika Alanı 3 ile ilgili Ekonomik Etkilerin Belirlenmesi Politika Alanı 3‟te, evsel atıklar için SRF; tehlikeli atıklar için ise RDF tesislerinin kurulması seçeneğini değerlendirilmektedir. Buradaki en önemli husus, bu tesislerin yakma tesisleri (özel atık yakma tesisleri ve beraber yakma tesisleri) bünyesine mi yoksa yakma tesislerinden bağımsız konumlarda mı kurulması gerektiği ile ilgilidir. Dolayısıyla, müteakip bölümlerde detaylandırılan hesaplamalara temel oluĢturan varsayım; SRF ve RDF tesislerinin Türkiye'de kurulacağıdır. Tüm politika alanlarında olduğu üzere, bu politika alanı kapsamında ele alınan seçenekler ile ilgili gerçekleĢtirilen değerlendirmeler, ekonomik, çevre ve sosyal olmak üzere üç esasa dayanmaktadır. Sosyal etkilerin, bu politika alanı kapsamındaki karar alma süreci üresindeki etkileri sınırlıdır. Çevresel etkiler ile ilgili metodoloji Ek - 8‟de detaylı olarak ele alınmıĢtır. Bu sebeple, bu bölümde daha çok ekonomik etkiler üzerinde durulmuĢtur. Ek - 7.1. Metodoloji Hesaplamalarda kullanılan metodoloji, Caputo ve Pelagagge tarafından 200288,89 yılında yayınlanmıĢ olan iki çalıĢmaya dayanmaktadır. Hesaplamalarda dikkate alınan baĢlıca maliyet kalemleri aĢağıdaki gibidir: Yatırım maliyetleri o Ekipman ve tesis o Enstrümantasyon ve boruların döĢenmesi o Elektrik aksamının kurulumu o Arazi, binalar, hizmetler ve sahanın hazırlanması o Mühendislik ve denetim o ĠnĢaat ĠĢletim Maliyetleri o Enerji tüketimi o ĠĢ gücü o Ġdari giderler o Dağıtım ve satıĢ o Finansal giderler o Kalıntı bertarafı iĢlemi ile ilgili genel süreç (geri kazanım tesisinden bertaraf sahasına taĢınmaları da dâhil olmak üzere) o Hurda lastik maliyeti o TaĢıma (SRF/RDF tesislerinden geri kazanım tesislerine) Maliyetin yanı sıra, geri dönüĢtürülebilir kısmın satıĢı ve SRF/RDF tesisleri tarafından evsel ve tehlikeli atıkların kabulü için belirlenmiĢ olan bertaraf bedelleri ile bağlantılı gelirler de bulunmaktadır. 88 Caputo A.C., Pelagagge P.M., (2002), RDF Üreten Tesisler: I Tasarım ve Maliyetler, Uygulamalı Termal Mühendislik, 22, 423 - 437 (Caputo A.C., Pelagagge P.M., (2002), RDF production plants: I Design and costs, Applied Thermal Engineering, 22, 423 – 437) 89 Caputo A.C., Pelagagge P.M., (2002), RDF Tesisler: II Ekonomi ve Karlılık, Uygulamalı Termal Mühendislik, 22, 439 – 448 (Caputo A.C., Pelagagge P.M., (2002), RDF production plants: II Economics and profitability, Applied Thermal Engineering, 22, 439 – 448) REC Türkiye – 2012 Sayfa: 116 Bu politika alanı için geliĢtirilmiĢ olan kavramsal modelde, SRF ve RDF tesislerine yapılacak ödemelerin, atık üreticileri tarafından karĢılanacağı öngörülmektedir. Buna ek olarak, yukarıda da ifade edildiği üzere, geri kazanılmıĢ kısımların satıĢından da bir gelir elde edilmesi söz konusudur. SRF tesisleri açısından ele alındığında, SRF‟in, atık yakma tesislerine satıĢ fiyatının, yukarıda bahse konu maliyet kalemleri ile gelirler arasındaki dengeye bağlı olduğunu ifade etmek mümkündür. Maliyet ve gelirler ile tesis tarafından açıklanan kar oranı arasındaki fark; SRF bertaraf bedelini belirlemektedir. Tehlikeli atıklardan elde edilen RDF ile ilgili atık kabul ücretleri, SRF tesislerinden elde edilenlere kıyasla çok daha yüksektir. Bu durum genelde, gelirlerin; yatırım ve iĢletim maliyetlerini aĢmasına yol açmaktadır. Ancak, SRF üretim tesislerinin aksine, RDF üretim tesisleri, tehlikeli atık yakma tesislerine atık bertaraf bedeli ödemektedirler. Dolayısıyla, RDF tesislerinin gelirleri, atık yakma tesisleri tarafından belirlenen atık bertaraf bedelleri sebebiyle düĢmektedir. Caputo ve Pelagagge (2002) metodolojisi doğrultusunda; yatırım maliyetlerinin tamamı ve bazı iĢletim maliyetleri, ekipman maliyetleri esas alınarak hesaplanmıĢtır. Enerji tüketimi, iĢ gücü, taĢıma ve bertaraf iĢlemlerine iliĢkin süreç ile ilgili maliyetler ise, ayrı olarak hesaplanmaktadır. Ekipman maliyetleri ve diğer birim fiyatlarına iliĢkin detaylar müteakip bölümlerde ele alınmaktadır. Bu metodoloji kullanılırken değerlendirilmesi gereken önemli bir husus, diğer maliyet kalemlerini, ekipman maliyetleri ile iliĢkilendiren katsayıların, tesisin kapasitesine bağlı olmasıdır. Caputo ve Pelagagge (2002) çalıĢmasında ele alınan örnekte bu katsayı, her bir tesis için 25 t/h‟dir. Katsayıların, farklı kapasitelerdeki SRF ve RDF tesisleri için uyarlanmasında; ölçek ekonomileri prensibi kullanılmıĢtır. Bu prensibe göre, tesis kapasitesi arttıkça, birim fiyatları düĢecektir (hiç Ģüphesiz ki, artan kapasite hacimleri ile çarpılsa dahi, büyük ölçekli tesislerin maruz kaldıkları toplam maliyetler, küçük ölçekli tesislerinkine kıyasla, daha yüksektir. Ancak bu artıĢ, doğrusal nitelikte değildir). Aradaki farkı, aĢağıdaki bağıntı yardımı ile hesaplamak mümkündür: Bu bağıntıda C0, tek hatlı tesis ile ilgili maliyeti, Q0 ise bu tesissin kapasitesini ifade etmektedir. Diğer bir yandan, satın alınan ekipman maliyetlerindeki artıĢ, lineer niteliktedir. Ek - 7.2. Genel Bilgiler Atık ve SRF/RDF ile ilgili genel bilgiler Atık miktarları ve özellikleri Ek 4‟te ele alınan Eurostat verilerine göre, Türkiye‟de oluĢan yıllık evsel atık miktarı, yaklaĢık 25 milyon ton‟dur. Evsel atıkları oluĢturan farklı türler Grafik 15‟teki gibidir: REC Türkiye – 2012 Sayfa: 117 Grafik 15 - Evsel Atıkların Özellikleri90 Yine Eurostat raporlarına göre, oluĢan tehlikeli atık miktarı yıllık 1,75 milyon civarındadır. Tehlikeli atıkların yaklaĢık % 30‟unun yanabilir nitelikte olduğu öngörülmektedir. Bu atık miktarının yarısının, RDF tesisleri tarafından kabul edileceği varsayılmaktadır. Tablo 41‟de detaylandırılan atık türleri dikkate alındığında, bu atıkların yaklaĢık %78‟inin katı hatta %22‟sinin ise sıvı hatta iĢleneceği öngörülmektedir. Tablo 41 - Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması % KullanılmıĢ solventler Asidik, bazik yada tuz içeren atıklar 10.546 0,61 6.304 0,36 KullanılmıĢ yağlar 14.054 0,81 238 0,01 Kimyasal hazırlama atıkları 509.750 Kimyasal depozit ve kalıntılar Endüstriyel arıtma çamurları KullanılmıĢ kimyasal katalizörler Tıbbi ve biyolojik atıklar Kimyasal ve tıbbi atıklar Yanabilir Kabul edilecek olan miktar Sıvı hat Katı hat 10.546 5273 5.273 0 14.054 7027 7.027 0 29,2 127.438 63.718 25.487 38.231 768.154 44,1 153.631 76.815 383.706 22,0 153.482 76.741 49.961 2,87 49.961 24.980 1.742.713 100 509.112 254.555 56.973 197.583 29,2 14,6 22,4 77,6 Toplamın %’si olarak 76.815 19.185 57.556 24.981 SRF/RDF potansiyeli Atıktan TüretilmiĢ Yakıt hakkındaki Özel Komisyon Raporunda, Türkiye‟deki SRF potansiyelinin, 4 - 5,4 milyon ton/yıl aralığında olduğu öngörülmektedir. Evsel atıkların SRF‟ye dönüĢüm oranları, %30 ila 50 arasında farklılık göstermektedir91. DönüĢüm oranının %40; SRF potansiyelinin ise en asgari düzeyde olduğu varsayıldığında (4 milyon ton/yıl), SRF tesislerine yönlendirilecek olan evsel atık miktarının yaklaşık 10 milyon ton/yıl civarında olacağı öngörülmektedir. 90 T.C. Çevre ve ġehircilik Bakanlığı, Atık Yönetimi Eylem Planı (2008 - 2012), Ankara, 2008 Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlüğü, Atıktan TüretilmiĢ Yakıtlar, mevcut uygulamalar ve bakıĢ açıları, Nihai Rapor, 2003 (European Commission Directorate of General Environment, Refuse derived fuel, current practice and perspectives Final report, 2003) 91 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 118 Tehlikeli atıklar açısından değerlendirildiğinde; tehlikeli atıkların %30‟unun yanabilir nitelikte olduğu öngörülmekte ve 250.000 ton/yıl’a tekabül eden bu oranın yarısının ise RDF tesislerine gönderileceği varsayılmaktadır. Tesis ile ilgili genel bilgi Kapasite Tesislerin kapasiteleri ve tesis sayıları ile ilgili bilgiler, Tablo 42‟de özetlenmiĢtir. Tablo 42 - SRF/RDF Tesisleri ile ilgili Bilgiler Seçenek 1: Ayrı tesisler SRF tesisleri Kabul edilen atık miktarı (ton/yıl) 10.000.000 Kapasite (ton/yıl) * 250.000 (+25.000 hurda lastikler) Tesislerin sayısı 40 RDF tesisleri Atık miktarı (ton/yıl) 250.000 Tesislerin sayısı * 5 Kapasite (ton/yıl) 50.000 Seçenek 2: Kombine tesisler SRF üretimi miktarı (ton/yıl) 4.000.000 Atık yakma tesislerinin sayısı ** 27 Beraber yakma tesislerinin sayısı ** 24 Kapasite (atık yakma/SRF) (ton/yıl) 200.000 (+20.000 hurda lastikler) Kapasite (beraber yakma/SRF) (ton/yıl) 132.000 (13.200 hurda lastikler) * Varsayılan ** Politika Alanı 1 kapsamında belirlenen Ayrı SRF tesisleri ile ilgili tesis sayısı, tek bir tesis ile ilgili kapasite varsayımları ile tespit edilmiĢtir. Diğer bir yandan, RDF‟ler için de tesis sayıları tahminleri ile tesis kapasiteleri üzerinde karar verilmiĢtir. SRF tesislerinin, atık yakma tesisleri ve beraber yakma (çimento) tesisleri ile birleĢtirilmeleri öngörülmektedir. Asıl amaçları atık yönetimi olmadığından; çimento fabrikalarının, yalnızca yanabilir evsel atıkları kabul etme eğiliminde olacakları varsayılmaktadır. Kombine SRF / beraber yakma tesislerinin kapasiteleri ile ilgili tahminler, ülke genelinde oluĢacak olan SRF potansiyeli dikkate alınarak gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu nedenle de, kombine SRF tesislerinde iĢlenen toplam atık miktarı, bu rakam ile örtüĢmemektedir. Bunun da sebebi, çimento fabrikalarının, yanabilir yüzdesi yüksek daha az atık kabul etmeleridir. Gerek tehlikeli atık yakma tesisleri gerekse de çimento fabrikaları bünyesinde bir RDF tesisi kurulacağı varsayıldığında, teknik açıdan fizibl olarak kabul edilebilmeleri için, RDF tesislerinin kapasitelerinin oldukça düĢük olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Mümkün olan alternatif bir yaklaĢım, RDF tesislerinin yalnızca tehlikeli atık yakma tesisleri bünyesinde kurulacağının varsayılmasıdır. Bu varsayımın benimsenmesi, ayrı RDF tesislerinin kurulması ile aynı koĢulların doğmasına yol açacaktır. Tablo 2‟de de görüldüğü üzere, yüksek kalorifik değerleri sebebiyle genelde SRF/RDF‟ye dâhil edilen hurda lastikler için de ilave (%10) bir kapasite ayrılmıĢtır. ĠĢlem Ģeması Birçok maliyet kaleminin hesaplanmasına temel oluĢturan ekipman maliyetlerinin tespit edilebilmesi için belirlenen SRF ve RDF süreç ile ilgili Ģemalar, Tablo 43 ve Tablo 44‟te gösterilmektedir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 119 Tablo 43 - SRF ve RDF Katı Hatları ile ilgili Süreçlerin Şeması Tablo 44 - RDF Sıvı Hatları ile ilgili Süreçlerin Şeması Maliyet verileri Metodoloji‟nin ele alındığı bölümde de ifade edildiği üzere, maliyet hesaplamalarının büyük çoğunluğunun temelinde yatan maliyet kalemi, ekipman maliyetleridir. Buveriler; Caputo ve Pelagagge (2002) tarafından gerçekleĢtirilen çalıĢmadan alınmıĢtır79. Bu kapsamda ele alınan maliyetler, doğrusallık durumuna bağlı olarak, farklı kapasitelere göre yeniden düzenlenmiĢtir. Mevcut değerlendirmelerde kullanılan ekipman maliyetlerinin listesi; Tablo 45‟teki gibidir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 120 Tablo 45 - Ekipmanlar ile ilgili Maliyet Kalemlerinin Listesi Ekipman Maliyet (Euro) SRF – Ayrı tesisler Kapasite: 31 t/h Kurutucu 418.325 Izgara (döner) 154.930 Havalı ayırıcı 55.769 Manyetik 62.497 separatör Eddy current 22.967 separatör Öğütücü 154.930 Peletleme 278.883 RDF – Ayrı tesisler Kapasite: 5 (katı) + 1 (sıvı) t/h Katı hat Kurutucu 309.870 Izgara (döner) 76.511 Havalı ayırıcı 41.310 Manyetik 36.150 separatör Eddy current 7.230 separatör Öğütücü 56.810 Peletleme 206.580 Sıvı hat Manyetik 18.075 separatör Yüksek hızlı 180.754 karıĢtırıcı Izgara (döner) 38.256 KarıĢtırıcı 129.110 Ekipman Maliyet (Euro) SRF – Atık yakma tesisleri ile kombine tesisler Kapasite: 25 t/h Kurutucu Izgara (döner) Havalı ayırıcı 387.338 103.290 51.638 Manyetik separatör 49.570 Eddy current separatör Öğütücü Peletleme 14.970 129.110 258.225 SRF – Beraber yakma tesisleri ile Kombine Kapasite: 17 t/h Kurutucu * 0 113.619 Izgara (döner) 51.638 Havalı ayırıcı Manyetik separatör Eddy current separatör Öğütücü 54.527 16.467 142.021 284.048 Peletleme * Gıda atıklarının, kombine SRF / beraber yakma tesisleri tarafından kabül edilmeyeceği varsayılmaktadır. Ekipman maliyetlerinin diğer maliyet kalemleri ile iliĢkilendiren katsayılar, Table 46‟daki gibidir. Tablo 46 - Maliyet Hesaplamalarında Kullanılan Katsayılar Maliyet kalemi Değer Sermaye yatırımı maliyetleri Satın alınan ekipmanlar ile ilgili maliyetler Ekipmanların kurulumu A 0,3 A 0,15 A 0,1 A Elektrik tesisatının kurulması 0,15 A Binalar 0,25 A 0,3 A 0,05 A 2,3 A 0,23 A Enstrümantasyon Boruların döĢenmesi Hizmetler ve sahanın hazırlanması Arazi Toplam doğrudan maliyetler Mühendislik ve denetim REC Türkiye – 2012 Sayfa: 121 ĠnĢaat maliyetleri 0,23 A Sabit maliyetler 0,23 A Toplam sermaye yatırımı 2,99 A İşletim maliyetleri Enerji tüketimi D ĠĢ gücü Bakım iĢçilerine ödenecek tutar E Bakım malzemeleri 0,299 A 0,04485 A Laboratuar maliyetleri 0,1 E Yerel vergiler 0,0598 A Sigorta 0,0299 A ĠĢleme maliyetleri 0,44A+D+1,1E Ġdari giderler 0,15E+0,4485A Dağıtım ve satıĢ 0,05(0,44A+D+1,1E) Mali giderler Kombine tesisler için geçerli değildir 0,1495A SRF/RDF‟nin taĢınması H Kalıntıların bertarafı ile ilgili süreç I Satın alınan hurda lastik miktarı J Enerji tüketimi, iĢ gücü, taĢıma, kalıntıların bertarafı ve satın alınan hurda lastik miktarları, ekipman maliyetlerine bağlı değildir. Ek - 7.3. Varsayımlar Bu bölümde, hesaplamalar boyunca kullanılan tüm varsayımlara yer verilmektedir. ĠĢleme SRF SRF; gıda atıkları, kâğıt, karton, plastik ve diğer yanabilir atıklardan elde edilmektedir. Bu atık sınıflarının SRF‟ye dönüĢüm oranı %75‟tir. Gıda atıklarının ilk olarak suları çıkarılmaktadır. Bu durumda, kütleleri %50 oranında azalmaktadır. SRF tesislerindeki kütle akıĢları Tablo 47, Tablo 48 ve Tablo 49‟da gösterilmektedir. Tablo 47 - Ayrı SRF Tesislerindeki Kütle Akışı Geri dönüşüm Düzenli depolama % Hedef Beslemedeki miktar SRF 0,34 SRF+Düzenli depolama 85.000 31.875 10.625 0,11 SRF+Düzenli depolama 27.500 20.625 6.875 Karton 0,05 SRF+Düzenli depolama 12.500 9.375 3.125 Plastik 0,02 SRF+Düzenli depolama 5.000 3.750 1.250 Cam 0,06 Geri dönüĢüm 15.000 15.000 Metal Diğer yanabilir 0,01 Geri dönüĢüm 2.500 2.500 0,19 SRF+düzenli depolama 47.500 Gıda atıkları Kâğıt REC Türkiye – 2012 35.625 11.875 Sayfa: 122 atıklar Yanmaz atıklar Toplam Toplamın % olarak 0,22 Düzenli depolama 55.000 55.000 250.000 101.250 17.500 88.750 40,50 7,00 35,50 Tablo 48 - Kombine Atık Yakma Tesisleri / SRF Tesislerindeki Kütle Akışı Yüzde Hedef Gıda atıkları 0,34 Kâğıt Geri dönüşüm Düzenli depolama 8.500 SRF+Düzenli depolama Beslemedeki miktar 68.000 SRF 25.500 0,11 SRF+Düzenli depolama 22.000 16.500 5.500 Karton 0,05 SRF+Düzenli depolama 10.000 7.500 2.500 Plastik 0,02 SRF+Düzenli depolama 4.000 3.000 1.000 Cam 0,06 Geri dönüĢüm 12.000 12.000 Metal 0,01 Geri dönüĢüm 2.000 2.000 Diğer yanabilir atıklar 0,19 SRF+Düzenli depolama 38.000 Yanmaz atıklar 0,22 Düzenli depolama 44.000 200.000 Toplam 28.500 9.500 44.000 81.000 14.000 71.000 40,50 7,00 35,50 Beslemedeki miktar SRF Geri dönüşüm Toplamın % olarak Tablo 49 - Kombine Beraber Yakma Tesisleri / SRF Tesislerindeki Kütle Akışı Düzenli depolama Yüzde Hedef Gıda atıkları 0,34 SRF+Düzenli depolama 0 0 Kâğıt 0,11 SRF+Düzenli depolama 33.000 24.750 8.250 Karton 0,05 SRF+Düzenli depolama 15.000 11.250 3.750 Plastik 0,02 SRF+Düzenli depolama 6.000 4.500 1.500 Cam 0,06 Geri dönüĢüm 18.000 18.000 Metal 0,01 Geri dönüĢüm 3.000 3.000 Diğer yanabilir atıklar 0,19 SRF+Düzenli depolama 57.000 Yanmaz atıklar 0,22 Düzenli depolama Toplam o o o o 42.750 14.250 0 132.000 Toplamın % olarak 0 0 83.250 63,07 21.000 15,91 27.750 21,02 Ekipman maliyetlerindeki değiĢim doğrusaldır. Arazi maliyetleri ile dağıtım ve satıĢ maliyet kalemleri, kombine tesisler için geçerli değildir. Buna ek olarak, hizmetler ve sahanın hazırlanması ile ilgili maliyetler, ayrı tesislerdekinin yarısı tutarındadır. Kombine beraber yakma tesisleri / SRF tesislerindeki atık bertaraf bedelleri, diğer SRF tesislerindekine kıyasla daha düĢük olacaktır. Buradaki amaç, atık üreticilerinin sorumluluğunda olan ayrıĢtırma görevinin telafi edilmesidir. Geri kazanım faaliyetlerindeki baĢarı oranı %50‟dir. RDF REC Türkiye – 2012 Sayfa: 123 o o o Tehlikeli atıklar ile ilgili enstrümantasyon, boruların döĢenmesi, hizmetler ve sahanın hazırlanması, iĢ gücü, bakım, laboratuar, sigorta giderleri ve özel enerji tüketimi ile ilgili maliyetler daha yüksektir. RDF tesislerinde, geri dönüĢüm yapılmamaktadır. Tehlikeli atıklar ayrı bir atık kolu olarak toplandığından, tehlikeli atıkların RDF‟ye dönüĢüm oranı daha yüksektir (%80). TaĢıma o o o o Ayrı tesislerde üretilen SRF, bir ilden diğerine taĢınacaktır. Ortalama taĢıma mesafesi; farklı Ģehirlerdeki sefer farklılıklarının ortalamalarının alınması ile bulunmuĢtur. Diğer bir yandan, kombine tesislerde, SRF‟nin taĢınması ile ilgili faaliyetler bulunmamaktadır. Kalıntılar, SRF tesislerinin bulunduğu illerdeki düzenli depolama sahalarına taĢınacaktır. Dolayısıyla taĢıma mesafeleri, SRF‟nin taĢınması ile ilgili mesafelere kıyasla çok daha kısadır. TaĢıma maliyetlerinin tespit edilmesi için gerçekleĢtirilen hesaplamalarda kullanılan baĢlıca veriler, Tablo 50‟deki gibidir. Tablo 50 - Taşıma Maliyetleri ile ilgili Maliyet Verileri Varsayım ve girdiler Değer Birim Kamyon kapasitesi 48 ton/kamyon Kamyonun ortalama hızı - otobanda 70 km/h Kamyonun ortalama hızı – Ģehir içinde 35 km/h Kamyonun günlük çalıĢma saatleri 8 Referans 92 93 h Euro 2,47 TL 94 Dizel yakıt ücreti 3,85 TL/lt 86 Dizel yakıt ücreti 1,56 Euro/lt Yakıt tüketimi 0,26 lt/km ġoförlere ödenecek olan brüt tutar 15.000 Euro/yıl*Ģoför ĠĢçilere ödenecek olan brüt tutar 10.000 Euro/yılı*iĢçi 100.000 Euro/kamyon Kamyonun maliyeti Kamyonun ömrü 10 Bakım (kamyon fiyatının % 15‟i) Sigorta (kamyon fiyatının % 1,6‟sı) Ek - 7.4. 85 95 yıl 15.000 Euro/yıl* kamyon 85 1.600 Euro/ yıl* kamyon 85 Hesaplamalar Seçenek 3.1: Ayrı tesisler SRF tesisleri Tablo 51 - SRS Tesisleri ile ilgili Maliyetler 92 Baksan ġirketin Resmi Web Sitesi, http://www.baksan.com.tr/index.php?SF=2&KId=9. EriĢildiği tarih: 27/03/2012 93 Evsel Katı Atıkların Toplanması ve TaĢınmasında ve Tehlikeli Atıkların TaĢınması için Uygun Teknolojiler Raporu, DHV Consultants and R&R Bilimsel ve Teknik Hizmetler, Ankara, 2000 94 12/12/2011 tarihinden itibaren 95 MAN Resmi Web Sitesi, http://www.man.com.tr. EriĢildiği tarih, 27/03/2012 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 124 Maliyet kalemi Yatırım maliyetleri Toplam ekipman maliyeti Ekipmanların kurulumu Ensrümantasyon Boruların döĢenmesi Elektrik tesisatının kurulması Binalar Hizmetler ve sahanın hazırlanması Arazi Mühendislik ve denetim ĠnĢaat maliyetleri Sabit maliyetler Toplam yatırım maliyetleri İşletim maliyetleri Enerji tüketimi Özel enerji tüketimi Toplam enerji tüketimi Elektriğin birim fiyatı Elektrik maliyetleri ĠĢ gücü Ġdari Teknik ĠĢçi Üçret - idari Ücret – teknik Ücret - iĢçi ĠĢ gücü maliyetleri Bakım iĢçilerine ödenecek tutar Bakım malzemeleri Laboratuar maliyetleri Yerel vergiler Sigorta Ġdari giderler Dağıtım ve satıĢ Mali giderler TaĢıma Ortalama mesafe Kamyonun kapasitesi Tesissin günlük kapasitesi Gerekli olan sefer sayısı Her bir seferin süresi Bir kamyonun yapabileceği sefer sayısı Ġhtiyaç duyulan toplam kamyon sayısı Günlük yakıt tüketimi Yıllık yakıt tüketimi Bakım Sigorta ġoförlere ödenecek olan brüt tutar ĠĢçilere ödenecek olan brüt tutar Birim 1.148.299 391.949 195.974 130.650 195.974 326.624 391.949 65.325 300.494 300.494 300.494 3.748.227 Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro 40 11 0,08 880.000 Her bir ton atık baĢına KWh Milyon KWh/yr Euro/KWh Euro/yıl 2 4 8 1250 1250 750 234.000 300.494 58.596 26.624 78.128 39.064 625.899 91.983 195.321 Euro/ay Euro/ay Euro/ay Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl 394 48 277 6 5,6 1,4 5,0 958 349.542 75.000 8.000 75.000 50.000 Referans 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 96 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 km ton/ sefer sayısı ton/ gün Sefer sayısı/gün h Euro/gün Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl 96 Avrupa Komisyonu Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü Direktifi Atık Yakma için Mevcut En Ġyi Teknikler Referans Dökümanı, 2006 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 125 Kamyonun fiyatı (ömrü 10 yıl) Toplam taĢıma maliyetleri Kalıntı bertarafı Düzenli depolama sahaları bertaraf iĢlemi için birim fiyatları Düzenli depolama sahalarına gönderilen miktar Düzenli depolama bertaraf maliyetleri Ortalama mesafe Kamyonun kapasitesi OluĢan günlük kalıntı miktarı Gerekli olan sefer sayısı Her bir seferin süresi Bir kamyonun yapabileceği sefer sayısı Ġhtiyaç duyulan kamyon sayısı Günlük yakıt tüketimi Yıllık yakıt tüketimi Bakım Sigorta ġoförlere ödenecek olan brüt tutar ĠĢçilere ödenecek olan brüt tutar Kamyonun fiyatı TaĢıma maliyetleri Toplam bertaraf maliyetleri Hurda lastikler Hurda lastik birim fiyatı Hurda lastik kullanımı Yakılan hurda lastik miktarı Hurda lastik ile ilgili maliyetler Toplam işletim maliyetleri Gelirler Geri kazanım tesislerine gönderilen miktar Cam Metaller Camın birim fiyatı Metalin birim fiyatı Camın geri dönüĢtürülmesinden elde edilen gelirler Metalin geri dönüĢtürülmesinden elde edilen gelirler Geri dönüĢüm iĢleminden elde edilecek olan gelirler Atık kabulü ile ilgili bertaraf bedeli Bertaraf bedeli birim ücreti Kapasite Atık gelirleri Toplam gelirler 50.000 607.542 Euro/yıl Euro/yıl 10 Euro/ton 97 88.750 887.500 50 15 243 6 1,4 5,6 2,0 122 44.376 30.000 3.200 30.000 20.000 20.000 147.576 1.035.076 ton/yıl Euro/yıl km ton/ sefer sayısı ton/gün Sefer sayısı/gün h 13 10% 25.000 325.000 4.497.728 Euro/ton 17500 15000 2500 10 120 Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/ton Euro/ton 75.000 Euro/yıl 150.000 Euro/ton 225.000 Euro/yıl 10 250.000 2.500.000 2.725.000 Euro/ton ton/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/gün Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/kamyon/yıl Euro/yıl Euro/yıl 80 ton/yıl Euro/yıl Euro/yıl 80 80 Bu hesaplamalar sonucunda elde edilen bulgular aĢağıdaki gibidir (Tablo 52). 97 Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi Resmi Ġnternet Sitesi, http://www.izmir.bel.tr/StandartPages.asp?menuID=1938&MenuName=. EriĢim tarihi: 27/03/2012 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 126 Tablo 52 - Ayrı SRF Tesisleri ile ilgili Maliyet ve Gelirler Özel yatırım maliyetleri Özel iĢletim maliyetleri Özel geri dönüĢüm gelirleri Özel atık kabül gelirleri Net maliyetler kapasitenin 0,68 Euro/ton‟u kapasitenin 16,36 Euro/ton‟u kapasitenin 0,82 Euro/ton‟u kapasitenin 9,09 Euro/ton ton‟u kapasitenin -7,13 Euro/ton‟u SRF‟nin 1,85 Euro/ton‟u SRF‟nin 44,42 Euro/ton‟u SRF‟nin 2,22 Euro/ton‟u SRF‟nin 24,69 Euro/ton‟u SRF‟nin -19,36 Euro/ton‟u SRF tesisleri, elde ettikleri karı net maliyetlere ekleyerek, atık yakma tesislerinin, SRF için ödeyecekleri atık bertaraf bedellerini belirleyeceklerdir. Elde edilen karın eklenmemesi durumunda, bertaraf bedeli 19,4 Euro/ton SRF kadar düĢük bir değer olabilir. SRF tesisleri ile ilgili kar ve net bugünkü değer arasındaki iliĢki, Grafik 16‟da gösterilmektedir. (Net bugünkü değer hesaplamalarında esas alınan ıskonto oranı % 7‟dir.) Grafik 16 - Ayrı SRF Tesisleri ile ilgili Bertaraf Bedellerine Karşı Net Bugünkü Değer Grafik 16‟da da görüldüğü üzere, ayrı SRF tesisleri, ancak bertaraf bedeli 21 Euro/ton SRF‟ye yükseldiğinde kar etmeye baĢlayacaklardır. SRF tesislerinin kurulumunun yatırımcıları teĢviklendirici bir hale getirilebilmesi için, SRF atık bertaraf bedellerinin biraz daha yükseltilmesi gerekmektedir. SRF bedelinin 25 Euro/ton SRF olarak kabul edildiği durum ile ilgili net bugünkü değer hesaplamalarına iliĢkin detaylar Tablo 53‟teki gibidir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 127 Tablo 53 - Ayrı SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları (Bertaraf bedeli = 25 Euro/ton SRF) Yatırım süresi 0 YIL 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 MALİYETLER (milyon Euro) Yatırım -3.75 ĠĢletim Toplam -3.75 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 -4.5 GELİRLER (milyon Euro) Geri dönüĢüm 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 0.22 Atık 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 2.50 SRF 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 2.53 Toplam 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 5.26 NET NAKİT AKIŞI (milyon Euro) Iskonto oranı Net Bugünkü Değer NPV (Milyon Euro) REC Türkiye – 2012 -3.75 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 0.76 1 1.07 1.14 1.22 1.31 1.40 1.50 1.60 1.72 1.84 1.97 2.10 2.25 2.41 2.58 2.76 2.95 3.16 3.38 3.62 3.87 -3.75 0.71 0.66 0.62 0.58 0.54 0.50 0.47 0.44 0.41 0.38 0.36 0.34 0.31 0.29 0.27 0.26 0.24 0.22 0.21 0.20 4.29 Sayfa: 128 RDF tesisleri Tablo 54 - RDF Tesisleri ile ilgili Maliyetler Maliyet kalemi Yatırım maliyetleri Ekipmanlar ile ilgili toplam maliyetler Ekipmanların kurulumu Ensrümantasyon Boruların döĢenmesi Elektrik tesisatının kurulması Binalar Hizmetler ve sahanın hazırlanması Arazi Mühendislik ve denetim ĠnĢaat maliyetleri Sabit maliyetler Toplam yatırım maliyetleri İşletim maliyetleri Elektrik maliyetleri ĠĢ gücü maliyetleri Bakım iĢçilerine ödenecek tutar Bakım malzemeleri Laboratuar maliyetleri Yerel vergiler Sigorta Ġdari maliyetler Dağıtım ve satıĢ Mali giderler Toplam taĢıma maliyetleri Kalıntı bertarafı Düzenli depolama bertaraf maliyetleri TaĢıma maliyetleri Toplam bertaraf maliyetleri Hurda lastikler Toplam işletim maliyetleri Gelirler Atıklardan elde edilecek gelirler Toplam gelirler Birim 1.100.656 330.197 87.656 58.437 70.124 116.874 175.311 23.375 107.524 107.524 107.524 2.285.202 Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro 189.606 274.500 107.524 31.451 34.978 27.965 27.956 227.161 14.738 69.891 468.556 Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl 869.365 1.027.168 1.896.533 51.372 3.422.222 Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl 6.618.452 6.618.452 Euro/yıl Euro/yıl Referans 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 Bu hesaplamalar sonucunda elde edilen bulgular aĢağıdaki gibidir (bkz. Tablo 55). Tablo 55 - Ayrı RDF Tesisleri ile ilgili Birim Maliyet ve Gelirler Özel yatırım maliyetleri Özel iĢletim maliyetleri Özel geri dönüĢüm gelirleri Özel atıkların kabulünden elde edilecek gelirler Net kar 2,08Euro/ton kapasite 62,38 Euro/ton kapasite 0,00 Euro/ton kapasite 1,97 Euro/ton SRF 59,05 Euro/ton SRF 0,00 Euro/ton SRF 120,64 Euro/ton kapasite 114,19 Euro/ton SRF -56,18 Euro/ton kapasite -53,18 Euro/ton SRF Kombine yakma / SRF tesislerine iliĢkin net bugünkü değer hesaplamalarının detayları Tablo 57‟de gösterilmektedir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 129 Seçenek 3.2: Kombine Tesisler Kombine yakma / SRF tesisleri Tablo 56 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Maliyet Kalemleri Maliyet kalemi Yatırım Maliyeti Toplam ekipman maliyeti Ekipmanların kurulumu Enstrümantasyon Boruların döĢenmesi Elektrik tesisatının kurulması Binalar Hizmetler ve sahanın hazırlanması Mühendislik ve denetim ĠnĢaat maliyetleri Sabit maliyetler Toplam yatırım maliyetleri İşletim maliyetleri Elektrik maliyetleri ĠĢ gücü maliyetleri Bakım iĢçilerine ödenecek tutar Bakım malzemeleri Laboratuar maliyetleri Yerel vergiler Sigorta Ġdari giderler Mali giderler Kalıntı bertarafı Düzenli depolama bertaraf maliyetleri TaĢıma maliyetleri Toplam bertaraf maliyetleri Hurda lastik maliyetleri Toplam işletim maliyetleri Gelirler Geri dönüĢümden elde edilecek giderler Atıktan elde edilecek gelirler Toplam gelirler Birim 994.140 299.058 149.529 99.686 149.529 249.215 149.529 229.278 229.278 229.278 2.778.552 704.000 183.000 229.278 44.709 18.350 59.612 29.806 474.617 149.031 Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro 710.000 88.580 798.850 269.000 2.950.984 Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl 270.000 2.000.000 2.270.000 Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Referans 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 Bu hesaplamalar sonucunda elde edilen bulgular aĢağıdaki gibidir (bkz. Tablo 58). REC Türkiye – 2012 Sayfa: 130 Tablo 57 - Ayrı Tesisler ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları Yatırım dönemi 0 YIL 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 MALİYETLER (Milyon Euro) -2.28 Yatırım ĠĢletim Bertaraf bedeli * Toplam -2.28 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -3.42 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -1.30 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 -4.73 GELİRLER (Milyon Euro) Atık 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 Toplam 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 6.61 -2.28 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1.89 1 1.07 1.14 1.22 1.31 1.40 1.50 1.60 1.72 1.84 1.97 2.10 2.25 2.41 2.58 2.76 2.95 3.16 3.38 3.62 3.87 -2.28 1.77 1.65 1.54 1.44 1.35 1.26 1.18 1.10 1.03 0.96 0.90 0.84 0.78 0.73 0.68 0.64 0.60 0.56 0.52 0.49 NET NAKİT AKIŞI (Milyon Euro) Net Bugünkü Değer-NPV (milyon Euro) * 17.76 Tehlikeli atık yakma tesislerinin yayınlayacağı atık bertaraf bedelinin 30 Euro/ton RDF olacağı varsayılmaktadır. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 131 Tablo 58 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Birim Maliyet ve Gelirler Özel yatırım maliyetleri Özel iĢletim maliyetleri Özel geri dönüĢüm gelirleri Özel atıkların kabülünden elde edilecek gelirler Net maliyetler 0,63 Euro/ton kapasite 13,41 Euro/ton kapasite 1,23 Euro/ton kapasite 1,72 Euro/ton SRF 36,43 Euro/ton SRF 3,33 Euro/ton SRF 9,09 Euro/ton kapasite 24,69 Euro/ton SRF -3,73 Euro/ton kapasite -10,12 Euro/ton SRF Kombine yakma / SRF tesislerine iliĢkin net bugünkü değer hesaplamalarının detayları Tablo 60‟da gösterilmektedir. Kombine beraber yakma / SRF tesisleri Tablo 59 - Kombine Beraber Yakma / SRF Tesislerine ile ilgili Maliyet Kalemleri Maliyet kalemi Yatırım Maliyeti Toplam ekipman maliyeti Ekipmanın kurulumu Enstrümantasyon Boruların döĢenmesi Elektrik tesisatının kurulması Binalar Hizmetler ve sahanın hazırlanması Mühendislik ve denetim ĠnĢaat maliyetleri Sabit maliyetler Toplam yatırım maliyetleri İşletim maliyetleri Elektrik maliyetleri ĠĢ gücü maliyetleri Bakım iĢçilerine ödenecek tutar Bakım malzemeleri Laboratuar maliyetleri Yerel vergiler Sigorta Ġdari giderler Mali giderler Kalıntı bertarafı Düzenli depolama bertaraf maliyetleri TaĢıma maliyetleri Toplam bertaraf maliyetleri Hurda lastik maliyetleri Toplam işletim maliyetleri Gelirler Geri dönüĢümden elde edilecek giderler Atıktan elde edilecek gelirler Toplam gelirler REC Türkiye – 2012 Birim 662.319 155.531 77.765 51.844 77.765 129.609 77.765 119.240 119.240 119.240 1.590.320 464.640 183.000 119.240 23.252 14.325 31.003 15.501 254.006 77.506 Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro Euro 277.500 147.576 425.076 171.600 2.950.984 Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl 270.000 990.000 1.260.000 Euro/yıl Euro/yıl Euro/yıl Referans 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 79,80 Sayfa: 132 Tablo 60 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer - NPV Hesaplamaları Yatırım dönemi 0 YIL 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 MALİYETLER (Milyon Euro) Yatırım -2.78 ĠĢletim Toplam -2.78 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 -2.95 GELİRLER (Milyon Euro) Geri dönüĢüm 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.54 Atık 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 Toplam 2.27 2.27 2.27 2.27 2.27 2.27 2.27 2.27 2.27 2.27 2.27 2.27 2.27 2.27 2.27 2.27 2.27 2.27 2.27 2.54 -2.78 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 1 1.07 1.14 1.22 1.31 1.40 1.50 1.60 1.72 1.84 1.97 2.10 2.25 2.41 2.58 2.76 2.95 3.16 3.38 3.62 3.87 -2.78 -0.64 -0.59 -0.55 -0.52 -0.48 -0.45 -0.42 -0.40 -0.37 -0.35 -0.32 -0.30 -0.28 -0.26 -0.25 -0.23 -0.21 -0.20 -0.19 -0.17 NET NAKİT AKIŞI (Milyon Euro) Iskonto oranı Net Bugünkü Değer-NPV (milyon Euro) REC Türkiye – 2012 -9.99 Sayfa: 133 Bu hesaplamalar sonucunda elde edilen bulgular aĢağıdaki gibidir: (bkz Tablo 61). Tablo 61 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Birim Maliyet ve Gelirler Özel yatırım maliyetleri Özel iĢletim maliyetleri Özel geri dönüĢüm gelirleri Özel atık kabulü gelirleri Net maliyetler Kapasitenin 0,55 Euro/ton‟u olarak Kapasitenin 12,25 Euro/ ton‟u olarak Kapasitenin 1,86 Euro/ ton‟u olarak Kapasitenin 6,82 Euro/ton ton‟u olarak Kapasitenin -4,12 Euro/ ton‟u olarak 0,96 Euro/ton of SRF 21,37 Euro/ton of SRF 3,24 Euro/ton of SRF 11,89 Euro/ton of SRF -7,19 Euro/ton of SRF Kombine yakma / SRF tesislerine iliĢkin net bugünkü değer hesaplamalarına ile ilgili detaylar Tablo 62‟de verilmektedir. Ek - 7.5. Tartışmalar Grafik 17‟de, Caputo ve Pelagagge (2002) tarafından gerçekleĢtirilen ekonomik analizin sonuçları verilmektedir. Seçenek 1 kapsamında değerlendirilen ve ayrı SRF tesislerine benzeyen pelet RDF (veya SRF) tesisleri ile ilgili net bugünkü değer hesaplamalarından elde edilen rakam, negatif bir değerdir. Tesis kapasitesi arttıkça, bu değerlerde de düĢüĢ gözlemlenmektedir. Bunun temel nedeni, bu araĢtırmada RDF/SRF pellet tesislerinin üretilen SRF‟yi bertaraf edecek çıkaracak olmasıdır. Dolayısıyla, üretilen SRF/RDF, yakma tesislerine satılacağından, Türkiye‟de inĢa edilecek ayrı ön iĢleme tesisleri için, bu durum, çok da zorlayıcı olmayacaktır. Diğer bir yandan, SRF üniteleri ile kombine yakma tesislerinin, ayrı ön iĢleme tesislerine kıyasla, ekonomik açıdan daha avantajlı olduğu görülmektedir. Seçenek 2 kapsamında yapılan değerlendirmeler sonucunda elde edilen net bugünkü değer negatif olsa dahi, bu durumun, SRF tesislerinin kar amaçlı olarak iĢlememelerinden kaynaklanmaktadır. Bu durum, SRF üreticileri açısından değerlendirildiğinde, ayrı tesislerin sağlayacağı temel ekonomik fayda, SRF‟nin bir ürün olarak satılmasından elde edilecektir. Enerji üretimi açısından değerlendirildiğinde ise ekonomik kar söz konusu olmasına rağmen, bu faydalardan yararlanacak taraf, yakma tesisleri olacaktır. Kombine SRF tesislerinin söz konusu olduğu durumlarda, aynı zamanda bir yakma tesisi olan iĢletmeci, taĢıma ve üçüncü Ģahıs karı söz konusu olmadan, yüksek kalorifik değerli yakıtın avantajlarından yararlanacaktır. Bu iĢleticiler, aynı zamanda yakma sonucu üretilen elektriği de satmaktadırlar. Ayrı SRF tesisleri ile ilgili, SRF fiyatları ile net bugünkü değer arasındaki iliĢki Grafik 18‟deki gibidir. Yüksek kapasiteli tesisler, daha düĢük atık bertaraf bedelleri nedeniyle daha karlıdır. Ancak bunlar RDF piyasa fiyatından etkilenmeye daha müsaittir. Kapasiteleri 25 t/sa olan tesislerin, net bugünkü değerleri, ancak atık bertaraf bedelinin 21 Euro/ton civarında olduğu durumlarda, pozitif bir değer olmaya baĢlamaktadır. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 134 Grafik 17 - SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer Analizleri REC Türkiye – 2012 Grafik 18 - RDF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer Analizleri Sayfa: 135 Tablo 62 - Kombine Beraber Yakma Tesisleri / SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları Yatırım süresi 0 YIL 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 MALİYETLER (Milyon Euro) Yatırım -1.59 ĠĢletim Toplam -1.59 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 -1.77 GELİRLER (Milyon Euro) Geri dönüĢüm 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 0.27 Atık 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 Toplam 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 1.26 -1.59 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 -0.52 1 1.07 1.14 1.22 1.31 1.40 1.50 1.60 1.72 1.84 1.97 2.10 2.25 2.41 2.58 2.76 2.95 3.16 3.38 3.62 3.87 -1.59 -0.48 -0.45 -0.42 -0.40 -0.37 -0.34 -0.32 -0.30 -0.28 -0.26 -0.24 -0.23 -0.21 -0.20 -0.19 -0.17 -0.16 -0.15 -0.14 -0.13 NET NAKİT AKIŞI (Milyon Euro) Iskonto oranı Net Bugünkü DeğerNPV (milyon Euro) REC Türkiye – 2012 -7.09 Sayfa: 136 Ek - 8. Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkilerin Belirlenmesi Politika alanı çerçevesinde değerlendirilen seçeneklerin, çevre ve sağlık üzerindeki etkileri, atıkların ve kalıntıların, kaynaktan iĢleme tesislerine taĢınmasından kaynaklanan emisyonlar açısından değerlendirilmektedir. Bu DEA çalıĢmasında, BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı (UNEP) ve TNT tarafından geliĢtirilen “Etki Araç Takımı”nı kullanılmıĢtır. Bu araç takımı, araçlardan kaynaklanan emisyonların, çevre üzerindeki etkileri ile ilgili bir dizi araç ve kılavuzu kapsamaktadır. Bu araç takımında yer alan farklı formlar Tablo 63‟teki gibidir. Hava kirleticileri, iklim değiĢikliği ve bunların sağlık ve çevre üzerindeki etkileri, Riverside Kaliforniya Üniversitesi ve UNEP tarafından IVE model 1.1.1a kullanılarak hesaplanan araç emisyon faktörlerine dayanmaktadır. Emisyon faktörleri, kilometre baĢına yayılan kirletici miktarını göstermektedir. IVE modelindeki emisyon faktörleri, aĢağıdaki etkenlere bağlıdır: SürüĢ alıĢkanlıkları, Araç standartları Yakıt kalitesi ve Yol koĢulları (coğrafi koĢullar da dâhil olmak üzere) IVE modeli ile ilgili emisyon faktörleri, AB veya ABD standartları gibi mevzuat amaçlı olarak kullanılanlardan daha yüksektir. Bunun sebebi, bu faktörlerin, ideal ve önceden belirlenmiĢ “düzenleyici” sürüĢ alıĢkanlıklarından çok, gerçek yaĢam sürüĢ koĢullarına dayanmaktadır. Model, çok temizden çok eski ve kirliye kadar, yollarda bulunan tüm araç tiplerini kapsayan kademeli bir temel sağlamaktadır. Öyle ki, bu durum, emisyon faktörlerinin belirli bir açıdan yanlı olma riskini en aza indirgemektedir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 137 Tablo 63 - Araç Takımında yer alan Farklı Formlar Politika Alanı 1 Politika Alanı 1 ile ilgili hava kirleticilerinin miktarı ve bunların sağlık ve çevre üzerindeki belirleyici etkilerinin tespit edilebilmesi için uygulanan modelde kullanılan girdi verileri Table 64‟deki gibidir. Her bir seçenek ile ilgili kamyon sayıları, katedilen yıllık mesafe ve yıllık yakıt tüketimi verileri modele girilmiĢtir. Table 64 - Politika Alanı 1 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkilerinin Hesaplanabilmesi için Gerekli Girdi Verileri Kamyon sayıları Katedilen mesafe (km/yıl) Yakıt tüketimi (lt/yıl) Yerleşim alanları içerisinde Sanayi bölgelerinde Seçenek 1 Seçenek 2 Yerleşim alanları ve sanayi bölgeleri dışında Seçenek 3 118 167 597 10.712.750 16.779.050 58.911.000 2.785.315 4.362.553 15.316.860 Politika Alanı 1 kapsamında değerlendirilen seçeneklerin, çevre ve sağlık üzerindeki etkileri, kamyon sayıları, katedilen mesafe ve yakıt tüketimi verileri esas alınarak tespit edilmiĢtir. Hava kirliliği ile ilgili etkiler, CO, uçucu organik bileĢikler (VOC), NOx, SOx, ve PM10 emisyonları açısından değerlendirilmiĢtir. Buna karĢın, iklim değiĢikliği ile ilgili etkiler ise karbon dioksit (CO2) açısından değerlendirilmiĢtir. Buna ek olarak, yıllık CO2 emisyonlarının dengelenebilmesi için gerekli olan ormanlık alan, yılda gereksinim duyulan boĢ alan açısından ele alınmıĢtır. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 138 Tablo 65 - Politika Alanı 1 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkileri İklim Değişikliği (ton/yıl) Hava Kirliliği (ton/yıl) CO2 emisyonlarının dengelenebilmesi için gerekli olan ormanlık alan (ha/yıl) PM10 kaynaklı premature ölümler/yıl CO VOC NOx SOx PM10 CO2 Seçenek 1 57,31 12,32 98,56 7,39 3,11 7.242 1.207 1 Seçenek 2 89,77 19,30 154,37 11,58 4,87 11.343 1.890 2 Seçenek 3 315,17 67,75 541,98 40,65 17,08 39.824 6.637 7 Parçacıklı maddeler, birçok farklı etkisi bulunan baĢlıca bir kirletici olduğundan, bu maddelerin sağlık üzerindeki etkileri hesaplarken, tüm hava kirleticilerinin bir temsilcisi olarak kullanılmaktadır. Parçacıklı maddeler, genelde, SOx, kurĢun vb gibi diğer kirleticileri de kapsamaktadır. Örneğin, ikinci politika seçeneğine göre, atıkların kaynaklarından iĢleme tesislerine veya iĢleme tesislerinden baĢka bir lokasyona taĢınması iĢlemi sonucunda salınacak olan parçacıklı madde miktarı yılda 4,87 ton‟dur. Bu iĢlemin, yılda 2 erken ölüme neden olacağı tahmin edilmektedir. Buna ek olarak, bahsi geçen hava kirleticilerin bir sonucu olarak, ölümcül olmayan kanserler, bronĢit ve kardiyovasküler hastalıklar (kalp ve akciğer) gibi diğer hastalıklara maruz kalacak olan kiĢi sayısı çok daha fazla olabilir. Ancak, belirli kaynaklara iliĢkin sağlık etkilerinin net bir Ģekilde tahmin edilebilmesi oldukça güçtür. Dolayısıyla, modeldeki etki verileri, yalnızca araç emisyonlarının, sağlık üzerindeki genel etkilerinin bir göstergesi niteliğindedir. Modele göre, yakılan her bir litre mazot, yaklaĢık 2,6 kg CO2 emisyonunun yayılmasına neden olmaktadır. Örnek olarak tekrar ikinci politika ele alındığında, 167 kamyonu bulunan bir kamyon filosunun yıllık mazot kullanımının, 4.362.553 lt/yıl olduğu görülmektedir. Bu durumda, filonun yıllık CO2 emisyonlarının, 11.343 ton olduğu kolayca hesaplanabilmektedir. Yayılan CO2 miktarının dengelenebilmesi için, yaklaĢık 1.890 hektar ormanlık alanın oluĢturulması gerekecektir. Politika Alanı 2 Geri kazanım ile ilgili taĢıma maliyetleri ile kalıntıların düzenli depolama sahalarına boĢaltılması seçeneği; Politika Alanı 2‟nin çevre ve sağlık üzerindeki etkileri açısından birbirleri ile karĢılaĢtırılmıĢtır. Hesaplamalarda kullanılan veriler Tablo 66‟da gösterilmektedir. Tablo 66 - Politika Alanı 2 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkilerinin Hesaplanabilmesi için Gerekli Girdi Verileri Geri kazanım (Bağımsız – ayrı tesisler) Seçenek 1.1 Kamyon sayısı Geri (Kombine kazanım tesisler) Seçenek 1.2 Düzenli depolama Seçenek 2 108 54 108 Katedilen mesafe (km/yıl) 6.898.500 2.956.500 15.590.610 Yakıt tüketimi (lt/yıl) 1.793.610 768.690 4.053.559 Politika Alanı 1 ile benzer Ģekilde, Politika Alanı 2 kapsamında değerlendirilen seçeneklerin çevre ve sağlık üzerindeki etkileri; kamyon sayısı, katedilen mesafe ve yakıt tüketimi verileri yardımı ile hesaplanmıĢtır (bkz. Tablo 67). REC Türkiye – 2012 Sayfa: 139 Tablo 67 - Politika Alanı 2 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkileri İklim Değişikliği (ton/yıl) Hava Kirliliği (ton/yıl) CO2 emisyonlarının dengelenebilmesi için gerekli olan ormanlık alan (ha/yıl) PM10 kaynaklı premature ölümler/yıl CO VOC NOx SOx PM10 CO2 Seçenek 1.1 36,91 7,93 63,47 4,76 2 4.663 777 1 Seçenek 1.2 15,82 3,4 27,2 2,04 0,86 1.999 333 0 Seçenek 2 83,41 17,93 143,43 10,76 4,52 10.539 1.757 2 Politika Alanı 3 Politika Alanı 3 kapsamında değerlendirilen seçeneklerin çevre ve sağlık üzerindeki etkileri, SRF / RDF tesislerinin kurulumunu açısından ele alınmıĢtır. SRF / RDF tesisleri ile ilgili taĢıma etkilerinin belirlenebilmesi için kullanılan bilgiler, Tablo 68‟de özetlenmiĢtir. Tablo 68 - Politika Alanı 3 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkilerinin Hesaplanabilmesi için Gerekli Girdi Verileri Ayrı tesisler Kombine tesisler Seçenek 1 Seçenek 2 Kamyon sayısı 280 95 Katedilen mesafe (km/yıl) 38.880.200 8.326.145 Yakıt tüketimi (lt/yıl) 10.108.852 2.164.798 Politika Alanı 3 kapsamında değerlendirilen seçeneklerin çevre ve sağlık üzerindeki etkileri, Tablo 69‟daki gibidir. Tablo 69 - Politika Alanı 3 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkileri İklim Değişikliği (ton/yıl) Hava Kirliliği (ton/yıl) CO2 emisyonlarının dengelenebilmesi için gerekli olan ormanlık alan (ha/yıl) PM10 kaynaklı premature ölümler/yıl CO VOC NOx SOx PM10 CO2 Seçenek 1 208,01 44,71 357,70 26,83 11,28 26.283 4.381 5 Seçenek 2 44,54 9,58 76,60 5,75 2,41 5.628 938 1 REC Türkiye – 2012 Sayfa: 140 Ek - 9. AB Genelinde İzin ve Yaptırımlar Tablo 70 - AB Üye Devletleri Genelindeki Yakma Tesislerinde İzin ve Yaptırım Durumları 98 Ülke Kıbrıs İzinlerin verilmesinde karşılaşılan zorluklar İzinlerin yaptırımında karşılaşılan zorluklar İzin yönetmelikleri ile uyum noktasında, işleticilerin karşılaştıkları zorluklar Gerekli izin koşullarını karşılayamayan işleticilere verilen cezai yaptırımlar Gerçekleştirilen denetimlerin sıklığı (yılda) NIMBY Sendromu Bulunmamaktadır, yakma, en son kullanılacak olan atık bertaraf yöntemidir; tesisler onaylanıyor ise gereksinimlere uymaktadırlar Teknolojinin anlaĢılması, finansal zorluklar ve eğitimli personelin bulunması Cezai yaptırımlar 6 Hükümet (Bölgesel TeftiĢ Kurulu) Çek Cumhuriyeti Danimarka (Storstrom Bölgesi) Danimarka (Viborg Bölgesi) Almanya (NRW) İrlanda İtalya (Lombardy) Yönetmelikler oldukça karmaĢıktır, koĢullar üzerinde mutabakat sağlamak oldukça güç olmuĢtur, ve Çevre Koruma Ajansı‟nın (EPA) tutumu oldukça pasif olmuĢtur. Dioksin düzeylerinin yasallaĢtırılmasında karĢılaĢılan zorluklar Etkilenen kiĢiler tarafından gerçekleĢtirilen protestolar Atıktan elde edilen enerjiye olan ihtiyaç sebebiyle, tesilerin kapatilması söz konusu olamamaktadır. Bir çok olay alelade bir Ģekilde incelenmektedir. Yalnızca tesisteki önemli birimlerin iyi çalıĢmaması durumunda Bulunmamaktadır. Dumanın temizlenmesi iĢlemi oldukça maliyetlidir Bulunmamaktadır. Bulunmamaktadır. Halkın, sağlık üzerindeki etkiler hususundaki endiĢeleri Sürekli olarak gözetim altında tutulması güçtür. Girdi olarak kullanılan atık sınıfının kontolü. R1 ve D10 arasındaki sınırların belirlenmesinde karĢılaĢılan zorluklar Teknik açıdan herhangi bir güçlük bulunmamaktadır. KarĢılaĢılan zorlukla yalnızca siyasidir (NIMBY). Bulunmamaktadır. Polonya Bulunmamaktadır, izinler bulunmamaktadır Emisyonların gözetimi Portekiz Bulunmamaktadır Bulunmamaktadır Cezai yaptırımlar Cezai yaptırımlar, tesisin kapatılması 1 ila 3 Yerel Otorite ĠĢleticilerin temin edeceği aylık raporlar ile 1 Yerel Otorite Tesise gore farklılık göstermektedir Bölgesel Kamu KuruluĢu 15 milyon Euro‟yu 1 ila 2 detaylı para cezaları, izin denetim ile 1; yılda belgelerinin iptali, 2 kez örneklem izin belgelerinin ziyaretleri ve geçici olarak iptal düzenli aralıklarla edilmesi, iĢlerin dioksin yapılması ile ilgili düzeylerinin emirler gözlemlenmesi Uyarı cezaları, faaliyetlerin geçici bir süre için askıya alınması, tesisin En az 2 kapatılması, izinterin iptali ve cezai yaptırımlar ve yasal kısıtlamalar. Sürekli değiĢen atık kompozisyonu Cezai yaptırımlar, sebebiyle, emisyon faaliyetlerin geçici bir gereksinimlerinin süre için askıya karĢılanabilmesi ile alınması. ilgili mali güçlükler. Emisyon Cezai yaptırımlar gereksinimleri. 1 1 İskoçya Slovakya Slovakya (Banska Bystrica) İspanya İsveç (Orebro) Denetimlerin gerçekleştirilmesind en sorumlu merci Bulunmamaktadır Cezai yaptırımlar Bulunmamaktadır 8 yılda 1 Çevre Koruma Ajansı Çevre Koruma Ajansı Hükümet (Bölgesel TeftiĢ Kurulu) Hükümet Çevre Koruma Ajansı Hükümet (Bölgesel TeftiĢ Kurulu) Cezai yaptırımlar Bulunmamaktadır Bulunmamaktadır Bulunmamaktadır Atık yönetmeliği oldukça karmaĢıktır. Bu durum uygulamayı zorlaĢtırmaktadır. Bulunmamaktadır Bulunmamaktadır. Cezai yaptırımlar Her 1 – 2 yılda 1 Hükümet Yaptırım, öz düzenlemeye bağlıdır. Öz gözetim. Cezai yaptırımlar, hapis cezaları 3 ila 7 Hükümet Cezai yaptırımlar, tesisin kapatılması 4 Kamu Kurumu Ġzin süreçlerinin durdurulması, cezai yaptırımlar IPPC kapsamında bir tesis bulunmamaktadır Çevre Ajansı Hollanda (Overijssel) ĠĢleticilerin gerekli tüm bilgileri raporlaması güçtür, halkın protestosu Çoğu denetim, yeterince detaylı Ģekilde gerçekleĢtirilmemek tedir. Birleşik Krallık TamamlanmamıĢ baĢvurular, halkın protestosu Ġzin koĢullarındaki belirsizlik ve uygulanabilirlik Teknoloji ve atık sınıfının kontrol edildiği varsayıldığında bulunmamaktadır Ġzin ve yaptırım gereksinimlerinin açık ve anlaĢılır olmaması 98 Bu tablo, Avrupa Birliği Çevre Hukukunun Uygulanması ve Yaptırımı Ağı (IMPEL) tarafından hazırlanan Atık Ġzin ve Yaptırımları Raporu esas alınarak derlenmiĢtir. (This table was compiled from Waste Permitting and Enforcement Report of EU Network for Implementation and Enforcement of Environmental Law – IMPEL) REC Türkiye – 2012 Sayfa: 141 Ek - 10. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Diğer Politika Seçenekleri Yakılacak olan Atık Türleri Hükümet tarafından düzenlenen Piyasaya göre öz düzenleme Denetim ve Yaptırımların Sıklığı Hali hazırda olduğu Ģekilde Daha sık bir Ģekilde Ölçme ve Örneklem – Yöntemi Tesisin kendisi tarafından gerçekleĢtirilen Üçüncü Ģahıslar tarafından gerçekleĢtirilen Ölçme ve Örneklem - Sıklık, Teknik Fizibilite Dönemsel Sürekli (Çevirimiçi) Daha Yüksek İşleme (Daha Düşük Standartlar) - Gold Plating Evet Hayır Yakma ve Beraber Yakma Tesislerinin Durumu R1 D10 Diğer Lisans ve İzinler Hali hazırda olduğu Ģekilde AYD‟ye iliĢkin izin süreci ile hızlandırılılmıĢ prosedür Muafiyetlerin Tanınması Evet Hayır Zaman Esnekliği Standartların kademli olarak iyileĢtirilmesi BaĢlangıçtan itibaren yüksek standartlar REC Türkiye – 2012 Sayfa: 142 Ek - 11. Danışma Süreci DEA çalıĢmasının temel politika amacı, AYD‟nin ekonomik, çevresel ve sosyal açılardan en uygun Ģekilde baĢarılı uygulanmasını sağlamaktır. Ġstenen bu baĢarının sağlanabilmesi için belirlenen bu politika alanlarının ilgi grupları ile değerlendirilmesi öngörülmüĢtür. Bu uygulama, ulusal ve yerel ölçekte gerçekleĢtirilecek “danıĢma süreçleri” olarak tanımlanmıĢtır. “DanıĢma” kavramsal olarak karĢılıklı fikir alıĢveriĢini içermektedir. Bu yönüyle tek yönlü bir eylem olan „veri toplama‟dan ayrıĢmaktadır. Bu yaklaĢımla danıĢma sürecinin gerekliliği Ģu baĢlıklar altında toplanabilmektedir: Kanıta dayalı veriler oluĢturma Düzenlemenin gerçek sonuçlarının neler olacağı, nasıl etkiler yaratacağı konusunda etkin bilgi toplama Toplumun ilgi ve katılımı Muhtemel sorun ve dirençlerin saptanması Düzenleme konusunda bilgilendirme MeĢruluğu sağlamlaĢtırma Güven tesisi Benimsetme ve uygulamayı kolaylaĢtırma Düzenleyici Etki Analizi çalıĢması kapsamında gerçekleĢtirilen danıĢma sürecinin temel amaçları ise Ģunlardır: PaydaĢları direktif konusunda bilgilendirerek, PaydaĢların yönlendirmeleri ıĢığında direktifin uygulanmasının olası olumlu ve olumsuz sonuçlarının gözden geçirilmesi, Direktifin sorunsuz uygulanmasına iliĢkin model yöntemlerin doğrulanması, Uygulanacak yöntemlerin getireceği fayda ve maliyetlere iliĢkin verilerin toplanması Ek - 14.1. Metodoloji DanıĢma süreci metodolojisi danıĢma sürecinin takvim ve mekan planlaması, yöntem ve araçlarının belirlenmesi, yerel ve ulusal ölçekte danıĢma sürecine dahil edilecek ilgi gruplarının seçilmesi ve entegre yöntemin geliĢtirilmesi aĢamalarını içermektedir. Tüm bu aĢamalar AYD DEA danıĢma süreci sonunda elde edilmek istenen bilgi ve görüĢlerin en güvenilir, kapsamlı ve açık biçimde alınabilmesine yönelik olarak geliĢtirilmiĢtir. 1.1. Danışma Süreçlerinin Takvim ve Mekan Planlaması AYD‟nin DEA danıĢma süreci Ağustos 2011- Ekim 2011 ayları arasında gerçekleĢtirilmiĢtir. Ulusal ve yerel düzeyde gerçekleĢtirilen danıĢma süreçleri aĢağıdaki illerde belirlenen ilgi grupları ile tamamlanmıĢtır. Bu ilgi grupları Çevre ve ġehircilik Bakanlığı‟nın ilgili birim uzmanları ile gerçekleĢtirilen toplantılar neticesinde belirlenmiĢtir. DanıĢma sürecine dâhil edilen ilgi grupları aĢağıda verilen Tablo 71‟deki gibidir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 143 Tablo 71 - Yerel ve Ulusal Ölçekte Danışma Sürecine Katılan İlgi Grupları Ulusal Yerel Kamu Kurumları Atık Yakma Tesisleri Beraber Yakma Tesisleri Diğer Atık Bertaraf Tesisleri Sanayi Ġlgi Grupları Akademisyenler Kamu Kurumları Yerel Yönetimler Akademisyenler Sivil Toplum KuruluĢları Ankara ve Ġstanbul illerinde ulusal ölçekte, seçilecek iki ilde ise yerel ölçekte belirlenen ilgi grupları ile danıĢma süreci gerçekleĢtirilmiĢtir. DanıĢma sürecinin gerçekleĢtirileceği illerin belirlenmesinde temel alınan kriterler Ģunlardır: Uygunluk: Doğu Karadeniz Bölgesi atıkların düzenli depolanması için elveriĢli görünmemektedir. Bu bölgede kurulacak bir atık yakma tesisinin bölgedeki atıklar için daha uygun bir bertaraf yöntemi olabileceği öngörülmüĢtür. Ulaşılabilirlik: Muhtemel kurulacak bir atık yakma tesisine civar illerden gelecek atıklar için Trabzon‟un bölgede etkili bir merkez olacağı düĢünülmektedir. Tesis planlaması: Mersin‟de “2008-2012 Atık Yönetimi Eylem Planı” çerçevesinde kurulması planlanan bir atık yakma tesisi olması önemli bir kriter olarak belirlenmiĢtir. Planlanan tesisin yer seçimi ile ilgili sorunlar ortaya çıkmıĢ ve hukuki süreç sonrasında planlanan yerde tesisin inĢasına izin verilmemiĢtir. Mahkeme kararı ve Mersin‟deki paydaĢların konu ile ilgili görüĢleri atık yakma tesislerinin yer seçimine iliĢkin faydalı olacaktır. Sanayi bölgesi: Mersin‟de sanayinin geliĢmiĢ olması, bölgedeki endüstriyel atık yoğunluğu ve buna paralel olarak beraber yakma faaliyeti gerçekleĢtirmeyi planlayan muhtemel tesisler olması önemli kriterler olarak düĢünülmektedir. Ayrıca kurulacak atık yakma tesisine civar illerden gelecek atıklar için Mersin‟in etkili bir merkez olacağı düĢünülmektedir. Bu kriterler temel alınarak seçilen iller Harita 7‟de gösterilmektedir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 144 Harita 7 - Danışma Sürecinin Gerçekleştirildiği İller Ġlgi gruplarının belirlenmesinin ardından Ankara ve Ġstanbul‟da ulusal ölçekte, Mersin ve Trabzon illerinde ise yerel ölçekte gerçekleĢtirilecek danıĢma sürecinin takvim planlaması yapılmıĢtır. Süreç takvimi Tablo 72‟de sunulmaktadır. Tablo 72 - Danışma Süreci Takvimi Kapsam Açıklama Ulusal - Ankara Birebir GörüĢmeler Tarih (Başlangıç) 01.08.2011 Saha Ziyaretleri 18.08.2011 25.08.2011 PaydaĢ Toplantıları 06.09.2011 06.09.2011 Birebir GörüĢmeler 06.09.2011 07.09.2011 Yakma Tesisleri Toplantısı 28.09.2011 28.09.2011 Beraber Yakma Tesisleri Toplantısı 29.09.2011 29.09.2011 Site Visits 29.09.2011 29.09.2011 PaydaĢ Toplantıları 03.10.2011 03.10.2011 Birebir GörüĢmeler 04.10.2011 04.10.2011 Kamu Kurumları Toplantısı 20.10.2011 20.10.2011 Yerel – Mersin Ulusal - Istanbul Yerel - Trabzon Ulusal - Ankara Tarih (Bitiş) 27.10.2011 1.2. Danışma Yönteminin ve Araçlarının Belirlenmesi DanıĢma süreci aktif ve pasif olmak üzere iki bileĢenli olarak planlanmıĢtır: 1.2.1. Aktif Danışma Aktif danıĢma süreci ilgi grupları ile doğrudan temasa geçilerek görüĢlerinin alınmasını amaçlamaktadır. Bu kapsamda iki farklı yöntem kullanılmıĢtır. Odak Grup Toplantıları: Odak grup toplantıları grup dinamiğini kullanan bir yöntemdir. Belirlenen gündem üzerinden ilgi grubuna dâhil edilen paydaĢların bir moderatör aracılığıyla etkileĢimli (interaktif) tartıĢma gerçekleĢtirmesine imkan sağlayan bir yöntemdir. Bu yöntem, katılımcılara birbirlerinin görüĢlerini dinleyip karĢılıklı tartıĢma ve değerlendirme imkânı sağlamaktadır. Birebir görüşmeler: Birebir görüĢmeler her bir ilgi grubunun diğer ilgi gruplarının görüĢlerinden etkilenmeden konuĢabilmesi ve gerçek görüĢlerini ortaya koyabilmesi için kullanılan yarı yapılandırılmıĢ içerikte uygulanan bir yöntemdir. Ayrıca odak grup toplantıları ve derinlemesine görüĢmelerde temas kurulamayan ilgi grupları için telefon görüĢmesi de yapılacaktır. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 145 1.2.2. Pasif Danışma Anketler yoluyla gerçekleĢtirilen pasif danıĢma süreci, ilgi grupları ile doğrudan görsel ya da sözel temasa geçilmeden sadece yazılı görüĢ alınmasını amaçlamaktadır. Tam ve yarı yapılandırılmıĢ sorulardan oluĢan bir anket formu aracılığıyla ilgi grupları belirlenen gündem ile ilgili görüĢlerini ileterek danıĢma sürecine katılmaktadır. Aktif danıĢma sürecinde; Ağustos 2011 – Ekim 2011 tarihleri arasında ulusal ve yerel ölçekte gerçekleĢtirilen toplantılar ve birebir görüĢmeler neticesinde ilgi gruplarının AYD‟nin olası etkileri ile ilgili görüĢleri alınmıĢtır. Bu süreçte süreç kayıtları, toplantı kayıtları ve tutanaklar oluĢturulmuĢ ve süreç raporlanmıĢtır. DanıĢma süreci ÇġB‟nin de katılımıyla gerçekleĢtirilmiĢtir. Ulusal ve yerel ölçekte gerçekleĢtirilen danıĢma sürecinde ilk adım olarak REC Türkiye DEA Ekibi tarafından masa baĢı çalıĢmaları yapılmıĢ, uygulama metodolojisi kurgulanmıĢ ve taslak ilgi grubu listeleri hazırlanmıĢtır. Hazırlanan bu listeler üzerinden hangi ilgi grubundan ne tür bir görüĢ ve bilgi alınmasının planlandığına dair beklenen çıktılar ve bu çıktıları elde etmeye yönelik sorulacak soruların belirlenmesine yönelik bir çalıĢma yapılmıĢtır. Bu çalıĢmaların hemen ardından tüm illerin takvim planlamaları yapılmıĢ ve ilgi gruplarına danıĢma sürecinin gündemini, görüĢme yöntemini, içeriğini, yer ve zaman gibi bilgileri içerir davet yazıları gönderilerek katılım listeleri oluĢturulmuĢtur. 1.3. Yerel ve Ulusal Ölçekte İlgi Gruplarının Belirlenmesi Yerel ve ulusal ölçekte danıĢma sürecine dâhil edilen ilgi grupları yapılan masa baĢı çalıĢması ile belirlenmiĢtir. Hazırlanan taslak listede sürece dâhil edilebilecek tüm ilgi grupları listelenmiĢtir. Ġkinci aĢamada belirlenen taslak listedeki ilgi gruplarına önceliklendirme yapılmıĢ ve birincil öncelikteki ilgi grupları danıĢma sürecinin odak grup toplantılarına ve birebir görüĢmelere dâhil edilmiĢtir. GerçekleĢtirilen danıĢma süreçlerinde belirlenen ilgi gruplarına yönelik kullanılan yöntemler ve araçlar Tablo 73‟de sunulmaktadır. Tablo 73 - Danışma Sürecinde Kullanılan Yöntemler ve Araçlar İl Ankara Ġstanbul Mersin Trabzon İlgi Grubu Kamu Kurumları Kamu Kurumları Beraber Yakma Tesisleri Diğer Atık Bertaraf Tesisleri Atık Yakma Tesisleri Beraber Yakma Tesisleri Atık Yakma Tesisleri Yerel Yönetimler Sanayi Ġlgi Grupları Akademisyenler Akademisyenler Yerel Yönetimler Yerel Yönetimler Kamu Kurumları Diğer Atık Bertaraf Tesisleri Danışma Yöntemi Odak Grup Toplantısı Birebir GörüĢme Birebir GörüĢme Birebir GörüĢme Odak Grup Toplantısı Odak Grup Toplantısı Birebir GörüĢme PaydaĢ Toplantısı Birebir GörüĢme Birebir GörüĢme Birebir GörüĢme PaydaĢ Toplantısı Birebir GörüĢme Birebir GörüĢme Birebir GörüĢme Kullanılan Araç TOOL_FGM_ANK_GOV TOOL_IDI_ANK_xx TOOL_IDI_ANK_xx TOOL_IDI_ANK_xx TOOL_FGM_IST_WIP TOOL_FGM_IST_CIP TOOL_IDI_IST_xx TOOL_FGM_ MER_LOC TOOL_IDI_MER_xx TOOL_IDI_MER_xx TOOL_IDI_MER_xx TOOL_FGM_ TRB_LOC TOOL_IDI_ TRB_xx TOOL_IDI_ TRB_xx TOOL_IDI_ TRB_xx xx: Bu uzantı görüĢülen kurum ismini almaktadır. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 146 Ulusal ölçekte aktif danışma süreci Ulusal ölçekte gerçekleĢtirilen danıĢma süreci Ankara ve Ġstanbul illerinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Ankara‟da gerçekleĢtirilen ulusal danıĢma sürecinde kamu kurumları ile odak grup toplantısı ve çeĢitli paydaĢlarla birebir görüĢmeler düzenlenmiĢtir. Ġstanbul‟da ise yakma ve beraber yakma tesislerine yönelik iki ayrı odak grup toplantısı gerçekleĢtirilmiĢtir. Her iki ilde de ilgili çeĢitli tesislere saha ziyaretleri düzenlenmiĢtir. Uygulama takvimi ve katılımcı bilgileri Tablo 74‟de sunulmaktadır: Tablo 74 - Ulusal Danışma Süreci 27 Mayıs 2011 Ankara Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği (TÇMB) Canan DERĠNÖZ GENCEL Çevre Koordinatörü Dr. ġenol YILDIZ Proje Etüt Müdürü Vahit BALAHORLĠ Çevre Mühendisi 27 Mayıs 2011 Ankara Ġstanbul Çevre Yönetimi Sanayi ve Ticaret A.ġ. (ĠSTAÇ A.ġ) 27 Mayıs 2011 Ankara Ġzmit Atık ve Artıkları Arıtma Yakma ve Değerlendirme A.ġ. (ĠZAYDAġ) Gülay ĠNOĞLU Atık Besleme ve Temizleme Sorumlusu 18 Ağustos 2011 Ankara BAġTAġ Çimento & ÇÖZÜM Endüstriyel Atık ĠĢleme Sanayi ve Ticaret A.ġ. Mete Emre ERGÜÇLÜ Çevre Mühendisi & Çevre Yönetimi Temsilcisi Erdoğan GÖĞEN Genel Müdür Tuğba KIRER Çevre Müdürü Gaz 25 Ağustos 2011 Ankara ITC Entegre Katı Atık Yönetim Sistemleri 26 Ağustos 2011 Ankara ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü 20 Eylül 2011 Ankara Çevre ve ġehircilik Bakanlığı Yönetimi Daire BaĢkanlığı 28 Eylül 2011 Ġstanbul Yakma Tesisleri Odak Grup Toplantısı 29 Eylül 2011 Ġstanbul Beraber Yakma Tesisleri Odak Grup Toplantısı 8 firmayı/kurumu temsilen 11 katılımcı 29 Eylül 2011 Ġstanbul Ġstanbul Çevre Yönetimi Sanayi ve Ticaret A.ġ. (ĠSTAÇ A.ġ) 20 Ekim 2011 Ankara Kamu Kurumları Odak Grup Toplantısı Hasan SAMAT Yakma Tesisi ġefi 14 kurumu temsilen katılımcı 27 Ekim 2011 Ankara ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Prof. Dr. Ülkü YETĠġ Öğretim Üyesi ENOFĠS Çevre, Enerji & DanıĢmanlık Ġsmet MUNLAFALIOĞLU Genel Müdür R. BarıĢ CANPOLAT Yönetici Ortak/Çevre Y. Müh. 2 Kasım 2011 Ankara Atık Prof. Dr. Aysel ATIMTAY Öğretim Üyesi Mahir ERDEM Daire BaĢkanı Betül DOĞRU Tehlikeli Atıklar ġube Müdürü Ahmet VARIR Özel Atıklar ġube Müdürü 8 firmayı/kurumu temsilen 13 katılımcı 29 Yerel ölçekte aktif danışma süreci Yerel ölçekte danıĢma süreci Mersin ve Trabzon illerinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Seçilen illerdeki kamu kurumları, yerel yönetimler, akademisyenler, sivil toplum kuruluĢları ve civar il yerel yönetimleri ile REC Türkiye – 2012 Sayfa: 147 geniĢ paydaĢ toplantıları gerçekleĢtirilirken, önem arz eden diğer paydaĢlar ile ayrıca birebir görüĢmeler yapılmıĢtır. Uygulama takvimi ve katılımcı bilgileri Tablo 75‟de sunulmaktadır: Tablo 75 - Yerel Danışma Süreci 6 Eylül 2011 Mersin PaydaĢ Toplantısı 7 Eylül 2011 Mersin 7 Eylül 2011 Mersin 7 Eylül 2011 Mersin Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası 3 Ekim 2011 Trabzon PaydaĢ Toplantısı 3 Ekim 2011 Trabzon Trabzon Belediyesi 4 Ekim 2011 Trabzon Araklı Belediyesi 4 Ekim 2011 Trabzon Trabzon-Rize Katı (TRABRĠKAB) & Cihan Temizlik Ltd. ġti. Mersin Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Mersin Üniversitesi ġehir Bölge Planlama Bölümü Atık Birliği 19 kurumu temsilen 30 katılımcı Prof. Dr. Fadime TANER Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Fikret ZORLU Öğretim Üyesi Mehmet KARAGÖZLÜ Yönetim Kurulu BaĢkanı 11 kurumu temsilen 20 katılımcı Çetin NEVĠOĞLU Çevre Mühendisi Özlem AKYÜREK Çevre Mühendisi Zihni HANCI Fen ĠĢleri Müdürü Hikmet TARAKÇI Çevre Mühendisi Bülent AġÇI Çevre Mühendisi Pasif danışma süreci Pasif danıĢma sürecinde tüm paydaĢlara genel bir anket düzenlenmiĢtir. Bu anket aracılığıyla aktif danıĢma sürecinde direktifin ulusal ve yerel ölçekteki beklenen etkileri, olası maliyetleri ve faydaları üzerine bu ilgi gruplarının görüĢlerinin alınması amaçlanmıĢtır. Anket Tablo 76‟da alfabetik olarak listelenen toplam 52 katılımcı tarafından doldurulmuĢ bulunmaktadır. 44. sırada yer alan “TÇMB Konsolide” olarak adlandırılmıĢ anket lisanslı çimento fabrikaları tarafından iletilen anket formlarının Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği (TÇMB) tarafından konsolide edilmesi ile oluĢturulmuĢtur. Tablo 76 - Pasif Anket Katılımcıları No İsim Kurum Görevi/Ünvanı Şehir 1 Abidin Yılmaz Kilis Belediyesi Temizlik ĠĢleri Müd. Temizlik ĠĢleri Müdürü Kilis 2 Adem Özkan Sürmene Belediyesi Harita Mühendisi Trabzon 3 4 Asiye DüĢünceli Aslıhan Gücek Ayla Hacıahmetoğlu Çukurova Kalkınma Ajansı Mersin Toroslar Belediyesi Trabzon Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü Uzman Çevre Mühendisi Adana Mersin Kimyager Trabzon 6 Betül Yıldırım Mersin BüyükĢehir Belediyesi Çevre Koruma ġube Müdürü Mersin (Çevre Mühendisi) 7 Bülent Sağır Trabzon Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü Mühendis Trabzon 8 Bülent Tuna ĠSDEMĠR Çevre Koruma ve Kontrol BaĢmühendisi Hatay Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği (TÇMB) Çevre Koordinatörü Ankara 11 12 Canan Derinöz Gencel Cihat Arda / Seyfettin Kılınç Demet AvĢar Derya Bozkurt 13 Derya Hatinoğlu 5 9 10 REC Türkiye – 2012 Subor Boru San. ve Tic. A.ġ. Çukurova Belediyeler Birliği Mezitli Belediyesi Trabzon Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü Kalite, Çevre ĠĢ Güvenliği Ġstanbul Yöneticisi / Üretim Direktörü Proje Sorumlusu Adana Çevre Mühendisi Mersin Çevre Yüksek Mühendisi Trabzon Sayfa: 148 KTÜ ġehir ve Bölge Planlama Bölümü Mersin BüyükĢehir Belediyesi ve TMMOB Çevre Müh. Odası 14 Dilek Beyazlı 15 Dr. Bülent Halisdemir 16 Elif Gökçay Bilici Mersin Ticaret ve SanayĠ Odası 17 Emine Bilgen Eymirli 18 Ersin Sunaoğlu 19 Evren Dindiren 20 Eylem Sayın 21 22 Faruk Aslan Fatih YıldızbaĢ 23 Funda DurmuĢ 24 G. Onur Saygın PETKĠM Petrokimya A.ġ. 25 26 27 Gökçin Ġnam Hakan Özer Hasan AteĢ 28 Hasan Fındık 29 Ġdris Ġster Çukurova Belediyeler Birliği Hereko Atık Yönetimi A.ġ. Mersin Üniversitesi Trabzon Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü Bilim Sanayi ve Teknoloji Ġl Müd. 30 Mahmut TaĢhan 31 Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı Karaman Ġl Özel Ġdaresi ve Belediye Çevre Altyapı Birliği ARTAġ Endüstriyel Tesisler Taah. Ve Tic. A.ġ. Antalya BüyükĢehir Belediyesi Atık Yön. ve ĠĢl. ġb. Müd.lüğü Türk Standartları Enstitüsü Karaman Belediyesi Trabzon Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü Öğretim Üyesi (Yrd. Doç. Dr.) Trabzon Çevre Yüksek Mühendisi Mersin Eğitim ve Organizasyon ġefi (Kimya Yüksek Mühendisi) Bölgesel Kalkınma Uzmanı (Çevre Mühendisi) Mersin Erzurum Çevre Mühendisi Karaman ĠĢ GeliĢtirme Koordinatörü Ġstanbul Proje Yöneticisi Antalya Mühendis Çevre Mühendisi Ankara Karaman Çevre Yüksek Mühendisi Trabzon Atıksu Arıtma ve Atık Yakma Ünitesi Yöneticisi Eğitim Sorumlusu Tesis Müdürü AraĢtırma Görevlisi Ġzmir Adana Ġstanbul Mersin Çevre Mühendisi Trabzon Endüstri Mühendisi Mersin Mersin Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi Teknik Müdür Mersin Mehmet Hüseyin Yılmaz Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı AB Uzman Yardımcısı Ankara 32 Mithat Karaaslan KahramanmaraĢ Belediyesi 33 34 Mustafa Albayrak Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Mustafa Sakarya ÇimentaĢ Trakya Çim. Fab. Mustafa SavaĢ ġANTES Ltd. ġti. Ekiz Trabzon Çevre ve ġehircilik Ġl Nilüfer Kuturoğlu Müdürlüğü Olcay Danacı ĠZAYDAġ Nusret Güngör / Pınar Bozkurt Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğü Hüyüktepe Özlem Zırhlı Çevre ve ġehircilik Bakanlığı Ġstanbul Maden ve Metal Ġhracatçı Pınar Özgün Birlikleri (ĠMMĠB) Seçil KırĢen PETKĠM Petrokimya A.ġ. Doğan Çevre Koruma ve Kontrol Müdürü Yönetim Kurulu Üyesi Üretim Müdürü Kahramanmara Ģ Trabzon Edirne Çevre Mühendisi Ankara Kimyager Trabzon Yakma ġefi Kocaeli ġube Müdürü / Jeoloji Mühendisi Ankara Mühendis Ankara Uzman Ġstanbul Çevresel Risk Yöneticisi Ġzmir Sağlık Emniyet Çevre Müdürü Mersin KOBĠ Uzman Yardımcısı Trabzon Atık Yönetimi Temsilcisi Ġstanbul Ankara 35 36 37 38 39 40 41 42 Sefa Özincegedik Soda Sanayi A.ġ. 43 Selçuk Dönmez 44 45 Semin Ekeke TÇMB Konsolide Trabzon KOSGEB Hizmet Merkezi Müdürlüğü Ekolojik Enerji A.ġ. 46 Tuğba Kırer ITC Entegre Katı Atık Yönetim Sistemleri Çevre Müdürü Ankara 47 Volkan Pelitli TÜBĠTAK MAM Çevre Enstitüsü AraĢtırmacı (Çevre Yüksek Mühendisi) Kocaeli REC Türkiye – 2012 Sayfa: 149 48 49 Yıldız Güngör Yusuf Güzel 50 Zeynep Çetin 51 52 Zeynep Yaldız Zihni Hancı Ek - 14.2. ÇimentaĢ Trakya Çim. Fab. Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası TMMOB Çevre Müh. Odası Mersin Tems. Çevre ve ġehircilik Ġl Müd. Araklı Belediyesi Çevre Mühendisi Edirne Mersin Yönetim Kurulu Üyesi Mersin Çevre Mühendisi Fen ve Ġmar ĠĢleri Müdürü Mersin Trabzon Paydaş Bazında Elde Edilen Bulgular AYD Düzenleyici Etki Analizi danıĢma sürecine dâhil edilen ilgi grupları temelde ilgili direktifin uygulamaya koyulması neticesinde bu direktiften direk ya da dolaylı olarak etkilenen ve uygulamaya direk ya da dolaylı olarak etkisi olan paydaĢlardır. Bu yaklaĢımla danıĢma sürecine dâhil edilen ulusal ve yerel paydaĢlar aĢağıdaki Tablo 77‟de sunulmaktadır. Tablo 77 - Yerel ve Ulusal Ölçekte Danışma Sürecine Katılan İlgi Grupları Ulusal Yerel Kamu Kurumları Atık Yakma Tesisleri Beraber Yakma Tesisleri Diğer Atık Bertaraf Tesisleri Sanayi Ġlgi Grupları Akademisyenler Kamu Kurumları Yerel Yönetimler Akademisyenler Sivil Toplum KuruluĢları AĢağıdaki bölümde öncelikle ulusal ölçekte, ardından da yerel ölçekte gerçekleĢtirilen danıĢma süreçleri, yöntem, kapsam ve üzerinde görüĢ birliğine varılan temel tartıĢma konuları çerçevesinde ortaya konulmuĢtur. Daha sonra bu danıĢma süreçlerinde ortaya konulan görüĢler analiz edilip, sentezlenerek paydaĢların politika seçeneklerine yönelik görüĢlerine yönelik bir değerlendirme yapılmıĢtır. 2.1. Ulusal Ölçekteki Danışma Sürecinde Yapılan Toplantılar ve Yüz Yüze Görüşmeler AYD ulusal ölçekli danıĢma süreci kapsamında, farklı kamu kurumları temsilcileri, atık yakma tesisleri, beraber yakma tesisleri, akademisyenler ve diğer ilgili kuruluĢlar ile toplantılar ve yüz yüze görüĢmeler gerçekleĢtirilmiĢtir. Toplantı ve yüz yüze görüĢmelerin gündemini atık yakma hakkında bilgi paylaĢımı, direktifin farklı düzeylerde beklenen etkileri, direktifin uygulanması sürecine yönelik değerlendirmeler ve olası iĢbirlikleri üzerine tartıĢmalar ile ilgili diğer konular oluĢturmuĢtur. Bu bölümde toplantı ve yüz yüze görüĢmeler kapsamında yapılan tartıĢmalar sonucunda üzerinde yoğunlaĢılan temel tartıĢma konuları aĢağıda özetlenmiĢtir. 2.1.1. Kamu Kurumları AYD Ulusal DanıĢma süreci kapsamında gerçekleĢtirilen öncelikli toplantılardan biri Çevre ve ġehircilik Bakanlığı Atık Yönetimi Dairesi temsilcilerinden görüĢ almaya yönelik olarak 20 Eylül 2011 tarihinde Ankara‟da gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu toplantıda vurgulanan noktalar aĢağıda özetlenmiĢtir: REC Türkiye – 2012 Sayfa: 150 Çevre ve ġehircilik Bakanlığı Atık Yönetimi Daire BaĢkanlığı: Daire BaĢkanı Mahir ERDEM, Tehlikeli Atıklar ġube Müdürü Betül DOĞRU ve Özel Atıklar ġube Müdürü Ahmet VARIR ile 20 Eylül 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen toplantıda vurgulanan noktalar Tesislerin kurulum aĢamasında da sosyal baskı oluĢabilir. ġu an atık yakma tesislerinden kaynaklanan uçucu küller sadece tehlikeli atık depolama sahalarında bertaraf ediliyor. Zaten AB‟de de buna yönelik alternatif uygulamalar olmadığını düĢünüyoruz. Yakma tesislerinden kaynaklanan yatak külleri ise AB‟de çeĢitli alanlarda ve sektörlerde kullanılıyor. Bunlardan en önemlisi de yol yapım çalıĢmaları. Karayolları Genel Müdürlüğü bu tarz kalıntıları Ģu an için kullanmak istemiyor. Bunların geri kazanımı için bu gibi kurumların bilgilendirilmesi gerekiyor. Bakanlığa yönelik bir altyapı gereksinimi var. Mevcut yakma ve beraber yakma tesislerinin denetlemelerinde bile zorlanılıyor. Ulusal ölçekli Kamu Kurumları Odak Grup Toplantısı ise 20 Ekim 2011 tarihinde Ankara‟da gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu kapsamda toplantının birinci oturumunda AYD ve DEA kapsamında belirlenen politika seçenekleri, ikinci oturumda ise atık yakma ve diğer bertaraf yöntemlerinin sosyal, çevresel ve ekonomik etkileri tartıĢılmıĢtır. Bu toplantıda vurgulanan noktalar Ģöyledir: 20 Ekim 2011 tarihli Kamu Kurumları Odak Grup Toplantısında Üzerinde YoğunlaĢılan GörüĢler Ülke koĢullarımıza uygun bir bertaraf yöntemi seçilmelidir. Atık türlerinin çok karıĢık olması sebebiyle Türkiye koĢullarında entegre bertaraf tesisleri en doğru yatırım olacaktır. Ülke koĢullarında bu tesislerin yerleĢim alanlarına yakın olması uygun değildir. Tesisler yerleĢim alanlarına yakın olmasa dahi yerleĢim alanlarından tepki geliyor. 2-3 km‟lik mesafeler bile yetersiz olabilir. Sanayi alanının içinde ya da yakınında olması daha mantıklıdır. 2.1.2. Atık Yakma Tesisleri Ulusal ölçekli Yakma Tesisleri Odak Grup Toplantısı 28 Eylül 2011 tarihinde Ġstanbul‟da gerçekleĢtirilmiĢtir. Toplantıya, ĠZAYDAġ, PETKĠM, BOTAġ, ITC Türkiye, ĠSTAÇ, Ekolojik Enerji, ArtaĢ Endüstriyel Tesisler, ġantes, Çevre ve ġehircilik Bakanlığı ile REC Türkiye temsilcileri katılmıĢtır. Bu toplantıda üzerinde yoğunlaĢılan görüĢler Ģöyledir: 28 Eylül 2011 tarihli Atık Yakma Tesisleri Odak Grup Toplantısında Üzerinde YoğunlaĢılan GörüĢler Atık yakma mevcut koĢullar altında kesinlikle ihtiyaç duyulan bir bertaraf yöntemidir. Koku en çok sosyal tepkiler doğuran etkendir. Bu soruna çözüm getirilmesinin yanında halkın atık yakmayla ilgili bilinçlendirilmesine yönelik faaliyetler yapılmalıdır. “Atık Yakma” kelimesine karĢılık olarak “Waste Incineration” yerine “Waste to Energy” kullanmayı tercih ediyoruz. Bu Ģekilde geri dönüĢüm vurgulanmalı ve bu bertaraf yönteminin faydalarını göz önüne çıkarılmalıdır. Tıbbi atıkların sterilizasyon sonrası bile yakılması gerekebilir, hatta birçok AB ülkesinde bu Ģekilde yapılmaktadır. Sterilizasyon yakmadan daha iyi bir bertaraf yöntemi değildir. Türkiye geliĢen bir ülke olduğundan yeni yakma tesislerine kesinlikle ihtiyaç vardır. Çimento fabrikalarında atık yakma, emisyonlar için gerekli önlemler alınmadığından, daha risklidir. Tehlikeli atıkların depolama maliyeti arsa fiyatına bağlı olarak her yerde değiĢiyor. Yakma sonucu oluĢan kalıntıların tekrar değerlendirilmesine yönelik bir düĢüncenin oluĢabilmesi için Bakanlığın bu duruma sıcak bakması gerekmektedir. Kalorifik değeri yüksek kalıntıların yeniden kullanımı yapılabilir. Kalorifik değeri düĢük kalıntılar düzenli depolanabilir. Menü ya da ATY hazırlama tesislerinin yakma tesisinin içinde olması avantaj sağlar. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 151 Ġlin büyüklüğüne göre denetimleri kimin yapacağı değiĢebilir. Yetki Ģu anda Çevre ve ġehircilik Bakanlığı‟ndadır ancak Bakanlığın taĢrada denetim yapabilecek yeterli personeli yoktur. BüyükĢehir Belediyeleri‟nin Çevre Koruma Daire BaĢkanlıkları birçok denetimi yapmaktadır ancak onların da ceza kesme yetkisi olmadığından yapılacak bir düzenleme ile BüyükĢehir Belediyeleri‟ne de ceza kesme yetkisi verilebilir. Böylesi bir tesisin yer seçimi konusunda en büyük sorun arazi bulmaktır. ġehir içinde bu tip bir tesisin kurulması, özellikle Türkiye‟de böyle bir tesis yokken zordur. Bu tarz bir tesisin Ģehir dıĢında kurulmasının düĢünülmesi halinde ise, bu bölgelerde araziler çoklukla Hazine‟ye ait orman arazileri olup, alımı zor olmaktadır. Ulusal ölçekteki danıĢma sürecinin atık yakma tesislerine yönelik kısmı kapsamında 28 Eylül 2011 tarihli Yakma Tesisleri Odak Grup Toplantısı yanı sıra ĠZAYDAġ, ITC Türkiye ve ĠSTAÇ. yetkilileri ile de yüz yüze görüĢmeler ve toplantılar gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu toplantılarda ortaya konulan baĢlıca görüĢler ise Ģöyle sıralanabilir: Ġzmit Atık ve Artıkları Arıtma Yakma ve Değerlendirme A.ġ. (ĠZAYDAġ) Atık Besleme ve Gaz Temizleme Sorumlusu Gülay ĠNOĞLU ile 27 Mayıs 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar Endüstriyel atık yakma tesislerinin sanayiye yakın yerlerde olmasında fayda var. ITC Türkiye Genel Müdürü Erdoğan GÖĞEN ve Çevre Müdürü Tuğba KIRER ile 25 Ağustos 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen toplantıda vurgulanan noktalar Depolama sahalarında kompost yapılmıyorsa ayrıĢtırma yapılması yasaktır. Entegre atık bertarafında önce organiği ayırmalı geriye kalanı düzenli depolamaya ya da yakmaya gönderilmelidir. Atıkların inorganik içeriğinin yüksek olduğu Ģehirlerde düzenli depolama daha uygundur. Ġstanbul Çevre Yönetimi Sanayi ve Ticaret A.ġ. (ĠSTAÇ A.ġ) Yakma Tesisi ġefi Hasan SAMAT ile 29 Eylül 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar Tıbbi atıklar belediyenin özel lisanslı araçları ile toplanmakta ve oluĢan taban külü de düzenli depolama alanına gönderilmektedir. Tesis ısı üretimi amacıyla dizayn edilmediği için buna yönelik bir uygulama yapılamaz. 2.1.3. Beraber Yakma Tesisleri Ulusal ölçekteki danıĢma süreci kapsamında gerçekleĢtirilen bir baĢka ulusal ölçekli toplantı ise Beraber Yakma Tesisleri Odak Grup Toplantısı olup, bu toplantı 29 Eylül 2011 tarihinde Ġstanbul‟da gerçekleĢtirilmiĢtir. Toplantıya Ġstanbul Sanayi Odası Çevre ġubesi, Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği (TÇMB), Akçansa Çimento San. ve Tic. A.ġ. , Elektrik Üretim A.ġ. Termik Santraller Daire BaĢkanlığı, Hereko Atık Yönetimi A.ġ. , ÇimentaĢ Trakya Çim. Fab., TOBB, Kireç Sanayicileri Derneği, Batısöke Söke Çim. San. T.A.ġ., Çevre ve ġehircilik Bakanlığı ve REC Türkiye temsilcilerinden katılımcılar iĢtirak etmiĢtir. Bu geniĢ katılımlı toplantının ikinci oturumunda tartıĢmalar sonucunda üzerinde görüĢ birliğine varılan temel konular Ģöyledir: 29 Eylül 2011 tarihli Beraber Yakma Tesisleri Odak Grup Toplantısında Üzerinde YoğunlaĢılan GörüĢler GeçmiĢte endüstriyel tesislerde yaĢanan kazalar, ruhsatlandırmalarda halkın yeni tesislere karĢı olan tepkisinin en önemli nedenidir. Bu nedenle yeni kurulacak yakma tesislerinin de yer seçiminde ve iĢletilmesinde çok dikkatli olunması gereklidir. Yeni kurulacak yakma tesisleri yerleĢim yerlerinin uzağına konumlandırılmalıdır çünkü civar yerleĢimler toz ve kokudan kaynaklanan sosyal tepki geliĢtirmektedirler. Tesisler Ģehirlere ne kadar REC Türkiye – 2012 Sayfa: 152 yaklaĢırlarsa teknolojiler buna oranla o kadar iyi olmalıdır. Düzenli depolamanın azaltılabilmesi ve atıkların yakılarak bertarafının yaygınlaĢabilmesi için düzenli depolama yasakları getirilmeli ya da vergiler yüksek tutulmalıdır. Menü veya ATY hazırlama tesislerinin fabrika bünyesinde ya da fabrikalarla ortaklık Ģeklinde olması tüm sektör için iyi olabilir. Akredite emisyon ölçümü yapan firmaların ekipmanlarının akreditasyon almasında bir problem olmuyor, ölçüm yapan personel ise hem niteliksel hem sayısal olarak yetersiz kalıyor. Akredite kuruluĢları Bakanlık 3-4 kiĢiyle belirliyor. Burada da kapasite artırımı yapılabilir. Bu süreçlerin yeni kurulan Denetim Daire BaĢkanlığı sayesinde daha verimli ilerleyebilir. Sürekli ölçüm sistemlerine iliĢkin yönetmelik düzenleniyor ve buna göre Ġl Müdürlükleri de uygunluk raporu verebileceklerdir. Denetim yetkisi sektörel olarak Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği üzerinde olabilir. Ulusal ölçekteki danıĢma sürecinin beraber yakma tesislerine yönelik kısmı kapsamında yüz yüze görüĢmeler de gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu bağlamda BAġTAġ Çimento ve ÇÖZÜM Endüstriyel Atık ĠĢleme Sanayi yetkilileriyle görüĢülmüĢtür. Bu toplantılarda ortaya konulan baĢlıca görüĢler ise Ģöyle sıralanabilir: BAġTAġ Çimento & ÇÖZÜM Endüstriyel Atık ĠĢleme Sanayi ve Ticaret A.ġ. Çevre Mühendisi ve Çevre Yönetimi Temsilcisi Mete Emre ERGÜÇLÜ ile 18 Ağustos 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar Çözüm ve BaĢtaĢ Çimento ortak çalıĢıyor. Konya Çimento‟ya da ATY gönderiyor. Nuh Çimento endüstriyel arıtma çamurunu kurutarak menülerini kendileri hazırlıyorlar. Öte yandan ÇimentaĢ ve Oyak Grubu (Aslan Çimento) Süreko firması ile çalıĢıyor. Akçansa ek yakıt olarak yüksek oranda atık lastik kullanıyor, ATY için ise yerel bir firma ile çalıĢıyor tesis bünyesinde. Sektör yeni atık hazırlama firmalarının kurulması ile daha da geniĢliyor. BaĢtaĢ Çimento ÖTL, atık yağlar ve sıvı atıkları üreticiden alıyor. Tehlikeli atıktan ATY‟yi Çözüm‟den, tehlikesiz atıktan ATY‟yi ise bazen ITC Türkiye‟den temin ediyor. Bu bağlamda, ATY‟yi bu Ģekilde dıĢarıdan temin ederek izin ve lisans gibi iĢlemlerle uğraĢmak zorunda kalınmıyor. Eğer tesisin bünyesinde bir menü hazırlama ünitesi oluĢturulsaydı, bu kez üretici ile de tesisin ilgilenmesi gerekirdi. Yakma veya beraber yakma tesisi eğer ön iĢleme esnasında içerik (yüksek kalorifik değer) talebinde bulunursa bu iĢçilik vb. masrafları artıracağı için ekstra maliyet çıkaracaktır. Atığın kalorifik değeri ne kadar yüksekse bertaraf bedeli atık üreticisine o oranda düĢük yansıtılmaktadır. Evsel atıktan ATY üreten bir tesis için yaklaĢık olarak 2,5-3 milyon Euro yatırım gerekmektedir. Çözüm gibi tehlikeli atıktan da ATY üretecek bir tesisin maliyeti yaklaĢık 6 milyon Euro‟dur. 2.1.4. İlgili Kuruluşlar Ulusal ölçekteki danıĢma süreci kapsamında kamu kurumları, atık yakma ve beraber yakma tesisleri dıĢında ENOFĠS Çevre, Enerji & DanıĢmanlık ve Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği (TÇMB) gibi diğer ilgili kuruluĢlarla da görüĢmeler yapılmıĢtır. Bu görüĢmeler de vurgulanan görüĢler ise Ģöyledir: Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği (TÇMB) Çevre Koordinatörü Canan DERĠNÖZ GENCEL ile 27 Mayıs 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar Çimento fabrikaları zaten kurulu birer yakma tesisidir. Emisyonlar için mevcut halde ek arıtma ünitelerine ihtiyaç bulunmamaktadır (yıkayıcı, desülfürizasyon veya aktif karbon gibi). Proses içinde REC Türkiye – 2012 Sayfa: 153 emisyonların önemli kısmı tutulmaktadır. Ayrıca atıklar, yönetmelikte öngörülen sıcaklık değerlerinin çok üstünde bertaraf edilmektedir. Bu nedenle atık yakma süreci sonucunda herhangi bir Ģekilde çimento kalitesi bozulmaz. Çimento fabrikaları tarafından kullanılabilen atık türleri 01.04.2011 tarihi itibariyle Bakanlık tarafından belirlenmiĢtir. Ayrıca klinker üretim prosesinde yakma sonucu herhangi kalıntı atık ya da kül oluĢmaz. Çimento fabrikalarında atıkların yakıt olarak kullanılması Avrupa Adalet Divanı, tarafından geri kazanım olarak sınıflandırılmıĢtır. Türkiye‟de çimento fabrikalarında atık kullanım oranı sadece %3 iken AB ülkelerinde bu oran çok daha fazladır. Türkiye‟de yaklaĢık olarak 300.000 ton/yıl atık lisanslı çimento fabrikaları tarafından yakılarak bertaraf edilmektedir. Öte yandan atıkların yakıt olarak kullanımı çimento fabrikalarına ek maliyetler de getirmektedir: Atık kabulu/laboratuvar-analizler Atık toplama, ön iĢlemden geçirme Depolama Besleme sistemleri Kalite kontrol/raporlama ĠĢletim giderleri (personel-ekipman-sigorta) Amortisman, faizler ve iĢletme riski Ġlave bakım (mekanik ve refrakter) Üretim kaybı (fazla oksijen, yüksek rutubet, enerji verimsizliği gibi) ENOFĠS Çevre, Enerji & DanıĢmanlık Genel Müdürü Ġsmet MUNLAFALIOĞLU ve Yönetici Ortak/Çevre Y. Müh.R. BarıĢ CANPOLAT ile 2 Kasım 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen toplantıda vurgulanan noktalar Yönetmeliğin deneme yakmasına iliĢkin kısmı yetersizdir. Özellikle çimento tesisleri için kesin kurallar getirilmesi gerekmektedir. Deneme yakması ile ilgili kısımda yer alan “en kötü koĢullar için” ibaresi netleĢtirilmeli. Yine deneme yakması ile ilgili bölümdeki yakma tesisleri için de 3 ay sürekli ölçüm istenmektedir. Ancak bu bölümde anlık ölçümlere dair bir kıstas yoktur. Bakanlık Cl, F, TOC ve SO2 için deneme yakmasında gerekli Ģartlar sağlanırsa muafiyet vereceğini belirtmektedir. Fakat bu emisyonların ölçümü için alınması gerekli cihazların maliyeti 100000 Euro civarındadır. Sadece 3 aylık bir ölçüm için bu tarz bir harcama tesisler için külfet oluĢturmaktadır. Bu tarz tesislerin bu emisyonları hangi miktarlarda saldıklarına dair zaten bilinen genel geçer değerler mevcuttur. Bu emisyonların AB‟de muafiyetlerinin hangi koĢullarda alındığı ciddi bir Ģekilde araĢtırılmalı ve bu kapsamda deneme yakması için istenen parametreler süreli ve sürekli olarak iki kategoriye ayrılmalıdır. Özellikle denetimlerin sektörel bazda çeĢitli kurumlara ya da firmalara verilmesi çok iyi olacaktır. 1 yılda 525 firmaya çevre danıĢmanlık belgesi verildi. 2.1.5. Akademisyenler Ulusal ölçekli danıĢma sürecinde yer alan bir baĢka paydaĢ grubu ise akademisyenlerdir. Akademisyenlerle yapılan yüz yüze görüĢmelerde ortaya konan görüĢler Ģöyle özetlenebilir: ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Aysel ATIMTAY ile 26 Ağustos 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar Çimento ve diğer beraber yakma potansiyeli olan tesisler atıkların yakılarak bertaraf edilmesinde daha yaygın olarak değerlendirilebilir. Yeni yapılacak yakma tesislerinin yer seçiminde beraber yakma tesislerinin yerleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Ülke Ģartları ve ihtiyaçları AB ülkelerinden çok farklı olabilir. Bu nedenle bu tesislerin yerleri hem REC Türkiye – 2012 Sayfa: 154 bölgesel hem de yerelde çok dikkatli bir Ģekilde seçilmelidir. Bunun yanı sıra bölgesel organizasyonlar yapılarak çimento tesislerinin de yakma tesisi olan bölgelerdeki atıklara taleplerini azaltmaları sağlanmalı ve bu Ģekilde bir Türkiye modelinin ortaya konulması gerekmektedir. Atık bertaraf bedellerinin ayarlanması için de çeĢitli düzenlemeler yapılması gerekmektedir. Yönetmeliğin uygulanması esnasında dikkate alınmayan unsurlar limit değerlerin çok üzerinde emisyon salınımına neden olmakta ve bu da insan sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır. Ayrıca uygunsuz Ģekillerde iĢletilen düzenli depolama sahalarından çeĢitli yollarla hastalık ve koku yayılımı da yine halk sağlığı için önemli bir risktir. ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ülkü YETĠġ ile 27 Ekim 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar Yeni kurulacak tüm tesisler için yerleĢim alanlarına en az 1 km‟lik mesafe sınırı vardır. Önceki çalıĢmalarımızda çevresel etkileri değerlendirirken özellikle nüfus, yüzey suyu, ormanlık alan gibi önemli olduğunu düĢündüğümüz faktörleri dikkate aldık. Bunlar önemli faktörlerdir. 2.2. Yerel Ölçekteki Danışma Süreci Kapsamında Yapılan Toplantılar ve Yüz Yüze Görüşmeler AYD yerel ölçekli danıĢma süreci kapsamında, farklı kamu kurumları temsilcileri, yerel yönetimler, akademisyenler ve sivil toplum kuruluĢları temsilcileri ile toplantılar ve yüz yüze görüĢmeler gerçekleĢtirilmiĢtir. Toplantı ve yüz yüze görüĢmelerin gündemini atık yakma hakkında bilgi paylaĢımı, direktifin farklı düzeylerde beklenen etkileri, direktifin uygulanması sürecine yönelik değerlendirmeler ve olası iĢbirlikleri üzerine tartıĢmalar ile ilgili diğer konular oluĢturmuĢtur. Yerel ölçekteki danıĢma süreci kapsamında Mersin ve Trabzon‟da çalıĢmalar yürütülmüĢtür. Bu bölümde yerel ölçekteki danıĢma sürecindeki gerçekleĢtirilen toplantı ve yüz yüze görüĢmeler kapsamında yapılan tartıĢmalar sonucunda üzerinde yoğunlaĢılan temel tartıĢma konuları özetlenmiĢtir. 2.2.1. Kamu Kurumları AYD yerel ölçekteki danıĢma süreci kapsamında kamu kurumları temsilcileri katıldıkları farklı toplantılarda görüĢlerini bildirmiĢlerdir. Belirtilen bu görüĢler aĢağıda özetlenmiĢtir: 6 Eylül 2011 Mersin PaydaĢ Toplantısında Kamu Kurumları Tarafından Üzerinde YoğunlaĢılan GörüĢler Tarsus‟ta kurulması planlanan yakma tesisinin yapımı bakanlıkça teĢvik edilmiĢ ve Ģehrin çevre düzeni planına iĢlenmiĢtir. Ancak yer seçimi bölgesel bazda çok iyi bir altyapı çalıĢması yapılmadan gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu tesisin önemli bir sosyal tepki oluĢturması ve hayata geçirilememesinin temel sebepleri ise tesisin içme suyu (baraj), tarım ve yerleĢim alanlarına yakın oluĢu, yer seçiminde gerekli yerel paydaĢlara danıĢılmaması ve Mersin‟de turizm, sanayi ve lojistik sektörlerin ağırlıklı olmasının planlanan kentsel geliĢmenin tehlikeli atık yakma tesisinin varlığından olumsuz etkilenmesidir. Bölgedeki atıkların ağırlık merkezi doğru olarak belirlenememiĢ ve bu nedenle Tarsus‟ta kurulması planlanan tesisin yer seçimi hatalı olmuĢtur. Bu tarz bir tesis için daha izole bir yer seçmesi daha uygundur. Toplumsal güvenin artırılabilmesi için, örnek teĢkil edebilecek, iyi iĢletilen ulusal örneklere gereksinim duyuluyor. Böylesi bir örnek bilinmediğinden ve Belediye düzenli depolama yerine vahĢi depolama yaptığından yeni kurulacak bir yakma tesisinin de düzgün iĢletilemeyeceği düĢünülüyor. Formal düzenleme ve yerinde ayrıĢtırmaya yönelik çalıĢmaların eksikliğinden kaynaklı olarak sokak REC Türkiye – 2012 Sayfa: 155 toplayıcıları atık alanında enformal faaliyetler göstermektedirler. Bu konuda denetimler etkisizdir. 3 Ekim 2011 Trabzon PaydaĢ Toplantısında Kamu Kurumları Tarafından Üzerinde YoğunlaĢılan GörüĢler Atıklar yakılabilme kapasitesi açısından değerlendirildiğinde, bölgede nem oranı çok yüksek olduğu için evsel atıkların yakma açısından uygun olmadığına dair görüĢler mevcuttur. Endüstriyel atık konusunda ise sanayinin bölgede bir kapasite oluĢturması mümkün değildir. Diğer illerin atıklarının da kurulması herhangi bir tesisse taĢınmasının maliyeti çok yüksektir. Seçilecek teknolojinin atıkların çeĢidine göre teknolojinin belirlenmesi önemlidir. 2.2.2. Yerel Yönetimler AYD danıĢma sürecinin önemli paydaĢlarından biri de yerel yönetimlerdir. Yerel yönetimler direktifin Türkiye‟de uyumlaĢtırılması kapsamında evsel atıkların yönetim sürecine iliĢkin görüĢlerin de paylaĢıldığı odak grup toplantıları ve birebir görüĢmeler ile danıĢma sürecine dâhil edilmiĢtir. PaydaĢ toplantılarında yerel yönetimler tarafından üzerinde yoğunlaĢılan görüĢler Ģöyledir: 6 Eylül 2011 Mersin PaydaĢ Toplantısında Yerel Yönetimler Tarafından Üzerinde YoğunlaĢılan GörüĢler Mersin bölgesinde evsel atıkların nem oranı yaklaĢık %65‟tir ve bu nedenle bu atıklar yakmaya pek de uygun değildir. Bölgede geri kazanım sisteminin oturulmamıĢ olması nedeniyle yakmaya uygun olan atıklar da karıĢık olarak toplanmaktadır. Bu nedenle entegre atık bertaraf tesisleri oluĢturulması gerekmektedir. Yakma tesislerinin eksikliğinden kaynaklı olarak çimento tesislerine yakma lisansı verilmektedir. Bu tesisler de tehlikeli atıklar yakılmakta ancak denetimlerin yetersizliği ve tedbir eksikliği nedenleriyle tehlikeli emisyon salımları çevreye zarar vermektedir. Depolama alanı için belediyeler merkezi yönetimden arazi aldıklarından, belediyeler için, düzenli depolama atık yakmaya göre daha ekonomik bir atık bertaraf yöntemidir. Mersin‟de belediyelerin gerekli altyapıyı oluĢturamamasından dolayı sokak toplayıcıları kaynakta ayırma konusunda informal bir sektör oluĢturmuĢ durumdadırlar. Lisanslı atık toplama firmaları büyük marketlerin atıklarını toplamaktadır ancak altyapı eksikliklerinden ötürü evsel atıkları toplayamamaktadır. Mersin‟de günlük 900 ton evsel atık ortaya çıkmaktadır ve bunun %55‟i organiktir. Bu nedenle depolama sahalarında kompost üniteleri oluĢturulması yönünde projeler gerekmektedir. ÇavuĢlu‟da 5 milyon ton atık birikme olan bir vahĢi depolama alanı JICA tarafından rehabilite edilerek 2008 yılında faaliyete baĢlamıĢtır. ġu anda buradan enerji elde edilmemektedir. Çıkan gazlar direk olarak yakılmakta, sızan sular havuzda biriktirilmekte ve bunun ardından atık su Ģebekesine verilmektedir. Bu sular merkezi arıtma tesisinde arıtılmaktadır. ĠĢletmesi özel bir firmada ve belediyeden aldıkları atık bertaraf bedeli ile çalıĢıyorlar. Firma bertaraf bedeli olarak ton baĢına 5,6 TL, sızıntı suyu taĢıma için 0,25 kuruĢ bedel almaktadır. DüĢük fiyatlarla hizmet sağlanmakta ancak bu sorunlara neden olmaktadır. Alanın toplam maliyeti 1,3 milyon TL‟dir. 3 Ekim 2011 Trabzon PaydaĢ Toplantısında Yerel Yönetimler Tarafından Üzerinde YoğunlaĢılan GörüĢler Trabzon ili genelinde atıklar, ilçe belediyelerinden alınarak düzenli depolanmaktadır. Bazı köylerde toplama çalıĢmaları baĢlamıĢ olsa da özellikle belde belediyeleri ve köyler atıklarını boĢ arazi ya da dere kenarlarında vahĢi depolama yoluyla bertaraf etmektedirler. Yapım ve iĢletme maliyeti yüksek olduğundan maliyetlerin karĢılanması konusunda ciddi araĢtırma yapılmalıdır. Böyle bir çalıĢmanın bölgesel düzeyde yapılması çok daha iyi olacaktır. Verilere REC Türkiye – 2012 Sayfa: 156 ulaĢılabilmesi için Doğu Karadeniz Bölgesi ayrıntılı olarak incelenmelidir. Düzenli depolama alanının kurulması ile birlikte atığa iliĢkin düzenli veri kaydına baĢlanmıĢtır. Düzenli depolama alanında hala iĢletme sorunları mevcut olup, civar yerleĢimlerin sosyal tepkileri devam etmektedir. TaĢıma maliyetleri sorun yarattığından, özellikle küçük belediyeler, düzenli depolama sahasının varlığına rağmen atıklarını denize ya da boĢ alanlara dökmeye devam etmektedirler. Trabzon için katı atık birliği tarafından oluĢturulan mevcut sahanın toplam 7 yıllık ömrü olup yaklaĢık 2-3 yıllık ömrü kalmıĢ durumdadır. Tıbbi atıklar da yüksek ısı ve basınçta sterilize edildikten sonra burada ayrı lotlara gömülmektedir. Bu yolla Doğu Karadeniz Bölgesi‟nin tıbbi atıklarının tümüne çözüm getirilmiĢ durumdadır. Tesis günlük 10 ton kapasiteyle çalıĢmaktadır. Fakat sahada sızıntı suyu problemi mevcuttur. Arıtma tesisi kapasitesi sızıntı suyunun tamamını arıtmaya yetmediğinden sızıntı suyunun belli bir kısmı derin deniz deĢarjı ile bertaraf edilmektedir. Birlik endüstriyel atıklardan sorumlu değildir ve az miktarda olan tehlikeli atık da ĠZAYDAġ‟a gönderilmektedir. Mevcutta bulunan depolama alanının ömrünün dolmasının ardından bölge atıklarının depolanması için Araklı Belediyesi sınırları içinde yeni bir alan seçilmiĢtir. SeçilmiĢ olan alan Ģu an halen ihale sürecinde olmakla birlikte 2004 yılında atık depolama sahası olarak çevre düzeni planına iĢlenmiĢtir. ġu an bu alanın sahibi TRABRiKAB‟tır. Birliğin ÇED raporunu almasından hemen sonra alan Araklı Belediyesi tarafından turizm alanı olarak ilan edilmiĢtir. Seçilen alan ÇED raporunu da almıĢ olmasına rağmen Araklı Belediyesi yeni depolama alanının bu bölgede olmasına karĢı çıkmaktadır ve konuyla ilgili yasal süreci baĢlatmıĢtır. Seçilen bu alan Ģehir merkezine 500 m ve en yakın yerleĢime 0 m olup sahildeki kokuyu duyan vatandaĢlar da buna karĢı çıkmaktadır. Belediyeye göre seçilmiĢ olan alan turizm bölgesi olarak kullanılmalıdır. Zaten buraya otel yapmak üzere çeĢitli giriĢimler de olmuĢtur. TRABRĠKAB‟a göreyse Trabzon‟da sahil Ģeridine ya da yerleĢime yakın olmayan bir alan bulmak çok zor olduğundan bu alan bir düzenli depolama alanı olarak uygun bir seçimdir. Yerel yönetim temsilcileri görüĢleri yüz yüze görüĢmeler ve birim odaklı toplantılar yoluyla da elde edilmiĢtir. Elde edilen bu görüĢler ise Ģöyledir: Trabzon Belediyesi Çevre Mühendisi Çetin NEVĠOĞLU ve Çevre Mühendisi Özlem AKYÜREK ile 3 Ekim 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen toplantıda vurgulanan noktalar Trabzon Belediyesi Doğu Karadeniz Bölgesi‟nde özellikle evsel atıklar olmak üzere atıkların yakılarak bertarafına sıcak bakmaktadır. Trabzon‟da yaklaĢık olarak aylık 6500 ton evsel atık ortaya çıkıyor. Nem oranı %65, kalorifik değeri ise 1000 kcal/kg civarında olmasına rağmen gerekli ön iĢlemlerden geçirildikten sonra atıkların yakmaya uygun hale gelebileceğine inanılmaktadır. Mevcut depolama sahası dolduktan sonra entegre bir atık bertaraf tesisinin kurulması çok daha uygun olacaktır. TRABRĠKAB da temsil ettiği 89 belediye ile bu süreçte önemli bir rol oynayacaktır. Araklı Belediyesi Fen ĠĢleri Müdürü Zihni HANCI ile 4 Ekim 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar Yeni düzenli depolama sahasının eski bir askeri poligon alanı geniĢletilmek suretiyle yapılması planlanmaktadır. Bu saha Doğu Karadeniz‟in pek çok bölgesinde olduğu gibi yüksek, ormanlık ve engebeli bir arazide yer almakta ve direk olarak yeraltı suları ile iliĢkilenmektedir. Hem orman alanı olan hem de yeraltı suyu alan bir arazi üzerine bir düzenli depolama sahası kurmak son derece çevreye zararlı olacaktır. Her ne kadar baĢka uygun alan yokmuĢ gibi görünse de yakında bulunan çimento fabrikasının maden sahası ömrünü tamamlamak üzeredir ve bu alan bir alternatif oluĢturabilir. Trabzon-Rize Katı Atık Birliği (TRABRĠKAB) Çevre Mühendisi Hikmet TARAKÇI ve Cihan Temizlik Ltd. ġti. Çevre Mühendisi Bülent AġÇI ile 4 Ekim 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen toplantıda REC Türkiye – 2012 Sayfa: 157 görüĢmede vurgulanan noktalar Yeni düzenli depolama sahaları yüksek rakımlara taĢınmasının nedeni eski vahĢi depolama sahasının sahil bölgesinde ve denize çok yakın olması sebebiyle sosyal baskı üretmesidir. Aksaray Belediyesi Su ve Kan. Müdürlüğü Çevre Mühendisi Yasin AkbaĢ ile24 Kasım 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar Yakın zamanda tıbbi atıklar için bir sterilizasyon tesisi kurulmuĢtur. Bu tesisin kurulmasının ardından tıbbi atıklar da evsel atıklarla bu tesiste depolanmaya baĢlamıĢtır. Bundan önce ise bu atıklar kireçlenip baĢka bir alana gömülmekteydi. Atık yakma çok pahalı bir yöntem olup daha çok tehlikeli atıklar için kullanılmaktadır. Bu yöntem daha çok Japonya gibi yüzölçümü küçük ve alan sıkıntısı çekilen ülkelerde tercih ediliyor. Mevcut proje 13 yıllık bir proje olup, 2010 yılında yapılan değerlendirme çalıĢmasında bu alanın 717 bin 700 tonunun halen kullanılabilir olduğu tespit edilmiĢtir. 13 yılın sonunda yeni bir alan seçilip tekrar düzenli depolama alanı yapılması planlanmıĢtır. 2.2.3. Sivil Toplum Kuruluşları Farklı kategorilerde faaliyet yürüten sivil toplum kuruluĢları AYD yerel ölçekli danıĢma sürecine hem toplantılar kapsamında hem de birebir görüĢmeler ile dâhil olmuĢlardır. Yerel Ölçekte gerçekleĢtirilen toplantılarda Sivil Toplum KuruluĢu temsilcilerinin vurguladığı görüĢler Fosil yakıtlardan kaynaklanan emisyonların azaltılması açısından termik santrallerin de atık yakmaya teĢvik edilmesi gerekmektedir. Çimento fabrikaları yakma yaptığında ağır metaller son ürün içeriğinde kalmaktadır. Yakma tesislerinin getireceği ekonomik değer çok yüksektir. Yasal karmaĢanın da ortadan kaldırması amacıyla tesislerin yer seçimi ve iĢletiminin kamu iktisadi teĢekkülü ile yapılabilir. Sosyal baskıyı kontrol altına almak adına tesisin kent içinde yapılabilirliğinin örnekleriyle açıklanması gereklidir. Organik maddeleri ayrıĢtıracak, geri dönüĢüm yapan entegre bertaraf tesisleri kurmak daha faydalı olacaktır. Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu BaĢkanı Mehmet KARAGÖZLÜ ile gerçekleĢtirilen görüĢme bölgede bir yakma tesisi kurma çalıĢmasını ve bu çalıĢmanın neden baĢarısız sonuçlandığını Ģöyle açıklamaktadır: Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu BaĢkanı Mehmet KARAGÖZLÜ ile 7 Eylül 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar Tarsus Belediyesi ve Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası‟nın atık yakma tesisi yapımına karĢı çıkıĢ nedenleri Ģöyledir: Kötü koku sorunu Su havzasını kirletme riski Turizme engel oluĢu Tarıma ve tarıma dayalı sanayiye engel oluĢu En yakın yerleĢime 5 km mesafede oluĢu Sit alanlarına yakınlığı Yeterli miktarda tehlikeli atık olmayan bir bölgenin seçimi REC Türkiye – 2012 Sayfa: 158 Böylesi bir tesis kurulsa dahi sosyal baskılar nedeniyle iĢletilemez düĢüncesi 2.2.4. Akademisyenler AYD yerel danıĢma süreci kapsamında akademisyenler ile de görüĢmeler yapılmıĢtır. Bu kapsamda Mersin Üniversitesi ġehir Bölge Planlama Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Fikret Zorlu, Mersin Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fadime Taner ile derinlemesine yüz yüze görüĢmeler yapılmıĢtır. Bu görüĢmelerin çıktıları aĢağıdaki gibidir: Mersin Üniversitesi ġehir Bölge Planlama Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Fikret ZORLU ile 7 Eylül 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar Atık yakma tesisinin bölgede kurulamamasının baĢlıca nedenleri: krom atıklarının depolanmasına izin verilmemesi, tesisin baraj havzası, dere yatağı ve tarım alanlarına yakınlığı, kamuoyuna konu hakkında herhangi bir bilgilendirme yapılmaması ve aynı arazi için Tarsus TSO ve çeĢitli giriĢimciler tarafından organize tarım alanı olarak kullanılması yönünde yüksek meblağlarda yatırım yapılmak istenmesi Tarsus Organize Sanayi Bölgesi‟nde bir fabrika dıĢında tehlikeli atık miktarı üretimi çok azdır. Bu tarz tesislerin yer seçimi analizlerinde formalite olarak iki seçenek belirlenmiĢtir. Ancak seçim Ģu kriterler göz önünde bulundurularak yapılmalıdır: Atıkların etki alanı Tehlikeli atık miktarı TaĢıma maliyeti Kaza riski YerleĢim alanlarına uzaklık Sanayi tesislerin yoğunluğu Bu nedenlerden dolayı Çevre ve ġehircilik Bakanlığı‟nın bu yönde bir giriĢiminin ciddi bir toplumsal tepki oluĢturmasını engellemek için yer seçiminin izole bir bölgeden yana olması gerekir. Endüstriyel bölgelere yakın kurulacak bir tesis ise sanayiye ısı ve buhar sağlama imkânı yaratacaktır. Mersin Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fadime TANER ile 7 Eylül 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar Yer seçiminde temel ölçüt emisyonların kontrolüdür. Emisyonlar doğru Ģekilde kontrol edildiği takdirde bir yakma tesisinin Ģehir içinde olmasının hiçbir sakıncası yoktur. Düzenli depolama, bu iĢlem esnasında biyolojik parçalanma sonucu oluĢan tehlikeli uçucuların kanser yapma özelliğinden ötürü Kanada‟da yasaklanmıĢtır. Birçok AB ülkesinde düzenli depolama yüzdesinin azaltılması yönünde çalıĢmalar yapılmaktadır. Düzenli depolama tesislerinde kullanılan jeomembran yalıtımlar sadece sızıntı suyunu tutar. Gazlar direnlerden düzenli olarak alınsa bile, jeomembranın delikli yapısından ötürü difüzyon yoluyla sızan metan dıĢındaki diğer gazlar (dioksin, furan vb.) engellenemez. Belediyelerin ön iĢleme altyapısını kurmaları bir zorunluluktur. Aksi takdirde yakılan ya da düzenli depolanan atıkların karıĢık bir kompozisyonu olmaktadır. Yüz yüze görüĢmelerin yanı sıra gerçekleĢtirilen odak grubu toplantılarına katılan akademisyenlerin görüĢlerini aĢağıdaki Ģekilde özetlemek mümkündür: REC Türkiye – 2012 Sayfa: 159 3 Ekim 2011 Trabzon PaydaĢ Toplantısında Akademisyenler Tarafından Üzerinde YoğunlaĢılan GörüĢler Nem oranı çok yüksek olduğu için evsel atıkların yakma açısından uygun olmadığı yönünde bir görüĢ mevcuttur. Endüstriyel atık konusunda ise bölgede sanayi bir kapasite oluĢturabilecek yapıda değildir. Çözümler aslında baĢta üretilmelidir, bu nedenle bilinçlendirme yapılması atığın miktarını ve niteliğini de değiĢtirecektir. Atık süreci sadece rant amaçlı olarak değil, toplumun refahı asıl söz konusu olduğundan, kamu kontrolünde ve çeĢitli teĢviklerle yürütülmelidir. Bu gibi süreçlerde atık üreticileri olan vatandaĢlar ise atığın sonuçlarından en çok etkilenen ancak karar alma sürecine katılamayan paydaĢlar olarak kalmamalıdır. Ek - 14.3. Politika Değerlendirilmesi Seçeneklerinin Danışma Süreci Bulguları Üzerinden AYD Türkiye‟de yasal mevzuata uyumlaĢtırılmıĢtır. REC Türkiye tarafından AYD‟ye yönelik olarak sürdürülmüĢ olan bu DEA süreci daha çok uygulamaların direktife uyumlandırılması sonucu ortaya çıkacak olan ekonomik, sosyal ve çevresel etkilere yöneliktir. Bu kapsamda dört temel politika alanı ve bunlara bağlı dokuz farklı politika seçeneği belirlenmiĢtir. Ön DEA sürecinde belirlenen bu seçenekler Tablo 78‟de sunulmaktadır. Tablo 78 - Politika Seçenekleri Politika Alanı 1 Seçenek 1.1 Seçenek 1.2 Seçenek 1.3 Politika Alanı 2 Seçenek 2.1 Seçenek 2.2 Politika Alanı 3 Seçenek 3.1 Seçenek 3.2 Politika Alanı 4 Seçenek 4.1 Seçenek 4.2 Yeni Tesislerin Konumları YerleĢim Alanları Ġçerisinde Sanayi Bölgelerinde (YerleĢim Alanlarına Uzak) YerleĢim Alanları ve Sanayi Bölgelerinin DıĢında Kalıntı Bertarafı Yeniden Kullanım/Geri DönüĢüm/Geri Kazanım Düzenli Depolama Atıkların Ön İşlemden Geçirilmesi Atık Ön ĠĢleme Tesisleri Tarafından (Ayrı Tesisler) Tesisler Tarafından (Kombine Tesisler) Denetim ve Yaptırım Devlet Güdümlü Denetimler Üçüncü ġahıslar Tarafından Yapılan Denetimler ve Diğer Yaptırım Yöntemleri 3.1. Danışma Anketi Yoluyla Elde Edilen Bulgular AYD ile ilgili paydaĢların genel bilgi ve algı düzeyini ölçmek; bu direktifin uygulanmasının ortaya çıkaracağı etkiler ve olası maliyetler hakkında olabildiğince kapsamlı bilgi edinmek ve görüĢ almak amacıyla, DEA çalıĢmaları çerçevesinde anketler hazırlanmıĢtır. Bu kapsamda 52 kiĢi üzerinde gerçekleĢtirilen anket sonucunda elde edilen sonuçlar Ģu Ģekildedir. Ġlk politika alanına bakıĢ açısının saptanması amacıyla kurulması muhtemel yeni yakma tesislerinin yerleri konusunda fikir alınmıĢ ve ağırlıklı görüĢ sanayi bölgelerinde olması yönünde olmuĢtur. Yakma ve beraber yakma sonucu oluĢan kalıntıların bertarafının ne Ģekilde yapılması gerektiği ile ilgili ikinci politika alanına iliĢkin ise katılımcıların kısmen düzenli depolama yapılması; kısmen arıtma & yeniden kullanım görüĢüne katıldıkları görülmüĢtür. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 160 Katılımcıların atıkların ön iĢlemden geçirilmesi ve menü hazırlama konusundaki görüĢlerini ele alan üçüncü politika alanında yakma/beraber yakma tesisleri tarafından seçeneğinde yoğunlaĢılmıĢ olsa da üçüncü taraflar tarafından (menü veya RDF hazırlama tesisleri) seçeneğinde de kısmı bir görüĢ görülmektedir. Son politika alanı olan denetim ve yaptırım konusunda ise iki kısmi görüĢün ortaya çıktığı söylenebilir. Devlet güdümlü yaptırımlar seçeneği ve diğer seçenek olan üçüncü taraf denetimleri ve diğer uygulama yöntemleri arasında belirgin bir fark görülememiĢtir. AYD‟nin Türkiye‟de uygulanması sürecine iliĢkin olası teknik öngörülere bakıĢ açısının saptanması amacıyla hangi tür atıkların yakılabileceğinin kontrolünün kimde olmasına iliĢkin yöneltilen soruya katılımcıların ağırlıklı olarak bakanlıkta olması görüĢüne katılmıĢlardır. Denetimlerin sıklığının ne Ģekilde olması gerektiği konusundaki görüĢlerin ise daha sık olmalı yönünde ağırlıklandığı görülmektedir. Öte yandan ölçüm ve örnekleme yönteminin ne Ģekilde olması gerektiği konusundaki görüĢün üçüncül taraflar seçeneğinde, sıklığı konusundaki görüĢün ise sürekli (online) olarak seçeneğinde yoğunlaĢtığı görülmektedir. Ayrıca katılımcıların yakma ve/veya beraber yakma tesisleri için daha sıkı standartlar uygulanması yönünde ağırlıklı görüĢ verdikleri belirlenmiĢtir. DanıĢma sürecinde yapılan anketler aracılığıyla elde edilen fikirlere dayalı görüĢlerin bazıları Tablo 79‟da detaylı olarak verilmektedir. REC Türkiye – 2012 Sayfa: 161 Tablo 79 - Danışma Anketlerinin Sonuçlarının Değerlendirilmesi POLİTİKA ALANLARI Yeni Tesislerin Konumları Sanayi bölgelerinde (yerleĢim alanlarına uzak) YerleĢim Alanları ve Sanayi Bölgelerine Uzak YerleĢim alanları içerisinde Kalıntı Bertarafı Yeniden kullanım / Geri dönüĢüm /Geri kazanım Düzenli depolama yapılması Atık Ön İşleme ve Menünün Hazırlanması Atık ön iĢleme tesisleri tarafından hazırlanması (bağımsız tesisler) Tesisler tarafından hazırlanması (kombine tesisler) Denetim ve Yaptırımlar Devlet güdümlü yaptırımlar Üçüncü Ģahıs denetimleri ve diğer yaptırım yöntemleri TEKNĠK TESPĠTLER Yakılacak olan atık türleri Bakanlık tarafından düzenlenen Piyasaya göre öz düzenleme Denetim ve Yaptırımların sıklığı Hali hazırda olduğu Ģekilde Daha sık bir Ģekilde Ölçme ve Örneklem - Yöntemi Tesisin kendisi tarafından gerçekleĢtirilen Üçüncü Ģahıslar tarafından gerçekleĢtirilen Ölçme ve Örneklem - Sıklığı Dönemsel Sürekli (Çevirimiçi) Yakma / Beraber Yakma Tesisleri için daha Sıkı Standartların Uygulanması Evet Hayır Beraber Yakma Tesisleri Üniversiteler Diğer Atık Bertaraf Tesisleri Kamu Kurumları Özel Sektör (Atık Üreticileri) Sivil Toplum Kuruluşları Yakma Tesisleri Yerel Yönetimler ORTALAMA 3 1 1 3 1 2 2 2 2 3 1 1 2 2 1 3 2 1 3 1 1 3 1 1 2,75 1,375 1,25 2 2 2 3 3 2 2 3 2,375 2 2 2 1 2 2 2 2 1,875 3 1 2 2 1 2 2 2 1,875 2 3 2 3 3 3 2 3 2,625 2 1 2 3 2 3 3 2 2,25 2 3 2 2 2 1 2 2 2 1 3 3 2 2 2 3 1 3 2 3 2 3 2 3 1 2,625 1,875 1 3 1 3 1 3 1 3 1 3 2 3 2 3 1 3 1,25 3 2 2 1 3 2 2 1 3 1 3 1 3 1 3 2 3 1,375 2,75 2 2 2 3 2 2 1 3 3 2 1 3 1 3 2 3 1,75 2,625 3 1 3 1 3 1 3 1 3 2 3 2 1 3 3 1 Derecelendirme 3 2 1 2,75 1,5 162 Ağırlıklı görüş Kısmi görüş Önerilmiyor 3.2. Paydaş Toplantıları ve İkili Toplantılardan Elde Edilen Bulgular AYD Direktifi Düzenleyici Etki Analizi DanıĢma Süreci‟nde Ankara ve Ġstanbul illerinde ulusal ölçekte ve seçilen Mersin ve Trabzon illerinde yerel ölçekte ilgili paydaĢlar ile odak grup toplantıları ve birebir görüĢmeler yapılmıĢtır. Bu görüĢmelerde paydaĢların gerek yönetmeliğin uygulanmasına yönelik politika seçenekleri gerekse olası etkiler ile ilgili görüĢleri alınmıĢ ve elde edilen bulgular önceki bölümlerde detaylı olarak analiz edilmiĢtir. Bu bölüm ise daha önce ulusal/yerel ölçek ve farklı paydaĢ gruplarına göre derlenen bu görüĢlerin analiz ve sentezine ayrılmıĢtır. Bu kapsamda birinci politika alanı olan Yeni Tesislerin Konumlarına iliĢkin tartıĢmalarda daha çok Sanayi Bölgelerinde (YerleĢim Alanlarına Uzak) seçeneğinin ön plana çıktığı görülmektedir. Bu görüĢün ön plana çıkmasının nedeni ise katılımcıların endüstriyel bölgelere yakın kurulacak bir tesisin sanayiye ısı ve buhar sağlama imkânı yaratmasını düĢünmesi ve bunun yanı sıra yerleĢim alanlarından uzak olacağı için tesisin kurulması ve iĢletilmesine yönelik sosyal baskının azalacağı yönündeki görüĢleridir. Ġkinci politika alanı olan Kalıntı Bertarafına iliĢkin tartıĢmalar ise çeĢitlenmektedir. Atık yakmanın ardından ortaya taban külü ve uçucu kül olmak üzere iki tip kalıntı ortaya çıkmaktadır. Bu kalıntılar gerekli ön iĢlemlerin ardından inĢaat ya da otoyol yapımında kullanılabilmektedir. Ancak bu oldukça maliyetli ve zaman zaman da halk sağlığı için olumsuz sonuçlara neden olabilecek bir seçenektir. Bu nedenle katılımcıların görüĢleri iki seçenek arasında eĢit dağılım göstermektedir. DEA süreci çerçevesinde yapılan çalıĢmalarda belirlenen üçüncü politika alanı ise Atıkların Ön ĠĢlemden Geçirilmesi ve Menü Hazırlamaya yönelik politika alanıdır. Katılımcılar belirlenen politika seçenekleri olan yakma/beraber yakma tesisleri tarafından menü hazırlama ile üçüncü taraflar tarafından (menü veya ATY hazırlama tesisleri) menü hazırlanması seçeneklerinin her ikisi yönünde de görüĢ bildirmiĢlerdir. PaydaĢların bir kısmı atık üreticisi ile oluĢacak yeni iliĢki biçimlerinin atık yakma tesisi üzerinde yük oluĢturacağını düĢünürken; paydaĢların önemli bir bölümü ise maliyetleri düĢüreceğini düĢündükleri için Menü veya ATY hazırlama tesislerinin fabrika bünyesinde ya da fabrikalarla ortaklık Ģeklinde olması tüm sektör için iyi olabileceği görüĢünü savunmaktadır. Dördüncü politika alanı ise denetim ve yaptırıma yöneliktir. Bu alandaki seçenekler atık yakmaya iliĢkin denetimlerin Çevre ve ġehircilik Bakanlığı tarafından yürütülmesi ya da bu denetimlerin üçüncü taraflara aktarılması yönündedir. Toplantı ve yüz yüze görüĢmeler de bu denetimlerin Bakanlık tarafından yürütülmesi yönündedir. Ancak Bakanlığın denetim iĢlevinin güçlendirilmesi ve geliĢtirilmesi sıklıkla ortaya konulan bir görüĢ olmuĢtur. Bunun yanı sıra Belediyelerin denetim iĢlevinde daha önemli bir yer edinmesi de belirtilen görüĢler arasındadır. Bu konuda REC Türkiye ekibinin yaklaĢımı ise katılımcılara göre farklılaĢmaktadır. Bunun en önemli nedeni Bakanlığın denetim konusunda personel ve kapasite açısından eksikliğidir. Ġkinci neden ise Belediyelerin atık yakma tesisleri ile ortaklılarının güçlü oluĢu ve hatta bazı örneklerde bu tesislerin sahibi olmaları ve bu nedenle yerelde daha etkin bir kontrol mekanizması oluĢturabilmelerinin daha kolay olacağı yönündeki görüĢtür. Bunun yanı sıra ölçüm firmalarının mevcut kapasitelerini bu denetimler için kullanabilecekleri görüĢü de REC Türkiye ekibinin denetim fonksiyonunun üçüncül Ģahıslara aktarımına yönelik yaklaĢımının baĢka bir nedenidir. Yukarıdaki açıklamalardan da anlaĢılacağı üzere REC Türkiye ekibinin görüĢleri ilk üç politika alanına yönelik seçeneklerde paydaĢlarla gerçekleĢtirilen danıĢma süreci çıktılarıyla uyumlu olsa da dördüncü politika alanında ortaya konulan REC Türkiye görüĢü, paydaĢların görüĢlerinden farklıdır. 163 Bugüne kadar açıklanan ve politika seçenekleri üzerinden ulusal ve yerel ölçekte gerçekleĢtirilen danıĢma sürecinde elde edilen seçenek bazlı görüĢler aĢağıda Table 80 detaylı olarak sunulmaktadır. Tablo‟da belirtilen görüĢler, doğrudan paydaĢların görüĢlerini yansıtmayıp, REC tarafından DanıĢma Sürecinde elde edilen bulgulara iliĢkin yapılan değerlendirmedir. 164 Tablo 80 - Paydaş Toplantıları ve Yüz yüze Görüşme Sonuçlarının Değerlendirilmesi Kamu Kurumları Yeni Tesislerin Konumları Sanayi bölgelerinde (yerleĢim alanlarına uzak) YerleĢim Alanları ve Sanayi Bölgelerine Uzak YerleĢim alanları içerisinde Kalıntı Bertarafı Düzenli depolama yapılması ĠĢleme ve yeniden kullanım Atıkların ön işlemden geçirilmesi ve Menü Hazırlama Atık yakma/beraber yakma tesisleri tarafından Üçüncü ĢahıĢlar tarafından (menu veya RDF hazırlama tesisleri) IDenetim ve Yaptırım Devlet güdümlü yaptırımlar Üçüncü Ģahıs denetimleri ve diğer yaptırım yöntemleri Ulusal Ölçekli Dnaışma Süreci Atık Beraber Ġlgili Yakma Yakma KuruluĢlar Tesisleri Tesisleri Yerel ölçekli Danışma Süreci Akademisyenler Yerel Yönetimler Sivil Toplum KuruluĢları Kamu Kurumları Akademisyenler 3 3 3 GY 3 3 3 3 3 2 2 2 GY 2 2 2 2 2 1 1 1 GY 1 1 1 1 1 3 2 3 2 3 2 3 2 1 3 3 1 GY GY 2 3 1 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 GY 2 2 2 GY 1 2 2 3 GY 1 1 1 GY GY 3 2 1 Görüş yok Ağırlıklı görüş Kısmi görüş Önerilmiyor 165 Ek - 12. Türkiye’deki Lisanslı Yakma ve Beraber Yakma Tesisleri Tablo 81 - Türkiye’deki Beraber Yakma Tesisleri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Tesisin Adı ADANA ÇIMENTO SAN.T.A.ġ. BAġTAġ BAġKENT ÇIMENTO SAN.VE TIC.A.ġ. LIMAK BATI ÇIMENTO SANAYI VE TIC. A. ġ. BATISÖKE SÖKE ÇIMENTO SAN. T.A.ġ. SÖKE FABRIKASI BURSA ÇIMENTO FAB.A.ġ. DENIZLI ÇIMENTO SAN.T.A.ġ. ÇIMENTAġ IZMIR ÇIMENTO FAB.TÜRK A.ġ.TRAKYA ġ.B. ÇIMENTAġ ELAZIĞ ALTINOVA ÇIMENTO SANAYI VE TICARET A.ġ. ÇIMSA ÇIMENTO SAN. VE TIC. A.ġ. ESKIġEHIR ÇIMENTO FABRĠKASI LIMAK ÇIMENTO SAN. VE TIC. A.ġ. GAZIANTEP ġUBESI PAYMETAL SAN.VE TIC.A.ġ. AKÇANSA ÇIMENTO SAN. VE TIC. A.ġ. - BÇM FABRIKA ÇIMENTAġ IZMIR ÇIMENTO FAB.TÜRK A.ġ. ÇIMSA ÇIMENTO SAN. VE TIC. A.ġ. KAYSERI FABRIKASI LIMAK BATI ÇIMENTO SANAYI VE TICARET ANONIM ġIRKETI ASLAN ÇIMENTO A.ġ. NUH ÇIMENTO SAN.A.ġ. KONYA ÇIMENTO SANAYI ANONIM ġIRKETI OYAK ÇIMENTO SAN. VE TIC. A.ġ.- MARDIN ÇIMSA ÇIMENTO SAN.VE TIC.A.ġ. MERSIN FABRIKASI AKÇANSA ÇIMENTO SAN. VE TIC.A.S. SAMSUN LADIK SUBESI LIMAK KURTALAN ÇIMENTO SAN.VE TIC.A.ġ. AġKALE ÇIMENTO SAN.T.A.ġ. VAN ġUBESI YIBITAġ YOZGAT IġÇI BIRLIĞI INġAAT MALZ.TIC.VE SAN.A.ġ. Şehir ADANA ANKARA ANKARA AYDIN BURSA DENIZLI EDIRNE ELAZIG ESKISEHIR GAZIANTEP HATAY ISTANBUL IZMIR KAYSERI KIRKLARELI KOCAELI KOCAELI KONYA MARDIN MERSIN SAMSUN SIIRT VAN YOZGAT Grafik 19 - Türkiye’de hali hazırda işlemekte olan tesisler ve bu tesislerin kapasiteleri (ton/yıl) *Her ne kadar ĠSTAÇ Tıbbi Atık Yakma Tesisi mevcut durumda lisanssız olarak faaliyet göstermekte olsa dahi, tesis; ÇġB denetiminde iĢlemeye devam etmektedir. 166 Ek - 13. Yakma Kalıntılarının Geri Kazanılması ve Yeniden Kullanılmasına Yönelik Fırsatlar Metallerin geri kazanımı: Demir; atık yakma iĢlemi sonucunda oluĢan küllerde manyetik separatörler; demir dıĢı metaller ise yine bu küllerde eddy current separatörleri kullanılarak geri kazanılabilir.99 Yol yapımı: Yol yapımı, kalıntıların kullanılmasındaki baĢlıca uygulama alanıdır. Küller; destek katmanlarında; özellikle de su sızdırmaz kaplamanın altında kullanılmaktadır100,101 Atık yakma iĢleminden kaynaklanan kalıntıların yeniden kullanılabileceği bir diğer alan, yol kaplamalarıdır. Yol kaplamalarının temel asfalt ve asfalt altı tabakaları, atık yakma iĢleminden kaynaklanan küller tarafından ikame edilebilir.102 Üye Devletler‟de taban külünün yapı iĢlerinde kullanılması, oldukça yaygın bir uygulamadır.103 Çimento imalatı: Evsel atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanan kalıntıların komposizyonu; CaO, SiO2, Fe2O3 ve Al2O3 içermesi sebebiyle; çimento üretiminde kullanılan ham maddelerin kompozisyonu ile benzelik göstermektedir. Atık yakma iĢleminden kaynaklanan kalıntıların, çimento üretimindeki olası kullanımı, büyük ölçüde maddenin ağır metal içeriğine bağlıdır.102 Bu nedenle; taban külü, çimento üretimi için daha uygundur. Cam ve Seramik Ġmalatı: Atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanan kalıntılar, CaO, SiO2, ve Al2O3 içermeleri sebebiyle, seramik üretiminde kullanılabilir. Cam imalatı süreci, vitrifikasyon (camlaĢtırma) süreci ile benzerlik göstermektedir. Glass manufacture procedure is similar to vitrification process, widely used for treatment of hazardous wastes, which makes it suitable for reuse of various incineration residues including fly ash. Bu; yakma iĢleminden kynaklanan uçucu küllerin yeniden kullanılabileceği sınırlı alanlardan bir tanesidir. Ancak, uçucu küllerdeki, klorür ve organik bileĢen içerikleri yoğun olması sebebiyle bu küllerin sorun teĢkil etmekte olduğu belirlenmiĢtir. Dolayısyla; bu kullanım titizlikle gerçekleĢtirilmelidir.102 99 Avrupa Komisyonu, Mevcut En Ġyi Atık Yakma Teknikleri hakkındaki Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü Referans Belgesi, 2006 (European Commission, Integrated Pollution Prevention and Control Reference Document on the Best Available Techniques for Waste Incineration, 2006) 100 Dünya Bankası, Katı Evsel Atıkların Yakılmasında Karar Alıcının Kılavuzu, 1999 (World Bank, Decision Maker’s Guide to Municipal Solid Waste Incineration, 1999) 101 Vehlow J., Taban Külü ve APC Kalıntı Yönetimi, Atık ve Biokütleden Elektrik Enerjisi Üretimi konulu Uzman Toplantısı – IV, Finlandiya, 2002 (Vehlow J., Bottom ash and APC residue management, Expert Meeting on Power Production from Waste and Biomass - IV, Finland, 2002) 102 Lam C.H.K., et al., Atıktan Kaynaklanan Külün Kullanımı: Sürdürülebilirlik ÇalıĢması, 2, 1943 - 1968, 2010 (Lam C.H.K., et al., Use of incineration ash: A review. Sustainability, 2, 1943 - 1968, 2010) 103 NL, DE, BE, FR, DK, IT 167 Ek - 14. Ek - 14.1. Avrupa Birliği ve Türkiye’deki Atık Yakma Tesislerine Farklı Örnekler AB Üye Ülkelerindeki Tesisler Tablo 82 - Attero Corine Verileri104, Wijster, Hollanda Alan (ha) / Mesafe (m) 1000 5000 10000 Toplam Tarım alanları 72 6435 22602 29108 Suni zeminler 242 552 2967 3761 868 5813 6681 34 34 31416 39584 Orman ve yarı doğal alanlar Sulak alanlar ve su kütleleri TOPLAM Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 314 7854 188 Harita 8 - Uydudan Attero Haritası Harita 9 - Attero’nun Corine Verileri 104 Çevresel Bilgilerin Koordinasyonu (CORINE), Avrupa Komisyonu tarafından 1985 yılında baĢlatılan bir Avrupa programıdır. Programın amacı, Avrupa Birliği açısından (hava, su, toprak örtüsü, kıyı erozyonu, biotope vs) öncelikli olan bazı çevresel konulara iliĢkin bilgi toplanmasıdır. 168 Tablo 83 - Vestfor Corine Verileri, Kopenhag, Danimarka Alan (ha) / Mesafe (m) 1000 Tarım alanları 5000 10000 Toplam 586 4791 5376 7080 23728 31123 Orman ve yarı doğal alanlar 97 1788 1885 Sulak alanlar ve su kütleleri 91 1110 1200 7854 31416 39584 Suni zeminler TOPLAM Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 314 314 3695 Harita 10 - Uydudan Vestfor Haritası Harita 11 - Vestfor’un Corine Verileri 169 Tablo 84 - AVR Corine Verileri, Duiven, Hollanda Alan (ha) / Mesafe (m) 1000 5000 10000 Toplam Tarım alanları 72 6435 22602 29108 Suni zeminler 242 552 2967 3761 868 5813 6681 34 34 31416 39584 Orman ve yarı doğal alanlar Sulak alanlar ve su kütleleri TOPLAM Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 314 7854 744 Harita 12 - Uydudan AVR Haritası Harita 13 - AVR’nin Corine Verileri 170 Tablo 85 - Spittelau Corine Verileri, Viyana, Avusturya Alan (ha) / Mesafe (m) 1000 Tarım alanları 5000 10000 Toplam 450 3168 3617 6677 22056 29047 Orman ve yarı doğal alanlar 263 5097 5359 Sulak alanlar ve su kütleleri 465 1096 1561 7854 31416 39584 Suni zeminler TOPLAM Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 314 314 4104 Harita 14 - Uydudan Spittelau Haritası Harita 15 - Spittelau’nun Corine Haritası 171 Tablo 86 - Indaver Corine Verileri, Antwerpen, Belçika Alan (ha) / Mesafe (m) 1000 5000 Tarım alanları 71 2379 7278 9727 Suni zeminler 209 3591 13864 17664 Orman ve yarı doğal alanlar 0 642 5372 6013 Sulak alanlar ve su kütleleri 34 1243 4903 6198 314 7854 31416 39584 TOPLAM Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 10000 Toplam 993 Harita 16 - Uydudan Indaver Haritası Harita 17 - Indaver’ın Corine Verileri 172 Ek - 14.2. Türkiye’deki Tesisler Tablo 87 - İSTAÇ Corine Verileri (Tıbbi Atık Yakma Tesisi), İstanbul, Türkiye Alan (ha) / Mesafe (m) 1000 5000 10000 Toplam Tarım alanları 72 6435 22602 29108 Suni zeminler 242 552 2967 3761 868 5813 6681 34 34 31416 39584 Orman ve yarı doğal alanlar Sulak alanlar ve su kütleleri TOPLAM Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 314 7854 2441 Harita 18 - Uydudan İSTAÇ Haritası Harita 19 - İSTAÇ’ın Corine Verileri 173 Tablo 88 - İZAYDAŞ Corine Verileri, Kocaeli, Türkiye Alan (ha) / Mesafe (m) 1000 5000 10000 Total Tarım alanları 225 4609 16309 21143 Suni zeminler 89 2324 6699 9112 Orman ve yarı doğal alanlar 873 7751 8625 Sulak alanlar ve su kütleleri 48 657 705 7854 31416 39584 TOPLAM Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 314 460 Harita 20 - Uydudan İZAYDAŞ Haritası Harita 21 - İZAYDAŞ’ın Corine Verileri 174 Tablo 89 - Ekolojik Enerji Corine Verileri, İstanbul, Türkiye Alan (ha) / Mesafe (m) 1000 5000 Tarım alanları 130 905 905 1941 Suni zeminler 10 1096 10332 11437 174 5541 19772 25487 312 407 719 7854 31416 39584 Orman ve yarı doğal alanlar Sulak alanlar ve su kütleleri TOPLAM Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 314 10000 Toplam 2441 Harita 22 - Uydudan Ekolojik Enerji’nin Haritası Harita 23 - Ekolojik Enerji’nin Corine Verileri 175 Tablo 90 - Petkim Corine Verileri, İzmir, Türkiye Alan (ha) / Mesafe (m) 1000 Tarım alanları 5000 10000 Toplam 1533 8427 9960 Suni zeminler 131 1974 3059 5164 Orman ve yarı doğal alanlar 183 2540 9023 11746 1807 10906 12713 7854 31416 39584 Sulak alanlar ve su kütleleri TOPLAM Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 314 333 Harita 24 - Uydudan Petkim Haritası Harita 25 - Petkim’in Corine Verileri 176 Tablo 91 - Tüpraş Corine Verileri, Kocaeli, Türkiye Alan (ha) / Mesafe (m) 1000 Tarım alanları Suni zeminler TOPLAM Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 10000 Toplam 476 3294 3770 3055 6363 9672 792 12461 13252 60 3532 9298 12890 314 7854 31416 39584 254 Orman ve yarı doğal alanlar Sulak alanlar ve su kütleleri 5000 460 Harita 26 - Uydudan Tüpraş Haritası Harita 27 - Tüpraş’ın Corine Haritası 177 Ek - 14.3. Türkiye’de Kurulması Öngörülen Tesisler (sadece tehlikeli atık yakma tesisleri) Tablo 92 - Sincan Corine Verileri, Ankara, Türkiye Alan (ha) / Mesafe (m) 1000 5000 10000 Toplam 314 5883 22574 28771 1794 6022 7816 Orman ve yarı doğal alanlar 158 2662 2819 Sulak alanlar ve su kütleleri 19 158 177 7854 31416 39584 Tarım alanları Suni zeminler TOPLAM Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 314 189 Harita 28 - Uydudan Sincan Haritası Harita 29 - Sincan’ın Corine Haritası 178 Tablo 93 - Çatalca Corine Verileri, İstanbul, Türkiye Alan (ha) / Mesafe (m) Tarım alanları 1000 5000 10000 Toplam 176 4949 13386 18511 403 2139 2542 2502 15801 18441 90 90 31416 39584 Suni zeminler Orman ve yarı doğal alanlar 138 Sulak alanlar ve su kütleleri TOPLAM Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 314 7854 2441 Harita 30 - Uydudan Çatalca Haritası Harita 31 - Çatalca’nın Corine Haritası 179 Tablo 94 - Gebze Sanayi Bölgesi Corine Verileri, Kocaeli, Türkiye Alan (ha) / Mesafe (m) 1000 5000 10000 Toplam Tarım alanları 49 3631 12364 16043 Suni zeminler 266 3169 10613 14048 Orman ve yarı doğal alanlar 1027 8311 9338 Sulak alanlar ve su kütleleri 27 128 156 7854 31416 39584 TOPLAM Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 314 460 Harita 32 - Uydudan Gebze Sanayi Bölgesi Haritası Harita 33 - Gebze Sanayi Bölgesi’nin Corine Haritası 180 Tablo 95 - Tarsus Corine Verileri, Mersin, Türkiye Alan (ha) / Mesafe (m) 1000 5000 10000 Toplam Tarım alanları 238 5782 26319 32339 Suni zeminler 30 1151 3027 4208 Orman ve yarı doğal alanlar 46 920 2070 3037 314 7854 31416 39584 Sulak alanlar ve su kütleleri TOPLAM Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 105 Harita 34 - Uydudan Tarsus Haritası Harita 35 - Tarsus’un Corine Haritası 181 Tablo 96 - Kula Corine Verileri, Manisa, Türkiye Alan (ha) / Mesafe (m) Tarım alanları 1000 5000 10000 Toplam 314 5362 19890 25567 61 405 466 2431 11091 13522 30 30 31416 39584 Suni zeminler Orman ve yarı doğal alanlar Sulak alanlar ve su kütleleri TOPLAM Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 314 7854 95 Harita 36 - Uydudan Kula Haritası Harita 37 - Kula’nın Corine Haritası 182 8 Referanslar - Assessment of Emission and Ash Management Regulations: The European Perspective, Kjell Nilsson ISWA WG on Thermal Treatment, Sweden - Assessment of the application and possible development of the community legislation for the control of waste incineration and co-incineration, Final Report, Ökopol GmbH, 2007 - Astrup T., et al., Incineration and co-combustion of waste: accounting of greenhouse gases and global warming contributions, Waste management research the journal of the International Solid Wastes and Public Cleansing Association, ISWA, 27 (8), 789 - 799, 2009 - Baksan Company Webpage, http://www.baksan.com.tr/index.php?SF=2&KId=9. Date of access: 27/03/2012 - BZL Kommunikation und Projektsteuerung GmbH, Ecodumping by Energy Recovery, 2001 - Caputo A.C., Pelagagge P.M., RDF production plants: I Design and costs, Applied Thermal Engineering, 22, 423-437, 2002 - Caputo A.C., Pelagagge P.M., RDF production plants: II Economics and profitability, Applied Thermal Engineering, 22, 439-448, 2002 - ko-Institut e.V., Environmental Study Waste Sector‟s Contribution to Climate Protection, 2005 - Directive 2006/12/EC of the European Parliament and of the Council of 5 April 2006 on waste - Environmental Heavy-Cost Investment Planning (EHCIP) Project, 2005 - Estimation of Industrial Hazardous Waste Quantities in Turkey, Improvement of Industrial Hazardous Waste Management Life Hawaman Project, 2008 - European Commission Directorate of General Environment, Refuse derived fuel, current practice and perspectives Final report, 2003 - European Commission Directorate of General Environment, Use of Economic Instruments and Waste Management Performances, Final Report, 2012 - European Commission, Commission Decision of 3 May 2000 replacing Decision 94/3/EC establishing a list of wastes pursuant to Article 1(a) of Council Directive 75/442/EEC on waste and Council Decision 94/904/EC establishing a list of hazardous waste pursuant to Article 1(4) of Council Directive 91/689/EEC on hazardous waste - European Commission, Integrated Pollution Prevention and Control Reference Document on the Best Available Techniques for Waste Incineration, 2006 - European Commission, Integrated Pollution Prevention and Control Reference Document on Best Available Techniques for the Waste Treatment Industries, 2006 - European Environment Agency, Diverting waste from landfill effectiveness of waste management policies in the European Union, 2009 - European Parliament and the Council of the European Union, Directive 2008/98/EC of the European Parliament and of the Council of 19 November 2008 on waste and repealing certain Directives. 183 Official Journal: L 312/3, 22/11/2008 - Eurostat Waste Statistics Database, 2011 - Evsel Katı Atıkların Toplanması ve TaĢınmasında ve Tehlikeli Atıkların TaĢınması için Uygun Teknolojiler Raporu (in Turkish), DHV Consultants and R&R Bilimsel ve Teknik Hizmetler, Ankara, 2000 - Global Alliance for Incinerator Alternatives, Incinerators vs. Zero Waste: Energy and the Climate, 2008 - Guido Wauters, European Union for Responsible Incineration and Treatment of Special Waste (EURITS), 2011 - How to Clean up Your Fleet, Environmental Impact Assessment Toolkit, UNEP, 2008 - Izmir Greater Municipality Webpage, http://www.izmir.bel.tr/StandartPages.asp?menuID=1938&MenuName=. Date of access: 27/03/2012 - Jan L. C. Manders, CEWEP, 2011 - Jørgensen K. and Christensen S. W., Article from Danish Board of District Heating, 1/2005 - Lam C.H.K., et al., Use of incineration ash: A review. Sustainability, 2, 1943 - 1968, 2010 - LIFE HAWAMAN Project Documents: Investment and operational costs for waste management systems and treatment cost for certain waste types (in Turkish). URL: http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/life/taske/02.pdf. Access: 15/3/2012 - MAN Company Webpage, http://www.man.com.tr. Date of access: 27/03/2012 - Ministry of Environment and Urbanization, Regulation on General Principles of Waste Management, Official Gazette No: 26927, 5/7/2008 - Ministry of Environment and Urbanization, Regulation on Landfilling of Wastes, Official Gazette: 27533, 26/3/2010 - Ministry of Environment and Urbanization, Solid Recovered Fuel (SRF-RDF) Special Commission Report, 2010 - Ministry of Environment and Urbanization, Waste Management Action Plan (2008 - 2012), Ankara, 2008 - Rawlinson S. and Hicks M., Cost Model Energy From Waste, Building Magazine, 54-59, 2010 - The council of European Union, Council Directive 1999/31/EC of 26 April 1999 on the landfill of waste. Official Journal: L 182/1, 16/7/1999 - Thermal Treatment of Municipal Waste, French Agency for the Environment and Energy Management, 2002 - Umwelt Bundes Amt, Heavy Metals in Cement and Concrete Resulting from Co-Incineration of Wastes in Cement Kilns with Regard to the Legitimacy of Waste Utilization, 2003 - US Department of Transportation, Partnership for sustainability, A new approach to highway material, URL: http://www.fhwa.dot.gov/pavement/recycling/houstona.cfm. Access: 15/3/2012. 184 - US EPA, (2011). Climate Change Greenhouse Gas Emissions. http://www.epa.gov/climatechange/emissions/ind_home.html . Date of Access: 17/4/2012 - Van der Sloot H.A., et al., Characteristics, treatment and utilization of residues from municipal waste incineration, 2001 - Vehlow J., Bottom ash and APC residue management, Expert Meeting on Power Production from Waste and Biomass - IV, Finland, 2002 - VITO and BIO with Institute for European Environmental Perspective and IVM, Data gathering and impact assessment for a review and possible widening of the scope of the IPPC Directive in relation to waste treatment activities Fact sheet E2 – Pre-treatment of combustible waste for co-incineration, 2007 - World Bank, Decision Maker‟s Guide to Municipal Solid Waste Incineration, 1999 - Yılmaz Ö., Hazardous Waste Management System Design for Turkey, Ph.D. Thesis, METU, 2011 185 URL: 9 Kısaltma ve Kavramlar Listesi AB: Avrupa Birliği AYD: Atık Yakma Direktifi BAT: Mevcut En Ġyi Teknikler BGPWM: Atık Yönetiminin Genel Prensipleri Hakkında Yönetmelik BREF: Mevcut En Ġyi Tekniklere iliĢkin Referans Belge CEWEP: Avrupa Atıktan Enerji Tesisleri Konfederasyonu (Confederation of European Waste-to-Energy Plants) CORINE: Çevresel Bilgilerin Kordinasyonu ÇġB: T.C. Çevre ve ġehircilik Bakanlığı DEA: Düzenleyici Etki Analizi EC: Avrupa Komisyonu EEA: Avrupa Çevre Ajansı EED: Endüstriyel Emisyonlar Direktifi EIA: Çevresel Etki Değerlendirmesi EURITS: Avrupa Birliği Özel Atıkları Güvenli Yakma ve Arıtma Birliği FGT: Baca gazı arıtma GAIA: Küresel Atık Yakma KarĢıtı Birlik GHG: Sera Gazı IMPEL: Avrupa Birliği Çevre Hukukunun Uygulanması ve Yaptırımı Ağı IPA: Katılım Öncesi Yardım Aracı IPPC: Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol STK: Sivil Toplum KuruluĢu NIMBY: Benim Arka Bahçemde Değil (Not In My Back Yard) NPV: Bugunkü Net Değer NUTS: Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması OECD: Ġktisadi ĠĢbirliği ve Kalkınma TeĢkilatı PA: Politika Alanı PM: Parçacıklı maddeler RDF: Refuse Derived Fuel REC: Bölgesel Çevre Merkezi SRF: Solid Recovered Fuel 186 UNEP: BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı WFD: Atık Çerçeve Direktifi WtE: Atıktan Enerji YMÇYP: Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması Projesi 187 Atık Yakma Direktifi (2000/76/EC) Düzenleyici Etki Analizi ÇEVRE ALANINDA KAPASİTE GELİŞTİRME PROJESİ