(Just-In-Time) Üretim Biçimini Uygulayan Bir Firmanın Tedarikçi Bir
Transkript
(Just-In-Time) Üretim Biçimini Uygulayan Bir Firmanın Tedarikçi Bir
MALİYETLERİ AÇISINDAN JIT ÜRETİM BİÇİMİNİ UYGULAYAN BİR FİRMANIN TEDARİKÇİ BİR FİRMADA OLUŞTURDUĞU SORUNLAR (MİM-METAL ANOMİM ŞİRKETİ ÖRNEĞİ) Öğr.Gör. Dr. Orhan SAVAŞ*osavas_tr@yahoo.com Yrd. Doç. Dr. Himmet KARADAL* * ÖZET Bu çalışmada –Mim-Metal Anonim Şirketi örneğinde- maliyetleri açısından JIT (Just-In-Time) uygulamaları üretim nedeniyle biçimini tedarikçi uygulayan bir bir firmada ana firmanın oluşturduğu bu sorunlar incelenmiştir. Çalışmamızın sonuçlarına göre, ana firma, ani talep azalışı, ani talep artışı, nakliye, sipariş fiyatlarını tespit politikaları, iyileştirmelerin engellenmesi, ana firmaya öncelik verilmesi, alternatif iş imkanlarının değerlendirilememesi ve bazı yapısal sorunlar başlıklarında ifade edilebilecek nedenlerle tedarikçi firmada sorun ve maliyet oluşturmaktadır. Anahtar Kelimeler: Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler, Maliyet Yönetimi, JIT Üretim Sistemi. ABSTRACT ACCORDING TO ITS COST PROBLEMS OF A SUPPLIER FIRM CREATED BY A FIRM HAS APPLIED JUST-IN-TIME PRODUCTION SYSTEM: THE EXAMPLE OF MIM-METAL COMPANY In this study –in the example of Mim-Metal Company- according to its cost, problems of a supplier firm created by a firm which has applied just-in-time production system have been investigated. According to results of our study, unexpected reducing of orders, unexpected increasing of orders, transport, determining of order prices, preventing of improvement, priority of firm which has applied JIT system, missing of alternative opportunities and some structural problems are main problems due to JIT applications for Mim-Metal Company which is a supplier firm. Key Words: Cost Management, JIT Production System, Small- to Medium Sized Enterprises. 1 1.GİRİŞ Çoğu mallar için geçerli olan arz fazlalıkları, ürün ömrünün giderek kısalması, ürün çeşitliliğinin artması, kısa sürede taklit edilme, tüketicilerin bilinçlenmesi ve kalite-düşük maliyet uyumunu zorunlu kılan rekabet koşulları, hem firmalar arası rekabeti artırmış hem de dünya ekonomisinde her üretilen malın satıldığı 2. Dünya savaşı sonrası koşulların 80'li yıllara doğru ortadan kalktığını göstermiştir. Her üretilen malın satılamadığı koşullar, üretim anlayış ve uygulamalarında değişim gerektirmekte ve bu çerçevede üretim biçimleri, kitle üretim sistemlerinden yalın üretim sistemlerine doğru bir dönüşüm geçirmektedir (Cooper, 1994:5). Ohno'nun ortaya attığı JIT üretim biçimi öncelikle Japonya'da olmak üzere geniş bir uygulama alanı bulmuştur. Sistemin, firmaların rekabet avantajı elde etmeleri ve söz konusu avantajı sürdürmeleri bakımından çok etkili olduğu belirtilmektedir (Tucker ve Davis, 1993:63) . JIT uygulamalarının başarılı örnekleriyle ilgili çalışmalara, [Billesbach, 1991], [Tucker, 1993], [Vora, 1990], [Goldhar, 1990], [Orth, 1990], [Keller, 1990], [Msimangira, 1993] ve [Giunipero, 1990] örnek olarak gösterilebilmektedir. Türkiye'deki ilk 500 büyük sanayi firması üzerinde yapılan bir araştırmaya göre; JIT üretim sistemi en çok [% 31.3] metal sektöründe uygulanmaktadır. Bu sistemi uygulayan firmalar, en önemli engel olarak tedarikçi firmalardan kaynaklanan sorunları ve yetersizlikleri göstermektedir [Acar ve Çapcı, 1995:9]. Acaba, JIT sistemini uygulayan ana firmalarla çoğu kez KOBİ niteliğinde olan tedarikçi firma ilişkilerinde, tedarikçi firmaların karşılaştıkları sorunlar nelerdir? Bu çalışmanın amacı; Mim-Metal A.Ş. örneğinde, oluşturduğu maliyetler açısından JIT üretim sistemini uygulayan bir ana firmanın bu uygulamaları nedeniyle tedarikçi bir firmada neden olduğu sorunları irdelemektir. Bu çalışmada kullanılan ana firma kavramı ile kendisi için üretim yapılan ve JIT sistemini uygulayan firma, tedarikçi firma kavramından ise ana firma için 2 mamul üreten firma anlaşılmalıdır. Yöntem, Genel olarak JIT üretim sistemi, Mim-Metal Anonim Şirketi ve Bulgular konumuzun işlendiği ana başlıklardır. 2. YÖNTEM Çalışmanın teorik verileri ilgili literatürden elde edilmiştir. Uygulama kısmına ilişkin veriler ise örnek firmanın ve firma faaliyetlerinin gözlemine dayanmaktadır. Gözlem sonucunda elde ettiğimiz bulgulara yönelik olarak firma sahibi ile yüz yüze görüşülmüş, böylece gözlem sonuçlarının daha da netleştirilmesi sağlanmıştır. Gerek firmanın gözlemi gerekse yapılan görüşmeler Mayıs 2001 ile Ekim 2001 tarihleri arasında yayılan bir süreç içinde gerçekleştirilmiştir. 3. GENEL OLARAK JIT ÜRETİM SİSTEMİ JIT üretim biçimi ile ilgili literatür incelendiğinde, (Brinker ve diğ., 1996), (Graham,1988), (Atkinson ve diğ.,1997), (Karmarkar, 1989), (Hall ve Jakson, 1992) , (Tatikonda, 1993) sistemin tanımlanması, ilke ve amaçlarının belirlenmesi yoluyla genel tanıtımının yapılabileceği görülmektedir. 3.1. JIT Üretim Sisteminin Tanımı JIT üretim biçiminin tanımına ilişkin bazı örnekler verilebilir. Örneğin Monden'e göre JIT sistemi, gerekli ürünleri gerekli miktarlarda üretme yaklaşımıdır (1983, s.2). Crawford ve Cox, sistemi, bir üretim işletmesinde verimsizliklerin sürekli elimine edilmesi suretiyle mükemmelliğe ulaşma yaklaşımıdır şeklinde tanımlamaktadırlar (1991, s.34). JIT üretim sistemi, firma dışı müşterilerin istedikleri mal ve hizmetleri istedikleri zamanda (Atkinson ve diğ.,1997, s.72.). Tanımlar arasında çok ciddi farklılıklar olmamakla birlikte, Crawford'un tanımının daha kapsamlı olduğunu, bu yüzden de tam zamanında üretim (JIT) felsefesine daha yakın olduğu ileri sürülebilir. 3 3.2. JIT Üretim Sisteminin Temel ilkeleri JIT üretim sisteminin üzerine inşa edildiği temel prensipler; Toplam Kalite Kontrolü, Talep Çekmeli Sistem (Demand Pull System), Üretim Süreçlerinin Esnekliği (Process Flexibility), Verimsizliklerin Ortadan Kaldırılması (Waste Elimination) ve Sürekli İyileştirme başlıklarında sınıflandırılabilir (Brinker ve diğ.,1996a, s.3.3). Aşağıda söz konusu ilkelerin kısa açıklamalarına yer verilmiştir. 3.2.1.Toplam Kalite Kontrolü JIT üretim sisteminin üzerine inşa edildiği temellerden biri kalitedir. Üretimin hiç bir aşamasında kalitesizliğe izin verilmez. Bir kalite problemi çıktığında, üretim süreçlerinin tümüyle durdurulmasına bile izin verilir. Kalite problemlerini kaynağında yok etmek esastır. Bu yüzden, tedarik edilen girdilerle ilgili kalite sorunları tedarikçilerin sorumluluğuna devredilmiştir. Bir önceki üretim sürecinden teslim alınan kalite problemleri tekrar o aşamaya devredilir. Her çalışan yaptığı işlemlerin kalitesinden birinci derecede sorumludur. Kişisel çabalarla çözülemeyecek kalite sorunları, çalışanlar, yönetim ve tedarikçilerin işbirliğinden oluşan entegre bir anlayış çerçevesinde çözüme kavuşturulur. 3.2.2. Talep Çekmeli Sistem Üretim süreçlerinde stoksuz, beklemesiz ve kesintisiz düz bir akış gerçekleştirmek için -JIT üretim ortamlarında- talep çekmeli sistem kullanılır. Geleneksel sistemlerin aksine, JIT üretim ortamlarında stok için üretim yapılmaz. Talep çekmeli sistemin gereği olarak bir sonraki üretim aşamasından istenmeyen hiç bir ürün bir önceki aşamada üretilmez. Bu anlayışa göre, JIT üretim ortamlarında, mallar önce satılmakta sonra üretilmektedir. Kanban yöntemi ile gerçekleştirilen bu uygulama tedarik edilen hammadde ve parçalar için de aynen tedarikçilere yansıtılmaktadır (McMahon ve Browne, 1998). 4 2.2.3.Üretim Süreçlerinin Esnekliği Küçük miktarlarda, fakat çeşitli ürün üretimimin esas olduğu JIT ortamlarında, çalışanlar ve diğer üretim araçlarının esnekliği esastır. Üretim araçlarının değişik amaçlarla kullanılabilmesi anlamına gelen esneklik; ürün çeşitliliğinin önemli olduğu ortamlarda üretim faktörlerinden tam yararlanılmasını sağlamaktadır. JIT ortamlarında üretim süreçlerinin esnekliği, genel amaçlı üretim araçlarının tercihi; çalışanların esnekliği de –onlara- çapraz yeteneklilik kazandıracak eğitim çabaları sayesinde mümkün olmaktadır 3.2.4. Verimsizliklerin Yok Edilmesi Toplam kalite kontrolü , talep çekmeli sistem ve üretim süreçlerinin esnekliğine odaklanılan JIT ortamlarında amaçlanan ana hedef; verimsizliklerin yok edilmesidir. Bu maksatla yapılan işlemler; ürüne değer katmayan (Non-Value Added) işlem, faaliyet ve süreçlerin tümüyle ortadan kaldırılması şeklinde özetlenebilir. 3.2.5 Sürekli İyileştirme Özet olarak açıklanan JIT ilkeleri ile oluşturulması hedeflenen ortam statik bir durum ifade etmez. Aksine, JIT ortamlarında ulaşılan her hedef geçicidir ve sürekli iyileştirilmesi gerekir. JIT ortamlarında sürekli iyileştirme hem bir temel ilke hem de bir yaşam biçimi olarak değerlendirilmektedir (Mueller, 1998:7). 3.3. JIT Üretim Sisteminin Amaçları JIT sisteminin -üretim işlemlerinde- belirlediği amaçlar; ürün kalitesini yükseltmek, ürün maliyetini azaltmak ve ürünün dağıtım imkanlarını artırmak şeklinde belirlenebilir (Brinker ve diğ.,1996a:36) . Aşağıda, bu amaçlara ilişkin özet değerlendirmeler yer almaktadır. 3.3.1. Ürün Kalitesini Yükseltmek 5 Yüksek ürün kalitesi ile firma, rakiplerine göre, rekabet avantajı elde etmeyi ya da var olan avantajlarını geliştirmeyi hedefler. Olası kalite problemlerinin tarafların işbirliği ile çözülmesi, her çalışanın yaptığı işlerin kalitesinden sorumlu tutulması, kalite problemlerinin oluştuğu anda çözümlenmesi ve tekrarının önlenmesine kalitesini artırmaya yönelik yönelik uygulamalar; JIT ortamlarında çabaların dikkat çeken alanları ürün olarak değerlendirilebilir. 3.3.2. Ürün Maliyetlerini Azaltmak Ürün ve süreç kalitesini ya da bir başka ifadeyle, toplam kalite kontrolünü teminine yönelen verimsizlikleri yok etme çabaları; bir boyutuyla ürün kalitesinde artışı sağlarken, diğer boyutuyla da maliyetlerde önemli ölçüde indirim sağlamaktadır. Geleneksel üretim ortamlarının aksine, JIT ortamları, yüksek kalite-düşük maliyet uyumunun tesis edildiği ortamlardır (Womack ve Diğ., 1990). Maliyet azalışlarının kaynakları-büyük ölçüde- verimsizliklerin ortadan kaldırılmasından ve verimlilik artışlarından kaynaklanmaktadır. 2.3.3. Ürünün dağıtım İmkanlarını Artırmak Ürünle ilişkili kalite ve maliyet amaçlarına ulaşıldıktan sonra, JIT üretim sisteminin odaklandığı nihai amaç; firmanın ürün dağıtım imkanlarını yükseltmektir. Bu imkandan; istenilen ürünlerin istenilen sürede müşteriye teslim edilebilmesi anlaşılır. Yüksek dağıtım yeteneğine ulaşılması, sistemin tüm olarak işletilebilmesi ve firmanın potansiyel gelir kayıplarından korunması bakımından çok önemlidir. Ürün kalitesini ve üretim faktörlerinin imkanlarını artırıcı, ürün dönüşüm süresini azaltıcı ve pazarlardaki değişimlere uyumu hızlandırıcı çabalar; JIT ortamlarında ürünün dağıtım yeteneğini artırıcı uygulamalarının en önemlilerindendir. 4. MİM-METAL ANONİM ŞİRKETİ Mühendislik-Makine-İnşaat ve Malzeme Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi 6 (MİM-METAL A.Ş. ) , metal ana imalat sektöründe faaliyet gösteren bir işletmedir. Şirket, 6 Mayıs 1998'de Yozgat'ta kurulmuştur. İşletmenin Yozgat'ta kurulmasının nedeni, 4325 sayılı yasa ile sağlanan özel yatırım teşvikleridir. 1200 metre kare kapalı alana kurulu bulunan işletmenin toplam çalışan sayısı 60'tır. Mim-Metal A.Ş' de Eskişehir'de bulunan bir ana firma için traktör kabin iskeleti üretilmektedir. Bu niteliği ile işletme bir tedarikçi firmadır. Firmanın üretim kapasitesi 25 kabin/gün' dür. Firmada sipariş esasına göre üretim yapılmaktadır. Siparişlerin niteliği ve sayısı ana firma tarafından belirlenmektedir. Mim-Metal A.Ş'nin 2000 yılı satışları toplamı 700 milyar Türk lirasıdır. Bu özelliği ile firma orta ölçekli bir sanayi işletmesidir. Ana firma JIT üretim sistemini uygulamaktadır. Bu bilginin kaynağı, makine mühendisi olan Mim-metal A.Ş. sahibi ve yöneticisidir (Mustafa Şenel). Ana firmadaki uygulamaların JIT sistemi ile ne denli örtüştüğü bilgimiz dışındadır. Ancak M. Şenel tarafından belirtilen ana firmanın uygulama örnekleri, bizde de bu firmanın JIT sistemini uyguladığı kanaati uyandırmıştır. Mim-Metal A.Ş' ne,mimmetal@kobinet.gov.tr adresinden ulaşılabilmektedir. 5. BULGULAR Bu kısımda, maliyetleri açısından JIT üretim sistemini uygulayan bir ana firmanın bu uygulamaları nedeniyle tedarikçi bir firmada oluşturduğu sorunlar irdelenmektedir. 5.1. Nakliye Sorunu JIT uygulamaları nedeniyle tedarikçi firmada oluşan sorunlardan biri mamullerin ana firmaya ulaştırılmasında görülmektedir. Buna göre, tedarikçi firma mamullerinin istenilen gün ve saatte ana firmaya gönderilme mecburiyeti tedarikçi firmayı nakliyeci firmalar karşısında güçsüz bırakmaktadır. Yüksek nakliye ücretlerinin kabul edilmesi sonucunu 7 doğuran bu durum, tedarikçi firmada nakliye maliyetlerinin artmasına yol açmaktadır. Mim-Metal Anonim Şirketinde söz konusu nedenle gerçekleşen maliyet artışları toplam firma maliyetlerini % 1 oranında etkileyecek düzeyde gerçekleşmektedir (M. Şener, 15.5.2001). 5.2. Ani Talep Artışları Sorunu Ana firmanın JIT uygulamaları nedeniyle tedarikçi firmada yaşanan sorunlardan biri de ani talep artışları sırasında yaşanmaktadır. Genel olarak bu sorunlar, ani bir büyüme talebinin tedarikçi firmanın gerek kendi kısıtları gerekse dış faktörlere bağlı kısıtlar nedeniyle gerekli sürede dengelenememesine bağlı sorunlar olarak algılanabilir. Bu durumda ana firma belli bir süre içerisinde tedarikçi firmadan daha fazla mamul üretip teslim etmesini istemektedir. Söz konusu talep artışı, doğal olarak, tedarikçi firmayı yeni bir faktör bileşimine zorlamaktadır. Yani, talep artışı, belirlenen süre içinde, artışı karşılayacak ölçüde çalışan, sabit ve döner sermaye unsurlarının artışını gerektirmektedir. Yerel işgücü piyasaları istenilen nitelikteki çalışanın istenildiğinde teminini mümkün kılacak koşulları taşımamaktadır. Piyasadan niteliksiz işgücü temin edilip, iş süreçlerinde nitelikli hale getirilmektedir. Bu durum, tedarikçi firmanın ek maliyetlere katlanmasını gerektirmektedir. Nitelikli hale gelen çalışanın firmada tutulması yüksek ücret ödemeyi gerektirmektedir. Aksi takdirde, işgücü firmada tutulamamaktadır. Ani talep artışlarının bir diğer boyutu, makine, tesisat ve bina gibi sabit sermaye unsurlarında artış gerektirmesidir. Tedarikçi firma kaynakları bu unsurların artışını finanse edecek güçte değildir. Söz konusu unsurların temini için zorunlu olarak başvurulan yabancı kaynaklar veya bu unsurların daha uzun vadelerle temini, tedarikçi firmada ilave finansman maliyetlerine neden olmaktadır. Kullanılan ilk madde-malzeme miktarını artırmak ani talep artışının bir diğer 8 sonucudur. Ancak tedarikçi firma kaynaklarının bu artışı dengeleyecek düzeyde olmaması veya aynı sürede artırılamaması burada da sorun çıkarmaktadır. Yabancı kaynak kullanımı, daha uzun vadeler ve daha yüksek fiyatla malzeme temini gibi zorunluluklar tedarikçi firma maliyetlerini artırmaktadır. Mim-Metal Anonim Şirketinde ani talep artışları nedeniyle katlanılmak durumunda kalınan maliyetler toplam maliyetleri %10 oranında etkileyecek düzeyde gerçekleşmektedir (M. Şener, 4 Temmuz 2001). Kaldı ki ani talep artışının ne kadar süreceğine ilişkin hiçbir garanti de bulunmamaktadır. 5.3. Ani Talep Azalışları Sorunu Genel olarak, ana firma tarafından yönlendirilen ani bir küçülme talebinin yerine getirilmesini önleyen tedarikçi firma ya da dış faktör kısıtları şeklinde değerlendirilebilir. Tedarikçi firmayı, bu kez, küçülme yönünde yeni bir faktör bileşimine zorlayan bu durumun yol açtığı maliyetler aşağıda sunulmuştur. Siparişlerini ani olarak azaltan ana firmanın tedarikçi firmada oluşturduğu ilk sonuç, bir kısım emek faktörünün devre dışı bırakılma mecburiyetidir. Normal olarak, tedarikçi firmanın söz konusu çalışanların işine son vermesi beklenir. Ancak bu durum pek mümkün olamamaktadır. Çünkü, bu çalışanlar, nitelikli hale getirilmeleri için, tedarikçi firmanın ilave maliyetlere katlandığı kişilerdir. Çıkarılmaları halinde aynı süreç tekrarlanacaktır. Kaldı ki talep azalışının ne kadar süreli olacağı da bilinmemektedir. Belirtilen faktörlere ek olarak, bazı insani faktörler de talebin istediği ölçüde işçi çıkarılmasını engellemekte, dolayısıyla tedarikçi firma hiçbir katma değer üretemeyen çalışanların maliyetlerine katlanmak zorunda kalmaktadır. İşten çıkarılmaların gerek bu kişiler gerekse halen çalışan işgörenlerin iş, işletme ve işveren hakkında geliştirdikleri olumsuz tutumların etkisi çok ciddi boyutlara ulaşabilmektedir. Mevcut kapasitenin sabit sermaye boyutuyla da azalan talep koşullarına 9 uyarlanması da pek mümkün olamamaktadır. Tedarikçi firma, talep koşullarının tekrar düzeleceği düşüncesiyle, kapasitelerini azaltmak istememektedirler. Ayrıca kapalı alan ve işe özgü makineler gibi unsurların elden çıkarılması zaten mümkün olamamaktadır. Bu durum, tedarikçi firmayı kapasitenin fiilen kullanılmayan kısmına ilişkin sabit ve değişken maliyetlere katlanmak zorunda bırakmaktadır. Bir diğer boyutuyla ani talep azalışları, satın alınan ilk madde ve malzemenin daha uzun süre işletmede kalmasına ve nakde çevrilmesine yol açmaktadır. Bu durum, döviz kurlarının yükselmesi nedeniyle tedarikçi firmanın finansman dengesini alt üst edebilmektedir. Her firma için yaşamsal nitelikli olan söz konusu denge, tedarikçi firmanın ana firmaya olan taahhütlerini yerine getirmesi yönünde çok ciddi engeller oluşturabilecek sonuçlara yol açmaktadır. Mim-Metal Anonim Şirketinde % 80'lere kadar ulaşabilen ani talep azalışları, toplam firma maliyetlerini %40 oranında etkileyecek düzeylere kadar ulaşabilmektedir (M. Şener, 8 Eylül. 2001). 5.4. Fiyat Tespit Politikaları Sorunu Ana firma tedarikçi firmadan temin edeceği siparişlerin alış fiyatını belirlemektedir. Bu fiyat tedarikçi firma için satış fiyatı olmaktadır. Ana firma ilgili siparişlerin birim fiyatını belirlerken, malzeme fiyatları ile gerekli işçilik süre ve ücretini dikkate almaktadır. Malzeme fiyatları yönünden herhangi bir sorun çıkmamaktadır. Ancak, işçilik süreleri nitelikli işçilere göre belirlendiği için sorun çıkmaktadır. Tedarikçi firma işçileri söz konusu ölçüde nitelikli olmadıkları için, tespit edilen işçilik süreleri tedarikçi firma koşullarına uymamakta, bu durum sipariş maliyetlerini tedarikçi firma aleyhine yükseltmektedir. Mim Metal Anonim Şirketinde, ana firmanın fiyat tespit politikaları nedeniyle katlanılan bu tür maliyetlerin toplam maliyetleri %10 oranında etkileyecek düzeyde gerçekleşmektedir 2001). 10 (M. Şener, 13 Haziran, 5.5. İyileştirmelerin Engellenmesi Sorunu JIT ortamları için çok önemli olan, ana firma-tedarikçi firma ilişkilerinin yeterli düzeyde olmayışı da tedarikçi firmada bazı sorunlar ve bunlara bağlı olarak maliyetler maliyetlerinde oluşturmaktadır. düşüş sağlayacak Bunlardan ancak en kısmen önemlisi, ürün ürün tasarımında değişikliklere yol açacak tedarikçi firma önerilerinin dikkate alınmamasıdır. Bu tür ana firma tutumlarının tedarikçi firmada oluşturduğu maliyetlerin rakamsal boyutu önemsiz düzeyde kalmaktadır. Ancak bu tür tutumların sürekli iyileştirme önünde çok ciddi bir psikolojik engel oluşturduğu belirtilmektedir (M. Şener, 5 Eylül, 2001). 5.6. Ana Firmanın Önceliği Sorunu Ana firmanın önceliği sorunundan herhangi bir sıkıntı durumunda ana firmanın kendini öncelikli olarak değerlendirmesinin yol açtığı sorunlar anlaşılmalıdır. Bunların en önemlisi, tedarikçi firma alacaklarının ertelenmesi şeklinde yansımaktadır. Buna göre, ana firma herhangi bir ekonomik sıkıntı durumunda tedarikçi firma alacaklarını ertelemek suretiyle kendi probleminin çözümüne öncelik tanımaktadır. Bu uygulama ana firmaya göre çok daha güçsüz durumda bulunan tedarikçi firma için ek finansman maliyetlerine katlanmayı gerektirmektedir. Örnek firmada bu tür bir uygulamanın toplam firma maliyetlerini etkileme düzeyine ilişkin herhangi bir oran verilememektedir. 5.7. Alternatif İş Olanaklarının Değerlendirilememesi Sorunu Ana firmadaki JIT uygulamaları nedeniyle, tedarikçi firmanın karşılaştığı sorunlardan biri de alternatif iş olanaklarının değerlendirilememesidir. Tedarikçi firma bazen diğer firmaların sipariş talepleri ile karşılaşmakta ancak ana firmaya olan taahhütleri nedeniyle söz konusu talepleri değerlendirememektedir. Özellikle sipariş taleplerinin ani azalma dönemlerinde bu tür alternatiflerin önemli gelir kayıplarına yol açtığı 11 belirtilen tedarikçi firmada, söz konusu kayıpların oranı ile ilgili bir tahmin yapılamamaktadır. 5.8. Bazı Yapısal Sorunlar Bu sorunların başlıcaları, ana firmadan değil, JIT uygulamalarının yapısı ile yerel çevre koşullarının uyumsuzluğundan kaynaklanmaktadır. Bunların en önemlisi, tedarikçi firmanın bir kısım işlerini yaptırabileceği yan sanayi imkanlarından yoksun olmasıdır. 12 6. SONUÇ Bu çalışmada –Mim-Metal A.Ş örneğinde- oluşturduğu maliyetler açısından JIT üretim sistemini uygulayan bir ana firmanın tedarikçi firmada oluşturduğu sorunlar irdelenmiştir. Bunlar; ani talep azalışları, ani talep artışları, fiyat tespit politikaları, nakliye, iyileştirmelerin önlenmesi, ana firmanın önceliği, alternatif iş olanaklarının değerlendirilememesi ve bazı yapısal sorunlardır. Bazı yapısal sorunlar bir yana bırakıldığında, bu örnek olay göstermektedir ki JIT uygulamalarının tedarikçi firmada oluşturduğu sorun ve maliyetlerin giderilmesi ana firmanın gerçekçi bir üretim planlamasına ve işbirliği ve dayanışma temelli ilişki geliştirmesine bağlı bulunmaktadır. KAYNAKÇA Billesbach, T. J. (1991). A Study of The Implementation of Just-In-Time the United States, Production and Inventory Management Journal, Third Quarter, ss.1-4. Tucker, M. W. , Davis, D. A. (1993) . Key Ingredients for Successful Implementation of Just-In-Time: A System for All Business Sizes, Business Horizons, May-June, ss.59-65. Vora, J. A. , Saraph, J. V. , Peterson, D. L.(1990) . JIT Implementation Practices, Production and Inventory Management Journal, Third Quarter, ss.57-59. Giunipero, L. C., Law, W. K. (1990). Organizational Changes and JIT Implementation, Production and Inventory Management Journal, Third Quarter, ss.71-73. Msimangira, K. A. B. (1993). Using Just-In-Time in Developing Countries: A Case Study in Tanzania, International Journal of Purchasing and Materials Management, Spring, ss.44-48. Monden, Y. (1983).Toyota Production System: Practical Approach to Production Management, Industrial Engineering and Management Press, Norcross, Georgia. Acar, N. , Capçı, S. (1995) . Implementing Just-In-Time Manufacturing Concepts in Turkey, Ninth World Productivity Congress, Vol.1, ss.5-21. Atkinson, A., Banker, R.D., Kaplan, R.S., Young, M.S. (1997). Management Accounting, Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ 07632. Brinker, B.J., Gorham, W. (1996). Handbook of Cost Management, New York,1996. 13 Cooper, R. 1994) . When Lean Enterprises Collide, Harvard Business School Press, Boston, Massachusetts. Crawford, K.,M., Cox, J. F. (1991). “Addressing Manufacturing Problems Through the Implementation of Just-In-Time”, Production and Inventory Management Journal, First Quarter, ss.33-36. Graham, I. R. (1988). Just-In-Time Management of Manufacturing, Elsevier Advanced Technology Publications. Green, F. A. , Johnson, G.(1991) . “Performance Measures and JIT”, Management Accounting, February, ss.50-54. Hall, D., Jakson, J. (1992). “Speeding Up New Product Development”, Management Accounting, October, ss.32-36. Karmarkar, U. (1989).”Getting Control of Just-In-Time”, Harvard Business Review, September-October, ss.122-131. McNair, C. J; Masconi, W., Norris, T. (1988). “Meeting The Technology Challenge: Cost Accounting In a JIT Environment”, National Association Of Accountants, Montvale. Mueller, S.(1998). Lean Management, Operations and Human Factors, Business Processes and Innovation, 1997-1998. Tatikonda, U. L. (1993). “JIT Can Save Accounting Education”, Management Accounting, December, 1993. ss.53-55. 14