Kelime dağarcığı açısından Flaman Türkçesi ile standart Türkçe
Transkript
Kelime dağarcığı açısından Flaman Türkçesi ile standart Türkçe
Faculteit Letteren & Wijsbegeerte Katya Puype Kelime dağarcığı açısından Flaman Türkçesi ile standart Türkçe arasındaki farklar Masterproef voorgedragen tot het behalen van de graad van Master in het Tolken 2015 Promotor Dr. Johan Vandewalle Vakgroep Vertalen Tolken Communicatie 2 Teşekkür Eğitimim boyunca ilminden faydalandığım ve bu araştırmanın yürütülmesi sırasında bana bilgi ve deneyimleri ile yol gösteren danışmanım Dr. Johan VANDEWALLE’ya teşekkür etmek istiyorum. Veri toplamam konusunda yardımcı olan Okutman Sevdağ KAYA'ya ve akademik yazım açısından araştırmama katkıda bulunan Dr. Feyza ALTINKAMIŞ’a müteşekkirim Çalışmam boyunca veri toplamama yardımcı olan bütün katılımcılara yardımseverlikleri için teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca sorularımı sabırla yanıtlayan arkadaşım Kimberly VAN WETTERE’ya ve beni hep teşvik eden Valérie DE GROOTE’ya teşekkür ederim. Son olarak çalışmam süresince beni destekleyen ve yeni fikirler ile motive eden aileme en içten teşekkürlerimi sunarım. 3 Özet Altmışlı yıllarda ilk Türk konuk işçiler Belçika’ya gelmiştir. Bir süre sonra Türkiye’ye dönmeyi planlamalarına rağmen birçoğu hâlâ Belçika’da oturmaktadır ve günümüzde Belçika'da üç kuşak Türk vardır. Zaman geçtikçe Belçika’nın Flaman Bölgesi’nde konuşulan Türkçe değişmiştir ve bu kullanım Flaman Türkçesi olarak adlandırılabilir. Bu araştırmanın amacı kelime dağarcığı açısından Flaman Türkçesi ile standart Türkçe arasındaki farkları göstermektir. Bu farkları araştırabilmek için farklı kişiler araştırmaya katılmıştır. Katılımcılar hem standart Türkçe olmayan Türkçe kelimeleri hem de Türkçe bir konuşmada ortaya çıkan Hollandaca, Fransızca ve saire kelimeleri aramışlardır. Toplanan kelimeler farklı kategorilere ayrılıp listelenerek incelenmiştir. Bunun sonucunda üç tür ödünç sözcük bulunmuştur: kod değiştirme, alıntı sözcük ve öykünme. Kelimelerin kökeni Hollandaca, Türkçe veya Fransızcadır. Çevrilemeyen kavramlar, telaffuzun değişimi ve araştırmaya katılanların yaşı da kısaca dikkate alınmaktadır. Hollanda’da bu alanda daha çok araştırma yapıldığı için son olarak bu araştırma ile Hollanda’da yapılan araştırmalar arasında bir karşılaştırma yapılmıştır. Bu tez çalışmasında Flaman Türkçesi ilk defa araştırılmıştır ve bu araştırmaya dayanılarak gelecekte daha çok ayrıntılı araştırmalar yapılabilir. 4 İçindekiler Sayfası 1 Giriş ve amaç ...................................................................................................................... 6 2 Literatür taraması ................................................................................................................ 7 2.1 Göç.................................................................................................................................... 7 2.2 Göçmenlerin dili ............................................................................................................... 9 2.3 Dilin değişimi ................................................................................................................. 11 2.4 Dil değişiminin sebepleri ................................................................................................ 13 2.5 Dil değişimin sonuçları ................................................................................................... 14 3 Yöntem .............................................................................................................................. 15 3.1 Araştırmaya katılanların seçimi ...................................................................................... 15 3.2 Verilerin toplanması ....................................................................................................... 16 3.3 Verilerin işlenmesi .......................................................................................................... 16 4 Bulgular............................................................................................................................. 17 4.1 Kategoriler ...................................................................................................................... 17 4.2 Kelimelerin kökeni ......................................................................................................... 19 4.3 Ödünç sözcük türleri ....................................................................................................... 21 4.3.1 Kod değiştirme ve alıntı sözcükler .......................................................................... 21 4.3.2 Öykünmeler.............................................................................................................. 23 4.4 Dilin yapısı ..................................................................................................................... 23 4.5 Başka değişkenler ........................................................................................................... 24 4.5.1 Çevrilemeyen kavramlar .......................................................................................... 24 4.5.2 Telaffuzun değişimi ................................................................................................. 24 4.5.3 Araştırmaya katılanların yaşı ................................................................................... 25 4.6 Hollanda’da yapılan araştırmalar ile karşılaştırma ......................................................... 25 5 Tartışma ............................................................................................................................ 26 6. Sonuç................................................................................................................................. 27 7 Kaynakça........................................................................................................................... 29 8 Ekler .................................................................................................................................. 31 5 Ekler Ek 1. Tüm toplanan kelimeler Ek 2. Kontrol edilen liste Ek 3. Araştırmaya katılanlar 6 1 GİRİŞ VE AMAÇ Bu araştırmanın temel amacı, Belçika’nın Flaman Bölgesinde konuşulan Flaman Türkçesi ile Türkiye’de konuşulan standart Türkçe arasındaki farkların ne olduğunu incelemektir. Flaman Türkçesi, Belçika’nın Flaman Bölgesi’nde oturan Türklerin konuştuğu Türkçenin bir tür varyantıdır. Flaman Bölgesi’nde oturan Türkler ise Flaman Türkler olarak adlandırılabilir. Türkler Belçika’ya göç etmeye başladıktan sonra göçmenlerin konuştuğu Türkçe değişmiştir. Hollandacanın etkisi ve standart Türkçe ile karşılaşma fırsatı azaldığından dolayı kod değiştirme, alıntı sözcükler ve öykünmeler meydana gelmiştir. Fakat, Flaman Bölgesi’nde konuşulan Türkçe değişmesine rağmen Flaman Türklerin dil kullanımı çeşitli değişkenlere göre farklılık göstermektedir. Bunlar; kişinin yaşı, kaçıncı nesil olduğu ve Türkiye’de veya Belçika’da doğduğu bölgedir. Bu araştırma ilk olarak başka araştırmalar ile karşılaştırma yapmak açısından önemlidir. Özellikle bu araştırmanın sonuçları Hollanda’da yapılan araştırmaların sonuçları ile karşılaştırılabilir çünkü durumlar birbirlerine benzerlik göstermektedir: Her iki durumda da Türk göçmenler Hollandaca konuşulan bir ülkeye yerleşmiştir. Fakat, Türkçenin bir göçmen dili olarak her zaman aynı şekilde değişip değişmediğini araştırmak için Almanya ve Fransa gibi ülkelerde yapılan araştırmalar ile de karşılaştırma yapmak gereklidir. Üstelik, bu araştırmaya dayanarak gelecekte Flaman Türkçesi hakkında daha fazla araştırma yapmak mümkün olacaktır. Hollanda’nın aksine bu alanda Belçika’da çok az araştırma yapıldığından dolayı bu yüksek lisans tezi bu konudaki ilk araştırmalardan biri olacaktır. Bu nedenle bu araştırma oldukça genel bir yaklaşımla hazırlanacaktır. Fakat, Flaman Türkçesi ile standart Türkçe arasındaki farklar çok geniş bir konu olduğu için bu araştırmada özellikle Flaman Türkçesinin kelime hazinesi incelenecektir. Örneğin; Flaman Bölgesi’nde kullanılan ama standart Türkçe olmayan kelimeler araştırılacaktır. Flaman Türkçesinin yapısı ve dilbilgisi de çok önemlidir ve bunlar kısaca tartışılacaktır. Gelecek araştırmalarda bu konu daha ayrıntılı incelenebilir. Bunun yanında bu araştırma günlük hayata da uygulanabilir. Günümüzde hâlâ Türkiye’den Belçika’ya yeni göçmenler gelmektedir. Bir göçmen Belçika’ya gelip Flaman Türkçesini duyunca biraz zorlanabilir. Daha uzun bir zaman Belçika’da oturan Türkler ile ilişki kurarak hızlıca yeni kelimeleri öğrenecek, fakat özellikle idari durumlarda ve resmi işlemlerde Flaman Türkçesi kelimelerini içeren bir liste faydalı olabilir çünkü yeni gelen göçmenler Belçika’daki kurum ve kavramları bilmemektedir. Aynı zamanda çevirmen ve tercümanlar böyle bir 7 listeden faydalanabilir. Türkçeyi öğrenenler standart Türkçe öğrenmektedir, fakat iş piyasasına girdiklerinde Flaman Türkçesi ile karşılaşmaktadırlar. Bu tezin araştırma sorusu şöyledir: “Kelime dağarcığı açısından Flaman Türkçesi ile standart Türkçe arasında hangi farklar vardır”. Bunu araştırabilmek için Flaman Türklerin yardımı ile bir kelime listesi düzenlenmiştir. Yeteri kadar kelime topladıktan sonra birkaç Flaman Türk listeyi tekrar kontrol edip az kullanılan kelimeleri belirlemiş ve bunlar listeden çıkarılmıştır. Böylece listede sadece en çok kullanılan Flaman Türkçesi olarak kabul edilen kelimeler kalmıştır. Bu araştırmanın varsayımı şudur: “Standart Türkçe ile Flaman Türkçesi arasında farklar vardır”. Veriler Flaman Bölgesi’nde konuşulan Türkçenin tam olarak nasıl değiştiğini gösterecektir. Bu araştırma Hollanda’da yapılan araştırmaları temel aldığı için bu araştırmanın bulguları, Hollanda’da yapılan araştırmaların bulguları ile karşılaştırılacaktır. Bulgulara geçmeden önce literatür taramasında Türklerin Belçika’ya göçünün tarihi ve göçmen dillerinin niye bu kadar ilginç olduğu açıklanacaktır. Sonra Hollanda’da göçmen dili alanında yapılan araştırmaların bir özeti verilecektir. Yöntem bölümünde araştırmaya katılanların nasıl seçildiği, verilerin nasıl toplandığı ve verilerin işlenmesi ayrıntılı bir şekilde açıklanacaktır. 2 LİTERATÜR TARAMASI 2.1 Göç Flaman Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasındaki farkları incelemeden önce Türkçenin Belçika’da nasıl kullanılmaya başlandığını hatırlamak önemlidir. Osmanlı İmparatorluğu yıkıldıktan sonra Mustafa Kemal Atatürk Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı seçilmiş ve bundan itibaren ülkede çok şey değişmiştir. Türkiye bir modernleşme ve laikleşme sürecine girmişti ve sanayi sektörü hızlıca gelişiyordu. Fakat, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra sanayi gelişimi yavaşlayıp kıtlık ve enflasyon sorunları ortaya çıkmıştır (Goossens, 2004). 1950 yılında, Atatürk tarafından kurulan Cumhuriyet Halk Partisi seçimlerde yenilmiş ve eski Demokrat Parti iktidara gelmiştir. Bu durumdan Türkiye, özellikle kapitalizme ve liberalizme çok önem verdiği için ülkenin en önemli sektörü olan tarım çok etkilenmiştir. Makineleşmeden dolayı artık o kadar çok çiftçiye gerek görülmüyordu ve var olan çiftçiler büyük toprak sahipleri ile artık rekabet edemiyorlardı 8 (Goossens, 2004). Bu yüzden çiftçilerin birçoğu kırsal bölgelerden şehirlere taşınmaya başlamıştı. İşsizlik kısa bir sürede çok yükseldiği için Türkiye’nin hükümeti tüm işsizlere yardım edemiyordu. Aynı dönemde Belçika, bütün Batı Avrupa ülkeleri gibi, bazı problemler ile karşı karşıyaydı. Belçika’nın sanayi sektörü çok hızlı bir şekilde gelişiyordu ve emek piyasasında yeterli işçi yoktu. 20. yüzyılın başında Belçika’da Polonya ve İtalya’dan gelen konuk işçiler çalışıyordu ama ellili yıllarda o ülkeler ile tekrar bir anlaşma yapmak imkânsızdı. O yüzden Türkiye ve Fas gibi ülkeler ile anlaşma yapılmak isteniyordu. Belçika’daki ağır sanayinin kömüre çok ihtiyacı vardı ama madenlerde çalışmak isteyen işçi bulunmuyordu. Madendeki çalışma şartları çok kötüydü ve Belçikalı işçiler artık madenci olarak çalışmak istemiyordu. Bunun yanı sıra, o dönemde gençler daha uzun bir süre okula gittiği için mezun olunca emek piyasasındaki ağır sanayi sektöründe olmayan bir iş arıyorlardı. Türkiye’den Batı Avrupa ülkelerine işçi gönderebilmek için ilk olarak Türkiye ve Almanya arasında bir tür iş birliği doğmuştur. Belçika ve Türkiye arasında 1964 yılında iki taraflı bir anlaşma imzalanmıştır. Başlangıçta Türkiye ve Belçika göçü iyi bir şekilde yönetebiliyorlardı ama yavaş yavaş Türkler yasa dışı bir şekilde göç etmeye başlamıştır. Batı Avrupa’daki bir ülkeye gidip orada çalışabilmek için çok uzun bekleme listeleri vardı (Goossens, 2004). Pasaportu olmayan Türkler üç ay geçerli olan bir turist vizesi ile Belçika’ya gidiyordu ve bir iş bulunca ülkede kalabiliyorlardı. Yasa dışı göçten dolayı 1961 ile 1975 yılları arası yaklaşık olarak 120 000 ila 150 000 göçmen Batı Avrupa’ya gelmiştir (Martin, 1991). Türkiye’den gelen göçmenler özellikle İç Anadolu’nun kırsal bölgelerinde yaşayan erkeklerdi. Belçika’da yaşayan Türklerin çoğu Türkiye’nin Afyon ilinin Emirdağ ilçesinde oturuyordu. Ayrıca, Türkiye’de aynı şehirde oturmuş olanlar çoğu zaman Belçika’ya gelince de aynı yere yerleşmiştir. Bu göç türünün adı ‘zincirleme göç' veya ‘chain migration’ olarak kabul edilir (Reniers, 2002). Örneğin Emirdağ’dan gelen göçmenlerin çoğu tekstil şirketlerinde çalışmak için Gent’e yerleşmiştir. Göç etmeye karar veren erkekler çoğu zaman evliydi ve Türkiye’de bir ailesi vardı. Belçika’da para biriktirerek Türkiye’ye dönüp daha rahat bir hayat yaşamak ümidiyle ailelerini ve akrabalarını memleketlerinde bırakıyorlardı. Türkler yurtdışında konuk işçi olarak çalışmayı ailelerini geçindirmek için birkaç yıl süren bir proje olarak görüyorlardı (Reniers, 2002). Fakat, Belçika’ya gelen tüm göçmenler aynı sebeplerle gelmemiştir. Faslılar Belçika’ya gelen göçmenlerin ikinci en büyük grubudur. Fas da işçilerini gönderebilmek için 9 Belçika ile bir iş birliği başlatmıştır. Fakat, Türkiye ile Fas’tan gelen göçmenler arasında bir fark vardır. Reniers’in araştırmasında (2002) Fas’tan gelen göçmenlerin de çoğunun erkek olduğu tespit edilmiştir ama sadece yüzde 45’inin evli olduğu belirtilmiştir. Türklerin aksine Faslıların çoğu Belçika’ya gitmeyi bir ‘household project’ (Reniers, 2002) olarak görmüyordu. Türk konuk işçilerin birçoğu sonunda Türkiye’ye dönmemiştir. Başlangıçta sistemin amacı şu idi: ilk gelen işçiler belli bir süre çalıştıktan sonra yeni konuk işçiler gelecekti ve böylece ilk gelenler eve dönebilecekti (Reniers, 2002). Fakat, bir süre sonra işverenler yeni işçileri işe alıp eğitmek yerine mevcut işçilerin sözleşmelerini yenilemeyi tercih etmiştir. Yetmişli yıllarda petrol krizi meydana geldiğinden dolayı Avrupa’da ekonomik bir durgunluk başlamış ve işsizlik çok yükselmiştir. Artık konuk işçilere gerek kalmadığından dolayı Belçika hükümeti konuk işçilerin gelmesini yasaklamış ve ülkeler arasındaki iş birliği sona ermiştir. Ancak, göç hemen durmayıp yıllarca devam etmiştir. Bunun sebebi, Türklerin birçoğunun Belçika’da kalmaya karar vermiş olması ve bunun için ailelerini ve birkaç akrabalarını Belçika’ya getirme hakkını kullanmak istemekteydiler. Üstelik bekâr işçiler sıklıkla Türkiye’de bir eş bulup Belçika’ya getirmiştir. Bu nedenlerden dolayı Belçika’daki göçmen sayısı yetmişli yıllar sırasında ve ondan sonra da yükselmeye devam etmiştir. 2.2 Göçmenlerin dili Türkçenin Belçika’da nasıl kullanılmaya başlandığını ve yayıldığını hatırladıktan sonra göçmen dillerinin araştırılmasının neden ilgi çekici olduğunu bilmek faydalı olacaktır. Çocuğunu iki dilli olarak yetiştirmek isteyen iki dilli çiftler genellikle bir uzmanın tavsiyesine göre tek ebeveyn tek dil [one parent one language] yöntemini kullanırlar. Bu durumda mesela çocuğa anne sadece Hollandaca baba sadece Türkçe konuşur. Bu yöntemi kullanarak çocuk iki dili ayrı ayrı kullanmayı öğrenir ve daha az kod değiştirme yapar. Kod değiştirme “the alternating use of two or more languages in one conversation by one person” [Bir konuşma içerisinde kişinin duruma göre iki veya daha fazla dili değiştirerek kullanması] olarak tanımlanır (Backus & Boumans, 1996, p.241). Tek ebeveyn tek dil yöntemi ile büyüyen çocuklara bunu yapmamaları öğretilir. Fakat, göçmenler çoğu zaman bu yöntemi kullanmayıp çocukları ile Türkçe ve Hollandacayı karıştırdıkları bir dil konuştuğundan dolayı çocuklar aynı şekilde konuşmayı öğrenip çok kod değiştirme yapar. Bunun için göçmenler çok dillilik alanında özel bir gruptur. 10 Üstelik, göçmen dilleri grubunda Türkçe de özel bir dildir. Diğer çok konuşulan göçmen dillerinin aksine Türkçede language maintenance, yani dil korunması, çok yüksektir. Dil korunması şu anlama gelir: The continued use of the ethnic language by an immigrant or minority community across successive generations” [Etnik dilin göçmen ya da azınlık topluluğu tarafından birbiri ardına gelen nesiller tarafından kullanılması] (http://psychologydictionary.org/language-maintenance/). Türkler Hollandacayı iyi bilmesine rağmen evde Türkçe konuşmayı tercih etmektedir. Hollanda’da Türkçe, Arapça, Berber dilleri ve Surinam’da konuşulan Sranan gibi göçmen dillerini inceleyen Jongenburger ve Aarssen bir araştırmalarında (2001) Türkçede dil korunmasının en yüksek olduğunu ve Türklerin kendi kültürüne en çok önem verdiğini tespit etmiştir. Bu araştırmada Fransa’da yapılan bir araştırma da söz konusudur. Tribalat’ın araştırmasında (1995) Türklerin evde en çok Türkçe kullandığını doğrulanmaktadır. Dil korunmasının yüksekliğini açıklayan birkaç sebep vardır. İlk olarak ülkelerin tarihine bakmak gerekmektedir (Jongenburger & Aarssen, 2001). Türkiye, Fas ve Surinam ile karşılaştırıldığında son iki ülkenin konuk işçi politikası başlamadan önce Avrupa ile bir tür ilişki içerisinde olduğu görülmektedir. Surinam Hollanda’nın eski bir sömürgesi ve ülkenin resmî dili hâlâ Hollandacadır. Surinamlılar Hollanda’nın dili ve kültürü ile, Türklere kıyasla daha erken karşılaşmıştır. Fas ise 20. yüzyılın başında ilk olarak İspanya’nın sonra Fransa’nın bir himayesiydi. Türkiye, Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra kurulmuştur. Osmanlı İmparatorluğu son zamanlarında Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra kısa bir süre için itilaf devletleri arasında bölüşülmüştür. Fakat Mustafa Kemal Atatürk milli mücadeleyi başlatıp itilaf devletlerinin geri çekilmesini sağlamıştır ve 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti’ni kurmuş ve ilk cumhurbaşkanı olarak iktidara gelmiştir. Atatürk, Osmanlı geleneklerinden vazgeçmeye karar vermiştir: artık Osmanlı döneminden farklı olarak modern kıyafetler giyiliyordu, Arap alfabesi yerine Latin alfabesi kullanılıyordu ve yabancı kelimeler tasfiye ediliyordu. Tüm bunlar Türkçedeki dil korunmasını etkilemiştir. Bunun yanında başlangıçta Türk konuk işçiler memleketlerine dönmek istiyorlardı. Ancak bu durum zamanla değişmiştir. İşçilerin birçoğu ülkesine kalıcı olarak dönmemiş ama her yıl düzenli olarak Türkiye’ye gidip ailelerini ziyaret etmeye devam etmiştir. Son olarak, Türk medyası tüm dünyada çok yaygın ve özellikle Türk göçmenlerinin yoğun olarak oturduğu ülkelerde Türk gazeteleri satılır, Türk televizyon kanalları vardır ve Turkse Unie van België gibi Türk dernekleri vardır. Türkler ülkesi ve diline çok önem verdiği için dil korunması da o kadar yüksektir. 11 2.3 Dilin değişimi Hollanda’da yapılan araştırmalarda Türkçenin kelime hazinesinin ve dil yapısının değiştiği görülmektedir. Göçmen dilinin en göze çarpan niteliği herhâlde kod değiştirmedir: kod değiştirmede iki veya çok dilli bir kişi bildiği dilleri ayrı ayrı kullanmamaktadır. Göçmenlerin çocukları bu tür dil kullanımı ile büyüdüğü için kod değiştirmenin göçmen diline özgü olduğu söylenebilir. Fakat, kod değiştirmenin farklı türleri vardır. Örneğin Belçika’da oturan bir Türk Türkçe konuşurken kullandığı bir cümlede sadece bir Hollandaca kelime kullanmaya karar verebilir ama başka bir kişi Türkçe cümleye uzun Hollandaca bir ifade ekleyebilir. Bu olgular sırasıyla sözlüksel yerleştirme ve almaşma olarak adlandırılır. Birinci kuşak göçmenler kelime hazinelerindeki boşlukları doldurmak için özellikle sözlüksel yerleştirme yöntemini uyguluyordu. İkinci kuşak göçmenler de bu yöntemi uygulamaya devam etmekteydi ama dil yeterlilikleri yükseldiği için almaşma de uygulamaya başlamıştır. Şimdi önemli bir soruyu cevaplandırmak gerekmektedir: hangi kelimeler kod değiştirme olarak kullanılır? Buna karar vermek için Backus’e göre (2001) sadece bir kelimenin anlamsal özgüllüğü değil, sözlüksel alanı da her zaman dikkate alınmalıdır. Anlamsal özgüllük, bir kelimenin başka bir kelimeye değiştirilememesi, sadece tanımlanması demektir. Örneğin, ‘araba’ ‘araca’ değiştirilebildiği için anlamsal bakımdan çok özgül değildir. Fakat, ‘limuzin’ başka bir kelimeye değiştirilemediği, sadece ‘uzun ve lüks bir araba’ olarak tanımlanabildiği için o kelimenin anlamsal özgüllüğü yüksektir. Fakat, ‘pauze’ (ara) ve ‘geschiedenis’ (tarih) kelimelerinin kod değiştirme olarak kullanılması nasıl açıklanır? Bu kelimeler ilk görüşte hiç anlamsal bakımdan özgül görünmemektedir. Ancak, sözlüksel alana bakıldığında ‘pauze’ ve ‘geschiedenis’ kelimelerinin okul alanında özgül olduğu görülür. Ayrıca, çocuklar bu kelimeleri herhâlde okula gitmeden önce öğrenmemektedir. Çocuk okula gitmeye başladığında ilk defa bu kelimeler ile karşılaştığı için kavramın Hollandacasını Türkçesinden daha iyi bilmektedir. Bu durumda sadece bir kelimenin anlamsal özgüllüğüne bakmak faydalı değildir. Aynı zamanda o kelimenin sözlüksel anlamının da dikkate alınması gereklidir. Bunun yanında, bir kavram gerçekten Flaman kültürüne ait ise o kavramın Türkçesi yoktur. Bu olgu kültürel ödünçleme [cultural borrowing] olarak adlandırılır. Fakat, tesadüfen kullanılan bir kod değiştirme ile gerçekten dile ait olan bir alıntı sözcük arasında ayrım yapmak gerekmektedir. Bir alıntı sözcük, bir dile ait olan ama başka yabancı bir dilde kullanılan bir kelimedir. Bir kod değiştirmenin aksine bir alıntı sözcük tesadüfen değil bilinçli 12 olarak kullanılmaktadır. ‘Computer’ gibi Hollandacada İngilizceden gelen çok kelime bulunmaktadır. ‘Computer’ kavramı için asıl Hollandaca bir kelime olmadığından dolayı o kavram için artık her zaman ‘computer’ kelimesi kullanılmaktadır. Göçmen dillerinde de alıntı sözcükler bulunabilir. Bazı Belçika veya Flaman kavramlarının Türkçesi olmadığı için Flaman Türkler o kavramın Hollandacasını kullanmaya başlamaktadır. Fakat, bazen bir kavramın Türkçesi olmasına rağmen Hollandaca bir kelime kullanılmaktadır. Artık Türkçesi değil, sürekli Hollandacası kullanılırsa o kelime bir alıntı sözcük haline gelmektedir. Backus (2010) dilbilimde iki yaklaşım izleyerek kod değiştirme ve alıntı sözcük arasında ayrım yapmaya çalışmıştır. Art zamanlı yaklaşım, dilin evrimini incelemektedir. Eş zamanlı yaklaşım ise dilin tarihine değil, tarihinde belli bir anda dilin niteliklerine dikkat çekmektedir. Bu iki yaklaşım çoğu zaman ayrı ayrı kullanılmakta ama Backus’e göre kod değiştirme ve alıntı sözcük arasında ayrım yapabilmek için bu iki yaklaşımı beraber kullanmak gerekmektedir. Kod değiştirme eş zamanlı bir olgu olarak görülür çünkü bir kelime ilk defa tesadüfen kullanılmaktadır. Fakat, o kelime zaman geçtikçe daha çok kullanılırsa sonunda alıntı sözcük haline gelir ve bu bir art zamanlı olgu haline geldiğini göstermektedir. Kelimenin ilk kullanımı innovation (yenilik) olarak, o kelimenin artan kullanımı ise propagation (yayılma) olarak adlandırılır (Backus, 2010). Kod değiştirme ve alıntı kelimeleri inceleyen araştırmalarda çoğu zaman eş zamanlı yaklaşım uygulanmaktadır. Örneğin Türkçe konuşan bir grubun sadece bir defa bir ses kaydı yapılır. O verilere dayanılarak bir kelimenin tesadüfen mi kullanıldığına yoksa gerçekten dilin ayrılmaz bir parçası mı olduğuna karar verilemez. Bu ayrımı yapabilmek için konuşmaya katılanlara bir kelimenin sıklıkla kullanılıp kullanılmadığı sorulabilir. Fakat, farklı anlarda aynı grubun ses kaydını yapmak çok daha faydalıdır. Bu yöntem kullanılarak bir kelimenin sadece bir defa mı sıklıkla mı kullanıldığı tespit edilebilir. Kod değiştirme ve alıntı sözcüklerin yanında dil değişimine yol açan üçüncü bir olgu daha vardır: öykünme veya calque. Bu durumda bir kelime veya ifade bir dilden birebir çevrilip diğer dile böyle eklenir. Bunun bir örneği: Hollandaca ‘vlooienmarkt’ kelimesi ve İngilizce ‘flee market’ kelimesi Fransızca ‘marché aux puces’ kelimesinden gelmektedir. Öykünmeler özellikle sözlüksel değişime yol açmakta ama aynı zamanda dilin yapısını da etkileyebilmektedir (Backus, Jørgensen & Pfaff, 2010). Aşağıdaki örnekteki (Backus, 2010, p.231) ifade Hollandacadan harfi harfine Türkçeye çevrildiği için Hollandacanın yapısı ifadede bellidir. Hollanda Türkçesinde ‘suç’ bir nesne 13 olarak kullanılır ve 'bana' bir dolaylı nesnedir. Standart Türkçede ‘birine suç vermek’ değil, ‘birini suçlamak’ fiili kullanılır. Calqueların hem sözlüksel hem de yapısal değişime yol açtığı söylenebilir. Suç-u bana guilt-ACC to.me ‘He accused me’ ver-di give-PAST.3sg (cf. Dutch: de schuld geven; ‘give the guilt’; Turkish suçlamak ‘accuse’: suç-la-mak ‘guilt-VERBALIZER-INF’) Göçmen Türkçesinde çok rastlanan başka yapısal bir değişim do strategy olarak adlandırılır (Backus, 2010). Türkçede ‘do’ fiilini ifade etmek için hem ‘yapmak’ hem de ‘etmek’ fiilleri bulunmasına rağmen bu durumda çoğu zaman ‘yapmak’ kullanılır. Aşağıdaki örnek bu stratejinin nasıl uygulandığını gösterir. Türkçe bir cümlede Hollandaca bir fiil kullanılırsa ardından ‘yapmak’ eklenir. Bu durumda Hollandaca fiil değil, Türkçe fiil çekilir. Kim-e smoesje verzin-nen yap-tı-n lan who-DAT excuse make.up-INF did-PAST.2sg man ‘Hey man, who did you make up an excuse for?’ Türkçede aynı şekilde Arapça kelimeler ve Türkçe fiiller birleştirilmektedir. Örneğin ‘teşekkür’ kelimesine ‘etmek’ fiili eklenerek bir birim oluşmaktadır. Flaman Türkçesinde aynı şekilde Hollandaca bir kelime ve Türkçe bir fiil birleştirilmektedir. 2.4 Dil değişiminin sebepleri Belçika’da konuşulan Türkçenin sürekli olarak değişmesinin birkaç sebebi vardır. İlk sebeplerden biri dialect levelling (Boeschoten, 2000). Buna göre az konuşulan şivelerin özellikleri yavaşça yok olacak ve en çok konuşulan şivenin özellikleri daha çok kullanılacaktır. Gent’te oturan Türkler çoğunlukla Afyon'un Emirdağ ilçesinden gelmekte ama Karadeniz Bölgesi gibi başka bölgelerden gelen Türkler de vardır. O bölgelerde konuşulan şiveler birbirinden çok farklı ve Türkler Belçika’ya geldiğinde o şiveler birbirlerini 14 etkilemiştir. Dialect levelling teorisine göre Emirdağ şivesi Karadeniz şivesinden daha çok konuşulduğu için Emirdağ şivesi büyük ihtimalle Flaman Türkçesini daha çok etkilemiştir. Bunun yanında dil değişimine neden olan bir başka olgu göçmenlerin göç ettikleri ülkenin dili ile olan temaslarıdır (Backus, 2013). Günümüzde Türk mahallelerinde ekonomi başarılı bir şekilde (Backus, 2004) geliştiği için birçok durumda Hollandaca konuşmaya gerek kalmamıştır ama bazı durumlarda Hollandaca konuşmak kaçınılmazdır. Yetişkinlerin resmî problemlerini halletmek için, çocukların okulda eğitimlerine devam etmeleri için Hollandacaya ihtiyaçları vardır. Söz edilen bu durumlarda Hollandacada kullanıldığı için günlük iletişime devam etmek Hollandaca ile mümkün olacaktır. Daha önce söylendiği gibi sözlüksel etkinin yanında Hollandaca Türkçenin yapısını da etkilemektedir. Birleşik cümlelerin yapısı değişmekte ve öykünmeler de dilin yapısını değiştirmektedir. Tüm bu değişmeler Hollandaca ile temastan kaynaklanmaktadır. Bunun yanı sıra Flaman Türkçesinin standart Türkçeden izole olması da söz konusudur (Backus, 2013). Flaman Türkleri Türkiye’deki ailelerini sıklıkla ziyaret ettiği, Türk gazetesi okuyup televizyon izlediği için neredeyse her gün standart Türkçe ile karşılaşmaktadır. Fakat, özellikle çocuklar standart Türkçe değil, Flaman Türkçesi ile büyüdükleri için ebeveynlerinin kullandıkları Flaman Türkçesine ait kelime ve ifadeleri öğrenmektedirler. Çocuklar büyüdükçe standart Türkçeden çok, Flaman Türkçesi kullanıldıkları için standart dil hakkındaki bilgileri sınırlı kalacaktır. Flaman Türkçesi, sürekli olarak yeni bir dil ile temas ve standart dilden izole olma gibi dil değişimine yol açan birkaç olgu ile karşı karşıyadır. Fakat, Flaman Türkçesinin etkisi devamlı yavaşlamakta (Backus, 2012, p.3) çünkü Belçika’da Türk medyası var, Türkiye’ye seyahat edilir veya Türkiye’de bir eş aranır. Flaman Türkçesinin ileride nasıl gelişeceğini açıklamak zordur. 2.5 Dil değişimin sonuçları Son olarak, dil değişiminin sonuçları unutulmamalıdır. Flaman Türkçesi standart Türkçeden çok farklılık gösterse de bir dil olarak değil bir dil türü veya lect olarak adlandırılabilir. Dil türü , “a social or regional variety of speech having a sociolinguistic or functional identity within a speech community” [Bir dilsel topluluk içinde konuşulan sosyodilbilimsel veya işlevsel kimliği olan sosyal veya bölgesel dil çeşitliliği] (http://www.thefreedictionary.com/lect/) olarak tanımlanabilir. Dil türü iki şekilde olabilir: 15 odaklı (gefocust) ve yaygın (diffuus) dil türü. İlk durumda dil türü , kaynaklandığı dilin aksine sadece özel durumlarda kullanılır ve bu dil türünün özel normları vardır. Yaygın dil türü sadece göçmen dillerinde bulunabilir. Odaklı dil türünün aksine Flaman Türkçesi belli bir durumda değil, her zaman kullanılabilir ve özel normları yoktur. Yaygın dil türü daha çok kişinin dil yeterliliğine bağlıdır. Flaman Türkçesinde kod değiştirme ve öykünme çok uygulanmasına rağmen kişiye bağlı dil kullanımı gene de değişebilir. Bu değişiklik topluluk içi çeşitlili’ veya intra-community variation da olarak adlandırılabilir (Backus, Jørgensen & Pfaff, 2010). Bir kişi sürekli kod değiştirme uygularken başka bir kişi çok az kod değiştirme yapabilir. Son olarak Flaman Türkler, konuştukları Türkçenin değiştiğinin farkındadır. Belçika’da aile üyeleriyle veya arkadaşlarıyla konuşurken bir sorun ile karşılaşmazken Türkiye’ye gittiklerinde orada oturan Türkler, Flaman Türklerin konuştuğu Türkçenin farklı olduğunu hemen fark etmektedir. 3 YÖNTEM 3.1 Araştırmaya katılanların seçimi İlk önce Flaman Türkler ile irtibat kurulmuştur. Araştırmaya katılanların çoğu sıklıkla standart Türkçe ve Flaman Türkçesi ile karşılaşmaktadır. Belçika’da sürekli olarak Flaman Türkçesi kullanan ama Türkiye’de iş gezisi sırasında standart Türkçe ile karşılaşan biri örnek olarak verilebilir. Bunun yanında hem Belçikalı hem de Türk kökenli tercüman, çevirmen veya başka bir meslek icra eden kişiler araştırmaya katılmıştır. Çevirmen ve tercümanların çoğu Belçika’daki eğitimleri sırasında standart Türkçeyi öğrenmiş ama çalışırken sürekli Flaman Türkçesi ile karşılaşmaktadırlar. Sonra Türkiye’den gelen ve Belçika’da ders veren öğretmenler de araştırmaya yardımcı olmuştur. Onlar standart Türkçe konuştuğu için standart Türkçe olmayan kelimeleri kolayca fark etmektedirler. Aynı nedenden hareketle Türkiye’den gelen ve Gent Üniversitesi’nde okuyan iki Erasmus öğrencisi araştırmaya katılmıştır. Son olarak, Belçika’nın Limburg ilinde oturan iki Flaman Türk de veri toplama aşamasına yardım etmiştir. Araştırmaya katılanların çoğu Doğu Flaman Bölgesi’nde oturmaktadır ve Limburg’da kullanılan Türkçe Gent’tekinden farklı olabilir. Araştırmaya katılanları hakkında detaylı bilgi ek 3’de bulunmaktadır. 16 3.2 Verilerin toplanması Araştırmaya katılanlar ile telefon, Facebook, e-posta gibi yollardan irtibat kurulmuştur ve bazı kişilerden bir randevu alarak görüşülmüştür. İlk olarak Flaman Türkçesini araştırabilmek için Flaman Türkçesi’nde kullanılan kelimelere ihtiyaç vardı. Bu kelimeleri toplayabilmek için katılanlardan iki tür kelime grubuna katkıda bulunmaları istenmiştir. İlk kelime grubu, Flaman Bölgesi’nde kullanılan ama standart Türkçe olmayan Türkçe kelimelerdir. Bunun yanında Türkçe bir konuşmada rastlanan Türkçe olmayan kelimeler de aranmaktaydı. Bu kelimeler ya bir kod değiştirme ya da bir alıntı sözcük olabilir. Kelimeleri toplamak için yardımcı olan kişilere bir veya iki hafta süre verilmiştir. Kelimeleri sıraladıktan sonra, Flaman Türkçesi kelimelerini içeren listede hangi kelimelerin sıklıkla kullanıldığını incelemek için beş Flaman Türk de listeyi tekrar okuyup kontrol etmiştir. Kelimelerin yanında üç sütun bulunuyordu: Kullanıldığını duydum ama kendim kullanmıyorum, hiç duymadım ve ben de kullanmıyorum, kendim kullanıyorum. Kontrol edenler listeyi doldurduktan sonra sonuçlar birleştirilmiş ve ek 2’de bulunmaktadır. Bu sonuçlara dayanarak en az kullanılan kelimeler ek 1’den çıkarılmıştır. 3.3 Verilerin işlenmesi Toplanan kelimeler sonunda farklı sütunlardan oluşan bir tabloda (Ek 1) sıralanmıştır. İlk sütunda Flaman Türkçesi kelimelerin tümüne yer verilmiştir. Yanındaki sütunda Flaman Türkçesi kelimenin Hollandaca çevirisi, üçüncü sütunda kelimenin standart Türkçesi sıralanmıştır. Dördüncü sütunda kelimenin kökeni belirtilmiştir. Kelimelerin çoğu Hollandacadan türemiştir ama bazılarının kökeni Fransızca veya Türkçedir. Beşinci sütunda kelimenin kategorisi belirtilmiştir. Bu sütunda hangi kategoride en çok kelimenin bulunduğu görülebilir. Son sütunda araştırmaya katılanlarına verilen kod yer almaktadır. Flaman Türkçesi kelimeler ilk olarak kategori, sonra köken ve son olarak alfabetik sıraya göre dizilmiştir. 17 4 BULGULAR Bu bölümde sonuçlar çeşitli açılardan incelenecektir. İlk olarak farklı kategoriler dikkate alınacaktır. Sonra kelimelerin kökeni incelenecektir. Kelimelerin kökeni Türkçe, Hollandaca veya Fransızca olabilir. Bunun yanı sıra Flaman Türkçesi kelimelerin hangi tür ödünç sözcük olduğuna bakılacaktır. Kod değiştirme, alıntı sözcükler ve öykünme arasında bir ayırım yapılacaktır. En çok sayıda kelimenin hangi grupta olduğuna da bakılacaktır. Bunun yanında ilginç olan başka değişkenler de vardır. Mümkün olduğu kadar araştırmaya katılanların yaşı da tartışılacaktır. Sonra çevrilemeyen sözcükler de incelenecektir. Flaman veya Belçika kültüründe var olan bazı kavramların benzeri Türkiye’de olmadığından dolayı o kavramların Türkçesi yoktur. Son olarak Flaman Türkçesinin yapısı ile ilgili kısa bir bölüme yer verilmiştir. Tabii ki, bu araştırmanın sonuçları, Hollanda’da yapılan araştırmanın sonuçları ile karşılaştırılacaktır. Böylece Flaman Türkçesi ile Hollanda’da konuşulan Türkçe arasında farkların olup olmadığı belirlenecektir. Ek 1’de toplam olarak 142 farklı kelime toplanmıştır. Kelimelerin asıl sayısı daha yüksektir fakat tekrarlanan kelimeler birleştirilmiştir. ‘Frit’ gibi kelimeler farklı katılımcılar tarafından söylenmiş ama listede sadece bir defa yer verilmiştir. Fakat, kelimenin kaç defa tekrarlandığı tabloda görülebilir. Bunun yanı sıra bir kelimenin farklı varyantları da vardı. Hem ‘frit’ hem de ‘firit’ şekilleri bulunmuştur. Kelimelerin tüm varyantları tabloda bulunabilir ama hepsi bir kelime türü olarak ele alınmıştır. 4.1 Kategoriler Bu bölümde kelimelerin sözlüksel alanı araştırılacaktır. Başka bir bölümde kelimeler daha bireysel bir şekilde incelenecek ve kelimelerin anlamsal özgüllüğü tartışılacaktır. Çünkü Backus’ün (2001) söylediği gibi ikisi de dikkate alınmalıdır. Kelimeler aşağıdaki kategorilere toplanmıştır: idare, yiyecekler, zaman, ev, kurumlar, tıp, eğitim, hükümet, teknik kelimeler, ulaşım, iş ve diğer kelimeler. Kelimelere bakmadan kategorilerin çoğunun oldukça özel olduğu bellidir. Her ülkede idari işlemler her zaman farklıdır. Farklı yemekler ve bayram günleri vardır. Kısacası memleketten memlekete farklı olan kavramlar için bir kod değiştirme, alıntı sözcük veya öykünme kullanılmasının ihtimali daha büyüktür. 18 En geniş kategorinin iş kategorisi olduğu hemen göze çarpmaktadır. İlk olarak Belçika’ya gelen Türk konuk işçiler çalışmak için göç etmiştir. O yüzden Belçika’ya gelince ilk olarak iş ile ilgili kelimeleri duyup onları kullanmaya başlamışlardır. Bunun yanı sıra, insanların çoğu hemen hemen her gün çalıştıkları için iş jargonu kelime hazinesini etkilemektedir. Eğitim kategorisinin de oldukça geniş olmasının nedeni aynı şekilde açıklanabilir. Bu kategori özellikle çocukları olan ailelerde görülmektedir. Çocuklar okula gidip yeni kelimeleri öğrenmektedir. O yüzden anne babalar da yeni kelimeler ile karşılaşmaktadır. İş gibi okul da günlük bir şey olduğu için kelime hazinesini etkilemektedir. En dar kategori tıp kategorisidir ama bu, bu alan hakkında konuşulurken çok az sayıda Flaman Türkçesi olarak adlandırılan kelime grubundan olan kelimelerin kullanıldığı anlamına gelmemektedir. Herkes neredeyse her gün çalıştığı için o kelimeleri hatırlamak daha kolaydır. Fakat, iş jargonun aksine insanların çoğu her gün tıp jargonu ile karşılaşmadığından dolayı bu tür kelimeleri hatırlamak çok daha zordur. Diğer kategorilerin büyüklüğü yaklaşık olarak aynıdır. Hükümet ve idare kategorileri benzerlik göstermektedir. O kategorilerde kira, vergi, çocuk ödeneği ile ilgili kelimeler bulunmaktadır. O işlemler ile herkes karşılaştığı için o kelimeler daha çok kullanılır. Ulaşım kategorisi yine aynı şekilde açıklanabilir. Kurumlar kategorisi için ise başka bir açıklama yapılabilir. Bu kategoride isim olarak bir kısaltmayı kullanan çok kurum bulunabilir. Örneğin ‘Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn’ demek için herkes ismin kısaltmasını, OCMW, kullanmaktadır. Bir kısaltma hiç bir zaman çevrilmediği için Flaman Türkler de çoğu zaman OCMW olarak kullanmayı tercih etmekte ve bu kısaltmanın ‘Toplumsal Refah Merkezi’ olarak çevirisine gerek yoktur. Teknik kelimeler kategorisinde daha özgül kelimeler bulunmaktadır. Listede böyle bir kategorinin bulunması, Flaman Türkçesi için kelimelerin özgüllüğünün önemli olduğu anlamına gelir. Son kategoride başka bir kategoriye ait olmayan kelimeler bulunmaktadır. Bu bölümde bu kategori daha fazla tartışılmayacaktır. Fakat, ödünç sözcük türleri bölümünde kelimeler daha bireysel bir şekilde incelenecektir. 19 4.2 Kelimelerin kökeni İlk büyük tabloda kelimenin kökenini içeren bir sütun bulunmaktadır. Kelimenin kökeni Hollandaca, Fransızca veya Türkçe olabilir. Fakat, Türkçe kelimelerin asıl kökeni Arapça, Farsça ve saire olabilir. Kelimelerin çoğunun kökeninin Hollandaca olması şaşırtıcı değildir. Yıllar geçtikçe Flaman Bölgesi’nde konuşulan Türkçe Flamancanın etkisinden dolayı değişmiştir ve bazı Flamanca kelimeler Türkçe kelime hazinesine eklenmiştir veya Flamancadan harfi harfine Türkçeye çevrilmiştir. Hollandaca kökeni olan ve emeklilik anlamına gelen bir kelime ‘pansyon’. O kelimenin telaffuzu biraz değişmiştir çünkü Hollandacası ‘pensioen’. ‘Pansyon’ standart Türkçede de kullanılmaktadır ama başka bir anlamı vardır: belli bir süre kalabildiğiniz kiralık bir ev veya oda. Birkaç kelimenin kökeni Türkçedir. ‘Polislik’, ‘Kızılay’ ve ‘encümen’ kelimeleri ayrıntılı bir şekilde incelenecektir. Polislik kelimesi karakolu ifade etmek için kullanılır. Fakat, standart Türkçede polislik bu anlamda hiç bir zaman kullanılmaz. Türkçe eklemeli bir dil olduğu için kelimelerin sonlarına ekler eklenebilir. Örneğin bir sıfata bir ek yapıştırılarak bir zarf oluşturulabilir. Aynı şekilde ‘çöp’ kelimesinden kolayca ‘çöpçü’ kelimesi türetilebilir. -Lik eki balıkçı kelimesine eklenirse artık mesleği icra eden kişi değil, balıkçının mesleği kastedilir. Standart Türkçede polislik kelimesi kullanılırsa karakol değil polis memurunun mesleği kastedilir. Bu kelimenin Flaman Türkçesindeki kullanımı standart Türkçe değildir. Kökeni Türkçe olan başka bir örnek ‘Kızılay’. Türkiye’deki Kızılay, Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi’nin bir parçasıdır. Belçika’da kızılhaç anlamına gelen ‘Rode Kruis’ kullanılır. İkisi aynı örgütün bir parçası ve görevleri genel olarak aynıdır. Genel anlamda Kızılay insanî yardım sunmaktadır: hasta ve yaralı insanlara yardım etmektedir ve Kızılay görevlileri savaş ve çatışma bölgelerinde de görev yapmaktadır. Fakat, araştırmaya katılanlara göre Flaman Türkçesinde Kızılay kullanıldığında bazen OCMW (Toplumsal Refah Merkezi) kastedilmektedir. Bu örgüt sadece Belçika’da görev yapmakta ve özellikle az para kazanan insanlara yardım etmektedir. O kişilere ek gelir sunabilir ve sosyal konutları da vardır. Kısacası OCMW Kızılay’dan daha küçük bir örgüttür ve iki örgütün görevleri de farklıdır. Bu farklılıklara rağmen iki örgüt insanlara yardım ettiği için biraz birbirlerine benzediği söylenebilir ve böylece Flaman Türkçesindeki Kızılay kelimesinin kullanımı açıklanabilir. Encümen kelimesine bakıldığında benzer bir şey görülmektedir. Türkiye’de encümen veya belediye encümeni, belediyeyi yöneten bir kurul ve belediye encümeni üyelerinden 20 oluşmaktadır. Fakat, Flaman Türkçesinde encümen ‘schepen’ kavramını ifade etmek için kullanılır. Belçika’da bir ‘schepen’ belediye seviyesinde çalışmakta ve belediye kurulunun bir üyesidir. Bir bakan gibi ‘schepen’ ulaşım, kültür ve spor gibi özel bir konu için sorumludur. Encümen ve ‘schepen’ tam olarak aynı olmamasına rağmen ikisi de belediye ile ilgili bir kavramdır. Böylece bu olgu açıklanabilir. Son olarak Türkçe kökeni olan başka bir örnek incelenebilir. Ayların isimlerinin yerine bazen birinci, ikinci, üçüncü ay ve saire kullanılır. Hollandaca, Fransızca veya standart Türkçe kullanılmamakta ama araştırmaya katılanlara göre bu Anadolu şivesinden kaynaklanmaktadır. Gent’te oturan ilk kuşak Flaman Türklerin çoğunun Afyon ilinin Emirdağ ilçesinden gelmesi bu olguyu açıklayabilir. En göze çarpan olgu, ‘şarbonaj’ ve ‘şomaj’ gibi Fransızca kökeni olan kelimelerdir. O iki kelime Fransızca ‘charbonnage’ ve ‘chômage’ kelimelerinden kaynaklanmıştır. Günümüzde Flaman Bölgesi’nin çoğu yerlerinde Fransızca konuşulmadığı için (Brüksel hariç) o kelimelerin nereden kaynaklandığı bu şekilde açıklanamaz. Bazı Flamanlar günümüzde hâlâ ‘charcuterie’ veya ‘coiffeur’ gibi birkaç Fransızca kelimeler kullanmakta. ‘Goncey’ de Fransızcadan kaynaklanan bir kelime ve Flamanlar ‘izin almak’ demek için hâlâ ‘congé’ kullandığı için Türkler bu kelimeyi herhâlde böyle öğrenmiştir. Fakat ‘charbonnage’ ve ‘chômage’ Flamanlar tarafından kullanılmamaktadır. Flaman Türkler ansolos, rekomande, komün gibi o kelimeleri başka bir yerde duymuş olmalıdır. Türkler belki konuk işçi olarak Belçika’nın başkenti Brüksel'e gelip oradan farklı bölgelere geçtikleri için ilk kelimelerini orada öğrenmiştir. Bunun yanı sıra, Flaman Türkleri Brüksel, Valonya veya Fransa’da oturan arkadaşları veya akrabalarından bu Fransızca kelimeleri öğrenmiş olabilir. Son olarak birkaç kelimenin kökeni tam olarak belli değildir. İlk olarak sosyal hizmetlerin yerine ‘Madam sosyal’ ifadesi bulunmuştur. Bu, Fransızca ‘Madame sociale’ ifadesinden kaynaklanmış olabilir. ‘Madam sociale’ yardıma ihtiyaç olan kişileri desteklemektedir. Bir sosyal hizmet görevlisinin mesleğine benzemektedir. Ek 2’de listeyi kontrol eden 5 kişiden sadece üçünün bu ifadeyi kullandığı görülür. Kontrol edenlerin biri bu ifadenin özellikle Brüksel’de kullanıldığını belirtmiştir. Fakat, bu ifade Limburg’da oturan bir tercüman tarafından verilmiştir. Bu ifade Fransızcadan kaynaklanmakta ama Flaman Türklerin onu nereden öğrendiği belli değildir. 21 ‘Yumurta Bayramı tatili’ de dikkat çekici bir ifadedir. Hollandacada ‘paasvakantie’, Türkçede ‘Paskalya tatili’ ve Fransızcada ‘vacances de Pâques’ denir. Her yerde Paskalya tatili Paskalya yumurtaları ile ilişkilendirilmektedir ama harfi harfine çevrilen ‘Eitjesfeestvakantie’ Hollandacada hiç kullanılmaz. Türkçede bu ifadenin yapısına benzeyen Şeker Bayramı ve Şeker Bayramı tatili de kullanmaktadır. Bu ifadeye dayanarak Flaman Türkler ‘Yumurta Bayramı tatili’ yapmış olabilir. Tekenen etmek ve test yapmak gibi fiiller hem Flamanca hem de Türkçeden oluşur. O fiiller do strategy ile oluşmuştur ve dilin yapısı bölümünde incelenecektir. 4.3 Ödünç sözcük türleri Bu bölümde kelimeler daha ayrıntılı bir şekilde incelenecektir. Üç tür kelime türü vardır: bir kod değiştirme, alıntı sözcük ve öykünme. Kod değiştirme ve alıntı sözcükler biraz birbirlerine benzediği için ikisi bir bölümde tartışılacaktır. Öykünme başka bir olgu olduğu için ayrı bir bölümde incelenecektir. 4.3.1 Kod değiştirme ve alıntı sözcükler Bu araştırmada ses kayıtları yapılmadığından dolayı art ve eş zamanlı yaklaşımları uygulamak zordur. Fakat Backus’e göre (2010, p.230) araştırmalarda bulunan kod değiştirmelerin birçoğu alıntı sözcüktür. “These words appear as codeswitches, but most likely they are loanwords. This appearance is due to the fact that the data capture just one synchronic event, which means they are by definition unsuitable for demonstrating recurrent usage” [Bu kelimelerin bir kod değiştirme gibi görünmektedir, fakat büyük ihtimalle bir alıntı sözcüktür. Veriler sadece eş zamanlı yaklaşım uygulanarak toplandığından dolayı kelimelerin tekrarlanıp tekrarlanmadığı ispat edilemez]. O yüzden listedeki en özgül kelimeler alıntı sözcük olarak görülmektedir. Kod değiştirme bir defalık veya tesadüfen kullanıldığı için o kelimeler daha çok rastgele olabilir. İlk defa bir kod değiştirme olarak kullanılan bir kelime zaman geçtikçe bir alıntı sözcük olabilir. O yüzden hangisinin bir kod değiştirme hangisinin bir alıntı sözcük olduğunu araştırmak zor olabilir. Kelimenin özgüllüğünün yanı sıra bir kelimenin listede kaç defa bulunduğu dikkate alınacaktır. İlk bakışta listede bulunan kelimeler oldukça özgül olduğu için çoğu bir alıntı sözcük olabilir. Kelimelerin birçoğu bir kurumun adı veya Türkiye’de olmayan bir kavramdır. Backus’e göre (2010) Türkiye’de benzeri olmayan bir 22 kavram çoğu zaman bir alıntı sözcük ile dile getirilmektedir. Benzeri varsa hem bir alıntı sözcük, hem de bir kod değiştirme olabilir. Göze çarpan ve ‘patates kızartması’ anlamına gelen ilk kelime ‘frit’. Farklı katılanlar tarafından altı defa tekrarlanmıştır ve ‘frieten’ de listede bir defa bulunmaktadır. Bu kelimenin o kadar tekrarlanması herhâlde çok kullanıldığı anlamına gelmektedir. Üstelik Belçika’nın patates kızartması Türkiye’ninkine benzemediği için başka bir kavram sayılabilir. O yüzden patates kızartması kelime grubunu kullanılmayıp ‘frit’ gibi bir kelime kullanılmaktadır. Bu nedenlerden dolayı ‘frit’ kelimesi büyük ihtimalle bir alıntı sözcüktür. Kurumların isimleri ve Türkçeye çevrilemeyen kavramlar da çoğu zaman bir alıntı sözcüktür. OCMW ve onun varyantları listede altı defa bulunmaktadır. Aynı şekilde RVA ve VDAB de iki defa bulunabilir. ‘Sinterklaas’ kavramı Türkiye’de benzeri olmadığı için ve listede iki defa tekrarlandığı için o da bir alıntı sözcüktür. Başka bir bölümde çevrilemeyen kavramlar daha detaylı olarak incelenecektir. Aslında öykünmeler belki de bir tür alıntı sözcük olarak görülebilir. Belki bir öykünme olmadan önce o kelimeler Hollandacada alıntı sözcük olarak kullanılıyordu. O alıntı sözcük Türkçeye çevrilerek daha çok gelişmiştir. Bu açıdan öykünmeler de bir tür alıntı sözcük olarak görülebilir. Kod değiştirme olarak listede daha az özgül kelimeler örnek olarak kullanılmıştır. Yine de kelimelerin kategorisi dikkate alınacaktır. Üstelik Hollandaca kavram Türkçede farklı kelimeler ile ifade edilebilirse Hollandaca kelimenin bir kod değiştirme olmasının ihtimali daha yüksektir. İdare kategorisinde milliyet anlamına gelen ‘nationaliteit’ bulunabilir. İdari işlemler çok olduğundan dolayı idare kategorisi çok geniştir. ‘Nationaliteit’ kelimesi de çok özgül değildir. Türkçede ‘nationaliteit’ anlamına gelen milliyet, uyruk ve vatandaşlık gibi farklı kelimeler vardır. Kelime ve onun sözlüksel alanı çok özgül olmadığı için ‘nationaliteit’ herhâlde bir kod değiştirmedir. Diğer kelimelerin bulunduğu kategoride de farklı kod değiştirmeler bulunabilir. Kelimelerin o kategoride bulunması, sözlüksel alanın çok özgül olmadığı anlamına gelmektedir. ‘Orada gewoon yaptım’ cümlesinde ‘gewoon’ kelimesinin bir kod değiştirme olduğu çok bellidir. ‘Gewoon’ kelimesi hiç özgül değildir. ‘Verplicht’ de aynı şekilde açıklanabilir. O kelime hiç özgül değil ve Türkçede ‘zorunlu olmak’ ve ‘mecburi olmak’ ifadeleri de kullanılabilir. 23 Bu bölümde araştırılanlar kelimelerin hangi kelime türüne ait olduğu hiç belli değildir. Hangisinin bir kod değiştirme hangisinin bir alıntı sözcük olduğunu kesin bilmek için başka bir yönteme ihtiyaç vardır. 4.3.2 Öykünmeler Listede birçok öykünme bulunmakta ama hepsi incelenmeyecektir. En önemli ve ilginç örnekler ayrıntılı bir şekilde açıklanacaktır. ‘Dıştan öğrenmek’ ilgi çekici bir örnektir. Standart Türkçede ‘dıştan öğrenmek’ de kullanılmakta ve uzaktan eğitim anlamına gelmektedir. Bu durumda bir bölüm okumak için okula gitmeye gerek yoktur, öğrenci evde ders çalışmaktadır. Fakat Flaman Türkçesinde ‘dıştan öğrenmek’ kullanıldığında ezberlemek kastedilir. Bunun Hollandacası ‘van buiten leren’ ve harfi harfine çevrildiğinde ‘dıştan öğrenmek’ oluşur. Başka bir grup öykünme de vardır: ‘bus, tram veya tren almak’ ve ‘duş almak’. Hollandacada ‘de bus nemen’ kullanıldığı için standart Türkçe ‘otobüse binmek’ yerine Flaman Türkçesinde ‘bus veya otobüs almak’ denmektedir. Ancak standart Türkçede ‘(bir) otobüs almak’ kullanılırsa ‘bir otobüs satın almak’ kastedilir. ‘Tram veya tren almak’ da Türkiye’de ‘satın almak’ demektir. ‘Duş almak’ da Hollandacası olan ‘een douche nemen’ fiilinden çevrilmiştir. Eskiden Türkiye’de sadece duş yapmak kullanılıyordu ama İngilizce gibi diğer dillerin etkisinden dolayı günümüzde ‘duş almak’ da kullanılmaktadır. ‘Ev doktoru’ son öykünmedir. Belçika’da eve gelip insanları evde muayene eden bir doktor vardır ve bu kavramın adı ‘huisdokter’. Günümüzde Türkiye’de bu kavram da vardır ama bu yeni bir şey ve ‘ev doktoru’ kavramı için Türkiye’de ‘aile hekimi’ ifadesi kullanılmaktadır. vardır. Flaman Türkler o kavram ile Belçika’da tanıştığı için ‘ev doktoru’ ifadesini kullanmaktadırlar. 4.4 Dilin yapısı Araştırmaya katılanlara dil yapısı ile ilgili hiç bir şey sorulmamasına rağmen tekenen etmek ve test yapmak gibi do strategy ile oluşan birkaç fiil bulunmuştur. Bunlar bu bölümde kısaca ele alınacaktır. 24 ‘Test yapmak’ derken, öğretmenin bir sınav düzenlemesi değil, bir öğrencinin bir sınava girmesi kastedilir. Bu ifadede hem Hollandaca bir kelime hem de Türkçe bir fiil bulunabilir. Standart Türkçede ‘sınav yapmak’ veya ‘sınava girmek’ ve Hollandacada ‘een examen afleggen’ veya ‘een test afleggen’ deyimsel ifadeler olarak görülür. Bu örnekte iki dil bir ifadede birleştirilmiştir. ‘İnschrijven yapmak’ benzer bir örnektir. ‘İnschrijven’ bir fiil ve kayıt olmak anlamına gelir. Bu durumda Flamanca fiil değil, Türkçe fiil çekilir ve şöyle bir örnek cümle yapılabilir: “Dün okula inschrijven yaptım”. Bu ifadenin yapısı ‘teşekkür etmek’ ve ‘tahmin etmek’ gibi başka Türkçe ifadelerin yapısına benzemektedir. Türkçede bu ifadeler bir birim olarak görülmektedir. Bu ifadelere dayanarak Flaman Türkler Hollandaca bir kelimeyi Türkçe bir kelime birleştirip yeni bir birim oluşturmaktadır. 4.5 Başka değişkenler 4.5.1 Çevrilemeyen kavramlar Flaman Türkçesinde Flamanca kelimelerin bulunmasının başka bir nedeni daha vardır. Türkiye’de bazı Belçika veya Flaman kavramlarının benzeri olmadığından dolayı Türkçesi de yoktur. İlk örnek özellikle Belçika ve Hollanda’da yapılan bir bisküvidir: speculoos. Bu tür bisküvi Türkiye’de ve başka ülkelerde bulunamadığı için bisküvinin adının Türkçesi yoktur. İkinci örnek ‘Sinterklaas’. ‘Sinterklaas’ günü Hıristiyanlığa ait dini bir gelenek ve özellikle Batı Avrupa ülkelerinde kutlanır. Türkiye’de ‘Sinterklaas’ günü kutlanmaz ve o yüzden o kavramın Türkçesi yoktur. ‘Sinterklaas’ aslında ‘Sint Nicolaas’tan gelir ve harfi harfine Türkçeye çevrildiğinde Aziz Nikola kullanılabilir. Fakat, Türkiye’de Aziz Nikola günü kutlanmadığı için başka bir kavram sayılır ve Flaman Türkler bunu ‘Sinterklaas’ olarak kullanmaktadır. 4.5.2 Telaffuzun değişimi Üstelik, Flaman Türkçesinde kullanılan bazı Hollandaca kelimelerin telaffuzu Türkçe tarafından etkilenmiştir. Araştırmaya katılanlardan alınan kelimelerin imlâsı düzeltilmemiştir. Örneğin ‘firit’ kelimesinde f ve r arasında bir –i eklenmiştir. Türkler arka arkaya gelen bazı sessiz harfleri telaffuz etmekte zorlanmakta ve bir sesli harf ekleyerek o kelimeyi telaffuzunu kolaylaştırır. ‘Sıtraf’ kelimesinde aynı olgu görülür. Başka bir örnek sigorta anlamına gelen 25 ‘asolons’ kelimesidir. Bu kelime Fransızca ‘assurance’ kelimesinden türetilmiştir. Araştırmaya katılanlara göre Hollandacada ‘consul’ anlamına gelen ‘konsolos’ Fransızca ‘assurance’ kelimesini etkilemiştir. İki kelime birleştirerek ‘asolons’ kelimesi oluşturulmuştur. Bunun yanı sıra, bazı kelimelerin sonunda –ng sesi bulunmaktadır. Bu ses Türkçede bulunmadığı için Türkler bazen onu telaffuz etmekte zorlanmaktadır. O yüzden ‘belastink’ ve ‘körink’ kelimelerinde olduğu gibi o sesin yerine –nk kullanılmaktadır. ‘Deurwaardink’ kelimesinde icra memuru anlamına gelen ‘deurwaarder’ın sonuna –ink sesi eklenmiştir. Bu durumda yanlışlıkla sonunda –ng sesi bulunan bir kelime ve ‘deurwaarder’ kelimesi birleştirilmiştir. 4.5.3 Araştırmaya katılanların yaşı Verileri toplarken araştırmaya katılanların yaşı dikkate alınmamıştır. Hem genç hem de daha yaşlı kişiler araştırmaya katılmıştır. İkinci liste, beş tane birinci kuşak Flaman Türk tarafından kontrol edilmiştir. Türkiye’de doğmuşlardır ve genç yaşta Belçika’ya taşınmışlardır. Beş kişinin hiç biri ‘bus almak’ deyimini kullanmamasına rağmen listelerden çıkarılmamıştır. Kontrol edenlere göre ‘tram almak’ ve ‘otobüs almak’ gibi ‘bus almak’ ilk kuşak Flaman Türkler tarafından değil, özellikle gençler tarafından kullanılmaktadır. Kontrol edenlere göre ‘famili’ de özellikle gençler tarafından kullanılmaktadır. Beş kişiden sadece ikisi o kelimeyi kullandıklarını belirtmiştir. ‘Familie’ akrabalardan oluşan grup anlamına gelir ama sıklıkla aile anlamına gelen ‘gezin’ kelimesinin yerine kullanılmaktadır. 4.6 Hollanda’da yapılan araştırmalar ile karşılaştırma Literatür taramasında açıklanan üç ödünç sözcük türü, kod değiştirme, alıntı sözcük ve öykünmeler, bu araştırmada da bulunmuştur. Sonuçları daha çok incelemek için bu araştırmanın sonuçları ve Backus’ün (2001) anlamsal özgüllük hakkında yaptığı araştırmanın sonuçları kısaca karşılaştırılacaktır. O araştırmada da kelimeler farklı kategorilere toplandığı için bu araştırma ile karşılaştırma yapmak mümkündür. Anlamsal özgüllüğü araştırabilmek için Backus Türklerden oluşan yedi farklı grup yapıp onları konuşturmuştur. Konuşma kaydedildikten sonra sonuçları incelenmiştir. 26 Böylece Backus de kod değiştirme veya alıntı sözcükleri içeren farklı kategorileri bulmuştur. Örneğin okul, iş ve hastane ile ilgili çok kelime bulunmuştur. Bu araştırmada da eğitim, iş ve tıp kategorileri bulunmuştur. Hollanda kültürüne ait olan kelimeleri içeren bir kategori de vardır. Fakat, konuşmada ilk bakışta özgül olmayan birçok kod değiştirme veya alıntı sözcük de kullanılıyordu. Backus’e göre onların kullanılmasını açıklamak için kelimeyi içeren cümleye bakmak gerekmektedir. Fakat, bu araştırmada ses kayıtları yapılmadığından dolayı kelimelerin bağlamına bakmak mümkün değildir. Grupları yaparken Backus farklı kuşakları dikkate almıştır. Böylece Türkiye’de doğan birinci kuşak Türkler ve Hollanda’da doğan ikinci kuşak Türkler başka bir konuşma kaydına katılmıştı. Backus’ün araştırmasında birinci ile ikinci kuşak arasında farkların olduğu bellidir. Birinci kuşak özellikle Türkçeye çevrilemeyen kavramlar için Hollandaca kelimeler kullanmaktadır. Bunun aksine ikinci kuşak daha çok Hollandaca kelimeler kullanmakta ve kelimeleri daha rastgele bir şekilde seçmektedir. Bu araştırmada bazı birinci kuşak Flaman Türklere göre birinci ve ikinci kuşağın dil kullanımı arasında farklar vardır. Fakat, araştırmaya katılanların yaşları ve birinci ile ikinci kuşak arasındaki farklar bu araştırmanın odak noktası olmadığı için o farklar ele alınmamıştır. Gelecek araştırmada bu konu daha ayrıntılı bir şekilde incelenebilir. 5 TARTIŞMA Bu ilgili alanda yapılan ilk araştırmadır. Zaman ve araçlar kısıtlı olduğu için bu konuyla ilgili gelecek araştırmalarda bazı şeyler düzeltilebilir. İlk olarak, bu araştırmaya katılanlar oldukça rastgele bir şekilde seçilmiştir. Katılımcılar aranırken erkek ve kadınların sayısı ve yaşı dikkate alınmamıştır. Sonraki araştırmalarda araştırmaya katılanların yaşlarına bakarak farklı kuşaklar arasındaki farklar dikkate alınabilir. Bunun yanı sıra, birkaç istisna dışında tüm Belçikalı katılımcılar Doğu Flaman Bölgesi'nde oturmaktadır. Gelecek araştırmalarda yerel farklar incelenebilir. Örneğin Doğu Flaman Bölgesi’nde konuşulan Türkçe ile Limburg Bölgesi’nde konuşulan Türkçe arasındaki farklar daha ayrıntılı bir şekilde araştırılabilir. Şimdi genel bir araştırma yapıldıktan sonra Flaman Türkçesi ve Hollanda Türkçesi de daha ayrıntılı bir şekilde karşılaştırılabilir. Bunun yanı sıra araştırmanın yöntemi değiştirilebilir. Özellikle kod değiştirmeler ve alıntı sözcükleri araştırabilmek için farklı anlarda ses kayıtları yapmak faydalı olur. 27 Flaman Türkçesinin tam olarak nasıl gelişeceği belli değildir. Hollandaca, Flamanca Fransızca ve hâlâ standart Türkçe tarafından da etkilendiği için Flaman Türkçesi sürekli olarak değişmektedir. Aynı zamanda Flamanca İngilizceden etkilendiği gibi Flaman Türkçesi de herhâlde etkilenmektedir. Backus’ün (2012) söylediği gibi Flaman Türkçesi hemen yok olmayacaktır. Flaman Türkler hâlâ Türkçeye, memleketlerine ve kültürlerine çok önem vermektedir. Türk gazeteleri okuyup Türk müziği dinlemekte ve yazın çoğu Türkiye’ye gitmektedirler. Girişimci Türklerin değişik sektörlerde açtıkları mağazalardan dolayı Türklere ait olmayan mağazalara gitmeye gerek yoktur. Türk süpermarket, fırın, kasap, giyim mağazası, kuaförler ve saire vardır. O yüzden Flaman Türkçesi kullanılmaya devam edilecektir. Flamancanın etkisinden dolayı Flaman Türkçesinin daha çok değişmesinin ve daha çok kod değiştirme, alıntı sözcük ve öykünmeler kullanılmasının ihtimali çok yüksektir. 6. SONUÇ Bu araştırmada kelime dağarcığı açısından Flaman Bölgesi’nde konuşulan Flaman Türkçesi ile standart Türkçe arasındaki farklar incelenmiştir. Bunu yapabilmek için araştırmaya katılanların buldukları kelimeler farklı kategorilere toplanmıştır: idare, yiyecekler, zaman, ev, kurumlar, tıp, eğitim, hükümet, teknik kelimeler, ulaşım ve iş ve diğer kelimeler. İlk olarak Flaman Türkçesi ile standart Türkçe arasında farklar olup olmadığını araştırılmıştır. Flaman Türkçesinde üç tür ödünç sözcük bulunmuştur. Öncelikle Türkçe konuşurken bir defalık veya tesadüfen Hollandaca bir kelimenin kullanılmasının adı kod değiştirme. Bunun yanı sıra, yine de Türkçe bir cümlede bulunan Hollandaca bir kelimenin adı alıntı sözcük. Bu kelimenin Türkçesi çok az veya hiç kullanılmadığı için bu Hollandaca kelime gerçekten Flaman Türkçesine aittir. Son olarak, Hollandacadan harfi harfine Türkçeye çevrilen kelimeler ve kelime grupları da vardır. Bu kelimelerin adı öykünme ve bunlar dilin yapısının değişimine yol açabilir. Bulunan kelimelerin kökeni de değişmektedir. En büyük grup Hollandaca kökeni olan kelimelerdir. Flaman Türkçesi Hollandacadan çok etkilenmektedir. Birkaç kelimenin kökeni Türkçedir. Bu kelimeler ya bir Anadolu şivesinden kaynaklanmakta ya da standart Türkçe olmayan bir şekilde kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra Fransızca kökeni olan birkaç kelime de 28 vardır. Flamanlar da bazen Fransızca kelimeleri kullandığı için veya Flaman Türkler Fransızca konuşan kişiler tanıdığı için bu kelimeler kullanılmaktadır. Son olarak Flaman Türkçesi ile ilgili birkaç daha küçük ilginç şey de tartışılmıştır. İlk kuşak Flaman Türkler, birinci ve daha genç olan ikinci kuşak Türkler arasında farklar olduğunu belirtmiştir. Bunu ispatlamak için gelecekte başka araştırmaya gerek vardır. Bunun yanı sıra Türkçenin etkisinden dolayı bazı kod değiştirme veya alıntı sözcüklerin telaffuzu da değişmektedir. Son olarak bu araştırmanın sonuçları, Hollanda’da yapılan araştırmanın sonuçları ile karşılaştırılmıştır. Flaman Türkler ve Hollandalı Türklerin oturdukları yerler biraz birbirlerine benzediği için sonuçlar da birbirlerine benzemektedir. Hollanda’da kullanılan kod değiştirme, alıntı sözcük ve öykünmeler de Flaman Türkler tarafından kullanılmaktadır. Hollanda’da da kod değiştirme ve alıntı sözcüklerin çoğu benzer kategorilerde bulunabilir. Flaman Türkçesi ile standart Türkçe arasında kelime dağarcığı açısından farkların olduğu ispat edilmiştir. Flamanca kelimeler kullanıldıkça kelime hazinesi genişlediği için standart Türkçe kelimeler ortadan kalkmakta ve böylece kelime hazinesi daralmaktadır. 29 7 KAYNAKÇA Backus, A. (2013). Turkish as an immigrant language in Europe. In Bhatia, T. K. & Ritchie, W. C. (eds.), The handbook of bilingualism and multilingualism, 2nd edition (pp. 770790). Oxford: Blackwell Handbooks in Linguistics Backus, A., Dogruöz, A. S., Sahin, H. & Onar Valk, P. (2012). Talen staan nooit stil: hoe het Turks in Nederland vernederlandst. In VakTaal: Tijdschrift van de Landelijke Vereniging van Neerlandici. 24, 4, (pp. 2-5) Amsterdam : Landelijke vereniging van neerlandici Backus, A. (2010). The role of codeswitching, loan translation and interference in the emergence of an immigrant variety of Turkish. In Working Papers in Corpus-based Linguistics and Language Education; vol. 5 (pp. 225-241). Japan: Unknown Publisher Backus, A., J.N. Jørgensen & C.W. Pfaff (2010). Linguistic effects of immigration: Language choice, codeswitching and change in Western European Turkish. In Language & Linguistics Compass (pp.481-495). Backus, A. (2001). The role of semantic specificity in insertional codeswitching: evidence from Dutch Turkish. In Jacobson, R. (ed.), Codeswitching Worldwide II. (pp. 125-154) Berlin: Mouton de Gruyter Backus, A. & Boumans, L. (1996). In Heeren, H., Vogel, P. & Werdmölder, H. (eds.), Etnische minderheden en wetenschappelijk onderzoek. Veranderingen in taal, recht, religie en sociaal-economische positie in Nederland (pp. 141-163). Amsterdam/Meppel: Boom. Boeschoten, H. (2000). Convergence and divergence in migrant Turkish. In K. Matheier (ed.), Dialect and migration in a changing Europe. (pp. 145-154). Hamburg: Peter Lang. Goossens, A. (2004). Een Turkse droom die geschiedenis werd. De historische ervaring van Turkse arbeidsmigranten in Antwerpen. [Online] http://www.ethesis.net/ [30-06-2015] Jongenburger, W., & Aarssen, J. (2001). Linguistic and Cultural Exchange and Appropriation: A Survey Study in a Multi-ethnic Neighbourhood in The Netherlands. In Journal of Multilingual and Multicultural Development (pp. 293-308). Clevedon: Multilingual matters Martin, Philip L. (1991). The unfinished story: Turkish labour migration to Western Europe: with special reference to the Federal Republic of Germany, Geneva, International labour office. Geneva: International Labour Office Reniers, R. (2002). On the History and Selectivity of Turkish and Moroccan Migration to Belgium. [Online] http://onlinelibrary.wiley.com/ [08-04-2015] Tribalat, M. (1995). Faire France. Une grande enquête sur les immigrés et leurs enfants. Paris: Éditions la Découverte. 30 Web Sayfaları Language maintenance (n.d.) In Psychology Dictionary [29-06-2015] Lect (n.d.) In The Free Dictionary [29-06-2015] 31 8 EKLER Ek 1: Toplanan kelimeler Flaman Türkçesi Hollandaca Standart Türkçe Köken Kategori Kod ansolos verzekering sigorta fr (assurance) idare Sk kartanti identiteitskaart kimlik fr (carte d’identité) idare Sk rekomande aangetekende brief iadeli taahhütlü mektup fr (une lettre recommandée) idare Sk turis sans papier kaçak fr/nl (touriste/toerist) idare Sk arka ad familienaam soyadı tr+tr+c.nl (achternaam) idare Cf sarı kart identiteitskaart kimlik tr+tr+c.nl (gele kaart) idare Sk yeşil kart identiteitskaart kimlik tr+tr+c.nl (groene kaart) idare Sk deurwaardink deurwaarder icra memuru nl (deurwaarder) idare Sk groene kaart identiteitskaart kimlik nl+nl idare Lb inschrijven yapmak inschrijven kayıt olmak nl+tr idare Hv nationaliteit nationaliteit milliyet nl idare Fa statu statuut tüzük nl idare Rc firit (3) / frit (3) frieten patates kızartması nl yiyecekler Fb, Hv, Mk, Cf, HaY, Sk frieten frieten patates kızartması nl yiyecekler Lb kuk (2) koek bisküvi nl yiyecekler Cf, Sk pannenkoek pannenkoek krep nl yiyecekler Lb 32 rijsttaartje rijsttaartje sütlaç nl yiyecekler Lb speculoos speculoos / nl yiyecekler Ch wafel wafel gofret nl yiyecekler Lb witloof witloof hindiba nl yiyecekler Lb birinci, ikinci, üçüncü, ...ay januari, februari, maart, ... Ocak, Şubat, Mart, ... tr zaman Sk izin vakantie tatil tr zaman Sk izine gitmek op vakantie gaan tatile gitmek tr+tr zaman Sk çiğdem tatili krokusvakantie bahar tatili tr+tr+c.nl (krokusvakantie) zaman Rc Yumurta Bayram tatili Paasvakantie Paskalya tatili tr+tr+tr zaman Sk krokusvakantie krokusvakantie bahar tatili nl zaman Ch paasvakantie paasvakantie paskalya tatili nl zaman Ch Sinterklaas (2) Sinterklaas Noel baba nl zaman Ch, Sk vakantie vakantie tatil nl zaman Fa Wapenstilstand Wapenstilstand Ateşkes Günü nl zaman Ch banyo takımı sanitair banyo ve tuvalet tr+tr ev Rc duş almak een douche nemen duş yapmak tr+tr+c.nl (een douche nemen) ev Fe filme bakmak (2) naar een film kijken film izlemek tr+tr+c.nl (naar een ev film kijken) Cf, Ea gömme ingebouwd (toestellen) ankastre televiyona bakmak (2) naar televisie kijken dampkap diefriez / dip firis / dipvris tr ev Sk televizyon izlemek tr+tr+c.nl (naar televisie kijken) ev Sa, Cf dampkap aspiratör / davlumbaz nl ev Sk diepvries derin dondurucu nl ev Fb, Sk, HaY 33 famili gezin aile nl (familie) ev Cf frigo frigo buzdolabı nl ev Lb komün gemeente belediye fr (commune) kurumlar Rc Madam sosyal sociale diensten sosyal hizmetler fr+fr (madame sociale) kurumlar HiY Kızılay OCMW sosyal hizmet kurumu tr kurumlar Rc polislik stadhuis belediye tr kurumlar Sk polislik (2) politiekantoor karakol tr kurumlar Cf, Sk sosyalden para almak uitkering krijgen van de sociale dienst Sosyal hizmetten ödenek almak fr+tr+tr kurumlar Kw körin/körink autokeuring araç muayene istasyonu nl kurumlar Fb, HiY OCMW (3) /osemve/osemeve/ osvembe OCMW Tomplumsal Refah Merkezi nl kurumlar Ch, Hv, Sk, Rc, Rc, Fb OCMW'den para almak een uitkering krijgen van het OCMW Toplumsal Refah Merkezi'nden ödenek almak nl+tr+tr kurumlar Sk revalidatiecentrum revalidatiecentrum rehabilitasyon merkezi nl kurumlar Ch RVA (2) RVA Millî İstihdam Kurumu nl kurumlar Ch, Sk stadhuis stadhuis belediye sarayı nl kurumlar Lb VDAB (2) VDAB İş ve İşçi Bulma Kurumu nl kurumlar Ch, Sk mütvel (2)/mütüel mutualiteit sağlık kurumu tıp Mk, Sk, Hv fr (mutuelle) 34 fr (massage) tıp HaY / fr (mutuelle)+tr tıp Hv arbeidsgeneesheer hekim fr(mutuelle)+tr tıp Sk doktor kâğıdı doktersattest doktor raporu tr+tr+c.nl (doktersbriefje) tıp Sk ev doktoru huisarts doktor tr+tr+c.nl (huisdokter) tıp Hv eyyis aids AIDS nl tıp Fb handikap handicap sakatlık nl tıp Hv 10'a karşı 8 punt aldım ik heb 8 op 10 10 üzerinden 8 aldım tr+nl+tr eğitim Rc dıştan öğrenmek van buiten leren ezberlemek tr+tr+c.nl (van buiten leren) eğitim Sk ikinciye gidiyorum ik ga naar het tweede leerjaar ikinci sınıfa gidiyorum tr+tr+c.nl (ik ga naar het tweede) eğitim Cf sınav yapmak een examen afleggen sınava girmek/katılmak tr+tr eğitim Hv teknik lise technisch secundair onderwijs meslek lisesi tr+tr eğitim Sk test etmek een test afleggen sınava girmek tr+tr eğitim Rc test yapmak een test afleggen sınava girmek tr+tr eğitim Rc BLO BLO özel ilkokul nl eğitim Sk direktör directeur müdür nl eğitim Sk logopedis logopedist dil ve konşma terapisti nl (logopedist) eğitim Sk pauze pauze ara, mola nl eğitim Fa hogeschool hogeschool yüksekokul nl eğitim Lb presentatie yapmak een presentatie geven sunum vermek nl+tr eğitim Fa rapor/raport raport karne nl eğitim Sk, Cf sıtraf straf ceza nl eğitim Hv masaj kinesitherapie fizik tedavi mütüel şeridi klevertje van de mutualiteit mütvel doktoru 35 yifro juffrouw öğretmen çocuk bürosu (2) kinderbijslagfonds çocuk ödeneği için yetkili kurum çocuk parası (2) kinderbijslag çocuk ödeneği için yetkili kurum sosyal ev sociale woning sosyal konut belasting/belastink belasting belastingsbrief eğitim Fb tr+tr hükümet Fb, Hv tr+tr+c.nl (kindergeld) hükümet Sk, Hv tr+tr+c.nl (sociale woning) hükümet Sk vergi nl hükümet Hs, Sk belastingsbrief vergi mektubu nl hükümet Lb pansyon (2) pensioen emeklilik nl/fr (pension) hükümet Rc, Sk pilastin büro/plastik büro belastingbureau vergi dairesi nl + nl hükümet Fb, Rl sociale woning sociale woning sosyal konut nl nl hükümet Ch telekomande afstandsbediening kumanda fr (télécommande) teknik kelimeler Rc bormaşin boormachine matkap nl teknik kelimeler Fb cement cement çimento nl teknik kelimeler Lb erko airco klima nl teknik kelimeler Sk ge'esem/geseme gsm cep telefonu nl teknik kelimeler Rc, Rc kompüther/kompütür computer bilgisayar nl teknik kelimeler Fb, Hv mikro microgolfoven mikrodalga fırın nl teknik kelimeler Sk printer printer yazıcı nl teknik kelimeler Sk tang tang kerpeten nl teknik kelimeler Lb nl (juffrouw) 36 vaterkuk waterkoker su ısıtıcı otobüs almak (2) de bus nemen otobüse binmek bus almak (2) de bus nemen otobüse binmek fits fiets tram nl (waterkoker) teknik kelimeler Fb tr+tr+c.nl (de bus nemen) ulaşım Cf, Hv nl+tr+c.nl (de bus nemen) ulaşım Sa, Fa bisiklet nl ulaşım Cf tram tramvay nl ulaşım Cf tram almak de tram nemen tramvaya binmek nl+tr+c.nl (de tram nemen) ulaşım Hv tren almak (2) de trein nemen trene binmek nltr+tr+c.nl (de trein nemen) ulaşım Cf, Hv envalit invalide maluliyet fr (invalide) iş Rc goncey vakantie tatil fr (congé) iş Rc goncey parası (2) vakantiegeld izin parası fr(congé)+tr iş Mk, Rc şarbonaj işçisi mijnwerker madenci fr(charbonnage)+tr iş HiY şomaj (2) werkloosheid işsizlik fr (chômage) iş Ch, Sk somaç/somaca/şomaj / şomaja basmak stempelen işsiz olmak fr(chômage)+tr iş Mk, Rc, Mk, Rl iş kontratı arbeidscontract iş sözleşmesi tr+tr iş Sk maaş kâğıdı/mayış kâğıdı loonfiche maaş bordosu tr+tr iş Rc, Sk patrona çalışmak in het zwart werken kaçak çalışmak tr+tr iş Rc siyahtan çalışmak in het zwart werken kaçak çalışmak tr+tr+c.nl (in het zwart werken) iş Sk afsprak afspraak randevu nl iş HaY A kartı arbeidskaart çalışma kartı nl+tr iş Sk dop (2) werkloosheidsuitkeri ng işsizlik parası nl iş HiY, Sk 37 dop basmak stempelen işsiz olmak nl+tr iş Sk dop kağıdı stempelkaart işsizlik kartı nl+tr iş Sk dop parası (2) werkloosheidsuitkeri ng işsizlik parası nl+tr iş Hay, Sk ervaring ervaring tecrübe nl iş Fa interim bürosu interimkantoor Özel istihdam bürosu nl+tr+c.nl (interimbureau) iş Sk interimde çalışmak werken als interim geçici olarak çalışmak nl+tr iş Rc interimde olmak werken als interim geçici olarak çalışmak nl+tr iş Rc overuur overuur fazla mesai saati nl iş Hs sollicitatie sollicitatie iş başvurusu nl iş Fa vakantie parası vakantiegeld İzin parası nl+tr iş Rc encümen schepen belediye meclisi üyesi diğer Mk orada gewoon yaptım dat heb ik gewoon gedaan orada normal yaptım diğer Fa ters verkeerd yanlış tr diğer Cf bakımevi rusthuis huzurevi tr diğer Rc loket loket gişe nl diğer Fa Marokan Marokkaan Faslı nl diğer Kw Maroko Marokko Fas nl diğer Sk Marukan Marokkaan Faslı nl diğer Sk overschrijving overschrijving havale nl diğer Lb raşist/rasis/rasist racist ırkçı nl diğer Rc, Sk, Sk rijbewijs rijbewijs ehliyet nl diğer Lb şırt almak een t-shirt kopen tişört almak nl +tr diğer Rl tekenen etmek tekenen resim çizmek nl+tr diğer Mk tr tr+nl+tr 38 ticket almak ticket bilet nl+tr diğer Fa tişort T-shirt tişört nl diğer Rc uitmaken yapmak uitmaken bitirmek nl+tr diğer Hv verplicht verplicht zorunlu nl diğer Fa voetballen yapmak voetbal spelen futbol oynamak / futbolla uğraşmak nl+tr diğer Rc zak zak poşet nl diğer Mk 39 Flaman Türkçesi Standart Türkçe İdare ansolos kartanti rekomande Gı Eb Ck Fe HaA C ve D’nin sayısı Ek 2: Kontrol edilen liste sigorta kimlik iadeli taahhütlü mektup d d d c d d d d d d a d d d d 5 4 5 arka ad deurwaardink groene kaart inschrijven yapmak nationaliteit sarı kart statu turis yeşil kart Yiyecekler firit frit kuk frieten pannenkoek rijsttaartje speculoos wafel witloof Zaman birinci, ikinci, üçüncü, ...ay soyadı icra memuru kimlik kayıt olmak milliyet kimlik tüzük kaçak kimlik c d c d d c d c c d d d d d d d d b d d c d d d d d c d a c d d d d d b c d c d d d d d c 5 4 5 5 5 5 5 5 5 patates kızartması patates kızartması bisküvi patates kızartması krep sütlaç / gofret beyaz hindiba d d d d d c a d d d d d d d d a d d d d d d d d a d d d d d d d a a d d d d d d d d a d d 5 5 5 5 5 4 0 5 5 Ocak, Şubat, Mart, ... d d d d d 5 izin izine gitmek çiğdem tatili krokusvakantie paasvakantie Sinterklaas vakantie Wapenstilstand Yumurta Bayram tatili Ev dampkap diefriez tatil tatile gitmek bahar tatili bahar tatili paskalya tatili Noel baba tatil Ateşkes Günü Paskalya tatili d d b b d d b c d d d b d d d d d d d d d d d d d d d d d b a d d d b d d d c d d d d c d 5 5 5 4 5 5 5 5 5 aspiratör/davlumbaz derin dondurucu d a d d d d d d d d 5 4 40 dip firis dipvris famili filme bakmak gömme frigo televizyona bakmak derin dondurucu derin dondurucu gezin film izlemek ankastre buzdolabı televizyon izlemek a d b d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d a d d d d d d a d d d d 4 5 2 5 5 5 5 Öğrenci Rehberlik Merkezi a d c b a 2 körin araç muayene istasyonu a d d d d 4 körink araç muayene istasyonu d d d d a 4 Madam sosyal OCMW Sosyal Hizmetler Toplumsal Refah Merkezi Toplumsal Refah Merkezi'nden ödenek almak b d d d d d b d d d 3 5 d d d a d 4 Toplumsal Refah Merkezi Toplumsal Refah Merkezi Toplumsal Refah Merkezi karakol belediye rehabilitasyon merkezi Millî İstihdam Kurumu sosyal hizmet sosyal hizmetten ödenek almak a d d d a 3 a d d d a 3 a d d d a 3 d b a d d a d d d d d d d d d d d d d d b d d d d d d d d a 5 4 3 5 5 3 stadhuis VDAB komün Tıp doktor kâğıdı ev doktoru eyyis handikap masaj mütüel mütüel şeridi belediye İş ve İşçi Bulma Kurumu belediye d d c d d d d d d d d d d d d 5 5 5 doktor raporu doktor AIDS sakatlık fizik tedavi sağlık kurumu klevertje van de mutualiteit a d d d d d b d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d a d d d d d d d 4 5 5 5 5 5 3 mütvel mütvel doktoru sağlık kurumu hekim d d d d d d d d d d 5 5 Kurumlar CLB OCMW'den para almak osemve osemeve osvembe polislik polislik revalidatiecentrum RVA Kızılay sosyalden para almak 41 Eğitim test yapmak 10'a karşı 8 punt aldım BLO direktör dıştan öğrenmek ikinciye gidiyorum kalındır logopedis pauze hogeschool presentatie yapmak raport reglement sınav yapmak sıtraf teknik lise test etmek yifro Hükümet belasting belastink çocuk bürosu çocuk kasası çocuk parası pansiyon kasası pansyon pilastin büro belastingsbrief plastik büro sociale woning sosyal ev Teknik kelimeler cement ge'esem geseme tang aligasyon telekomande bormaşin erko kompütür mikro sınava girmek 10 üzerinden 8 aldım d d d d d d d d d d 5 5 özel ilkokul müdür ezberlemek ikinci sınıfa gidiyorum takvim dil ve konuşma terapisti ara, mola yüksekokul sunum c d b d b d d d b d d d d d d d d d d d d d cd d d d d d d d d d b d d d d d b d b d d d b 5 5 3 5 2 4 5 5 3 karne tüzük sınava girmek/katılmak ceza meslek lisesi sınava girmak öğretmen d a d d d d d d d d d d d d d d d d d d a d a a d d d d d a a d d d d 5 2 3 5 5 5 4 vergi vergi çocuk ödeneği için yetkili kurum çocuk ödeneği için yetkili kurum çocuk ödeneği emekli sandığı emeklilik vergi dairesi vergi mektubu vergi dairesi sosyal konut sosyal konut d a a d d d d d d d d a d d a 5 4 2 a d a a a 1 d a a a a a d d d a d d d c d d d a d d d d d d d d d d d d d d d a d d d a a d 5 0 4 3 4 3 4 5 çimento cep telefonu cep telefonu kerpeten navigasyon kumanda matkap klima bilgisayar mikrodalga fırın d d a d b d d d d d d d a d b d d d d d d d d d d d d d d d d d d b bd d d d d d d d a a d d d d d d 5 5 2 3 2 5 5 5 5 5 42 printer vaterkuk Ulaşım bus almak fits otobüs almak tram tram almak tren almak İş afsprak A-kartı envalit dop dop basmak dop kağıdı dop parası ervaring goncey parası interim bürosu interimde çalışmak interimde olmak iş kontratı goncey goncey parası mayış kâğıdı maaş kâğıdı overuur vakantie parası kablo kablo firması kablocu kabloda çalışmak şarbonaj işçisi devlete çalışmak patrona çalışmak siyahtan çalışmak sollicitatie somaca basmak şomaç basmak şomaj şomaj basmak şomaja basmak yazıcı su ısıtıcı d d d d d d d d d d 5 5 otobüse binmek bisiklet otobüse binmek tramvay tramvaya binmek trene binmek b d c a b b b d d d d d c d a d a d a d a d a d b d b d b b 1 5 2 4 1 3 randevu çalışma kartı malul işsizlik işsiz olmak işsizlik kartı işsizlik ödeneği tecrübe izin parası Özel istihdam bürosu geçici olarak çalışmak geçici olarak çalışmak iş sözleşmesi tatil izin parası maaş bordosu maaş bordrosu mesai saati tatil parası hafriyat hafriyat şirketi hafriyatçı hafriyatçı olarak çalışmak madenci büyük bir kurum için çalışmak kaçak çalışmak kaçak çalışmak iş başvurusu işsiz olmak işsiz olmak işsizlik işsiz olmak işsiz olmak d d d d d d d a b d d b d d a a d c d b b b b d d d d d d d d d d d d d d d d d d d b d b b d d d d d d d d c d d d d d d d d d d d d cd cd d d d d d d d d d d d d d d d d d d d a a a a d d d d d d d d a d d a d d d d a d d b b b b 5 5 5 5 5 5 5 4 3 5 5 3 5 5 4 4 4 5 5 1 2 0 0 d b d d a a d d d a 4 2 b d d a a d d d c d d d d d d d d d a d d d d d d d d d d d d d a d d d a d d d 3 5 4 4 3 5 5 5 43 Diğer encümen voetballen yapmak overschrijving tişort şırt almak loket orada gewoon yaptım Marokan raşist rasis rasist bakımevi rijbewijs tekenen etmek ticket almak uitmaken yapmak verplicht zak lenen yapmak ters Maroko Marukan belediye meclisi üyesi futbol oynamak / futbolla uğraşmak d c d c d d d a d c 5 4 havale tişört tişört almak gişe orada normal yaptım c d d d c d d d d d d d d d a d d d d b d d d d c 5 5 5 5 3 Faslı ırkçı ırkçı ırkçı huzurevi ehliyet resim çizmek bilet bitirmek zorunlu poşet ödünç almak yanlış Fas Faslı d a a d d d c a c c d b c a d d d d d d d c d c d d b b d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d b d d d d d d d a a d d d d b b d b c a d 5 4 3 4 5 5 5 4 4 3 5 2 4 3 5 a: Doldurulmadı b: Hiç duymadım, ben de kullanmıyorum c: Kullanıldığını duydum ama kendim kullanmıyorum d: Kendim kullanıyorum 44 Ek 3: Araştırmaya katılanlar İsim E/K Yaş Doğduğu ülke İkametgâh Meslek Kod Cihan Hacıoğlu E 36 Belçika Gent Tercüman/çevirmen/ idari sekreter Ch Çağdaş Fırat E 36 Turkiye Gent Öğretmen Cf Ertan Ağaoğlu E 22 Turkiye Türkiye Öğrenci Ea Feyza Altınkamış K 41 Turkiye Gent Öğretmen Fa Hakan Sönmez E 23 Belçika Gent Turkse Unie van België görevlisi Hs Hatice Yücel K 44 Belçika Genk Kültürlerarası arabulucu Hay Hilal Yunis K 43 Belçika As Tercüman/çevirmen Hiy Hugues Vandegehuchte E 56 Belçika Gent Kimberly Van Wettere K 22 Belçika Aalter Öğrenci Kw Leentje de Bruyckere K 27 Belçika Gent Eğitimci Lb Mazhar Köşe E 51 Türkiye Gent Tercüman/çevirmen/ öğretmen Mk Meryem Kaçar K 46 Türkiye Gent Avukat Mk Recep Çırık E 63 Turkiye Gent Emekli Öğretmen Rc Refia Liman K 22 Belçika Menen Öğrenci Rl Sena Ataş K 22 Turkiye İstanbul Öğrenci Sa Sevdağ Kaya K 37 Belçika Lokeren Öğretmen Sk Tercüman/çevirmen/ sosyal yardımcı Hv 45 Facebook / / / / / Fb Listeyi kontrol eden kişiler Cemal Kaplan E 55 Emirdağ Gent Tekstil işçisi Ck Erdal Böcük E 45 Eskişehir Gent Elektrikçi Eb Fakı Edeer E 61 Emirdağ Gent Lokantacı Fe Gültekin Işıklar E 56 Emirdağ Gent Tekstil işçisi Gı Halil Altın E 53 Turkiye Gent Tekstil işçisi HaA