Dosyayı İndirmek İçin Tıklayın
Transkript
Dosyayı İndirmek İçin Tıklayın
2004/ 173 GÜMÜŞHANE İLİNİN EKONOMİK KALKINMASI SEMİNER AÇIŞ - TEBLİĞLER - PANEL GÜMÜŞHANE, 2004 1 İşbu kitap, 6 Ağustos 2004 Cuma günü, Gümüşhane Gümüş Otel Salonu’nda gerçekleştirilen Seminerin açış konuşmaları, panel konuşma ve tartışmalarının Y. Temel ENDEROĞLU tarafından derlemesidir. Her hakkı İktisadî Araştırmalar Vakfı’na ait olup, adı geçen Vakıf’tan yazılı izin alınmadıkça, aynen veya kısmen iktibas edilemez. Kitap, Vakıf merkezinden temin edilebilir. İKTİSADÎ ARAŞTIRMALAR VAKFI 19 Mayıs Cad. No: 1 Golden Plaza Kat: 8 34360 Şişli / İSTANBUL TEL : (0212) 233 21 07 (Pbx) FAX : (0212) 233 21 96 TELG : FOUNDATION - ISTANBUL E-mail : info@iktisadiarastirmalar.org Web : www.iktisadiarastirmalar.org İÇİNDEKİLER 2 Seminerin Takdimi................................................................................................................................................................ 5 İ.A.V. Y.K. Üyesi ve Genel Sekreter Y. Temel ENDEROĞLU.......................................... 9 AÇIŞ OTURUMU Gümüşhane Belediye Başkanı Mustafa CANLI............................................................................... 11 Gümüşhane Milletvekili Sabri VARAN.......................................................................................................... 15 Gümüşhane Vali Vekili Nihat KARABİBER............................................................................................ 25 Gümüşhane Milletvekili Temel YILMAZ...................................................................................................... ÇALIŞMA OTURUMU 21 Başkan : Selçuk MARUFLU İ.A.V. Y.K. Üyesi - E.Parlamenter 1. Tebliğ : Tarım ve Hayvancılığın Gümüşhane Ekonomisinde Yeri ve Önemi.................................................................................. 33 : Sanayi ve Madenciliğin Gümüşhane Ekonomisinde Yeri ve Önemi.................................................................................. 75 Tebliğci : Prof. Dr. İlhami KÖKSAL A.Ü. Ziraat Fak. Öğretim Üyesi Tebliğci : Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA İ.Ü. İktisat Fak. Öğretim Üyesi Tebliğci : Prof. Dr. Mithat DİNÇER İ.Ü. İktisat Fak. Dekanı 2. Tebliğ 3. Tebliğ : Turizm Sektörünün Gümüşhane Ekonomisinde Yeri ve Önemi.................................................................................. 109 PANEL Gümüşhane Ekonomisinin Gelişmesinde Ana Strateji ve Tedbirler..................................................................... 159 3 Başkan Üyeler (*) : Y. Temel ENDEROĞLU İ.A.V. Y.K. Üyesi ve Genel Sekreter : İsmail AKÇAY Gümüşhane Tic. ve San. Odaları Başkanı : H.İlhan BAŞARAN Doğan Organik Ürünler San. ve Tic. A.Ş. : Mustafa ERTEN Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Müsteşar Yard. : Faruk GÖKSU ÇEKÜL Vakfı Y.K. Üyesi : Zeynel KOÇ Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşar Yard. İKİNCİ TUR.................................................................................................................................................................................. 200 ÜÇÜNCÜ TUR.......................................................................................................................................................................... 206 4 SEMİNERİN TAKDİMİ İktisadi Araştırmalar Vakfı (İAV), Türkiye Ekonomisi’nin her alanında 42 yıldır bilimsel seminerler düzenlemektedir. Gümüşhane İli’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Vakfımızın gerçekleştirdiği 173. seminer olmaktadır. Yaklaşık 15 yıldır yapılmakta olan il kalkınma seminerlerinin sayısı ise, bu seminer ile 34’e ulaşmış bulunmaktadır. Gümüşhane ilimiz, çok eski bir yerleşim alanıdır. Adını, daha önce işletilen gümüş madeni yataklarından aldığı anlaşılan ilin, ekonomik bakımdan, yörede parlak dönemler yaşadığı bilinmektedir. Gümüşhane, Doğu Karadeniz Bölgesi’nin iç kısmında konumlanmıştır. Kişi başına gelir itibariyle komşu illerden geride bulunmaktadır. İlin 657,5 bin hektar olan yüzölçümünün yüzde 17’sinde tarım yapılabilmektedir. Yüzde 25 ormanlık, yüzde 33 çayır ve mera, yüzde 25 ise ekonomik olarak yararlanılamayan alandır. Tarım alanlarının yüzde 30 kadarı sulanabilmektedir. Harşıt vadisinde meyve ağırlıklı, Kelkit Vadisinde ise tahıl ve endüstri bitkileri tarımı yapılmaktadır. Tarım kesiminde büyük oranda geçimlik ekonomik faaliyetler egemendir. O nedenle, Türkiye genelinde olduğu gibi verimlilik düşüktür. Hayvancılık için, Gümüşhane İli arazisi nispeten uygundur. Ancak bu kesimde de, bitkisel üretime paralel olarak geçimlik faaliyetler hakimdir. Bütün bu verim düşüklüğüne karşılık, 2000 yılı sayımında 187 bin olan il nüfusunun, büyük bir bölümü, yine de tarım kesiminde yaşamaktadır. Bu durumu ile İl, Karadeniz Bölgesi ve Türkiye ortalamasının gerisinde, 81 il içinde 75. sıradadır. Madencilik alanında, altın, gümüş, kurşun, demir, bakır, manganez, krom, linyit varlıkları tespit edilmiştir. Çimento, mermer ve seramik hammaddesi mevcudunu işleyen işletmeler vardır. Sanayi kesiminde ise gözle görülür bir altyapı oluşturulamamıştır. Esasen sanayi alanında, il ekonomisine katkı itibariyle önemli bir beklenti de yoktur. Ancak, mevcut kaynakların da ekonomik işletilmesi ve toplum hizmetine sunulması gerekmektedir. 2000 yılı verilerine göre, sanayi işi kolunda çalışanların oranı yüzde 2,6 olup, bölge ve ülke ortalamalarından düşüktür. Gümüşhane’de tarım, madencilik sektörlerine dayalı bir sınai kurulu kapasite vardır. Yerel Pazar, ulaşım imkanları, kişi başına gelir itibariyle sınır5 lı faktörler, rekabetçi bir ekonomide sınai gelişmeyi engeller görünmektedir. Bir diğer eksiklik olan Organize Sanayi Bölgesi projesinde ise, önemli gelişmeler sağlanmıştır. Yatırımlarda devlet yardımları hakkında 5084 sayılı ve 29/1/2004 tarihli 36 ili kapsayan Yatırımların ve İstihdamın Teşviki Kanunu’ndan sonra, önemli gelişmeler beklenmektedir. Diğer taraftan, mevcut sınai kapasitenin özelleştirilerek verimliliğin arttırılması ve ekonomiye kazandırılması hususunda da son dönemlerde çarpıcı iyileşmeler olmaktadır. Gümüşhane ekonomisinde, turizm faaliyetleri de, potansiyeline paralel büyüklükte bir ekonomik sonuç yaratamamıştır. İl’de potansiyelin her alanda tespiti ve iyileştirilmesi konusunda önemli projeler yürütülmekte ve sektöre büyük bir önem verilmektedir. Eski Gümüşhane başta olmak üzere kültür turizm kaynaklarının tespiti ve Zigana Dağ Geliştirme Projesi, İl turizm faaliyetlerinde farklı bir boyuta geçişin öncüleri olarak değerlendirilmektedir. Gümüşhane’de, il ekonomisini sürükleyecek bir girişimci sınıfı ve birikimi olduğunu söylemek zordur. Ancak, Gümüşhane dışında bu faktörün varlığı rahatlıkla belirtilebilir. Gümüşhane’deki ekonomik potansiyelin değerlendirilmesinde, bu tecrübe ve birikime büyük ihtiyaç vardır. Bu amaçla İl’de kurulabilecek bir Gümüşhane Kalkınma Ajansı gibi bir sivil toplum yapılanması içinde, Kentteki ve kent dışındaki varlıkların güç birliği yapması, gerekli şartlardan biri olarak değerlendirilebilir. Son dönemde kurulan Kelkit Havzası Kalkınma Birliği, Kelkit Platformu gibi girişimler ile, Doğan Grubunun gerçekleştirdiği, sosyal sorumluluk bilinci ifadesi yatırımlar, ileriye dönük iyimser beklentileri yükseltmektedir. Aksi takdirde Gümüşhane, göç veren, terkedilmiş, baba ocağı olarak bazen uğranılan bir yer olarak kalacaktır. Bu seminerin gerçekleşmesini sağlayan başta Gümüşhane Valiliği olmak üzere, destek veren kişi ve kuruluşlara, ayrıca fikri katkı sağlayan bilim adamı, iş adamı ve bürokratlara teşekkür ederiz. İKTİSADÎ ARAŞTIRMALAR VAKFI 6 AÇIŞ OTURUMU - İ.A.V. Y.K. Üyesi ve Genel Sekreter Y. Temel ENDEROĞLU’nun Konuşması - Gümüşhane Belediye Başkanı Mustafa CANLI’nın Konuşması - Gümüşhane Milletvekili Sabri VARAN’ın Konuşması - Gümüşhane Milletvekili Temel YILMAZ’ın Konuşması - Gümüşhane Vali Vekili Nihat KARABİBER’in Konuşması 7 8 İAV. YÖNETİM KURULU ÜYESİ VE GENEL SEKRETER Y. TEMEL ENDEROĞLU’NUN KONUŞMASI Sayın Vali, Sayın Milletvekilleri, Sayın Başkanlar, Sayın Bürokrat ve Akademisyenler, Sayın katılımcılar, değerli Basın Mensupları. Gümüşhane İlinin Ekonomik Gelişmesi seminerini açıyorum. Hepinizi sevgi ve saygılarımla selâmlarım. Ben İ.A.V. yönetim kurulu üyesi ve genel sekreteri Temel Enderoğlu, aslında bu konuşmayı Vakıf Başkanı Prof. M. Orhan DİKMEN'in yapması gerekiyordu. Davetiyelerde de var. Ancak ani bir rahatsızlığı gelişini engelledi. Üzüntülerini iletmemi istedi. Gümüşhane ilinin, konumuna, ekonomik potansiyeline, imkanlarına ve fırsatlarına değinmek istemiyorum. Zira, davetiyelerde de görüldüğü üzere, Tarım ve Hayvancılık, Sanayi ve Madencilik ve Turizm olmak üzere 3 Tebliğ sunulacak, ayrıca Panel bölümünde de Ekonominin gelişmesinde ana strateji ve tedbirler tartışma konusu olacaktır. Bu nedenlerle benim seminer konularına girmem biraz fazla olur. Ben izin verirseniz bu güzide topluluğu bulmuşken, İktisadî Araştırmalar Vakfını kısaca tanıtmak isterim. İktisadî Araştırmalar Vakfı 1962 yılında kurulmuştur. Ve 42 yıldır çalışmalarını kesintisiz devam ettirmektedir. Vakfın Kuruluş gayesi Türkiye'nin Ekonomik ve Mali sorunlarını tartışmak bunların çözüm yollarını aramak. Bu maksatla başta Milli ve Milletlerarası seminerler olmak üzere, paneller, konferanslar, basın toplantıları ve bildiriler hep gündemde olmuştur. Seminerlerde, Banka, Sigorta, tekstil, otomotiv, Serbest Bölgeler gibi çeşitli sektörler ele alınmakta, madde bazında da, Çay, Fındık, Pamuk, Tütün ve Bal gibi hemen her konuya yer verilmektedir. Bugüne kadar düzenlenen seminer sayısı 173'ü bulmuştur. Son 15-20 yıldır Coğrafi Bölgeler itibariyle ile de konulara eğildik. İl se9 minerleri düzenlemeye başladık. Coğrafi Bölge olarak ilin, ekonomik profilini gelişmeyi sağlayacak Lokomotif sektör veya sektörleri saptamak, imkanları ve fırsatları ortaya çıkarmak. Gümüşhane'de düzenlediğimiz bu seminer, il bazındaki çalışmalarımızın 34.cüsü olmaktadır. İktisadî Araştırmalar Vakfının bir diğer faaliyet konusu da, Dış seminer / konferanslar. Türkiye ile ele aldığımız Ülke arasındaki Ticari ve Ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi. Son yıllarda başladığımız bu çalışmalarda, Paris, Bakü, Bükreş, Sofya ve Hartum olmak üzere 5 ülkede gerçekleştirdiğimiz konferansları sayabiliriz. 28 Kasım 2004 tarihinde de Cezair'de bir seminer / Konferansımız olacaktır. Vakfın bir diğer özelliği de, düzenlediği seminer ve konferansları kitap halinde yayınlanmaktadır; Seminer kitap sayımız 173, konferans kitap sayısı 25. Sözlerime son verirken bu seminerin gerçekleşmesini sağlayan Gümüşhane Valiliğine teşekkürlerimizi sunmak isterim. Ayrıca, seminerin açış oturumunda yer alan zevata, tebliğ sunan, oturum başkanlığı yapan, panelist olarak katılan sayın bürokrat, akademisyen ve iş adamlarına da şükranlarımı sunuyorum. Sabrınız için teşekkür eder, hepinizi tekrar sevgi ve saygılarımla selamlarım. _______________________ 10 GÜMÜŞHANE BELEDİYE BAŞKANI MUSTAFA CANLI’NIN KONUŞMASI Sayın vali vekilim, sayın milletvekillerimiz, sayın müsteşar yardımcılarımız İ.A.V.’ın çok değerli genel sekreteri ve saygıdeğer akademisyenler, ilimizin çok değerli sivil toplum örgütleri ve yöneticileri, saygıdeğer basın ve sayın misafirler; öncelikle Gümüşhane ilinin ekonomik kalkınması konulu seminerin düzenlenmesinde emeği geçenlere teşekkür ediyorum. İlimize teşrif eden misafirlerimize hoş geldiniz diyorum ve hepinizi saygıyla selamlıyorum. Tabii bu seminerin ilimizin kalkınmasında bir lokomotif görevi görmesini de canı gönülden arzu ediyorum, diliyorum. 81 il içerisinde sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması 71. sırada olan ve İç Anadolu’yu Karadeniz bölgesine bağlayan tarihi ipek yolu ticaretinde önemli bir yere sahip olan çileli, mert ve çalışkan insanların binlerce yıldan beri yaşadığı Gümüşhane’nin ekonomik kalkınmasını tahlil etmek, araştırmak, çözüm yolları bulmak ve bu çözümlerin hayata geçirilmesi konusunda bu toplantının önemli bir adım olacağı inancındayım. Gümüşhane, Cumhuriyet öncesi önemli bir nüfusu barındırırken sanayi toplumuna geçiş süreci içerisinde yerini alamamış ve zamanla gerek yurt içine gerekse yurt dışına hızlı bir nüfus göçüne maruz kalmıştır. 2000 nüfus sayımına göre 187 bin olan ilimizin genel nüfusunun yaklaşık 4 katı Gümüşhane dışında yaşamaktadır. Bu da yaklaşık 800 bin nüfus demektir. Kelkit, Köse, Şiran, Torul, Kürtün ve Merkez ilçelerimizin hemen hemen hepsinden büyük göçler olmuş ve en son ilimize katılan bir köy olan Şiran da ki köyün katılımıyla 322 olan köy sayısının bir çoğunda okullar ve maalesef sağlık ocakları kapanmıştır. Gümüşhane’nin kalkınmasında güçlü yerel yönetimlerinde çok büyük rolü ve görev alacağı bir realitedir. Özellikle ben sayın vekillerimizden buna hasseten istirham ediyorum ve hükümetimizden beklentimizin de bu noktada olduğunu belirtiyorum. Bu gündemde olan geçen TBMM’de kabul edilen işte sayın cumhurbaşkanımız tarafından 3 maddesi iptal edilen yerel yönetimler yasa tasarısında da Gümüşhane gibi gerçekten kalkınmaya ihtiyacı olan illerin ayrı bir kategoride değerlendirilmesini ben hasseten istirham ediyorum. Nasıl ki işte 36 il ayrı bir kapsam içerisinde değerlendirilip yatırımların teşvik noktasında bir lokomotif görevi görülmesi is11 teniyorsa da yerel bazda yerel yönetimlerin gerek özel idare gerekse belediyelerin daha ekonomik olarak kalkınması açısından bu tip bölgelere de daha çok katma değer sağlayacak bir yapılanmanın mutlaka gerçekleştirilmesinin ilimizin kalkınması açısından önemli olduğunu düşünüyorum. Tabii Gümüşhane’nin kalkınmada öncelikli iller kapsamında olduğunu biliyoruz ama bu kapsamın geniş olması ve kalkınmada öncelikli iller arasında rekabet açısından dengesizliklerin de olduğu başka bir gerçektir. Eğer siz Giresun ile Gümüşhane’ye aynı önceliği tanırsanız girişimci elbette ki Gümüşhane’yi tercih etmeyecektir. Bu nedenle Gümüşhane ile aynı kriterlere sahip illerin farklı bir konseptte ele alınmaları gerektiği kanaatindeyim. İç Anadolu ve Doğu Anadolu’yu Karadeniz bölgesine bağlayan yollar arzu edilen seviyeye gelmiştir. Ulaşım önündeki engeller bir bakıma azalmıştır. Ulaşım, sağlık hizmetleri, iletişim, enerji nakil hatları, çevre bilincinin yerleştirilmesi ve güvenlik yatırımı yapılacak müteşebbislerin günümüzdeki en büyük beklentilerimizdendir. Ayrıca burada ben bir konuyu daha tartışmaya ve bilginize sunmak istiyorum. Bence Gümüşhane’mizde bildiğiniz gibi çok büyük oranda göç var. Gerçi son yıllarda bu göç durmuş vaziyette ancak bir konu belki gözden kaçıyor. Biz hep özellikle tartışmalarımızda yüksek okul ihtiyacını ve yüksek okulların ilimize katacağı katma değerleri bahsederken özellikle ortaöğretimdeki yeteri kadar diğer gelişmiş iller seviyesinde olmaması orta öğretimin bir bakıyorsunuz ki aileler çocuklarını daha iyi bir okulda okutabilmek için maalesef ilimizi terk ediyorlar ve gidiyorlar. Bu nedenle de öncelikle ve özellikli olarak daha nitelikli ve eğitim öğretim seviyesinin daha üst noktasını çıkmasını sağlayacak bir eğitim politikasının mutlaka ilimiz ve illerimiz değerinde olan efendim illere ayrı bir plan program içerisinde yaklaşılmasını ben düşünüyorum. Hepimiz yaşıyoruz burada. Bir bakıyorsunuz ki insanlar çocuklarını daha iyi bir okulda okutmak için işte Trabzon’a veya başka yerlere gidiyor. Dolayısıyla burada beyin göçünün de bir yerde olması sağlanıyor ki bunu mutlaka durdurmamız ve burada her ailenin çocuğunu daha iyi bir okulda okutması için ben Gümüşhane’den gitmeme gerek yok ben burada okutmalıyım anlayışının oluşmasının ben Gümüşhane açısından fayda sağladığını düşünüyorum. Mesela bu sene bildiğim kadarıyla 150’ye yakın bir öğretmen tayin oldu yani yetişti, belli bir noktaya geldi ve bunun yerine gelen öğretmenlerimizde kabul etmek lazım işte yeni mezun olan öğretmenler ve bunlarında eğitime sağladıkları katkı taktir edersiniz ki işte bir 10 senelik veya daha tecrübe kazanmış bir eğitimci düzeyinde değil bununda ilimizin sosyal ve ekonomik gelişmesine olumsuz katkı yaptığını düşünüyorum. Bu nedenle de sayın vekillerimizden de hükümetimizden bu konuda daha farklı bir politika beklediğimizi özellikle belirtmek istiyorum. 12 Tabii geçtiğimiz haftalarda 12-17 Temmuz 2004 tarihlerinde düzenlenen 11. Uluslararası Kuşburnu tesnif su sporları ve yayla şenliklerinin de Gümüşhane’mizin tanıtılması, kalkındırılmasından son derece önemli sonuçlar doğuracağına ben inanıyorum. Elbette ki bunların artarak devam etmesi ilimizin daha farklı bir noktaya geleceğini düşünüyorum. Günümüzde bacasız sanayi olarak da ifade edilen turizm sektörünün il olarak istihdam açısından yeteri kadar fayda sağladığımızda söylenemez. Gümüşhane’nin tarihi ve turistik mekanlarının yeteri kadar tanıtımının yapılması, alt yapının hazırlanması halinde turizmin ilimizde yeni sektörlerin doğmasına ve bununda ilimizde istihdam artırıcı önemli bir etken olacağını da düşünüyorum. İlimizin en büyük problemi olan işsizliğin çözümü için sadece turizmin yetmeyeceği bununla beraber sanayi yatırımlarının ilimizde gelmesinde herkesin üzerine düşen görevi yerine getirmesi gerekmektedir. Burada valilik, belediyeler, üniversite, ticaret ve sanayi odaları, esnaf ve sanatkarlar birliği, TÜSİAD, il dışındaki iş adamlarımıza büyük görevler düşmektedir. Yukarıda saydığım bütün kamu kurum, sivil toplum örgütlerinin el ele vererek yapacağı çalışmalar ilimizin ekonomik kalkınmasına da ivme kazandıracağı bir gerçektir. Tabii ilimiz bir eğitim kentidir. Biraz önce de bahsettiğim gibi bu bağlamda şehrin ekonomik, sosyal, kültürel yönden kalkınmasını sağlayacak fakülteler zinciri mutlaka gerçekleştirilmelidir. Ve alt yapısı güçlendirilmelidir. Bu konuda Karadeniz Teknik Üniversitesinin yetkili yönetimine ve hükümetimize çok büyük görevler düşmektedir. Ayrıca madencilik, hayvancılık, tarım, turizminde ilimizin kalkınmasında ana görev göreceğini düşünüyorum. Özellikle Kerkük vadisindeki organik tarım belki de o yöremizin kalkınmasında çok büyük ivmeler kazandıracaktır. Ben bu ana başlıklar altında meseleye baktıktan sonra elbette ki sayın genel sekreterimizin de ifade ettiği gibi uzmanlarımız Gümüşhane’mizin kalkınmasında ki düşüncelerini takdim edecekler ve bizi bilgilendirecekler. Bu toplantının burada düzenlenmesini sağlayan İ.A.V.’a, sayın valimize ve siz değerli katılımcılara ben yürekten teşekkür ediyorum. Ve tekrar bu toplantının hayırlı olmasını diliyor saygılar sunuyorum. _______________________ 13 14 GÜMÜŞHANE MİLLETVEKİLİ SABRİ VARAN’IN KONUŞMASI Gümüşhane İlini 22. Dönemde TBMM'de temsil etme görevi verdiğiniz kişi sıfatıyla huzurlarınızda bulunuyorum ve bütün katılımcıları saygı ile selamlıyorum. Değerli hemşehrilerim, Ben konuşmamda sizlerin de sabrını zorlamadan bazı meselelere ve 58.Hükümetin icraatlarıyla ülkemizde yaşanan ve tabii ki bizlerin ve sizlerin gayretleriyle şirin şehrimizde somutlaşan bazı gelişmelere değineceğim. Gümüşhane'mizin gelişmesine ilişkin olarak yaptıklarımızı ve yapmamız gerekenler hakkındaki düşünncelerimi açıklıyacağım. Açıklamalarıma başlamadan önce insanla ilgili her meselenin çözümünde Temel ilke olarak, stratejiler tesbit edilirken mevcut durumun iyi etüt edilmesi gerektiği gerçeğine işaret etmek isterim. Bu düşünce bizleri gereksiz hayaller kurmak yerine, saf ve faydalı gerçeğin içine çekecektir. Hükümetimiz sözcülerinin de çeşitli vesilelerle ifade ettikleri üzere: Ekonomide yaşanan sorunların kalıcı bir şekilde çözümü, halkın talep ve beklentilerini esas alan mevcut yönetimin birinci önceliği olmuştur. Ekonomide enkaz edebiyatı yapılmadan, geçmiş dönemler sağlıklı bir şekilde analiz edilerek, geleceğe dönük kapsamlı ve gerçekci bir program ilan edilmiştir. 2001 Yılındaki mevcut durumu görmek için bir kaç rakam vermek istiyorum: 1990 yılında cari fiyatlarla 2712 dolar olan kişi başına gelir 2001 yılında 2101 dolara gerilemiştir ve son olarak 2001 yılında yaşanan finansal krizle birlikte ekonomi önemli boyutta daralmıştır. %9,5 küçülme ile cumhuriyet tarihinde eşine rastlanmadık ölçüde bir yoksullaşma ve işsizliğe kapı açılmıştır. Kasım 2002 sonrası 58.ve 59.Hükümetlerin gayretleriyle çok kısa bir sürede ve Irak krizine rağmen makroekonomik dengeler yerine oturmaya başlamış, döviz kuru aşağı çekilmiş, piyasalar, borsa hareketlenmiş ve enflasyon hedeflenen seviyenin altına çekilmiştir. Aynı zamanda ekonomik büyümede de istikrar sağlanmış ve 2003 yılında % 5'lik bir büyüme de elde edil15 miştir. Ekonomik büyüme ve döviz kurunda yaşanan gelişmelerin etkisi İie 2002 yılında 2609 dolar olan kişi başına gelir %29 civarında artarak 2003 yılında 3366 dolara ulaşmıştır. Ekonomideki bu iyiye gidişin etkilerini görmek elbetteki birden bire olmayacaktır. İlimiz açısından bu iyiye gidişin tezahürlerini şu şekilde sıralamak mümkündür: BAYINDIRLIK: Kürtün Barajına 19 yılda gönderilen ödeneğin 1/3 kadarını ki yaklaşık 17 milyon USD ediyor. Bir yılda gönderilerek baraj bitirilmiş ve hizmete açılmıştır. Torul Barajı, Türkiye’de bu yıl içinde en çok ödenek alan 3 baraj içerisindedir. (40 Trilyon TL), Koruluk Barajına 5 Trilyon TL, Köse Barajına 1 Trilyon TL ödenek gönderilmiştir. Torul ve Koruluk Barajları 2004 sonunda % 95 oranında tamamlanacaktır. Türkiyede bir tek "Sadak Barajı" bu yıl yatırım programına aldırıldı. Karayolları Bölge Müdürlüğü bu yıl en fazla asfaltı Gümüşhane'de yapmıştır. 170 Km. Mevcut yol projelerine yaklaşık 14 Trilyon TL ödenek temin edildi. Afet Konutlarına 5,5 Trilyon ödenek gönderildi ve çoğu tamamlandı. Yarım kalan Yetiştirme Yurdu İnşatına 1,1 Trilyon ödenek temin edilerek açılışa hazır hale getirildi. EĞİTİM: Kürtün'e 1, Torul'a 1, Kelkit'e 1 İlköğretim Okulu, Kürtün'e 1 Çok Programlı Lise, Köse'ye 1 Çok Programlı Lise, İl merkezine 1 Ana Okulu açıldı. Şiran ve Torul'a ek Lise inşaatları yapıldı. Bir hayırsevere yaptırılacak 2 öğrenci yurdu, 1 ilköğretim okulu, 1 spor salonu (Temelleri mart sonunda atılacak), Okul öncesi eğitime 48 öğretici kadrosu tahsis edildi. Gümüşhane okullarına 430 Bilgisayar gönderildi. Eski Yetiştirme Yurdu binasını "Fen Lisesi" olarak açıyoruz. Tahsis işlemi tamamlanmıştır. Yatılı okullarımıza toplam 3,5 trilyon Ödenek gönderilmiştir. Eğitim Fakültesinin açılması için Üniversitenin Senato kararı çıkmıştır. 16 Mühendislik Fakültesinin Harita Mühendisliği Bölümü açıldı. Gelecek yıl da Makine Mühendisliği Bölümü açılma aşamasındadır SAĞLIK: Ağız-Diş Sağlığı Merkezini kurduk. Sağlık ile ilgili değişik projelere yaklaşık 1 Trilyon TL. ödenek aktartık. Kürtün ilçemize ilk defa bir dişhekimi gitti ve diş ünitesi kurduk. Sağlık ocakları için mefruşat dahil 1,5 Trilyon TL. ödenek temin edilmiş ve bu sağlık ocakları bitirilmiştir. Kelkit'teki dializ ünitesi açılışa hazır hale getirilmiştir. Şiran'da yarım kalan lojmanlar bitirilip, hizmete açılmıştır. TARIM: Tarım Bakanlığı Destekleme Genel Müdürlüğünden İlimizin çeşitli yerleşim yerlerinde kurulan hayvancılık kooperatifleri için (Salyazı, Kabaktepe, Yeşildere, Kayadibi, Yukarı Alıçlı) yaklaşık 3 trilyon 550 milyar'lık kredi temin edilmiştir. (1990-2002 tarihleri arasında sağlanan toplam kredi miktarı yaklaşık 510 milyardır) Çiftçilerimize %35 daha ucuz mazot verilmiştir. ÇEŞİTLİ: 400 Toplu konut projemizin 1 etabı 18 Şubat 2004'te ihale edilmiştir. Doğalgaz Projemiz 6 Ocak 2004'te ilana çıktı. 31 Ocak 2004'te ihale edildi. Organize Sanayi Bölgesinde altyapıyı bitirdik. Elektirik hattı Şubat 2004'te İhale ediliyor. Eski Gümüşhane'deki (Süleymaniye Mah.) Tarihi camiye 100 Milyar TL. Göndererek restore ettirdik. İkiz Gümüşhane evlerinin onarımı ve Limni Gölü yolu projesi için 350 Milyar TL. ödenek tahsis edilmiştir. 400 fakir ailenin günlük sıcak yemek parasını Vakıflar Genel Müdürlüğü'nden gönderttik. Yeni Şehir Stadına 750 Milyar TL. İlçelerde yapılan çim stadlar için (7 adet) 120 Milyar TL. ödenek tahsis edilmiştir. Köylere destek için 2003'te 17 Trilyon TL. ödenek gönderildi. Dargelirli Hemşehrilerimizin bu kışı daha sıcak geçirmelerini temin için 2003 yılında 3100 ton ücretsiz kömür dağıttık. (Bu basit bir hesapla 6200 haneye 500 kilo kömür demektir.) Yapılanlar listesini uzatmak mümkün. Ancak; önemli olan husus, bu yapılanların ülkenin ekonomik dengeleri bozulmadan ve biz borcu alalım, biri gelir öder zihniyetiyle yapılmamış olmasıdır. Yani, önemli olan ülkeyi uçuru17 mun eşiğine getirmeden gelişme kaydetmektir. Birtakım siyasilerin çeşitli vesilelerle söyledikleri: Bizim zamanımızda şu kadar, bu kadar yatırım yapıldı sözünü yukarıda bahsettiğim çerçevede değerlendirmek gerekir. Değerli katılımcılar, Yukarıda söylediklerimi girizgah kabul etmenizi rica ederim. Asıl önemli olan bundan sonra şehrimiz için ne yapabiliriz ne yapmalıyız sorusunun cevabıdır. Bilindiği üzere hükümetimiz bir teşvik yasası çıkarmıştır. Bu yasanın İlimize sağladığı imkanlardan azami derecede faydalanmamız gerekir tabii ki bu özel sektörün girişimleriyle olacaktır. Gümüşhanemizi de kapsayan bu yasa belki de şehrimizin kaderini değiştirecek niteliktedir. Ancak şehrimizde bulunan bulunmayan tüm hemşehrilerimizin desteği gerekmektedir. Bu konuda bizlerin üzerine düşen ne varsa yapacağımızdan hiç kimse endişe etmemelidir. Teşvik yasası ne getirmektedir: Yasaya göre, vergi ve sigorta primi teşvikleri ile enerji desteği, Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığınca 2001 yılı için belirlenen kişi başına GSYİH tutarı bin 500 dolar veya daha az olan illerde uygulanacak. Bedelsiz arsa ve arazi tahsisi ise GSYİH tutarı bin 500 dolar ve altında olan illerin yanı sıra kalkınmada öncelikli yöreler kapsamındaki illerde yapılacak. GELİR VERGİSİ STOPAJI TEŞVİKİ Bu illerde 2003 yılının Ekim ayında yeni başlayan vergi mükelleflerinin çalıştırdıkları işçiler ile yeni işe aldıkları işçilerin ücretleri üzerinden hesaplanan gelir vergisinin, organize sanayi veya endüstri bölgelerinde kurulu işyerleri için tamamı, diğer yerlerdeki işyerleri için yüzde 80'i alınmayacak. Vazgeçilen vergi tutarı, organize sanayi ve endüstri bölgelerindeki işyerlerinde yeni işe alınan işçi sayısı ile asgari ücret üzerinden ödenmesi gereken verginin çarpımı sonucu bulunan miktarı geçemeyecek. Diğer yerlerdeki işyerlerinde yeni işe alman işçi sayısı ile asgari ücret üzerinden ödenmesi gereken verginin çarpımı sonucu bulunacak tutarın ise yüzde 80'ini aşamayacak. Bu düzenleme ile ilave istihdamın işverene maliyeti, vazgeçilen gelir vergisi stopajı kadar azaltılıyor. SİGORTA PRİM TEŞVİKİ Sigorta primi teşviki uygulanacak illerde, 1 Ekim 2003'den itibaren yeni işe başlayan mükelleflerin işyerlerinde çalıştırdıkları işçiler ile bu tarihten önce işe başlamış olanların ilave olarak yeni işe aldıkları ve bu işyerlerinde fiilen çalıştırdıkları işçilerin sigorta primlerinin işveren hissesinin organize sanayi veya endüstri bölgelerinde kurulu iş yerleri için tamamı Hazine tarafından karşılanacak. Diğer yerlerdeki işyerleri için bu oran yüzde 80 olacak. 18 BEDELSİZ YATIRIM YERİ TAHSİSİ 36 ilde en az 10 kişilik istihdam öngören yatırımlara girişen gerçek ve tüzel kişilere, Hazine'ye, katma bütçeli kuruluşlara, belediyelere veya il özel idarelerine ait arazi veya arsalar bedelsiz olarak devredilecek. Bu teşvikten yararlanabilmek için istihdam edilecek işçi sayısı, yatırımın faaliyete geçmesinden itibaren beş yıl süre ile korunacak. Arsanın bedelsiz olarak devredildiği, devir amaç ve koşullarına uyulma zorunluluğu olduğu yönünde tapuya şerh konulacak. ENERJİ DESTEĞİ Yatırımcıya enerji desteği de 2008 yılına kadar uygulanacak, 1 Ekim 2003 tarihinden itibaren imalat sanayi, madencilik, hayvancılık, seracılık, soğuk hava deposu, turizm konaklama tesisi, eğitim veya sağlık alanında faaliyete geçen, fiilen ve sürekli olarak asgari 10 işçi çalıştıran işletmelerin elektrik enerjisi giderlerinin yüzde 20'si Hazinece karşılanacak. Bu orana 10'dan sonraki her işçi için yarım puan eklenecek. Hazinece karşılanacak oran, organize sanayi veya endüstri bölgelerinde kurulu işletmeler için yüzde 50'yi / diğer alanlarda kurulu bulunanlar için yüzde 40'ı geçemeyecek. 1 Ekim 2003'den önce belirtilen konularda faaliyete geçen işletmeler de işçi sayısını yüzde 20 oranında artırmaları ve asgari 10 işçi çalıştırmaları halinde enerji indiriminden yararlanacaklar. Kamu işletmeleri sigorta primi teşvikinden yararlanamazken, enerji teşviklerinden yararlanabilecek. SERBEST BÖLGELER Yasa, Serbest Bölgeler Yasası'nda da değişiklikler öngörüyor. Buna göre, bu bölgelerde gümrük ve kambiyo mükellefiyetine ilişkin mevzuat uygulanmayacak. İşleticiler ve kullanıcılar yatırım ve üretim aşamalarında Bakanlar Kurulu'nca belirlenecek vergi dışı teşviklerden yararlandırılabilecek. Serbest bölgelerde gerçekleştirilen faaliyetler dolayısıyla elde edilen kazançlar faaliyet ruhsatlarında belirtilen süre ile sınırlı olmak üzere gelir ve kurumlar vergisinden muaf tutulacak. Serbest bölgelerde istihdam edilen personele ödenilen ücretlerden, 31 Aralık 2008 tarihine gelir vergisi alınmayacak. Ayrıca bu bölgelerde gerçekleştirilen faaliyetlere ilişkin işlemler de 31 Aralık 2008'e kadar her türlü resim, vergi ve harçtan muaf tutulacak. Yasaya göre, serbest bölgelerde faaliyette bulunan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin bu bölgelerde imal ettikleri ürünlerin satışından elde edilen kazançları, AB'ye tam üyeliğin gerçekleştiği tarihi içeren yıllık vergileme döneminin sonuna kadar gelir veya kurumlar vergisinden muaf olacak. 19 Sonuç olarak Gümüşhane ekonomisinin gelişiminde lokomotif olacak 2T formülü (Turizm-Tarım) ve Madencilik sektörü ile ilgili yoğun çalışmalarımızın gelecek yıllarda meyvesini vereceğini hep beraber göreceğiz inşallah. Eğitimi, sanayisi, turizmi ve ticareti gelişmiş lider ülke Türkiye içinde gelişmiş Gümüşhane’de buluşmak dileğiyle. _______________________ 20 GÜMÜŞHANE MİLLETVEKİLİ TEMEL YILMAZ’IN KONUŞMASI Sayın Milletvekilim, Sayın Valim, Sayın Belediye Başkanım, İl Protokolünün ve Sivil Toplum Kuruluşlarının Değerli Üyeleri, Sayın İktisadi Araştırmalar Vakfı Genel Sekreteri Temel Enderoğlu Bey, Seminere tebliğleri ileri değer katacak sevgili katılımcılar, değerli misafirler ve aziz Gümüşhaneliler. Öncelikle Gümüşhane dışından gelen misafirlerimize hemşehrilerim adına şehrimize hoş geldiniz diyor, ilimizde düzenlenen böyle bir programa iştirak ettiğiniz için hepinize şükranlarımı sunuyorum. Gümüşhane ilinin ekonomik kalkınması konulu seminerinde aranızda olmaktan büyük bir mutluluk ve heyecan duyuyorum. Çünkü ilimizin en önemli sorununu bugün burada tartışarak çözüm yolları arayacağız. Kalkınmada 1. derecede öncelikli iller arasında bulunan Gümüşhane hala kalkınamamışsa bunun sebeplerini düşünmeliyiz. Bu kalkınmamışlığın sonucu olarak ilin bir milletvekili olarak bana ulaşan taleplerin büyük çoğunluğu iş isteklerinden oluşmaktadır. İlimizde insanlarımızın çalışabilecekleri iş sahalarının yetersizdir. Bu yetersiz durumu nasıl aşabiliriz? Hangi girişimlerle bu insanlarımıza iş sahaları açabiliriz, bölge ekonomimizi güçlendirebiliriz? Bizim buralarda söylenen bir mani vardır: Gök ekin biçilir mi / İyisi seçilir mi / Sular minare boyu / Köprüsüz geçilir mi... buralardaki işsizliği de önlememiz için köprülere ihtiyacımız var, ekonomik açıdan köprüler kurmalıyız, fabrikalar, alternatif iş sahaları, mal ve hizmet üretimi yapacak faaliyet alanları oluşturmalıyız. Tarihi M.Ö 3000 yıllarına kadar uzanan ilimiz, bu zaman zarfında bir çok medeniyetin etkisi altında kalmış ve her birinden süzülen zenginliklerle bu güne kadar gelmiştir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde de Hazinenin 1/5 oranında gümüş sikke ihtiyacını karşılamış olan Gümüşhane, o dönemde maden ocakları ile ön plana çıkan bir şehir konumundadır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde ekonomisi maden üretimi ile zenginleşen şehrimizden bu üretimlerinin karşılığı olarak vergi alınmayarak, üretim teşvik edilmiştir. O dönemlerde, 70 kadar maden ocağı çalışırken bugünkü imkanlarla bunun ne kadar gerisinde kaldığımızın elbette mantıklı izahları yapılabilir. Ama bugün gelinen nokta hepimizin malumudur. Sadece Gümüşhane'nin değil Tür21 kiye'nin ekonomisine ciddi katkı sağlayacak madenlerimiz keşfedilmeyi ve işletilmeyi bekliyor. Bir şehrin kalkınmasında bir çok faktör ön plana çıkmaktadır. Belki bunların çok azı Gümüşhane için geçerlidir ama bu durum bizim önümüze mazeret olarak konulmamalı. Coğrafi olarak şehrin yaklaşık % 60'ı dağlarla kaplıdır. Bu dezavantajı avantaja çevirecek girişimler neler olmalıdır? Bunları konuşup tartışmalıyız. Bir şehrin kaderi; akıllı adımlarla, isabetli yatırımlarla, organize hareketle kısa sürede değişebilir. Anadolu bunun örnekleri ile dolu. Peki biz bu Gümüşhane’mizin geri kalmışlık kaderini nasıl değiştireceğiz? Nasıl bir yol takip edeceğiz, nasıl ve hangi alanlarda yatırımlar yapmalıyız ki ekonomik açıdan süreklilik arz etsin? Şimdi burada tebliğ sunacak değerli hocalarımız, değerli katılımcılar bizlere Gümüşhane'nin ekonomik açıdan bir fotoğrafını çekecekler ve bize geri kalmışlıktan kurtulmamız için öneriler ve ip uçları sunacaklar. Bu tür organizasyonlar bizim için oldukça değerlidir ve yol göstericidir. Bizler: yani siyasi temsilciler, idareciler, sivil toplum kuruluşları, sanayiciler, Gümüşhane’liler sizlerin önerilerinizi dikkatle dinleyeceğiz ve uygulamak için girişimlerde bulunacağız. Bir de burada kurulacak sanayi tesislerinin hedefi bence bölgesel olmamalı, ulusal ve uluslararası platformlara da aday olmalıdırlar. Bu küreselleşmenin de gereğidir. Artık bölgesel ekonomiler de küresel ekonominin yeni aktörleridir. Yerel strateji ve politikalar, yerel ekonomilerin de küreselleşmenin getirdiği yeni ortamda başarılı olduklarım göstermektedir. Bir şehrin kaderim bazen küçük bir adım değiştirir. Gümüşhane de inşallah bugün burada atacağımız adımlarla ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan Türkiye'nin gerisinde kalmış iller arasından sıyrılıp çıkacaktır. Bu tür seminerler; başta yerel girişimciler olmak üzere, diğer kesimlerin de dikkatini çekecek ve bölgenin potansiyellerinin öne çıkmasına katkıda bulunacaktır. Gümüşhane'nin tarım, hayvancılık, sanayi, kültür ve turizm, madencilik ve diğer alanlarla ilgili potansiyelini değerli katılımcılar bizlere anlatacaklardır. Niçin burada Hindistan'daki gibi slikon vadileri olmasın? Yatırım yapacak iş adamlarının işin kuralı gereği kârı ön planda tutması normaldir tekrar ifade etmek istiyorum ki, bizler burada hangi alanlarda, hangi yatırımlar yapılırsa ekonomik olarak sürdürülebilir olacağının önerilerini sunmalıyız. Bunu yaparken de: Kalkınma stratejilerinin temel unsurlarından birisi olan katılımcılık ilkesini de göz önünde bulundurarak: Kamu, özel ve gönüllü sektörlerin etkin katılımı sağlamalıyız. Geçtiğimiz yıl Kelkit'te ilimizin yetiştirdiği değerli iş adamlarımızdan Aydın Doğan'ın yaptırdığı Organik Tarım Tesislerinin açılışını yaptık. Yaklaşık 30 milyon dolarlık bu yatırımın bölge ekonomisi için ne kadar önemli, olduğunu takdir edersiniz. Organik tarım tesisleri bölgenin potansiyeli de dikka22 te alındığında iyi bir yatırım tercihi olarak ön plana çıktığı görülmektedir. Bu yatırımlar diğer iş adamlarımıza da örnek olmalıdır. Öncelikle buralardan yetişmiş iş adamlarımız kendi topraklarındaki potansiyeli harekete geçirınelidirler. İş ortaklarını, arkadaşlarını bu bölgeye yatırım yapmaya davet etmelidirler. Eksikliklerine rağmen ilimizin de içersinde yer aldığı teşvik yasası olarak bilinen 5084 sayılı kanun yatırım yapacak iş adamlarımıza da bazı kolaylıklar sağlamaktadır. Bu yasanın eksik yönleri elbette mevcuttur. Şimdi burada Uşak veya Düzce ile Gümüşhane'ye aynı imkanları tanıdığınızda işin doğası gereği oralar tercih edilecektir. Yine de geçmişe göre bölgemize yatırım yapacak iş adamlarımız; vergi, sigorta, enerji, bedelsiz arsa gibi bazı teşviklerden yararlanabilmektedirler. Diğer hatırlatmak istediğim bir konu da: İş adamlarımız hastane veya okul yaptırarak bu yatırımlarının tamamını vergiden düşme imkanına sahipler. Böylece hem adları ölümsüzleşecek hem de buralara hizmet ederek bu topraklara karşı vefa borçlarını ödemiş olacaklardır. Ben tekrar ifade etmek istiyorum ki, sizleri ilimizde ağırlamaktan büyük bir memnuniyet duyuyoruz, katıldığınız için tüm Gümüşhane’liler adına sizlere şükranlarımı sunuyorum. _______________________ 23 24 GÜMÜŞHANE VALİ VEKİLİ NİHAT KARABİBER’İN KONUŞMASI Sayın Milletvekillerim, saygı değer Müsteşar Yardımcılarım, Belediye Başkanım, İ.A.V.'ın saygıdeğer Genel Sekreteri, Yönetim Kurulu Başkanları ve çok değerli üyeleri, değerli Gümüşhaneliler, basınımızın çok değerli temsilcileri, ben de bu açılış programı vesilesi ile hepinizi, saygı ve sevgi ile selamlayarak sözlerime başlıyorum. Bu programın gerçekleşmesi için çok büyük gayretler sarf eden ve büyük bir istekte bulunan Sayın Valimizin aramızda bulunamayışından dolayı kendisinin üzüntülerini sizlere iletiyorum. Hepinize çok büyük saygı ve selamları var. Bu toplantının Gümüşhane'nin iktisadi hayatının gelişmesi ve kalkınması için bir mihenk taşı olacağı, bir başlangıç noktası teşkil edeceği duygusu ve düşüncesini o da sizlerle ve bizlerle paylaşmaktadır. Değerli konuşmacılarımızın ifade ettiği çok değerli düşüncelere bende sonuna kadar katılıyorum. Kalkınma, Gelişme sanayileşme Türkiye'mizin gündemini belki son 50 yılda yerleşmiş ve adım adım batıdan doğuya doğru ülkenin her metre karesine her kasabasına beldesine her insanın ruhunda gönlünde büyük bir istek bir arzu olarak yeşermiştir. Biz Gümüşhaneli olarak bu kalkınma hamlesi bu kalkınma gayretini belki son dönemde yakaladık. Ama hepimiz ilimizin sahip olduğu değerlerin farkındayız. Çok değerli konuşmacılar, değerli bilim adamlarımız ilimizin sahip olduğu bu doğal zenginlikleri bizler için irdeleyip önümüzdeki dönemde bu hedeflerin gerçekleşmesi adına yapılması gereken, planlaması gereken çalışmaların neler olduğunu bir beyin fırtınası, belki bir düşünce fırtınası olarak bizlere sunacaklar. Biz de bu çok değerli düşünceleri zihnimizde gönlümüzde tartacağız, düşüneceğiz, değerlendireceğiz ve bu kalkınma hamlesinin hızlı bir şekilde ilerlemesi, yürümesi adına üzerimize düşen ne varsa iş adamı boyutunda bürokrat boyutunda ne varsa bunları oturup bir kez daha düşünüp değerlendireceğiz. Bizler ben 1950'lerden itibaren dedim ama 1920'lerde büyük önder Atatürk'ün çok büyük gayretlerle temelini attığı o büyük sanayi hamlesinden sonra ne yazık ki 1940'lı yıllarla beraber başlayan bir duraksama bir durgunluk dönemi yaşayan bir ülkeyiz. Cumhuriyetin ilk dönemini ben bir anlamda yoksullukla, fakirlikle fukaralıkla savaş eden, savaş veren bir dönem olarak görüyorum. 1000'li yıllardan itibaren bu topraklara adım adım gelen büyük Türk Milleti ne yazık ki 1000 yıl boyunca bu 25 topraklara hakim olmak buralara yerleşmek adına sürekli savaşlar sürekli mücadeleler ile geçen 1000 yıl yaşadı. Şükürler olsun 1900'lerle beraber nihayet Misak-ı Milli Sınırları içerisinde yerleşik bir düzene, yerleşik bir toplumsal, ekonomik düzene geçiş gerçekleşti ve bunaun peşi sıra da Cumhuriyet rejimini kuran ufku açık, zihni açık, o birikimli kadronun büyük çabalarıyla da sanayileşme, batılılaşma ve kalkınma hamlesi başladı. Tabii ülke üzerinde karabulutlar hiçbir zaman eksik olmamıştı. Yine eksik olmadı yine iki dünya savaşı akabinde Kurtuluş Savaşı ve son dönemde de yaşanan terör dalgalan ideolojik dalgalarla ne yazık ki bir türlü toplum durağan, önünü gören bir huzurlu döneme giremedi. Ama bu gün bu tartışmaları bu gün bu toplantıları yandığımız süreç hepimizin geriye dönüp biz batıyla aramızdaki bu mesafeyi nasıl kapatırız, kalkınma hamlesini, sanayileşme hamlesini nasıl gerçekleştiririz diye bir fikir ve düşünce birliği oluşmuş olması bizleri son derece umutlandırmakta son derece heyecanlandırmaktadır. Asya toplumlarının sanayileşme ve kalkınma sürecinde geri kalmışlığı ile ilgili Prof. Ahmet GÜNER SAYAR hocamız bu toplumlarının dünyaya bakış açılarından kaynaklanan temel faktörden bahsederdi. Batıda ki yaşanan Rönesans ve reform hareketleri sonrası oluşan bir Protestan ahlakı ve bir kapitalizm ruhundan bahsederdi. Bu sorunu tartışırken belki de tarihin derinliklerine 16.17. yy.la uzanıp bir film şeridi gibi bu tarihi sürece de bir göz atmakta ben fayda olacağını düşünüyorum. Bir lokma bir hırka anlayışında ki bir derviş kanaatkarlığı dünyaya sırtını dönmüşlük anlayışının hızlı bir şekilde belki de terk edilmesi gerekiyordu. Kalkınmayı, sanayileşmeyi, batılaşma ile erozyona uğrayan değerlerin karşısında batıya karşı tutunabileceğimiz kendi öz değerlerimizi yüceltebileceğiz ve kabul ettirebileceğimiz bir süreç olarak görmek gerekiyor. Bu kısa yorumun akabinde ben Gümüşhane için son derece önemli gördüğüm bu toplantı dolayısıyla Valiliğimizin de çok kısa olarak çalışmalarından bahsetmek istiyorum. Sayın Valim ve değerli Miletvekillerimizin, değerli Belediye Başkanımızın, Ticaret Sanayi Odamızın çok değerli Başkanının ve iş adamlarımızın, hepimizin paylaştığı ortak bir heyecandır Gümüşhane' yi kalkındırmak, Gümüşhane'nin geri kalmışlığını ortadan kaldırmak. Eğitim alanında Sn. Vekillerimizin de ifade ettiği gibi çok büyük adımlar atıldı. İlimizde Milli Eğitim Bakanlığına bağlı hemen hemen bütün liselerimiz açıldı, açılmaya da devam ediyor. Kelkit havzasında bizlere büyük umutlar veren çok güzel gelişmeler yaşanmakta, ilimize her ay değerli iş adamlarımız gelip bizleri ziyaret etmektedirler, ilimizin maden potansiyelinin değerlendirilmesi açısından bir arayış içerisinde olduklarını görüyoruz. Organize sanayi bölgemiz için yatırım düşüncesinde olan iş adamlarımız sürekli Valiliğimize gelip bizlerle fikir alış verişi içerisinde bulunuyorlar. Valilik olarak bizde organize sanayi bölgesi ait yapı hizmetlerinin iyileştirilmesi için elimizdeki bütün kaynaklan so- 26 nuna kadar seferber etmekteyiz ve çok kısa süre içerisinde 3'er, 5'er, 10'ar fabrikanın temellerinin atıldığını hepimiz çok yakın zaman içerisinde göreceğiz, bunun yanı sıra şehir merkezinde ve değiş alanlarda KOBİ ölçekli küçük ve orta büyüklükte ki işletmeler adına yatırım yapma düşüncesinde olan il dışındaki iş adamlarımızın da buraya gelip arayış içerisinde olduklarını görmekteyiz. Bu bizi son derece ümitlendirmekte. İlimiz kayıp ettiği bilgi birikimini, insan birikimini ve sermaye birikimini tekrar geri kazanma süreci içerisinde olduğunu ben görmekteyim ve Gümüşhane için son derece umutluyum. 5084 Sayılı Yasadan sonra herkesin ilgisinin bu bölgeye doğru döndüğünü görmekteyim. Temennimiz bu iyileştirmelerin bu teşviklerin kapsamının daha da genişletilmesi. Gerçekten çok büyük zorluklar çok büyük fedakarlıklar isteyen bu bölgeler için daha kapsamlı teşviklerinde gündeme getirilmesi gerektiği düşüncesindeyim. Bu toplantının ilimizin kalkınma hayatında göle atılan bir çakıl misali dalga dalga insanımızın girişimcilik ruhunu harekete geçireceği kanaatindeyim, düşüncesindeyim. Bu toplantının ilimizin iktisadi, ticari hayatına hayırlı gelişmeler ve yeni atılımlar getirmesi dileğiyle bende hepinizi Valim adına saygı ve sevgiyle selamlıyorum. _______________________ 27 28 ÇALIŞMA OTURUMU Başkan : Selçuk MARUFLU İ.A.V. Y.K. Üyesi - E.Parlamenter Tebliğci : Prof. Dr. İlhami KÖKSAL A.Ü. Ziraat Fak. Öğretim Üyesi Tebliğci : Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA İ.Ü. İktisat Fak. Öğretim Üyesi Tebliğci : Prof. Dr. Mithat DİNÇER İ.Ü. İktisat Fak. Dekanı 1. Tebliğ 2. Tebliğ 3. Tebliğ : Tarım ve Hayvancılığın Gümüşhane Ekonomisinde Yeri ve Önemi : Sanayi ve Madenciliğin Gümüşhane Ekonomisinde Yeri ve Önemi : Turizm Sektörünün Gümüşhane Ekonomisinde Yeri ve Önemi 29 30 BAŞKAN SELÇUK MARUFLU Çalışma oturumunu başlatıyorum. Lütfen yerlerinizi almanızı rica ediyorum. Sayın milletvekillerimi, sayın vali vekilimi, sayın vali muavinimi, kaymakamlarımızı, belediye başkanımızı, müsteşar muavinlerimizi, ticaret sanayi odası başkanımızı, Gümüşhane’nin çok değerli il yöneticilerini, il genel meclisi üyelerini, sayın hocalarımızı, sayın İ.A.V. Genel sekreterini ve yönetim kurulu üyelerini ve basının, medyanın değerli temsilcilerini sözlerimin başında selamlıyorum. Hepinize hoş geldiniz diyorum. Ben bu oturumu yöneteceğim. Tebliğ sahibi değilim. Ancak bir iki hususa değinmek istiyorum. Bu oturumda çok değerli, konularının uzmanı olan hocalarımız var. Gümüşhane benim için çok önemli bir kent. Ben Gümüşhane’ye muhtelif aralıklarla geldim. Eski bir DPT başkanı olan arkadaşınızım. Gümüşhane’nin ekonomik kalkınması, sosyal kalkınması, kültürel kalkınması, çevre konularında DPT de bazı çalışmalar yaptık. Şimdi Türkiye’de şöyle bir moda var; işte KAP, GAP, DAP diye Doğu Anadolu kalkınma projesi vs.. bunlar bölgesel kalkınma projeleri. Şimdi bu yanlış. Ben gerek DPT de gerekse TBMM’de bunlara karşı çıktım. Türkiye’de bir DPT var. Ben de oranın mensubuyum. DPT bölgesel kalkınma projelerini ağırlıklı olarak yapacak güçte uzman kadrosu var. GAP misaline baktığınız zaman GAP yürümedi. Yani GAP idaresi devlet planlamadan ayrı bir idare olarak kurulduğu için ama bütün yetkiler DPT de yürümedi. O bakımdan, bu bölgelerin kalkınmasında DPT ye gidilmesi lazım. Kalkınma planları yıllık programlara Gümüşhane için özel tedbirler konulması lazım. Mesela sayın milletvekilim teşvik dedi. Doğrudur güzel bir teşvik çıkabilirdi. Ancak her ile ayrı yaparak, mesela Gümüşhane için çok daha özendirici tedbirler getirmek lazım buraya iş adamı gelsin. Bir de ben bakıyorum ben şu anda Kadir Has Üniversitesinde de hocalık yapıyorum her ilin bir sahibi var. Mesela bizim Kadir Bey, Kadir Has Bey Kayseri, Kayseri’nin sahibi. İşte onunla beraber Sabancı var vs... aslında siz şanslısınız Gümüşhane’nin de bir sahibi var. Türkiye’nin hakikaten önde gelen iş adamlarından Aydın Doğan Bey var. Onu biraz daha bu tarafa yönlendirmek lazım. Bu tür toplantıların faydası, ben İ.A.V.’ı tanıtmayacağım sayın genel sekreterimiz burada tanıttı. İ.A.V. çok güzide bir kuruluş. Başında eski tarım bakanlığı da 31 yapmış olan ve hocalarımızın hocası Prof. Dr. Orhan Dikmen Bey var bizim başkanımız. Ve gittiği yerde bir hareket getiriyor. Vilayet seminerleri olsun, yurt dışı seminerleri olsun orada bir hareket oluyor. Bugün Gümüşhane’de de önemli bir hareket olduğunu çünkü bu toplantıları siz çok sık yapmıyorsunuz yılda belki bir iki defa yapıyorsunuz. Onun için bu toplantının hakikaten önemli olduğunu düşünüyorum. Burada konuşulacak konuları ortaya koyan arkadaşlarımız problemleri ve çözüm yollarını da ortaya koyacaklar. Ancak benim için önemli olan uygulamadır. Yani uygulamaya intikal etmeleri lazım. O zaman elinizde Gümüşhane’liler olarak söylüyorum çok önemli bir silah var milletvekillerimiz var. Yani buradaki konuşulanları uygulamaya intikal ettirmek için tek yol hükümete ve bakanlar kuruluna bu işin intikal etmesidir. Onu da onlar yapacak. Yani onların peşine düşün. Ben de milletvekilliği yaptım, benim de peşime düşerlerdi. Ve Ankara Gümüşhane’ye özel ilgi göstermesi lazım. Tabii sayın belediye başkanımız, sayın valimiz de ve diğer yöneticiler de burada konuşulanlardan kendi çaplarında yapması gerekenleri yapacaklardır. Bu bakımdan bu toplantı buraya bir hareket getirecektir diye düşünüyorum. Burada konuşulacak mesela benim merak ettiğim bir husus; burası Gümüşhane gümüş yatağı olan bir maden şehri. Sayın milletvekilim konuşmasında bu iş durdu dedi. Kim işletecek? Kim yürütecek? Mesela benim aklıma MTA geliyor. ETİ Holding var. Gerçi Eti Holding biraz özelleştirildi ama MTA var. Yani MTA bu işi yapabilir. Sözü fazla uzatmak istemiyorum. Çok değerli hocalarımız var. Prof. Dr. İlhami Köksal Bey Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Gümüşhane’nin Tarım ve Hayvancılık meselelerini bize sunacak. Prof. Dr. Ahmet İncekara, Gümüşhane’nin madencilik ki benim merak ettiğim hususlardan bir tanesi ve sanayi sorunlarını sunacak. İktisat fakültemizin çok değerli dekanı Prof. Dr. Mithat Dinçer solumda, o da turizm sektörünün Gümüşhane hayatındaki yerini bize anlatacaklar. İlk sözü değerli hocam Prof. Dr. İlhami Köksal Bey’e veriyorum. Buyurun hocam. 32 TARIM VE HAYVANCILIĞIN GÜMÜŞHANE EKONOMİSİNDE YERİ VE ÖNEMİ Prof. Dr. A. İlhami KÖKSAL A.Ü. Ziraat Fak. Öğr. Üyesi Dr. Erdoğan GÜNEŞ A.Ü. Ziraat Fak. Öğr. Üyesi 1. GİRİŞ Tarım sektörü ekonomik, sosyal, politik ve teknik yönleriyle diğer sektörlerden farklı özellikler taşıyan ve insan geleceği için vazgeçilmez öneme sahip olan bir sektördür. Tarım ürünlerinin temel ihtiyaç maddeleri oluşu, bu ürünlere stratejik bir önem kazandırmaktadır. Bütün ülkeler tarımsal ürünlerde; özellikle, tahıl, şeker, süt, et ve bitkisel yağ gibi temel tarımsal ürünlerde kendi kendine yeterli olma çabası içerisinde olup tarım politikalarını bu hedef doğrultusunda yönlendirmektedirler. Günümüzde Dünya Ticaret Örgütü, FAO gibi kurumların temel görevleri, bu hedeflerin ve politikaların etkinliğinin nasıl artırılması gerektiği konularında yoğunlaşmaktadır. Bu bakımdan tarımda sürdürülebilir üretim ve kaynakların verimlilik ilkesine göre kullanımı konusunda çalışmalar, yerel ve bölgesel bazda kalkınma planlarına ilişkin faaliyetler artmaktadır. Türkiye’de tarım sektörünün GSYİH içindeki payının %13 olmasına karşılık, tarımsal sivil istihdam içindeki payı %40 düzeyindedir. Bu durum, nüfusun önemli kısmının geçimini tarım sektöründen sağladığını göstermektedir. Bununla birlikte, tarım sektöründe istihdam edilenlerin gelirleri, diğer sektörlere göre daha düşüktür. Gelir dağılımındaki bu dengesizlik, kır-kent farklılığını artırmış, köyden kente yoğun göçün fazlalaşmasına neden olmuştur. Ancak şehirlerdeki istihdam olanaklarının yetersizliği, günümüzde köye dönüşü artırmaktadır ve bu yönüyle kırın önemi, kır kaynaklarının planlanlanması ve kalkınmasında çalışmaların yeniden artmasını önemli kılmaktadır. Gümüşhane ili kır yapının hala önemli olduğu ve tarımsal faaliyetlerin başat olarak yapıldığı bir alanı oluşturmaktadır. Bu nedenle ilde kalkınmanın anahtarı tarımdır ve tarımsal kaynakların verimli, sürdürülebilir ve 33 etkin kullanımı gerekmektedir. Bu çalışmada ilin bitki örtüsü ve iklimsel karaekteri, tarımsal potansiyeli ve yararlanma şekilleri, tarımsal üretimde arayışlar ve olanaklar, sorunlar ve çözüm önerileri araştırılmıştır. İl, başlıca güney ilçeleri (Merkez, Kürtün, Torul) ve kuzey ilçeleri (Şiran, Kelkit ve Köse) şeklinde incelenmiş, her iki alt bölgenin tarımsal olanakları değerlendirilmiş, bu potansiyele göre gelişim stratejileri belirlenmiştir. 2. DOĞAL YAPI Gümüşhane ili biyo-fiziksel ve sosyo-ekonomik koşullar dikkate alındığında, tekdüze bir yapıya sahip olmayıp, ilçeler hatta köyler düzeyinde önemli farklılıklar göstermektedir. İl coğrafi konum itibariyle, Doğu Karadeniz Bölgesinin iç kesiminde yer almaktadır. Gümüşhane, doğusunda Bayburt, batısında Giresun, kuzeyinde Trabzon ve güneyinde Erzincan ile komşudur. İl, Merkez ilçe ile birlikte 6 ilçe belediyesi, 12 belde belediyesi ve toplam 321 köyden oluşmaktadır. Gümüşhane 38° 45' - 40° 12' doğu boylamları ile 39° 45' - 40° 50' kuzey enlemleri arasında olup, yüzölçümü 6.575 kilometrekare, deniz seviyesinden yüksekliği ortalama 1.210 metredir. Yeryüzü şekilleri bakımından Köse, Kelkit ve Şiran ilçelerinin yer aldığı güney kesimi yüksek bir plato özelliği gösterirken, Merkez, Torul ve Kürtün ilçelerini kapsayan kuzey kesimi oldukça engebelidir. Dar ve derin vadilerle birbirinden ayrılmış yüksek dağlar kuzeyin belirleyici özelliğidir. İlin doğal yapısı parçalılık ve çeşitlilik göstermektedir. Gümüşhane’nin ünlü yaylaları da kuzeyde yer almaktadır. İlin en yüksek noktası 3.331 metre ile Abdal Musa Tepesidir. İl arazinin %59,6’sını dağlar, %29,4’ünü platolar ve yaylalar, %11’ini ovalar oluşturmaktadır. İlin yarısını oluşturan dağlık alanlar genellikle il sınırları ile kuzey kısımlarını kaplarlar. Bu dağlar sıradağların uzantıları şeklinde olup, iç kesimlerine doğru tek dağlar olarak bulunurlar. Oldukça engebeli bir arazi üzerinde yer alan Gümüşhane’nin kuzeyini, Zigana Dağları ile Trabzon Dağları’nın güney kısımları oluşturmaktadır. Yine kuzey yönünde derin yarılmış Karadeniz Dağları ve Soğanlı Dağları, duvarı andıran sıralar halinde ili çevrelemektedir. Genel olarak doğu-batı doğrultusunda Zigana Dağları, Gümüşhane Dağları ve Çimen Dağları bulunmaktadır. Kuzeyden bu dağlar ile çevrili bulanan Gümüşhane güney-güneydoğuya doğru ise Çimen Dağları ve kolları arasına sıkışmış durumdadır. Ayrıca yükseltileri 1800-2700 m arasında değişen; Kostan Dağı, Köse Dağı, Vavuk Dağı, Tersun Dağı, Pöske Dağı, Soğanlı Dağları ile Gavur Dağları önemli yükseltiler arasındadır. Bunlara ek olarak Merkez ilçede bulunan ve şehre ayrı bir görüntü veren yükseklikleri 2000 m civarında olan Kuşakkaya ve Alemdar Tepeleri de tek dağlar olarak anılabilir.Tüm bu dağlık kütleler içersinde Gavur Dağı’nın ayrı bir yeri vardır. Çünkü bu alan buzullaşmaya yarayan ve buzul34 laşmanın izlerini günümüze kadar taşıyan, Ülkemizin de nadir alanlarındandır. Gavur Dağları, Doğu Karadeniz Dağları dahilinde olup, Pleistosen buzullaşmasına uğramıştır. En yüksek zirvesi olan Abdal Musa Zirvesi (3331 m) Doğu Karadeniz Bölümü’nde yer alan Kaçkar Doruğu’ndan (3932 m) sonra ikinci sırada gelmektedir. Gavur Dağları’nın diğer ilginç yönü ise, dağın üzerinde taban yüksekliği 2720-2970 m. arasında değişen 12 büyük sirk grubunun olmasıdır. Ayrıca bu sirk göllerinin yanı sıra buzul aşındırmasının delili olan sürgüler, hörgüç kayalar, tekne vadiler ve moren depoları da bulunmaktadır. İlde yer alan Harşit Vadisi, denize yakın olan bölümü dışında Doğu Karadeniz Dağları’nın kıvrımlarıyla çevrilidir. Kelkit Vadisi, Karadeniz dağları ile iç sıra dağlar arasında sıkışmış bir plato görünümündedir. Harşit vadisinde kuzeyden güneye, Kelkit vadisinde ise batıdan doğuya doğru çeşitli yükseltilerden oluşan basamaklı bir coğrafi yapı söz konusudur. Oldukça engebeli olan Gümüşhane arazisi içerisinde ovaların payı %11’dir. Bu alan içerisinde de iki önemli ova (Kelkit ve Harşit) yer almaktadır. Kelkit ve Şiran Ovaları, il genelindeki toplam ova alanının % 8’ini oluşturmaktadır. Geri kalan %3’lük alan ise parçalanmış olarak dağınık düzlük alanları ifade etmektedir. Kelkit Çayı vadi tabanını oluşturan ve Kelkit-Şiran ovaları olarak tanınan ovalardan Kelkit ovası, yaklaşık 1.450-1.750 m’ler arasında yer almaktadır. Doğuda Mormuş düzlüğü üzerinde bir eşik ile Bayburt Ovası’ndan ayrılan Kelkit Ovası Doğu - Batı yönünde eğimli olup, toplam yüzölçümü yaklaşık 280 km2’dir. Pleistosene ait eski alüvyonların hakim olduğu Kelkit Ovası, batıda engebeli bir saha ile Şiran Ovası’ndan ayrılmaktadır. Şiran Çayı’nın drenaj ağını oluşturan Şiran Ovası yaklaşık 1.250-1.500 m’ler arasında yer alır. Aslında yaşlı filizlerin yaygın olduğu ovanın yüzölçümü 256 km2’dir. Söz konusu her iki ovanın toplam yüzölçümleri de 536 km2 olup 6.575 km2’lik yüzölçümü içerisinde önemli bir yer tutmamaktadır. Kabaca akarsular tarafından derince yarılmış, yüksek düzlükler olarak adlandırılan plato ve yaylalar, il genelinde önemli ölçüde (%29,4) yer tutarlar. Genel arazi yapısı içerisinde plato-yaylaların daha düzlük bir yapıda olmaları, yaz sıcaklarında serin olması ve otlakların varlığından dolayı yaylalar mayıs ayının ortasından ekim ayının ortalarına kadar yoğun olarak kullanılan mekanlardır. Gümüşhane’de yayla sayısı fazladır. Merkez ilçede 99, Torul’da 54, Kürtün’de 127, Köse’de 4, Kelkit’te 36, Şiran’da 31 olmak üzere ilde toplam 351 adettir. İlin en önemli akarsuları, Harşit Çayı ve Kelkit Çayı’dır. Kaynağını Gümüşhane dağlarından alan Harşit Çayı, Merkez ilçe, Torul ve Kürtün İlçelerini geçtikten sonra Giresun’un Tirebolu ilçesinden Karadenize dökülmekte35 dir. Harşit Çayı derin vadilerden geçtiğinden elektrik enerjisi üretimi açısından son derece elverişlidir. Harşit Çayı üzerinde iki adet baraj (Kürtün Barajı ve Torul Barajı) bulunmaktadır. Kelkit Çayı ise kaynağını Köse Dağı’ndan doğan Hoşmasat Deresi’de, Balahor ve Dayısı Dereleri’nden gelen kolların birleşiminden oluşmaktadır. Kelkit Çayı Yeşilırmağın önemli bir kolunu oluşturmaktadır. Tabii göl varlığı bakımından Gümüşhane zengin değildir. Bununla beraber turizm yönünden büyük önem taşıyan Karagöl, Çakırgöl, Dipsizgöl, Aygır Gölü ve Deringöl gibi küçük göller bulunmaktadır. Şekil 1. Gümüşhane İli Coğrafi Yerleşimi ve İlçelerin Konumu 3. İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ İl iklim özellikleri bakımından Doğu Anadolu ile Karadeniz iklimi arasında bir geçiş ikliminin etkisi altındadır. İl genelinde hem karasal iklimin hem de Karadeniz ikliminin genel özellikleri görülmesine karşın, birbirine yakın kesimlerde bile iklimde büyük farklılaşmalara rastlanmaktadır. Yazları sıcak ve kurak, bahar ayları ise yağışlı geçmektedir. Yıllık ortalama yağış 460 mm’dir. Yağışın yıl içerisindeki dağılımı oldukça düzenlidir. Gümüşhane’de 36 mikro ölçekte ölçüm yapan tek istasyon; Merkez İlçe Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü rasat istasyonu olup, buradan alınan onbeş yıllık rasat değerleri, Gümüşhane’nin yıllık ortalama sıcaklığı 9,4 ºC, en sıcak ay olan Temmuz ayının 20,2 ºC, en soğuk ay olan Ocak ayının ise -2,0 ºC olduğunu göstermektedir. İlin güney ilçeleri Kelkit, Köse ve Şiran yöresi karasal, kuzey ilçeleri olan Merkez, Torul ve Kürtün ilçeleri geçiş ikliminin etkisi altındadır. Yağışların en çok görüldüğü aylar Nisan ve Mayıs ayları, en az yağış alan aylar ise Temmuz ve Ağustos aylarıdır. 15 yıllık bağıl nem ortalaması %65’dir. Gümüşhane’nin geçiş özelliği bitki örtüsüne de yansımıştır. Akarsu kenarlarında söğüt ve çeşitli kavak toplulukları yer almaktadır. Vadi tabanlarından ve düzlük alanlarından dağlık kesimlere doğru, kültür arazisi dışında kalan yamaçlarda genel olarak step formasyonu hakimdir. Yöredeki step,yaşama devresi çok kısa olan genelde parlak renkli çiçekli otsu formasyonlardan oluşur. Bu formasyon içerisinde geven (astragalus) ve sığır kuyruğu (verbascum) öbeklerine rastlanır. Çimen Dağlarında yükseltinin 1500 m’yi aştığı kesimlerde kızılçam (pinus brutis), ardıç (jüniperus commünis) ve meşe (oercus) türlerinin hakim olduğu orman kümeleri bulunur. 2000 m’den sonra göknar (abiyes nordmanniana) hakimdir. Göknar Gümüşhane Dağları’nın güneye bakan yamaçlarında 1800 m’ye kadar iner. Göknarın arasında karaçam (pinus nigro) ve sarıçam (pinus slyvestris) türleri de yer yer yoğunluk kazanır. 1800 m’den daha aşağıda sarıçam ve karaağaç (ulmus) ormanın belirgin türleridir. Harşit Vadisi’nde tabana doğru kültüre alınmış çeşitli meyve ağaçları (vişne, elma, armut, kiraz, ceviz vs.) vardır. Zigana Dağları’nın güney yamaçlarında orman örtüsü nispeten gürleşir. Zaten orman örtüsünün en yoğun olarak bulunduğu yöreler Zigana Dağları civarı ile Karanlıkdere. Tersun Dağı civarları ve Boyluca –Karamustafa Köyleri hattıdır.Bu alanlarda 1500 m’lere kadar kayın (fagus), gürgen (carpinus betulus),karaağaç (ulmus), kızılağaç (almus glutinosa), akağaç (acer trautvetteri), meşe (oercus), kavak türlerinden oluşan karışık orman görülmektedir. 1900 m’den 2300m’ye kadar ladin (picea) ve sarıçam (pinus slyvestris) ormanları hakimdir. 2300 m’den sonra orman bodurlaşmaya başlamakta ve yerini yüksek dağ çayırlarına bırakmaktadır. İlkbahar, yaz ve sonbahar mevsimlerinde muhtelif renkli çiçekler açan bu çayırlara alp çiçekleri de denilmektedir. 4. NÜFUS VE İSTİHDAM Gümüşhane ilinde 2000 yılı sayımına göre; 6 ilçe, 12 belde ve 321 köy yerleşimi bulunmaktadır. Gümüşhane ili nüfusu, 1990 sayımında 168.845 olarak belirlenmiş, bu sayı 2000 yılında 186.953’e yükselmiştir. Nüfus yö37 nüyle Türkiye’de iller arasında 74. sıradadır. Nüfus artış hızı %10,18 düzeyindedir. Toplam nüfusun 77.570’i (%41,5) ilçe merkezinde, 109.386’sı (%58,5) ise köy ve beldelerde bulunmaktadır. Gümüşhane ilinde kırsal nüfusun 1990-2000 yılları arasında %0,89 oranında düşmüş, şehir nüfusu ise %31,48 oranında artmıştır. İl, Türkiye nüfus artış hızının gerisinde kalmaktadır. Bu durumun nedenlerinden biri, il dışına olan göçtür. İlin nufus artış hızındaki değişim şekil 2’de görülmektedir. Gümüşhane 1975-1985 döneminde iller arası göçlerde %74’e ulaşan göç verme oranı ile Türkiye’de göç veren iller arasında 4. sıradadır. Ancak son yıllarda büyük alanlarda artık iş ve istihdam olanaklarının sınırlılığı ve yaşamsal koşulların zorluğu, nüfusun kırsallara dönüşünü artırmıştır. Bu süreçte”köye geri dönme” zorunluluk halini almıştır. Şekil 2. Gümüşhane ilindeki Nüfus Artış Hızının Değişimi Gümüşhane’de nüfusun büyük bölümü düz alanlarda ya da eğimi az olan yerlerde toplanmaktadır. Merkez, Kelkit ve Şiran ilçeleri toplam nüfusun %73’ünü barındırmaktadır. Şiran, Kelkit ovaları ile Harşit vadisinde köylerin %55’i bulunmaktadır. Geri kalanı %35’i eteklerde ve %10’u da dağlık alanlarda kurulmuştur. İldeki işgücünün istihdamı ve çalışma alanlarına dağılımı çizelge 1’de verilmiştir. 38 izelge 1. g c n n ktisadi faaliyet kollar na g re da l m izelge Sekt r N fus % Tar m, avc l k, ormanc l k ve bal k l k 59.394 74,73 125 0,16 2.091 2,63 239 0,30 3.945 4,96 2.487 3,13 Di er 11.199 14,09 TO P L A M 79.480 100,00 Madencilik ve ta oca malat sanayi Elektrik,gaz,su n aat Toptan perakende ticaret, lokanta ve oteller Gümüşhane ili aktif nüfusunun büyük bir Gçoğunluğu %74,73’ü tarım izelge 2. e itli Ekonomik G stergelerle m hane li ve T rkiye ninkesiminde çalışmaktadır. Tarım sektöründe çalışanların %38,19’u erkek, 81 li indeki S ralamas (2000 Yl) %61,81’i kadındır. Tarımda çalışan kadın işgücünün oranı erkeklerden oll e say s 6 dukça fazla olmasına karşın, çoğu ücretsiz aile işçisi yapısındadır. Tarımsal K y say içinde s 321 istihdam kadın işgücü oranının yüksekliği temel nedeni, il için önemli Toplam olan kırdan kente göçtür ve özellikle erkek işgücünün geçici-mevsimlik n fus 186.953 74.istihdam alanı araması sonucu diğer kentlere gitmesi ile ortaya çıkmaktadır. Toplam ehir n fus 77.570kente göç teşkil Türkiye’de nüfus hareketlerinin büyük çoğunluğunu kırdan ehirle meGöç oranalan (%) 41,49 75.baetmektedir. illerin tamamı, sosyo-ekonomik bakımdan gelişmiş tıToplam bölgelerinde, göç veren illerin çoğu ise doğu, İç Anadolu ve Karadeniz k rsal n fus 109.386 bölgelerinde bulunmaktadır. Gümüşhane’den en fazla göç sanayileşmiş ilToplam alan (ha) Özellikle İstanbul, Bursa, Kocaeli, 657.500 lere doğru olmaktadır. Sakarya, Trabzon, Erzincan, Ankara, İzmir, Samsun ve Zonguldak gibi illerine büyük bir göç N fus yo unlu u km. 29 73. yaşanmıştır. Göçler, ekonomik sebepler yanında bölgedeki eğitim, sağlık, Toplam tar m alan (ha) 113.685 ulaşım gibi sosyal hizmetlerin yetersizliği gibi nedenlerle de artış gösterN fus artGümüşhane’de h z (%) 44.işmektedir. 1990 yılı sayım sonuçlarına10,18 göre; nüfus içinde siz olup iş arayanların sayısı 3.751 kişidir. Son yıllarda bu değer, 6.000 Ki i ba na tar m yap lan alan (ha) 0,61 -kişiyi aşmıştır. Son yıllarda lide yapılan çeşitli yatırımlar ve aletrnatif yönelimKi bu i ba na tah l retimkonusunda (kg) 397,73 ler, sayının azalacağı iyimser tahminler yaratmaktadır. - Ki5. i bTARIM a na gel ir($ ) 800 SEKTÖRÜ: EKONOMİ İÇİNDEKİ YERİ, MEVCUT Ortalama hanehalk b y kl (Ki 5,44 DURUMU, POTANSİYELİ VEi)GELİŞİM OLANAKLARI Tar mdaEkonomi al anlar n toplam istihdama oran (%) 5.1. Yapısı ve Tarım Sektörü 74,73 Merkez Kelkit K se K rt n irn Torul Toplam izelg Arazi S n fl I. S n II. S n III. S IV.S V. S n VI. S VII. S VIII. 22. Topla 4. 43. Okur-yazar oran (%) istihdam, eğitim, sanayi, tarım86,40 Çeşitli demoğrafik, ve mali göstergeler yardımıyla ilinksek Türkiye’deki iller açısından çizelge niversite/y okul bitirenlerin oran görünümü (%) 5,11 2’de ortaya 64.konulmuştur. Genel anlamda ilin en önemli istihdam alanı tarımdır, ancak bu. 15,76 Meslek okulla ma oran (%)payı ve kişi başına na karşınliseleri il ekonomisi içinde tarımın düşen tarımsal55üremalat sanayii i yeri say s 2 72.39 K rsal n fus ba na tar msal retim de eri (Milyon TL) leler izelg DS v Halk Koope Sulan 744 65. izelge 1. g c n n ktisadi faaliyet kollar na g re da l m izelge Sekt r N fus % tim değeri düşüktür ve Türkiye’de sadece 8 ilden daha iyi konumdadır. Tar m, avc l k, ormanc l k ve bal k l k 59.394 74,73İlin imalat sanayi potansiyeli olarak değerlendirilen işyeri sayısı çok düşük düMadencilik ve ta oca 125 0,16 zeydedir. malat sanayi ili ekonomisi içinde tarım sektörü %28,4 2.091 2,63saGümüşhane oranında iken, nayii %4, ticaret %11,9, ulaştırma ve haberleştirme %34 Elektrik,gaz,su 239oranında pay 0,30almaktadır (Çizelge 3) . İlde geçim kaynağı bitkisel ve hayvansal üretimdir. n aat 3.945 4,96 Çiftçilik ve hayvancılığın tarım içindeki payı %25,8’dir. Ancak yıllar itibariyle Toptan tarımsal perakendealanlarda ticaret, tarımda lokanta ve oteller 2.487 nedeniyle3,13 işlenen izlenilen genel politikalar azalmalar olmuş, üretim düşmüştür. Bu durum il ekonomisinde sektörün etkinliDi er 11.199 14,09 ğini azaltmıştır. Genel ekonomik koşullarda yaşanan sorunlar, tarıma elveTO arazilerin PLAM rişli terk edilmesini ve kırsaldan kente göçü79.480 artırmıştır. 100,00 izelge 2. e itli Ekonomik G stergelerle G m hane li ve T rkiye nin 81 li indeki S ralamas (2000 Yl) l e say s 6 - K y say s 321 - 186.953 74. 77.570 - ehirle me oran (%) 41,49 75. Toplam k rsal n fus 109.386 - Toplam alan (ha) 657.500 - 29 73. Toplam n fus Toplam ehir n fus N fus yo unlu u km. Toplam tar m alan (ha) N fus art 113.685 h z (%) Ki i ba na tar m yap lan alan (ha) Ki i ba na tah l retim (kg) Ki i ba na gelir($ ) Ortalama hanehalk b y kl Merkez Kelkit K se K rt n irn Torul Toplam izelg Arazi S n fl I. S n II. S n III. S IV.S 10,18 44. 0,61 - 397,73 - 800 (Ki i) leler V. S n VI. S VII. S VIII. 5,44 22. Tar mda al anlar n toplam istihdama oran (%) 74,73 4. Okur-yazar oran (%) 86,40 43. izelg 5,11 64. DS 15,76 55. Halk 2 72. Koope 744 65. 0,30 74. niversite/y ksek okul bitirenlerin oran (%) Meslek liseleri okulla ma oran (%) malat sanayii i yeri say s K rsal n fus ba na tar msal retim de eri (Milyon TL) 40 Tar msal retim de erinin T rkiye i indeki pay (%) Topla Sulan Topla izelg niversite/y ksek okul bitirenlerin oran (%) 5,11 64. DS 15,76 55. Halk 2 72. Koope K rsal n fus ba na tar msal retim de eri (Milyon TL) 744 65. Tar msal retim de erinin T rkiye i indeki pay (%) 0,30 74. GSY H daki pay (%) 0,14 73. 61 50. 128 67. Meslek liseleri okulla ma oran (%) malat sanayii i yeri say s Sula K rsal alanda n fus ba na d en tar msal kredi mik. (Milyon TL) Ki i ba na banka mevduat (Milyon TL) Topla izelg Arazi Sulana Sulan izelge 3. G m hane li Ekonomisinde Gayrisafi Has lan n Sekt rlere G re Da l m (3) Topla Sekt rler izelg Tar m Paylar (%) Paylar (%) 28,4 Arazi 25,8 Tarla B Ormanc l k 2,4 Baklag Bal k l k 0,2 End str ift ilik ve Hayvanc l k Sanayii 4,0 Sebzec Madencilik 1,9 Meyvec malat Sanayii 1,0 Yem Bi Elektrik, Ya , Su 1,1 Nadas n aat 3,6 len Ticaret 11,9 Topla Ula t rma ve Haberle me 34,0 A- le Mali Kurulu lar 1,9 Konut Sahipli i 6,5 Serbest Meslek ve Hizmetler 0,5 Devlet Hizmetleri 9,2 TO P L A M 100,0 Gümüşhane GSYİH 1991-2000 arasında izelge 4. G m ilinin hanetoplam li Tar m Sekt r GSY H yılları ve Geli me H zmutlak artarken, tarımKar sektöründede la t rmas aynı şekilde GSYİH mutlak olarak artmıştır. Özellikle son yıllarda (1997 yılından sonra) göçlerde görülen azalma bunun Yllar Sekt rler ve 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Tar m 41 GSY H inde Tar m n Pay (%) 31,0 29,6 25,8 27,5 29,1 28,0 28,4 32,7 35,4 33,2 izelg Arazi Byk (Da) Arazis Olma n aat 3,6 lenm Ticaret 11,9 Topla Ula t rma ve Haberle me 34,0 nedenidir. İl ekonomisi içinde tarım sektörü payının gelişimi ve büyüme hıKurulu largörülmektedir. Gümüşhane 1,9 zıMali çizelge 4’de ilinde GSYİH değeri içinde tarımın payı incelenen dönemde %25,8-35,4 arasında değişirken, bu yıllarda Konut Sahipli i 6,5 sektörün büyüme hızı 1992 ve 1993 yıllarında negatif değere sahipken, diSerbest Meslek ve Hizmetler 0,5 İldeki bütün sektörlerdeki büyüme hığer yıllarda pozitif bir süreç izlemiştir. zıDevlet ortalaması, 1999 yılı dışında tarım 9,2 sektörünün üzerinde gerçekleşmiştir. Hizmetleri Diğer yandan ilde tarım sektöründeki 100,0 büyüme hızı dalgalanması, diğer sekTO P L A M törlerden daha fazla gerçekleşmiştir. A- le izelg Arazi Byk (Da) izelge 4. G m hane li Tar m Sekt r GSY H ve Geli me H z Kar la t rmas Sekt rler ve Tar m Yllar 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 GSY H inde Tar m n Pay (%) 31,0 29,6 25,8 27,5 29,1 28,0 28,4 32,7 35,4 33,2 Arazis Olma 10 ift ilik ve Hayvanc l k 28,4 26,8 23,2 24,6 26,2 25,3 25,8 30,0 32,7 30,3 Ormanc l k 2,5 2,8 2,6 2,9 2,7 2,6 2,4 2,4 2,4 2,5 50 Bal k l k 0,1 - - - 0,1 0,1 0,2 0,3 0,3 0,4 100- Geli me H z (%) 20 200- T m Sekt rler -0,9 Tar m Sekt r 1,7 0,4 -1,2 0,6 6,7 1,9 11 0,4 6,8 500- -1,5 -12,7 5,4 6,2 2,7 3,5 27,7 8,7 0,2 100 3 5.2. Tarımsal Arazi Kullanımı ve İşletmelerin yapısı Topl 5.2.1. Arazilerin niteliklerine göre dağılımı İlin toplam yüzölçümü 657.500 ha olup, bunun 113.685 ha‘ı tarım arazisi, 216.915 ha’ı çayır mera arazisi, 164.655 ha’ı orman-fundalık arazi ve 162.245 ha’ı diğer arazilerden (tarım dışı arazi) oluşmaktadır. izelge 5. l ve l elere G re Arazi Da l m % leler 74,73 Yzl m (ha) 0,16 2,63 0,30 4,96 3,13 14,09 Tar m Alan izel Ormanl k Fundal k ay r-Mera Tar m Alan rn Miktar Oran (ha) (%) Miktar Oran (ha) (%) Miktar Oran (ha) (%) Miktar Oran (ha) (%) Tarl D Merkez 179.900 11.757 10,3 42.133 25,6 70.000 32,3 56.010 34,5 Kelkit 151.500 41.077 36,1 19.835 12,0 79.915 36,8 10.673 6,6 K se 41.000 22.262 19,6 7.000 4,3 7.000 3,2 4.738 2,9 4,6 40.126 24,4 15.000 6,9 20.588 12,7 25.960 22,8 29.861 18,1 20.000 9,2 23.379 14,4 42 K rt n 81.000 irn 99.200 5.286 Tah l Bakla End s Yumr Sebz Yapr (ha) 2,63 0,30 4,96 3,13 14,09 100,00 iye nin 74. - 75. % 4,73 0,16 73. 2,63 0,30 44. 4,96 3,13 4,09 0,00 22. e nin4. 43. 6-4. 5-5. 74. 72. 75. 65. - 7-4. 73. 73. 50. 44. 6-7. - (%) (ha) (%) (ha) (%) (ha) (%) Merkez 179.900 11.757 10,3 42.133 25,6 70.000 32,3 56.010 34,5 Kelkit 151.500 41.077 36,1 19.835 12,0 79.915 36,8 10.673 6,6 K se 41.000 22.262 19,6 7.000 4,3 7.000 3,2 4.738 2,9 K rt n 81.000 4,6 40.126 24,4 15.000 6,9 20.588 12,7 25.960 22,8 29.861 18,1 20.000 9,2 23.379 14,4 25.700 15,6 25.000 11,5 46.857 28,9 irn 99.200 Torul 104.900 Toplam 657.500 5.286 7.343 6,5 113.685 100,0 164.655 100,0 216.915 100,0 162.245 100,0 Gümüşhane engebeli alanlardan İldeBunun iklim izelge 6. G çoğunlukla m hane linde Arazdağlık i S n fl ar ve Tar oluşmuştur. m Arazilerinin topoğrafyası ve i ana madde ndeki Yeri farklılıkları, büyük toprak gruplarını oluşturmuştur. Bu yapı ilde kültür bitkilerinin yetişmesini ve tarımsal kullanımı sınırlayan Toplam m erozyon, sığlık, taşlık, kayalık ve deranaj bozukluğu yaratan sorunları Tar ortaya A r a z i Miktar Oran Tar m Miktar Arazi Arazisi çıkarmaktadır. İlde tarıma elverişli arazi alanlarının oranı düşük (%17,3), din flaralanlarının (ha)(tarım dışı (%)arazi) Ara zileriise yüksektir (ha) (%24,7). indekiGümüşhaindeki ğer Sarazi oranı izelge 5. l v e l e l e r e G r e Arazi Da l m Oran ne’de çayır mera alanlarının oranı yüksek(%33), Türkiye genelinde iseOran mera (%) alanlarının alanlarının oranı eşit olup %26 İl tale ler Y z oranı l m ile orman Tar m Alan Ormanl k birbirine ay r-Mera Tar dır. m (%) rım Iarazileri (291.700 Fundalha) k ve Harşit havzası D(365.800 Alan ha) . S n f (ha)bakımından 6.648 Kelkit 1,01 olarak ikiye bölünmüştür. Kelkit havzası il tarım alanlarının %78,5’ini oluşturMiktar Oran Miktar Oran 9,84 Miktar Oran II. S n f 31.802 4,84 Miktar I.-IVOran 64.670 56,89 duğundan, tarımsal üretimin kalbi konumundadır. Harşit havzası tarımsal (ha) (%) (ha) (%) (ha) (%) (ha) (%) . S n f özellikle 29.408çayır ve 4,47 alanIII yanında mera alanı olarak önem taşımaktadır. Merkez 179.900 11.757 10,3 42.133 25,6 70.000 32,3 56.010 34,5 I V.Snf 180.577 27,46 Gümüşhane’de I-IV. sınıf tarım arazileri 64.670 ha olup, genelde tarımKelkit 151.500 41.077 üzerinde 36,1 19.835 12,0 79.915 36,8 10.673 6,6 sal V. faaliyetler bu araziler Snf - yapılmaktadır. 49.015 ha olan V-VIII. sıKnıf searazilerde 41.000 22.262 tarım 19,6 yapıldığı 7.000 görülmektedir 4,3 7.000 3,2 4.738 2,9 de işlemeli (Çizelge 6). Ancak, VI. S n f 72.557 11,04 V.-VIII 49.015 7,45 43,11 bu araziler işlemeli tarıma uygun değildir. Kullanma kabiliyet toprakların K rt n 81.000 5.286 4,6 40.126 24,4 15.000 6,9 20.588 12,7 sıVII.8Sadet n f olup, 182.050 27,69olmayan alanlar I. Sınıf’dan VIII. sınıfa doğnıfları tarıma uygun irn giderek99.200 25.960Toplam 22,8 alan 29.861içinde 18,1işlenen 20.000 tarım 9,2 alanlarının 23.379 14,4 ru artmaktadır. oranı VIII. S n f 154.458 23,49 To rul 104.900 6,5%56,89’u 25.700 I.V. 15,6sınıf 25.000 11,5 46.857 28,9I-IV. %17,29’dur. İşlenen7.343 alanların arasındadır. Bu arada Toplam 657.500 100,00 113.685 Sınıf arası arazilerin %26,03’ü bu 216.915 oran IV.-VIII. Sınıf arazilerde Toplam 657.500 113.685 100,0 işlenirken, 164.655 100,0 100,0 162.245 100,0 %11,98’dir. izelge 7. G m hane li Tar m Arazilerinin Sulama Durumu (ha) izelge 6. G m hane linde Arazi S n flar ve Tar m Arazilerinin Bunun indekSulamas i Yeri DS ve KHGM 17.681 Halk Sulamas Ara zi MiktarSulamas Oran Kooperatiflerin S n flar (ha) (%) Sulanamayan Tar m Arazileri Miktar (ha) Toplam Arazi indeki Oran (%) Toplam Sulanabilir Arazi I. S n f 6.648 1,01 izelge 8. lde Sulanan Alanlar n l elere G re Da l m (ha) II. S n f 31.802 4,84 I.-IV 64.670 9,84 le l e r III. S n f 29.408 4,47 Kelk27,46 it K se AraSzi Niteli180.577 i IV. nf Arazi - 14.707 -5.012 V.Sulanabilir Snf Tar m 9.457 Arazis274 i indeki 37.258 Oran (%) 64.670 56,89 iran Merkez K rt n Torul Toplam 3.575 2.809 Sulanmayan Arazi 26.370 17.250 8.948 VI. Snf 72.557 11,04 V.-VI22.385 II 49.015 2.049 1.954 30.106 43 3.237 83.579 7,455.389 43,11 Tah l Bakl End s Yumr Sebz Yapr Bakl Meyv So a Kk Meyv Yum eki izelg Ta rSert nle z Tarla TO P Tah lla Baklaiz gi End str Yumru Tarl Bitki Sebze Yapra Baklag Bu Meyves Arp So ans K k av S Yula Meyve Yumu Ms ekird Mah Ta e Noh Sert K Fas z ms .Pa TO P L Pata izel iz Tarla 73. 44. - 22. 4. 43. 64. 55. 72. 65. 74. 73. 50. 67. ere lar %) 25,8 2,4 0,2 1,9 1,0 1,1 I. S n f 6.648 1,01 II. S n f 31.802 4,84 III. S n f 29.408 4,47 IV. S n f 180.577 27,46 V. S n f - - VI. S n f 72.557 11,04 VII. S n f 182.050 27,69 VIII. S n f 154.458 23,49 Toplam 657.500 100,00 I.-IV 64.670 9,84 56,89 z ms TO P L izel V.-VIII 49.015 7,45 43,11 Tarla Bitkileri 113.685 İlde I.7. Sınıf düz veya Sulama düze yakın (%0-2)’dır. I. Sıizelge G marazilerde hane li topografya Tar m Arazilerinin Durumu (ha) nıf arazilerin kapladığı alan 6.648 ha olup, il yüzölçümünün %1,01’ini oluşDS ve KHGM Sulamas turmaktadır. I. Sınıf arazilerin %87’sini alüvyal topraklar, %13’ünü17.681 kolüvyal topraklar oluşturmaktadır. Bu arazilerin %74’ünde sulu tarım yapılmaktadır. Halk Sulamas 9.457 Kooperatiflerin Sulamas 274 Toplam miktarı 31.802 ha olan II. Sınıf araziler, il yüzölçümünün %4,84’ünü teşkil etmektedir. Bu arazilerin %57’sini alüvyal 37.258 topraklar, Sulanamayan %20’sini kolüvyal topraklar, %6,6’sını kahverengi orman toprakları, %0,5’ini Toplam Sulanabilir kireçsiz kahverengi Arazi orman toprakları ve %15,8’ini kahverengi 64.670 topraklar oluşturmaktadır. Bu arazilerin 5566,5 ha’ında kuru tarım, 15.052 ha’ında su8. lde SulananII.Alanlar n l elere G re hektarı Da l mçayır-meradır. (ha) luizelge tarım yapılmaktadır. sınıf arazilerin 10.836 Ortalama eğimi ise %1-6 arasındadır. leler 29.408 hase olup, iran il yüzölçümünün teşkil etAraIII. zi Nsınıf iteli iaraziler K elkit K Merkez K rt%4,47’sini n Torul Toplam mektedir. Bu arazinin toprak gruplarına göre dağılımı ise %2 alüvyal toprakSulanabilir Arazi 14.707 5.012 3.575 2.809 2.049 1.954 30.106 lar, %7,6 kolüvyal topraklar, %12,2 kahverengi orman toprakları, %2,3 kiSulanmayan Arazi orman 26.370toprağı, 17.250%75,6 22.385kahverengi 8.948 3.237 reçsiz kahverengi toprak,5.389 %0,3 83.579 kestane rengi topraklar Bu alanların durumları ise113.685 şöyledir; 7.343 11.757 5.286 25.960 kullanım (ha) oluşturmaktadır. 41.077 22.262 Toplam 9.700 ha kuru tarım, 6.703 ha sulu tarım, 13.005 ha çayır-meradır. izelge 9. lde Tar msal Arazilerin Kullan m (ha) IV. sınıf araziler ilin 180.577 ha alanı ile toplam yüzölçümün %27,46‘sını kaplamaktadır. IV. sınıf arazilerin toprak gruplarına leler göre dağılımı ise şöyledir: %75,6 kahverengi topraklar, %1,4 kireçsiz kahverengi topraklar, %23 Arazi Kullan m Kelkit K se iran Merkez K rt n Torul Toplam kireçsiz kahverengi orman toprakları. Bu alanların kullanım durumları ise Tarla Bitki19.890 leri 15.100 8.024 762 9.937 3.050 3.915 ha’da 44.076 şöyledir: ha’da kuru tarım, ha’da 4.050 sulu tarım, 151.695 çayır-mera, 8.230 ha’da orman-fundalık alanlar. Baklagiller 1.250 300 420 300 20 110 2.400 Endİlde striV. Bitkileri 852 VI. Sınıf 35 arazi 353 miktarı-72.557-ha alandır - 1.240 sınıf arazi yoktur. ve ilin %11,04’ünü kaplar ve toprak gruplarına göre dağılımı ise %8,5 kahverengi 276 642 54 122 27 2 161 Sebzecilik Alan orman toprakları, %1,8 kireçsiz kahverengi orman toprakları, % 16 kahveMeyvecilik Alan % 0,07295 7 365 topraklar, 108 492 137 1.404 rengi topraklar, kireçsiz kahverengi %1,1 kestane rengi topraklar % 0,1 kolivyal topraklar, podzolik % 71,716.899 yüksek Yem Bitkileri 7.300 1.630% 0,1 1.714 4.650topraklar, 355 1.250 dağ-çayır toprakları şeklindedir. Bu toprakların kullanım 25.783 Nadas 9.294 4.872 7.147 727 416durumları: 1.655 24.111 ha’ında kuru tarım yapılmaktadır. Bu toprakların 32.709 ha’ında çayır-mera, lenmeyen Alanorman-fundalık 6.825 7.392 5.997 1.800 899 - 22.913 14.065 ha’ında alan mevcuttur. Toplam 41.077 22.262 25.960 11.757 5.286 7.343 113.685 44 B- Arazi Miktar (da) A- letme Say s Bu day Arpa avdar Yulaf Msr Mahlut Nohut Fasulye .Panca Patates izel Meyvele Armut Elma Erik Kay s Zerdali Kiraz Vi ne Ceviz F nd k Dut izel izelg % 74,73 0,16 2,63 0,30 4,96 3,13 14,09 00,00 ye nin 74. 75. 73. 44. - 22. 4. leler Yzl m (ha) Tar m Alan Ormanl k Fundal k ay r-Mera D Tar m Alan Miktar Oran Miktar Oran Miktar Oran Miktar Oran VII. sınıf arazi miktarı, 182.050 ha alanı ile ilin %27,69‘luk kısmını kap(ha) (%) (ha) (%) (ha) (%) (ha) (%) lar. Bu alanların toprak gruplarının dağılımı ise %27,5 kahverengi orman Merkez 11.757 kahverengi 10,3 42.133orman 25,6 toprakları, 70.000 32,3 56.010 34,5 toprakları,179.900 %25,3 kireçsiz %32,5 kahverengi topraklar, %4,7 kireçsiz kahverengi topraklar, %0,9 podzolik topraklar, Kelkit 151.500 41.077 36,1 19.835 12,0 79.915 36,8 10.673 6,6 %8,75 kestane rengi topraklar şeklindedir. VII. sınıf toprak alanlarının; K23.233 se 41.000 kuru 22.262 7.000 4,3 7.000 3,2 4.7388.669 2,9 ha ha’ında tarım 19,6 yapılmaktadır. VII’inci sınıf arazilerde Kçayır-mera, rt n 81.000 4,6 40.126arazisi 24,4 mevcuttur. 15.000 6,9 20.588 12,7 150.1485.286 ha orman-funda, irn VIII. Sınıf 99.200 25.960 154.458 22,8 29.861 20.000 9,2 23.379oluşturur. 14,4 arazi miktarı ha ile 18,1 il topraklarının %23,5’ini Bu alanın %10 yerleşim alanı, % 15 dere yatakları, % 75’ i ise kayalıktır. Torul 104.900 7.343 6,5 25.700 15,6 25.000 11,5 46.857 28,9 İlin orman alanları, hektarı 100,0 koru ve 29.636 hektarı baltalık Toplam 657.500 113.685135.019 100,0 164.655 216.915 100,0 162.245 100,0 olmak üzere toplam 164.443 ha’dır. İl genel alanının %25’i ormanlıktır. Yerleşim alanları ha, çıplak kayalık haBunun ve deizelge 6. ilin G m15.458,8 hane linde Arazi S n flaveya r ve moloz Tar m 115.843,5 Arazilerinin re yatakları 23.168 ha olup, bu alanların toplamı 154.458 ha’dır. indeki Yeri sınıf arazi üzerinde İlin çayır ve mera alanlarının tamamına yakını IV. Toplam Tar m bulunmaktadır. (151.695 ha.). VII. sınıf arazi üzerinde 32.709 III. Arazi Miktar Oran Tar m Miktar Arazi ha,Ar azisınıf si arazi üzerinde 24.835 ha, V. sınıf arazi üzerinde 4.719 ha ve I. sınıf arazi Arazileri (ha) indeki indeki S n flar (ha) (%) üzerinde 3.150 ha mera alanı bulunmaktadır. İlin çayır mera alanlarının Oran Oran 25.327 ha’ı derin, 23.485 ha’ı orta derin, 318.632 ha’ı sığ,(%) 840.472 ha’ı (%)çok sığ topraklardan oluşmaktadır. 6.648 1,01 I. S n f Gümüşhane yüzölçümünün %25’ini orman ve fundalık alanlar oluştur64.670 9,84 56,89 31.802 4,84 I.-IV II. S n f maktadır. Koru ormanların çoğunu Sarı Çam oluşturmakla beraber Göknar, 4,47 III. Sve n fKayın29.408 Ladin ağaçları bulunmaktadır. Baltalık ormanlarında ise meşe, kızılağaç, karaağaç, kavak, 27,46 ve ardıç ağaçları bulunmaktadır. İlin orman alan180.577 IV. Snf larının %66,5’lik kısmı kuzeyde, %33,5’lik kısmı güneydedir. V. Snf Gümüşhane ili tarım arazilerinin (113.685 ha.) 64.670 ha’ı sulanabileVI. S n f 72.557 11,04 V.-VIII 49.015 7,45 43,11 cek alandır (Çizelge 7). Sulanan alan ise 27.412 ha olup, sulanan arazinin VII. S n f 182.050 27,69 sulanabilecek tarım arazisine oranı %42’dir. Sulanan arazilerin %64,5’i DSİ veVIKHGM tarafından (devlet sulaması) sulanmakta, %34,5’lik kısım halk ta23,49 II. S n f 154.458 rafından sulanmakta ve %1’lik kısım ise kooperatifler tarafından yapılmak113.685 657.500 100,00 Toplam tadır. 43. izelge 7. G m hane li Tar m Arazilerinin Sulama Durumu (ha) 64. DS 55. Halk Sulamas 72. Kooperatiflerin Sulamas 65. r nl ve KHGM Sulamas Tarla Tah ll Baklag End st Yumru Sebze Yapra Baklag Meyve So an Kk S Meyve Yumu ekird Ta Sert z ms TO P L ize Tarla Bitkiler Bu da Arpa 17.681 avda 9.457 Yulaf 274 Msr Sulanamayan 37.258 Mahlut Toplam Sulanabilir Arazi 64.670 Nohut Fasuly 74. izelge 8. lde Sulanan Alanlar n l elere G re Da l m (ha) 73. leler Arazi Niteli i Kelkit K se 45 iran Merkez K rt n Torul Toplam .Panc Patate 43 4. 64.55.72. 22. 654. . 43. 74. 64. 73. 55. 70 2. . 5 67. 65. lere 74. yla7r3. %) 50. 25,8 67. 2,4 lere 0,2 izelge 7. G m hane li Tar m Arazilerinin Sulama Durumu (ha) V. S n f DS ve KHGM Sulamas 72.557 11,04 V.-VIII 49.015 7,45 17.681 43,11 VI. S n f Halk Sulamas 9.457 VISulanabilir I. S n f 182.050 27,69 ilçesinde fazladır (Çizelge 8). Bu bakımdan alanlar, ilin Kelkit Kooperatiflerin Sulamas 274 ilçede diğer ilçelere göre farklı VIII. S n f 154.458 23,49bitki çeşitleri yetişirimle olanağı ve potansiyeli bulunmaktadır. Ancak il genelinde yıllık yağış toplamının azlığı ve mevSulanamayan 37.258 Toplamgöre dağılışındaki 657.500 100,00 113.685 simlere dengesizlik nedeniyle, ilde kuru tarım sistemi haToplam Sulanabilir Arazi 64.670 kimdir. izelge 7. G m hane li Tar m Arazilerinin Sulama Durumu (ha) izelge 8. lde Sulanan Alanlar n l elere G re Da l m (ha) DS ve KHGM Sulamas 17.681 leler Halk Sulamas 9.457 iran Merkez K rt n Torul Toplam Arazi Niteli i Kelkit K se Kooperatiflerin Sulamas 274 Sulanabilir Arazi 14.707 5.012 3.575 2.809 2.049 1.954 30.106 37.258 Sulanamayan Sulanmayan Arazi 26.370 17.250 22.385 8.948 3.237 5.389 83.579 Toplam Sulanabilir Arazi 64.670 Toplam (ha) 41.077 22.262 25.960 11.757 5.286 7.343 113.685 izelge 8. lde Sulanan Alanlar n l elere G re Da l m (ha) Gümüşhane ili bitkisel üretimi tahıllar izelge 9. lde Tar msal Arazilerin Kullanüzerinde m (ha) yoğunlaşmış olup, tahıl leler Gümüşhane’de toplam yetiştirmede nadas+tahıl sistemi uygulanmaktadır le le%39,2’sinde r 113.685 hububat tarıK rt n Toru l Toplam iran bunun Merkez elkit mevcut K se olup, Arazi Nithektar eli i tarım Karazisi Kullan m Kelkit 9’da K se Merkezkullanım K rt n durumuna Torul Toplam mıArazi yapılmaktadır. Çizelge tarım iran arazilerinin göre Sulanabilir Arazi 14.707 5.012 3.575 2.809 2.049 1.954 30.106 dağılımları Burada8.024 dikkat 9.937 çeken bir konu,3.050 kullanılmayan tarım Tarla Bitkilerverilmiştir. i 15.100 4.050 3.915 44.076 Sulanmayanoranının Arazi 26.370 22.385 8.948 3.237 5.389 83.579 arazilerinin %20,15 17.250 gibi yüksek bir rakamda bulunmasıdır. Nadas 1.250 300 16,64 420 düzeyindedir. 300 20 110 2.400 Baklagiller oranı da yüksek arazilerinin Toplam (ha) 41.077 olup, 22.262% 25.960 11.757 5.286 7.343 113.685 End stri Bitkileri 852 35 353 - 1.240 izelge 9.Alan lde Tar msal161 Arazilerin 27m (ha) 122 2 Kullan Sebzecilik ylar %)1,9 Meyvecilik Alan 1,0 Yem Bitkileri Arazi Kullan m Nadas Tarla Bitkileri 1,1 25,8 2,4 lenmeyen Alan Baklagiller 0,2 Toplam End stri Bitkileri Mahlut Nohut Bu da Fasuly Arpa .Panc avdar Patates Yulaf Msr izel Mahlut Nohut Meyvel Fasuly .Panc Patate Armut izel Elma Erik Meyvel Kay s Zerdali 276 642 492 137 1.404 Kiraz K7.300 elkit K1.630 se 1.714 4.650 K rt355 1.250 16.899 iran Merkez n To rul Toplam ne Vi Armut 9.294 15.100 4.872 8.024 7.147 9.937 727 4.050 Ceviz Elma 6.825 1.250 7.392 300 5.997 420 1.800 300 295 7 365 108 le ler 416 1.655 24.111 3.050 3.915 44.076 2.400 110- 22.913 FErik nd k 41.077 852 22.262 35 25.960 353 11.757- 5.286- 7.343- 113.685 1.240 Dut Kay s 899 20 161 B- Arazi 2Miktar 27 (da) 122 1,9 Meyvecilik Alan 295 1,0 Yem Bitkileri 7.300 1.630 1.714 4.650 355 1.250 16.899 ve izelge 10. G m hane linde Tar msal letmeler, letme B y kl Nadas 9.294 4.872 7.147 727 416 1.655 24.111 Sahiplik Bi imi lenmeyen Alan 6.825 7.392 5.997 1.800 899 - 22.913 Arazi Yaln z Kendi Ba kas ndan Arazi Arazi letme Toplam 5.286 113.685 B y kl Say s 41.077 (da)22.262 25.960 Arazisi11.757 ni Tutup7.343 Ba kas na (Da) leyenler Arazi Vermeyenler A- letme Say s B- Arazi Miktar (da) 7 A 2000 avdar Tarla Yulaf Bitkileri Msr 54 Alan s Sebzecilik Aletme Say 1,1 izel Arpa 365 108 B Arazisi 46Olmayan izelge 10. G m 277 hane linde- Tar msal- letmeler, Sahiplik Bi imi 0-5 2.540 6.249 2.540 6.249 54 276 642 492 137 1.404 A B letme-B y kl ve - - Zerdali izel Kiraz Vi ne Ceviz Sebz F nd k Laha Dut Fasu Kaba izel H ya Dom Bibe Sebz Türkiye’de tarla bitkileri içerisinde en fazla (%74,8) hububat tarımı yapılmaktadır. Gümüşhane il genelinde 44.076 ha alanda hububat ekilmektedir. Gümüşhane’de hububat üretimi içinde ekim alanı en fazla olan buğdaydır, buğdayı arpa izlemektedir. Alt bölgeler bazında karşılaştırma yapıldığında, güneyde buğday ekim alanları daha fazla paya sahiptir. Türkiye genelinde endüstri bitkilerinin tarla bitkileri içerisindeki payı ekilen alan olarak %7,6’dır. Gümüşhane İli genelinde tarla bitkileri ekiliş alanı içerisinde endüstri bitkilerinin payı ise %3,4’dür. Alt bölgeler bazında karşılaştırma yapıldığında endüstri bitkilerinden şeker pancarı ekiminin güneyde olduğu görülmektedir. Patates ekim alanlarında ise güney %53,5 ile yine ilk sırayı almaktadır. Hayvansal üretimin gelişmiş olduğu ülkelerde yem bitkileri tarımı, ekili alanların %25-30’unu oluştururken, bu oran ülkemizde ancak %3,25 dolayındadır. Bu durum yem bitkileri yetiştiriciliğinin yetersizliğinin açık bir göstergesidir. Gümüşhane’de yem bitkilerinin tarım alanı içindeki payı %14,16’dır. Yem bitkileri ekiliş alanları itibariyle alt bölgeler bazında karşılaştırma yapıldığında, fiğ ve yonca üretim alanlarının çoğunluğunun güneyde yoğunlaştığı görülmektedir. Korunga üretimi her iki bölgede de yakın oranlarda yapımakta olup, kuzeyde silajlık mısır üretimi yapılmamaktadır. Bu durum hayvancılığın güneyde geliştirilme şansının daha fazla olduğunu göstermektedir. Türkiye genelinde meyve üretimi yapılan alanlar, tarım alanlarının %5‘ini oluşturmaktadır. Gümüşhane’de ise bu oran %1,27’dir. İlde genel olarak vişne, elma, armut, dut üretimi yapılmaktadır. Son yıllarda ceviz üretimi de yaygınlaşmaya başlamıştır. İlde vişne, elma ve ceviz yetiştiriciliğinin geliştirilmesi için uygun potansiyel vardır. Türkiye genelinde tarım alanlarının %3’ün de sebze üretimi yapılırken, Gümüşhane’de sebze tarımı yapılan alan %0,16’dır. Sebze tarımının gelişmesini engelleyen en büyük faktör iklim kısıtıdır. Ancak, mikroklima özelliği gösteren alanlarda sebze yetiştiriciliği yoğunlaşmıştır. Sebze üretimi daha çok öz tüketime yönelik yapılmaktadır. 5.2.2. Tarım İşletmelerinin yapısı ve mülkiyet şekilleri İlde 20.368 adet tarım işletmesi mevcuttur. Bu işletmelerin tamamı aile işletmesidir. Tarım işletmeleri genellikle bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yapmaktadır. Bu işletmelerin oranı %87,36’dır. İlde işletmelerin %7,67’si yalnızca bitkisel üretim yaparken, %4,97’si ise yalnızca hayvansal üretim yaparak faaliyetlerini devam ettirmektedirler (Çizelge10). 47 A- letme Say s B- Arazi Miktar (da) ize izelge 10. G m hane linde Tar msal Sahiplik Bi imi Arazi B y kl (Da) letme Say s Arazi (da) letmeler, ve Sebz Yaln z Kendi Arazisini leyenler A letme B y kl Ba kas ndan Arazi Tutup Ba kas na Arazi Vermeyenler B A B 277 - - - - - 0-5 2.540 6.249 2.540 6.249 - - 5-9 2.358 14.313 2.358 14.313 - - 10-19 4.538 62.135 4.520 61.847 18 288 30,3 20-49 6.096 175.798 5.942 171.264 154 4.534 2,5 50-99 2.974 202.407 2.929 199.257 45 3.150 0,4 100-199 1.278 154.184 1.278 159.184 - - 307 72.103 - - 33,2 200-499 307 72.103 6,8 500-999 - - - - - 0,2 1000-+ - - - - - 684.217 217 7.972 Toplam 20.368 692.189 19.874 Çizelgeden görüleceği gibi 19.874 adet işletme yalnız kendi arazilerini işlemektedir. Bu şekilde işlenen arazi 684.217 da’dır. 217 adet işletme ise başkasına ait 7.972 da’lık arazi üzerinde faaliyette bulunmaktadır. Türkiye genelinde olduğu gibi Gümüşhane ilindeki tarım işletmeleri, hızlı nüfus artışı ve artan nüfusun tarım dışı sektörde istihdam edilmesi zorunluluğuna karşılık, bu sektörlerde iş gücü talebinin nüfus artışına uygun düzeyde artırılamaması, tarımın gelişim hızının nüfus artışını karşılamada yetersiz kalması ve miras yoluyla arazilerin bölünmesi gibi nedenlerle giderek küçülmüştür. 5.3. Tarımsal Üretim Yapısı Gümüşhane bitkisel üretiminde, üretim değeri açısından tahıllar ilk sırayı almakta (%73,5), bunu yumru bitkileri (%36,7) ve baklagiller (%22,4) izlemektedir (Çizelge 11). Yemeklik dane baklagillerde kuru fasulye ön plana çıkmaktadır. Endüstri bitkileri içerisinde şeker pancarı önemlidir ve tarımsal üretim değeri toplamının %7,1’ini oluşturmaktadır. 48 Fasu Kab H ya Arazisi Olmayan 2000 Lah İlde tarımsal üretim değeri içinde sebzeler %7,7 ve meyveler %18,8 ora- Dom Bibe Topl Ekim nında pay almaktadırlar. Sebzeler içerisinde yaprağı yenenler ilk sırada yer alırken, meyveler içerisinde yumuşak çekirdekliler önde bulunmaktadır. izelge 11. G m hane’de Bitkisel retim Miktar ve retim De eri (2000) m an Oran (%) 34,5 6,6 2,9 12,7 14,4 28,9 00,0 Bunun r nler retim Miktar (Ton) Oran (%) izel retim De eri Oran (Milyon TL) (%) Hayv Tarla r nleri 156.085 88,4 14.164.296 73,5 74.359 42,1 4.309.428 22,4 2.134 1,2 1.420.993 7,4 End stri Bitkileri 38.126 21,6 1.361.391 7,1 Yumru Bitkiler 41.466 23,5 7.072.484 36,7 Sebzeler 8.072 4,6 1.476.412 7,7 Yapra 4.649 2,6 758.895 3,9 Baklagil Sebzeleri 768 0,4 324.325 1,7 Meyvesi Yenenler 2.607 1,5 379.035 2,0 48 0,0 14.157 0,1 12.483 7,1 3.617.750 18,8 Koyu Tah llar K lke Baklagiller S r At Tavu Hindi Yenenler Ar K So ans ve K k Sebzeler Hayv Mikta St Et ar m razisi indeki ran (%) Meyveler Deri Yumu ak ekirdekliler 8.620 4,9 2.106.260 10,9 Yapa Ta 2.388 1,4 531.457 2,8 Yumu 864 0,5 916.481 4,8 Bal 611 0,3 63.552 0,3 176.640 100,0 ekirdekliler Sert Kabuklular 56,89 z ms Meyveler TO P L A M 43,11 7.681 5.3.1. Üretim izelgeBitkisel 12. G m haneYapısı de nemli Tarla r nlerinin retim ve 5.3.1.1. TarlaVerimlilik Bitkileri De erlerindeki De i meler Tarla Ekim Alantarla (hektar)bitkileriretim Miktartahıllara (Ton) Verimve(kg/da) De i im (%) İlde en önemli grubu aittir tahıllar içerisinde buğdayBitkileri ve arpa ağırlık taşımaktadır (Çizelge 12). Bu arada fasulye, şekerpancarı ve patates ilin diğer önemli tarla bitkileri arasında yerini almaktadır. Gü1995 2000 2003 1995 2000 2003 1995 2000 2003 Ekim retim müşhane’de kota öncesi yıllarda şekerpancarı alanları artış gösterirken, Alan Miktar Verim 2000-2003 döneminde bu alan %10,3 düzeyinde azalmıştır. Özellikle şeker Bu day ekim 33.492alanlarında 28.960 28.550uygulanan 52.460 47.228kota 55.845 157 163 ve196çıkarılan -14,8 yasa 6,5 24,9 pancarı düzenlemeleri ile Arpa avdar 14.267 13.385 12.700 30.748 23.934 26.310 170 110 256 238 148 384 izel 19.258.458 100,0 216 179 207 140 135 150 -11,0 -14,4 -3,9 49 50,6 61,3 7,1 Yem B Laha Yonc Koru Fi Topla S. M Yem B ay r rm zisi deki an %) 6,89 Meyveler 12.483 7,1 3.617.750 18,8 Deri (A Yumu ak ekirdekliler 8.620 4,9 2.106.260 10,9 kotaların azaltılması uygulaması2.388 bunun temel1,4 nedenidir. 531.457 İncelenen dönemde Ta ekirdekliler 2,8 nohut, yulaf, mısır ekim alanı artışı itibariyle yüksek oranlarda iken, buğday, Sert Kabuklular 864 0,5 916.481 4,8 arpa ve yulaf ekim alanları azalmaktadır. Üretim miktarı açısından nohutta oldukça yüksek üretim artışı varken, şekerpancarı, 611bunu çavdar, 0,3 patates, 63.552 0,3 izz ms Meyveler lemektedir. Tarla bitkileri verimlilik düzeyi, arpa, çavdar, mısır, mahlut, fasul176.640 100,0 19.258.458 100,0 TO P L A M ye ve şekerpancarı dışında 1995-2003 yılları arasında artmıştır. Tarla Bitkileri Ekim Alan (hektar) retim Miktar (Ton) Verim (kg/da) Yonca De i im (%) 2000 2003 1995 2000 2003 1995 2000 2003 Ekim retim Alan Miktar Verim Bu day 33.492 28.960 28.550 52.460 47.228 55.845 157 163 196 -14,8 Arpa 14.267 13.385 12.700 30.748 23.934 26.310 216 179 207 -11,0 -14,4 -3,9 6,5 24,9 avdar 170 110 256 238 148 384 140 135 150 50,6 457 Yulaf 170 273 120 244 366 191 144 134 159 -29,4 -21,7 10,9 274 Msr 375 1.035 705 1.066 1.046 1.515 284 101 215 88,0 258 Mahlut 838 1.155 1.085 2.021 1.637 1.559 241 142 144 29,5 -22,9 -40,4 670 Nohut 87 203 100 193 290 311,8 1.094,1 190,0 3.649 2.047 3.417 218 84 579 685 lam .076 .400 .240 642 17 45 70 Fasulye 1.675 2.430 2.330 .Pancar Patates 17 61,3 7,1 42,1 -24,4 Fi Toplam S. M s Yem Bit ay r v Kaba Y Kaba Y Yem A 147 39,1 -6,4 -32,7 izelge 1.033 1.383 1.240 28.986 38.126 29.870 2.806 2.757 2.409 20,0 3,0 -14,2 Hizmetl 2.420 2.592 2.775 43.500 41.322 54.925 1.798 1.594 1.979 14,7 26,3 10,1 Tar msal Alt bölgeler bazında karşılaştırma yapıldığında, il genelinde toplam buğizelge 13. G%81,4’ünü m hane de nemli Meyvelerin ve Veri mlikuzey lik taday üretiminin gerçekleştiren güneydir. retim Bunu %18,6 ile erlerindeki i meler kip etmektedir.De Arpa üretimindeDegüney %79,6, kuzey ise %20,4’lük paya sahiptir. yulaf, ve(kg/adet) üretim miktarıDe ilde düşük retim Miktarekim alanı Verim i im (%) Meyve Veren mısır ve mahlut MeyvelerÇavdar, düzeydedir.A aYulaf üretiminin büyük bölümü kuzeyde (%93,7) gerçekleştirilSay s (adet) (Ton) mektedir. Güneyin yulaf üretiminden payı %6,3’dür. Çavdar üretiminin 2000 yapılmaktadır. 2003 1995 2000Patates 2003 Aüretimi a retimher iki 2003 1995 1995 2000 %8,4’ü %91,6’sı kuzeyde, güneyde Say s MiktarKuzeyin Verim bölgede yapılmakla birlikte, en fazla üretim güneydedir (%53,5). patates %46,5’dir. Kuzeyde Armut üretimi 63.600 63.910 64.800 1.579 1.470 şeker 1.390 pancarı 24,8 23,0üretilmemektedir. 21,5 1,9 -12,0 Üreti-13,6 min tamamı güneyde gerçekleşmektedir. Türkiye genelinde tarla bitkileri Elma 188.630 198.200 200.550 7.097 payı 7.068 %10,6’dır. 4.606 37,6 İl 35,7 23,0 6,3 içerisinde baklagil tarımının genelinde ise -35,1 bu -39,0 oran %3.3’dür. Baklagil Erik 17.438 17.915 üretimi 18.050 ağırlıklı 409 327olarak 372 II. alt 23,5 bölgelerde 18,3 20,6 gerçekleşmekte3,5 -9,0 -12,1 50 izelge Lahana 681 106 Bal Korung 1995 lam Yumurt Yem Bit izelge 12. G m hane de nemli Tarla r nlerinin retim ve Verimlilik De erlerindeki De i meler 3,11 Yapa Tar msal Tar msa Orman K Veterine Sun i To Dam zl Tar msal g bre, z Kay s 21.850 16.050 16.875 403 397 361 18,4 24,7 21,4 -22,8 -10,4 16,0 Tar msa Zerdali 12.910 13.090 13.240 279 153 194 21,6 11,7 14,7 2,6 -30,5 -32,2 r n Pa dir. Baklagiller içerisinde en az üretim alanına sahip olan nohuttur. Kuru fasulye üretimi ise güneyde yoğunlaşmıştır (%82,2). Önemli miktarda ekim ve üretim potansiyeline sahip tahılların ortalama verim değerleri, nohut, fasulye ve korunga dışında diğer Türkiye ortalamasının altındadır. Endüstri bitkilerinden patates ve şekerpancarının ortalama verimleri de Türkiye ortalamasının altındadır. Yemeklik dane baklagillerde nohut ve kuru fasulyenin verimi Türkiye ortalamasının üstündedir. 5.3.1.2. Meyvecilik Gümüşhane'de meyvecilik kültürü ve meyveciliğin tarihi, ilin tarihi kadar eskiye dayanmaktadır. İlde geçmiş dönemlerde çeşitli alanlarda kendine has özellikler taşıyan meyveler özellikle de elmalar yetiştirilmekteydi. Ancak, günümüzde ilde standart elma çeşitleri arasında yer alan çeşitler bulunmakla beraber, meyvecilik alanında modern gelişmeler takip edilmemiş, ve ülke Türkiye standardının gerisinde kalınmıştır. Önceleri Gümüşhane'deki elma üretimi tüm meyve üretiminin yaklaşık %70'ini, yumuşak meyve üretiminin ise %95'ini oluştururken, bugün toplam meyve üretiminin ancak %49'unu, yumuşak çekirdekli meyve üretiminin ise %74,5'ini oluşturmaktadır. Meyvecilik, sebzecilikle birlikte genelde kuzeyde Merkez, Torul ve Kürtün ilçelerini çevreleyen dar alanlarda yapılmaktadır. İlde meyve üretimi daha çok öz tüketime yönelik olarak gerçekleşmektedir. Meyvecilikte elma birinci sırayı almaktadır. Yıllık üretim 8 bin tona yakındır. Ancak bu değer son yıllarda 5 milyon tona gerilemiştir. Elma üretiminin geliştirilmesi ve üretimi artırmaya yönelik çalışmaların yapılması gerekmektedir. Elma üretiminde, yaşlanmış elma bahçeleri yenilenerek birim alanda daha fazla ürün elde etme olanağı sağlayan, bakımı kolay ve ucuz olan bodur elma üretimi teşvik edilmelidir. İlde meyve veren ağaç sayısı, kayısı ve vişne dışında tüm meyve türlerinde artış eğilimindedir (Çizelge 13). Sayısal artış en fazla fındık, ceviz, dut ve elmada görülmektedir. Meyve üretimi incelenen 1995-2003 döneminde en fazla ceviz, kiraz, fındık ve dutta yaşanmıştır. Diğer ürünlerin üretimi bu yıllarda azalmıştır. Diğer yandan birim alandan alınan verimlilik artışında ceviz, kiraz, kayısı ve dutta artış gösterirken, armut, elma, erik zerdali ve vişnede verimlilik değişen oranlarda azalmıştır. İl genelinde meyve üretimi daha çok kuzeyde yoğunlaşmıştır. Meyvecilik daha çok tahıl üretimi ve hayvan yetiştiriciliğinin yanında ek gelir getirici ve aile ihtiyacını karşılamaya yönelik bir uğraş olarak yapılma eğilimindedir. 51 681 457 lam 274 106 258 579 670 685 .Pancar avdar Patates Yulaf .579 .400 .685 .240 Patates Armut 1.033 2000 1995 1.383 1.240 2000 29.870 2003 1995 38.126 2003 28.986 2.420 2.592 2.775 43.500 41.322 54.925 63.600 63.910 64.800 1.579 1.470 1.390 razi .913 na .685 ler ve - razina 288 ler 534 150 - 3,0 -14,2 A20,0 a retim Miktar Say s 1.798 1.594 1.979 14,7 26,3 Verim 10,1 24,8 23,0 21,5 1,9 -12,0 -13,6 39.333 28.075 63.600 63.910 17.705 18.620 188.630 198.200 96.360 100.860 17.438 17.915 12.670 13.325 21.850 16.050 Orman K izelge Veterine Hizmetl Sun i To Tar msal Tar msal Dam zl Tar msal msa gTar bre, z im (%)16,0 -22,8De i-10,4 Orman msaK Tar 194 2003 764 21,6 1995 32,4 11,7 2000 49,5 14,7 2003 47,6 -32,2 Veterin r n Pa 28,8 24,8 24,1 37,6 1,5 23,5 41,7 18,4 23,9 23,0 35,5 35,7 2,0 18,3 45,9 24,7 24,7 21,5 88,8 23,0 1,9 20,6 45,3 21,4 47,0 Verim -13,9 -13,6 269,1 -39,0 26,5 -12,1 8,7 16,0 Sun i TH Canl 717 28.970 1.131 672 64.800 1.579 1.470 1.390 19.065 426 661 1.693 200.550 7.097 7.068 4.606 110.360 145 202 210 18.050 409 327 372 13.510 528 611 612 16.875 403 397 361 2,6 Aa 2,9 Say s -26,3 1,9 7,7 6,3 14,5 3,5 6,6 -22,8 .899 lam .111 .076 .913 .400 .685 .240 .899 ve .111 2.806 1995 2.757 2000 2.409 2003 Yemmsa A Tar Verim (kg/adet) 18,4 24,7 21,4 Vi ne Armut Ceviz Elma F nd k Erik Dut Kay s .404 311,8 1.094,1 190,0 De i im (%) 39,1 -6,4 -32,7 Yem Bit Hizmetl ay r v Tar msal Kaba Y Tar msal Kaba Y 361 .404 642 88,0 42,1 -24,4 Verimlilik 29,5 -22,9 -40,4 Elma 7.097 nemli 7.068 Meyvelerin 4.606 37,6 35,7 6,3rimli -35,1 izelge188.630 13. 198.200 G m 200.550 hane de retim23,0ve Ve lik -39,0 De erlerindeki i meler 18.050 409 De 327 372 23,5 18,3 20,6 3,5 -9,0 -12,1 Erik 17.438 17.915 Meyveler Veren16.875 Kay s 21.850Meyve 16.050 A a Say s (adet) Zerdali 12.910 13.090 13.240 1995 2000 2003 Kiraz 15.590 15.520 16.040 642 20,0 3,0 -14,2 50,6 61,3 7,1 14,7 26,3 10,1 -29,4 -21,7 10,9 Msr 375 1.035 705 1.066 1.046 1.515 284 101 215 izelge 13. G m hane de nemli Meyvelerin retim ve Mahlut 838 De 1.155 1.085 2.021De1.637 1.559 241 142 144 erlerindeki i meler Nohut 17 45 70 17 87 203 100 193 290 Verim (kg/adet) retim Miktar Meyve Veren Meyveler Fasulye 1.675 2.047 3.417 218 84 147 A a Say2.430 s (adet)2.330 3.649 (Ton) .Pancar lam lam .106 .076 1.033 1.383 1.240 28.986 38.126 29.870 2.806 2.757 2.409 170 110 256 238 148 384 140 135 150 2.420 2.592 2.775 43.500 41.322 54.925 1.798 1.594 1.979 170 273 120 244 366 191 144 134 159 Miktar 403retim 397 (Ton) 279 153 1995 2000 505 769 -30,5 retim 51,3 Miktar -36,6 -12,0 297,4 -35,1 44,8 -9,0 15,9 -10,4 279 153 194 21,6 11,7 14,7 2,6 -30,5 -32,2 13.090 13.240 12.910 Zerdali 5.3.1.3. izelge 14.Sebzecilik G m hane de Baz nemli Sebzeleri retim Miktar ndaki Kiraz 15.590 De 15.520 16.040 769 de764 32,4üretimi 49,5 gibi 47,6 daha 2,9 çok 51,3ek47,0 i meler Gümüşhane ilinde sebze505üretimi meyve gelirVigetirici ve öz tüketim yapılmaktadır. 28.075 28.970 amacıyla 1.131 672 717 28,8 2003 23,9 yılı 24,7 verilerine -26,3 -36,6göre -13,9 il 39.333 ne retim Miktar (Ton) De i im genelinde 881 hektar sebze ekim alanında 9.629 ton sebze üretimi gerçekCeviz 17.705 18.620 19.065 426 1995 661 1.693 2000 24,1 35,5 2003 88,8 7,7 297,4 Sebzeler (%)269,1 leştirilmiştir. Sebze üretimi ilin ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Ekim alanı F nd k 96.360 100.860toplam 110.360 üretim 145 7.774 202 210 4.542 1,5 2,0 4.431 1,9 %8,7 14,5 oranında 44,8-43,0 26,5 Lahana artmasına karşın, 1995-2003 yılları arasında azalmıştır. Özellikle lahana 528 ve2.388 fasulye azalırken, 12.670 13.325 13.510 611 612üretimi 41,7768 45,9 1.997 45,3 diğer 6,6 sebzelerin 15,9-16,4 8,7 Dut Fasulye üretimi artmıştır. Kabak 25 139 96 284,0 izelge 14. G m hane de Baz nemli Sebzeleri retim Miktar ndaki 222 1.077 642,8 145 H yar De i meler 2.207 1.708 2.177,3 75 Domates retim Miktar (Ton) De i im Biber 19 26 23 21,1 Sebzeler 1995 2000 2003 (%) Toplam retim Miktar (Ton) 10.549 8.072 9.629 -8,7 Lahana 7.774 4.542 4.431 -43,0 881 10,8 831 795 Ekim Alan (ha) Fasulye 2.388 768 1.997 -16,4 Kabak 25 139 96 284,0 H yar 145 222 1.077 642,8 75 2.207 1.708 2.177,3 19 26 23 21,1 10.549 8.072 9.629 -8,7 Domates 52 Biber Toplam retim Miktar (Ton) zl SDam t top Tar msal Para Ka g bre, z Tar msa r n Pa Canl H S t top Para Ka na ler - 288 534 150 - 972 2000) Fasulye 2.388 768 1.997 -16,4 Kabak 25 139 96 284,0 H yar 145 222 1.077 642,8 Domates 75 2.207 1.708 2.177,3 Biber 19 26 23 21,1 10.549 8.072 9.629 -8,7 795 831 881 10,8 Toplam retim Miktar (Ton) Ekim Alan (ha) 5.3.2. Hayvansal Üretim Yapısı Türkiye’de hayvan varlığı %0,75’i Gümüşhane’de bulunmaktadır. İl hayvancılık potansiyeli, mevcut kaba yem durumuna göre iyi durumdadır. Mevcut hayvanların çoğunluğu yerli hayvanlardan oluşturmaktadır. Yapılan ıslah çalışmaları ve daha önceki yıllar uygulanan teşviklerle ilde hayvancılık konusunda olumlu gelişmeler gözlenmektedir. İldeki hayvan varlığının %48’ini koyun, %45’ini sığır, %5’ini keçi, %2’sini de diğer hayvanlar oluşturmaktadır. Büyükbaş hayvanların %75,4’ü yerli, %19,7’si melez ve %4,7’si kültür ırkı hayvanlardır. Genelde mera hayvancılığı şeklindeki yetiştiricilik, daha modern bir şekilde ahır hayvancılığına doğru yönelmektedir. İlde hayvancılığı geliştirmek için ıslah çalışması olarak tabii tohumlama ve ithal inek dağıtımı yapılmaktadır. Ayrıca hayvan hastalık ve zararlıları ile de yoğun bir şekilde mücadele edilmektedir. Yapılan çalışmalara karşın 1995-2003 yılları arasında hayvan varlığı sürekli azalma eğilimdedir. Bu süreçte koyun sayısı %40,5, kılkeçisi %50,3, sığır %24,5, at %44,6, tavuk %23, hindi %53,5 oranına azalmıştır (Çizelge 15). Bu azalmaya karşın verimlik artışı sağlanmıştır. Hayvansal üretimde artışlar yaşanmıştır. izelge 15. G m hane de Hayvan Say s ve Hayvansal retimdeki Miktar ndaki De i meler Oran (%) Hayvanlar 1995 Say (adet) 2000 2003 De i im (%) 73,5 Koyun 134.300 85.120 79.888 -40,5 K lke i 13.240 7.190 6.575 -50,3 106.280 82.240 80.273 -24,5 1.540 970 853 -44,6 210.400 168.000 161.970 -23,0 8.380 4.050 3.895 -53,5 36.500 3.200 45.550 24,7 64.900 46.430 120.324 940 1.382 5.771 25.410 33.552 55.465 22,4 7,4 S r 7,1 At 36,7 Tavuk 7,7 Hindi 3,9 Ar Kovan 1,7 2,0 Hayvansal retim Miktar (Ton) St 0,1 Et 18,8 Deri (Adet) 513,9 53 85,4 118,3 Tavuk 210.400 168.000 161.970 -23,0 8.380 4.050 3.895 -53,5 36.500 3.200 45.550 24,7 64.900 46.430 120.324 85,4 940 1.382 5.771 513,9 25.410 33.552 55.465 118,3 205 129 215 4,9 1.426 1.788 1.736 21,7 770 899 985 27,9 7,7 Hindi 3,9 Ar Kovan 1,7 Hayvansal retim Miktar (Ton) 2,0 St 0,1 Et 18,8 Deri (Adet) Yapa 10,9 2,8 Yumurta 4,8 Bal 0,3 00,0 m (%) im ar Verim 6,5 24,9 4,4 -3,9 1,3 7,1 1,7 10,9 ,1 -24,4 2,9 -40,4 ,1 190,0 6,4 -32,7 3,0 -14,2 ,3 10,1 ik m (%) im ar Verim 2,0 -13,6 Gümüşhane’nin güneyide olan hayvan yetişizelge 16. G m hane YemKelkit-Köse-Şiran Bitkileri retimbölgesinde Miktar ndaki De i meler tiriciliği yüksek oranda yapılmaktadır. Bu bölgede yaklaşık 107.000 hektarretim Miktar (Ton) De i im lık çayır mera alanı bulunmaktadır. Saf ve kültür melezi hayvan sayısının en Ye m B i t k i l e r i 1995 2000 2003 (%) yüksek olduğu alt bölge burasıdır. Gümüşhane İli sığır populasyonun gene7.774 Tarım ve 4.542 4.431 -43,0 İl tikLahana kalitesinin yükseltilmesi amacıyla Köyişleri Bakanlığı (TKB) Müdürlüğü personelince bedelsiz olarak yapılan tohumlama çalışmaYonca 27.050 34.205sun’i46.565 36,1 ları 1995 yılında yapılan yasal değişiklik sonucunda bedelli hale dönüştürülKorunga 21.695 için de 64.581 18.975 müş, böylece özel sektör kuruluşları çekici hale getirilmiştir.-70,6 Bunun yanında “Köy Sığırcılığının Geliştirme Projesi” kapsamında Gümüşhane Fi 13.870 13.780 14.940 8,4 İl Özel İdaresi kaynaklı 12 adet damızlık boğa çiftçiye dağıtılarak tabii tohumToplam Kuru Ot 62.615 112.566 80.480 -28,5 lama yönteminden de yararlanılmıştır. 1997-2000 yılı arasında Gümüşhane 3.243,8 174 480 16.050 S. M syürütülen r ilinde hayvan islahı çalışmalarının %28’sinde tabii tohumlama, %72’sinde ise sun’i tohumlama yöntemi kullanılmıştır. Yem Bitkileri Toplam (1) 62.789 113.046 96.530 -14,6 İlinrkuzeyi küçükbaş hayvan varlığının daha önemli48.935 olduğu alanı oluşturay ve mera (2) maktadır. Bu alanlardaki koyunların %50’si Morkaraman olmak üzere AkkaKaba Yem retimi (3) (1+2) ırkı koyunlardan oluşmaktadır. 145.465Keçilerin ise taraman, Karayaka ve Dağlıç Kaba yerli Yem ırk Gereksinimi (4) oluşturmaktadır. Son yıllarda 205.176 mamı olan kıl keçisi küçükbaş hayvan populasyonunda meydana gelen hızlı azalma, meraya olan Yem A (4-3) -59.711 baskının azalması nedeniyle mevcut populasyon için mera olanaklarının belli ölçüde de olsa iyileşmesi sonucunu doğurmuştur. Bu durum, sektörde pazara yönelik izelge 17. Tar msal Kurulubeklentisini lar ve Faaliyet Alanlar hayvansal üretimin artacağı doğurmaktadır. Bu artış gerçekleştiğinde ıslah çalışmalarına olan talebin artması beklenebilir. Gümüşhane Hizmetler Kurumlar ilinde Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Fonu (SYDF) ve TKB kaynaklı Tar msal Yay m- E itim Tar mdağıtımı l M d rl projelerle damızlık koyun ve koç çalışmalarına devam edilmelidir. Bu mevcut yüksek Tarşekilde msal Ara t rma koyun ırkının K ydaha Hizmetleri ve verimli ırklara dönüşümü teşvik edilebilir. T.B. Ara t rma Enstit leri (Ankara) Türkiye’de 1960’lı yıllardanDS sonra sürekli gösteren Tar msal Sulama (B yhızlı k lve ekli), K y bir Hiz.büyüme (K k l ekli) tavukçuluktan, Gümüşhane ili yeteri ölçüde yararlanamamıştır. Gümüşhane Orman K ylerini Kalk nd rma Orman Bakanl ilinde ticari olarak et ve yumurta üretimi yapan işletmelerin sayısı ve kapaVeteriner Hizmetleri Tar m l M d rl ve zel Veteriner Hekimler 54 Tar m l- l e M d rl Veterinerleri, Sun i Tohumlama zel Veterinerler siteleri düşüktür. Gümüşhane,Türkiye'de tavuk eti üretiminde 54, yumurta üretiminde 29. sırada bulunmakta ve tavukçuluk ürünlerinin pazarlanmasından elde edilen gelir sıralamasında son sırada yer almaktadır. İl zengin flora çeşitliliği nedeniyle arıcılıkta önemli gelişmeler yaşamaktadır. Gümüşhane’de 2003 yılı itibariyle 403'ü ilkel kovan, 45.550’si fenni kovan olmak üzere toplam 45.953 adet kovan bulunmaktadır. Hem kovan sayısı hem de bal üretim miktarı bakımından Gümüşhane ilinin Türkiye içerisindeki payı %1,23’dür. Gümüşhane’de kovan başına düşen bal üretim miktarı, Türkiye ortalamasının üzerinde olup, 22,8 kg’dır. Bal, Gümüşhane ilinde kırsal kesimde önemli geçim kaynaklarından birisidir. Ürünün pazarda yüksek fiyatla satılması sonucunda bölge, göçer arıcılar için de cazip hale gelmiştir. 1990 yılından bügüne, verimde önemli bir değişim gözlenmemiş olmakla birlikte, özellikle yerel yönetimler ve diğer kaynakların arıcılığı teşvik etme çabaları, kovan sayısının artmasına neden olmuştur. Gümüşhane ili bal üretimi incelenen 1995-2003 yılları arasında %27,9 oranında artmıştır. Alt bölgeler bazında karşılaştırma yapıldığında; güney ilin toplam bal üretiminin %69’unu ve bal mumunun %43’ünü gerçekleştirmektedir. İlde bal ürününün pazarlanmasında, tüketimi artırıcı kampanyalar ve reklam programları aracılığıyla talebini artırma yolu izlenmelidir. Tarımsal üretimde kırsal kesimin ve topraksız kişilerin önemli bir istihdam alanı olarak balcılık teşvik edilmelidir. Gümüşhane’de üretilen bal, ambalajlama sorunu nedeniyle perakende satış noktalarında pazarlanamamaktadır. Balın satışı genellikle İstanbul ve Ankara’da yaşayan akrabalar aracılığıyla yapılmaktadır. İyi ve etkin bir pazarlama organizasyonu, tüketici talep ve tercihlerini üretim kesimine eksiksiz ulaştırabilmelidir. Pazarlamadan beklenen etkinliğin sağlanabilmesi, aynı zamanda üretici örgütlenmesi ile yakından ilgilidir. Gümüşhane’de üretici örgütlenmesinin yetersizliği verim ve kaliteyi artırmakta önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Hayvancılıkta örgütlenmenin amacı; üretimde bulunan işletmelerin ekonomik açıdan gelişmelerini sağlamak, geçimini bu alandan temin eden kesimin sosyal ve ekonomik refahını artırmaktır. Gümüşhane ilinde pazarlama açısından en büyük sorun örgütlenmenin olmayışıdır. Ekonomik örgütlenmede kooperatifler, kooperatif şirketler, şirketler ya da üretici birliklerinden her hangi biri tercih edilebilir. Gümüşhane ili et üretimi 1995-2003 yılları arasında %513,9, süt üretimi ise %85,9 oranında artış göstermiştir. Büyükbaş et üretimin %62’sinin güneyden gelmektedir. Küçükbaş et üretiminde de güneydeki ilçeler önemlidir. İlin büyükbaş süt üretimi %72 oranında güneyden sağlanırken, bu oran küçükbaş süt üretiminde güney için %65’dir. İl genelinde yılda toplam olarak 55.465 adet deri üretimi yapılmaktadır. Deri üretiminin 34.411 adedini güney, 20.982 adedini kuzey sağlamaktadır. Ayrıca yılda toplam olarak 215 ton yapağı üretilmektedir. En fazla yapağı üreten güneydeki ilçelerdir. Ko55 yun varlığının yıllar itibariyle düşüş içerisinde olması nedeniyle yapağı üretiminde artış, fazla olmamıştır. İlin kıl üretimi 17 ton olup kuzey ilçelerde yoğunlaşmaktadır. Gümüşhane ili su ürünleri üretimi bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Gümüşhane ili su yönünden oldukça zengindir. İlde önemli olan iki akarsu vardır. Bunlar Harşit Çayı ve Kelkit Çayı'dır. Her iki çayın il içindeki uzunluğu yaklaşık olarak 100 km’dir. Bu çaylara bağlı onlarca dere mevcuttur. 4 adet doğal gölün yanı sıra akarsular ile bunların üzerinde kurulan baraj ve göletlerde yürütülen suni balıklandırma çalışmaları ile tatlısu balıkcılığının geliştirilmesi olumlu olarak etkilenmektedir. İlin su kaynağı, özellikleri itibariyle alabalık yetiştiriciliğine oldukça uygundur. İlin kuzeyinde su ürünleri üretimi yaygındır ve yıllık 89 ton olan üretimin 65 tonu bu alanlardan karşılanmaktadır. İlde alabalık üretimi son yıllarda hızlı bir gelişme göstermiştir. Yaklaşık 30 adet alabalık işletmesinin mevcut olduğu ilde, toplam kapasite 300 tondur. Bunun yanısıra aynalı sazan üretimine uygun dere ve göletlerin balıklandırma çalışmaları devam etmektedir. Türkiye’de sığır eti üretimi yetersiz ve iç pazar ithalat yasağı ve/veya yüksek gümrük tarifesi (%235) ile dış rekabete karşı korunduğu için, tüketici fiyatları yüksek ve kişi başına et tüketimi oldukça yetersizdir. Büyük baş hayvan envanterinde azalma devam etmektedir, ancak hayvan mevcudunun genetik kalitesinin iyileştirilmesi (melezleme ve saf ırk) ile bakım ve besleme tekniğindeki ilerleme hayvan başına et ve süt veriminde artış sağlamıştır ve bu yolla hayvan sayısındaki azalma, verimlilik yoluyla dengelenebilmiştir. Ancak ulaşılan verimlilik düzeyi AB ve ABD’de ulaşılmış olan verimlilik düzeyinden oldukça düşüktür. Türkiye’de hayvan başına et verimi ABD’den 2 kat, süt verimi 2,5 kat daha düşüktür. Ancak özellikle son yıllar hayvan ırk ve genotiplerindeki değişim çalışmaları, bu alanda giderek verimliliğin artmasına neden olmuştur. Gümüşhane ili genelinde sığırda birim başına et ve süt verimleri artmaktadır. Bunun nedeni ise sığır populasyonundaki genotip değişimdir. Diğer taraftan aday ülke olduğumuz Avrupa Birliği’nde sığırda ortalama karkas ağırlığı 281 kg/baş, yıllık ortalama süt verimi ise 5.500 kg/baştır. Türkiye genelinde ise, kültür ırkı sığırlarda ortalama süt verimi 4.080 kg/baş, melezlerde 2.448 kg/baş ve yerli sığırlarda 816kg/baş’tır. İl genelinde gerek yetersiz beslenme ve gerekse bakım şartlarının kötü olması nedeniyle verimler, ülke genelinin altındadır. İlde ortalama süt veren ineklerde verim değeri; kültür ineklerinde yılda 3000 kg/baş, melezlerde 2000 kg/baş ve yerli ineklerde ise 600 kg/baştır. Ortalama süt verimi ise 1.867 kg/baştır. Küçük başlarda süt verimleri ise Türkiye’de ortalama 48 kg/baş iken, bu değer ilde 35 kg/baştır. İlde süt üretim değeri açısından ilk sırayı sığır sütü almakta, bunu koyun ve keçi sütü izlemektedir. Et üretimi değeri açısından süt de olduğu gibi ilk sırayı sığır eti almakta, bunu 56 koyun, keçi ve kanatlı eti takip etmektedir. Diğer hayvansal ürünlerde ise üretim değeri açısından yumurta ilk sırada yer almakta olup, son yıllar da balın üretim değerinin yumurtaya yaklaştığı görülmektedir. Hayvan ve hayvansal ürünlerin çağın değişen koşullarına uygun bir biçimde üretim ve kalitesinin artırılması, Türkiye ekonomisi açısından olduğu kadar il ekonomisi açısından da büyük önem taşımaktadır. Bunun başarılabilmesinde, pazarlama organizasyon ve fonksiyonlarının etkin bir biçimde yerine getirilmesi önemlidir. Hayvansal üretimin yapıldığı işletmelerde yetiştirme ve besi faaliyetlerinde başarıya ulaşılsa dahi, pazarlamada ortaya çıkan sorunlar çözülmedikçe, üretim ve kaliteyi yükseltmek çoğu zaman güç ve bazen de imkansız olmaktadır. Gümüşhane, iklim ve coğrafi koşullar açısından hayvancılık potansiyeli yüksek olan bir ildir. İlde tarım alanlarının kıt ve verimsiz olması, yüksek kesimlerde geniş yaylaların bulunması, ilin ekonomisinde hayvancılığın önemli bir yer edinmesine neden olmuştur. Gümüşhane’de hayvan besiciliği özellikle kurbanlık olarak yapılmaktadır. Beslenen hayvanlar çoğunlukla İstanbul, İzmir, Bursa, Samsun ve Ankara gibi illere Kurban Bayramı’nda satılmak üzere götürülmektedir. Besicilik için hayvanlar çiftçilerden veya hayvan pazarından temin edilmektedir. Canlı hayvanların yem ihtiyacı Erzincan, Erzurum ve Şebinkarahisar yem fabrikalarından karşılanmaktadır. Gümüşhane ilinde canlı hayvan pazarlamasında mevcut sorunların giderilebilmesi için pazarların altyapısı modernleştirilmeli (ahır, mezbaha, yem tedariki, haberleşme, nakliye hizmetleri), pazarda her gün arz-talep durumuna göre kalite bazında fiyatlar belirlemeli ve ilan edilmelidir. Pazarda malını satan üretici parasını tahsil etmede hiç bir riskle karşılaşmamalıdır. Ayrıca genel anlamda, hayvancılık potansiyeli yüksek olan kalkınmada öncelikli yörelerde et işleme tesislerinin teşvik edilmesi gerekmektedir. Gümüşhanede büyükbaş hayvancılığın gelişmesinin önündeki en önemli engellerden biri, işletme ölçeklerinin küçüklüğüdür. Küçük işletmeler üretim maliyetini düşürmede ve hayvanlarını pazarlamada büyük işletmeler kadar başarılı olamamaktadır. Çıktı (et ve süt), yem ve diğer üretim girdilerinin fiyatlarındaki istikrarsızlık da bir başka önemli sorundur. Hayvan envanterinin genetik kalitesinin göreceli olarak düşük olması, hayvan başına et ve süt veriminin yükseltilmesinde önemli bir engeldir. Büyükbaş sığır besiciliği ve süt sığırcılığı büyük şehir yakınlarında yeterli ve kaliteli kaba yem üretmeden yapılmaktadır. Bu tür işletmeler üretim maliyetini düşürmedikleri gibi, yerleşim ve su havzalarında ciddi çevre riskleri de yaratmaktadır. İşletmelerin besleme ve bakım konularında teknik bilgi eksikleri bulunmaktadır. Türkiye süt üretiminin %1’i Gümüşhane’den karşılanmaktadır. İlden diğer illere çıkan süt miktarının azlığı, öz tüketim oranının ve süt toplama ma57 2000) Oran (%) 73,5 22,4 7,4 liyetinin yüksekliği sebebiyle üreticiye sunulan süt fiyatı düşük olmaktadır. Şiran ilçesinde Şiran Süt A.Ş. adıyla faaliyet gösteren bir süt işleme sanayisi bulunmaktadır. Güney ilçelerde süt üretiminin küçük işletmeler tarafından gerçekleştirilmesi, süt toplama maliyetini artıran en önemli unsurlardan biridir. İlde bulunan süt işleme tesisi ürettikleri süt ürünlerinin büyük miktarıG m hane de Köylerde, Hayvan Sayüreticiler s ve Hayvansal retimdeki nı izelge il içinde15. pazarlamaktadır. ürettikleri sütten peynir ve Miktar De i meler tereyağı yapmakta ve ndaki yazın yayla için köye gelen akrabalarına satmakta veya hediye olarak vermektedir. Say (adet) De i im Gümüşhane ilinde süt pazarlamasının geliştirilmesi; işletme ölçekleriHayvanlar 1995 2000 2003 (%) nin artmasına, süt üretimindeki mevsimsel farklılıkların azaltılmasına, süt işKoyun 134.300 85.120 79.888 -40,5 leme sanayilerinin kurulmasına, pazarlama organizasyonunun yapılandırılK lke ive rekabette ürün farklılaştırmasının 13.240 7.190 6.575 önemli -50,3 masına gerçekleşmesine ölçüdeS bağlıdır. r 106.280 82.240 80.273 -24,5 At5.3.2.1. Yem bitkileri üretimi1.540 7,1 970 853 -44,6 Hayvansal üretimin gelişmiş olduğu ülkelerde bitkileri tarımı, ekili Tavuk 210.400 168.000 yem 161.970 -23,0 alanların %25-30’unu oluştururken, bu oran ülkemizde ancak %3,25’dir. Hindi 8.380 4.050 3.895 -53,5Bu durum yem bitkileri yetiştiriciliğinde var olan yetersizliğin açık bir göstergeAr Gümüşhane’de Kovan 36.500 tarım alanı 3.200içindeki 45.550 24,7 sidir. yem bitkilerinin payı %14,16’dır. Yem bitkileri ekiliş alanları açısından, fiğ ve yonca üretim alanlarının çoğunHayvansal retim luğu güneyde Miktar (Ton) yoğunlaşmıştır. Korunga üretimi her iki bölgede de yakın oranlarda iken, silajlık mısır üretimi güneyde yapılmamaktadır. Buradan GüSt 64.900 46.430 120.324 85,4 müşhane ili yem bitkileri yetiştiriciliğinin önemli düzeylerle olduğu görülmekEt İl topraklarının %33’ünün çayır-mera 940 1.382 513,9 tedir. alanlarıyla 5.771 kaplı olması, kaba yem ihtiyacının karşılanması bakımından hayvan yetiştiriciliği için bir avanDeri (Adet) 25.410 33.552 55.465 118,3 taj olarak değerlendirilebilir. Meraların yıllık kuru ot verimleri Karadeniz BölYapa 1000 kg/ha, Doğu Anadolu 205Bölgesi’nde 129900 kg/ha 215ve İç Anadolu 4,9 gesi’nde Bölgesi’nde ili 1.788 ortalaması 1.736 ise, 800 kg/ha’dır. Yumurta 450 kg/ha’ dır. Gümüşhane 1.426 21,7 Yem bitkilerindeki üretim miktarı 1995-2003 yılları arasında çizelge 16’da Bal 770 899 985 27,9 görülmektedir. Buna göre ilde yonca, silajlık mısır ve fiğ üretimi artmıştır. 36,7 7,7 3,9 1,7 2,0 0,1 18,8 10,9 2,8 4,8 0,3 izelge 16. G m hane de Yem Bitkileri retim Miktar ndaki De i meler 00,0 Yem Bitkileri im (%) tim ar Verim 6,5 24,9 4,4 -3,9 1,3 7,1 retim Miktar (Ton) 1995 2000 2003 De i im (%) Lahana 7.774 4.542 4.431 -43,0 Yonca 27.050 34.205 46.565 36,1 Korunga 21.695 64.581 18.975 -70,6 Fi 13.870 13.780 14.940 8,4 Toplam Kuru Ot 62.615 112.566 80.480 -28,5 174 480 16.050 3.243,8 62.789 113.046 96.530 -14,6 S. M s r 58Yem Bitkileri Toplam (1) ay r ve mera (2) 48.935 Yem Bitkileri im (%) tim ar Verim 6,5 24,9 4,4 -3,9 1,3 7,1 1,7 10,9 2,1 -24,4 2,9 -40,4 4,1 190,0 6,4 -32,7 3,0 -14,2 6,3 10,1 lik im (%) tim ar Verim 2,0 -13,6 5,1 -39,0 9,0 -12,1 0,4 16,0 0,5 -32,2 1,3 47,0 6,6 -13,9 7,4 269,1 4,8 26,5 5,9 8,7 ndaki i im (%) 1995 2000 2003 (%) Lahana 7.774 4.542 4.431 -43,0 Yonca 27.050 34.205 46.565 36,1 Korunga 21.695 64.581 18.975 -70,6 Fi 13.870 13.780 14.940 8,4 Toplam Kuru Ot 62.615 112.566 80.480 -28,5 174 480 16.050 3.243,8 62.789 113.046 96.530 -14,6 S. M s r Yem Bitkileri Toplam (1) ay r ve mera (2) 48.935 Kaba Yem retimi (3) (1+2) 145.465 Kaba Yem Gereksinimi (4) 205.176 Yem A (4-3) -59.711 Yem bitkileri yonca üretimi 46.565 ton olup, izelge 17. Tariçinde msal Kurulu lar ve Faaliyet Alan lar bunun %59,48’lik kısmını güneyde gerçekleştirmiştir. Korunga üretimi il genelinde 18.975 tondur Kurumlar veHizmetler en fazla üretim yapılan alan %52,9’luk payla kuzeydir. Silajlık mısır üretiminin tamamı Tar msal Yay m-güneyde E itim gerçekleşmektedir. Tar m l M d rl Son yıllarda silajlık mısır üretimi hızla yükselmiştir. Fiğin %84’lük kısmı güneyde üretilmektedir. Tar msal Ara t rma K y Hizmetleri ve İlde yem bitkileri yetiştiriciliği çayır ve Enstit mera varlığına karşın, kaba yem T.Bile . Ara t rma leri (Ankara) açığı devam etmektedir. İl genelinde kaba yem üretiminin %66,8’i yem bitTar msal Sulama DS (B y k l ekli), K y Hiz. (K k l ekli) kilerinden, %33,2’si de çayır ve mera alanlarından karşılanmaktadır. Kaliteylerini Kalkaçısından, nd rma Orman li Orman kaba Kyem üretimi ilde Bakanl yem bitkileri üretiminin yetersiz kaldığı görülmektedir. Gelecek yıllarda hayvan görülecek iyileşVeteriner Hizmetleri Tar m l M dpopulasyonunda rl ve zel Veteriner Hekimler me, ilin kaba yem ihtiyacının artmasına neden olacaktır. Bu bakımdan kaliinerleri, l e M d rlihtiyaç Veterduyulacak Tar m vel-gelecekte Sunkaba i Tohumlama teli yem açığının kapatılması olan mikzel Veterinerler tarın karşılanabilmesi ancak kaliteli kaba yem kaynaklarının geliştirilmesi için yapılmalıdır. Tar m l M d rl ve di er ift iler Damçalışmalar zl k İlinmsal hayvancılık potansiyelini Tar Girdiler (tohum, Tar geliştirmek, m l ve l e M daha d., ucuz besleme kaynağı olan kaba yemden faydalanmak ve birim alandan g bre, zirai m cadele ila lar ) zel irketler, Di er iftdaha iler.fazla gelir elde etmek amacıyla hububat üretiminden vazgeçip, dekara daha fazla gelir getiT.C. Ziraat Bankas , Tar m Kredi Kooperatifleri Tar msal Kredi ren kaba yem üretimin artırılması ile mümkün olacaktır. Bu durum aynı zar n Pazar T ccarlar yerel pazarlar manda üreticilerin daha fazla gelir elde ve etmelerini sağlayacak, hayvancılığın veCanl hayvansal üretimin sürdürebilirliği sağlanmış Hayvan Pazar iran, Kelkit ve Torul ilolacaktır. elerinde Diğer yandan yem bitkilerinin ekim alanınıncanl artırılması toprak muhafazası açısından da hayvan pazar olumlu sonuçlar getirecektir. zel Sekt r S t toplama ve Pazarlama 5.4. Tarımsal Hizmetler Para Kaynaklar Tar m Bakanl , l zel daresi K.H.G.B, S.Y.D.V. 5.4.1. Tarıma hizmet sağlayan kuruluşlar ve çalışmaları Tarımsal üretimin desteklenmesi hizmetleri (tarımsal teknoloji, hayvan sağlığı, tohum ve damızlık gibi girdi dağıtımı ve pazarlama) büyük ölçüde 59 Toplam Kuru Ot 6,5 24,9 4,4 -3,9 1,3 7,1 1,7 10,9 2,1 -24,4 2,9 -40,4 4,1 190,0 S. M s r Yem Bitkileri Toplam (1) 62.615 112.566 80.480 -28,5 174 480 16.050 3.243,8 62.789 113.046 96.530 -14,6 devlet özel sektör kuruluşay rkuruluşları, ve mera (2)kooperatifler sivil toplum örgütleri ve48.935 ları tarafından sağlanmaktadır. Gümüşhane ilinde dağlık yerleşim yerlerinin Kaba Yem retimi (3) (1+2) 145.465 olması ve özellikle kış aylarında ulaşımın güç olması nedeniyle sadece ekoKaba hizmetlerin Yem Gereksinimi (4) zamanda sosyal hizmetlerin 205.176 nomik değil aynı sağlanmasında da aksaklıklar yaşanmaktadır. İlde tarıma destek veren kuruluşlar Yem A (4-3) -59.711 ve sağladığı hizmetler çizelge 17’de görülmektedir. 6,4 -32,7 izelge 17. Tar msal Kurulu lar ve Faaliyet Alanlar 3,0 -14,2 Hizmetler Kurumlar 6,3 10,1 Tar msal Yay m- E itim Tar m l M d rl Tar msal Ara t rma K y Hizmetleri ve T.B. Ara t rma Enstit leri (Ankara) Tar msal Sulama DS (B y k l ekli), K y Hiz. (K k l ekli) lik im (%) Orman K ylerini Kalk nd rma Orman Bakanl tim ar Verim Veteriner Hizmetleri Tar m l M d rl ve zel Veteriner Hekimler Sun i Tohumlama Tar m l- l e M d rl zel Veterinerler Dam zl k Tar m l M d rl Veterinerleri, 2,0 -13,6 ve di er ift iler 5,1 -39,0 9,0 -12,1 Tar msal Girdiler (tohum, Tar m l ve l e M d., g bre, zirai m cadele ila lar ) zel irketler, Di er ift iler. 0,4 16,0 Tar msal Kredi 0,5 -32,2 1,3 47,0 r n Pazar Canl Hayvan Pazar 6,6 -13,9 7,4 269,1 S t toplama ve Pazarlama 4,8 26,5 Para Kaynaklar 5,9 8,7 ndaki i im (%) -43,0 -16,4 284,0 642,8 .177,3 T.C. Ziraat Bankas , Tar m Kredi Kooperatifleri T ccarlar ve yerel pazarlar iran, Kelkit ve Torul il elerinde canl hayvan pazar zel Sekt r Tar m Bakanl , l zel daresi K.H.G.B, S.Y.D.V. İlde tarım alanlarının sulanması ve barajla ilgili faaliyetlerin yürütlmesinde DSİ ve KHGM faaliyette bulunmaktadır. Bu faaliyetler kapsamında ilde baraj yapım ve gölet çalışmaları devam etmektedir. Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü sulama hizmetleri ile birlikte toprak muhafaza hizmetleri, tarla içi geliştirme, drenaj ve laboratuvar hizmetleri vermektedir. Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünce Gümüşhane ilinde bugüne kadar 762 hektarı gölet ve 16553 hektarı yerüstü su kaynaklarından olmak üzere toplam 17.315 hektar kuru tarım arazisine sulama suyu sağlanmıştır. 60 Gümüşhane ili sınırları içerisinde ağaçlandırma mühendisliği ağaçlandır- ma çalışmaları devam etmektedir. İlde örgütlü kredi kurumları olarak faaliyette bulunan TCZB, üreticilere tarımsal amaçlı kredi vermeye devam etmektedir. Bankanın ilde ortalama açtığı kredi miktarı 2-7 trilyon TL arasında değişmektedir. Son yıllardaki üretici kredi borçları, kredi alımını etkilemektedir. Kredi faiz oranının yüksekliği 2002 yılında kullandırılan 4,4 milyar TL’lik krediden sadece %41’inin geri dönmesine neden olmuştur. Günümüzde kredi faiz oranın düşmesi ile üreticilerin yabancı sermaye gereksinimlerini bu kaynaktan sağlamaları beklenmektedir. İldeki örgütlenme istenilen düzeyde değildir. Nüfusunun yarısı kırsal kesimde yaşayan, ekonomisinin önemli bir bölümü tarıma dayanan Gümüşhane’de tarımsal birliklerin olmayışı ve örgütlenmedeki eksiklik, tarımsal faaliyetlerin günün gereklerine göre yapılmasını beraberinde getirmektedir. Toplam işletmelerin (20.368 adet) sadece 4.349 adedi Tarım Kredi Kooperatifi üyesidir. Çiftçiye üretimde girdi desteği ve nakit kredi olanağı sağlayan TKK sayısı, il düzeyinde 6 adettir. Gümüşhane 26 adet Tarımsal Kalkınma Kooperatifi bulunmaktadır. Bu kooperatiflere 2.605 adet üye kayıtlıdır. Örgütlenmeyi sağlayarak üretimden pazarlamaya kadar olan süreçte ortaklarına ucuz girdi teminini ve ürünlerinin değerinde pazarlanmasını amaçlamaktadır. İlde 3 adet sulama kooperatifli bulunmaktadır ve bu kooperatife 191 adet üye ortaktır. İlde Ziraat Odası, Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği gibi tarıma çeşitli şekillerde hizmet veren kurum ve kuruluşlar da bulnmaktadır. Merkez ve ilçelerde toplam 12 adet esnaf ve sanatkarlar odası vardır. Bu arada sivil toplum örgütleri de (Tema, Özel İdare, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Fonu, Köylere Hizmet Götürme Birlikleri gibi), erozyonla mücadele, ağaçlandırma ve doğal varlıkları koruma, tarımın geliştirilmesi yönünde bitkisel ve hayvansal projelere maddi kaynak sağlayarak destekleme hizmeti vermektedirler. İlde tarıma girdi veren piyasa içerisinde tohum, yem, gübre, alet ve makine, ilaç ve diğer firma ve kuruluşlar da bulunmaktadır. Tarım İl Müdürlüğü Döner Sermaye işletmesi, Tarım Kredi ve Pancar Kooperatifleri çiftçilerin tohumluk talepleri karşılanmaya çalışılmaktadır. İlde toplam ruhsatlı 75 adet yem bayisi bulunmaktadır. Yem ihtiyacı civar illerden temin edilmektedir. Ayrıca Tarım İl Müdürlüğü çiftçiye silaj makinesi temin ederek mısır silajı üretimini teşvik etmekte olup son yıllarda silaj üretimi giderek artmaktadır. İlde 15 adet ilaç bayisi faaliyettedir. İlde gübre üreten fabrika bulunmamaktadır. Gübre ihtiyacı kooperatifler ve ilde bulunan gübre bayilerinden temin edilmektedir. İlde 2000 yılı itibariyle gübre tüketimi 4.147 ton olup aynı yıl Türkiye tüketimi 5.211.700 tondur. İlde bulanan kredi kuruluşları T.C.Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleridir. 2002 yılı itibariyle Ziraat Bankası’nın il genelinde kullandırdığı tarımsal kredi miktarı 4.4 trilyon TL’dir. 61 5.5. Sanayi Tesisleri Gümüşhane ilinin ekonomik kalkınmasını sağlamak ve hızlandırmak, yıllardır büyük illere yönelen nüfus göçünü önlemek için istihdam alanları oluşturmak, ilin gelişmiş illerle arasındaki gelişme farklılıklarının giderilerek sosyal ve ekonomik dengeyi sağlamak gerekmektedir. Bu amaçla kurulan Organize Sanayi Bölgesinin, sanayi işletmelerine bir plan dahilinde elverişli altyapı ve hizmet tesislerini tamamlamak, belirli standartlarla işletilmek üzere düzenlemek önemli olmaktadır. Organize Sanayi Bölgelerinin en önemli özelliklerinden biri, bölgede yer alacak sanayi işletmelerinin gerek imar, gerekse işletme bakımından ulusal standartlarda olmasının sağlanmasıdır. Altyapı sorunları tamamen çözümlenmiş parsellerden oluşan Organize Sanayi Bölgeleri, sanayicilere ucuz ve uygun arsa sunma yanında, istihdam, planlı kentleşme ile yer altı ve atmosfer kirliliğine ilişkin bütün sorunların bilimsel düzeyde çözümlendiği bir bölge niteliği taşıdığından, günümüzde özellikle üzerinde durulan çevre kirliliği konularına da çözüm getirmekte, sanayinin ilde planlı yapılmasına hizmet etmektedir. İlde orta ölçekli 19 adet imalata yönelik işletme mevcuttur ve 578 kişi çalışmaktadır. Küçük Sanayi Sitelerinde 240, KOBİ ve küçük aile İşletmelerinde 600 kişi istihdam edilmektedir. Merkezde kurulu bulunan işletmelerde kuşburnu, böğürtlen, alıç marmelatlarının yanında çeşitli meyve suları da üretmektedir. 2003 yılı içerisinde Almanya'da faaliyet gösteren bir mağazalar zincirine ihracat işlemleri başlatılmış olup, bunun yanında yöresel olarak üretilen pestil ve köme de bu mağazalarda pazarlanmaktadır. Gümüşhane merkez ve Kelkit'te un fabrikası, Kale'de kireç fabrikası, Kelkit’te kibrit fabrikası, Şiran’da süt ve gümüşboya fabrikası, Kürtün’de tabanca üreten silah fabrikası, Köse'de yem fabrikası ilin diğer sanayi kuruluşlarıdır. 5.6. Tarımsal Üretimde Arayış ve Yönelimler (Organik tarım) Gümüşhane ilinde son zamanlarda tarımsal yönelim ve arayışlar içerisinde en göze çarpanı, organik tarımsal üretimin ilde özellikle de Kelkit’te başlatılması girişimi ve bu konuda yapılan çalışmalardır. Türkiye’de organik tarım, dış pazarlar tarafından talep edilen çeşitlerin istenilen miktarlarda üretilmesiyle 1986 yılında Avrupa'daki gelişmelerden farklı şekilde başlamış olup, 2000’li yıllara ulaştığında farklı bir boyut kazanmıştır. İthalatçı firmaların istekleri doğrultusunda ve özellikle fındık, badem kurutulmuş meyveler (üzüm, incir, kayısı) mercimek gibi geleneksel ürünlerde başlayan organik tarım, bitkisel ürünler, işlenmiş gıda ürünleri ve diğer tarım ve gıda ürünleri kapsamında sektörel çeşitliliğe ulaşmış ve ihracata yönelik olarak gelişme göstermiştir. Bu ürünlerin alıcıları olan ithalatçı firmalar ülkemize gelerek kendi firmalarının ihracat ağını kurmuşlar, proje kapsamda çiftçiyle sözleşme yaparak istedikleri ürünü ürettirip, yine kendi ülkelerinin mevzuatına uy62 gun olarak kontrol ve sertifikasyon işlemlerini yürüterek ürünü satın almışlardır. Bu süreçte 1990-2000 yılları arasında organik tarımda; üretim miktarı 96 kat, üretim alanı 53 kat, üretici sayısı 42 kat ve ürün çeşidi 12 kat artış göstermiştir. Bununla birlikte organik tarımdaki bu gelişmelerin henüz yeterli olduğu söylenemez. Türkiye’de organik üretim yapan işletme sayısının toplam işletme sayısındaki oranı sadece %0,3’dür. Buna karşın özellikle yaş meyve ve sebzede, dış ülkelerde, önemli rakiplerimiz durumunda olan İtalya ve İspanya’da bu oranlar sırasıyla %4,6 ve %1,7’dir. Ülkemizde organik üretimin ürün gruplara dağılımı incelendiğinde; üretimin %61,0’ını kuru meyveler, %21,0’ini tarla bitkileri, %5,0’ini üzümsü meyveler, %2,0’sini sebzeler, %2,0’sini yaş meyveler ve %2’sini de tıbbi ve baharatlı bitkiler oluşturmaktadır. Türkiye’de organik ürünlerin kontrol ve sertifikasyon işlemlerine, 1991 yılından sonra Avrupa Topluluğu Yönetmeliği doğrultusunda devam edilmiştir. 1994 yılında ülkemizdeki organik tarım faaliyetleri bu yönetmelik doğrultusunda Tarım ve Köyişleri Bakanlığının denetiminde yürütülmektedir. İlk yıllarda sadece 8 ürün organik olarak üretilirken, bu rakam günümüzde 100’ü bulmuştur. Ülkemizde organik bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretimi, işlenmesi ve pazarlanması 18 Aralık 1994 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan “Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Organik Metotlarla Üretilmesine İlişkin Yönetmelik” ile açıklığa kavuşturulmuş olup, bu yönetmelik Avrupa Birliği’nin “EEC Regulation No:2092/91” sayılı düzenlemesi esas alınarak hazırlanmıştır. 18 Aralık 1994 Tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Yönetmelik Tarım ve Köyişleri Bakanlığı`nca günümüz ihtiyaçları ve mevcut gelişmeler ışığında gözden geçirilerek, gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Dış satım yapılan ülke sayısı 2000’de 20 olup bunların arasında AB ülkeleri en önemli ihraç pazarlarımızı oluşturmaktadır. Ülkesinde organik ürünler üretiminin alt yapısını bu düzenleme esaslarına göre oluşturmayan ülkeler, AB ülkelerine organik ürünler ihraç edememektedirler. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı bahsedilen uygulama ile ilgili yetkili kamu kurumudur. AB ülkeleri içinde Almanya, Hollanda, İsviçre ve İngiltere, Kuzey Avrupa ülkeleri, ABD, Kanada, Avustralya ve Japonya dikkat çeken potansiyel pazar görünümündedir. Az gelişmiş bölgelerdeki üreticiler için gelir artırıcı ve alternatif bir üretim modeli olarak nitelendirilen organik tarım, Türkiye’de 2002 yılında 112 bin ha alanda yapılmaktadır. 280 bin ton olan üretimin 80 bin tonu Ege, 79 bin tonu Marmara'da, 45 bin tonu Güneydoğu Anadolu ve 25 bin tonu Akdeniz bölgesinde gerçekleşmiştir. Öte yandan, ülkemizde 1985’den bu yana organik tarımın yapıldığı ifade edilirken; 15 bin dolayındaki yetiştiricinin 112 bin ha’lık alanda, 300 kadar çeşitte 281 bin tonluk organik bitkisel tarım ürününü yetiştirerek 30 milyon $‘ı bulan dış satım getirisi sağladıkları ve bu katkılarıyla iç pazar büyüklüğünün 2.5 milyon $‘a ulaştığı bildirilmektedir. 63 Klasik tarım ürünlerinden %70-200 daha pahalıya satılan bu ürünleri ülke içinde sayıları 50’yi bulan özel firma, çiftçilerle sözleşme yaparak alım ve piyasa fiyatının üzerinde fiyat garantisi vererek üretim yaptırmaktadır. Son yıllarda Gümüşhane ilinde kırsal alanların gelir artırıcı çalışma ve projeleri içerisinde yer bulan organik tarım, il tarımsal kaynaklarının etkin yararlanılmasında bir çözüm olabilir. Bu bakımdan ile bağlı Kelkit’te Doğan grubunun Doğan Organik Ürünler A.Ş olarak 30 milyon $ yatırımla ilçede çalışmaları bulunmaktadır. Bu alanlarda organik hayvancılık tesisleriyle et-süt ve yaş sebze ve meyve bakımdan 2005’de piyasaya sunulmak üzere üretime geçeceği konusunda araştırmalar devam etmektedir. İlde organik üretimde bulunan diğer tesislerin de yatırıma girişmesi, tarımsal ekonomik canlanmanın başlamasını etkileyecektir. İlde organik tarımın gelişimi, ürün çeşitliliği, üretim alanı ve üretici sayısındaki artışla büyüyebilir. Türkiye gibi Gümüşhane’de önemli bir potansiyeli olan organik tarımın daha fazla gelişmesi ve yaygınlaşması için iç piyasanın göz ardı edilmemesi gerekmektedir. İç piyasaya yönelik olarak yapılan bazı araştırma sonuçlarına göre, Türk tüketici eğilimleri önemli bir iç piyasa potansiyelinin var olduğunu göstermektedir. Başlangıçta dış talebe yönelik olarak yapılan organik tarımsal üretimin zaman içerisinde önemli aşama kaydederek, iç pazara yönelimi artmıştır. Ancak, ülkemizde halihazırda organik ürünlere yönelik kayda değer bir iç piyasa üretim ve pazarlama mekanizması bulunmamaktadır. Bu olumsuzluğun nedenleri araştırıldığında; gelir düzeyi, eksik veya yanlış bilgi, aşırı pahalı ürün fiyatları, tüketici bilinci, pazarlama alt yapısındaki eksiklikler gibi olumsuzluklarla karşılaşılmaktadır. Bu ise organik ürünlerin tüketiminin geniş kitlelere ulaşmasını engellemektedir. 6. TARIMSAL YAPI VE ÜRETİMİ ETKİLEYEN SORUNLAR VE ÖNERİLER Gümüşhane ilinin 2000 yılı sayımına göre toplam nüfusu 186.953 olup, bunun 109.383 kişisi köylerde yaşamakta ve tarımla uğraşmaktadır. Tarım alanlarında, daha ziyade kuru şartlarda yapılan hububat üretimi yaygındır. Tarımsal işletmeler genelde küçük aile işletmeleri niteliğindedir. 657.500 hektarlık toplam arazinin ancak 113.685 hektar (%17,3) kadarı tarıma elverişlidir. Geriye kalan 216.914 hektarı (% 32,9) çayır ve mer’a, 164.656 hektarı (% 25) orman ve fundalık, 162.245 hektarı (%24,6)’da faydalanılamayan alanlar oluşturmaktadır. İşlemeli tarım yapılan 113.685 hektar arazinin; %78’i Kelkit, Köse ve Şiran ilçelerini kapsayan Kelkit Çayı havzasında; %22’si ise merkez ilçe, Torul ve Kürtün ilçelerini kapsayan Harşit vadisinde bulunmaktadır. Tarım arazisinin %45’inde tarla bitkileri, %12’sinde yem bitkileri, %3’ünde sanayi bitkileri, %1,2’sinde meyvecilik ve %0,5’inde sebze ziraatı yapılmakta olup geri kalan nadas ve işlenmeyen tarım arazisidir. Bitkisel üretim içinde, tarla bitkilerinde buğday ve arpa; sanayi bitkilerinde pa64 tates, şeker pancarı; yem bitkilerinde yonca, korunga; başta gelmektedir. Yılda toplam 50-60 bin ton buğday, 30-35 bin ton arpa, 2500-3000 ton kuru fasulye, 1000-1200 ton mısır, 50-55 bin ton şekerpancarı ve 35-40 bin ton patates üretilmektedir. Son yıllarda adı Gümüşhane ile birlikte anılan ve ilimizle özdeşleşen Kuşburnu (Rosa Canina) yıllık 450 ton üretimle önemli bir sanayi bitkisidir. Rekoltenin artması için kuşburnu dikim çalışmaları devam etmektedir. Gümüşhane’nin ekonomik yapısı, tarım sektörü ve performansını etkileyen başlıca sorunlar şu şekilde gruplandırılabilir: 6.1. Sosyo Ekonomik Sorunlar • • • • Göç: Gümüşhane Türkiye’de göç veren illerin başında gelmektedir. Köyden kente göç devam etmekle beraber, 1997-2000 yılı nüfus sayım sonuçlarının karşılaştırılması sonucu il dışına olan göçte azalma görülmektedir. Eğitim: İlde eğitim düzeyinin yeterli değildir. Tarımsal yayım çalışmalarında kadınlar ihmal edilmiştir. Özellikle hayvancılıkla ilgili tüm işlerin kadınlar tarafından yapılıyor olmasına karşın; sun’i tohumlama ve hayvan besleme gibi önemli konularda kadınlara yönelik eğitim çalışmaları bulunmamaktadır. Tarım işletmelerinde öz sermaye yetersizliği: Tarımda yeni teknolojilerin geliştirilmesi ve yeni yatırımın yapılması yani üretimi geliştirmek için daha teknik daha entansif ve rasyonel çalışma gerekmektedir. Bu nedenle işletmeler gerekli girdileri sağlamada yeterli ve dengeli sermayeye ihtiyaç duymaktadırlar. Gümüşhane’de çiftçilerin büyük bir kısmının sorunu olan sermaye yetersizliği bitkisel ve hayvansal üretimi olumsuz etkilemektedir. Özellikle sermaye yetersizliği üretimde girdilerin yetersiz kullanımına neden olmaktadır. Kişi başına düşen gelirin düşüklüğü: Türkiye’de genelde tarımda çalışanların geliri diğer sektörlere göre düşüktür. Gümüşhane’de kişi başına düşen milli gelir 800 $ iken, Türkiye ortalaması 2.160 $’dır. Toplam nüfusunun önemli bölümü tarım ve ormancılıkla uğraşan Gümüşhane’de doğal olarak tarım nüfusunun geliri de düşüktür. 6.2. Tarımsal Üretimin Sorunları ve Çözüme İlişkin Mevcut Potansiyelden Yararlanma Olanak ve Stratejileri 6.2.1. Bitkisel üretim sorunları İlde tarımsal alanlarda yetiştirilen bitkisel ürünlerin başlıca sorunları şu şekilde belirtilebilir: • Üretimde sertifikalı tohumluk kullanımındaki yetersizlik 65 • Üretici-Tarım Bakanlığı ve özellikle de Gümüşhane’nin bağlı olduğu Tarla Bitkileri Araştırma Enstitüsü ilişkilerinin yetersizliği • Makine kullanımı ve bu kullanımda optimum ilke sorunları • • • • • • Yeni üretim tekniklerinin çiftçiye ulaştırılmasındaki yetersizlik Tarıma elverişli olup kiralama sorunu nedeniyle atıl bırakılan araziler Üretimde düşük verimlilik Amacına uygun arazi kullanılmaması ve arazilerin çok parçalı olması nedeniyle küçük işletmelerin fazlalılığı Girdi kullanım yetersizliği Erozyon özellikle de rüzgar ve su erozyonu sorunu Kültür bitkilerinin yetiştirilmesinde toprak hazırlığından hasada kadar olan uygulamalarda uygun yöntemlerin yapılamaması ve girdilerin kullanmayışı, öncelikle verimde kendini göstermektedir. Gümüşhane ili geniş hububat ekim alanlarına sahip değildir. Ayrıca toplam üretim miktarı da düşüktür. Bunun temel nedeni, iklim, toprak yapısı ve arazi kullanım kabiliyet sınıflarına dikkat edilmemesi ve öz sermaye yetersizliğinin yanı sıra; uygun toprak işleme tekniklerinin kullanılmaması, tarımsal mekanizasyon açısından traktör haricinde alet-makina kullanımının yetersiz olması ve uygun sertifikalı tohumluk ve gübre kullanılmamasıdır. Bu sorunlar, üreticilerin net gelirini azaltmaktadır. İlde yaşanan sı sorunlarını şu şekilde sıralamak mümkündür: • Sulama yetersizliği ve drenaj problemleri, • Su kaynaklarının kullanımında yasal düzenlemelerden kaynaklanan sorunlar, • Tatlı su balıkçılığı üretimi için yeterli su kaynağı potansiyeli olmasına rağmen bu kaynakların yeterince değerlendirilememesi, Tarımsal verimliliğin artmasında sulama öncelikli ve gereklidir. Gümüşhane ilinde yıllık ortalama yağış 460 mm olup, bu yağışın büyük bir miktarı vegatasyon döneminin başında düşmektedir. Gümüşhane ilinde sulamanın önemi büyük olup, sulama yapılmaksızın yeterli verim alınması mümkün değildir. Buğdayda verimin artması sulamanın artması ile sağlanabilir. Diğer taraftan sulama, ürün çeşitliliğinin ve verimin artmasına da olanak verecektir. 6.2.2. Hayvansal üretimin sorunları Hayvansal üretimdeki sorunlar, hayvan ırkına ile bakım ve beslemeye ait sorunlar olarak değerlendirilebilir: 66 Hayvan ırkına ait sorunlar: • Besi ve süt hayvancılığına uygun ırkların kullanılmaması nedeniyle verimin düşük olması, • Kaliteli damızlık hayvan sayısının yetersiz olması, • • Çiftçilerin suni tohumlama uygulamasını yeterince benimsememesi, Köylerin suni tohumlama hizmeti veren birimlere uzak olması nedeniyle yeterli veteriner hizmetlerinin verilememesi, suni tohumlamada zamanlamanın iyi yapılamaması ve tohumlanacak hayvanın ırkına uygun tohumlamanın çeşitli nedenlerle yapılamaması. Bakım ve beslemeye ait sorunlar: • Uygun olmayan koşullarda bulunan hayvan barınakları, • Çoban teminindeki güçlükten dolayı küçük baş hayvan varlığının azalması, • • • Yem bitkileri üretiminin yetersizliği ve yem bitkileri tohumu teminindeki güçlükler, Mera yönetiminde aksaklıkların giderilmesi ve ıslah çalışmalarının tamamlanabilmesi için gerekli olan kadastro işlemlerinin tamamlanamamış olması, Su ürünleri üretiminde kullanılan yem maliyetlerinin yüksekliği, Hayvansal ürünlerin üretimlerinin artırılabilmesi için öncelikle kaynakların doğru kullanımı ve geliştirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla yüksek verimli ırklardaki hayvan sayısı artırılmalı ve hayvan yemi arzına önem verilmelidir. Bu koşullarda bitkisel üretim (yem) ve çayır-mera verimliliğinde de artış olması gerekecektir. Gümüşhane’de yem bitkileri üretimi şu an için yeterli düzeyde değildir. Hayvansal üretimde verimini etkileyen kısıtların başında, yem ve besleme gelmektedir. Yerli ırklara yaz dönemi boyunca mera beslemesi sırasında ilave yem verilmemektedir. Bunun nedeni yem fiyatlarının yüksek olmasıdır. Kış aylarında da hayvanlar besin değeri düşük ot/saman gibi kuru ot ile beslenmektedir. Kötü beslenme sonucu yeni doğanların doğum ağırlıkları düşük olmakta ve ineklerin süt veriminin düşük olması buzağıların büyüme hızını yavaşlatmaktadır. Kötü beslenme sonucu canlı ağırlık artışı düşük olmakta, genç erkek hayvanların besi süreleri 30 aydan daha uzun olmaktadır. Hayvan bakımı ve hayvancılık yönetimi ile ilgili faktörler de verimi kısıtlayan diğer etkenlerdir. Hayvanların büyük bölümü barınma koşulları kötü 67 olan havasız ahırlarda tutulmaktadır. Geri sağım teknikleri mastitis ve diğer enfeksiyonlara neden olmaktadır. Sun’i tohumlamada istenilen seviyeye ulaşılamamış olması, sığırların genetik yönden gelişimini engellemektedir. Köylerin dağınık ve köyler arası mesafelerin uzun olması nedeniyle üreticiye suni tohumlama hizmetinin götürülmesi zorlaşmakta ve maliyet artırmaktadır. 6.1.3. Yayım hizmetlerindeki sorunlar İl düzeyinde tarımsal yayım hizmetleri konusunda karşılaşılan başlıca sorunlar şu şekildedir: • İlde tarıma sağlanan hizmet seviyesi yeterli düzeyde değildir. Bu konudaki sorunlar temelde; • Kadınlara yönelik yayım hizmetlerinin yetersizliği • • • • • • • Yayım elemanları sayısının yeterli olmaması Tarımsal yayım çalışmalarında pazarlama, örgütlenme gibi konulara yeterince eğilememesi olarak sıralanabilir. Diğer yandan; İldeki yayım elemanlarının sayısı yeterli değildir ve homojen dağılmamıştır. Çiftlik düzeyinde araştırma ve teknoloji geliştirme faaliyetleri yetersizdir. Mevcut tarımsal araştırma kuruluşları çalışmaları yeterli değildir. İl düzeyinde Bakanlık’ta çalışan veteriner hekimlerin sorumlu olduğu alanların çok geniş olması, hayvan sağlığı ve suni tohumlama hizmetlerinin yeterli şekilde yapılmasına olanak vermemektedir. Tarımsal üretim değerinin artırılması; tarım yapılabilir alanlarda birim alandan ve hayvansal üretimde hayvan başına daha çok ve daha kaliteli ürün alınmasına bağlıdır. Bu durumun gerçekleştirilmesi çiftçinin eğitimi, dolayısıyla tarımsal yayımla mümkündür.Tarımsal yayımın temel amacı, kırsal nüfusun her yönden kalkınmasında rol oynayan tüm faktörlerin iyileştirilmesine yardımcı olmak ve yol göstermektir. Tarımsal yayım ile pratikte uygulanabilir ve yüksek düzeyli bilgi transferi sağlanır. Gümüşhane’de yayım hizmetleri Tarım İl Müdürlüğü elemanlarınca yürütülmekte, ancak yayım elemanı sayısının yeterli olmaması nedeniyle etkin şekilde uygulanamamaktadır. Ayrıca yayım hizmetlerinde ihmal edilen önemli konular ve hedef kitleler vardır. Üretim teknikleri dışındaki, pazarlama, pazar araştırması, işletmecilik ve doğal kaynakların korunması gibi konular ile kadınlar ve gençler yayım çalışmalarında ihmal edilmiştir. Sözleşmeli çiftçilik gibi 68 bir uygulama olmaması nedeniyle özel sektörün yayım çalışmalarına fazla katkısı yoktur. Üreticilerin, üretimde yüksek verim sağlama ve süt ineklerinin bakımı, beslenmesi yönünde fazla bilgileri bulunmamaktadır. Ayrıca hayvanlardan damızlık besi materyali elde etmek için gerekli ilave besleme yöntemleri konusunda bilgi eksiklikleri vardır. Hayvanlara genelde kadınlar bakmaktadır. Bu nedenle sun’i tohumlamanın yaygınlaştırılmasında özellikle kadınlara yönelik yayım yapılması gerekmektedir. 6.1.4. Pazarlama, örgütlenme ve diğer sorunlar Tarımda bitkisel ve hayvansal ürünlerin pazarlanmasında karşılaşılan temel sorunlar şu şekildedir: • • Yeterli altyapı ve düzenlemeye sahip pazar organizasyonlarının olmaması Tarıma dayalı sanayiinin yetersizliği nedeniyle hammaddelerin işlenip mamul hale getirilememesi, bu nedenle katma değer kaybının artması Ürünlerin belirli toplama merkezlerinde toplanmaları (kooperatifler), işlenmeleri ve tüketici merkezlerine dağıtımı, pazarlamanın başlıca üç ana hizmetini teşkil etmektedir. Gümüşhane‘de mevcut kooperatif ve özel organizasyonlar bu hizmetleri tam anlamıyla yerine getirememektedir. Dolayısıyla pazarlamanın yardımcı hizmetleri arasında yer alan standardizasyon, kalite kontrol ve işaretleme, ambalajlama gibi alanlarda verilen hizmetler yeterli değildir. Örneğin balda kalite sınıflandırması olmaması nedeniyle fiyat dengesizliği görülmektedir. Kaliteyle beraber marka oluşturulması ve reklam, pazarlama faaliyetleri içerisinde yer alması gereken hizmetlerdir. Son yıllarda tarımsal üretim tekniğinde meydana gelen değişmeler ve bazı alanlardaki özel destekler, tarımsal üretimde önemli artışlar meydana getirmiştir. İç piyasalarda tüketimin aynı oranda artmaması, dış satım sorunları ve yeni pazarların bulunamaması, özellikle kısa zamanda bozulma özelliğine sahip ürünlerde ani fiyat düşmelerine yol açmaktadır. Tarım sektöründe üretimin pazar verilerine göre yönlendirilmesi ve fiyatın serbest piyasa şartlarında oluşmasında rol oynayan kuruluşlardan birisi de borsalardır. Gümüşhane hayvancılık faliyetleriyle ön plana çıkan bir ildir. Hayvan alım satımlarını düzenleyen, çiftçiyi fiyat konusunda yönlendiren ve çiftçi için bir haberleşme kaynağı olabilecek canlı hayvan borsası ilde bulunmasına rağmen bu borsanın çalışmaları yetersiz kalmaktadır. Çiftçinin canlı hayvan borsasını kullanma konusunda özendirilmesi gerekmektedir. 69 Ayrıca ilde tarımsal alanda örgütlenme sorunu bulunmaktadır. Mevcut örgütlerin işlevlerinin kısıtlı olmasının da etkisiyle çiftçinin örgütlenme eğiliminin düşük olmaktadır. En önemli tarımsal organizasyon kooperatiflerdir. Nüfusunun yarısı kırsal kesimde yaşayan, ekonomisinin önemli bir bölümü tarıma dayanan Gümüşhane’de tarımsal birliklerin olmayışı, örgütlenmedeki eksiklik, tarımsal faaliyetlerin günün gereklerine göre yapılmasını olumsuz yönde etkilemektedir. Tarımsal üretimin pazar koşullarına uyumunun sağlanması örgütlenmedeki gelişim ile mümkün olacaktır. Bu arada ilde tarımsal üretim genel tarım politikalarından etkilenmektedir. Bu kapsamda tarım politikalarının etkisiyle oluşan sorunlar olarak, piyasa koşullarının sürekli değişkenliği, şeker kanunu nedeniyle zorunlu olarak şeker pancarı üretiminden vazgeçilmesi, destekleme alımlarının giderek azaltılması ve doğrudan gelir desteği adı altında yapılan desteklemelerin yetersizliği sorunları oluşmaktadır. 6.2. Tarımsal Potansiyeller ve Yararlanma Stratejileri İl aslında çeşitli açılardan önemli potansiyele sahiptir ve bu potansiyel belli amaç ve proejelerle desteklendiğinde kalkınmanın yolu ortaya çıkacaktır. İlin var olan potansiyelleri aşağıda sıralanmıştır: • • • • • • Meralar: Gümüşhane ilinin hayvancılık için uygun mera arazilerine sahip olması hayvancılığın geliştirilmesi için avantaj olarak kabul edilebilir. Mera arazileri il arazi toplamının %33’ünü teşkil etmektedir. Su Kaynakları: Su ürünleri yetiştiriciliği için büyük bir kaynak mevcuttur. Ayrıca sulanabilecek araziler için yeterli yeraltı ve yerüstü su potansiyeli vardır. Yem Bitkileri üretimi: Gümüşhane’de yem bitkisi üretimine uygun arazi ve iklim mevcuttur. Yem bitkileri tohumu üretimi: Gümüşhane’de yem bitkileri tohumu üretimi geçmişte denenmiş ve yüksek verim alınmıştır. Bu nedenle Türkiye’de zaman zaman ortaya çıkan yem bitkileri tohumluk ihtiyacını karşılamak için Gümüşhane ili iyi bir alternatif olabilir. Hayvansal Üretim: Mevcut hayvan populasyonunun genotipinde görülen iyileşme sonucu mevcut et, süt ve bal üretimi de artacaktır. Kullanılmayan araziler: Toplam tarım arazisinin 23196,20 hektarlık kısmı, diğer bir ifadeyle %20’si kullanım dışıdır. Göç ve öz sermaye yetersizliği nedeniyle boş bırakılan arazinin verimli olabilecek kısmı üretime kazandırılabilir. Tarımın uzun yıllardan beri içinde bulunduğu sosyo-ekonomik yapının değiştirilmesi, köklü, sistemli ve planlı bir değişim zihniyeti ile mümkündür 70 ve bunun politik yanları bulunmaktadır. Ancak ilin mevcut potansiyelleri dikkate alınarak, bu potansiyellerden yararlanmada izlenilecek politika ve stratejiler aşağıdaki biçimde sıralanabilir: Hayvan varlığı ve hayvansal üretimle ilgili olarak; • Yerli ırktan kültür ırkına geçişin sağlanması, • Etkin pazarlama ve örgütlenme sisteminin oluşturulması, • • Yem, bakım ve beslenme şartlarının iyileştirilmesi, Tarıma dayalı sanayinin sözleşmeli üretimle desteklenerek geliştirilmesi gerekmektedir. Bu arada entegre et, süt, su, bal ürünleri işleyen tesisler ile yem fabrikasının kurulması konusunda teşvikler verilmelidir. Süt toplama merkezlerinin toplama ve soğutma kapasitelerinin artırılması, canlı hayvan borsasının çiftçi tarafından kullanımın özendirilmesi, pazar bilgi sisteminin oluşturulması çalışmaları başlatılmalıdır. İlde önemli potansiyeli bulunan su ürünleri üretimi ile; • Yem maliyetlerinin azaltılması, • Su ürünlerinde pazarlama organizasyonunun kurulması mümkün olabilir. • Yer üstü su kaynaklarının su ürünleri üretiminde kullanılması, Bitkisel üretim yapısı ve üretim deseni ile ilgili olarak; • Yöreye uygun sertifikalı tohumluk kullanımının yaygınlaştırılması, • Sulanabilir alanların sulamaya açılması ve drenaj problemi olan alanların rehabilite edilmesi, • • • • • Bilinçli ve etkin girdi kullanımı, Nadas alanlarının daraltılması, Tarıma elverişli olarak bulunan ve kullanılmayan arazilerin değerlendirilmesi, Arazilerin parçalanmasının engellenmesi, Sözleşmeli üretimin yaygınlaştırılması önlemleri alınabilir. İlde üretici gelirinin artışı; • • Tarımsal ürünlerde pazarlama sisteminin ve örgütlenmenin kurulması ve geliştirilmesi, Katma değeri yüksek ve il için avantajlı ürünlerin üretimi, bu konuda 71 • • yayım örgütlerinin üreticiyi yönlendirmesi Üretim maliyetlerinin düşürülmesi Girişimcilik ruhunun geliştirilmesine bağlıdır. Tüketici gıda güvenliğinin sağlanmasında; • • Kaliteli ve standartlara uygun ürün üretimi Kontrol ve denetim hizmetlerinin güçlendirilmesi gerekmektedir. İlde tarımsal üretimin devamlılığı ve yeni arayışların geliştirilmesinde; • Arazilerin kullanım kabiliyet ve sınıfları dikkate alınarak kullanımı, • Doğal kaynakların bilinçli kullanımı, • • Erozyonla mücadele, Organik tarım önem taşımaktadır. Bu kapsmada yöresel olarak yetiştirilen kuşburnu, kekik, girebolu gibi ürünlerin organik olarak üretiminin desteklenmesi gerekmektedir. Organik kayısı ve dut kurutma tesisinin kurulması ile de bu üretim tarzı gelişme gösterecektir. Bu arada sadece bitkisel üretimde değil, aynı zamanda hayvansal ürünlerde de organik üretime yönelik çalışmalar desteklenmelidir. Özetle Gümüşhane ilinde tarımsal kalkınmanın sağlanabilmesinde, ildeki sorun ve potansiyellerin dikkate alınarak, ulaşılmak istenen hedef ve amaçların 4 başlık altında toplanması gerekmektedir. Bunlar: • İlin tarımsal verimliğininde artışların sağlanması • Gıda güvencesinin ve güvenliğinin sağlanması • • Tarımsal üretim değerinin ve doğal olarak üretici gelirin artırılması, tarımın GSYİH içindeki payının artırılarak toplumda sosyal dengenin sağlanması Sürdürülebilir tarımsal üretim tekniklerinden yararlanılarak, sürdürülebilir gelire ulaşılması Belirlenen bu hedefler ilin agro-ekolojik özelliklere dikkate alınarak öncelikleri değişecektir. Bu amaçlara ulaşmada izlenecek stratejiler de alt bölgeler dikkate alınacaktır. Y ARARLANILAN KAYNAKLAR 1. 72 Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Gümüşhane Tarım İl Müdürlüğü, Gümüşhane İl Tarım Master Planı, 2002. 2. http://www.gumushane.gov.tr/ 4. Devlet Planlama Teşkilatı, Gümüşhane İli Raporu 1997, Ankara. 3. Devlet İstatistik Enstitüsü Verileri, 1991-2002, Ankara. 5. Kalkınma Yolunda İki İlçe Kelkit ve Köse, Kelkit ve Köse Kaymakamlığı, 2001, Gümüşhane. 7. Gümüşhane Valiliği, Cumhuriyetimizin 75. yılında, 1999, Gümüşhane. 6. 8. 9. Sayılarla Gümüşhane, Gümüşhane Valiliği Yayınları, 1997, Gümüşhane. Gümüşhane Valiliği, Gümüşhane İli Çevre Durum Raporu, 1999, Gümüşhane. Türkiye Kalkınma Bankası, Yerel Öneri Geliştirme Raporu, 1998, Gümüşhane. 10. Meteoroloji Genel Müdürlüğü Verileri, 2002, Ankara. 11. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Gümüşhane Tarım İl Müdürlüğü, 20012003 Yılı Çalışma Raporu, Gümüşhane. 12. Devlet Su İşleri Şube Müdürlüğü verileri, 2002, Gümüşhane. 13. Milli Eğitim Müdürlüğü verileri, 2002, Gümüşhane. 14. Ticaret ve Sanayi Odası verileri, 2002, Gümüşhane. 15. Nüfus ve Vatandaşlık Müdürlüğü verileri, 2002, Gümüşhane. 16. Ziraat Bankası verileri, 2002, Gümüşhane. 17. Orman İşletme Müdürlüğü verileri, 2002, Gümüşhane. 18. Köy Hizmetleri İl müdürlüğü verileri, 2002, Gümüşhane. 19. İl Planlama Müdürlüğü verileri, 2002, Gümüşhane. 20. Ağaçlandırma Genel Müdürlüğ Mühendisliği verileri, 2002, Gümüşhane. 21. Gündüz, M., Koç, D. Türkiye’de Organik Tarım Ürünleri İhracatının Dünü, Bugünü ve Geleceği, 2. Türkiye Ekoloji Sempozyumu, 30-35, 14-16 Kasım 2001, Antalya. 22. Karasu, A. 2004. Ekonomi. Rapunzel Organik Tarımsal Üretim ve Gıda Tic. Ltd. Şti, İzmir. 23. Uras, G. Organic Agriculture in Turkey, 2003, Ankara. 73 _______________________ BAŞKAN SELÇUK MARUFLU Değerli hocam Prof. Dr. İlhami Köksal’a çok teşekkür ediyoruz. Tabii kendisi 28 sayfalık sunuşunu özetleyerek yaptı. Ama hiç merak etmeyin İ.A.V. yaptığı bütün seminerlerin, Gümüşhane semineri de dahil, kitabını yayınlayacaktır. Orada hepsi elinize geçecek vakıf tarafından sizlere takdim edilecektir. Şimdi 2.tebliği Prof. Dr. Ahmet İncekara İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi sunacak. Kendileri Sanayi ve Madenciliğin Gümüşhane Ekonomisindeki Yeri ve Önemini ve Çözüm önerilerini ifade edecekler. Buyurun hocam. 74 SANAYİ VE MADENCİLİĞİN GÜMÜŞHANE EKONOMİSİNDE YERİ VE ÖNEMİ Prof.Dr. Ahmet İNCEKARA İ.Ü. İktisat Fak.Öğr. Üyesi GİRİŞ 21. yüzyılın başında, insanların gündelik toplumsal, ekonomik yaşantıları, bazı eğilimlerin kaçınılmaz etkisine girmiş bulunmaktadır. Kitle iletişim araçları, dünya insanlarını birbirine komşu yapmıştır. Yerel kültürler ve farklılıkları dünya düzlemine taşınırken, küresel ölçekteki her bir değişim ve oluşum, yerele, aileye ve bireye yansımaktadır. Bu etkileşme, siyasal, kültürel ve ekonomik alanlarda çok geniş sonuçlara yol açan bir süreç durumundadır. Piyasalaşma ve rekabet, gittikçe hızlanmaktadır. Piyasa bilgisi, ürün ve teknolojik bilgiler, elektronik ağlarda her an ulaşılabilir durumdadır. Farklılık ve farklılıkları yaratan her tür girdi, başta bilgi olmak üzere, önem kazanmıştır. Rekabette üstünlüğün dayanağı bilimsel bilgiye dayanır olmuştur. Sermaye, emek, doğal kaynak ve hatta Pazar sorunları, bilimsel bilgi ile ikame edilebilmektedir. Ekonomik kalkınma ve gelişmenin temel kaynağı sayılan sanayileşme, günümüzde anlam ve içerik değişimine uğramaktadır. Gelişmiş/sanayileşmiş ülkeler, sanayileşme trendini yaşamaktadırlar. Gelişmekte Olan Ülkelerin, sanayileşme ile kalkınma hedefleri, bir bakıma ortadan kalkmıştır. Sanayileşmiş ülkelerin ekonomik yapılarında sanayi kesiminin payı gerilemektedir. Sanayide çalışanların toplam istihdamdaki payı düşmektedir. İhracatta eski sanayi ürünlerinin ağırlığı azalmakta, bilgi/ar-ge bazlı ürünler öne çıkmaktadır. Ekonomik yapıda eski sanayilerin yerini, bilimsel bilgiye, yüksek teknolojiye dayalı yeni alanlar almaktadır. Nitelikli eğitim, ar-ge yatırımları, sermayenin yeni yoğunlaştığı yatırım alanlarının başında gelmektedir. Eğitim programları buna göre düzenlenmekte, ülkeler/toplumlar arasındaki 75 gelişme yarışları, buna göre anlam kazanmaktadır. Sanayi işletmeleri, her zamankinden daha fazla bilgiye ve araştırmaya yatırım yapmaktadır. Ar-ge departmanları, sanayi işletmelerinin temel unsuru durumuna gelmiştir. Özellikle küresel pazarlara ürün satan sanayi işletmeleri, rekabetin ar-ge düzeyinde cereyan ettiğini anlamışlardır. Bünyesinde bu departmanı bulunduramayan ölçekteki daha çok KOBİ niteliğindeki işletmeler ise, üniversite-sanayi işbirliği programlarından yararlanmakta ya da diğer kamusal/kurumsal desteklerden yardım almaktadır. Gelişmiş/sanayileşmiş ülkelerin ekonomik hatta sosyal yapılarında, turizmden eğitime, finanstan iletişime, yenilenmiş hizmet sektörleri çok daha fazla yer kaplamaktadır. Sanayi ötesi toplum, bilgi toplumu gibi nitelikler bu yeni toplumsal konumu tanımlayan sıfatları alarak kullanılmaktadır. Küresel rekabet ortamında, ülkelerin Pazar, bilgi ve deneyimlerini birleştirerek bölgesel entegrasyonlara gittikleri görülmektedir. Rekabetçi üstünlüğün kaynağı artık ar-ge olsa da, bölgesel entegrasyonlar da küresel rekabetin bir faktörü olarak, gittikçe ileri safhalara doğru tırmanmaktadır. Bölgesel entegrasyonlar, dünyada yeni güç odakları olma amacına hizmet ettiği ölçüde, yükselen bir trend olma vasfını sürdürecektir. Dünyada olduğu gibi, ülke birimi içinde de, serbest Pazar ekonomisini gelişme sürecinde, bazı bölgeler çeşitli sebeplerle ekonomik gelişmişlik bakımından öne geçebilmektedir. Sanayileşme, gelir dağılımı ve tüketim, eğitim ve nüfus artışı bakımlarından nispeten gerice bölgelerin geliştirilmesinde, II. Dünya Savaşı sonrası dönemde, gelişmiş ülkeler, bir takım bölgesel kalkınma projeleri geliştirmişlerdir. Gelişen ülkelerde de, kendi koşullarına ve bu konudaki baskın bilimsel düşünceler doğrultusunda bazı projeler yürürlüğe sokulmuştur. Gelişen ülkelerin çoğunda ve bu arada Türkiye’de, bölgesel gelişmişlik farklarını gidermede geliştirilen projelerin, çok da başarılı olduğu söylenemez. O sebeple, günümüzde, bölge veya kent biriminde kalkınma projelerinin, farklı ölçek ve niteliklerde, farklı kurumsal ve örgütsel amaç ve hedeflerle gündeme geldiği görülmektedir. İktisadi Araştırma Vakfı’nın faaliyetleri çerçevesinde, yaklaşık on beş yıldır, kentsel/bölgesel gelişme konusunda, Türkiye’nin otuzu aşkın ilinde bilimsel seminerler düzenlenmiştir. Bu kentlerin sadece gelişmeye muhtaç olanlar değil, Kayseri, Denizli vb. gibi, gelişme yönünü yeni şartlarda yeniden belirlemeye dönük olanları da bulunmaktadır. Gümüşhane İl Kalkınma Semineri, bu birikimlerden de yararlanılarak düzenlenmektedir. Bu tebliğde, Gümüşhane’nin ekonomik gelişme çabaları çerçevesinde, sanayi sektörü faaliyetlerinin yeri ve önemi ele alınacaktır. 76 Tebliğde önce, bilimsel literatürde bölgesel/kentsel gelişme konusunda- ki görüş, düşünce ve deneyimler özetlenecektir. Daha sonra Gümüşhane’nin mevcut ekonomik/sosyal yapısı tespit edilecek, bu yapı içinde sanayi kesiminin yeri ele alınacaktır. Son bölümde ise, sınai gelişme için neler yapılabileceği hususunda düşünceler açıklanacaktır. I. BÖLGESEL-KENTSEL KALKINMA KONUSUNDA BİLİMSEL GELİŞMELER Bir il ölçeğindeki idari birimin, ekonomik kalkınmasını, onun insan ve fiziki koşullarından ayrı düşünmek mümkün değildir. Aynı biçimde, o il biriminin çevresinden oluşan, çoğunlukla değişmez kabul edilen varlıklardan yani bölgesel/çevresel veri koşullarda bağımsız düşünmek de doğru değildir. O sebeple, bir il kalkınma projesinde yapılacak işlerin, mutlaka bir bölgesel boyutu olmak durumundadır. Fiziki ve insan kaynakları, sermaye ve proje sorunu, piyasa ve kültür etkileşim konuları, bir il düzeyindeki kalkınma çabalarına, bölgesel boyut getirme zorunluluğuna işaret eder. Bölgesel kalkınma konusunda güdülen amaçlar, belki değişmemiştir. Ancak, araçlar, yöntem ve zihniyet konularında, zaman içinde önemli değişmeler yaşanmıştır. Bunda, dünyadaki genel ekonomik gelişmeler yanında, bölgesel ve iller düzeyindeki gelişme çabalarının sağladığı birikimlerin de rolü vardır. Bölgesel ekonomik kalkınma, kalkınma sorununa ülke düzeyinde daha rasyonel ve sorumlu bir yaklaşım geliştirilmesini mümkün kılar. O sebeple, belli bir bölgenin spesifik problemlerini çözmek için, ilgililere, özel ve kamu sektörlerinin her ikisine birden büyük bir güç sağlar. Kamu/özel sektör ortaklığı çağdaş bölgesel kalkınmanın anahtar bileşeni durumuna gelmiştir. Ortaklık paradigması bölgesel kalkınmacılara, kamu hizmetlerinin bütün yerel halk gruplarına yarar getirdiği bir noktada, özel sektör programları ile kamusal teşvikleri birleştirebilme olanağı sağlar (GROSSMAN; 1998:1-8). Yaşanan küreselleşme; insanlar, hükümetler ve hükümet dışı örgütler arasındaki bağlantı ve eşgüdümü kolaylaştırmaktadır. Piyasa ve siyaset, kapitalizm ve devlet, özel sektör ve kamu sektörü yöneticiliği arasındaki ilişkiler daha yakın hale gelmektedir. Yerel yönetimler ve yerel topluluklar da küresel sistemin bir parçası olmaktadır. Bunun yanında küresel ekonomi çağı ve onun beraberinde getirdiği küresel rekabet, yerel düzeyde varolan girişimcilik gizil gücünün daha iyi değerlendirilmesine ve kent ve kentsel bölgelerde de ekonomik kalkınma amaçlı işbirliklerinin geliştirilmesine hem ortam hazırlamakta, hem de bu işbirliğini zorunlu kılmaktadır (FARAZMAND: 1999, ROGERSON: 2000, MALECKİ. 1994, ÜNLÜ: 1993, TEES: 1990’dan aktaran: GÜL, 2004: 201-219). Kısaca bölgesel politikalar; İkinci Dünya Savaşından 1970’li yıllara kadar olan merkezi idarenin güdümünde ve desteği ile uygulanan eski nesil politikalar ile, 1970’li yıllardan bu yana gündeme gelen yerel dinamiklerin ve ye77 rel potansiyelin sağladığı üstünlüklerden yararlanılması üzerine odaklanan yeni bölgesel politikalar olarak kabaca gruplandırılabilir. 1980 sonrasında, AB bölgesel politikalarında, girişimciliğe verilen önem artıp, piyasa güçlerinin büyümeyi sağlamada etkin olduğu, bu nedenle küçük ve orta ölçekli girişimcilere verilen desteklerin arttırılması ilkesi benimsenmiştir. 1990 sonrasında ise, bölgesel teknoloji geliştirme programları ve bölgesel yenilik stratejilerine ilişkin program destekleri ile bölgelerin teknolojik kapasitelerinin arttırılması ilkesi benimsenmiştir. Avrupa Birliği bölgelerinin yarışabilir nitelik kazanmasına yönelik destekler sürerken, geleneksel araçların da sürdürüldüğü ve günümüzde Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonunun özellikle az gelişmiş ve tarımda ve sanayide dönüşümü gerçekleştirememiş bölgelere yardım sağladığı görülmektedir. Bölgesel eşitsizliklerin sürdüğü ve güç dengelerinin eşit olmadığı durumda izlenebilecek tek politikanın, bir yandan 195070 döneminde egemen olan kamu katkısı ile altyapı ve üretimin desteklendiği bir politikayı sürdürürken, diğer yandan da birikimi olan bölgelerin dünya ölçeğinde rekabet gücü kazanması için yeniliğe yönelik, kamu-özel ortaklıkları ile gerçekleşecek politikaların desteklenmesi olduğu görüşü yaygın olarak benimsenmiştir (ERAYDIN, 2004: 126-146). Bölgesel ve il ölçeğinde ekonomik kalkınmayı hedefleyen politikaların, merkezi ve yerel planlama kademelerine sahip olması ve ayrıca, bu planlarda öngörülen bilgilendirme, projelendirme, yönetici ve finans desteği sağlama gibi fonksiyonların, daha esnek hareket kabiliyeti olan yerel idari teşkilatlarca sağlanması gerekmektedir. Bir başka zorunluluk da, bölgesel/yerel potansiyelini tanımlanması, hedeflerin konulması yani vizyon oluşturulması gibi konularda da, bölge/kent insanının etkin katılımının sağlanması, onlara inisiyatif yüklenmesidir. Günümüzde bu tür planlama yaklaşımlarına, stratejik yerel ekonomik kalkınma adı verilmektedir. Stratejik yerel ekonomik kalkınma adı verilmektedir. Stratejik yerel ekonomik kalkınma, yerel ya da kentsel yönetimlerin, o yörenin insani, toplumsal, kurumsal ekonomik ve doğal kaynakları ile coğrafi konumunun göreli avantajlarını, geniş ölçekli, uzun süreli ve geleceğe yönelik olarak, bir vizyon çerçevesinde planlanması sürecidir. Stratejik yaklaşımda yerel güçler, olanaklar, fırsatlar ve kaynaklar, yerel ekonomi için öngörülen vizyonun gerçekleşmesi için harekete geçilir. Yerel kamu otoritelerine bu süreçte düşen en önemli görevler, gönüllü sektör ile özel sektörü teşvik etmek ve desteklemek, ekonomik kalkınma çabalarına liderlik etmek, eşgüdümü sağlamak ve kamusal altyapı yatırımlarını tamamlamaktır. Yerel kamu otoriteleri de bu görevleri, bütün bir kenti ve 78 79 TÜRKİYE HARİTASI 80 • Harita üzerindeki rakamlar, illerin 2001 Yılı Kişi Başı Gayri Safi Yurtiçi Hasıla değerini Dolar bazında gösterir. Kaynak: DPT (2003a): İller ve bölgeler itibarıyla Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Gelişmeler (1987-2000). DPT Yayını No: 2676, Ankara. s.443. GÜMÜŞHANE HARİTASI ekonomik ve coğrafi açıdan yakın bağları bulunan diğer kent ve kasabaları da kapsayan bir stratejik yerel ekonomik kalkınma planı geliştirerek gerçekleştirecektir (KEMP: 1993, FARR ve FAVERO: 1984’den aktaran. GÜL: 2004. 201-219). Günümüzde, bölgesel ve/veya kentsel kalkınma konusunda geliştirilen kurumsal araçlardan biri de Bölge Kalkınma Ajanslarıdır. Bu kurumlar, tamamen ya da kısmen kamu tarafından, finanse edilen ancak merkezi idareden bağımsız kuruluşlardır. Bir çok avrupa ülkesinde 1950’li ve 60’lı yıllardan bu yana bölgesel ölçekte ekonomiyi canlandırmak, örgütlemek ve geliştirmek üzere faaliyet gösteren kurumlar olarak tanımlanmaktadırlar (KAYASÜ Ve DİĞERLERİ, 2003: 7). II. TÜRKİYE’DE YEREL-KENTSEL KALKINMA KONUSUNDAKİ GELİŞMELER. İL GELİŞME PLANLARI Türkiye’de 1960’lı yılların başında uygulamaya başlanan beş yıllık planlarla birlikte, kamunun destek programları da “yatırım indirimi” aracı ile devreye girmiştir. Planlarda, dengeli gelişmeden bahisle, bölgesel dengesizlikleri giderecek veya bölge gelişimini hedef alacak bir bölgesel planlama yaklaşımından söz edilmemektedir. Esasen, 1960’lı yılların başında, bölgesel dengesizliklerden de bahsetmek mümkün değildir. Daha sonraki yıllarda, Kalkınmada Öncelikli Yöre (KÖY) uygulaması çerçevesinde, bazı illere destekler sağlayan teşvik politikaları gündeme gelmiştir. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) uygulaması, ayrı bir araç olarak uygulamaya geçmiştir. Bölge, il grubu veya bir il için geliştirilen planlama çalışmalarının ilki Güneydoğu Anadolu projesi (GAP)’dir. 1989’da başlayan proje halen sürmektedir. Daha sonra Zonguldak-Bartın-Karabük gelişme projesi 1997’de başlamıştır. Takip eden yıllarda ise, Doğu Anadolu Projesi (DAP) Doğu Karadeniz Bölgesi Projesi (DOKAP9 2000-2020 yılları için devreye girmiş, uygulamalar sürmektedir. dır. DOKAP, konumuz olan GÜMÜŞHANE ilini de içeren 7 ilden oluşmakta- Diğer taraftan, havza gelişim projeleri çerçevesinde çalışmalar yürütülmektedir. Bunlar Yeşil Irmak (Amasya, Çorum, Samsun, Tokat), Kayseri-Sivas-Yozgat, Doğu Akdeniz ve KKTC, Orta Karadeniz (Çankırı, Kastamonu, Sinop), Ege Bölgesi Kalkınma Projeleridir. Projelere ait kalkınma Programları hazırlanmaktadır. Son olarak, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planında ilk kez gelişme Planları hazırlanması öngörülmektedir. Bu planların hazırlanmasında gerekli finansmanın il özel idareleri başta olmak üzere illerden karşılanması öngörülmüştür. DPT, konu ile ilgili taslak iş tanımını tüm illere göndermiştir. Bu çalışma81 larda DPT, teknik destek sağlayacaktır. (SARICA, 2004: 192-217). VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planında, bölgesel gelişmenin hızlandırılması ve rasyonel kaynak dağıtımı açısından önem taşıyan, bölge planları ile uyumlu, il düzeyinde il gelişme planları çalışmaları başlatılacağı; hazırlama ve uygulamada ilgili tüm kesimlerin katılımının sağlanacağı belirtilmektedir. İl gelişme Planının hazırlanmasına veri tabanı oluşturacak olan il envanter ve istatistik raporlarının güncelleştirilmesi ile bilginin ortak kullanımını sağlayacak İl Envanteri Modellemesi Projesi tamamlanacaktır (DPT, 2000. 63). AB Komisyonu tarafından yayınlanan 2002 Yılı İlerleme Raporu ve 2003 Yılı Katılım Ortaklığı Belgesinde(KOB) yer alan Ulusal Kalkınma Planının hazırlık çalışmalarında, Türkiye’nin ulusal ve bölgesel gelişme stratejilerini yeniden belirlemesi gerektiği belirtilmektedir. İl kalkınma planlarının bu çerçevede gündeme geldiği anlaşılmaktadır. Piyasaların yetersiz kaldığı, makro planların ise hesaba katmadığı bölgesel farklılıkların, dinamizmin(potansiyellerini) bilinçli bir strateji ile uyarılırsa, harekete geçirilmesine yönelik ulusal planlarla da uyumlu olan yeni ve stratejik bir planlama yaklaşımına ihtiyaç vardır. 1980’leri ve 1990’larda yaşanan sanayileşme dönemlerinden sonra, stratejik il gelişme planlarının ve ulusal sanayi planlarının çekiciliği giderek artmaktadır. Kentlerde salt mekan(arazi9 planlamasına dayalı değil(çevre düzeni planı v.s.), sektörel sorunları(darboğazları, potansiyelleri) gözeten düzenleyici, yönlendirici ve yol gösterici stratejik planlara ihtiyaç duyulmaktadır. Stratejik sanayileri/ sektörleri hedefleyen, teknolojik gelişmenin odak noktasında olanı, yüksek katma değer ve istihdam yaratan, teknolojik dışsallıklar yaratabilen, birden fazla sektöre taşabilecek etkiler yaratabilecek yatırım projelerine sahip İl Gelişme Planları, illerdeki merkezi ve yerel hükümet kurumlarına güçlü bir perspektif kazandırabilir. İllerin bu noktadaki temel sorunu, ne tür bir gelişme stratejisi izleyeceklerine dair bir yaklaşımlarının olmaması, geleceğe yönelik bir perspektiflerinin bulunmayışıdır (ESER, 2004: 171-175). Günümüz Türkiye’sinde, uygulanması devam eden KÖY kapsamının, her yıl genişletilmesine dönük baskılar sürmektedir. Geçtiğimiz günlerde, 2001 yılı verileri itibariyle kişi başına 1500 doların altında gelire sahip 36 ili kapsayan devlet yardımları açıklaması büyük tartışmalara sebep olmuş, genişletilmesi için çalışmaların yapıldığı açıklanmıştır. Eski tip klasik araçlardan oluşan devlet yardımları uygulaması, her il için hazırlanan il gelişme planlarına dayandırılmalı; kademeli, sürekli ve objektif olmalıdır. 82 III. GÜMÜŞHANE İLİNİN SOSYO EKONOMİK DURUMU III.1. Toplumsal Yapı Gümüşhane, Doğu Karadeniz Bölgesinin iç kısmında, Erzincan, Bayburt, Trabzon ve Giresun İlleri ile çevrili bir ilimizdir. Yüzölçümü, nüfusu ve mevcut ekonomik kapasitesi ile küçük ölçekli bir il durumundadır. Yüzölçümü 6.437 km2 ile Türkiye’nin %0.84’ünü oluşturmaktadır. 1985 yılında Bayburt’un il olması ile Gümüşhane’nin yüz ölçüm ve nüfusa ilişkin göstergeleri, anılan yıldan sonra değişmiştir. Gümüşhane’nin 1927’de 121.797 olan nüfusu ile 63 il arasında 49. sırada idi. Son 73 yılda Türkiye’nin nüfusu yaklaşık 5 kat artış göstermiştir. Aynı dönemde Gümüşhane nüfusu yaklaşık 1,5 kat artmış, 2000 yılında 186.953 olmuştur. 1927 yılında Gümüşhane ülke nüfusu içinde yüzde 0.9’luk paya sahipken, 2000’de bu oran yüzde 0.3 olmuştur. Gümüşhane’nin nüfus artış hızı, Türkiye ortalamasının altında kalmıştır. Ortalama nüfus artış hızı 1990-2000 dönemi için binde 10.18’dir. Gümüşhane’de şehirleşme oranı, 2000 yılında yüzde 41.5 ile Karadeniz ve Türkiye ortalamalarının altında bulunmaktadır. Bunun sonucu olarak, tarım işkolunda çalışanların toplam istihdama oranı 2000 yılı için yüzde 76.54 olup, bu oran, Karadeniz ve Türkiye ortalamalarının üstündedir. Bu oran ile 81 il içinde 4. sıradadır (Tablo:1). Tablo 1. G M L GEL Sosyo-Ekonomik Geli mi lik S ralamas (2003) DE HANE KEN YIL M L K PERFORMANSI Tablo 2 (81 il i inde)..................................71 BRM G M HANE KARADEN Z T RK YE SIRA B LGES (81 il iinde) DEMOGRAF K G STERGELER G M 1 Toplam N fus 2000 Kii 186.953 8.439.213 67.803.927 74 2 ehirle me Oran 2000 Y zde 41,49 49,03 64,90 75 1990-2000 Binde 10,18 3,65 18,28 44 4 N fus Yo unlu u 2000 Ki i/Km2 29,04 73 88 73 5 Do urganl k H z 2000 ocuk Say s 2,92 2,39 2,53 27 6 Ortalama Hanehalk B y kl 2000 Kii 5,44 4,87 4,50 22 7 Tar m kolunda al anlar n Toplam stihdama Oran 2000 Y zde 76,54 66,10 48,38 4 8 Sanayi kolunda al anlar n Toplam istihdama Oran 2000 Y zde 2,60 7,29 13,35 67 9 Ticaret i kolunda al anlar n Toplam istihdama Oran 2000 Y zde 2,91 5,97 9,67 76 10 Mali Kurumlar i kolunda al anlar n Toplam istihdama Oran 2000 Y zde 1,08 1,45 3,11 61 KARADE T RKiY 3 Y ll k Ortalama N fus Art Hz B LGE LKE P Tablo 2. ST HDAM G STERGELER 11 cretli al anlar n Toplam G M KARAD T RK 83 Toplam stihdama Oran 2000 Y zde 76,54 66,10 48,38 4 8 Sanayi kolunda al anlar n Toplam istihdama Oran 2000 Y zde 2,60 7,29 13,35 67 9 Ticaret i kolunda al anlar n Toplam istihdama Oran 2000 Y zde 2,91 5,97 9,67 76 10 Mali Kurumlar i kolunda al anlar n Toplam istihdama Oran 2000 Y zde 1,08 1,45 3,11 61 11 cretli al anlar n Toplam stihdama Oran 2000 Y zde 19,35 27,48 43,52 80 12 cretli al an Kad nlar n Toplam istihdama Oran 2000 Y zde 2,14 4,44 8,81 72 2000 Y zde 0,59 1,46 2,61 78 14 Okur Yazar N fus Oran 2000 Y zde 86,40 85,82 87,30 43 15 Okur Yazar Kad n N fusun Toplam Kad n N fusuna Oran 2000 Y zde 78,72 78,49 80,62 49 16 niversite Bitirenlerin Okul Bitirenlere Oran 2000 Y zde 5,11 5,92 8,42 64 17 lk retim Okulla ma Oran 2000-2001 Y zde 53,83 87,39 98,01 81 18 Liseler Okulla ma Oran 2000-2001 Y zde 15,78 31,70 36,92 76 19 Meslek Liseleri Okulla ma Oran 2000-2001 Y zde 15,76 23,04 20,49 55 20 Bebek l m Oran 2000 Binde 32,00 42,33 43,00 78 21 Onbin Ki iye D en Hekim Say s 2000 Kii 7 9 13 52 22 Onbin Ki iye D en Di Hekimi Say s 2000 Kii 1 1 2 54 23 Onbin Ki iye D en Eczane Say s 2000 Adet 1 2 3 64 2000 Hastane Yata 13 verenlerin Toplam stihdama Oran G M KARAD T RK E T M G STERGELER SA LIK G STERGELER 24 Onbin Ki iye D en Hastane Yata Say s Tablo 7 le Merkez Kelkit 17 24 23 43 SANAY G STERGELER K se K rt n 25 Organize Sanayi B lgesi Parsel Say s 2000 Parsel 0 1.561 | 28.726 73 26 K k Sanayi Sitesi yeri Say s 2000 Adet 332 12.732 81.302 59 2000 Adet 2 761 11.118 72 Kaynak: 2000 Kii 80.118 1.130.488 73 Tablo 8 27 malat Sanayi yeri Say s 84 28 malat Sanayi Yllk al anlar Ortalama Say s iran Torul lToplam B lgesi Parsel Say s 2000 Parsel 0 1.561 | 28.726 73 26 K k Sanayi Sitesi yeri Say s 2000 Adet 332 12.732 81.302 59 27 malat Sanayi yeri Say s 2000 Adet 2 761 11.118 72 Kaynak: 28 malat Sanayi Yllk al anlar Ortalama Say s 2000 Kii 80.118 1.130.488 73 Tablo 8 29 malat Sanayii Kurulu G Kapasite Miktar 2000 Beygir G c 1.786.457 13.478.078 75 30 Fert Ba na imalat Sanayi Elektrik T ketimi 2000 Kws - 371 550 74 31 Fert Ba na imalat Sanayi Katma De eri 2000 Milyon TL. - 128 350 71 Torul lTopla Parsel A B C D TARIM G STERGELER Topla 32 K rsal N fus Ba na Tar msal retim De eri 2000 Milyon TL. 744 955 1.124 65 33 Tar msal retim De erinin T rkiye i indeki Pay 2000 Y zde 0,30 15,35 100,00 74 34 Daire Say s 2000 Adet 25.977 1.602.619 16.235.830 75 35 Borulu Su Tesisat Bulunan Daire Oran 2000 Y zde 88 95 97 70 36 Gayri Safi Yurtii Has la indeki Pay 2000 Y zde 0,14 9,46 100,00 73 37 Fert Ba na Gayri Safi Yurt i Hasla 2000 Milyon TL. 933 1.396 1.837 61 38 Banka ube Say s 2000 Adet 15 749 7786 72 39 Fert Ba na Banka Mevduat 2000 Milyon TL. 128 320 939 67 40 Toplam Banka Mevduat indeki Pay 2000 Y zde 0,04 4,24 100,00 71 41 Toplam Banka Kredileri indeki Pay 2000 Y zde 0,05 7,24 100,00 72 42 K rsal N fus Ba na Tar msal Kredi Miktar 2000 Milyon TL. 61 244 138 50 43 Fert Ba na S nai, Ticari Ve Turizm Kredileri Miktar 2000 Milyon TL. 48 132 392 65 44 Fert Ba na Belediye Giderleri 2000 Milyon TL. 38 55 82 66 45 Fert Ba na Genel B t e Gelirleri 2000 Milyon TL. 36 111 464 46 Fert Ba na Gelir Ve Kurumlar Vergisi Miktar 7785 2000 Milyon TL. 19 53 165 74 N AAT G STERGELER MAL G STERGELER Kaynak: 43 Fert Ba na S nai, Ticari Ve Turizm Kredileri Miktar 2000 Milyon TL. 48 132 392 65 44 Fert Ba na Belediye Giderleri 2000 Milyon TL. 38 55 82 66 45 Fert Ba na Genel B t e Gelirleri 2000 Milyon TL. 36 111 464 77 46 Fert Ba na Gelir Ve Kurumlar Vergisi Miktar 2000 Milyon TL. 19 53 165 74 47 Fert Ba na Kamu Yatrmlar Miktar 1995-2000 Milyon TL. 301 244 248 21 48 Fert Ba na Te vik Belgeli Yatrm Tutar 1995-2000 Milyon TL. 360 924 2.668 66 49 Fert Ba na hracat Miktar 1 995-2000 ABD Dolar 0 662 2.249 71 50 Fert Ba na thalat Miktar 1995-2000 ABD Dolar 0 809 3.967 70 51 Krsal Yerle melerde Asfalt Yol Oran 2000 Y zde 17,13 25,59 45,23 75 52 Yeterli me Suyu G t r len N fus Oran 2000 Y zde 92,53 83,73 84,98 30 53 TCK Asfalt Yol Oran 2000 Y zde 72,97 89,90 91,28 76 54 Onbin Ki iye D en zel Otomobil Say s 2000 Adet 212 435 652 61 55 Onbin Ki iye D en Motorlu Kara Ta t Say s 2000 Adet 412 755 1.056 63 56 Fert Ba na Elektrik T ketim Miktar 2000 Mws 0 1 1 78 57 Fert Ba na Telefon Kont r De eri 2000 Adet 729 1.223 1.852 74 58 Ye il Kartl Ki i Oran 2000 Y zde 30 24 15 14 ALTYAPI G STERGELER D ER G STERGELER Kaynak: DPT (2003a); a.g.e. s.444 Gümüşhane’de ücretli çalışanların toplam istihdam oranı da 2000 yılı itibariyle yüzde 19.35 olup, Karadeniz ve Türkiye ortalamalarının oldukça altındadır. 81 il içinde ise sondan 2. dir. İşverenlerin toplam istihdama oranı ise, yüzde 0.59 ile, yine bölge ve ülke ortalamalarının çok altında bulunmaktadır. Gümüşhane’de 1980-2000 döneminde işgücüne katılma oranı azalma göstermiştir (DİE: 2002. 25-36). 12-14 yaş grubunun her iki cinsiyette de işgücüne katılma oranının ayarlanması, eğitime verilen önem ile açıklanabil86 mektedir. Gümüşhane’de nüfusun okur-yazarlık oranı bölge ve ülke ortalaması düzeyindedir. Ancak, ilköğretimde okullaşma oranı 2000-2001 dönemi için yüzde 53.83 ile Türkiye sonuncusudur. Aynı biçimde lise ve meslek liseleri, okullaşma oranları da bölge ve ülke ortalamasından düşüktür. Üniversite bitirenlerin okul bitirenlere oranı, yüzde 5.11 ile ülke ve bölge ortalamasının altında bulunmaktadır. Gümüşhane’de 1990-2000 döneminde istihdam edilenlerin sayısında artış gerçekleşmiştir. Yıllık artış hızı yüzde 4’tür. Sektörel olarak artış daha çok tarımsal kesimde ve erkeklerde gerçekleşmiştir. 1990’da tarım dışı üretim faaliyetlerinde çalışanların oranı yüzde 11.5 iken, 2000’de yüzde 9.9’a gerilemiştir (DİE; 2002. 38-39). 2001 ekonomik krizinden sonra, bu oranın çok daha gerilere düştüğünü tahmin etmek zor değildir. DPT tarafından yapıla gelen ve 2003’de yayınlanan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik sıralaması araştırması 2003 çalışmasında, Gümüşhane, -0,92501 endeks değeri ile 71. sırada bulunmaktadır. Halbuki 1996 sıralamasında Gümüşhane’nin yeri 68 idi. Demek ki, Gümüşhane belirtilen dönemde, sosyo-ekonomik kriterler bakımından üç basamak gerilemiştir (DPT, 2003b: 53). Sıralamada gerileyen illerin çoğu, tarım ağırlıklı ekonomik yapıya sahip ve ülkenin iç kesimlerinde yer almaktadır. Anılan çalışmada İller, gelişmişlik endeksine göre 5 kademeye ayrılmıştır. Gümüşhane 5. derecede gelişmiş iller grubunda yer almaktadır. Bu illerin çoğu doğu ve Güneydoğu Anadolu’da yer alır. Hepsi kalkınmada öncelikli iller kapsamındadır. Bu illerde doğurganlık hızı yüksek, nüfus artış oranı kısmen düşük olup, yoğun göç olgusunun yaşandığı görülmektedir. Durgunluk ve gerilemede göç olgusunun payı vardır. Arazi yapıları, tarıma elverişli alanları azaltmıştır. Temel ekonomik faaliyetler, tarım ve bu sektör içinde de hayvancılık ağırlıklıdır. DPT tarafından yapılan bir diğer çalışmada da, ilçelerin Sosyo-Ekonomik gelişmişlik Sıralamasıdır. 2004 yılında yayınlanan verilere göre, Gümüşhane merkez ilçe de dahil olmak üzere, 872 ilçe içindeki sıralamada birçok ilçe gerilerde bulunmaktadır (DPT, 2004: 169). Tablo: 5’de, merkez ilçe dahil altı ilçenin sıralaması verilmektedir. III.2. Ekonomik Yapı Gümüşhane İli’nin ekonomik yapısını belirleyen üç temel sektörün yıllar itibariyle gelişimine yer veren Tablo:4’de görülebileceği gibi, 1987’den 2000 yılına dek, hizmet ve tarım ağırlıklı yapı sürmektedir. Sosyal yapı incelenirken, nüfusun ve işgücünün çok önemli bölümü tarım kesiminde yaşadığı belirlenmişti. Buna göre esasen il ekonomisi, verimsiz ve geçimlik tarımsal 87 ......71 Tablo 2.1. G M HANE GAYR SAF Y U RT HASILANIN SEKT REL DA ILIMI (1987 YILI SAB T F YATLARIYLA, M LYAR TL.) SIRA 1il iinde) TARIM G M 74 HANE KARADEN Z SANAY H ZMETLER TOPLAM N fus 1987 2000 1987 2000 1987 2000 1987 2000 38 43 3 2 62 84 104 128 N fus 2.141 2.343 1.561 2.437 3.747 6.011 7.450 10.791 N fus 13.314 15.962 19.276 33.738 42.132 69.089 74.722 118.789 N fus 75 T RKiYE 44 73 B LGE PAY (%) 1,8 1,8 0,2 0,1 1,7 1,4 1,4 1,2 LKE PAY (%) 0,3 0,3 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 27 22 67 ehirl Ortal Tar m Sanayi Tablo 2.2. G M HANE GAYR SAF Y U RTi i HASILANIN SEKT REL B Y ME HIZLARI (1987-2000 D NEM ; YILLIK ORTALAMA; Y ZDE) TARIM 4 Tablo SANAY H ZMETLER TOPLAM Hizmet al a sizl 0,8 -3,0 2,3 1,6 Okur KARADEN Z 0,7 3,5 3,7 2,9 Bebek T RK YE 1,4 4,4 3,9 3,6 Fert B Geliri G M HANE 76 1987 YILI G M HANE L GSY H SEKT REL PAYLAR 61 Hizmetler % 60,2 Tar m % 36,9 80 2000 YILI G M HANE L GSY H SEKT REL PAYLAR Hizmetler % 65,3 Tar m % 33,2 Tar ms inde N O T: Sanayi % 2,8 Sanayi % 1,6 72 1987 YILI KARADEN Z B LGES GSY H SEKT REL PAYLAR Vergi 2000 YILI KARADEN Z B LGES GSY H SEKT REL PAYLAR Kayna Tablo a-) B 78 Hizmetler % 50,3 Tar m % 28,7 Hizmetler % 55,7 43 Tar m % 21,7 L/YIL Sanayi % 22,6 Sanayi % 21,0 49 1987 YILI T RK YE GENEL GSY H SEKT REL PAYLAR 2000 YILI T RK YE GENEL GSY H SEKT REL PAYLAR G m 64 Hizmetler % 56,4 81 Tar m % 17,8 Hizmetler % 58,2 Tar m % 13,4 T rkiye 76 55 78 Karade Kaynak: 88 Sanayi % 25,8 DPT (2003a); a.g.e. s.445 Sanayi % 28,4 Sabit b-) S G M işlerle uğraşılan bir tarım ekonomisi durumundadır. 1987’de tarım sektörünün il ekonomisindeki payı yüzde 36.9 iken, 2000 yılında yüzde 33.2 olmuştur. Tarım sektörünün bu dönemde büyüme hızı ise, yüzde yıllık ortalama 0.8 olarak gerçekleşmiştir. Hizmetler kesimi, 1987’de Gümüşhane İli ekonomisinde yüzde 60.2 paya sahipken, 2000 yılında yüzde 65.3 olarak paya ulaşmıştır. Sektörün bu dönemde yıllık ortalama büyüme hızı yüzde 2.3 olmuştur. Kırsal kesimdeki yüksek nüfus artışı, bir ölçüde kente Türkiye’nin diğer kentlerine göç ederken, İldeki sınai faaliyetler yeterince gelişmediği, istihdam yaratmadığı için, insanlar verimsiz ve gizli işsiz deposu hizmetler kesimine yönelebilmektedirler. Hizmetler kesimi içinde ise en ağırlıklı sektörler, ulaştırma, ticaret, inşaat ve kamu sektörü faaliyetleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Asıl konumuzu oluşturan sanayi kesimi, 1987-2000 döneminde büyümediği gibi, yıllık ortalama yüzde -3 oranında gerilemiştir. Sanayi kesiminin 1987’de Gümüşhane ekonomisindeki payı yüzde 2.8 iken, 2000 yılında yüzde 1.6 olmuştur. Sanayi sektörünün detaylı gelişimi, izleyen bölümde ele alınacaktır. Gümüşhane İli’nin gayri safi yurtiçi hasılasındaki 1987-2000 dönemi yıllık seyirlerine bakıldığında, Tablo.3’de görülebileceği üzere, bölge ve ülke ekonomisindeki gelişme trendi ile büyük bir paralellik görülmektedir. Gümüşhane ekonomisi, Türkiye ekonomisindeki gelişmelerden ve risklerden önemli ölçüde etkilenmektedir. Gümüşhane ekonomisinde, sektörlerin yıllık büyüme hızlarına bakıldığında, tarım ve hizmetler kesimi nispeten istikrarlı bir seyir izlerken, en önemli istikrarsızlık alanı, sanayi sektörü olmuştur (Tablo: 4). Gümüşhane ekonomisinde, 1970’li yılların başından beri kalkınmada öncelikli iller arasında yer almasına karşılık, refah yani kişi başına gelir, istenildiği ölçüde artmamıştır. Eldeki son verilere göre, 2001 yılı kişi başına gelir 1075 dolardır. Gümüşhane’nin 2003 yılı KBG: 1495$. Bu kişi başına gelir düzeyi ile, son teşvik kararında belirtilen 36 il arasında yer almıştır. Ancak, daha sonra da belirtileceği üzere, mevcut kurulu sanayilerin, bu yasanın sağladığı bazı teşvik araçlarından yararlanması mümkün olamadığı için, Gümüşhane, yeni yatırımlar beklemek durumundadır. Gümüşhane ekonomisine, Karadeniz Bölgesi ve Türkiye ekonomisi bazında ele alındığında, gerek toplam ekonomik büyüklük, gerekse oransal olarak önemli bir ilerleme gerçekleşmediği görülmektedir. Tablo: 2.1’de görüldüğü gibi, Gümüşhane tarımsal üretiminin 1987 sabit fiyatları ile mutlak değeri 1987’de 38 milyondan 2000 yılında 43 milyara yükselmesine karşılık, 89 B Y ME HIZI, Y ZDE B Y ME HIZI, Y ZDE 90 1989 1990 1988 1989 1990 1991 G m 1992 HANE 1992 1996 T rkiye 1995 1997 1998 1999 2000 Sanayi 1994 YILLAR 1996 Hizmetler 1995 1997 1998 1999 2000 GSY H SEKT REL B Y ME HIZLARI (YILLIK ORTALAMA, Y ZDE) Karadeniz 1994 YILLAR Tar m 1993 L hane 1993 HANE-KARADEN Z-T RK YE GSY H B Y ME HIZLARI (YILLIK ORTALAMA, Y ZDE) G M Kaynak (DPT, 2003a): a.g.e., s.446 -80,0 -60,0 -40,0 -20,0 0,0 20,0 40,0 60,0 G M 1991 Tablo 4. 1987-2000 D NEM -8,0 -6,0 -4,0 1988 Tablo 3. 1987-2000 D NEM -2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 7.1% 31.1% (%) as z an 23.5% 25.5% 11.6% 91 NDEK RAKAMLAR L EN N LG L G STERGEYE G RE 872 L E NDEK HANE HIZI % HIZI % HIZI % 1993 6,0 7,2 3,0 8,0 1,8 0,4 2.934 62.395 103.611 Hizmetler Toplam 100,0 60,2 2.8 36,9 Y zde 96.878 58.099 2.721 36.058 De er 000 000 TL 100,0 60,0 2,8 37,2 Y zde 1988 -6,5 -6.9 -7,3 -5,8 90.552 57.044 2.620 30.888 Yllk De er B y me 000 000 TL H z (%) 100,0 63,0 2,9 34,1 Y zde 1989 b-) Sekt rel Yap ve B y me H zlar Tablosunun devam 38.282 Sanayi De er 000 000 TL 1987 Tar m G M HANE b-) Sekt rel Yap ve B y me H zlar 7,2 3.0 0.6 1995 7,0 10,3 6,7 1996 -6,5 -1,8 -3,7 -14,3 97.278 65.171 2.727 29.380 Yllk De er B y me 000 000 TL H z (%) 100,0 67,0 2,8 30,2 Y zde 1990 7.5 4,2 1,9 1997 -4,7 -3,7 0,4 1999 7,4 14,2 4,1 -4,9 96.390 63.141 3.368 29.881 Yllk De er B y me 000 000 TL H z (%) 3,1 4.9 11.0 1998 MELER (1987-2000) retici fiyatlar na g re -5,5 -3,3 -1.2 1994 GEL 100,0 65,5 3,5 31,0 Y zde 1991 7,4 4.8 6,8 -0,9 -3,1 23,5 1,7 Yllk B y me H z (%) 3,6 2.9 1.6 19872000 B Y ME B Y ME B Y ME B Y ME B Y ME B Y ME B Y ME B Y ME B Y ME YILLIK O RT. B Y ME HIZI % HIZI % HIZI % HIZI % HIZI % HIZI % HIZI % HIZI % HIZI % HIZI % 1992 HASILASINDAK Sabit fiyatlarla GSY H - Faaliyet kollar na ve 1987 y l 0.9 2,1 T rkiye 9,3 0,3 5,0 3.0 0,9 Karadeniz 0,3 -0.9 7,4 -6,5 -6,5 HIZI % B Y ME B Y ME B Y ME B Y ME 1991 1989 1990 GAYR SAF Y U RT 1988 L G m hane L/YIL a-) B y me H z Tablo 5. G M 2000 SIRASINI G STERMEKTED R. Kaynak: DPT (2004); l elerin Sosyo-Ekonomik Geli mi lik S ralamas Ara t rmas 2004. DPT.Yay n . Ankara s. 169 N O T:PARANTEZ 7.1% 31.1% (%) 2003 e) 24.7% 44.7% 23.5% 25.5% 11.6% 92 62.395 103.611 Hizmetler Toplam 100,0 60,2 2.8 96.878 58.099 2.721 100,0 60,0 2,8 -6,5 -6.9 -7,3 90.552 57.044 2.620 100,0 0,6 Kaynak: DPT (2003a); a.g.e. s. 447 100,0 107.682 Toplam 1,9 119.576 63,9 76.413 0.0 67,6 72.808 Hizmetler 100,0 3,4 4.107 28.3 32,7 4.0 39.056 4.292 3.5 Sanayi 28.4 30.582 75.708 1.865 42.460 11,0 120.033 4,9 -4,3 27,7 100,0 63,0 1.6 35,4 0,4 -0,9 -54,6 8,7 128.170 83.656 1.987 42.527 100,0 65.3 1.6 33.2 Yllk De er B y me 000 000 TL Y zde H z (%) 99.004 Yllk De er B y me 000 000 TL Y zde H z (%) -1.2 De er Yllk B y me 000 000 TL Y zde H z (%) 100,0 De er 000 000 TL Y zde 98.429 2000 0,4 1999 100,0 5,1 -57,5 6,2 1988 99.666 96.390 63.141 3.368 6,8 10.5 6,6 0,2 Yllk B y me H z (%) 105.669 72.784 3.346 29.539 Yllk De er B y me 000 000 TL H z (%) 7,4 14,2 4,1 1997 3,0 Tar m G M HANE 100,0 67,7 99.301 67.044 Toplam -7.4 6.1 69,1 68.918 2,9 65.4 64.950 Hizmetler 64,8 3,2 3.197 49,2 7,6 7.528 2.5 5,1 5.044 46,1 5,0 4.922 Sanayi 63.807 29,1 28.763 5.4 27.5 27.094 -12,7 Yllk De er B y me 000 000 TL Y zde H z (%) 25,8 Yllk De er B y me 000 000 TL Y zde H z (%) 25.704 Y zde -1,5 Yllk De er B y me 000 000 TL H z (%) 1995 100,0 67,0 2,8 29,6 Y zde 1993 97.278 65.171 2.727 29.429 De er 000 000 TL 1992 -6,5 -1,8 -3,7 Tar m G M HANE 1994 100,0 63,0 2,9 b-) Sekt rel Yap ve B y me H zlar Tablosunun devam 2.934 Sanayi 6,7 8.6 4,7 2,7 Yllk B y me H z (%) -0,9 -3,1 23,5 1,6 2,3 -3,0 0,8 Y ll k Ortalama B y me H z (%) 1987-2000 100,0 68.9 3,2 28,0 Y zde 1996 100,0 65,5 3,5 REL 6 M ZDE) 0,1 1,2 8.789 0.791 128 2000 M ) 93 86,24 (385) 26,10 (768) 56,37 (697) 5,56 (313) 38,07 (134) 8,77 (177) 91,17 (112) 27,84 (732) Tar m Sekt r nde al anlar Oran (%) Sanayi Sekt r nde al anlar Oran (%) Hizmetler Sekt r nde al anlar Oran (%) sizlik Oran (%) Okur Yazar Oran (%) Bebek l m Oran (%,) Fert Ba na Genel B t e Geliri (Bin TL) G STERGEYE G RE 872 L E 0,01951 (666) 0,00098 (765) 9 940 (756) 19,30 (835) 89,36 (195) 6,54 (314) 16,68 (573) 1,61 (716) 81,71 (222) 6,75 (120) 65,07 (273) 41 (499) 26,58 (108) 41,97 (433) 19428 (609) K se 21 994 (582) 53,86 (138) 83,09 (559) 7,53 (248) 20,33 (421) 1,36 (754) 78,31 (342) 5,25 (363) 70,51 (185) 28 (641) -1,82 (539) 45,37 (366) 26 397 (493) iran Tablo 5. G M HANE L GAYR SAF Y U RT HASILASINDAK GEL 51 146 (336) 35,93 (532) 82,30 (593) 3,95 (586) 20,85 (408) 1,96 (665) 77,19 (383) 4,99 (426) 64,35 (289) 14 (818) -10,29 (674) 29,79 (655) 15416 (674) Torul NDEK SIRASINI G STERMEKTED R. 0,01720 (693) 0,03580 (541) 0,02617 (611) 0,00140 (702) 0,00313 (549) 0.00287 (561) 12453 (718) 47.74 (231) 78,42 (708) 4,20 (546) 14,63 (660) 2,15 (633) 83,22 (178) 5,28 (351) 70,44 (186) 21 (749) 1,19 (486) 22,44 (773) 15 546 (670) K rt n MELER (1987-2000) Kaynak: DPT (2004); l elerin Sosyo-Ekonomik Geli mi lik S ralamas Ara t rmas 2004. DPT.Yay n . Ankara s. 169 LG L L EN N N O T:PARANTEZ RAKAMLAR 0,04360 (507) 0,03971 (522) Tar msal retimin lke indeki Pay (%) NDEK 14308 (685) 0,00488 (456) 87687 (180) Vergi Gelirlerinin lke indeki Pay (%) 0,01869 (215) 5,15 (433) 14,45 (674) 2,01 (658) 83,54 (167) 6,16 (189) 4,61 (523) Ortalama Hanehalk B y kl 65,23 (270) 55,46 (504) 44 (468) 29,08 (97) 30,06 (650) 63510 (206) Kelkit N fus Ba ml l k Oran (%) 26 (681) -1,03 (529) N fus Yo unlu u 64,88 (133) ehirle me Oran (%) N fus Art H z (%o) Merkez L ELER N N SOSYO-EKONOM K G STERGELER 46656 (297) HANE N fus Tablo 6. G M bölge payı ve Türkiye tarım üretimine oranı sırayla yüzde 1.8 ve 0.3 olarak değişmemiştir. Sanayi kesimi üretimi 3 milyardan 2 milyar TL’ye gerilerken, bölge sanayi üretimine oranı da yüzde 0.2’den 0.1’e düşmüştür. Ülke payı ise dikkate alınmayacak kadar düşüktür. Hizmetler kesiminin değeri 62 milyar TL’den 82 milyar TL’ye çıkarken, bölge payında yüzde 1.7’den yüzde 1.4’e gerileme meydana gelmiştir. Ülke payı ise değişmemiş ve yüzde 0.1’de kalmıştır. Toplamında Gümüşhane ekonomisi 104 milyar TL’den 128 milyar TL’ye çıkmasına rağmen, Karadeniz bölgesi içindeki payı, 1987’de yüzde 1.4’den 2000’de yüzde 1.2’ye gerilemiştir. Ülke payı ise yüzde 0.1 ile değişmemiştir. IV. GÜMÜŞHANE’DE SANAYİLEŞME POTANSİYELİ Bir ülke, bölge veya ilin sanayileşme potansiyeli, fiziki, kültürel, siyasi/idari, beşeri tüm faktörler dikkate alınarak değerlendirilmek gerekir. Burada tümü olmasa bile, bu faktörlerin büyük bölümü ele alınacaktır. IV.1. Mevcut Sınai Kapasite Mevcut kurulu sanayi kapasitesi, il birimi bazında bundan sonra yapılacak yatırımlara, ilave sanayi kapasitelerine baz teşkil etmektedir. O nedenle, bu birikime değer vermek, iyi olanları daha iyileştirmek, geliştirmek, kötü olanlardan da ders almak gerekmektedir. Kamu yada özel olsun, her bir sınai üretim kapasitesi, bir öğrenme süreci olarak değerlendirilebilir. Teşebbüs gücünün organizasyon yeteneği, mevcut sınai kapasite ile doğrudan ilişkilidir. Önce mevcut sınai kapasitenin oluşum süreci ile, Tablo:1’de yer alan bazı sanayi göstergelerin değerlendirmesinin yapılmasında yarar görülmektedir. Ekonomik yapı bölümünde kısmen değinildiği üzere ele alınan 19872000 döneminde, Gümüşhane’de sınai kesimin kapasitesinde, önce 1990 yılına dek önemli bir gerileme yaşanmıştır. 1990-94 alt döneminde ise, Gümüşhane’nin sınai sektör yıllık ortalama büyüme hızı oldukça yükselirken, sanayi sektörünün İl GSYİH’sındaki payı da yüzde 8’lere yaklaşmıştır. Bu dönemde, siyasi/idari konjonktürün Gümüşhane’ye yansımasının sonuçları, çok olumlu gerçekleşmiştir. Ancak, 1994 krizi ile birlikte, 1995’den 2000 yılına kadar sürekli gerilemiştir. Bunda da Türkiye’deki siyasal ve ekonomik kötü konjonktürün yani sistemik riski önemli payı vardır denilebilir. DPT’nin İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik sıralaması Araştırması 2003’de, imalat sanayiine ilişkin sekiz veri kullanılarak, 2000 yılı için bir sıralama yapılmıştır. Bu sıralamada Gümüşhane, genel gelişmişlik sıralaması ile aynı sırada, 71. İl durumundadır (DPT, 2003b: 118). 94 Gümüşhane’de, Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü verilerine göre, mevcut sınai kapasite aşağıda sıralanmıştır. 1- KÜSSAN KÜRTÜN SİLAH SANAYİİ AŞ. Teorik Kapasite : 3000 adet/yıl Son Durum : Özelleşti. İstihdam : 35 2- TEKEL KİBRİT FABRİKASI Teorik Kapasite : 1.188 ton/yıl Son Durum :? İstihdam : 117 3- GÜMÜŞ SU GIDA SAN. AŞ. Teorik Kapasite : 9000 ton/yıl. Kuruluşu : 1980’li yıllar, 1992’de A.Ş.’ye dönüşüyor. 1997’de özelleştirilmiştir. Ortak Sayısı :9 18.000 ton/yıla çıkıyor. İstihdam : 60’dan 30’a geriledi. Teorik Kapasite : 51.528 ton/yıl İstihdam : 24 Teorik Kapasite : 9000 ton/yıl İstihdam :6 Teorik Kapasite : 2.000.000 adet/yıl, T-Shirt 4- GÜDESAN: GÜMÜŞHANE UN SAN. A.Ş. Ortak Sayısı 5- ŞİRAN SÜT A.Ş. Ortak Sayısı : 1160 :8 6- İNCİNUR TEKSTİL SAN. A.Ş. İstihdam : 200 Eski KÖYTEKS’in özelleştirilmesi ile, özellikle ucuz emek avantajı ile Gümüşhane’de kapanmadan özelleşip devam eden, başarılı bir işletmedir. Tamamen yurtdışına çalışılıyor. Ayda Gümüşhane’ye 250-300 milyar civa95 rında girdi sağladığı hesaplanıyor. 7- GÜMÜŞHANE KİREÇ SANAYİİ A.Ş. Teorik Kapasite : 36.000 ton/yıl İstihdam :3 Teorik Kapasite : 60.000 kot, 150.000 T-Shirt adet/yıl. İstihdam : 15 Ortak Sayısı 8- ŞEYMA TEKSTİL LTD. Ortak : 2107 : Aile Şirketi 9- ALPAR MADENCİLİK LTD. BARİT, KALSİT TESİSİ Teorik Kapasite : 13.000 ton/yıl İstihdam :? Teorik Kapasite : 9.040 ton/yıl İstihdam :8 Teorik Kapasite : 2.000 PVC Kapı Ortak Sayısı :2 10- ALPAR MADENCİLİK LTD. BOYA TESİSİ Ortak Sayısı 11- GÜMÜŞPEN LTD. İstihdam :5 Teorik Kapasite : 50.000 mt/yıl İstihdam : 10 Teorik Kapasite : 150 m2/gün, ısıcam üretimi. İstihdam : 10 12- ŞİRİNPEN LTD. Ortak Sayısı 13- ISIPİR LTD. Ortak Sayısı 96 :2 :2 :2 IV.2. Tarım, Hayvan/Orman Varlığı 43 49 64 81 76 55 78 Gümüşhane nüfusunun önemli bir bölümünü barındıran tarım ve hayvancılık faaliyetleri için, elverişli arazi oldukça azdır. Tarım alanı, mevcut yüzölçümü sadece yüzde 17.3’üdür. Ormanlık alanlar bile yüzde 25 ile, tarımsal alanlardan daha geniştir. Çayır/mera alanı toplamın yüzde 33’ü olup, hayvancılık için elverişli bir ortam sağlar. Organik hayvancılık ve bitkisel üretim yatırımında çok önemli bir işletme faaliyete Kelkit İlçesinde başlamıştır. Çevre için önemli bir tecrübe ve katkı olmaya aday olarak görülmektedir. Tarıma, hayvancılık ve ormana ilişkin veriler Tablo.7’da yer almaktadır. G m Karade T rkiye Sabit b-) S G M Tablo 7. G m hane li Arazi Kullan m (Miktar ve %) 52 le Y z l m 54 64 43 73 59 72 Tar m Alan (ha) (%) Ormanl k Alan (ha) (%) ay r-Mera (ha) (%) Faydas z Alan Tar m (ha) (%) Sanayi Merkez 179.900 11.757 6.5% 42.133 23.5% 70.000 38.9% 56.010 31.1% Hizmetl Kelkit 151.500 41.077 27.1% 19.835 13.1% 79.915 52.7% 10.673 7.1% Toplam K se 41.000 K rt n 81.000 5.286 6.5% 40.126 49.5% 15.000 18.5% 20.588 25.5% b-) S iran 99.200 25.960 26.2% 29.861 30.1% 20.000 20.2% 23.379 23.5% G M H Torul 104.900 7.343 7.0% 25.700 24.5% 25.000 23.8% 46.857 44.7% l Toplam 657.500 113.680 17.3% 164.650 25.0% 216.910 33,00% 162.240 24.7% 22.262 54.2% 7.000 17.1% 7.000 17.1% 4.738 11.6% (2004). 2003 YILI Kaynak: G M HANE SANAY VE T CARET L M D RL EKONOM K VE T CAR DURUM RAPORU. S. 21. Tar m 74 Tablo üzere,PARSEL il arazisinin yüzde 33’ü çayır ve meradan Tablo 8. 7’de G Mgörüldüğü HANE OSB DA ILIMI oluşur. Bu da hayvancılık için uygun şartlardan biridir. İldeki orman alanları Parsel Alan Parsel Say s Toplam Parsel Tipi da tarımsal alanlardan daha geniş olup, orman ve ağaç işlemeye dayalı bir Alan (metrekare) sanayi altyapısı sunar. A 2.500-3.000 26 69.172 Gümüşhane’de küçük ve büyükbaş hayvan varlığı zengindir. Ancak; süt, 5.000-6.000 etBüretimi ve dericilik alanında bu varlığı22işleyecek yeterli120.653 yatırım olduğu söylenemez. Daha önce belirtildiği üzere, Kelkit’de kurulan modern 6 45.970 tarımsal 7.000-8.000 C işletmenin, gelecekte çevre tarım ve hayvancılık faaliyetlerinde önemli bir D 10.000-13.000 67.612 sürükleyici rol üstleneceği beklenebilir. 6 Toplam 60 303.407 Gümüşhane’de, tarımsal faaliyetlere uygun alanlar hem az hem de geKaynak: G M olup, HANE nüfusun SANAY VE T CARET L. Mbu D.verimsiz (2004): Gfaaliyetlerle M HANE L 2003 çimlik nitelikte büyük bölümü uğraşYILI EKONOM K VE T CAR DURUM RAPORU, S.17. maktadır. Gelir düzeyi, bilgi ve teknik alanda eksiklikler vardır. Nitekim, sadece 45 ha. Alanda sulama yapılabilmektedir. 75 97 73 75 74 71 65 Sanayi Hizmetler Toplam G M Tar m Sanayi Hizmetle Toplam Kayna IV.3. Maden Varlığı Türkiye ve Gümüşhane’nin maden varlığı, MTA ve üniversitelerce büyük ölçüde ortaya konmuştur. Elde edilen verilere göre, Gümüşhane’de oldukça zengin maden yatakları mevcuttur. İlin adını aldığı altın ve gümüş madenlerinin varlığı, eskiden beri bilinmekte ve işletilmektedir. Aşağıda, Gümüşhane için tespit edilen maden varlığı sıralanmıştır (İTO, 1997: 142). Stratejik maden sayılan altında başlatılan işletmeciliğin, birkaç sene önce, çevre koruma endişesi ile kapatıldığı bildirilmektedir. Çimento fabrikası ise, özelleştirilerek kapanmıştır. BAKIR(Cu) - KURŞUN(Pb) - ÇİNKO(Zn) 1) Torul- Köstere, Kalkanlı, Taşlıca, Kürtün Köyü Yatakları, Tenör : %2.27–15.42 Cu, %1.38-15.23 Pb, %4.98-18.75 Zn Rezerv : 198.000 ton muhtemel 2.750.000 ton mümkün 2) Merkez- Süleymanlı Mahallesi Yatağı Tenör : %0.8 Cu, %3.04 Pb, %2.8 Zn, 2.86 ons/ton Ag Rezerv : 200.000 ton mümkün piritli cevher 6.750 ton düşük tenörlü polimetalik cevher ALTIN(Au) 1) Kırpavlı Yatağı Tenör : 24.9 mgr/ton Rezerv : Yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir. 2) Mescitli Yatağı Tenör : 8 gr/ton Rezerv : 1.140.000 ton mümkün 3) Olucak Yatağı Tenör : Varlığı bilinmektedir. Rezerv : 4) Gümüşkaya Yatağı Tenör : 1.1gr/ton : Rezerv 5) Hazinemağara Yatağı Tenör : 255 gr/ton Rezerv : Yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir. 98 ÇİMENTO HAMMADDELERİ (C,mh) Gümüşhane Merkez Tenör : Rezerv : 46.659.623 ton kireçtaşı 33.586.550 ton kil DEMİR (Fe) Torul (Kopuz) Yatağı Tenör : %6-60 Fe2 O3 Rezerv : 100.000 ton FELDSPAT (Fld) Merkez - Gökçedere, Karamustafa ve Çamlı Köyleri Tenör : Toplam alkali değeri %7.8, demir oranı %1.35 olan feldspatların zenginleştirilmeden sonraki toplam alkali değerleri %12’ye ulaşmaktadır. Rezerv : Sahada büyük feldspat potansiyeli mevcuttur. GÜMÜŞ * Merkez-Süleymanlı Yatağı Tenör : 380 gr/ton Ag Rezerv : 2.200 ton görünür, 200.000 ton mümkün. Yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir. *Kırpavlı yatağı Tenör : 2.86 ons/ton Rezerv : KADLEN (Kao) Mescitli-Mastra yatağı Tenör : %17.22 al2 O3, %1.8-3.3 Fe 2O3 Rezerv : 310.880 ton görünür 218. 400 ton mümkün KİL (Kil) *Kelkit-Dörene Yatağı Tenör : %28-29 Al2 O3, %4 Fe2 O3 Refrakter Kil Rezerv : 292.000 ton mümkün. *Edire-Yayla Mevkii : %22-29 Al2 O3 Tenör Rezerv : 93.600 ton görünür+muhtemel 99 KİREÇ TAŞI (Kçt) Kale Bucağı (Çukut Mev.) Yatağı Tenör : %54 CaO, %1 SiO2, % 0.5 MgO Rezerv : 65.520.000 ton mümkün MANGANEZ (Mn) Kelkit(Alansa) Zuhurları Tenör : %10-20 Mn Rezerv : Zuhur LİNYİT YATAĞIN Kimyasal Özellikleri Rezerv (1.000 ton) Açıklama BULUNDUĞU Kükürt AID K ilişkin Gör. olarak, Muh. Müm. Jeo ve Ticaret MüGümüşhaneSu ilindeKül maden varlığına il sanayi YER kal/kg ve güncelleştirilmiş bilgiler sunuldürlüğü 2003 raporunda; daha ayrıntılı muştur. Buna göre, Kelkit-Alansa 3.86 51.88 ..... 2931 ..... 150 ..... ..... Kapalı İşletme Karamustafa Midi çinko madeni yatağında, Barit A.Ş. tarafından üretime başlamış iken, tesisin bugün kapalı olduğu belirtilmiştir. Mastra altın-gümüş yatağında Eurogold firmasınca üretime dönük çalışmalar yapılmış, ancak, çevre endişesi kaynaklı kamuoyu baskısı sonucu, üretime geçilememiştir. Bu yıl içinde yeni bir şirket tarafından çalışmalara yeniden başlanması beklenmektedir. Şiran yöresinde küçük çaplı Barit madeni yataklarındaki üretim, ilçede kurulu bir tesiste üretilerek, yurt içine satılmaktadır. Kale çevresindeki kireçtaşı sahalarında üretim 1974 yılında başlamış, 1990 yılında son bulmuştur. Başlangıçta kamu işletmesi niteliğindeki işletme, 1988’de özelleştirilmiştir. Tesiste halen üretim yapılmamakta, ancak, üretime yeniden başlamak için çalışma yapılmaktadır. Kelkit-Alansa ve Şiran-Norşun’daki linyit kömürü yataklarında özel sektör tarafından üretim yapılmaktadır. Mevcut üretim, yöre ihtiyacının ancak bir kısmını karşılamaktadır. Merkez-Gülaçar, Köse-Övünce ve Kelkit-Öbektaş sahalarındaki mermer yataklarında, özel sektör tarafından üretim yapılmaktadır. Gümüşhane’de MTA’nın maden arama çalışmalarının sürdüğü belirtil- 100 Tablo 7. G m hane li Arazi Kullan m (Miktar ve %) 52 54 64 43 73 59 72 73 le miştir. Y z l m Tar m Alan Ormanl k Alan 71 Tablo 8. G M HANE OSB PARSEL DA ILIMI Parsel Tipi Parsel Alan Parsel Say s Toplam Alan (metrekare) A 2.500-3.000 26 69.172 B 5.000-6.000 22 120.653 C 7.000-8.000 6 45.970 D 10.000-13.000 6 67.612 60 303.407 Toplam 65 74 75 70 73 61 72 67 71 Faydas z Alan (ha) (%) (ha) (%) (ha) (%) (ha) (%) IV.4. OSB ve KSS’lerin Mevcut Durumu Merkez 179.900 11.757 6.5% 42.133 23.5% 70.000 38.9% 56.010 31.1% Organize Sanayi Bölgesi uygulaması, sınai faaliyetler için sağladığı uyKelkit 151.500 idari 41.077altyapı 27.1% sebebi 19.835 ile, 13.1% 79.915 sanayiin 52.7% 10.673 7.1% gun fiziki, finansal, Türkiye’de Anadolu’ya yayılmasında oldukça başarılı 1998’de başlanan 54.2%bir araç 7.000olma 17.1%yolundadır. 7.000 17.1% 4.738 11.6% 41.000 22.262 K se Gümüşhane OSB çalışmaları, oldukça hızlı bir gelişme sağlamıştır. Ni81.000 5.286 6.5% 40.126 49.5% 15.000 18.5% 20.588 25.5% K rt n san’daki ziyaretimizde %85’i tamamlanan fiziki alt yapının, bugün %90’ı tairan 99.200 25.960 26.2% 30.1% 6020.000 23.5%17 mamlanma aşamasındadır. Çeşitli29.861 boyutlarda parsel20.2% vardır.23.379 Bunların parseli 15 yatırımcı ön başvuru yapmıştır. 5’ine46.857 kesin44.7% tahsis 24.5% İçlerinden 25.000 23.8% 7.0% 25.700 7.343 Torul için 104.900 yapılmıştır. 2’sinde fizibilite çalışmaları yapılmaktadır. 5 kesin tahsis yapılan l Toplam yaklaşık 657.50070113.680 17.3% 164.650 25.0%öngörmektedir. 216.910 33,00% 162.240 24.7% işletme, kişilik istihdam taahhüdü İştigal alanları;Kaynak: mermercilik, fayansSANAY yapıştırıcısı, bakır-kurşun imalatı, L M D RL (akü) (2004). 2003yem YILI fabrikaVE T CARET G M HANE EKONOM K VE T CAR DURUM RAPORU. S. 21. sı ve organik gübre paketleme olarak belirtilmiştir. 75 74 ay r-Mera Tar m Sanayi Hizmetl Toplam b-) S G M H Tar m Sanayi Hizmetler Toplam G M Tar m Kaynak: G M HANE SANAY VE T CARET L. M D. (2004): G M HANE L 2003 YILI EKONOM K VE T CAR DURUM RAPORU, S.17. Merkez ilçe ve Kelkit ilçesinde olmak üzere 2 adet faal Küçük Sanayi Sitesi (KSS) vardır. Merkezde 212 işyerinden 60’ı, Kelkit’te ise 200 işyerinden 35’i doludur. Buna göre, Küçük Sanayi Sitelerinin doluluk oranları çok düşüktür. Bu sonuç Gümüşhane ekonomisinin çok dar bir alanda işlediğinin açık bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. Gümüşhane Organize Sanayi Bölgesinde, doluluk oranının artması ekonomik faaliyetlerin canlanması ile, Küçük Sanayi Sitelerinin kapasite kullanımlarında da artma beklenmelidir. Sınai üretimin artması, ticaret sektörünü ve küçük esnaf ve sanatkarların faaliyetlerini olumlu olarak etkiler. İstihdam ve gelir düzeyi yükselir. Küçük sanayi sitelerinin mevcut küçük kapasiteli işleyişinde, il şartlarının yanında bölge/komşu iller ve ülke ekonomisinde son yıllardaki olumsuz gelişmelerin de payı vardır. Altyapısı bu sene içinde bitmesi planlanan ve seminer sırasındaki ziyaretimizde çalışmaların sürdüğü Gümüşhane Organize Sanayi Bölgesinde 101 Sanayi Hizmetle Toplam Kayna hızlı bir gelişmenin mevcut olduğu belirtilmelidir. Bunda ise Gümüşhaneli teşebbüs gücünün artan tecrübesinin, sınai yatırımlar ve OSB desteklerinin ve Türkiye ekonomisi/bölge ekonomisinde geleceğe dönük olumlu beklentilerin rolü vardır. Mevcut OSB’de, özellikle giriş-çıkıştaki yol niteliğinin geliştirilmesi ihtiyacı kış aylarındaki olumsuz beklentilerin giderilmesi bakımından şart görülmektedir. 2001 yılı Şubat ayında, mali kesim kaynaklı olarak başlayan ve reel kesimde, üretim ve istihdamda büyük gerilemelere yol açan ekonomik krizden sonra, Türkiye’de ekonomik rehabilitasyon için istikrar programı, IMF destekli olarak devam etmektedir. Bu çerçevede, üretim ve istihdamın enflasyona yol açmadan geliştirilmesi gerekmektedir.Hükümetlerin bölgesel dengesizlikleri gidermek üzere geçmişten günümüze uygulana gelen yatırım teşviklerine ilişkin yasa, bu yıl başında çıkmıştır. Eksikleri dolayısıyla önemli eleştiri alan yasada, önümüzdeki aylarda düzeltmeler yapılması beklenmektedir. Teşvik yasası çerçevesinde sağlanan destek araçları: yatırım indirimi, 5 yıl gelir vergisi muafiyeti, gümrük vergi resim ve harç istisnası, sigorta işveren payının devletçe karşılanması, KDV desteği ve hazine arazilerinin parasız tahsisi gibi destek araçları, başlıca sıralanabilir. Bu desteklerin, yeni yatırımlara sağlandığı ve 5 yıllık sürelerin ise teşvik belgesi ile başladığı belirtilmelidir. Bu alanlardaki ve diğer eksikliklerin düzeltilmesi beklenmektedir. IV. 5. Teşebbüs Gücü, Tasarruf Gücü İlde yapılan ve daha sonra özelleştirilen kamu yatırımlarının, teşebbüs gücü oluşturmada önemli bir okul görevi yaptıkları bilinmektedir. Teşebbüs gücünün toplandığı yerler, Sanayi ve Ticaret Odaları, Esnaf ve Sanatkar Odaları, dernek ve vakıf gibi örgütlerdir. Gümüşhane Ticaret ve Sanayi Odasının 282 gerçek , 228 tüzel olmak üzere 510 üyesi vardır. İlde ve il dışında iş adamları ve onların dernekleri vardır. Kelkit Ticaret ve Sanayi Odasının ise 133 gerçek , 81 tüzel olmak üzere 214 toplam üyesi vardır. Her iki odanın 415 gerçek 309 tüzel, toplam 724 üyesi bulunmaktadır. Gümüşhane’de sermaye şirketi sayısı, 26 Anonim 191’I Limitet olmak üzere 217’dir. İlde 507 Sayılı Kanuna göre kurulu esnaf ve sanatkar odaları ve diğerlerinin üye sayıları 8036’dır. Diğer taraftan, 1163 Sayılı Kanuna göre kurulu, 33 adet kooperatif mevcuttur. Gümüşhane’de, çoğu merkezde olmak üzere 11 adet banka şubesi vardır. 2000 yılı itibariyle bu sayı 15 idi. 102 Gümüşhane’de 2000 yılı verilerine göre fert başına GSYİH, 933 milyon TL’dir. Fert başına banka mevduatı 128 milyon TL’dir. Karadeniz bölgesi ortalaması 320 milyon TL, Türkiye ortalaması ise 939 milyon TL olduğuna göre, bu ortalama oldukça düşüktür. Kırsal nüfus başına tarımsal kredi miktarı 61 milyon TL’dir. Bu miktar, Karadeniz bölgesi için 244 milyon TL, Türkiye için 138 milyon TL’dir. Tarımsal kredi kullanımı düşüktür. Aynı şekilde, tarım dışı alanlarda: fert başına ticari, sınai ve turizm kredileri miktarı, Gümüşhane için 48 milyon TL, Karadeniz 132 milyon TL, Türkiye için 392 milyon TL olup, bu alan tarımdan de geridedir. Nitekim bir AŞ ile yapılan görüşmede, kredi kullanmadıklarını, finansman sorunları olmadığını belirtmişlerdir. Başlangıçtaki KOSGEB kredisinden sonra bazen ihracat ile ilgili kredi kullanımı söz konusu olmaktadır. Gümüşhane ili, göç veren illerden biridir. Nüfus ile birlikte, sermaye de göç etmekte, teşebbüs il dışına gitmektedir. Gümüşhane’nin Trabzon ve İstanbul başta olmak üzere, işadamı derneklerinin olduğu bilinmektedir. İstanbul’da kurulu Gümüşhaneli sanayici ve işadamları Derneği (GÜSİAD) seminerimize, başkanları Ahmet KARASOY ile panelist düzeyinde katılım sözü vermiş, ancak seminerden birkaç gün önce iptal etmiştir. Bu üzücü olayın yanında, Gümüşhaneli işadamları, önemli yatırımlarda son yıllarda adını duyurmuştur. Bunlardan en önemlisi, Gümüşhane-Kelkit’li işadamı Aydın DOĞAN’ın Kelkit’te gerçekleştirdiği Türkiye’nin en büyük organik tarım işletmesi yatırımıdır. Diğer taraftan, Kürtün’de kurulu KÜRTÜN SİLAH FABRİKASI’nın özelleştirilmesinde, yöre işadamı görev üstlenmiş ve KÜSSAN, Aydın YÖNDEMİR’e satılmıştır. Çok önemli bir turizm projesi olan Zigana Dağı Turizm Projesinde, yine Gümüşhaneli bir işadamı Erden ÜÇÜNCÜOĞLU insiyatif almıştır. (http//gumushane.gov.tr/haber/) Gümüşhaneli iş adamlarının, özellikle seramik hammaddesini değerlendirmek için, önemli seramik sanayicileri ile ortaklık tesis ettikleri, ancak bazı anlaşmazlıklar sonucu bunun sonuçlanamadığı belirtilmektedir. V. SANAYİ KESİMİNDE NELER YAPILABİLİR? Öncelikle mevcut sanayiler çok verimli çalışmalıdır. Gümüşhane’nin, tarımda, madencilikte, hayvancılık ve ormancılıkta; seramikte, mermerde mevcut potansiyelleri, merkezi idare ile il yönetim ve yerel yönetimlerini sağladığı destekler ve motivasyon ile mutlaka değerlendirilmelidir. 103 DPT’nin DOKAP için hazırladığı raporda, Gümüşhane için değerlendirilebilecek potansiyel yatırım alanları, önceliklerine göre aşağıda sıralanmıştır (DPT, 2000 a; 3-49) A Grubu B Grubu C Grubu : Yağ ve süt ürünleri : Ceviz meyvesi ve ağacı Balıkçılık, alabalık Arıcılık Sericulture Tavukçuluk Parça Ağaç Sebze işleme Nişasta/Glikoz El yapımı halı Lastik tamiratı Alçı Suni Mermer Paketlemeye dönük konserve kapları Cerrahi malzeme : Seracılık Gümüşhane’nin mevcut potansiyel varlıkları ve kurulu sınai kapasitesi düşünüldüğünde, mevcut yatırımların verimli olarak sürdürülme ve geliştirilme gereği vardır. Geliştirilebilecek, yatırım yapılabilecek sektörler, hammaddesi yörede mevcut bulunan, tarım, orman, madenciliğe dayalı sektörler olarak ortaya çıkmaktadır. 200’ün üzerinde istihdam sağlayan ve hammaddesi il dışından gelip tamamen ihracata çalışan bir tekstil yatırımı nasıl izah edilebilir? Bu tür yatırımların, yeni Devlet Yardımları Kanunu (teşvik) çerçevesinde yapılabilmeleri mümkündür. Gümüşhane OSB bu bakımdan önemli bir avantaj sunmaktadır. Ancak mevcut işletme, tekstil iş kolunda önemli üretimi ve ihracatı olan ve ayrıca özelleştirme gibi bir fırsatı değerlendirme işlemi sonucunda geliştirilmiştir. Gümüşhane OSB’de kurulabilecek 1 veya 2 adet benzer emek yoğun bir tekstil yatırımı, Gümüşhane’deki işsizlik sorununa çok büyük çözüm sağlayabilir. Gümüşhane’de Sanayi ve Ticaret Odası başkanı İsmail AKÇAY’ın belirttiği üzere geliştirilebilecek iş alanlarından bir altın/gümüş işleme işleridir. Bu 104 hem emek yoğun bir sektör, hem de dikey entegrasyon düşünülürse, sermaye gerektiren bir alandır. Gümüşhane ilinin, 21. Yüzyılda geliştirilebilecek en çağdaş ve potansiyeli en geniş iş alanlarının başında kuşkusuz bacasız sanayi projeleri gelmektedir. Gümüşhane, görüldüğü kadarı ile kültür turizmi ve alternatif turizm alanlarında çok dikkate değer bir potansiyele sahiptir. Bu potansiyelin değerlendirilmesine dönük projeler, Gümüşhane’nin sürükleyici sektörleri arasında yer alabilir. SONUÇ Gümüşhane, mevcut konumu, gelir ve pazar durum, kurulu sınai kapasite, sermaye birikimi ve tasarruf, teşebbüs gücü, tarım, hayvancılık, ormancılık ve madencilik alanlarındaki potansiyeli dikkatle değerlendirildiğinde, bir sanayi kenti olamaz. Ancak her halükarda, insan dahil tüm potansiyelini olduğu gibi, sınai potansiyelini de iyi değerlendirmeli ve ekonomiye kazandırmalıdır. Bunun için tarım ve hayvancılıkta verimliliği arttıracak, temel dönüşümlere ihtiyaç vardır. Organik tarım, bu dönüşümlerden sadece biridir. Gümüşhane, insanını iyi işlemeli, ona yatırım yapmalıdır. Okullaşma oranları, her kademede yükseltilmelidir. Gümüşhane’nin dışındaki diasparasından çok daha etkili yararlanılabilecek projeler geliştirilmelidir. Son olarak, madencilik ve tarıma dayalı sanayi ile, özellikle turizm gibi emek yoğun sanayi yatırımlarının ilde halen sürükleyici etki yapabileceği düşünülmektedir. 105 KAYNAKLAR * * * * * * * * * * * * * * * * GROSSMAN,H.J. (1988): “Regional Economic Development in the 21.st Century”. ECONOMİC DEVELOPMENT REVİEW, VOL:16.Is.1. GÜL, H. (2004): “Ekonomik kalkınmada Yerel Alternatifler” KENTSEL EKONOMİK ARAŞTIRMALAR SEMPOZYUMU, CİLT 1, DPT Yayını Ankara. ERAYDIN, A. (2004).” Bölgesel Kalkınma Kavram ve Politikalarında değişimler” KENTSEL EKON. KAYASU, S; PINARCIOĞLU, M; YAŞAR, S.S.; DERE, S. (2003): “YEREL BÖLGESEL EKONOMİK GÜCÜN ARTTIRILMASI: BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARI” İTO Yayını No: 203-8, İstanbul. SARICA, İ. (2001): “Bölgesel Planlamaya Genel Bakış ve Doğu Anadolu Projesi ana Planı” KENTSEL EKON….CİLT.II, DPT Yayını Ankara. DPT (2000): UZUN VADELİ VE SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 2001-2005. DPT Yayını, Ankara. ESER, U (2004) “Kentsel Gelişme İçin Plan Neden Gereklidir? Kentsel Gelişme Süreçlerinde İl Gelişme Planı deneyimleri” KENTSEL EKONOMİK G.. DPT (2003): İLLER VE BÖLGELER İTİBARİYLE GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILADAKİ GELİŞMELER (1987-2000) DPT Yayını No: 2676. Ankara DPT (2003b): İLLERİN VE BÖLGELERİN SOSYO-EKONOMİK GELİŞMİŞLİK SIRALAMASI ARAŞTIRMASI (2003). DPT Yayını No: 2671. Ankara DİE(2002): 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI:GÜMÜŞHANE. DİE Yayını No: 2590. Ankara. DPT (2004): İLÇELERİN SOSYO EKONOMİK GELİŞMİŞLİK SIRALAMASI ARAŞTIRMASI 2004, DPT Yayını. Ankara. DPT (2000a): DOĞU KARADENİZ BÖLGESEL GELİŞME PLANI (DOKAP) . Nihai Rapor, Cilt III, EKONOMİK SEKTÖRLER. DPT Yayını. Ankara. İTO(1997): TÜRKİYENİN DOĞAL KAYNAKLARI REHBERİ, İTO Yayını, No:1997-56. İstanbul DPT (2000b): DOĞU KARADENİZ BÖLGESEL GELİŞME PLANI (DOKAP). NİHAİ RAPOR, CİLT III.EKONOMİK SEKTÖRLER. Ankara. GÜMÜŞHANE SANAYİ VE TİCARET İL MÜDÜRLÜĞÜ (2004): EKONOMİK VE TİCARİ DURUM RAPORU 2003. Gümüşhane. http://.gumushane.gov.tr/haber/yazdir.asp?dosya=haber&id=372. 28.06.2004. ____________________ 106 BAŞKAN SELÇUK MARUFLU Sayın Prof. Dr. Ahmet İncekaya’ya çok teşekkür ediyorum. Şimdi son konuşmacı turizm konusunda İktisat Fakültesi dekanımız Prof. Dr. Mithat Dinçer, hocam benim ricam konuya hemen girin. 107 108 TURİZM SEKTÖRÜNÜN GÜMÜŞHANE EKONOMİSİNDE YERİ VE ÖNEMİ Prof. Dr. Mithat Zeki DİNÇER İ.Ü. İktisat Fakültesi Dekanı ve İktisat Bölümü Öğretim üyesi Prof. Dr. Füsun İSTANBULLU DİNÇER İ.Ü. İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Araş. Gör. Arif GÜNGÖR İ.Ü. İktisat Fakültesi Öğretim Elemanı Turizm endüstrisi, II. Dünya Savaşından sonra, kişisel refahın artması, dijital ekonominin ve kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması, ulaşım ve konaklama imkanlarının artmasıyla hızlı bir gelişim göstermiştir. Ekonomik boyutu kadar, sosyal, hukuki, teknolojik, psikolojik, çevresel yönleriyle önemli bir endüstri olarak karşımıza çıkan turizme katılanların sayısı gün geçtikçe artmaktadır. 2020 yılında 1.6 milyar kişinin uluslararası turizme katılacağı ve 2 trilyon dolarlık gelir elde edileceği konusundaki öngörüler turizmin hızla büyüme gösteren bir endüstri olduğunu ortaya koymaktadır. Her ne kadar 2003 yılında turizm endüstrisi Irak Savaşı ve Sars hastalığından olumsuz etkilenmiş ve Avrupa kıtasındaki ekonomik durgunluk küresel seyahat akımlarını yavaşlatmış olsa bile; 2003’te uluslararası turizm hareketlerine katılanların sayısı %1,2 oranında gerilemiştir. 1990-2001 yılları arasında sürekli artış gösteren turizm, 11 Eylül saldırıları yüzünden belli bir süre olumsuz bir seyir göstermiş; bu artış yerini 2001 yılında çok küçük bir azalışa bırakmıştır. 2001’de turist sayısı açısından % -0,6 ve turizm geliri açısından %-2,8 oranında bir azalış gözlenmiştir (Tutar & Tutar; 2004; 99). 109 Son yıllarda görülen bu gelişme ve krizlere rağmen, turizm dikkate değer bir büyüme trendi göstermektedir ve Dünya Turizm Örgütü uzmanları 2004 yılındaki gelişmelere olumlu ifadelerle yaklaşmaktadırlar. Küresel seyahatleri tehdit eden terör ve krizlere rağmen, önümüzdeki yıllarda dünya turizminde: -Kruvaziyer gezilerin artması, -E-ticaretin yaygınlaşması, -Son dakika satışların, doğrudan rezervasyon eğilimlerin yoğunlaşması, -Çevreye karşı duyarlı gezilere olan talebin önem kazanmaya devam etmesi, -Alternatif turizm çeşitlerine yönelik talebin çoğalması beklenmektedir. 21. yüzyılda, bu büyüme eğilimleriyle birlikte, turizm endüstrisinde krizler, terörizm ve güvenlik kriterleri birlikte ele alınacaktır. 1. Küresel Seyahat Hareketleri İçinde Türk Turizminin Konumu 24 Ocak 1980 Ekonomik İstikrar Programının ve ihracata yönelik ekonomi politikasının uygulamaya konulmasından sonra, Türk turizmi iki atılım dönemi yaşamıştır. Birincisi 1980’li yıllarda diğeri de 2000’li yıllardan sonra gerçekleşmiştir. Türkiye güneş-deniz-kum ağırlıklı tatil pazarında önemli bir turizm merkezi haline gelmiş; ancak alternatif turizm imkanlarıyla da uluslararası turizm pazarında yer edinmeye çalışmaktadır. Son yıllardaki bazı olumsuz gelişmelere ve krizlere rağmen, 2003 yılında gelen turist sayısı son on yılda iki kat, turizm gelirleri ise 3 kat artmıştır. 2003 yılında 13 milyon 960 bin turist gelmiş ve 9,5 milyar A.B.D doları turizm geliri elde edilmiştir. Yabancı ziyaretçiler toplamı içinde AB ülkelerinin payı %58 civarındadır. AB ülkelerinden sonra B.D.T ülkeleri ve Doğu Avrupa ülkelerinin vatandaşları ülkemizi en çok ziyaret edenlerin başında gelmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı belgeli konaklama işletmelerinin %70’i Ege, Akdeniz ve Marmara Bölgesinde yer almaktadır (Ulusoy: 2004; 8-9). Turizmin Türkiye’nin Gayri Safi Milli Hasıla içindeki payının %5 civarında olması ve 1963-2003 yılları arasında genellikle turizm gelirlerinin ihracata göre daha yüksek oranda artması turizm endüstrisinin Türk Ekonomisi açısından ne kadar önemli olduğunun bir göstergesidir. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 2010 yılı hedeflerine göre; ürün çeşitlendirmesi sonucu, Türkiye’de yabancı ziyaretçi sayısının 30 milyona, turizm gelirinin 30 milyar dolara ulaşması, nitelikli yatak kapasitesi 1 milyonun üstüne çıkması için 7 yılda en az 25 milyar dolarlık yeni yatırımların gerçekleştirilmesi planlanmaktadır (Mumcu: 11 Ocak 2004; 8). Türkiye’nin kültürel ve doğal zenginlikleri, potansiyeli ve imkanları çok fazla olmasına rağmen, bu atıl kapasiteye sinerji kazandırmak, potansiyeli 110 turizm ürününe dönüştürmek gerekmektedir. 2. Gümüşhane’nin Turizm Arzı 2.1. Doğal Kaynaklar Doğu Karadeniz Bölgesinin iç doğu kesiminde Gümüşhane’nin doğusunda Bayburt; batısında Giresun, kuzeyinde Trabzon ve güneyinde Erzincan bulunmaktadır. İlin Merkez, Kelkit, Köse, Kürtün, Şiran, Torul olmak üzere 6 ilçesi vardır. Köse, Kelkit, Şiran ilçelerinin bulunduğu kesim plato özelliği taşımakta; kuzey kesim ise engebeli bir yapıya sahiptir. Harşit ve Kelkit Vadisinden Kelkit çayı geçmektedir. İklim açısından Doğu Anadolu ile Karadeniz Bölgeleri arasında geçiş bölgesi konumundadır. Doğu Karadeniz kısmındaki bölgelerde nemli ve ılık bir iklim hüküm sürerken, Kelkit yöresinde karasal iklim görülmektedir. İlin kuzey kesimi bitki örtüsü yönünden oldukça zengindir. Gümüşhane’nin doğal kaynaklarına ilişkin verileri Tablo 1’de izlemek mümkündür: Tablo 1: Gümüşhane’nin Doğal Kaynakları ___________________________________________________________ a) Dağlar: Zigana, Gümüşhane, Çimen, Kostan, Teslim, Vauk, Tersun, Pöske, Soğanlı, Gavur Dağları (Abdal Musa Zirvesi) b) Ovalar/Vadiler: Kelkit, Şiran Ovaları/ Kelkit, Harşit Vadileri. c) Akarsular ve Göller: Harşit ve Kelkit çayları; Torul’da Artabel Krater Gölleri (Yıldız Gölleri, Beş Göller, Karanlık Göller vs. olmak üzere 18 adet); Zigana Köyü yaylalarında Limni ve Kuzu Gölleri; Yağmurdere sınırları içerisinde Şakir Göl; Kürtün Sarıbaba’da Karagöl; Dörtkonak Yaylasında Aygır Göl, Dipsiz Göl. d) Bitki Örtüsü: Kürtün Örümcek Ormanları; flora açısından zengin Zigana Dağı Bölgesinde Şelale ve çevresi ile Yaylalardaki odunsu ve otsu bitkiler; acı çiğdem, ada çayı, kuşburnu, kızamık, ayı gülü, böğürtlen, civan perçemi, geven, ısırgan otu, kantaron, kekik, ölmez çiçek, papatya, sığır kuyruğu, yabani karanfil gibi nadir görülen tıbbi ve ıtri bitkiler. e) Hayvan Varlığı: Zigana Dağı Bölgesinde kuş türleri; Zigana ve yaylalarda tavşan, tilki, sansar, karaca, çengel, boynuzlu dağ keçisi, ayı, gelincik, porsuk, yarasa, kurt, yaban domuzu, sincap, kirpi vs. f) Mağaralar: Karaca., Akçakale, Arılı, Kartalkaya, K. Ardıçlı, Ambela, Köprübaşı, Taşbaşı, Altıntaş, Yaylım, Üstüaçık, Cingora, İnönü, 111 Kabanbaşı, Mamatlar, Arsa, İkisu, Üçbacalı, Karşı, Köroğlu Mağaraları. g) Yaylalar: Zigana, Şiran-Tomara Şelalesi, Altıntaşlar (Kalis) Yaylaları, Taşköprü, Kazıkbeli, Kadırga, Artabel, Erikbeli Yaylaları, Çam Piknik vs. Merkez ilçeye bağlı 93; Torul ilçesine bağlı 46; Kürtün ilçesine bağlı 72; Kelkit ilçesine bağlı 36; Köse ilçesine bağlı 5; Şiran ilçesine bağlı 33 yayla mevcuttur. h) Şelaleler: Tomara, Halgent, Tekke Şelaleri. ı) Mesire Yerleri: Limni Gölü Soğuksu Orman içi Dinlenme Yeri, Tomara Şelalesi. i) Tabiat Parkı/Tabiat Anıtları: Artabel Gölleri Tabiat Parkı, Gümüşhane Kırana Evliya Ardıcı, Gümüşhane Ali Ağa’nın Kavağı, Gümüşhane Örümcek Ormanında ülkemizin en büyük Ladinleri Anıt Göknarlar. j) Barajlar/Göletler: Kürtün, Torul, Köse, Şiran Koruluk Barajları ve Köse Salyazı Göleti. k) Yeraltı Zenginlikleri: Altın, mermer, granit. l) Doğa Harikası: Torul Akkale Doğa Harikası. m) Maden Suları: Merkez İlçeye bağlı Kızılköy, Yeşildere, Yeniköy, Tekke, Pehlivantaş, Güvercinlik, Duymadık; Torul İlçesine bağlı Köprübaşı, Yaylalı; Şiran İlçesine bağlı Zimon, Yeniköy, Söğütalan, Alıç, Libona, Kaynarca; Kelkit İlçesine bağlı Pekin, Püküt, Yeniköy, Yeşilova, Kaynarca Maden Suları. ___________________________________________________________ Kaynaklar: * Gümüşhane İli ve İlçelerine yönelik web sayfaları. * Gümüşhane İli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Envanteri. * Gümüşhane Ticaret ve Sanayi Odası/Kelkit Sanayi ve Ticaret Odası: 1999; değişik sayfalar. * Gümüşhane Valiliği: 1997; 267-274 arası. * Gümüşhane Valiliği: 1999; 210-223 arası ve 228-229. * Gümüşhane Valiliği web sayfaları. * Kültür ve Turizm Bakanlığı web sayfaları. * Turizm Bakanlığı ve Gümüşhane Valiliği: 1993; 22-37 arası. * Turizm Bakanlığı: t.y; 1145-1157 arası. 2.2. Kültürel Kaynaklar Doğu Anadolu ile Karadeniz Bölgesi arasında yer alan Gümüşhane tarihi İpek Yolu üzerinde bulunmaktadır. Yerleşim tarihi M.Ö. 3000 yıllarına kadar uzanan Gümüşhane bölgesi gümüş yataklarının işletilmesinden dolayı 112 geçmişte zengin bir yöreydi. Roma ve Bizans dönemlerinde bu bölgeye Yunancada “gümüş kent “anlamına gelen Argyropolis adı verilmişti. İlk önceleri Azzi ve Hayaşa halklarının yaşadığı bölge Hititlerin, Urartuların, Kimmerİskitlerin, Medlerin, Perslerin, Pontos Krallığının, Romalıların, Bizanslıların, Arapların, Saltukluların egemenliği altında kalmış ve daha sonra Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarına katılmış; 1918’de Rus işgalinden kurtulmuş ve 1923 yılında il olmuştur (Gümüşhane Valiliği ile Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın web sayfaları). Tarihi ve kültürel zenginliklerin dökümünü Tablo 2’de görmek mümkündür. Tablo 2: Gümüşhane’nin Kültürel Kaynakları ___________________________________________________________ a) Kaleler: 35 kale mevcuttur (Canca, Akçakale, Kov, Keçi, Torul, Satala, Gümüştuğ, Gümüşkaya Kaleleri vs gibi). b) Camiler: Süleymaniye, Saray, Küçük Camileri, Rüştiye Mektebi önündeki cami, Hamza Paşa Camii, yabancıların ibadetlerine mahsus camii, Tekke Köyü, Akgedik Köyü, Yağmurdere Köyü, Torul Güzeloluk, Kelkit Çambaşı Köyü, Sadak Köyü, Sarıca Köyü, Süleymaniye Köyü Camileri. c) Ören Yerleri: Santa Harabeleri, Sadak Harabeleri(Satala), Salyazı Köyü kalıntıları, Eski Gümüşhane. d) Kiliseler: Ayvalos Kilisesi, Hagios Georgios Manastır Kilisesi, Çakırkaya (Kalur) Kaya Kilisesi, Panaghia (Meryem Ana) Manastır Kilisesi, Olucak (İmera) Manastır Kilisesi, Sanata Çakallı Kilisesi, Pavrezi Şapeli, Santa Çınganlı Kilisesi, Santa İşhanlı Kilisesi, Santa Terzili Kilisesi, Santa Piştovlu Kilisesi, Muzaras Kilisesi, Hagios Ioannes Manastır Kilisesi, Stephanos-Timios Stavros Kiliseleri, Atalar Köyü Aydınlar Kilisesi, Torul Godanas Köyü Kilisesi, Vank Kilisesi. e) Türbeler: Çağırgan Baba, Pirahmet, Gelin Ebe, Firdevs Hatun Türbeleri. f) Fermanlar: Sakal-ı Şerif Fermanı. g) Köprüler: Gümüşhane, Gümüşkaya (Kodil Bahçe), Tohumoğlu, Meryem Ana, Kamberli, Ardesa, Güzeller Mahallesi, İlecik, Torul, Süleymaniye Köprüleri. h) Çeşmeler: Daldaban, Mir Ahmed Raşid, Torul Osman Ağa, Torul Işık Köyü, Kabaköy Çeşmeleri. ı) Su Kemerleri: Sadak Su Kemerleri. 113 i) Konaklar: Balyemez, Hasan Fehmi Ataç, Şahbenderoğlu, Karabiberler Konakları, Eski Halkevi Binası, Özdenoğlu Konağı (Kültür ve Sanat Evi) vs. j) Hamamlar: İsimleri bilinmeyen Eski Gümüşhane’deki 4 hamam kalıntısı. k) Hanlar ve Kervansaraylar: Sulu Hanın çevre duvarları ayakta kalmıştır; Torul Zigana Kervansarayı. l) Şehitlikler/Anıtlar: Kürtün İlçesi Kabaktepe Şehitliği (Yedi Mezarlar) ve Şiran Üsteğmen Zahit Anıtı. m) Sit Alanları: *Arkeolojik Sit Alanı: 7 *Doğal Sit Alanı: 3 *Kültür (Tek Yapı Ölçeğinde ) ve Tabiat Varlıkları: 139 n) Sivil Mimari Değerler: Eski Gümüşhane evleri, Sarıçiçek köy odaları, Rum Okulu, Metropolitik vs. o) El Sanatları: Kelkit’in zilli kilimi; Şiran’ın ala kilimi; gudu (güveç), Torul ve Kürtün’ün ipek ve yün halıları, ağaç işleri; şal, keten veya kevek işlik; yük ve çocuk taşımak için kullanılan yün kaytonlar, camadan vs. ö) Yöresel Yemekler: Gümüşhane Mantısı, Kuşburnu çorbası, siron, pestil-köme, ceviz içi gibi çerezler, çil peyniri, pekmez vs. p) Yerel Etkinlikler/Şenlikler: - Kuşburnu-Pestil Kültür ve Turizm Festivali Merkez 24-27 Temmuz Nevruz Bayramı Hidrellez Bahar Bayramı “ Kabaköy Yayla Şenliği “ 21 Mart “ Tem. 2. Haf. Pazar Çamlıköy Yayla Şenliği “ Tem. 3.Haf. C.tesi - Taşköprü Yayla Şenliği - Dörtkonak Köyü Yayla Şenliği “ - 114 Kadırga Yayla Şenliği Alacapazarı Yayla Şenliği “ Kürtün Kürtün 06 Mayıs Tem. 3. Haf. Pazar Temmuz-2. haftası Tem.3.Haf.Pazar Haz-Tem.Ağst. Pazar - Güvende Yayla Şenliği Kürtün Haz.Tem.Ağst-Çarş. - Ayazma Yayla Şenliği Torul Mayıs.3.Haf.Pazar - Kazıkbeli Yayla Şenliği Kürtün Haz.Tem.Ağs-Çarş. Zigana Yayla Şenliği Torul Tem. 2.Haf.Pazar Yeşilbük Yayla Şenliği Şiran Tem. 1. Haf.Pazar Kırıntı Yayla Şenliği Şiran K.Çimen Yayla Şenliği Kelkit Köse Dağı Yayla Şenliği Köse Araköy Yayla Şenliği Kelkit Ağst. 2. Haf. Haz.2. Haf. Pazar Tem.2.Haf.C.tesi Haz.4.Haf.Cuma Sarışeyh Köyü Yayla Şenliği Sarışeyh Köyü Temmuz - Söğüteli Ernek Yayla Şenliği Haziran ___________________________________________________________ Kaynaklar: * Gümüşhane İli ve İlçelerine yönelik web sayfaları. * Gümüşhane İli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Envanteri. * Gümüşhane Ticaret ve Sanayi Odası/Kelkit Ticaret ve Sanayi Odası:1999; değişik sayfalar. * Gümüşhane Valiliği: 1999; 132-147 arası; 152-155 arası ve 174- 230-231. * Gümüşhane Valiliği Web Sayfaları. * Kültür ve Turizm Bakanlığı Web Sayfaları. * Turizm Bakanlığı ve Gümüşhane Valiliği: 1993; 52-83 arası. 2.3. Ulaşım * Turizm Bakanlığı: t.y; 1132-1144 arası. Gümüşhane’ye ulaşım karayolu ile gerçekleşmektedir. Gümüşhane İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre; Trabzon-Gümüşhane-Erzurum Devlet Karayolu ve Gümüşhane-Tirebolu-Giresun Devlet Karayolu tamamlanmış; Gümüşhane-Köse-Kelkit-Şiran-Torul arası yollarda yapım çalışmaları devam etmektedir. Hava ve deniz ulaşımı açısından Gümüşhane’ye en yakın il Trabzon; demiryolu yönünden Erzincan’dır. Trabzon’u İran’a bağlayan transit yol üzerinde bulunan Gümüşhane’de karayolu taşımacılığı önemini her zaman için korumuş ve bölgede bir nakliyecilik kültürü meydana gelmiştir (DPT; Haziran 1997; 56). Gümüşhane gelişmiş büyük illere ve pazarlara uzaktır. Trabzon ve Erzurum’daki hava ulaşım imkanları Gümüşhaneliler tarafından kullanılmaktadır (Kafalı: Aralık 1998; 7). Gümüşhane’ye havayolu ulaşım imkanı sağlamak 115 için, 30 metre genişlik ve 1173 metre uzunluğunda stol tipi bir havaalanının yapılması Gümüşhane Valiliği İl Özel İdaresi tarafından planlanmıştır (Aslantaş; Ateş; Küçükyavuz: 1999; 5). 2.4. Gümüşhane’nin Sosyo-Ekonomik Yapısı İçinde Turizm Yatırımlarının ve İşletmelerinin Yeri Gümüşhane doğal güzellikleri, antik kentleri, mağara-göl, yayla turizmi imkanlarıyla turizm açısından önemli bir potansiyel arz etmektedir. Gümüşhane bakir bitki örtüsü, temiz havası, suyu ile dağ ve yayla turizmi için önemli bir cazibe merkezi niteliği taşımaktadır. Ancak ilin geçim kaynakları ve imkanları kısıtlı olduğundan dışarıya yoğun bir göç vermektedir. Trabzon’un büyümesinden olumsuz etkilenen il yıllardan beri Kalkınmada Öncelikli İller arasında yer almaktadır. Gümüşhane; 81 il içinde yüzölçümü ile 75.ci, nüfus yoğunluğu açısından 73. cü sırada bulunmaktadır. Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamasında, 1996 yılında 76 il içinde 63.sırada bulunan Gümüşhane; 2003 yılında 81 il içinde 71. sırada yer almaktadır (DPT verileri). İlçelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırmasına göz atıldığında; 872 ilçe içinde Gümüşhane Merkez ilçe 3.derecede gelişmiş ilçeler; Torul, Köse, Şiran, Kelkit ilçeleri 4. derecede gelişmiş ilçeler; Kürtün 5. derecede gelişmiş ilçeler içinde yer almaktadır. 872 ilçe içinde; Gümüşhane Merkez ilçesi 171. sıradadır (DPT: Nisan 2004; 115 ve 131). Alt kademelerde yer alan bu ilçelerde nitelikli beşeri sermaye eksikliği ve yatırımların noksanlığı göze çarpmakta, tarım sektörünün ağırlıklı olduğu bir yapının sergilendiği ve sanayi potansiyelinin ülke ortalamalarının altında gerçekleştiği görülmektedir (DPT: Nisan 2004; 73-74-75). Tarım Gümüşhane ekonomisinin ilk sırasında yer almakta, tarımdan sonra hayvancılık gelmekte ve sanayi gelişme aşamasındadır. Ticaret sektörü ise; sanayi gibi bu ilin ekonomisinde tarım, ulaştırma-haberleşme sektörlerinden sonra gelmektedir. Nüfusun çoğunluğunun kırsal kesimde yaşayan ilde tarım, hayvancılık ve ulaştırma sektörlerinin egemen olduğu bir sosyo-ekonomik yapı mevcuttur (Aslantaş; Ateş; Küçükyavuz: 1999; 10-11-15-26-30). 872 ilçe içinde sosyo-ekonomik göstergeler açısından Gümüşhane ve ilçeleri ile ilgili veriler Tablo 3’de yer almaktadır. 2001 yılında kişi başı gayri safi yurt içi hasılası 1.075 $ olan Gümüşhane’de (DPT: 2003; 443); 1987 ve 2000 yılları karşılaştırıldığında tarımın GSYİH’daki payı % 36,9’dan %33;2’ ye düşmüş, sanayinin GSYİH’daki payı %2,8’den %1,6’ya düşmüş; ancak hizmetler %60,2’den %65,3’e çıkmıştır. Bu da karayolu ulaşımı dışında başka bir ulaşım imkanı olmayan Gü116 müşhane’de tarım ve hayvancılık ile birlikte nakliyecilik sektörünün gelişiminin göstergesidir. Gümüşhane ve komşu iller açısından sosyo-ekonomik gelişmişlik il sıralamaları içinde, 5 il içinde 1. sırada yer alan Trabzon tarımın GSYİH’daki payının en düşük olduğu bir ildir ve GSYİH’sının ve kişi başına düşen milli gelirin yüksek olması nedeniyle Gümüşhane için önemli bir pazardır. Bayburt için bunu söylemek mümkün değildir, çünkü tarımın payı devam etmekte ve sanayinin payı düşmüştür. Sosyo-ekonomik açıdan gelişmiş iller içinde Gümüşhane’ye göre daha yukarı seviyelerde bulunan Giresun ve Erzincan’da sanayinin payı Gümüşhane’ye göre daha yüksek olduğundan, bu iki il Gümüşhane için önemli pazar olabilirler. Tablo 4’de görüldüğü gibi, hizmetler sektörünün GSYİH’daki payının Gümüşhane ve Bayburt’ta yüksek olması illerin gelişimine belli ölçülerde katkı sağlamaktadır. Diğer illerin hizmetler sektöründeki gelişim payları da çok düşük oranda değildir. Ayrıca otel ve lokanta hizmetlerinin GSYİH’daki paylarını yıllar bazında komşu illerle karşılaştırdığımızda, Gümüşhane’deki payların en düşük seviyede seyrettiğini görmekteyiz (Tablo 5). Komşu illerden Trabzon ili bu konuda da birinci sırada yer almakta, Bayburt’ta hem hizmetler sektörünün payının yüksek olması hem de Gümüşhane iline göre otel-lokanta hizmetler payının daha fazla olması Bayburt’un 1989’da il olmasının getirdiği avantajlardan yararlanmasından ve Trabzon’a yakınlık açısından en fazla olumsuz etkilenen ilin Gümüşhane olmasından kaynaklanmaktadır. 5 ilin ulaştırma-haberleşme hizmetlerinin GSYİH’da ki payı yıllar bazında karşılaştırıldığında, Gümüşhane’nin 1.sırada yer aldığı göze çarpmaktadır (%32-%34 arası). %22-25 arasında değişen bir pay ile Gümüşhane’yi Bayburt takip etmektedir (Tablo 5). 117 Tablo 3. G m hane linin Sosyo- Ekonomik G stergeleri Merkez Kelkit K rt n iran Torul 46 656 (297) 63 510 (206) 19 428 15 546 (609) (670) 26 397 (493) 15 416 (674) 64,88 (133) 30,06 (650) 41,97 (433) 22,44 (773) 45,37 (366) 29,79 (655) -1,03 (529) 29,08 (97) 26,58 (108) 1,19 (486) -1,82 (539) -10,29 (674) N fus Yo unlu u 26 (681) 44 (468) 41 (499) 21 (749) 28 (641) 14 (818) N fus Ba ml l k Oran (%) 55,46 (504) 65,23 (270) 65,07 (273) 70,44 (186) 70,51 (185) 64,35 (289) L Ortalama Hanehalk B y kl 4,61 (523) 6,16 (189) 6,75 (120) 5,28 (351) 5,25 (363) 4,99 (426) G M Tar m Sekt r nde al anlar Oran (%) 56,37 (697) 83,54 (167) 81,71 (222) 83,22 (178) 78,31 (342) 77,19 (383) TRA Sanayi Sekt r nde al anlar Oran (%) 5.56 (313) 2,01 (658) 1,61 (716) 2,15 (633) 1,36 (754) 1,96 (665) B AY Hizmetler Sekt r nde al anlar Oran (%) 38,07 (134) 14,45 (674) 16,68 (573) 14,63 (660) 20,33 (421) 20,85 (408) Kayna 8,77 (177) 5,15 (433) 6,54 (314) 4,20 (546) 7,53 (248) 3,95 (586) Tablo Okur Yazar Oran (%) 91,17 (112) 86,24 (385) 89,36 (195) 78,42 (708) 83,09 (559) 82,30 (593) Bebek l m Oran (%0) 27,84 (732) 26,10 (768) 19,30 (835) 47,74 (231) 53,86 (138) 35,93 (532) 87,687 (180) 14,308 (685) 9,940 12,453 (756) (718) 21,994 (582) 51,146 (336) G M Vergi Gelirlerinin lke indeki Pay (%) 0,01869 0,00488 0,00098 0,00140 0,00313 0,00287 (215) (456) (765) (702) (549) (561) TO K Tar msal retimin lke indeki Pay (%) 0,03971 0,04360 0,01951 0,01720 0,03580 0,02617 (693) (541) (611) (666) (507) (522) N fus ehirle me Oran (%) N fus Art H z (%0) sizlik Oran (%) Fert Ba na Genel B t e Geliri (Bin TL) K se Tablo G R ERZ TO P L G R S VA Not: Parantez i indeki rakamlar il enin ilgili g stergeye g re 872 il e i indeki s ras n g stermektedir. Kaynak: DPT: Nisan 2004; 169 118 GSY H s nda Sekt rel Paylar m u llerinin na G re) % ERZ TO P Kayna Tablo 119 32,4 36,0 Bayburt Erzincan 13,2 8,2 13,3 18,3 2,8 Sanayi 1997 50,8 59,4 50,3 55,4 60,2 Hizmetler 12,1 33,8 54,1 70,8 60,7 64,8 65,3 Hizmetler 58 66 50 38 71 47 64 45 34 63 76 l inde llerin SosyoEkonomik Geli mi lik S ralamas (1996 Yl) G m hane ve Kom u llerinin Otel ve Lokanta ile Ula t rma-Haberle me Hizmetlerinin GSY H daki paylar (1987 y l retici fiyatlar na g re) % 4,4 14,8 19,3 1,6 Sanayi 24,8 24,5 15,9 33,2 Tar m 2000 Yl 81 l inde llerin SosyoEkonomik Geli mi lik S ralamas (2003 Yl) Kaynak: Tablo 6 a. G m hane ve Kom u ller Baz nda 01.01.1980-31.03.2004 Tarihleri Aras nda Turizm Sekt r ne Verilen Yat r m Te vik Belgelerinin llere G re Da l m *D E:A ustos 1999; 108,112,113,145,153.,*D E: Aral k 2001; 108,112,113,145,153.,*D E: May s 2002; 110,114,115,147,155. 1997 1998 1999 2000 Otel/Lokanta Ula t rma Otel/Lokanta Ula t rma Otel/Lokanta Ula t rma Otel/Lokanta Ula t rma Hizmetleri Haberle me Hizmetleri Haberle me Hizmetleri Haberle me Hizmetleri Haberle me G m hane 1,1 34,0 0,9 32,1 0,8 32,0 0,9 33,0 Trabzon 4,1 17,1 3,3 17,4 2,8 16,0 3,3 17,1 Giresun 2,3 19,9 1,9 18,0 1,8 18,9 2,2 21,9 Bayburt 2,6 24,0 2,3 25,1 1,9 22,4 2,3 25,7 Erzincan 1,4 13,2 1,2 13,2 1,1 13,9 1,4 16,0 Y llar ller Tablo 5. Kaynak: D P T: 2003; 139, 415, 439, 445, 493 ve DPT verileri 36,4 Giresun 36,9 26,4 hane Tar m Trabzon G m Y llar Tablo 4. G m hane ve Kom u llerinin GSY H s nda Sekt rel Paylar (1987 Y l retici Fiyatlar na G re) % Not: Parantez i indeki rakamlar il enin ilgili g stergeye g re 872 il e i indeki s ras n g stermektedir. Kaynak: D P T: Nisan 2004; 169 TO P Kayna Erzi Bayb Gire Trab G m ller Tabl Kayna TO P ERZ S VA TO K G R G M L Tabl Kayna 2000 1999 1998 Ula t rma Otel/Lokanta Ula t rma Otel/Lokanta Ula t rma Otel/Lokanta Ula t rma aberle me Hizmetleri Haberle me Hizmetleri Haberle me Hizmetleri Haberle me 34,0 0,9 32,1 0,8 32,0 33,0 ve Gümüşhane ve Komşu iller bazında 1980-2004 yılları0,9 arasında turizm 3,3 17,4 2,8 16,0 3,3 17,1 17,1 ulaştırma sektörlerine verilen yatırım teşvik belgeleri incelendiğinde, Gü2,2 18,9 1,8 18,0 1,9 turizm teşviklerinden 19,9 müşhane hiç yararlanamamıştır. Ulaştırma ilde21,9 önemli bir sektör olmasına 24 yılda ulaştırma alanında 24,0 2,3 25,1 rağmen, 1,9 22,4 2,3 Gümüşhane’ye 25,7 28 yatırım belgesi verilmiştir. turizm 13,2 1,2 teşvik 13,2 1,1 Trabzon 13,9hem ulaştırma, 1,4 hem de 16,0 teşvikleri açısından 1.sıradadır. Ulaştırma teşvikleri açısından Gümüşhane 8,112,113,145,153.,*D E: Aral k 2001; 108,112,113,145,153.,*D E: May s 2002; 110,114,115,147,155. Erzincan ile üçüncü sırada yer almaktadır (Tablo 6 a ve Tablo 6 b). Torul 416 674) 9,79 655) 0,29 674) 14 818) G M 2,30 593) D V Z TAHS S (B N USD) Trab Gire Bayb Erzi Kayna Tablo Ta ST HDAM (K ) 0 0 0 0 G RESUN 11 1.451.374 1.450.454 153 244 TRABZON 27 14.263.957 14.260.654 4.482 1.300 ERZ NCAN 2 14.699 14.574 175 40 B AY B U RT 2 60.339 60.074 514 97 TO P L A M 42 15.790.369 15.785.756 5.324 1.681 Kaynak: Hazine M ste arl Verileri. ADET HANE ller Y G m 19 Trab 19 Gires 19 Baybu 19 Erzin 19 Kayna Tablo 6 b. G m hane ve Kom u ller Baz nda 01.01.1980-31.03.2004 Tarihleri Aras nda Ula t rma Sekt r ne Verilen Yat r m Te vik Belgelerinin llere G re Da l m G M 3,95 586) HANE TO P L A M SAB T YATIRIM YATIRIM (MLN.TL.) (MLN.TL.) 0 4,99 426) 0,85 408) ADET L L 1,96 665) G m Tablo 6 a. G m hane ve Kom u ller Baz nda 01.01.1980-31.03.2004 Tarihleri Aras nda Turizm Sekt r ne Verilen Yat r m Te vik Belgelerinin llere G re Da l m 4,35 289) 7,19 383) ller TO P L A M SAB T YATIRIM YATIRIM (MLN.TL.) (MLN.TL.) D V Z TAHS S (B N USD) 20 20 20 20 ST HDAM (K ) Kay 28 7.536.737 7.532.952 26.163 2.114 G RESUN 34 7.885.462 7.849.989 28.735 1.000 TRABZON 160 48.391.552 48.367.782 87.642 4.069 ERZ NCAN 28 8.896.906 22.010 986 R B AY B U RT 9 9.190.936 11.736.576 10.752 359 H 259 81.902.747 84.384.205 175.302 8.528 B TO P L A M Kaynak: Hazine M ste arl 8.898.060 Verileri. Kelkit Havzasının çevresel, kültürel ve tarihi korunması Tablo 7 a. Kelkit Platformu inde Kalan ller kaynaklarının Baz nda 01.01.1980amacı ile ÇEKÜL Vakfı bünyesinde oluşturulan Kelkit Platformu içinde 31.03.2004 Tarihleri Aras nda Turizm Sekt r ne Ve rilen yer 120 Yat r m Te vik Belgelerinin llere G re Da l m TO P L A M SAB T D V Z T P T T T (426) 4,99 7,19 426) (383) 7,19 1,96 383) (665) 1,96 0,85 665) (408) 0,85 3,95 408) (586) 3,95 2,30 586) (593) 2,30 5,93 593) (532) 5,93 ,146 532) (336) ,146 0287 336) (561) 0287 2617 561) (611) 2617 n g s(611) 7.849.989 28.735 1.000 7.885.462 7.532.952 7.536.737 26.163 2.114 4.069 87.642 48.391.552 7.849.989 28.735 1.000 7.885.462 48.367.782 ERZ NCAN 28 48.391.552 8.898.060 48.367.782 8.896.906 22.010 986 4.069 87.642 160 TRABZON alan iller bazında (Gümüşhane, Erzincan, Giresun, Tokat, Sivas) turizm ve B AY BNCAN U RT 9.190.936 11.736.576 10.752 359 ERZ 289 8.898.060 8.896.906yer alan 22.010 ulaştırma teşvikleri incelendiğinde, bu platformda Tokat turizm986 teş259 81.902.747 84.384.205 175.302 M vikleri birinci ulaştırma teşvikleri açısından birinci BTO AYPBLaçısından UART 9sırada, 9.190.936 11.736.576 10.752 Sivas8.528 359 sıradadır. Ulaştırma sektörünün M ste arl Verileri. il ekonomisinde önemli olduğu gözükmesiKaynak: Hazine 259 81.902.747 84.384.205 175.302 8.528 TO P L A M ne rağmen, çevre iller içinde bulunan Tokat ve Sivas teşviklerden daha fazHazine M ste arl 7a Verve ileri. laKaynak: yararlanmıştır (Tablo Tablo Tablo 7 a. Kelkit Platformu inde7b). Kalan ller Baz nda 01.01.198031.03.2004 Tarihleri Aras nda Turizm Sekt r ne Verilen Tablo 7 a. Kelkit Platformu inde Kalan ller Baz nda 01.01.1980Yat r m Te vik Belgelerinin llere G re Da l m 31.03.2004 Tarihleri Aras nda Turizm Sekt r ne Verilen TO P L A M SAB D VlZm llereT G re Da Yat r m Te vik Belgelerinin L ADET YATIRIM YATIRIM TAHS S ST HDAM TO P L A M SAB T D V Z (MLN.TL.) (MLN.TL.) (B N USD) (K ) L ADET YATIRIM YATIRIM TAHS S ST HDAM G M HANE 0 (MLN.TL.)0 (MLN.TL.)0 (B N USD) 0 (K ) 0 11 1.451.374 153 244 GG RESUN M HANE 0 0 1.450.454 0 0 0 GG RESUN M HANE TRABZON G RESUN 34 28 160 34 K AT GTORESUN S VA S TO K AT 13 11 136 1.936.815 1.451.374 699.681 1.936.815 1.935.719 1.450.454 698.686 1.935.719 619 153 6190 333 244 199 333 SERZ VA SNCAN TO P LNCAN AM ERZ 62 32 2 14.699 699.681 4.102.569 14.699 14.574 698.686 4.099.433 14.574 175 0 947 175 40 199 816 40 eri. 32 Veril4.102.569 4.099.433 947 816 Kaynak: Hazine M ste arl g s- inde osyoinde mik osyolik mik mas lik Yl) mas 3l) 4 TO P L A M Verileri. Kaynak: Hazine M ste arl Tablo 7 b. Kelkit Platformu inde Kalan ller Baz nda 01.01.198031.03.2004 Tarihleri Aras nda Ula t rma Sekt r ne Verilen Tablo 7 b. Kelkit Platformu inde Kalan ller Baz nda 01.01.1980Yat r m Te vik Belgelerinin llere G re Da l m 31.03.2004 Tarihleri Aras nda Ula t rma Sekt r ne Verilen TO P L A M SAB D VlZm llereT G re Da Yat r m Te vik Belgelerinin L ADET YATIRIM YATIRIM TAHS S ST HDAM TO P L A M SAB T D V Z (K ) (MLN.TL.) (MLN.TL.) (B N USD) L ADET YATIRIM YATIRIM TAHS S ST HDAM 7.532.952 (B 26.163 7.536.737 (MLN.TL.) 28 (MLN.TL.) G M HANE (K 2.114 N USD) ) 7.885.462 7.532.952 7.849.989 28.735 1.000 34 2.114 26.163 7.536.737 28 GG RESUN M HANE 55 34 77 55 5 K AT GTORESUN S S VA K AT TO 54 7 SERZ VA SNCAN TO P LNCAN AM ERZ 7 Kaynak: Hazine M ste arl rma e me rma 0 e me TO P L A M 28 77 222 28 222 8.129.336 10.424.669 7.885.462 7.849.989 22.606.048 32.712.563 8.129.336 10.424.669 8.898.060 32.712.563 8.896.906 22.606.048 55.055.643 8.898.060 67.477.079 8.896.906 Verileri. 55.055.643 67.477.079 Kaynak: Hazine ste arl Verileryıllar i. Turizm ve Mtarım kredileri hane 0 0 0 0 R H R B H P B T P T T TT T A L A T L T T TF F 1 4 1 7 4 1 7 T 1 T T TP P 1 4 1 7 4 17.128 28.735 77.277 17.128 2.039 1.000 3.978 2.039 22.010 77.277 171.313 22.010 986 3.978 10.117 986 TS 171.313 10.117 S G Trabzon ili Tablo 8 a. G m hane ve Kom u bazında llere Ykarşılaştırıldığında, llar Baz nda Turizm birkaç yıl turizm kredilerinden yararlanmış, Erzincan bir kez turizm kredisi Sekt r ne Verilen Krediler (Milyar TL) Tablo 8 a. G m hane ve Kom u llere Y llar Baz nda Turizm Turizm Kredileri Sekt r ne Verilen Krediler (Milyar TL) 121 ller/Y llar 1996 1997 1988 1999 2000 2001 2002 Turizm Kredileri G m T 0 0 0 T 7 T T K G S K G S T G C almış, Gümüşhane, Bayburt ve Giresun’unun turizm kredileri ise sıfırdır. Tüm söz konusu iller tarım kredisinden yararlanmış, ancak en fazla tarım kredisi sağlayan il Giresun olmuştur. Hatta, Gümüşhane ile Bayburt karşılaştırıldığında, Gümüşhane’ye yıllar bazında (2002 hariç) tarım sektörü için verilen kredi tutarı daha fazladır (Tablo 8 a ve 8 b). Verimsiz kaynak kullanımının yanı sıra, düşük gelişme potansiyeli gösteren, gelişmesi yavaş olan ve ölçek ekonomilerinden yararlanamadığından katma değer üretmede görece olarak verimsiz kalmış iller içinde yer alan Gümüşhane’de (DPT: Aralık 2002; 109-110) kalkınma stratejileri içinde Valiliğin hedef seçtiği tarım ve turizm sektörlerinin (2T) birlikte değerlendirilmesi (Gümüşhane Valiliği: 2003; 7) son derece önemli bir adımdır. Böylece, dengeli ve organize bir şekilde her sektör için sağlanan krediler, teşvikler ve yatırımlar bölge ekonomilerine katkı sağlayacak biçimde gelişimi hızlandırabilir ve Doğu Karadeniz bölgesinde yoğunlaşacak turist akını yörenin alternatif turizm çeşitlerinden yararlanacak şekilde bölgeye yönlendirebilir. Önemli bir turizm potansiyeline sahip olmasına rağmen; Gümüşhane bu potansiyeli iyi değerlendirememiş, tanıtımını yapamamış ve konaklama-yiyecek işletmeleri açısından yetersiz bir ildir. Yukarıda belirtilen sosyo-ekonomik verilerde de görüldüğü gibi, otel-lokanta hizmetlerinin geliştiği söylenemez. Zaten tarımın ağırlıklı olduğu, sanayinin gelişmediği bir bölgede, hizmetler sektörünün gelişiminden söz etmek pek mümkün değildir. Karayolu ulaşım ağının gelişmesi de ilin coğrafi konumundan kaynaklanmaktadır. Gerek büyük illere, gerekse de yurt dışına açılmada Trabzon ilinin imkanlarından ve ulaşım ağından yararlanmak zorunda olan Gümüşhane’de seyahat acentası yoktur. En yakın acenta Trabzon’dadır ve il turizm açısından gelişmediğinden bu tür bir işletme kurulmasına ihtiyaç duyulmamıştır. Gümüşhane İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nden elde edilen verilere göre, ilde Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan belgeli 2 otel (biri merkez ilçede, diğeri Torul’da), 7 adet belediye belgeli (biri merkez ilçede, biri Zigana/Torul’da, üçü Kelkit’te, biri Şiran’da,biri de Taşköprü Yaylasında), 4 adette Taşköprü’de Jandarma denetiminde konaklama işletmesi vardır. Yeme-içme işletmesi olarak Bakanlıktan belgeli 1, belediyeden belgeli birçok işletme bulunmaktadır. Hediyelik eşya tasarımı ve satışı olarak da turizme hizmet veren işletmeler olduğu verilerden anlaşılmaktadır. Karaca Mağazası çevresinde, Tomara Şelalesi ve Limni Gölü civarında yeme-içme, dinlenme gibi öncül tesisler mevcuttur. Gümüşhane ve komşu iller konaklama tesisleri açısından genel olarak karşılaştırıldığında; Trabzon, Giresun ve Erzincan’ın bu konuda daha çok ve daha nitelikli bir kapasiteye sahip olduğunu söylemek mümkündür. Gümüşhane ve Bayburt hem nitelik, nem nicelik açısından diğer üç ile göre daha geri düzeydedir. 122 7 222 55.055.643 67.477.079 171.313 10.117 TO P L A M Tablo 8 a. G m hane ve Kom u llere Y llar Baz nda Turizm Kaynak: Hazine M ste arl Verileri. Sekt r ne Verilen Krediler (Milyar TL) rma e me 0 rma e1 me 9 0 7 1 0 9 TurizmY Kredileri Tablo 8 a. G m hane ve Kom u llere llar Baz nda Turizm r ne Verilen (Milyar TL) ller/Y llar Sekt 1996 1997 Krediler 1988 1999 2000 2001 2002 Turizm Kredileri G m hane 0 0 0 0 0 0 0 ller/Y llar 1996 1997 2001 2002 Trabzon 37 27 1988 0 1999 19 2000 1 0 0 5. 7 T C 0 1 0 0 0 0 0 TT 0 0 0 Giresun Erzincan Kaynak: Birli i Veri0 leri. BayburtT rkiye Bankalar 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 322 0 S T 2004 5. Erzincan 0 0 0 0 322 Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i Verileri. T S H Tablo 8 b. G m hane ve Kom u llere Y llar Baz nda Tar m Sekt r ne Verilen Krediler (Milyar TL) Y T O H 0 HDAM ) 244 0 300 244 40 300 97 40 681 97 681 0 0 27 0 T S C G 0 19 0 2004 e vik HDAM ) 0 37 0 S G G K 0 0 e vik G m hane Giresun Trabzon Bayburt G S K 0 Tar mYKredileri llar Baz nda Tar m Tablo 8 b. G m hane ve Kom u llere Sekt r ne Verilen Krediler (Milyar TL) ller/Y llar 1996 1997 1988 1999 2000 2001 2002 m Kredileri G m hane 543 941 2.202Tar 3.629 6.632 4.885 728 ller/Y llar 1996 1999 17.294 2000 2001 2002 Trabzon 1.747 1997 3.135 1988 5.983 10.967 10.147 2.348 G m hane Giresun Trabzon Bayburt 543 37.233 941 144.141 2.202 345.926 3.629 758.827 6.632 1.001.455 4.885 1.117.395 728 13.397 1.747 5.983 10.147 2.348 497 3.135 787 1.616 10.967 2.711 17.294 4.369 1.726 1.202 Giresun 13.397 Erzincan 1.100 37.233 1.837 144.141 4.325 345.926 7.547 758.827 12.043 1.001.455 9.565 1.117.395 1.776 Kaynak: Verileri.1.616 Bayburt T rkiye Bankalar 497Birli i787 2.711 4.369 1.726 1.202 Erzincan 1.100 1.837 4.325 12.043Zigana 9.565 1.776 1991’de turizm alan ve merkezi olarak7.547 ilan edilen Dağı Turizm Kaynak: T Trabzon-Gümüşhane rkiye Bankalar Birli i Verileri . Merkezi, transit yoluna yakın bir yerde 2000-2050 metre yükseklikte bulunmaktadır. Kar kalınlığı 100-160 cm arasında olan bölgede Kasım-Mayıs ayları arasında kar kayağı yapılabilmektedir (DPT: 2000; 26). Bu turizm merkezi elektrik, içme suyu, 800 m. teleski kayak eğitimi tesisi ve telsiz-telefon haberleşme sistemine sahip olup, konaklama, yeme-içme tesisleri bulunmaktadır. Yaz aylarında ise çim kayağına uygun bir bölgedir. Gümüşhane-Trabzon karayolunun 12 km’nde bulunan Karaca Mağarası 1996 yılında hizmete açılmıştır. Çevre ve alt yapı düzenlemelerine ilişkin olarak İl Özel İdaresinin bütçe imkanları ile 10.666.950.000 lira harcama yapılan Karaca mağarası solunum rahatsızlıklarına iyi geldiğinden hem sağlık hem de mağara turizmi açısından ilin tanıtımına önemli katkı sağlamaktadır (Gümüşhane Valiliği: 2003; 24) 123 E Y A O B E T A K B R T D K C R T D C T 3. Gümüşhane İlinin Sosyo-Ekonomik Verileri Çerçevesinde, Bu İle Olan İç ve Dış Turizm Talebinin Değerlendirilmesi Tarihi İpek yolu üzerinde bulunan, tarihi M.Ö’lere kadar uzanan Gümüşhane birçok yaylası, antik kentleri, tarihi eserleri, Karaca Mağarası ve diğer mağaraları, Tomara Selalesi, Limni Gölü, Artabel Gölleri, Zigana kayak merkezi, sivil mimari örnekleri, zengin flora ve faunası, örümcek ormanları ile keşfedilmeye hazır bakir bir turizm potansiyeline sahiptir. Tesis bakımından yetersiz olan bölgeyi ziyaret eden yerli ve yabancı turistler ya günübirlik ziyaretler yapmakta ya da mevcut tesislerde konaklamaktadır. Gümüşhane yabancı turistlerin yüzlerle sayılabildiği, geceleme oranları düşük yerli ziyaretçilere sahip bir ildir (İncekara: Ekim 2001;104). Yaylalar ise daha çok çevre illerden gelen halkın kullanım alanları içinde bulunmaktadır. Yerli turistlerin geliş amacı ticari ağırlıklıdır. 2002 yılı Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı İşletme Belgeli Konaklama İşletmeleri İstatistiklerine göre, Bakanlıktan belgeli tesislerde yabancı turistlerin ortalama kalış süresi 1,2, yerli turistlerin ortalama kalış süresi 2 gündür. Konaklama işletmelerinde yabancı turistler tarafından sağlanan doluluk oranları %1,23, yerli turistler tarafından sağlanan doluluk oranları %34,14’tür. 2002 yılı Belediye Belgeli Konaklama İşletmeleri İstatistiklerine göre, Belediye Belgeli tesislerde yabancı turistlerin ortalama kalış süresi 3,4, yerli turistlerin ortalama kalış süresi 1,7 gündür. Belediye Belgeli konaklama işletmelerinde yabancılar tarafından sağlanan doluluk oranları % 0,40, yerlilerin sağladığı doluluk oranları %32,78’dir. İstatistiklerden anlaşıldığı üzere bölgede ortalama kalış süresi 1,5-2 gündür. Yabancı turistler Gümüşhane merkezinde Bakanlıktan belgeli otellerde konaklamakta; ancak ilçelerde sadece Belediye belgeli oteller olduğundan buralarda kalma zorunluluğu doğmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan belgeli otellerde konaklayan yabancılar içinde en büyük pay OECD ülkeleri ile İsrail’e; Belediye Belgeli otellerde konaklayanlarda en büyük pay ise OECD ülkeleri ile BDT ülkelerine aittir. Tablo 9’da yabancı ve yerli turistlerin konaklama ve geceleme sayıları yer almaktadır. Bugüne kadar Karaca Mağarasını 14.747 öğrenci; 27.536 sivil olmak üzere 42.283 kişi ziyaret etmiş, 52 milyar gelir elde edilmiştir. 2003 yılında ise, yapılan çalışmalar sonucu 11 bin ziyaretçi artışı ve bir önceki yıla oranla 15 milyar TL. gelir artışı sağlanmıştır (Gümüşhane Valiliği: 2003; 24). İlin ekonomik yapısı gelişmediğinden, varolan turistik potansiyel turistik arz haline getirilememiştir. İlin kültürel ve doğal potansiyelinin zenginliği ve ilin coğrafi konumundan dolayı diğer sektörlerin gelişimine elverişli olmaması turizm sektörü için bir avantaj olarak da düşünülebilir. Yatırımların kıyı turizminin dışında kalan diğer turizm türlerinde yoğunlaşması ise hem ile, hem de bölgeye canlılık kazandırabilir. Ayrıca, Trabzon’a 1 saatlik düzgün bir yolla bağlanan Gümüşhane’ye günübirlik ziyaretlerde bulunan turistler 124 için, kısa vadede günübirlik tesislere ağırlık verilmesi daha akılcı bir yaklaşım gibi gözükmektedir. Tablo 9. 04 AM 4 0 9 6 9 8 AM 0 4 3 9 0 G m hane de Bakanl k ve Belediye Belgeli Konaklama letmelerinde Konaklama ve Geceleme S releri Konaklayan Ki i Say s Geceleme Say s Y llar Yabanc Yerli Toplam Yabanc Yerli Toplam 1995 405 30.492 30.897 893 42.442 43.335 1996 9 32.479 32.488 58 41.063 41.121 1997 359 53.007 53.366 458 66.609 67.067 1998 201 19.930 20.131 202 26.707 26.909 1999 57 17.783 17.840 119 23.734 23.853 2000 53 14.245 14.298 98 23.145 23.243 2001 15 10.974 10.989 23 16.054 16.077 2002 249 18.768 19.017 514 32.586 33.100 2003 278 24.008 24.286 586 36.225 36.811 Kaynak: K lt r ve Turizm Bakanl letme ve Belediye Belgeli Konaklama statistikleri B ltenleri. 4. Bölgesel Kalkınma Stratejileri İçinde Gümüşhane’de Canlandırı10 Tablolabilecek Turizm Çeşitleri letmeKaradeniz Tr Frekans zde (%) bu bölgenin K m latif Doğu Bölgesel Gelişme PlanındaY(DOKAP); kısa (%) ve uzun vadede gelişmesini sağlayacak ve hızlandıracak bir Toplam kalkınma planının hazırlanması, öncelikli sektörlerin saptanması ve bu sektörlerle ilgili 68,7 68,7 11 Restoran yatırım projelerin belirlenmesi hedeflenmektedir. Artvin, Bayburt, Giresun, Hediyelik E ya 3 18,7 87,4 Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon illerini kapsayan Doğu Karadeniz Bölge1 6 , 3 93,7 B fe/Fast-food si İpek Yolu üzerinde bulunmaktadır ve Osmanlı döneminde de bölgesel Pestmerkez il Sat olmuştur. DPT ve Japonya1Uluslararası İşbirliği 6,3 idari Ajansı 100,0 tarafından hazırlanan Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planında (DOKAP); bölToplam 16 100,0 genin kalkınması ve tanınması için; Doğu Karadeniz turizm imajı yaratılmasıTablo ve bunun 11 çevre ülkelerin kaynakları ile birlikte pazarlanması önerilmektedir. DAP-GAP arasında ulaşım ağı entegre bir biçimde planlanıp geliştirildiKiyileştirildiği; m latif Y zdehizmetleri (%) Frekans ve gümrük cari sınır Faaliyet ekli fiziksel altyapısı ği,Tsarp kapısının (%) Toplam yerel kaynaklar; yerel kültürler canlandırılarak kırsal turizme ağırlık verildiği; letmesi 87,5 87,5 iç Aile kesimlerde bulunan Gümüşhane ve 14 Bayburt illerinde yeni hizmet ve imalatLtfaaliyetlerinin yoğunlaştırılması sonucunda ölçek ekonomisine ulaşıldığı; d. ti. 2 12,5 100,0 DOKAP turizm ürünleri büyük pazarlara hitap edecek şekilde ve DOKAP 100,0 16 Toplam Turizm Profesyonel Ortaklık Programı çerçevesinde etkin pazarlama yöntemiyle ele12alındığı takdirde, bu bölgenin hızla kalınabileceği düşünülmekteTablo Faaliyet S resi 1-3 y l Frekans Y zde (%) 7 43,6 K m latif 125 Toplam (%) 43,6 dir (DPT/Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA): Ağustos 2000a; 8-1215-18). Trabzon’da 8; Rize’de 5 adet Turizm Merkezi ve Artvin’de Çoruh nehrinde yapılan rafting dışında, bu bölgedeki diğer turizm merkezlerinin ve turizm aktivitelerinin hiçbiri yabancı tur kataloglarında bulunmamaktadır. DOKAP bölgesinin yeşil alanları, yerel yaşam tarzı ve gelenekleri, alternatif turizme uygunluğu açısından güçlü yönleri olmasına rağmen, kitlesel turizm pazarlarına uygun değildir; mevcut tesisler hizmet açısından yetersizdir, kültür turizmi açısından diğer gelişmiş turizm yöreleriyle rekabet edememektedir. Yayla turizmi bu bölgenin en önemli turizm ürünü olmasına rağmen, yayla turizmi uluslararası paket tur kapsamında değildir. Bu bölge sahip olduğu tarihsel, doğal zenginliklere rağmen, belirlenen turizm alanları uluslararası standartlara uygun biçimde donatılmamıştır. Bölgenin arazi koşulları zordur. Bölgenin iç kesimindeki Sümela ve Uzungöl’e kısa geziler yapılmaktadır. Alman paket turlarında Artvin ve Yusufeli gezileri bu konudaki tek istisnayı oluşturmaktadır. Yerel turlar yayla turizmine yöneliktir. DOKAP turizm ürünlerinin geliştirilmesine yönelik hazırlanan 7 alt proje içinde; Gümüşhane ilinden kayak turizmi bölgesi olarak Zigana Dağı bulunmaktadır. Diğer projelerin 2 si Artvin; 1’i Ordu; 1’i Rize; 1’i Trabzon; 1’i Bayburt iline aittir (DPT/Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA): Ağustos 2000 b; 46; 4-9; 4-11; 4-34). DOKAP bölgesinin önemli tarihi, kültürel, doğal kaynaklarına rağmen, bölgede turizmin gelişimi hem fiziksel/doğal, hem de beşeri/kurumsal etkenlerden dolayı kısıtlıdır. Yetersiz tanıtım faaliyetleri ve iller arasında işbirliği ve iletişim eksikliği bu engelleri daha da artırmaktadır. (DPT/Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA): Ağustos 2000c; 5-17). Ancak yayla turizmi teşvik edilerek kırsal kalkınma yolları aranabilir. Kırsal turizmde ihmal edilen kırsal evler düzenlenerek turistler için düşük ücretli konaklama imkanı sunulabilir; ve bu turizm çeşidi ile yerel öğeler ön plana çıkartılarak, trekking ve benzeri turistik etkinlikler ile sosyo-ekonomik yapıya katkı sağlanabilir. Kırsal turizme yönelik programlar teşvik edilirken; DOKAP bölgesi orman ekosistemi göz önünde bulundurulmalıdır, çünkü söz konusu programların koruma alanı yönetim sisteminin iyileştirilmesi için kullanımı ve çevre envanteri ile bağlantılı bir şekilde yürütülmesi, sürdürülebilir orman yönetimi açısından önemlidir. Daha önce yapılan çevreye duyarsız yapılaşmadan dersler alınarak; bu programlar çerçevesinde verilecek teşvikler belli kriterlere uygun olarak seçilmiş köylere dağıtılmalıdır; çünkü kırsal turizm “kaynağa dayalı” bir turizm çeşididir (DPT/Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA): Ağustos 2000d; 61). Kırsal kalkınmanın gerçekleştirilmesi açısından “kırsal alanda istihdam alanlarının arttırılması ve gelir yaratacak faaliyetlerin desteklenmesi; tarımsal arazilerin daha etkin kullanılması için kapasitenin geliştirilmesi; modern tarımsal tekniklerin kullanılması yoluyla kırsal kesimdeki nüfusun yaşam kalitesinin arttırılması; turizm, tekstil, dokumacılık ve el 126 sanatları gibi tarım dışı sektör istihdamının sağlanması ve dezavantajlı alanlarda tarım dışı gelir getirici faaliyetlerin yaygınlaştırılması önem taşımaktadır. Bunlara bağlı olarak, kırdan kente göçün istikrara kavuşturulması ile bölgeler arası ve bölge içi dengesizliklerin giderilmesine katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.” (Ön Ulusal Kalkınma Planı (2004-2006): Aralık 2003; 130). Kırsal turizmin planlanmasında arz açısından yapılması gereken şunlardır (Küçükaltan: 2002; 324): - alternatif turizm türlerinin planlama çalışmaları Bakanlıklar arası koordinasyon ile bölge bazında ele alınmalıdır. - Bölge planlama çalışmalarında yatırım ve işletmelerin doğa ile uyumlu olmasına; ekolojik dengeyi bozmamasına dikkat edilmeli; yörenin kültürel ve mimari dokusuna uygun rekreasyon etkinliklerine ağırlık verilmelidir. - Yöresel gelişim ve tanıtım yöre halkı bilinçlendirilerek yapılmalıdır. Kırsal turizmin planlamasında talep açısından yapılması gerekenler şunlardır (Küçükaltan: 2002; 324-325): - Merkezi yönetim ve yerel kuruluşlarla birlikte; kırsal turizme ağırlık veren seyahat işletmeleriyle bağlantı kurulmalıdır. - Yöresel ve tarımsal faaliyetler ile uğraşanlar yerel yönetimler tarafından desteklenmelidir. - Başarılı kırsal turizm ürünlerinin iç ve dış pazarlarda tanıtımı yapılmalıdır. Türkiye’de kırsal turizmin gelişmesine uygun potansiyel çok fazladır. Ancak en büyük eksiklik bu turizm çeşidini örgütleyecek ve yönetecek bir kurumun olmamasından kaynaklanmaktadır. Bir takım ulusal ve uluslararası fonlardan, teşviklerden yararlanarak yöresel girişimciliğin desteklenmesi ve projeler geliştirilmesinde yerel yönetimlere önemli görevler düşmektedir. Ülkemizin göreceli olarak en az gelişmiş bölgesini teşkil eden Doğu Anadolu Bölgesinin geri kalmasının en önemli nedenleri ekonomisinin sektörel yapısından ve değişik sektörlerdeki verimlilik farklarından kaynaklanmaktadır. Bu bölgenin kalkınmasına bir hız kazandırmak amacıyla Doğu Anadolu Projesi (DAP) başlatılmıştır. Bu projenin amacı; bölgenin öncelikli sektörleri içinde yer alan tarım ve hayvancılık başta olmak üzere tüm sektörlerin entegre bir şekilde gelişmesini sağlamak, kalkındırmayı hızlandırmak ve altüstyapı yatırımlarını teşvik edecek yeniden yapılanma senaryoları ve politikaları üretmektir. Bu projede yer alan iller Ağrı, Ardahan, Bayburt, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzurum, Erzincan, Gümüşhane, Hakkari, Iğdır, Kars, Malat127 ya, Muş, Tunceli Van’dır. Bu bölgede gelişmemiş olan sektörlerin başında turizm gelmektedir. Bölge; topoğrafik yapısının sağladığı çeşitlilik ve su-jeotermal-kültür kaynakları açısından zengin bir potansiyele sahip olmasına rağmen; ulaşım zorlukları, pazarlama-tanıtım sorunları, konforlu bir ulaşım sistemi ile turizme yönelik alt-üst yapı ve eğitilmiş eleman eksikliği gibi nedenlerle kültürel-doğal kaynakları değerlendirilememiştir. Bir ölçüye kadar sadece kış sporlarına yönelik kaynaklar kullanılmaktadır. Yeni keşfedilecek bakir bir bölge olduğundan keşif turizmine meraklılar için cezbedici bir merkez olabilir (DPT: 2000a; 29 ve 389). Doğal gaz ve petrol ihracatçısı olabilecek Kafkasya ve Orta Asya ülkelerinden pek çok turistin karayolu ile Türkiye’ye gelmelerini sağlamaya yönelik düzenlemeler, anlaşmalar yapılması ve bu projelerin İpek Yolu adı ile tanıtılması Doğu Anadolu Bölgesi için önemli olabilir; bu bölgenin sınır giriş kapıları ve komşu ülkeler açısından konumunun değerlendirilmesi gerekmektedir. Bölgede sürdürülebilir turizmin gelişimi için; ulaşım alt yapısının geliştirilmesi, transit geçen İran’lı turistlerin bölgeye ilgilerinin çekilmesi, GAP bölgesi ile bağlantıların kurulması, güvenli ve hijyenik ortamın sağlanması, toplumun bilinçlendirilmesi hedeflenmelidir. DAP Bölgesinde turizm sektörüne yönelik uygulanacak stratejiler içinde; bölgede kış turizmi önemli olduğundan, Erzurum-Ağrı-Gümüşhane-Kars-Erzincan illerinde kış olimpiyatlarının düzenlenmesi önerisi DAP planında yer almaktadır (DPT: 2000b; 524-525-527-529). Kelkit çayının ve kollarının tespit edilen sorunlarını çözmek, doğal kaynaklarını korumak ve kullanmak, bölgenin ekonomik refahını yükseltmek, insan kaynağını geliştirmek ve sektörler arası sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak amacı ile ÇEKÜL vakfı bünyesinde Kelkit Havzası Gelişim Projesi hazırlanmış ve Kelkit Platformu oluşturulmuştur (Çekül Vakfı web sayfaları). DOKAP ve DAP bölgelerinde olduğu gibi; Gümüşhane, Erzincan, Giresun, Tokat, Sivas illerini kapsayan Kelkit Havzasında alternatif turizm çeşitleri uygulanabilir, özellikle yayla-doğa turizminin gerçekleştirilmesi ve yapılan planlamalarda tarım-turizm bağlantısının kurulması kırsal kalkınma açısından son derece önemlidir. 2003-2012 dönemi için hazırlanan Gümüşhane tarım master planında da belirtildiği gibi; endemik bitkiler açısından il çok zengindir. Kuşburnu ve kekik yörede bol miktarda bulunmakta; yayla balının pazarlama imkanı yüksektir. Kelkit çayı ve Harşit çaylarına bağlı dereler alabalık yetiştiriciliğine uygundur. Bu dereler üzerinde bulunan 29 alabalık işletmesinin kapasitesi 316 ton/yıl’dır. Bu tesislerin 2001 yılı üretimleri ise 89,7 tondur ve bu tesislerde Gökkuşağı alabalık türü yetiştiriciliği yapılmaktadır. Yeni proje önerileri içinde balda marka oluşturulması, arıcılığın ve su ürünleri yetiştiriciliğinin (alabalık üretim ve işleme tesisi) güçlendirilmesi, organik kuşburnu ve kekik üretiminin yaygınlaştırılması, organik pestil ve köme tesislerinin kurulması gelmektedir (Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı; 2002; 40-98-99). 128 Gümüşhane ili için önerilen yatırım konularını değerlendirmek üzere yapılan ve tarım-hayvancılık, imalat sanayi ve turizm sektörlerine yönelik olarak gerçekleştirilen üç ayrı değerlendirme kriteri sonucunda; tarım ve hayvancılık sektöründe 9 yatırım konusu (su ürünleri üretimi/alabalık, damızlık süt inekçiliği, et besiciliği, seracılık, arıcılık, ceviz ve dut yetiştiriciliği, ipek böcekçiliği, tavukçuluk, bağcılık-teras usulü üzüm yetiştiriciliği); imalat sanayinde 7 yatırım konusu (su ürünleri ve sebze konservesi, nişasta ve glikoz üretim tesisi, kontrplak, yonga levha, kök boya ile el halıcılığı veya ipek halıcılık, alçı üretim tesisi, suni mermer üretim tesisi); turizm sektöründe ise Zigana Dağı bölgesinde kayak ve turistik tesis yatırımları önerilmiştir. (Kafalı: Aralık 1998; 136-140-141). Kültür ve Turizm Bakanlığının yayınları; DOKAP ve DAP bölgelerine yönelik yapılan çalışmalar incelendiğinde; Gümüşhane’de bölgesel ve yöresel ölçekte değerlendirilmesi gereken turizm çeşitlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: - Kültür Turizmi: (Ören yerleri, tarihi yapılar, Eski Gümüşhane, İpek Yolu-Zigana Kervansarayı). - Kış Turizmi: (Zigana Kış Sporları Turizm Merkezi). - İnanç Turizmi: (Gümüşhane Merkez İlçe, Şiran). Yayla Turizmi/Eko Turizm: (Zigana, Kazıkbeli, Kadırga, Taşköprü, Altıntaşlar Yaylaları). Dağ ve Doğa Yürüyüşü: (Artabel Gölleri Tabiat Parkı ve Limni Krater Gölü Torul; Tomara Şelalesi/Şiran; Halgent Şelalesi/İl merkezi; Tekke Şelalesi/Tekke Beldesi; Kazıkbeli Yaylası ve çevresi/Kürtün; Taşköprü Yaylası/Yağmurdere bucağı; Hamsiköy ve Zigana etekleri). Bisiklet Turizmi: (Kadırga yaylasının diğer yaylalar ile arasındaki bağlantı yolları ve Taşköprü yaylası ve antik kentlere olan yol bağlantıları). Mağara Turizmi: (Karaca Mağarası/İl Merkezi; Arılı Mağarası/Torul; İkisu Mağarası/Torul-Gümüşhane Karayolu üzerinde; Ardıçlı/Merkez Dörene Köyü; Üçbacalı Mağara/Gümüşhane-Şiran karayolu üzerinde; Altıntaş Mağarası/Köse). Kamp ve Karavan Turizmi: (Limni Krater Gölü ve çevresi, Zigana Yaylası, Tomara Şelalesi, Halgent Şelalesi, Kadırga ve Taşköprü Yaylaları). Atlı Doğa Yürüyüşü: (Tomara Şelalesi, Kazıkbeli ve Taşköprü Yaylaları). 129 - Bitki İnceleme: (Limni Krater Gölü (200’ün üzerinde endemik bitki çeşidi); Tomara Şelalesi, Artabel Gölleri Tabiat Parkı, Halgent Şelalesi, Tekke Şelalesi, Zigana Kayak Sporları, Kadırga, Kazıkbeli ve Taşköprü Yaylaları). Yamaç Paraşütü: (Tomara Şelalesi, Halgent Şelalesi, Tekke Şelalesi, Zigana Kayak Merkezi, Kadırga, Taşköprü ve Kazıkbeli Yaylaları Çevresi). Av Turizmi: (Şiran, köse). Kuş Gözlemciliği: (Avrasya Yüksek Dağlık bölgesini temsil eden Doğu Karadeniz Dağlarının çevrelediği Trabzon, Gümüşhane, Bayburt, Rize, Erzurum, Artvin illerinde kuş gözlem alanları bulunmaktadır. Önemli kuş alanları içinde 32 ilçe yer almaktadır). - Golf Turizmi: (Zigana Yaylası (Torul)). - Foto-Safari: (Yaylalar, Tomara Şelalesi; Mağaralar). - Olta Balıkçılığı: (Kültür-Kalis Deresi). Kongre Turizmi: (Fuar Alan (Merkez)). Gümüşhane’nin Trabzon-İran transit yolunun üzerinde bulunması bu ile avantaj sağlamaktadır. Ancak bu avantaj turizm sektörü gelişmediğinden tam anlamıyla değerlendirilememiştir. Trabzon iline yakınlığı da yaylaların çevre iller tarafından yoğun olarak kullanımına neden olmaktadır. Yaylalarda düzensiz planlama olumsuz etki yaratmaktadır. Yaylaların kamp-karavan imkanları ile donatılması, çim kayağı, doğa yürüyüşleri ve dağ sporları gibi etkinlikler için düzenlenmesi gerekmektedir. Tarihi, kültürel değerlerin, antik kentlerin ve sivil mimari örneklerin restore edilerek turizme kazandırılması il turizmine canlılık sağlayacaktır. Bu nedenle; öncelikle ilin bilimsel bir master planının ve turizm envanterinin hazırlanması gerekmektedir. İlin coğrafi yapısından dolayı tarım alanlarının yeterli olmayışı ve sanayi için gerekli hammadde eksikliği ilin turizm aracılığı ile kalkınacağının en önemli göstergesidir. Nüfusun kırsal kesimde yoğun olarak yaşamasından ve diğer sektörlerin gelişmemesinden dolayı; tarım ve turizm sektörlerinin birlikte ele alınarak, kalkınmaya yardımcı olacak en önemli yatırım alanı kırsal turizmdir. Gümüşhane ilindeki Zigana kayak alanı, yaylalar, şelaleler, göller çeşitli turizm aktivitelerine uygundur ve rekreasyon/ sportif ağırlıklı etkinlikler gerçekleştirilebilir. Yayla, spor ve inanç turizmi gibi etkinlikler turizm faaliyetlerinin bütün bir yıla yayılmasına neden olmaktadır. Ayrıca halkın turizm konusunda da bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Girişimcilerin yatırımlar konusunda yönlendirilmesi amacıyla ucuz faizli ve uzun vadeli teşvik kredileri, uzun dönemli arazi kiralama, devre-mülk sistemi, yap-işlet devret gibi çeşit130 li tedbirlerin alınması ve aile işletmeciliğinin teşvik edilmesi zorunlu gözükmektedir. Turizmin sürdürülebilirliliğinin sağlanması için, bölgesel ve daha sonra il ölçeğinde planlama gerçekleştirilmelidir. Yöresel ürünlerin ve hediyelik yöresel el sanatlarının gelişimi için uygun alt yapı yatırımlarının yapılması, fuar ve tanıtım faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi, alabalık yetiştiriciliğinin ve arıcılığın teşvik edilmesi ve ile ait etnoğrafik, arkeolojik eserlerin sergilenmesi için bir müzenin kurulması gerekmektedir. Yaylalarda yerel mimari kullanılmalıdır. Tarihi gümüş ocaklarının ve gümüş işleme tekniklerinin sergilenerek, bunların turizme sunulma projesi de turizm açısından değerlendirilebilir. Gümüşhane’nin üzerinde bulunduğu ulaşım ağının tur güzergahı olarak kullanılması ve bu güzergahın canlandırılmasından en fazla bu il etkilenecektir; çünkü Gümüşhane; Trabzon, Erzurum, Erzincan illerinin ortasında bulunmakta ve bu illere uzaklığı 1-2 saattir. İç Anadolu ve Güney Doğu Anadolu’dan Doğu Anadolu’ya geldikten sonra Karadeniz Bölgesine geçiş Gümüşhane-Bayburt üzerinden olmaktadır. Bu durumun tersine Karadeniz’den Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgesine geçişte de Gümüşhane-Bayburt yolu kullanılmaktadır. Bu alanlardaki turizm potansiyellerinin bölgesel ölçekle değerlendirilmesi sonucu Gümüşhane’de konaklayacak turist daha fazla geceleme yapabilecektir (Turizm Bakanlığı&Gümüşhane Valiliği: 1993;153). Gümüşhane Valiliği’nin 2003 yılı çalışma raporundaki ve Valiliğin web sayfalarındaki çalışmalarına göz atıldığında; - Koruma altında bulunan tarihi eserlerin restore edilip; turizm ve kültürün hizmetine sunulmasına, Çekül Vakfı ve diğer kuruluşlarla işbirliğinin sağlanmasına, - Kültür mirasının envanteri ile İl Turizm Master Planının hazırlanmasına, - İl Kültür ve Kongre Merkezinin yeniden onarılmasına, - Gümüşhane’ye özgü bir müze kurulmasına, (Karabiberler Konağı/İkizevler), - Çevre Koruma, altyapı ve bayındırlık hizmetlerine ağırlık verilmesine, - İlin sembolü haline gelen Kuşburnu-Pestil-Köme ile ilgili satış reyonları, benzin istasyonu ve alışveriş kompleksi kurmak için, Gümüşhane Torul Karayolu üzerindeki alt ve üstyapı çalışmalarına ve Kuşburnu Üretme istasyonunun kurulmasına başlandığına, - Zigana Kayak Merkezini dört mevsim boyunca turizme hizmet verebilecek şekilde; yayla, kış, eko-turizm, eğitim tesisleri, kongre ve mağara turizmi gibi birçok hizmetleri bir araya getirecek Kürtün ve Torul Barajı ile de yan sektörlerle desteklenecek biçimde “Zigana Dağı Geliştirme 131 Projesi” adı ile imara ve yatırıma açılma projesinin bulunduğuna, - Yerel etkinlikler/şenlikler ile yöresel faaliyetlerin ve su sporlarının birlikte sunulduğu Kuşburnu-Pestil, Su sporları ve yayla şenliklerinin uluslararası düzeyde yapılmasına gayret edildiğine tanık olmaktayız. Ayrıca, Gümüşhane Valiliği web sayfalarından elde edilen bilgilere göre; yerel planlama, yerel örgütlenme ve yerel kalkınma anlayışı çerçevesinde; Çekül Vakfı Eski Gümüşhane’nin kurulu bulunduğu Süleymaniye mahallesi yenileşme projesi ile Türkiye’de ilk kez mahalle düzeyinde eski bir kentin tarihi dokusunu ortaya çıkarma çalışmalarına başlayacaktır. İncelenen tüm kaynakların ve verilerin ışığı altında; uzun vadeli bölgesel kalkınma politikaları dışında, Gümüşhane’nin kısa dönemli sorunlarının çözümü için ivedi önlemlerin alınması gerekliliği sonucu doğmaktadır. Bunlar da özellikle; - özel girişimcilere daha çok teşvik sağlanması, - alternatif turizm çeşitlerine yönelik altyapı hizmetlerinin bitirilmesi, - çevre düzenlemelerinin yapılması ve bir enformasyon bürosunun kurulması, - projeleri hayata geçirecek imkanların hızlandırılması, - En azından iç turizme hizmet veren seyahat acentalarının tur programlarına Gümüşhane’yi daha çok dahil etmeleri konusunda işletmelerle bağlantı kurmaktır; çünkü bölgenin bu kesimine yapılan yerli turlarda sadece Zigana Kayak Merkezi ve Karaca Mağarası ziyaret edilmektedir. Yatırım, finansman ve tanıtım faaliyetleri ile ülkemizdeki potansiyel turizm çeşitleri turistik ürüne dönüştürülebilir. 5- Gümüşhane İline Yönelik Yapılan Araştırmanın Amacı ve Kapsamı Gümüşhane ilinin uluslararası ve ulusal turizm pazarına açılması ve bu pazardan hak ettiği payı alabilmesi amacıyla 2004 yılında Gümüşhane’de yapılan bu çalışma çerçevesinde Gümüşhane İlinde Seyahat Acentası bulunmadığından dolayı sadece konaklama işletmeleri ile turizme yönelik hizmet veren esnafa çeşitli anketler uygulanmıştır. Bu amaçla hazırlanan çalışmanın raporu dört bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde; araştırmanın amacı ve kapsamı, ikinci bölümde; araştırmanın yöntem ve uygulamasına yönelik bilgiler, üçüncü bölümde; araştırma sonucunda elde edilen veriler yer almaktadır ve son bölümde ise elde edilen bu verilerin değerlendirilmesi yapılmıştır. Bu anketler ile, Gümüşhane ilindeki turizm potansiyelinin belirlenmesi ve turizm arzının ortaya çıkarılması amacıyla; ulusal turizm hareketleri öncelikli olmak üzere bir strateji çizilmesinde izlenecek yolun belirlenmesi hedef- 132 lenmiştir. Çalışmanın ana çerçevesi içinde, anketin örneklem planı; 04-08 Temmuz 2004 tarihleri arasında Araştırma Görevlisi Arif Güngör tarafından Gümüşhane iline yapılan araştırma gezisi sonucunda anket uygulanan konaklama işletmelerinden ve turizme hizmet veren esnaftan oluşturulmuştur. Çalışmanın uygulama alanının tespitinde ise, çalışma amacına uygun olarak; Gümüşhane’deki konaklama işletmelerinin ve turizme hizmet veren esnafın bakış açıları ve ilin tanıtım düzeyi dikkate alınmıştır. Araştırmanın verilerine göz atıldığında ortaya çıkan durum aşağıdaki gibidir: - Gümüşhane İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünden alınan bilgilere göre, İl genelinde 7 belediye belgeli otel ve 2 turistik işletme belgeli konaklama tesisi bulunmaktadır. Ayrıca İle yapılan araştırma gezisi sırasında Taşköprü Yaylasında 4 adet Jandarma Belgeli konaklama tesisinin bulunduğu tespit edilmiş ve bu işletmelere de anket uygulanmıştır.Gümüşhane İli genelinde tespit edilen toplam 13 konaklama işletmesinin tamamına ulaşılması ve cevap alınması araştırmanın amacına uygundur. - İl genelinde turizme hizmet veren işletmelerle ilgili sağlıklı verilerin olmaması nedeniyle araştırma sırasında rastlanılan işletmelerle anket yapılması uygun görülmüştür. - Yöntem ve uygulama başlığı altında verilecek olan örneklem ana kitleyi temsil etmektedir. - Örneklem kapsamında yer alan işletmelerden elde edilen bilgiler geçerli ve güvenilirdir. 5-1- Araştırmanın Yöntemi ve Uygulaması Araştırmanın yöntemi ve uygulama aşamaları A-Ana kitlenin belirlenmesi, B-Ana kitle içerisinden örneklemin seçilmesi, C-Veri toplama aracının belirlenerek araştırmanın gerçekleştirilmesi olarak belirlenmiştir. 5-1-1- Ana Kitle Araştırmanın ana kitlesi, 04-08 Temmuz 2004 tarihleri arasında Gümüşhane iline yapılan araştırma sonucunda ilde bulunan konaklama işletmelerinden ve turizme hizmet veren esnaftan oluşturulmuştur. 5-1-2- Örneklem Araştırma örneklemi olarak; 04-08 Temmuz 2004 tarihleri arasında Gümüşhane İline yapılan araştırma gezisi sonucunda ilde tespit edilen 13 Konaklama İşletmesi, il genelinde turizme hizmet eden ve kesin sayısı bilinmediği için ile yapılan gezi sırasında tespit edilen 16 esnaf ele alınmıştır. Böylece örneklemin ana kitleyi temsil etmesi ve araştırmanın amacına uygun ol133 ması hedeflenmiştir. 5-1-3- Veri Toplama Aracı Gümüşhane İlinde yapılan anketler araştırmanın veri toplama aracı olarak belirlenmiştir. Araştırmanın veri tabanını bu anketler yoluyla elde edilen bilgiler oluşturmaktadır. Araştırma kapsamındaki anket çalışması 2 farklı kitleyi hedef alacak şekilde oluşturulmuştur. Gümüşhane İlinde tespit edilen Konaklama İşletmeleri ve İl genelinde turizme hizmet veren esnafa yönelik olarak 2 ayrı kitleye iki bölümden oluşan anket çalışması uygulanmıştır. İlk bölümde işletmelerin genel özellikleri hakkında bilgi edinmek amaçlanmıştır. İkinci bölümde ise işletmelerin özellikle Gümüşhane ilinin turizm potansiyeline, arzına ve turizme bakış açıları değerlendirmek istenilmiştir. 5-2-Araştırma Bulguları Araştırmadan elde edilen bulgular anket yapılan kitlelere uygun olarak iki alt başlık altında toplanarak değerlendirilmiştir. Bu başlıklar; Gümüşhane İlinde turizme hizmet veren esnaf ve konaklama işletmeleri olarak düzenlenmiştir. 5-2-1- Gümüşhane İlinde Turizme Hizmet Veren Esnaf Gümüşhane İlinde turizm hareketlerinin yoğun olduğu, Merkez, Şiran ve Torul İlçelerinde turistlere hizmet sunan esnafa yönelik yapılan anket çalışmasında şu sonuçlar elde edilmiştir. Anketin uygulandığı esnaflar farklı sektörlerde hizmet sunan işletmeler olduğundan, bu işletmeler tesadüfi yöntemle seçilmiştir. 5-2-1-1- İşletme Türü Gümüşhane İli, Merkez, Şiran ve Torul İlçelerinde toplam 16 işletme ile anket yapılmıştır. Bu 16 işletmenin 12’i yiyecek içecek işletmesi olarak faaliyet göstermektedir (11 Restoran, 1 Büfe/Fast-food). 3 işletme Hediyelik Eşya satışı ile ilgilenmektedir. Diğer işletme ise, Gümüşhane İline özgü Pestil satışı faaliyeti yapmaktadır (Tablo 10). 134 2003 1997 278 359 24.008 53.007 24.286 53.366 586 458 36.225 66.609 36.811 67.067 1998 201 19.930 20.131 202 26.707 26.909 17.783 17.840 119 23.734 23.853 0 04 9 1999 Tablo 10 57 2000 53 letme T r 2001 15 6 2002 Restoran 249 18.768 AM 4 9 AM 8 4 0 9 6 9 AM 8 0 4 3 9 0 AM 6 0 4 3 en 9 0 AM 6 4 0 9 en 8 6 AM 7 4 0 Kaynak: K lt r ve Turizm Bakanl letme ve Belediye Belgeli Konaklama statistikleri B ltenleri. 14.245 14.298 Frekans 10.974 10.989 19.017 11 98 23.145 23.243 Y zde (%) K m latif 23 16.054Toplam 16.077 (%) 514 32.586 33.100 68,7 68,7 Hediyelik E ya 18,7 87,4 2003 278 24.008 24.2863 586 36.225 36.811 Kaynak: K lt r ve Turizm Bakanl letme ve Belediye B ltenleri. 3 93,7 1 Belgeli Konaklama6,statistikleri B fe/Fast-food Pestil Sat 1 6,3 Toplam10 Tablo 16 100,0 100,0 letme T r Frekans Y zde (%) K m latif Tablo 11 Ticari Faaliyet Şekli 5-2-1-2Toplam (%) T cari Faaliyetİlinde eklifaaliyet gösteren Frekans Y zde (%) işletmelerin K m latif Gümüşhane uygulanan çok Restoran 11ve anket 68,7 68,7 (%) Toplam büyük bir çoğunluğu aile işletmelerinden oluşmaktadır. Sadece iki işletmenin Hediyelik E ya 3 18,7 87,4 ltd. şti. olarak Aile işletmelerinin Gümüşha14 87,5 87,5 Aile letmesifaaliyet gösterdiği görülmektedir. 6,3 93,7 1 B fe/Fast-food ne’de yaygın olarak bulunması; Gümüşhane turizmine hizmet veren esnafın 100,0 12,5 2 Ltd. ti. Pestil Sat işletme anlayışını devam ettirdiğinin 1 6,3 gerektirdiği 100,0 geleneksel ve turizmin pro16 bir işaretidir 100,0 Toplam düzeyine henüz ulaşamadığının fesyonellik (Tablo 11). Toplam 16 100,0 Tablo 12 Tablo 11 Faaliyet S resi T cari Faaliyet ekli 1-3 y l Aile letmesi 4-6 y l Ltd. ti. 7-9 y l Toplam 10-12 y l Frekans Frekans Y zde (%) Y zde (%) 7 14 1 2 3 16 3 43,6 87,5 18,8 12,5 18,8 100,0 18,8 K m latif K m latif (%) Toplam Toplam (%) 43,6 87,5 62,4 100,0 81,2 100,0 100,0 16 Toplam12 Tablo 5-2-1-3- Faaliyet Süresi Faaliyet Frekans Y zde (%) K m latif 13 S resi Tablo İşletmelerin 7’si yani % 43’6 sı yeni kurulmuş işletmeler olarak göze Toplam (%) çarpmaktadır. yarıya yakınının yeni açılmış GümüşhaPersonel Sayİşletmelerin s Frekans Y zde (%)olması Km latif 1-3 y turizmin l 7 olarak değerlendirilebilir. 43,6 43,6 ne’de gelişimi için önemli adımlar Toplam Ancak, (%) eski kabul edilebilecek işletmelerin en fazla 12 seneye 62,4 18,8 4-6 yolarak l 1 geçmişinin 1-3 kiuzanması, i 4 25,0 25,0 kadar hizmet işletmeciliği anlayışının gelişme oldu3 18,8 aşamasında 81,2 7-9 y l 68,7 93,7 11 4 6 k i i ğunu göstermektedir (Tablo 12). 10-12 y l 3 18,8 100,0 7-9 ki i 1 6,3 100,0 100,0 16 Toplam Toplam 16 100,0 Tablo 13 Tablo 14 Say s Personel Frekans Y zde (%) K m latif Se enekler 1-3 ki i 4e -l 6ir kiAirt G 7-9 ki i 1 f (%) 8 50,0 2 f 4 (%) 5 11 31,2 1 Toplam 3 4 (%) 25,0 f (%) f 25,0 (%) 135 68,7 93,7 0 0,0 0 0,0 6,3 100,0 0 4 3 9M 0 06 4 3 9 0en 6 AM 4 en 0 9 8M 6 47 0 9 8L) 6 7 2 0 0 L) 0 0 22 0 0 0 0 L) 2 Aile letmesi Toplam Ltd. ti. 14 162 87,5 100,0 12,5 Toplam Tablo 11 Tablo T cari 12 Faaliyet ekli Faaliyet S resi Aile letmesi L1t-d3.ytli. 16 100,0 Frekans Frekans 14 27 Y zde (%) Y zde (%) 87,5 43,6 12,5 161 3 18,8 100,0 18,8 3 Frekans 16 18,8 Y zde (%) 100,0 4-6 y l Toplam 7-9 y l Tablo 12 10-12 y l Faaliyet S resi Toplam 87,5 100,0 K m latif (%) Toplam K m latif (%) Toplam87,5 43,6 100,0 62,4 81,2 100,0 K m latif Toplam (%) 1 -3 y l 13 7 43,6 43,6 Tablo 5-2-1-4- Personel Sayısı 62,4 1 4Personel -6 y l Say tamamının s Frekans zde18,8 (%) K metmesi latif İşletmelerin 10 kişiden daha az Ypersonel istihdam ve 3 olduğunu 18,8 81,2 7-9 y l 11 işletmenin 4 ile 6 arası çalışanı Toplam (%) özellikle beyan etmesi Gümüş10-12 34 100,0 1-3 kİlinde iyil küçük ölçekli işletmelerin turizme 25,0 25,0 hane hizmet18,8 verdiğinin göstergesidirToplam 100,0 16 68,7 93,7 11 4-(Tablo 6 ki i 13). 7-9 ki i Tablo 13 Toplam Personel Say s Tablo 14 1-3 ki i 4Se -6 kenekler ii 7-9 ki i Gelir Art Toplam K lt rel Etkile im 1 6,3 16 Frekans 100,0 Y zde (%) 4 2 11 25,0 3 68,7 1 f (%) 8 50,0 2 12,4 f 1 (%) 31,2 16 3 18,8 5 100,0 K m latif Toplam (%) f 25,0 4 93,7 f 100,0 (%) 0 0 0,0 0 0,0 6,(%) 3 0,0 100,0 4 25,0 Sosyal me 4 25,0 3 18,8 4 25,0 0 0,0 5-2-1-5Turizmin Akla Getirdikleri Tablo 14Geli Gezmek önem G rmek 1 6,3işletmelerin 2 12,4 2 12,4 0 0,0 SeBirinci enekler sıralamasında 1 2 % 50’sinin3turizm deyince 4 akıllaTanilkt olarak m 1 geldiğini 6,3 0 0,0 0 seçenek 0,00 birinci 1 ve 6 ,3 rına gelir artışı ikinci f (%) belirtmiştir f (%)ve bu f (%) f (%) sıralamalarda 13 işletme tarafından işaretlenmiştir. Bu sonuçtan GümüşhaCevaps z 0 0,0 3 18,8 6 37,6 15 93,7 Gelir turizme Art 8 50,0 5 31,2 0 0,0artışı 0olarak0,gör0 ne’de hizmet16 veren esnafın öncelikle gelir 100,0 16turizmi 100,0 16 100,0 16 100,0 Toplam K lt rel Etkile im 2 Gelir 12,4artışını, 3 sosyal 18,8 gelişme 4 25,0 0 etkileşim 0,0 dükleri anlaşılmaktadır. ve kültürel seçenekleri izlemektedir. Ancak işletmelerin önem sıralamasında yoğun Sosyal Geli me 4 25,0 3 18,8 4 25,0 0 0,0 olarak sadece üç seçeneğe önem vermeleri ve dördüncü seçenek sunmaTablo 15 Gezmek G rmek 1 6,3 2 12,4 2 12,4 0 0,0 maları turizm bilincinin Gümüşhane İlinde henüz tam anlamıyla yerleşemeSe enekler 1 2 3 4 Tan t m 1 6 , 3 0 0 , 0 0 0,00 1 6 ,3 diğini göstermektedir. Halbuki turizmin gelişiminde gelir elde etmek kadar, (%) f (%) (%) 14).15f 93,7 (%) sosyal vezkültürel etkileşim de önemlidir Cevaps 0f 0 ,0son 3derece 18,8 6f (Tablo 37,6 Tan t m Eksikli i Toplam Halk n Tutumu Yat r m15 Te viklerinin Tablo Olmamas 136 Se enekler Ekonomik Sorunlar 50,0 162 168 100,0 3 6,3 1 2 0 f 12,4 1 0,0 (%) 12,5 163 100,0 18,8 0 4 2 f 25,0 2 12,5 (%) 2 2 f 18,7 100,0 0,0 12,5 3 12,5 (%) 6,3 161 100,0 5 0,0 0 1 f 0,0 4 6,3 (%) 0 70 -9 1 -1k 2iyil 9 en 8 Toplam 6 7 AM 4 0 TL) 9 8 2 6 0 7 0 0 0 L) 2 2 0 0 0 TL) 0 2 02 Tablo 13 Tablo 14 Personel Say s Se enekler 1-3 ki i Ge6 lir 4 kiAirt K-9ltkirel 7 i Etkile im Sosyal Geli me Toplam Gezmek G rmek Tan t m Tablo 14 Cevaps z Se enekler 1 1 3 6,3 18,8 16 100,0 Frekans 2 Y zde (%) 3 f (%) 8 50,0 2 12,4 4 25,0 1 6,3 2 12,4 1 6,3 0 1 0,0 16f 100,0 (%) 3 0 f (%) 4 5 11 31,2 3 1 18,8 3 16 18,8 0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,00 1 6,3 2 18,8 16f 100,0 (%) 6 337,6 100,0 (%) 15 4 93,7 337,5 12,5 (%) 3 4 18,8 16f 100,0 16f (%) Gelir Art 8 50,0 5 31,2 0 0,0 0 0,0 5-2-1-6- Turizm Alanında Gümüşhane İlinde Karşılaşılan Sorunlar K lt rel 12,4 3 18,8 4 25,0 0 0,0 15Etkile im 2 Tablo Gümüşhane esnafı turizm faaliyetleri konusunda en fazla tanıtım eksikliği Sosyal Geli me 4 125,0 3 2 18,8 4 0 4 0,0 325,0 Se enekler sorunu ile karşı karşıya kaldıklarını %50 oranında belirtmişlerdir.Yatırım teşvikGezmek G rmek 1f 6 , 3 2 12,4 2 12,4 0f 0,0 f yaşanan (%) f (%)zorlukları lerinin olmaması ve ruhsat vb.(%) işlemlerde bürokrasi ise(%) ikintm malmaktadır. 1 6,3 0 0,0 korunamaması 0 0,00 6 ciTan sırayı değerlerin ve1 Ta nt Eksikli i Turistik 8 50,0 2 yeterince 12,5 3 18,7 1 il genelin6, ,3 3 z rehber ve yabancı 0 0,0 3 eleman 18,8 sıkıntısı 6 37,6 15 93,7 deCevaps yaşanan dil bilen da Gümüşhane esna0,0 5 0,0 0 18,8 3 6,3 1 Halk n Tutumu fının önemli gördüğü 16 sorunlar yer almaktadır. Altyapı 16 sorunları Toplam 100,0arasında 16 100,0 16 100,0 100,0ise Yat r m Te viklerinin üçüncü önem sıralamasında 6 işletme tarafından işaretlenmiştir (Tablo 15). 12,4 4 25,0 2 12,5 0 0,0 2 Olmamas Tablo 15Sorunlar Ekonomik 0 0,0 2 12,5 2 12,5 1 6,3 Toplam Altyap Sorunlar Se enekler B rokrasi 1 1 6,3 12,4 (%) 2 0,0 12,5 0,0 12,5 100,0 6,3 12,4 16 2 2 100,0 12,5 12,5 16 6 2 100,0 37,5 12,5 1 6,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 6,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 6,3 1 0,0 5 0,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 02 Rehber ve Yabanc Dil Eksikli i 76 Cevaps z 48 95 B rokrasi Toplam 0, ,0 0 0 0,3 0 6 0 2 1 2 Turistik De erlerin Korunmamas 28 0 0 5 1 0,0 25,0 6,3 12,5 16 1 2 2 Cevaps zSorunlar Ekonomik Toplam Sorunlar Altyap 6,3 (%) 18,7 0, ,0 0 0 1f 1 0 5 0 4 1 2 6,3 12,4 0,0 02 L) 76 Yabanc Rehber veviklerinin Ya t r m Te Dil Eksikli i Olmamas 6 12,5 0,0 18,8 1 2 0 95 Turistik erlerin Ta n t m EDe ksi kli i Korunmamas Halk n Tutumu 2 12,5 12,5 (%) 2f 3 0 0 50,0 6, ,3 3 6 48 K m latif 4 Toplam (%) f (%) f (%) 25,0 25,0 0 68,7 0,0 0 93,7 0,0 4 25,0 0 100,0 0,0 6 ,3 4 100,0 25,0 2 12,4 2f 2 0 3 28 100,0 100,0 2f 8 1 1 6,3 0, ,0 0 0 16 3 100,0 18,8 1 6,3 16 100,0 137 5-2-1-7- İlin Turizm Değerleri Gümüşhane İlinde turizme hizmet veren işletmeler İl genelinde yapılacak bir turizm tanıtım planlamasında Kış Turizmi, Mağara Turizmi, Yayla Turizmi ve Göl-Şelale Turizminin ön plana çıkarılmasını istemektedir. Ardından Kamp-Karavan, Doğa Turizmi ve Kültürel Turizm seçenekleri birinci öncelikli olarak istenen seçenekler olarak belirtilmektedir. Diğer önceliklerde de ağırlık bu turizm çeşitleri arasında dağılmaktadır. Gümüşhane esnafı Gümüşhane’nin turizm gelişimi konusunda bunlar dışında su sporları ve İpek Yolu üzeride durmaktadırlar (Tablo 16). Tablo 16 Se enekler 1 2 3 f (%) f (%) f Turizmi 3 18,7 1 6,3 K lt r Turizmi 1 6,3 0 0 0,0 Do a Turizmi 1 K rsal Turizm 4 5 f (%) f (%) 2 12,4 5 31,3 2 12,4 0,0 2 12,4 1 6,3 3 18,8 1 6,3 1 6,3 0 0,0 3 18,8 6,3 2 12,4 1 6,3 0 0,0 6 37,6 0 0,0 2 12,4 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ma ara Turizmi 3 18,7 3 18,7 3 18,9 4 25,0 2 12,4 Yayla Turizmi 3 18,7 5 31,3 2 12,4 1 6,3 0 0,0 G l- elale Turizmi 3 18,7 1 6,3 4 25,0 2 12,4 0 0,0 Av Turizmi 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 6,3 0 0,0 Kamp-Karavan Turizmi 2 12,6 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Su Sporlar Turizmi 0 0,0 1 6,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Cevaps z 0 0,0 0 0,0 1 6,3 2 12,4 0 0,0 K pek Yolu Toplam (%) Bel Yat l Jan To Tab Od 1-5 6-1 16- 31- To 16 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 5-2-1-8Tablo 17 Turizm Planlaması Tab Gümüşhane işletmeler Se enekler İlinde turizme hizmet veren 1 2 İlde yapılacak 3 turizm planlamalarında, birinci öncelik sıralamasında kamu ve kamu+özel f (%) f (%) f sektö(%) rün birlikte çalışmasını istemektedirler. İkinci öncelik sıralamasında ise özel Kamu Kurumlar 6 37,5 4 25,0 2 12,4 sektörün daha faal olması isteği gelmektedir. Diğer öncelik sıralamalarında Sekt r İlinde herhangi bir seyahat 4 25,0 9 olmamasına 56,3 1 rağmen, 6,3 ise;zel Gümüşhane acentası oteller ilezel seyahat birlikte olmaları Kamu+ Sektacentalarının r 6 faal 37,5 1 ve ildeki 6,3 diğer 8 ticari 50,0işletmelerin turizm planlamasında aktif rol oynamaları istekleri de esnafın işaOteller+Acenteler 0 0,0 0 0,0 1 6,3 retlediği değişik seçenekler arasında yer almaktadır (Tablo 17). Ticari letmeler 0 0,0 2 12,4 1 6,3 Cevaps z 138 Toplam Tab 0,0 0 0,0 3 18,7 16 100,0 16 100,0 16 100,0 0 Ya 1-5 16- 31- 51- To Tab Per K lt r Turizmi Cevaps z pek Yolu Toplam Do a Turizmi KTablo rsal Turizm 17 Ma ara Turizmi Se enekler Yayla Turizmi 1 6,3 0 0,0 2 12,4 1 6,3 3 18,8 0 0,0 0 0,0 1 6,3 2 12,4 0 0,0 0 0,0 1 6,3 1 6,3 0 0,0 3 18,8 16 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 1 6,3 2 12,4 1 6,3 0 0,0 6 37,6 0 0,0 2 12,4 3 18,7 3 3 18,7 5 G l- elale Turizmi 3 Kamu Kurumlar Av Turizmi 0 zel Sekt r Kamp-Karavan Kamu+ zel Sekt r2 Turizmi Oteller+Acenteler Su Sporlar Turizmi 0 18,7 1 0,0 0 18,7 3 18,9 4 25,0 2 12,4 1 2 3 31,3 2 12,4 1 6,3 0 0,0 f (%) f (%) f (%) 6,3 4 25,0 2 12,4 0 0,0 6 37,5 4 25,0 2 12,4 0,0 0 0,0 1 6,3 0 0,0 4 25,0 9 56,3 1 6,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 6 1 0 6,30,0 80 50,0 0,0 37,5 0 0,0 0,0 0 0 , 0 0 0 , 0 1 0,0 1 6,3 0 0,0 0 0,0 0 06,,03 Ticari zletmeler 0 0 2 2 12,4 Cevaps 0,0 0 0,0 0 1,0 6,3 12,4 10 06,,03 Cevaps z 0 0 , 0 0 0 , 0 3 18,7 Toplam 16 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 Toplam 16 100,0 16 100,0 16 100,0 Tablo 17 Tablo 18 Turistlere Önerilen Çekicilikler Se5-2-1-9enekler 1 2 3 SeGümüşhane enekler İlinde turizme 1 2 f hizmet 3 4 yönelik veren esnaf işletmelerine (%) f (%) f 5(%)gelen turistlere en fazla mağaraları ziyaret etmelerini önerdiklerini söylemişlerf (%) f 6(%) 37,5 f (%) f (%) Kamu Kurumlar 4 25,0 (%) 2 f 12,4 dir. Daha sonra ise yaylalar-kırsal alanlar ve tarihi eserler sıralamayı takip Szel ivilSekt Mimarir, 4 ise, 25,0 9 turistlere 56,3 önerdiği 1 6diğer ,3 etmektedir. Sivil mimari ve köy evleri esnafın 6 , 3 0 0 , 0 8 50,0 1 6 , 3 11 68,7 1 K y Evleri Kamu+ zelarasında Sekt r yer almaktadır. 6Mağaralar 37,5 seçeneğinin 1 6,3 birinci 8 önem 50,0sıseçenekler Ma aralar 9; ikinci9önem 56,3 7 0 43,7 0,0 00 ,0 0toplam 2 12,5 ralamasında sıralamasında 70 işletme; Oteller+Acenteler 0,0 0,0161işletme 6,3taYa y l a l a r K r s a l rafından işaretlenmesi ve ayrıca 5 önem sıralaması içinde yaylalar ile Ticari letmeler 0 0,0 2 12,4 1 6kırsal ,3 Alanlar 15 işletme tarafından 3 18,7 5 31,3 3 mağara 18,7 3ve yayla 18,7 turizmi 1 6,açı3 alanların işaretlenmesi Cevaps z 0 0,0 0 0,0 3 18,7 sından ilin zenginliği konusunda esnafın bilinçli olduğunu ortaya koymaktaG ller- elaleler 1 6,3 2 12,4 1 6,3 1 6,3 2 12,5 Toplam 16 100,0 16 100,0 16 100,0 dır (Tablo 18). 2 12,4 1 6,3 3 18,7 2 12,4 0 0,0 Tarihi Eserler Tablo 18 Kamp-Karavan Alanenekler lar Se Cevaps z SToplam ivil Mimari, K y Evleri Ma aralar Tablo 19 Yayletme lalar-KTrsral Alanlar 12,6 0 0 1 0,0 1 2 6,3 0 3 0,0 0 4 0,0 0 5 0,0 0 0,0 0 0,0 1 6,3 9 0,0 f (%) f (%) f (%) f 56,3 (%) 0 f (%) 16 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 1 6,3 0 0,0 8 50,0 1 6,3 11 68,7 9 56,3 7 43,7 0 0,0 0 0,0 2 12,5 3 18,7 Frekans 5 31,3 3 Y zde (%) K m latif 18,7 3 18,7Toplam 1 6,3 (%) 6,3 1 6,3 2 12,5 6,7 6,7 18,7 2 12,4 0 0,0 80,0 73,3 G ller- elaleler 1 6,3 2 12,4 1 Hay r 11 Tarihi Eserler 2 12,4 1 6,3 3 2 Otel Kamp-Karavan Yayla Evleri 1 13,3 93,3 Alanlar 0 0,0 1 6,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Entegre Turizm Tesisi 2 6,7 100,0 Cevaps z 0 0,0 0 0,0 1 6,3 9 56,3 0 0,0 Toplam 16 100,0 Toplam 16 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 Tablo 20 Tablo 19 Se enekler letme T r 1 f 2 Frekans (%) f (%) 139 5 4 3 Y zde (%) K m latif f (%) f (%) f (%) 31l Top Jan Top Tab Yat Tab Oda 1-5 161-5 316-1 5116Top 31- Top Tab Tab Per Yat 1-5 1-5 6-1 16Top 31- 51Tab Top Te Tab Top Per Tab 1-5 n 6D-15 Top Oca Mar Tab May Tem Te Eyl Top Kas Tab Tab D n Tur Oca Yer Mar Yer May To Tem Yaylalar-K Cevaps z rsal 0 0,0 0 0,0 3 18,7 Alanlar 3 18,7 5 31,3 3 18,7 3 18,7 1 6,3 Toplam 16 100,0 16 100,0 16 100,0 G ller- elaleler 1 6,3 2 12,4 1 6,3 1 6,3 2 12,5 Tablo 18 Tarihi Eserler 2 12,4Açma 1 İsteği 6,3 3 18,7 2 12,4 0 0,0 5-2-1-10Başka İşletme Se enekler 1 2 3 4 5 Kamp-Karavan Gümüşhane esnafı turizme yönelik başka bir işletme açmayı düşünmeAlanlar 0 0,0 1 6,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 f (%) belirtmiştir. f (%) Başka f (%) f açmayı (%) fdüşünen(%) diklerini çok büyük çoğunlukla işletme lerden olacağını, ikisi 1 entegre tesisi açmayı 0 otel 0,0 0 0,0 6,3turizm 9 56,3 0 0,0düSCevaps ivil Mikisi imazritercihlerinin , şündüklerini, diğer işletme ise yayla evleri işletmeyi düşündüklerini belirtKToplam y Evleri 1 100,0 6,3 16 0 100,0 0,0 16 8 100,0 50,0 16 1 100,0 6,3 11 68,7 16 16 100,0 mişlerdir (Tablo 19). Ma aralar 9 56,3 7 43,7 0 0,0 0 0,0 2 12,5 Tablo 19 Ya ylalar -K rsal Alanlar letme T r G ller- elaleler 3 18,7 1 6,3 5 31,3 3 18,7 3 18,7 1 6,3 Frekans Y zde (%) K m latif 2 12,4 1 6,3 1 6,3 2 12,5 Toplam (%) Ta rihri Eserler 2 12,4 1 6,3 Hay 11 Kamp-Karavan Otel 2 Alanlar 0 0,0 1 6,3 Yayla Evleri 1 Cevaps z 0 0,0 0 0,0 2 Entegre Turizm Tesisi Toplam 16 100,0 16 100,0 16 Toplam 3 18,7 26,7 12,4 0 0,0 6,7 73,3 80,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 13,3 93,3 1 6,3 9 56,3 0 0,0 6,7 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 100,0 Tablo 19 Tablo 20 İlde Turizmin Gelişimi İçin Yapılabilecekler 5-2-1-11letme T r İlinde turizme Frekans (%)4 devlet K mdesteğinin latif 2 veren esnaf 3Y zde 5 1 SeGümüşhane enekler hizmet en fazla Toplam (%) arttırılmasını isterken,f tanıtıma ve halka turizm fbilincinin f (%)verilmesi f (%) f (%) (%) (%) ağırlık aşılanması birinci öncelik sıralamasında Altyapı Hay r 11 ikinci sırayı almaktadır. 6,7 6,7ekMa aralar 9 56,3 7 43,7 0 0,0 0 0,0 2 12,5 siklikleri sıralamasında üçüncü80,0 sırada Otel ve yeni tesislerin açılması bu öncelik 2 73,3 Yeni TesislerinDiğer öncelik sıralamalarında ise tanıtıma ağırlık verilmesi, bulunmaktadır. Yayla Evleri 1 2bilincinin A lmas 2 12,5 0 0,0 12,4 13,3 2 12,4 dikkat 1 93,3 6,3 devlet desteğinin artırılması ve halka turizm aşılanması çekEntegre Turizm Te s i s i 2 6,7 100,0 mektedir. İlde turizmin gelişimi konusunda, esnaf, ankette sunulan seçenekHalka Turizm ler dışında Toplam 16 5(Tablo 100,0 A başka lanmas bir 3alternatif Bilincinin 18,8 sunmamıştır 1 6,3 31,320). 4 25,0 0 0,0 Tan t ma A rl k Tablo 20 Verilmesi Se enekler Devlet Deste inin 3 Artt r lmas 6f Ma aralar Pansiyonculu un 9 Gel irsiilsmleesriin 0 Ye ni tTe AAltyap lmasEksikli i 22 Halka CevapsTurizm z 0 Bilincinin A lanmas 3 Toplam 16 Tan t ma A rl k Verilmesi 3 Tablo 21 Devlet Deste inin AFaaliyet rtt r lmas ekli 6 140 Pansiyonculu un letmesi GAile eli tiri lmesi 0 18,8 1 9 (%) 3f 37,4 56,3 7 0,0 0 12,5 12,5 03 56,3 2 2 12,4 2 3 12,4 0 4 (%) 5f 31,3 (%) 1f 18,7 43,7 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 0,0 2 12,4 18,7 1 6,3 20 (%) 6,3 0,0 6,3 12,4 0,0 0,0 5 0f (%) 0,0 2 12,5 2 12,4 10 6,3 0,0 0,0 0 0,0 1 6,3 6 37,6 13 81,3 18,8 1 6,3 5 31,3 4 25,0 0 0,0 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 Tabl Te Per Top 1-5 Tab 6-15 D n Top Oca Tabl Mar May Te v Tem Top Eyl Kas Tab D n Tab Tur Oca Mar Yer May Yer Tem Top Eyl Tab Kas Tur Tab Tur Yerl Yab Yer Yer Tab Top Yer Kal Tab 1-2 Tur 3-5 15+ Ye rl Yerl Yab Top 18,8 9 37,4 3Frekans 18,7 5 0,0 0 56,3 2 0,09 0 12,4 2 12,4 0 0,0 Y zde 1(%) 6,3 K 0m latif 31,3 0,0 Toplam (%) 69,2 6,3 0,0 1 2 69,2 12,4 Tab Tab Yer Yab Kal Kal 1-2 a a u Bilincinin 3 18,8 1 611 ,3 5 31,3 46,7 25,0 0 6,7 0,0 Hay r A lanmas Tan t ma A r l k Otel 2 73,3 80,0 Verilmesi 3 18,8 9 56,3 2 12,4 2 12,4 0 0,0 Yayla Evleri 1 13,3 93,3 Devlet Deste inin Entegre Turizm Tesisi 2 6,7 100,0 Artt r lmas 6 37,4 3 18,7 5 31,3 1 6,3 0 0,0 Toplam 16 100,0 Pansiyonculu un Geli tir ilmesi 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 6,3 2 12,4 Tablo 20 6,3 0 0,0 0 0,0 2 12,5 3 18,7 1 Altyap Eksikli i Se enekler 1 2 3 4 5 Cevaps z 0 0,0 0 0,0 1 6,3 6 37,6 13 81,3 f (%) f (%) f (%) f (%) f (%) Toplam 16 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 Ma aralar 9 56,3 7 43,7 0 0,0 0 0,0 2 12,5 Ye ni Te21 siGümüşhane slerin 5-2-2İlinde Bulunan Konaklama İşletmeleri Tablo A İlklmas 2 12,5 İl 0 2 12,4 2 12,4 1İl genelin6,3 aşamada, Gümüşhane Kültür0,0 ve Turizm Müdürlüğünden K m latif Y zde (%) Frekans Faaliyet ekli Halka Turizm Belgeli Otel ve 2’si Turistik İşletme Belgeli Yıldızlı Otel olde 7’si Belediye Toplam (%) Bilincinin A toplam lanmas 9 3 1 6,3 5 elde 31,3 4 25,0 0 Gümüş0,0 mak üzere otel 18,8 bulunduğu bilgileri edilmiştir. Ancak, Aileİline letmesi 9 69,2 69,2 hane yapılan araştırma gezisi sırasında Taşköprü yaylasında JandarTan t ma A rl k ma tesisi daha olduğu edilmiştir. Buna0göre GüLtdBelgeli . ti. 4 konaklama 3 2tespit 23,1 92,3 Verilmesi 3 18,8 9 56,3 12,4 2 12,4 0,0 müşhane İli genelinde toplam 13 konaklama tesisi olduğu belirlenmiş ve 7,7 100,0bu 1 Belediyeye ait Devlet Deste inin anket uygulanmış ve tesislerin tamamına cevap alınmıştır. Anketlerden el13 5 31,3 100,0 AToplam rt t r lmasonuçlar s 6 37,4 3 18,7 1 6,3 0 0,0 de edilen aşağıda sunulmaktadır. Pansiyonculu un 5-2-2-1Tablo 22 Ticari Faaliyet Şekli Geli tirilmesi 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 6,3 2 12,4 Konaklama işletmelerinden 9’u aile işletmesi, 3’ü Ltd.Şti. ve 1’ide BeleFaaliyet S resi Frekans Y zde (%) Altyap Eksikli i 2 12,5 3 18,7 1 6,3 0 0,0 K 0m latif 0,0ifadiyeye (kamu kurumuna) ait işletme olarak faaliyetlerini sürdürdüklerini Toplam (%) Cevaps z 0 0,0 0 0,0ilindeki 1 konaklama 6,3 6 37,6 13 81,3aide etmişlerdir. Bu dağılım, Gümüşhane işletmelerinin 1 7,7 7,7 1 -3 y l leToplam işletmesi niteliğinde faaliyet gösteren küçük çaplı işletmelerden 16 100,0 16 100,0 16 100,0 16 100,0 16oluşan 100,0bir 4-6sergilediğini yl 6 46,1 53,8 yapı ortaya koymaktadır (Tablo 21). 7-9 y l 2 15,4 69,2 Tablo 21 2 15,4 84,6 10-12 y l Faaliyet ekli Frekans Y zde (%) K m latif 15+ y l 2 15,4 100,0 Toplam (%) Toplam 13 100,0 Aile letmesi 9 69,2 69,2 Ltd. ti. 3 23,1 92,3 Belediyeye ait 1 7,7 100,0 13 100,0 Toplam Faaliyet S resi latif Konaklama işletmelerinin 6’sıFrekans 4 ile 6 yıl, 2’siY 7zde ile 9(%) yıl, 2’si K10m ile 12 yıl Toplam (%) ve 1’i de 1 ile 3 yıl arasında geçen bir sürede faaliyetlerini sürdürdüklerini belirtmiştir. 1-3 y l Sadece 2 işletme 15 yıldan daha 1 uzun bir zaman 7,7 dilimi içinde 7,7faaliyetine devam etmektedir (Tablo 22). 4-6 y l 6 46,1 53,8 2 15,4 10-12 y l 2 15,4 Tab Tab Yer Tur Kal 1-2 Yer 3-5 Yer 15+ Top Yerl Tab Top Tur Tab Yab Ye rl Kal Yab 1-2 Yab Tab Kon Yer Top Kal Tab 1-2 3-5 Ula 15+ Ken Yerl eh Top Gru Tab Kira Bisi Yab Kal Top 1-2 Yab Kon Top Tablo 22 Faaliyet Süresi 5-2-2-2- 7-9 y l Ye rl Eyl Yab Kas 69,2 141 84,6 Tab Ula Ken eh Gru Kira %) ,4 ,8 ,8 %) ,6 ,4 ,0 ,8 ,4 ,8 ,0 ,6 ,0 ,4 ,0 ,0 , ,0 0 , ,0 0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 %) ,4 ,3 Belediyeye ait Toplam 1 7,7 13 100,0 100,0 Top Tablo 22 Faaliyet S resi Yaba Kona Tabl Frekans Y zde (%) K m latif Toplam (%) Ula 1-3 y l 1 7,7 7,7 Kend 4-6 y l 6 46,1 53,8 ehi 7-9 y l 2 15,4 69,2 Grup 10-12 y l 2 15,4 84,6 Kiral 15+ y l 2 15,4 100,0 Bisik Toplam 13 100,0 Top 5-2-2-3- İşletme Belgesi 7 işletme Belediye Belgesine istinaden; 1 işletme yatırım belgeli otel, 1 işletme turistik işletme belgeli otel ve 4 konaklama işletmesi ise Jandarma denetimine tabii olarak faaliyetlerine devam ettiklerini belirtmiştir (Tablo 23). Tabl Tablo 23 Se letme Belgesi Frekans Y zde (%) K m latif Toplam (%) Belediye Tablo 23 Belgeli Yat r m letmeBelgeli Belgesi 7 53,8 53,8 1 Frekans 1 7,7 Y zde (%) 7,7 4 7 13 1 30,8 53,8 100,0 7,7 61,5 K m latif Toplam 69,2 (%) 100,0 53,8 letme Belgeli Jandarma Belgeli Belediye Belgeli Toplam Yat r m Belgeli 61,5 letme Belgeli 1 7,7 69,2 5-2-2-4Oda Sayısı Tablo 24 Jandarma Belgeli 4 30,8 100,0 Konaklama işletmelerinden 3’ü 1 ile 5; 5’i 6 ile 15; 4’ü 16 ile 30 ve 1’ide Oda Say s Frekans Y zde100,0 (%) K m latif Toplam 13 31 ile 50 arası oda sayısına sahiptir (Tablo 24). Toplam (%) Tablo 24 1-5 oda 3 23,1 23,1 6-15Say oda s Oda 16-30 oda 1-5 odaoda 31-50 5 Frekans 4 3 1 Y zde 38,4 (%) 30,8 23,1 7,7 61,5 K m latif Toplam 92,3 (%) 6-15 oda Toplam 16-30 oda Tablo 31-50 25 oda 5 13 4 38,4 100,0 30,8 1 7,7 100,0 Yatak ToplamSay s Frekans 13 Y zde100,0 (%) Tablo 25 1-5 yatak 142 16-30 yatak Yatak Say s K m latif Toplam (%) 3 23,1 23,1 6 Frekans Y zde 46,1 (%) 69,2 K m latif 23,1 100,0 61,5 92,3 Tabl Faal Gaze Se G r Afi Faal A Gaze Yo G lr Cev Afi Top A Yol Cev Tabl Top Se Tab lD Se Halk Yat lD Eko Halk Alty Yaro t B Eko Hep Alty Kamu 0,8 ,0 ,8 ,4 0,6 ,0 0 0 , 0 , 0 0 , 0 0,0 0,4 ,0 0 0 , 0, 0 ,0 0 , 0,0 0 0 0, ,0 0 0,0 0, 0 %) ,0 0 ,0 2,4 06,,03 ,0 0,0 6%) ,3 2,4 6,3 6,3 8,7 %) 0,0 6,4 ,3 6 , 6,3 3 ,0 8,7 (%) 6,3 0,0 6,3 8,7 ,7 2,5 ,0 (%) 6,3 2,5 8,7 0%) ,0 2,5 0, ,3 0 8,7 6 0,0 2,5 2,5 0,0 0,0 6,3 2,5 0,0 0 , 0 ,0 0 if %) 0,0 0 6,0 7 0,0 0,0 ,0 3,3 if %) 0,0 6,7 Toplam letme 1-5 odaBelgeli Tablo 24 Belgeli Jandarma 6-15 oda 13 13 45 100,0 7,7 23,1 69,2 23,1 100,0 61,5 30,8 38,4 Toplam 13 100,0 16-30 oda 4 92,3 Oda Say sYatak Sayısı Frekans Y zde 30,8 (%) K m latif 5-2-2-5Toplam100,0 (%) 31-50 oda 1 7,7 Konaklama işletmelerinin 3’ü 1 ile 5 ; 6’sı 16 ile 30 ; 2’şer tanesi ise 31 Tablo 24 1-5 oda 3 23,1 23,1 Toplam 13 100,0 ile 50 ve 51 ile 100 arası yatağa sahiptir (Tablo 25). Oda Frekans5 Y zde 38,4 (%) K m latif 61,5 6-15Say odas Tablo (%) 16-30 25 oda 4 30,8 Toplam 92,3 1-5 odaSay Yatak 31-50 oda s 6-15 oda Toplam 1-5 yatak 16-30 oda Tablo 16-30 25 yatak 31-50 oda 31-50 yatak Toplam Yatak Say s 51-100 yatak Tablo 25 1-5 yatak Toplam 3 Frekans 1 5 13 3 4 Y zde 23,1 (%) 7,7 38,4 100,0 23,1 30,8 6 1 2 13 Frekans 46,1 7,7 15,4 Y zde100,0 (%) 15,4 23,1 100,0 Y zde 46,1 (%) 2 3 13 Frekans6 23,1 K m latif 100,0 Toplam61,5 (%) 23,1 92,3 69,2 100,0 84,6 K m latif Toplam100,0 (%) 23,1 K m latif 69,2 Toplam 84,6 (%) Yatak Say s 16-30 yatak 5-2-2-6Personel Sayısı Tablo 31-50 26 yatak 2 15,4 3 23,1 23,1 1-5 yatak Konaklama 12’sinin personel 1-5 arasında değiş51-100 yatak 2 100,0 Frekans Y sayısı zde 15,4 (%) K m latif Personel Say işletmelerinin s mektedir. Sadece 1 işletme personel sayısının 6-15 arasında değiştiğini be16-30 yatak 6 46,1 69,2 Toplam (%) Toplam 13 100,0 lirtmiştir (Tablo 26). 2 15,4 84,6 31-50 yatak 1-5 ki i 12 92,3 92,3 51-100 yatak 2 15,4 100,0 Tablo 6-15 ki26 i 1 7,7 100,0 Toplam 13 100,0 13 Toplam Say s Frekans Y zde100,0 (%) K m latif Personel Toplam (%) Tablo 26 1-5 ki i Tablo 27 Personel 6-15 ki i Say s 12 Frekans1 92,3 Y zde (%) 7,7 Evet 100,0 092,3 0 7,7 92,3 K m latif 100,0 Hay r(%) Toplam 13 92,3 13 Toplam Te kullan ld m ? 1 -5 vik-kredi ki i 12 13100,0 Toplam 5-2-2-76 -1 5 ki i Teşvik-Kredi Kullanımı 1 Tablo 27 Toplam Konaklama işletmelerinin tamamı 13 faaliyetlerine100,0 başlarken teşvik veya Tablo 28 Evet Hay r kredi kullanmadıklarını beyan etmişlerdir (Tablo 27). Toplam D nemler Te vik-kredi kullan%ld0-20 m ? % 21-40 % 41-60 % 61-80 0 % 81-100 13 Tablo 27 f % f % f % f 0% f % 13 f % Toplam Ocak- ubat 8 61,5 2 15,4 2 15,4 1 Evet 7,7 0 0,0 Hay 13 r100,0 Tablo 28 kullan7ld53,8 Te vik-kredi m ? 4 30,8 1 7,7 1 7,7 0 Mart-Nisan 0 0,0 13 13 100,0 0 %281-100 7,7 15,4 13 100,0 15,4 %1 61-80 23,1 %2 41-60 38,4 % 321-40 5% 0-20 Toplam % % % % % 13f 100,0 % Temmuz-A ustos 5f 38,4 2f 15,4 3f 23,1 1f 7,7 2f 15,4 5-2-2-8Doluluk Oranları Tablo 28 Ocakubat 8 46,1 61,5 4 2 30,8 15,4 2 15,4 1 7,7 0 0,0 13 100,0 6 Eyl l-Ekim Konaklama işletmelerinin doluluk boyunca çoğunlukla çok Toplam %1 % 21-40 % 0-20 DKas nemler Mart-Nisan 7 7,7 %1yıl61-80 7,7 %081-100 0,0 13 100,0 m-Aral k 6 53,8 46,1 4 30,8 oranlarının 2 41-60 15,4 düşük seviyelerde seyrettiği tespit edilmekle birlikte, özellikle Mayıs ayıyla bir% % % % % 13f 100,0 % 2f 15,4 1f 7,7 2f 15,4 3f 23,1 5f 38,4 May s-Haziran Tablo 29 Ocakubatustos 85 61,5 0,0 13 Temmuz-A 38,4 22 15,4 15,4 23 15,4 23,1 11 7,7 7,7 02 15,4 13 100,0 100,0 143 Toplam Maynemler s-Haziran D Mart-Nisan Turist Tipi Eyl l-Ekim May s-Haziran 76 53,8 46,1 5 38,4 44 30,8 12 15,4 7,7 Y11zde 7,7 100,0 Frekans 30,8 7,7(%)00 0,0 0,0K m13 13latif 100,0 (%) Toplam 3 23,1 2 15,4 1 7,7 2 15,4 13 100,0 G Yolr Tab Afi Cev Se A Top Yol l Cev Tab Hal Top Se Yat Eko Tab l Alt Se Hal Br Ya t Hep l Eko Kam Halk Alt Cev Ya t B r Top Eko Hep Alty Kam Tab B r Cev Se Hep Top Kam Siv Cev Tab Ky Top Ma Se Yay Tab Ala Siv Gl Se K y Tar Ma Kam Sivi Ya y Aly an K Ala Tre Ma G l Y r Ya Tay r Cev Alan Kam Top G A ll an Ta ri Tre Tab Y r Kam A lan Cev Se Tre Top Y Kr Cev Tab Kl Top Se Do Ma Tabl K Yay Se ,0 ,5 ,3 , 3 %) ,7 ,5 ,0 , 0 ,7 ,5 ,0 6, ,0 3 %) ,0 ,5 0,0 ,7 0,5 , f0 %) 0 ,0 6,3 , 7 ,0 ,5 ,0 0,0 ,3 ,0 if 0 ,0 %) 0,0 ,7 ,0 ,0 ,3 %) ,0 if ,5 %) 6, ,7 3 ,0 0,3 , 0 %) ,0 2,5 0,0 6,3 0,0 0,0 ,4 %) 0 , 2,5 0,0 0 ,3 6 ,0 3 0,0 , 0,0 2,4 0 ,0 if 0%) ,0 1,3 ,2 ,0 0,0 ,3 Toplam (%) Tablo 51-10027yatak 2 15,4 100,0 1-5 ki i 12 92,3 92,3 Toplam 13 100,0 Evet Hay r 6-15 ki i 1 7,7 100,0 Te vik-kredi kullan ld m ? 0 13 100,0 13 Toplam likte Ağustos ayı sonuna kadar gerek tatil döneminin başlaması gerekse yayTablo 0 13 Toplam26 la şenlikleri ile birlikte doluluk oranlarında bir artış görülmektedir (Tablo 28). Frekans Y zde (%) K m latif Personel Say s 28 Tablo 27 Toplam (%) 1 ki i D-5nemler % 0-20 % 21-40 6-15vik-kredi ki i Te kullanfld m% ? f % Toplam Ocakubat 8 61,5 2 15,4 Toplam %1241-60 f1 92,3% 81-100Hay Toplam % 61-80 Evet r92,3 % f 13 2 15,4 1 f100,0% 0% 7,7 f % 13 100,0 7,7 0 0,0 13 0 13 100,0 7,7 0 0,0 13 100,0 Mart-Nisan 7 53,8 4 30,8 1 7,7 1 Tablo 28 5 38,4 3 23,1 2 15,4 1 7,7 2 15,4 13 100,0 May s-Haziran Tablo 27 Temmuz-A 38,4 %221-40 15,4 %3 41-60 23,1 %1 61-80 7,7 %2 81-100 15,4 13Toplam 100,0 D nemler ustos 5% 0-20 Evet Hay r f % f % f % f % f % f % 6 46,1 4 30,8 2 15,4 1 7,7 0 0,0 13 100,0 Eyl l-Ekim Te vik-kredi kullan ld m ? 0 13 Ocakubatk 61,5 42 30,8 15,4 2 15,4 1 7,7 0 0,0 13 100,0 Kas m-Aral 68 46,1 0 13 Toplam Mart-Nisan 7 53,8 4 30,8 1 7,7 1 7,7 0 0,0 13 100,0 Tablo 29 Turist Tipleri 5-2-2-95 38,4 3 23,1 2 15,4 1 7,7 2 15,4 13 100,0 May s-Haziran Tablo 28 Km (%)2 15,4 Frekans Tipiustos Turist Konaklama işletmeleri olarak kısa Y süreli konaklayan yerli turistTemmuz-A 5 38,4ağırlıklı 2 15,4 3 23,1 1zde7,7 13latif 100,0 % 81-100 Toplam 41-60 % 61-80 % 21-40 yer% almamasına % 0-20 Tabloda D nemler (%) Toplam lere hizmet vermektedirler. rağmen, yabancı turist6 46,1 4 30,8 2 15,4 1 7,7 0 0,0 13 100,0 Eyl l-Ekim f % üzere f konakladıkları % f % anket f %sırasındaki f % sözlü f bilgi% lerin ise kısa süreli olmak Ye rli -k sa skre 12 92,30 0,0 13 92,3 Kas m-Aral 6 46,1 4 30,8 2 15,4 1 7,7 100,0 lerden (Tablo 29). 2 15,4 1 7,7 0 0,0 13 100,0 Ocak-elde ubatedilmektedir 8 61,5 2 15,4 Yerli-uzun s re 1 7,7 100,0 Mart-Nisan 7 53,8 4 30,8 1 7,7 1 7,7 0 0,0 13 100,0 Tablo 100,0 13 Toplam29 5 38,4 3 23,1 2 15,4 1 7,7 2 15,4 13 100,0 May s-Haziran K m latif Y zde (%) Frekans Tipi Turist30 Tablo Temmuz-A ustos 5 38,4 2 15,4 3 23,1 1 7,7 2 15,4 13 100,0 (%) Toplam Turist Ti p i Bireysel Paket Yok Toplam 46,1 4 30,8 2 15,4 1 7,7 0 0,0 13 100,0 6 Eyl l-Ekim Yerli-k sa s re 12 92,3 92,3 (%) f2 15,4 (%) 1 f7,7 (%) f13 100,0 (%) f Kas m-Aral k 6 46,1 4 30,8 0 0,0 Yerli-uzun s re 1 7,7 100,0 Yerli Turist 13 100,0 0 0,00 0 0,0 13 100,0 100,0 13 Toplam29 Tablo 12 92,3 1 7,7 0 0,0 13 100,0 Yabanc Turist 30 Tablo K m latif Y zde (%) Frekans p i Ti Turist 5-2-2-10- Turistlerin Konaklama Biçimleri Toplam Tablo Turist 31a Tipi Bireysel Paket Yok Toplam(%) Konaklama işletmelerinde konaklayan yerli turistlerin tamamı ve yabanr li i-Turistlerin k sa s rebüyük bir 92,3 92,3 (%) Frekans f12 (%)olarak fişletmelere (%) Kgelmektedir. f latif (%) f çoğunluğu Ye rl Y zde (%) m cıYe turistlerin ise bireysel Yerli-uzun 1 0,00 bulunmaması 100,0 (%) Kal Bu Gümüşhane seyahat0 acentası ile Yedurum rli TuS risreleri t s re 13İlinde 100,0 0 7,7 0,0 Toplam 13örtüşmek100,0 tedir (Tablo 30). Toplam 69,2 69,2 1-2 g n Turist 12 92,3 113 9 7,7 0100,0 0,0 13 100,0 Yabanc 3-5 g 30 n 2 15,4 84,6 Tablo Tablo 15+ g 31a n 2 15,4 100,0 Turist Tipi Bireysel Paket Yok Toplam Ye rl Konaklam yor 0 0,0 100,0 Ye riliTurist Turistlerin Frekans Y zde (%) K m latif (%) f (%) f (%) f (%) f Kal S releri Toplam 13 100,0 Toplam (%) Yerli Turist 13 100,0 0 0,00 0 0,0 13 100,0 9 69,2 69,2 1-2 g n Yabanc31b Turist 12 92,3 1 7,7 0 0,0 13 100,0 Tablo 3-5 g n 2 15,4 84,6 Yabanc 15+ g 31a n Turistlerin Tablo 144 Kal S releri Yerli Turist Konaklam yor Ye r l i Turistlerin 1-2 gn Toplam Frekans2 0 Frekans 12 13 Y zde 15,4 (%) K m latif 100,0 Toplam (%) 0,0 100,0 Y zde92,3 (%) K m latif 92,3 100,0 Cev G ll Top Sivi Ta Kr yi Kam Ma a Tabl A laynl Ya Se Trek Alan Y r G ll Sivi Cev Tari Ky Top Kam Ma A lana Yayl Tabl Tre Alan Y r Se G ll Cev Tari KTop Kam K lt Alan Tabl Do Tre Se Ma Y ra Ya yl Cev K GTop l- K lt Kam Turi Do Tabl Heps Ma Se im Ya yl Ceva G K lTop Kam K lt Turi Do Tabl Hep Ma im Se Yayl Cev G lTop Ye ni Kam A l Turi Tabl Halk Hep Bilinc Se im Tan Cev Veri Yeni Top Devl A Artt Halk Tabl Pans Bilin G eli Se Tan A lty Veri Tur Yeni Devl Misa Artt ,3 29 s re Tablo Yerli-uzun ,0 %) Toplam Turist Tipi ,5 6,3 %) 0, 0 ,5 0 6, ,0 3 0 0, ,0 0 0,4 ,0 0,0 0,3 ,0 ,0 ,4 0,0 ,3 if %) ,0 ,2 ,3 ,0 if %) 9,2 2,3 if 0,0 %) 7,7 3,8 9,2 if (%) 4,6 7,7 0,0 3,8 9,2 4,6 0,0 1 7,7 13 Frekans Y zde100,0 (%) 100,0 K m latif Toplam (%) Tablo 30 Turistlerin Kalış Süreleri 5-2-2-11Yerli-k sa s re 12 92,3 92,3 Turist Tipi Bireysel Paket Yok Toplam 9 konaklama işletmesi yerli turistlerin sadece 1 ile 2 gün arasında konakYerli-uzun s re 1 7,7 100,0 lama yaptığını belirtmiştir. konaklama tesisi isef otellerindeki turist (%) f (%) (%) fyerli (%) f İki Toplam 13 100,0 konaklamalarının 5 güne kadar çıkabildiğini ifade etmiştir. Diğer 2 konaklaYerli Turist 13 100,0 0 0,00 0 0,0 13 100,0 ma tesisi30ise, Gümüşhane iline özellikle baraj inşaatları için gelen görevlileTablo 12 92,3 1 7,7 0 0,0 13 100,0 Yabanc Turist rin otellerinde uzun süreli konakladıklarını beyan etmişlerdir (Tablo 31a). Turist Tipi Bireysel Paket Yok Toplam Tablo 31a (%) f (%) f (%) f (%) f Yerrll iiTu rist Turistlerin Kal releri rist Yabanc S Tu 1-2 g n Tablo 3-5 g n31a 13 100,0 Frekans 0 0,00 Y zde 0 (%) 0,0 K13m latif 100,0 (%) 12 92,3 1 7,7 0 0,0 Toplam 13 100,0 69,2 69,2 9 15+ n YerligTuristlerin Kal S releri Konaklam yor Yerli Turist 2 15,4 84,6 2 Frekans 0 139 Y zde 15,4 (%) 0,0 69,2 100,0 100,0 K m latif Toplam100,0 (%) 69,2 1-2 g n Toplam 3-5 g n 2 15,4 84,6 31b Tablo Bir konaklama işletmesi otelinde yabancı turistlerin konaklamadığını 15+ g n 2 15,4 100,0ifadeYabanc etmiştir.Turistlerin Diğer 12 konaklama işletmesi ise otellerinde konaklama yapan Frekans0 Y zde (%) K m latif Yerli Turist Konaklam yor 0,0 100,0 yabancıların çok çeşitli milletlerden olduğunu ve sadece 1-2 gün kalarak Kal S releri Toplam (%)teToplam 13 sislerinden ayrıldıklarını belirtmişlerdir (Tablo 31b). 100,0 1-2 g n 12 92,3 92,3 31b Tablo Yabanc Turist Konaklam yor 1 7,7 100,0 Yabanc Turistlerin Frekans Y zde (%) K m latif Toplam Kal S releri 13 100,0 Toplam (%) 1-2 g 32 n Tablo Yabanc Turist Ula m ekli Konaklam yor 12 92,3 92,3 Frekans 1 Y zde (%) 7,7 K m latif 100,0 Toplam (%) Toplam 13 100,0 46,1 46,1 6 Kendi Otolar Tablo 32 ehirleraras Otob s 1 7,7 53,8 5-2-2-12- Turistlerin Ulaşım Şekli Grup zel Ara larla 1 7,7 61,5 Y zde (%) K m latif Frekans Ula Olarak m ekli Konaklama tesislerine gelen turistler en fazla kendi araçlarını kullanarak (%) 30,8 Toplam 92,3 4 Kiral k Ara lar otellere ulaşmaktadırlar. Ardından özellikle yabancıların kiralık araçlarla ko46,1 6 Kendi B isikletOtolar 1 7,7 100,0 naklama tesislerine ulaştıkları işletmecilerle yapılan 46,1 görüşmelerde tespit ehirleraras s 1 7,7yabancı turistlerin 53,8 edilmiştir. AyrıcaOtob 1 konaklama tesisinde13 bisiklet ile gelen Toplam 100,0 Bu durum sportif etkinliklerin deGrup konakladığı Olarak zelöğrenilmiştir. Ara larla 1 7,7 ve alternatif 61,5turizm çeşitlerinin geliştirilmesi açısından önemli bir göstergedir (Tablo 32). 92,3 30,8 4 Kiral k Ara lar Bisiklet 1 7,7 Toplam 13 100,0 100,0 145 Do Kam Turi Ma Heps Yayl Gim lCeva Kam Turi Top Heps Tabl im Cev Se Top Yeni Tabl A l Halk Se Bilinc Tan Yeni Veri A Devl Halk A rtt Bilinc Pans Tan G eli Veri A lty Devl Tur Artt Misa Pans Kapa Geli Ceva Alty Top Tur Misa Tabl Kapa Se Ceva Top Kamu Tabl zel Se Kam Cev Kam Top zel Kam Cev Top ,0 Yabanc Turist Konaklam yor Kapa 1 7,7 13 100,0 Frekans Y zde (%) Toplam 100,0 Ceva Top Tablo 32 if %) Ula m ekli 7,7 Kendi Otolar K m latif Toplam (%) Tabl Se 6 46,1 46,1 3,8 ehirleraras Otob s 1 7,7 53,8 9,2 Grup Olarak zel Ara larla 1 7,7 61,5 4,6 Kiral k Ara lar 4 30,8 92,3 Kam 0,0 Bisiklet 1 7,7 100,0 Cev Toplam 13 100,0 Gümüşhane İlinde bulunan konaklama işletmelerinin tamamına yakını herhangi bir tanıtım faaliyetinde bulunmadıklarını ve sadece ağızdan kulağa tanıtım yöntemini kullandıklarını belirtmişlerdir. İkinci önem sıralamasında ise yerel gazetelere verilen reklamlar birinci sırada yer almaktadır. Yol tabelalarını ise sadece bir otel işletmecisi kullandığını belirtmesine rağmen, araştırma gezisinde tüm konaklama tesislerinin yol tabelalarını kullandıkları görülmüştür (Tablo 33). Tablo 33 Se enekler ,8 1,5 ,2 ,0 if (%) 3,1 1,5 2,3 ,0 Faaliyet Yok 1 2 3 f (%) f (%) f (%) 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Gazete lanlar 0 0,0 4 30,8 1 7,7 G rsel Medya 0 0,0 1 7,7 0 0,0 Afi -Bro r-Katalog 0 0,0 1 7,7 0 0,0 12 92,3 1 7,7 0 0,0 Yol Tabelalar 1 7,7 0 0,0 0 0,0 Cevaps z 0 0,0 6 46,1 12 92,3 13 100,0 13 100,0 13 100,0 A zdan Kula a Tan t m Toplam 5-2-2-14- Turizm Alanında Gümüşhane İlinde Karşılaşılan Sorunlar Tablo 34 Gümüşhane İlinde bulunan konaklama işletmeleri en fazla İl düzeyinde Se enekler 1 sırasında 2karşılaştıkları3bürokratanıtım eksikliğinden ve turizm faaliyetleri tik engellerden yakınmaktadırlar. Yatırım f teşviklerinin (%) f olmamasının (%) f izlediği (%) sıralamayı altyapı sorunları, tüm sorunların işaretlenmesi ve farklı bir sorun l D zeyinde Tan t m Eksikli i 4 30,8 1 7,7 0 0,0 Halk n Tutumu 146 Yat r m Te viklerinin Olmamas Ekonomik Sorunlar zel Top 5-2-2-13- Tanıtım Pazarlama Faaliyetleri if %) Kam 0 0,0 1 7,7 0 0,0 2 15,3 2 15,4 1 7,7 0 0,0 1 7,7 4 30,8 ,2 ,0 if if (%) %) 3,1 ,8 1,5 1,5 2,3 ,2 ,0 ,0 G rsel Medya 0 0,0 1 7,7 0 0,0 Afi -Bro r-Katalog 0 0,0 1 7,7 0 0,0 A zdan Kula a Tan t m 12 92,3 1 7,7 0 0,0 olarak görülebilecek kamuya ait misafirlerin varlığı sorunları takip etmekteYol Tabelalar 1 7,7 0 0,0 0 0,0 dir. Konaklama tesisleri üçüncü önem sıralamasında en fazla ekonomik soCevaps33z 0 0,0 6 46,1 12 92,3 Tablo runlardan bahsetmişlerdir.Yatırım teşviklerinin olmaması seçeneğinin üç Toplam 13 1 100,0desteğinin 13 2100,0 13 3 100,0 Se enekler önem sıralamasında da işaretlenmesi devlet arttırılması gerekliliğini göstermektedir (Tablo 34). f (%) f (%) f (%) Faaliyet Tablo 34Yok Gazete lanlar Se enekler 0 0,0 0 01 0,0 G rsel Medya 0f 0 4 0,0 (%) 0,0 30,8 4 2 30,8 1f 7,7 (%) 1 7 1 7, ,7 7 12 0 1 2 92,3 0,0 7,7 15,3 Afi r-Katalog l D-Bro zeyinde Tan t m Eksikli i A zdan Kula Halk n Tutumua Tan t m Yo Yalt Tabelalar r m Te viklerinin Olmamas Cevaps Ekonomikz Sorunlar if if %) (%) ,1 3,1 ,2 1,5 ,6 2,3 ,0 ,0 if if %) %) ,3 ,1 ,0 ,2 ,6 ,0 if %) ,3 ,0 am % 00,0 00,0 00,0 0 0, ,0 0 0 0 13 1 100,0 7,7 Toplam Altyap Sorunlar 0 0,0 13 7,7 0f 0 0 0,0 (%) 0 0, ,0 0 7 7, ,7 7 0 , 0 15,4 46,1 7,7 0 0 0 1 12 4 0 0, ,0 0 0 , 7,0 7 92,3 30,8 13 1 100,0 7,7 13 1 100,0 7,7 1 1 0 2 6 1 0,0 B rokrasi 4 30,8 0 0,0 0 0 Hepsi 34 Tablo Kamuya ait misafirhaneler Se enekler 1 7,7 0 0,0 0 0 11 7,7 03 0 Cevaps z 0f 0 (%) 13 4 100,0 30,8 Toplam l D zeyinde Tan t m Eksikli i 0 2 0,0 7f 53,8 (%) 13 100,0 1 7,7 7f 753,8 (%) 13 100,0 0 0,0 Halk n Tutumu 0 0,0 1 7,7 0 0,0 5-2-2-15- Turistlere Önerilen Çekicilikler Tablo 2 15,3 2 15,4 1 7,7 Yat r m35Te viklerinin Olmamas Konaklama işletmelerinden 6’sı konuklarına Gümüşhane İlinde bulunan Ekonomik Sorunlar 0,0 3 1 7,7 4 530,8 Se enekler 1 20 mağaraları ziyaret etmelerini önermektedir. Birinci önem4sıralamasında taAltyap Sorunlar 7,f7 (%) 1 f 7,7(%) 1 f (%) 7,7 f almaktadır. (%) f 1 (%) mimari-köy rihi eserler ikinci sırayı Sivil evleri, yaylalar-kırsal B rokrasi 30,8 0 0,0 0 işletme0 alanlar ve göller-şelaleler sıralamayı4takip etmektedir. Konaklama Sivil Mimari lerinin sonraki önem 1sıralamalarında; 7,7 1 17bu ,7 beş 0,00 4 0,dışında, 0,0 1 K y Evleri Hepsi 70 ,7 seçeneğin 030,8 00sadece kez kamp-karavan alanlarını, bir kez de trekking-doğa yürüyüşü gibi faklı Ma aralar 6 46,1 2 15,4 0, 0 Kamuya ait misafirhaneler 1 77 ,7 53,8 0 0 0,0 0,0 00 seçenekleri işaretledikleri görülmektedir. Bölge kamp-karavan kurulmasına Yaylalaalanlar r-zK rsalve trekking-doğa yürüyüşü Cevaps 0 0 7açısından 53,8 önemli 7 753,8 yönelik yapma bir poAlanlar 1 7 , 7 4 30,8 1 7 , 7 5 38,4 0 100,0 0,ne0 Toplam 13 100,0 13 100,0 13 tansiyel sergilemesine rağmen, altyapı ve parkur düzenlemeleri eksikliği 7 , 7 5 38,4 2 15,4 0 0 , 0 0 0 , 0 1 G llerelaleler denlerinden dolayı turistlere fazla önerilmemektedir (Tablo 35). Tarihi Eserler 4 30,8 1 7,7 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Tablo 35 Kamp-Karavan Se A lanenekler lar 0 1 0,0 0 2 0,0 1 3 7,7 0 4 0,0 0 5 0,0 f (%) f (%) f (%) f (%) f (%) Trekking, Do a Sivil Y r yMimari K y Evleri Cevaps z Ma aralar Toplam Yaylalar-K rsal Alanlar36 Tablo G ller- elaleler 0,0 0 0,0 0 0,0 1 7,7 0 0,0 0 7 , 7 1 7 , 7 0 0 , 0 4 30,8 0 0,0 1 0,0 2 15,4 3 23,1 13 100,0 0,0 0 0 6 46,1 2 15,4 7 53,8 0 0 , 0 0 0,0 13 100,0 13 100,0 13 100,0 13 100,0 13 100,0 1 7,7 4 30,8 1 7,7 5 38,4 0 147 0,0 1 7,7 5 38,4 2 15,4 0 0,0 0 0,0 ,1 %) ,2 ,3 ,6 ,0 ,0 if %) ,3 ,0 am % 00,0 00,0 00,0 00,0 00,0 00,0 am % 00,0 if 00,0 (%) 00,0 2,3 00,0 0,0 00,0 f (%) Hepsi Sivil KamuyaMimari ait misafirhaneler 7,7 1 K y Evleri Cevaps z Ma aralar Toplam Yaylalar-K rsal Alanlar Tablo 35 G ller- elaleler Se Tarienekler hi Eserler Kamp-Karavan Sivil Mimari Alanlar K y Evleri Trekking, Do a Ma Y raralar y ylalar-zK rsal Ya Cevaps Alanlar Toplam 1 7,7 4 5 30,8 1 7,7 1 4 30,8 f (%) 2 0 1 6 0 (%) 0 7,7 5 0 0,0 38,4 2 1 7,7 f (%) 15,4 0 0,0 3 4 0 0,0 0 0,0 f (%) f (%) 0 0,0 5 0 0,0 f (%) 0,0 7,7 0 1 0,0 7,7 1 0 7,7 0 0,0 4 0,0 30,8 0 0 0,0 0,0 46,1 0,0 2 0 15,4 0,0 7 0 53,8 0 0,0 1 0,7 0 7 0 0,0 0,0 2 15,4 3 23,1 13 100,0 0,0 0 0 7 , 7 4 30,8 1 100,0 7,7 13 5 100,0 38,4 13 0 100,0 0,0 1 13 100,0 13 100,0 13 G ller- elaleler 1 7,7 5 38,4 2 15,4 0 0,0 0 0,0 5-2-2-16İlin Turizm Değerleri 0 ,0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 7 , 7 1 30,8 4 r i h i E s e r l e r Ta Tablo 36 Kamp-Karavan Gümüşhane planlanan bir3turizm planlamasında 2 4 5konak1 Se enekler İlinde yapılması 0 ile 0,0en 0,0nedeni 0 7,7 işletmeler 0,0 1bulunan 0,0 0 Alanltesisleri ar lama özellikle0Taşköprü yaylasında f (%) f (%) f (%) f (%) f (%) fazla çim kayağının ön plana çıkarılmasını istemektedirler. Bu seçeneği külTrekking, Do a 0 0 0 0 0 0 2 rizturizmi mi türK seçenekleri İlk dört Y ve r Tu ykış 0 15,4 0,0 izlemektedir. 0 0, ,0 0 0 0 0, ,0 0önem 1 sıralaması 7, ,0 7 0 0 içinde, 0, ,0 0 K l t r Turizmi 3 23,1 0 0 , 0 0 0 , 0 1 7 , 7 0 0 , 0isilin sahip z olduğu yaylalar, mağaralar ve çıkarılması 0,0şelalelerin 2 15,4ön3plana 23,1 13 100,0 0 ,0 0 0 Cevaps teği işletmeciler talep 0 100,0 0,0birbirine 1 100,0 7yakın ,7 13 0 düzeylerde 0,0 13 0 100,0 0,0 edilmektedir 0 100,0 0,0 Do a Turizmi tarafından 13 100,0 13 13 Toplam (Tablo 36). Ma ara Turizmi 0 0,0 3 23,1 2 15,4 3 23,1 0 0,0 Yayla Turizmi 36 Tablo Turizmi G lelale Se enekler 1 1 if m%) Hepsi Ye ni Kaya Tesislerin im A lmas Cevaps z Halka Turizm Toplam Bilincinin A lanmas Tan t ma Tablo 37 A rl k 148 Verilmesi Se enekler Devlet Deste inin 7,7 1 1 7,7 G l- elale Turizmi Tablo 37 Kamp-Karavan Se enekler Turizmi 0,0 0,0 0,0 f 0,0(%) 0 f 38,4 1 2,3 0,0 0,0 9,2 (%) 4,6 0,0 (%) 0 1 7,7 0 0,0 0 0 7 , 7 0 0 , 0 4 30,8 0 0 , 0 0 0 7 53,8 7 753,8 2 13 15,4100,0 7 53,8 0 0,0 13 0 100,0 0,0 13 100,0 46,1 f 1 2 1 3 4 0 0 0 13 1 m if (%) (%) 0,0 1(%) 7,f7 1 6 Kamp-Karavan Turizmi K Turizmi Hepsi K lt r Turizmi im Kaya Do a Turizmi Cevaps z Ma ara Turizmi Toplam Yayla Turizmi 00,0 f 23,1 1 7,7 0 0,0 4 3 30,7 1 4 7,7 0 0,0 0 5 0,0 (%) f (%) (%) f (%) f (%) f 7,7 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 15,4 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 7,7 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0 7,7 0 0,0 1 0,0 0 23,1 0 30,7 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0 1 7,7 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0 5 38,4 6 46,2 6 46,2 13 100,0 0,0 0,0 3 23,1 2 15,4 3 23,1 0 100,0 13 100,0 13 100,0 13 100,0 13 100,0 7,7 0 0,0 0 0,0 7,7 3 23,1 1 7,7 1 1 7,7 1f (%) 7,7 4 1 0 3 1 2 7,7 30,7 7,7 0,0 1 7,7 0 2 0,0 0f (%) 0,0 0 3 5 0,0 23,1 38,4 7,7 30,7 1 4 0 3 0,0 0 4 0,0 (%) 0f (%) 0,0 0f 0,0 0,0 0 0,0 1 46,2 6 0 0 6 0,0 0 0 5 0,0 0f (%) 0,0 0,0 0,0 0 7,7 0 0,0 46,2 13 100,0 13 100,0 13 100,0 13 100,0 13 100,0 13 100,0 0,0 2 15,4 0 0,0 7,7 0 3 23,1 1 1 7,7 1 3 23,1 2 3 23,1 1 3 7,7 4 0 0,0 5 if (%) 2,3 0,0 m (%) 0,0 0,0 Do a Turizmi 0 0,0 1 7,7 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ma ara Turizmi 0 0,0 3 23,1 2 15,4 3 23,1 0 0,0 Yayla Turizmi 1 7,7 3 23,1 1 7,7 0 0,0 0 0,0 7,7 Yapılabilecekler 4 30,7 1 7,7 0 0,0 7,Gelişimi 7 1 G 5-2-2-17l- elale Turizmi 1 İlde Turizmin İçin Kamp-Karavan Gümüşhane İlinde bulunan konaklama işletmelerinin 7’si en fazla devlet Turizmi 1 7,7 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 desteğinin arttırılmasını isterken, halka turizm bilincinin aşılanması, tanıtıHepsi 1 tesislerin 7,7 0 açılması 0,0 0ve İlde 0,0 bulunan 0 0,kamuya 0 0 ait 0,0 ma ağırlık verilmesi, yeni misafirhanelerin birinci0öncelik im Kaya kapatılması 4 30,7 0,0sıralamasında 0 0,0 0 yer alan 0,0 diğer 0 seçe0,0 nekler olmuştur. Bu soru desteğinin arttırılması seçeneğinin 6 46,2 6 46,2 13 100,0ilk 5 38,4 0,da 0 Devlet 0 da Cevaps z 3 önem sıralamasında 10 işletme tarafından işaretlenmesi yöre halkının Toplam 13 100,0 13 100,0 13 100,0 13 100,0 13 100,0 Devletten beklentilerinin ne kadar fazla olduğunu göstermektedir (Tablo 37). Tablo 37 3 2 1 Se enekler 4 5 f (%) f (%) f (%) f (%) f (%) if %) Yeni Tesislerin A lmas 1 7,7 3 23,1 0 0,0 1 7,7 0 0,0 9,2 Halka Turizm Bilincinin A lanmas 3 23,1 1 7,7 0 0,0 2 15,4 0 0,0 Tan t ma A rl k Verilmesi 1 7,7 3 23,1 3 23,1 1 7,7 0 0,0 Devlet Deste inin Artt r lmas 7 53,8 1 7,7 2 15,4 0 0,0 0 0,0 Pansiyonculu un Geli tirilmesi 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 7,7 4,6 0,0 0,0 if %) 2,3 0,0 if %) 6,1 3,8 1,5 2,3 0,0 Altyap Eksikli i 0 0,0 4 30,7 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Tur Operat rleri 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 7,7 Misafirhanelerin Kapat lmas 1 7,7 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Cevaps z 0 0,0 1 7,7 8 61,5 9 69,2 11 84,6 Toplam 13 100,0 13 100,0 13 100,0 13 100,0 13 100,0 Tablo 38 Turizm Planlaması 5-2-2-18- SeGümüşhane enekler İlinde faaliyet gösteren 1 konaklama 2tesisleri İlde yapılacak 3 turizm planlaması sorusunda, kamu ve plana çıkması f özel (%)sektörün f ön (%) f (%)konusunda hemen hemen birbirine yakın bir oranda cevap vermelerine rağ2 15,4 15,4 2 6 46,2 Kamu Kurumlar men; tüm önem sıralamaları aynı anda değerlendirildiğinde kamunun aktif 0 bir rol 0,0 oynaması 1 7,7 53,8baskın Sekt gösterme r bir zel faaliyet açısından biraz7 daha talebi ağır basmaktadır. kamu ve özel işbirliği yapması 0 sektörün 0,0 4 30,8 1 konusun7,7 Kamu+ zel SektAncak r daki seçeneğin ikinci ve üçüncü önem 5 işletme9tarafından Cevaps z 0 sıralamasında 0,0 7 53,8 69,2 işaretlenmesi ve birinci önem sıralamasında yer verilmemesi bu noktaya teToplam 13 100,0 13 100,0 13 100,0 149 %) ,3 ,0 if %) Tur Operat rleri 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 7,7 Misafirhanelerin 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 7,7 0 1 Kapat lmas reddütle bakıldığının ve bu görüşün daha önceki cevaplarda belirtilen Kamu 7,7 8 61,5 9 69,2 11 84,6 0,0 1 0 Cevaps z Misafirhanelerinin haksız rekabete yol açtığından dolayı kapatılması şıkkı Toplam 13 100,0 13 100,0 13 100,0 13 100,0 13 100,0 ile örtüştüğünün bir göstergesidir (Tablo 38). Tablo 38 Se enekler ,1 ,8 0 Kamu Kurumlar 1 2 3 f (%) f (%) f (%) 6 46,2 2 15,4 2 15,4 7 53,8 0 0,0 1 7,7 ,3 Kamu+ zel Sekt r 0 0,0 4 30,8 1 7,7 ,0 Cevaps z 0 0,0 7 53,8 9 69,2 13 100,0 13 100,0 13 100,0 ,5 zel Sekt r Toplam 6- Bulguların Değerlendirilmesi ve Öneriler Bu çalışma sonucunda, Gümüşhane İlinde turizmin gelişmesi kapsamında elde edilen en dikkate değer sonuç İlin sahip olduğu turizm potansiyelinin yeterince değerlendirilemeyerek, ulusal ve uluslararası turizm pazarından oldukça az pay aldığı gerçeğidir. İlde anket uygulaması yapılan iki ana grup içerisinde yer alan turizme yönelik hizmet veren esnaftan ve konaklama işletmelerinden elde edilen sonuçlar ve her grup için yapılan değerlendirmeler ana hatları ile aşağıda ele alınmaktadır: A- İl genelinde turizme yönelik hizmet veren esnafın kesin sayısı hakkında bilgi olmadığından dolayı, İle yapılan araştırma gezisi sırasında uygulanan anketlerde daha farklı işletme türlerine ulaşmak amacı ile tesadüfi yöntemle 16 adet işletme tespit edilmeye çalışılmış; ancak turistlere hizmet veren işletme türlerindeki ağırlığın yiyecek-içecek işletmelerinde olduğu saptanmıştır. Bu işletmelerin 14’ü aile işletmesi diğer ikisi ise ltd. şti. olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu durum İl genelinde turizm planlaması yapacak olan yetkili kurum ve kuruluşların dikkate alması gereken bir husustur, çünkü Gümüşhane İlinin sahip olduğu turistik arz ve talep özellikleri yapılacak olan turizm yatırımlarının çok büyük ölçekli olmalarını gerektirmemektedir. Bu açıdan aile işletmelerinin yanı sıra, KOBİ niteliği taşıyan şirket işletmelerinin de kurulmasının teşvik edilmesi İlin turizm geleceği için önem arz etmektedir. Bu işletmelerin yarıya yakını henüz yeni kurulmuş veya en fazla 3 yıldır faaliyetine devam eden işletmelerdir. Geçmişi en eskiye dayanan işletmelerin 12 yıllık olduğu düşünülürse, Gümüşhane turizminin de henüz başlangıç aşamasında olduğu kabul edilebilir. İşletmelerde çalışanların sayıları oldukça azdır. Sadece bir işletmedeki çalışan sayısı 7 ile 9 kişi arasında değiş150 mektedir. Gümüşhane İlinde faaliyet gösteren bu işletmelerin, turizmi öncelikle bir kazanç kaynağı olarak algılamaları ve kültürel etkileşim ile sosyal gelişmeye daha az önem vermeleri turizm bilincinin aşılanması gerçeğini ortaya çıkarmaktadır. İl düzeyinde turizm konusunda yatırım teşviklerinin olmaması, tanıtımın yetersizliği, işletme kurulması sırasında karşılaşılan bürokratik engeller esnafın karşılaştığı en önemli sorunlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca yabancı dil bilen eleman sıkıntısı ve rehber eksikliği ile turistik değerlerin korunamaması gibi sorunların esnaf tarafından işaretlenmesi onların turizm konusunda ne kadar duyarlı olduklarını göstermektedir. Bu durum Gümüşhane’ de turizmin geliştirilmesi açısından önemli bir noktadır. Turistlere hizmet veren esnaf Gümüşhane İlinde yapılacak turizm planlamasında; Kış, Mağara, Yayla, Göl-Şelale, Kültür, Doğa ve Kamp-Karavan turizminin ön plana çıkarılmasını istemektedirler. İşletmeler yapılacak turizm planlamasında kamu ve özel sektörün birlikte hareket etmesini talep etmektedir. Bununla birlikte, oteller ve acentalar ile İl genelinde faaliyet gösteren diğer büyük ticari işletmelerinde inisiyatif alması isteği işletmeler tarafından dile getirilmiştir. Bu işletmeler İlin sahip olduğu mağaraları, yaylaları, tarihi eserleri, şelaleleri, sivil mimari örneklerini ve köy evlerini işletmelerine gelen turistlere önermektedirler. Kendilerine sorulan turizme yönelik başka bir işletme açmak ister misiniz şeklindeki soruya ise, toplam 11 işletmeci hayır diye yanıt vermiştir. Bu durum işletmecilerin şu anki durumlarından memnun olduklarını ve turizme yönelik başka işlerle uğraşmak istemediklerini açıklamaktadır. Başka işletme açmayı düşünenlerden ikisi otel açmak istediklerini, iki tanesi entegre turizm tesisi ve bir tanesi ise yayla evleri kurmayı ve işletmeyi düşündüklerini belirtmişlerdir. Gümüşhane İlinde turizmin geliştirilmesi için özellikle devlet desteğinin arttırılmasını isteyen işletmeler; halka turizm bilincinin aşılanmasını, tanıtıma ağırlık verilmesini, yeni tesislerin açılmasını ve altyapı eksikliklerinin giderilmesini öncelikli talepler olarak dile getirmişlerdir. B- Gümüşhane İlinde bulunan konaklama işletmeleri de büyük çoğunlukla aile işletmesi olarak çalışmaktadırlar. Bu işletmelerin çoğu 4 ile 6 yıl arasında değişen bir süre içinde faaliyetlerini sürdürmektedirler. Sadece iki konaklama tesisinin 15 yıldan fazla bir süredir faaliyetlerini devam ettirmeleri Gümüşhane’nin turizm sektöründeki girişimcilerin genç nüfus yapısı ile örtüşmektedir. Konaklama işletmelerinin oda ve yatak sayıları ile çalıştırdıkları personel sayıları bakımından KOBİ kapsamında oldukları saptanmıştır. Bu işletmelerden hiçbiri yatırımları sırasında teşvik veya kredi kullanmamıştır. 151 Konaklama işletmelerinin doluluk oranlarının Mayıs ve Ağustos ayları arasında gerek okulların tatile girmesi, gerekse de yayla mevsimi ve şenliklerin başlaması ile birlikte yükseldiği saptanmıştır. İşletmeler yılın geri kalan bölümünde çok düşük doluluk oranlarıyla çalıştıklarını, hatta bazen odalarının boş kaldığını belirtmişlerdir. Konaklama tesisleri kısa süreli konaklayan yerli turistleri çok büyük oranda misafir etmekte ve kısa süreli konaklayan yabancı turistlerin de bu işletmelerde kaldıkları anlaşılmaktadır. Konaklama tesislerinde konaklayan yerli ve yabancı turistler konaklama işletmelerine bireysel olarak gelmektedirler. Yerli turistler çoğunlukla kendi araçları ile konaklama tesislerine ulaşırlarken, yabancı turistlerin ise kiralık araçlarla, hatta az bir oranda da olsa bisikletlerle otellere geldikleri belirlenmiştir. Yabancı ve yerli turistler en fazla 1-2 gün konaklamaktadır. Ayrıca birkaç konaklama tesisinde kamu kurumlarında veya Gümüşhane İl genelindeki inşaat işlerinde görev yapan kişilerin uzun süreli konakladıkları da tespit edilmiştir. Konaklama işletmeleri çok büyük oranda ağızdan kulağa tanıtım yöntemini kullanmakta ve bu durum da işletmelerde kalan turistlerin memnuniyet derecelerini açıklamaktadır. Konaklama tesisleri gazete ilanlarını ve afiş-broşür-katalogları tanıtım amacıyla az da olsa kullanmaktadır. Ancak işletmelerden sadece biri yol levhalarını tanıtım amacı ile kullandığını belirtmesine rağmen, hemen hemen tüm otellerin yol levhalarını tanıtım amaçlı kullandıkları araştırma gezisi sırasında tespit edilmiştir. İl düzeyinde tanıtım eksikliği ve bürokratik engeller konaklama işletmelerinin karşılaştıkları en büyük sorunlardır. Ayrıca, yatırım teşviklerinin olmaması, altyapı eksiklikleri ve kamuya ait misafirhanelerin varlığı gibi sorunlar da konaklama tesisleri tarafından gündeme getirilmiştir. Konaklama işletmeleri konuklarına en çok mağaraları, tarihi ve kültürel eserleri, sivil mimari örnekleriyle köy evlerini, yaylaları ve şelaleleri ziyaret etmelerini önermektedirler. Ancak hiçbir konaklama tesisi turistlere aynı anda dört seçenekten fazlasını önerememektedir. İl genelinde yapılacak bir turizm tanıtım planlamasında ise; Kültür Turizminin, Kış Turizminin, Yayla Turizminin, Göl-Şelale Turizminin ön plana çıkarılmasını isteyen konaklama tesisleri, Mağara Turizminin yeterince değerlendirildiğini belirtmekteler ve bu turizm çeşidine verilen önem kadar yukarıda adı geçen diğer alternatif turizm çeşitlerine de ağırlık verilmesini önermektedirler. Konaklama işletmeleri devlet desteğinin arttırılmasını önemle vurgulamaktadırlar. Ardından tanıtıma önem verilmesini, halka turizm bilincinin aşılanmasını, alt yapı eksikliklerinin giderilmesini, yeni tesisler açılmasını ve kamuya ait misafirhanelerin kapatılmasını istemektedirler. İşletmeler yapılacak turizm planlamasında genel olarak kamu ve 152 özel sektörün birlikte ön plana çıkmasını önermektedirler. Ancak kamu ile özel sektörün ortak çalışmalar yapmaları konusunda fazla talepleri yoktur. Gümüşhane İlinde yapılmış olan bu anketlerden elde edilen bulgular ve araştırma gezisi sırasında yapılan görüşmeler sonucunda; İlin turizm gelişimi için yapılması gerekli olan önerileri şu şekilde sıralayabiliriz: 123456789- İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünün Valilik Binası içerisinden çıkarılarak turistlerin ve halkın daha kolay ulaşabileceği merkezi bir yere taşınması ve turizm danışma bürolarının kurulması sağlanarak buralarda kalifiye personelin istihdam edilmesi, Özellikle belediye belgeli konaklama tesislerinde çalışan personele İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından hizmet içi eğitim seminerlerinin düzenlenmesi, Halka turizm bilincinin aşılanmasını sağlamak için eğitim verilmesi, Gümüşhane’ye özgü yerel el sanatlarının daha bilinçli ve verimli olarak turizm amaçlı değerlendirilmesi, İlin turizm potansiyelini değerlendirmek amacı ile öncelikle Gümüşhane İlinde seyahat acentalarının açılmasının teşvik edilmesi ya da seyahat acentalarının şube açmalarının sağlanması, İldeki tüm turistik değerlerin bir envanterinin yeniden çıkarılması ve turizm master planının hazırlanması, Gümüşhane İlindeki tüm konaklama tesislerinin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından yeniden envantere geçirilmesi ve özellikle de Jandarma belgesi ile çalışan konaklama tesislerinin kayıtlarının tutulması, İlin sahip olduğu kırsal alanlarda yöresel özelliklere uygun olmayan yapılaşmanın engellenmesi, Kırsal alanlardaki köy evlerinin düzenlenmesi ve buralarda yaşayan yöre halkının eğitilerek ev pansiyonculuğunun geliştirilmesinin sağlanması, 10- İlin ulusal ve uluslararası turizm fuarlarında temsil edilmesi ve tur operatörleri ile gerekli bağlantıların sağlanması, hatta Gümüşhane İlinde benzeri turizm fuarlarının yapılması, 11- Gümüşhane’nin sahip olduğu tüm turizm özelliklerinin değerlendirilerek tanıtılması ve Gümüşhane İlini ziyaret eden turistlerin İlde daha fazla zaman geçirmelerinin sağlanması, 153 12- İnanç turizmine yönelik çalışmaların başlatılması, 13- Kültür varlığı kabul edilen tescilli tarihi yapıların restore edilerek turizm amaçlı kullanım amacıyla gerekli çalışmaların yapılması, 14- Gümüşhane’de turizme hizmet veren esnafın turistleri sadece gelir kaynağı olarak görmelerinden ziyade, turistin daha çok memnuniyetini sağlamak için eğitilmeleri, 15- Gümüşhane’ye önemli turizm yatırımcılarını davet ederek, yatırım yapmaları için teşvik edilmeleri, 16- Turizme yönelik hizmet veren esnafın ve konaklama tesislerinin yakındığı özellikle ruhsat alınması sırasında yaşanan bürokratik sorunların giderilmesi için, kamu kurumlarının düzenlemeler yapması, 17- Araştırma gezisinde tespit edildiği üzere, İlin sahip olduğu turistik değerlerin Gümüşhanelilerden ziyade çevre İl ve İlçelerde yaşayanlar tarafından ziyaret edildiği görülmektedir. Ne yazık ki Gümüşhaneli kendi turistik değerlerini yeterince bilmemekte veya değerlendirememektedir. Bu sorunu ortadan kaldırmak için, ilkokullardan başlayarak tüm okul öğrencilerinin çevre gezileri ile turizm konusunda bilinçlendirilmelerinin sağlanması, 18- Gümüşhane ile diğer iller arasında çalışan otobüslerde Gümüşhane’yi kapsamlı bir şekilde tanıtan cd’ lerin gösterilmesinin sağlanması, 19- Mağaralara, yaylara, şelalelere, tarihi eserlerin bulunduğu yerlere ulaşımı sağlayan yolların daha nitelikli hale getirilmesi ve alt yapı çalışmalarının tamamlanarak yol tanıtım levhalarının konulması, 20- İl ve İlçe merkezlerinde o bölgede bulunan turistik kaynaklar ile uzaklıklarını gösteren ve ulaşımın hangi araçlarla sağlanacağını belirten levhaların konulması. 154 KAYNAKLAR 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) Aslantaş, İbrahim; Ateş, Ahmet; Küçükyavuz Oğuz; (1999); Gümüşhane Sanayi Potansiyeli ve Yatırım Alanları Araştırması, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sanayi Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Yayın No: 64, Ankara. Çekül Vakfı web sayfaları; http://www.çekulvakfi.org.tr/projeler/kelkit.asp. DİE; (Ağustos 1999); İllere Göre Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 1997, Ankara. DİE; (Aralık 2001); İllere Göre Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 1998-1999, Ankara. DİE; (Mayıs 2002); İllere Göre Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 2000, Ankara. DPT; (Haziran 1997); Gümüşhane İli Raporu, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Yayın No: DPT: 2475, Ankara. DPT/Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA); (Ağustos 2000a); Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planı (DOKAP)/Nihai Rapor/Cilt I:Yönetici Özeti, Nippon Koei Co., Ltd. Recs International Inc., http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/dokap/ozet.pdf., (10 Ağustos 2003). DPT/Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) (Ağustos 2000b); Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planı (DOKAP) Nihai Rapor/Cilt III:Ekonomik Sektörler, Nippon Koei Co., Ltd. Recs International Inc., http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/dokap/ozet.pdf., (10 Ağustos 2003). DPT/Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA); (Ağustos 2000c); Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planı (DOKAP)/Nihai Rapor/Cilt II: Ana Plan, Nippon Koei Co., Ltd. Recs International Inc., http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/dokap/c 2.pdf., (5 Temmuz 2004). 10) DPT/Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA); (Ağustos 2000d); Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planı (DOKAP)/Nihai Rapor/CiltV:Çevre, Nippon Koei Co., Ltd. Recs International Inc., http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/dokap/c5.pdf., (2 Temmuz 2004). 11) DPT; (2000a); Doğu Anadolu Projesi Ana Planı/Ana Plan, Raporu Hazırlayan:Atatürk, Fırat, İnönü, Kafkas, Yüzüncüyıl Üniversiteleri Ortak Girişimi, Ankara; http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/dap/anaplan.pdf., (6 Temmuz 2004). 12) DPT; (2000b); Doğu Anadolu Projesi Ana Planı/Strateji ve Yeniden Yapılanma Senaryoları, Raporu Hazırlayan: Atatürk, Fırat, İnönü, Kafkas, Yüzüncüyıl Üniversiteleri Ortak Girişimi, Ankara; http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/dap/strateji.pdf., (6 Temmuz 2004). 13) DPT; (2000); Doğu Anadolu Projesi Ana Planı, Gümüşhane İli Gümüşhane Bayburt Yayla Turizmi Ön Fizibilite Etüdü, Raporu Hazırlayan: Atatürk, Fırat, İnönü, Kafkas, Yüzüncüyıl Üniversiteleri Ortak Girişimi, Ankara; http://www.dpt.gov.tr., (10 Haziran 2004). 155 14) DPT; (Aralık 2002); Bölgesel Rekabet Edebilirlik Kapsamında İllerin Kaynak Kullanım Görece Verimlilikleri: Veri Zarflama Analizi Uygulaması, Tezi hazırlayan: Zeynep Canan Aydemir, İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü/ Proje, Yatırımları Değerlendirme ve Analiz Dairesi Başkanlığı, DPT-Uzmanlık Tezleri Yayın No:DPT:2664, Ankara; http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/aydemirz/verimlil.pdf., (10 Temmuz 2004). 15) DPT; (2003); İller ve Bölgeler İtibariyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Gelişmeler (1987-2000), Hazırlayan: Cemalettin Kaymak, Rasim Akpınar, Ahmet Kındap, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Yayın No: DPT:2676, Ankara. 16) DPT; (Nisan 2004); İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2004), Hazırlayan: Bülent Dinçer ve Metin Özaslan, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara. 17) DPT verileri. 18) Gümüşhane ili ve ilçelerine yönelik web sayfaları. 19) Gümüşhane İli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Envanteri. 20) Gümüşhane Ticaret ve Sanayi Odası/Kelkit Sanayi ve Ticaret Odası; (1999); Gümüşhane İş Dünyası, Danışmanlar Reklam-Matbaacılık Tic. San. Ltd. Şti., Gümüşhane. 21) Gümüşhane Valiliği; (1997); Sayılarla Gümüşhane, Gümüşhane Valiliği Yayınları No:2, Ekspres Ofset, İstanbul. 22) Gümüşhane Valiliği; (1999); Türkiye Cumhuriyeti’nin 75.yılında Gümüşhane, Ekspres Ofset, İstanbul. 23) Gümüşhane Valiliği; (2003); Hizmette Atılım ve Açılım Yılı 2003, İl Özel İdaresi, Gümüşhane. 24) Gümüşhane Valiliği web sayfaları, http://www.gumushane.gov.tr 25) Hazine Müsteşarlığı verileri. 26) İncekara, Ahmet; (Ekim 2001); Anadolu’da Yeni Turizm Olanakları ve Bölgesel Kalkınmadaki Yeri, İstanbul Ticaret Odası Yayın No: 2001-28, İstanbul. 27) Kafalı, Mehmet Ali; (Aralık 1998); Yerel Öneri Geliştirme Raporu: Gümüşhane, T.O.B.B; Gümüşhane Sanayi ve Ticaret Odası, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Araştırma Müdürlüğü, YUYAA/98-18-23, TKB Matbaası, Ankara. 28) Küçükaltan, Derman; (2002); “Bir Ekolojik Kriz Alternatifi Olarak Kırsal Turizm ve Kırsal Turizmin Uygulanabilirliliğinin Akdeniz Ülkeleriyle Karşılaştırılmasına Yönelik Bir Çalışma,” 3.Ulusal Türkiye Turizmi Sempozyumu, 7-8 Kasım 2002, Türkiye Turizmini Araştırma Enstitüsü, İzmir. 29) Kültür ve Turizm Bakanlığı web sayfaları ve 2002 yılı Turizm İşletme ve Be- 156 lediye Belgeli Konaklama İstatistikleri; http://www.kulturturizm.gov.tr 30) Mumcu, Erkan; (11 Ocak 2004); “Türkiye’nin 2010 Turizm Vizyonu ve II. Hamle Dönemi Konulu Basın Toplantısı, Kültür ve Turizm Bakanı Erkan Mumcu’nun Konuşması,” http://www.kultur.gov.tr/portal/turizm_tr.asp., (11 Temmuz 2004). 31) Ön Ulusal Kalkınma Planı (2004-2006); (Aralık 2003); Ankara; http://ekutup-dpt.gov.tr/plan/o-ukp.pdf., (2 Temmuz 2004). 32) Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı; (2002); İl Tarım ve Kırsal Kalkınma Master Planlarının Hazırlanmasına Destek Projesi; Gümüşhane Tarım Master Planı, Gümüşhane Tarım İl Müdürlüğü, Gümüşhane; http://www.tarım.gov.tr/arayuz/6/icerik.asp?efl=sanal_kutuphane., (12 Temmuz 2004). 33) Turizm Bakanlığı ve Gümüşhane Valiliği; (1993); Gümüşhane İli Turizm Envanteri ve Turizmi Geliştirme Planı, Yatırımlar Genel Müdürlüğü; Proje Yöneticisi: Erkan Uçkun, Samsun. 34) Kültür ve Turizm Bakanlığı İşletme ve Belediye Belgeli Konaklama İstatistikleri Bültenleri. 35) Turizm Bakanlığı; (t.y); Türkiye’nin Turizm Değerleri, Cilt: 3, Tanıtma Genel Müdürlüğü, Ankara. 36) Tutar, Erdinç&Tutar, Filiz; (2004); Turizm, Ekonomi, Türkiye ve OECD, Seçkin Kitabevi, Ankara. 37) Türkiye Bankalar Birliği verileri. 38) Ulusoy, Başaran; (2004); “Risk and Crisis Management in Tourism,” Amfort World Tourism Forum 2004, 01-05 May 2004 / Antalya / Turkey, Amfort Proceedings Organized by Akdeniz University, School of Tourism&Hotel Management, Antalya. ______________________ 157 BAŞKAN SELÇUK MARUFLU Efendim bu sabah konuşan açılış oturumunda ve şu çalışma panelinde bütün değerli konuşmacılara katkılarından dolayı teşekkür ediyorum. Toplantımızın sabah oturumu kapanıyor bu şekilde. Öğleden sonra saat 2’de gene çok ilginç ve devlet ricalinin yer alacağı bir panel var. Gümüşhane ekonomisinin gelişmesinde ana strateji ve tedbirler. Daha kalabalık bir topluluğu bekliyoruz. Ben sözlerime son verirken bu toplantıyı İ.A.V. ile birlikte düzenleyen başta vilayetimiz, valimiz ve vali vekilimiz olmak üzere bütün yöneticilere teşekkür ediyorum. Efendim afiyet olsun. 158 PANEL Gümüşhane Ekonomisinin Gelişmesinde Ana Strateji ve Tedbirler Başkan Üyeler (*) : Y. Temel ENDEROĞLU İ.A.V. Y.K. Üyesi ve Genel Sekreter : İsmail AKÇAY Gümüşhane Tic. ve San. Odaları Başkanı : H. İlhan BAŞARAN Doğan Organik Ürünler San. ve Tic. A.Ş. Genel Müdürü : Mustafa ERTEN Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Müsteşar Yard. : Faruk GÖKSU ÇEKÜL Vakfı Y.K. Üyesi : Zeynel KOÇ Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşar Yard. * Üyeler soyadlarına göre alfebetik sıra ile. 159 160 BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Sayın Vali, Sayın Milletvekilleri, Sayın Başkanlar, değerli katılımcılar, Gümüşhane İlinin Ekonomik Kalkınması Seminerinde Panel Bölümünü acıyorum. Hepinizi saygılarımla selamlarım. Bu bölümde değerli Bürokrat ve uzmanlar "Gümüşhane Ekonomisinin gelişmesinde ana strateji ve tedbirler konusunu işleyecek ve tartışmaya sunacaklar, seminerin en hareketli bölümü olacaktır. Zira siz değerli katılımcıların da katkı ve soruları alınacak. Ben sözü sayın panelistlere bırakmadan evvel, izninizle panel tekniği hakkında kısaca bilgi sunmak istiyorum. Panel 3 bölümden oluşacaktır. Birinci bölümde Panelistlerin 15'er dakikalık sunuşları olacak. İkinci bölümde, katılımcıların soru ve katkıları alınacak. Soru soran ya da katkıda bulunacak olan katılımcı, önce kendini tanıtacak, ardından soruyu tercih edeceği Panelisti de ilave edecek. Üçüncü bölümde Panelistler kendilerine tevcih edilen soruları cevaplayacak, ayrıca birinci bölümde noksan kalmış sunuşu varsa, tamamlama imkanı olacak. Bu kısa açıklamadan sonra sözü panelistlere veriyorum. Alfabetik sıraya uyacağız. Yalnız Sayın Zeynel KOÇ'un erken ayrılması gerekiyormuş. İlk sözü ona veriyorum. Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı sayın Zeynel KOÇ söz sizde, süre 15 dakika. Buyurun. ZEYNEL KOÇ Teşekkür ediyorum Sayın Başkan. Öğleden önce son tebliğ turizmle kapanmıştı öğleden sonraki bu oturumu da turizmle başlatarak konu bütünlüğünü yakalamış olduğumuzu düşünüyorum. Sabah oturumunda değerli hocalarımızın tebliğlerinden ziyadesiyle istifade ettim. Ayrıca Gümüşhane ekonomisi ve kalkınmasıyla ilgili katılımcıların tarım ve turizmin öncülüğündeki bir kalkınma modeli üzerinde görüş birliği içinde olmalarını memnuniyet verici bulduğumu belirtmek istiyorum. Ben izninizle kısaca Türkiye turizmi ve turizm ekonomisi hakkında genel bir değerlendirmeden sonra Gümüşhane'nin turizm potansiyeline ve kültürü 161 teşvike yönelik yeni yayınlanan yasalarımıza da değinerek süreyi de fazla aşmadan sabrınızı da zorlamadan konuşmamı bitirmeye çalışacağım. I. TURİZM EKONOMİSİ Sayın Milletvekilimizin konuşmalarında da belirttikleri gibi "turizm" doğrudan yada dolaylı 36 sektörü etkileyen ilginç yapısı olan bir sektör. Ama aynı zamanda diğer bir yönüyle de "kırılgan" ve "naif" bir sektör. Ancak bu naifliğine karşın -sabahki oturumda hocalarımın da belirttiği gibi- bütün dünyada sürekli gelişme gösteren bir sektör. Ülke olarak, her geçen gün gelişen dünya turizm pazarındaki payımızı pazara yeni ürünler sunarak ve pazarı çeşitlendirerek turizm ekonomisinden elde ettiğimiz hasılayı artırmak durumundayız. Son yıllarda Türk turizminde önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. 11 Eylül, Dünya Ekonomik Krizi, Sars Hastalığı, Körfez krizi gibi turizmi olumsuz etkileyen bir yığın faktöre rağmen Türk Turizm Sektörü son yıllarda sürekli gelişme eğilimi göstermiştir. 3 Turizm doğrudan ve dolaylı etkilediği 36 sektör ile ekonomik canlılığın en önemli aktörlerinden birisidir. 3 Turizmin Türkiye'nin GSMH'sı içindeki payı %5'ler civarındadır. 3 Turizm ekonomisinin doğrudan ya da dolaylı istihdama katkısı ekonomimiz için vazgeçilemez duruma gelmiştir. 3 2003 yılında çeşitli olumsuzluklara karşın Türkiye'ye gelen yabancı turist sayısında %5'lik bir artış olmuş ve 14 milyon turist sayısına ulaşılmıştır. Turizm gelirleri ise %10'luk bir artışla 13.2 milyar dolara ulaşmıştır. 3 Dış Ödemeler dengesi açısından turizm gelirleri ihracat gelirlerinden sonraki en büyük kalemi oluşturmaktadır. Turizm Yapısında Değişme Türkiye'nin turizm potansiyeli çok büyük, imkanları ise çok fazladır. Ancak bu potansiyeli ürüne dönüştürmek, yatırıma dönüştürmek, istihdama dönüştürmek yani gelire dönüştürmek gerekmektedir. Türkiye'de mevcut potansiyeli pazarlanabilir ürüne dönüştürme konusunda son birkaç yıldır olumlu gelişmeler yaşanmaktadır. - Pazar Yelpazesindeki Gelişme Türkiye başta Ortadoğu, Uzakdoğu ülkeleri olmak üzere yeni ülkeleri Pazar yaptı. Düne kadar kimsenin aklına gelmeyen İran 2004 yılı ilk 7 ayında 162 Türkiye'ye en fazla turist gönderen 7. ülke durumunda. İran'dan Antalya'ya doğrudan turist taşıyan charter seferleri düzenleniyor. Çin, Romanya, Bulgaristan gibi "emerging market" olarak tanımlanan gelişen ülkeler son yıllarda ülkemizin geliştirdiği yeni pazarlardandır. - Yeni ürün geliştirilmesi Diğer taraftan aynı şekilde Uluslararası pazara artık daha çok ürünler sunmaya başladık. Artık potansiyelimizin farkına vardık. Bunları zengin, orta, orta alt gruplara sunabilecek duruma geldik. Müşteri profilinde meydana gelen değişiklik de kaçınılmaz olarak bizi ihtiyaç duyulan, talebe uygun ürün geliştirmeye zorluyor. Bu ise seyahat endüstrisini yatırımdan pazarlamaya, işletmeden tarıma kadar her alanda yeni stratejiler geliştirmeye zorlamaktadır. Yani değişen müşteri profili ve bu profile uygun talebin karşılanabilmesi için yatırım politikalarını yeniden gözden, geçirmemiz, pazarlamada kullanılan araçları değiştirmemiz, tanıtımda yeni konsept oluşturmamız gerekiyor. Müşteri profili nasıl değişti ve yeni müşteri profiline karşılık gelen eğilimler, yani yeni trendler nelerdir? • Elektronik teknolojisi dağıtımda ve destinasyon seçiminde en güçlü unsur haline gelmektedir. • Hızlı seyahat, seyahat sürecindeki elemanların ve işlemlerin hızlanması ve buna göre bir yapılanma anlamına gelmektedir. • Turist zevklerinde kutuplaşma; Turistlerin bir kısmı rahat ve konfor ararken bir kısmı da macera aramaktadır. • • • Müşteriler CD-ROM atlasları, internet araştırması yolu ile otellere ve diğer turizm faaliyetlerine doğrudan ulaşacaklardır. Bu turistik ürün sunucularının Web siteleri üzerinden indirimli fiyatlar, "son dakika" teklifleri sunmalarına yol açmaktadır. Turistlerin "küçülen dünyası" turizmin keşfedilmiş yerlerden uzaklaşmasına ve yeni turizm tür ve yerlerine ilgi duymalarına neden olmaktadır. Destinasyonlar birer moda aksesuarı gibi tasavvur edilmekle, hedeflenen ürün geliştirme şu üç unsurdan biri veya hepsine dayalı olarak yapılmaktadır; ^ Eğlendirici ^ Heyecan Verici • ^ Eğitici Turistik ürünün çeşitlendirilmesi ve güçlendirilmesi için "imaj oluştur163 • • mak" birçok destinasyon için birincil şart olmakladır. Temiz ticaret ve kalıcı turizm gelişimi yönündeki tüketici tabanlı kampanyalar artmaya başlamıştır. Deniz, kum, güneş artık tüketicileri kesmemektedir. Turistler yeni arayışlar ve farklılıklar peşindedir. Konuyla ilgili olarak Dünya Turizm Örgütü (WTO)’nün yaptığı ''Seyahat Endüstrisinin Yeni Yüzyıl Trendleri" konulu araştırmasına göre; değişen müşteri profiline bağlı olarak önümüzdeki yıllarda turistlerin ihtiyaçlarına cevap verebilecek birkaç alanda yeni turizm türleri öne çıkacaktır. Bunları aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür; • • • • • Ekoturizm: Yüksek odaklı küçük araştırma gezileri ve günlük doğa gezileri olarak yapılmaktadır. Bu tür gemiler doğal güzellikleri kapsamakta birlikte, çevrenin korunması için ekonomik kaynakları da beraberinde getirmektedir. Kültürel Turizm: Dünyanın her bölgesinde güçlü bir kültürel turizm akışı var. Bu tür turizm geniş bir turist yelpazesine sahip olup araştırma gruplarından, günlük kültürel geziler düzenleyen büyük Pazar operatörlerinden oluşmaktadır. Kültürel yerlerin ve turist akışının iyi yönetimi 21. yy.'ın en büyük davetidir. Macera Turizmi Eğlence Turizmi Deniz (Cruise) ve Kutuplar Turizmi Değişimin Bölgelere Yansıması Seyahat endüstrisindeki yeni trendleri, değişen müşteri profili ve önümüzdeki dönemde öne çıkması beklenen alanları bu şekilde belirledikten sonra, bu durumun bölgeler itibariyle yansımasına bakmak gerekmektedir. Dünya Turizm Örgütü (WTO) "Vision 2020" konulu çalışmasında dünya turizm pazarını belli başlı 6 büyük turizm bölgesine ayırıyor. Bu bölgelerden biri de Avrupa. Avrupayı da; Orta/Doğu Avrupa, Batı Avrupa, Güney Avrupa, Kuzey Avrupa ve Doğu Akdeniz şeklinde alt bölgelere ayırıyor. Bu şekilde yapılmış Avrupa alt bölgeleri tek tek analiz edildiğinde, bu bölgedeki en hızlı gelişmenin Orta/Doğu Avrupa Bölgesinde gerçekleşeceği öngörülüyor. Avrupanın bu bölgesinde bulunan ve içlerinde Azerbaycan, Rusya, Macaristan, Polonya ve Çek Cumhuriyeti gibi 21 Doğu Avrupa ve BDT ülkeleri bulunan ülkelerin 2020 yılına kadar turizmde gösterecekleri büyüme perfor- 164 mansı yılda ortalama yüzde 4.8 olarak öngörülüyor. Bu arada Türkiye'nin de içinde bulunduğu Doğu Akdeniz Avrupası'nın 2020 yılına kadar ortalama yıllık yüzde 4.6'lık bir büyüme hızı ile büyüyeceği tahmin ediliyor. Yapılan araştırmalarda, sahil destinasyonlarını tercih edecek, olan Avrupalı turistlerin seçtikleri destinasyonların gittikçe daha da fazla Avrupa dışı ülkeler olmaya başlayacağına dikkat çekiliyor. Bu eğilim, Avrupa'daki Akdeniz destinasyonlarının turizm ürünlerini Avrupa pazarından çok yeni endüstrileşen Asya ülkeleri, Japonya, Kuzey ve Güney Amerika ülkeleri gibi uzak mesafeli pazarlara göre düzenlemeleri gerekliğini gösteriyor. Dolayısıyla Akdeniz destinasyonundaki ülkeler şimdiden gelişen pazarın müşteri profiline uygun olarak sürekli ürün geliştirip pazar çeşitliliği sağlamak zorundadır. Bölgenin gelecek yıllarda daha da gelişeceği beklentisine paralel olarak Türkiye de gelecek döneme yeni ürün çeşitleriyle hazırlanmak zorundadır. Bu gelişme bizi Batı Akdeniz ve Ege'nin dışında yeni destinasyonlara zorlamaktadır. II. GÜMÜŞHANE EKONOMİSİ VE TURİZM A) Genel Ekonomik Durum Gümüşhane'ye gelirsek eğer, sabahki konuşmada dile getirildiği üzere Gümüşhane'nin kalkınmasında da en önemli sektörlerden birinin tarım diğerinin ise turizm olduğunu düşünüyorum. Gümüşhane ekonomisi ile ilgili rakamlara topluca baktığımızda; 3 Gümüşhane DPT Müsteşarlığınca yapılan "2003 Yılı İllerin SosyoEkonomik Gelişmişlik Sıralaması'nda 81 il arasında 71'inci sırada yer almaktadır. 3 Gayrisafi Yurtiçi Hasıla içindeki payına göre yapılan sıralamada ise binde 14 ile Gümüşhane 73'üncü sırada gelmektedir. 3 2003 yılı Kamu yatırım tutarı 62.977 milyar lira ile 28. sırada; 2004 yılı hedeflenen toplam kamu yatırımı ise 57.417 milyar lira olup 32 inci sırada yer almaktadır. 3 Gümüşhane ilinden 2003 yılında tahsil edilen vergi 14,529 milyar lira, toplam bütçe gideri ise 84.415 milyar liradır. 3 Gümüşhane Defterdarlığı verilerine göre il genelinde; 245 Kurumlar Vergisi, 2,206 Gerçek Usul Gelir Vergisi, 1.910 Basit Usul Gelir Vergisi olmak üzere toplam 4.361 adet mükellef bulunmaktadır. 165 B) Turizm Potansiyeli 1. Gümüşhane Evleri Ana yapı malzemeleri taş, kerpiç, ahşaptır. Evlerin plan olarak arz ettikleri şema ortada bir avlu ve iki yana dizilmiş mekanlardan meydana gelmiştir. Evlerin alt katları Ailelerin günlük ihtiyaçlarını karşıladıkları mutfak, banyo, wc, kiler ve günlük yaşamın diğer mekanlarından oluşur. Üst katlar ve çatı katı ise yatak odası ve misafir odaları şeklinde düzenlenmiştir. Evlerin dış görünümü doğal peyzaja olağanüstü uyum sağlamaktadır. Günümüz mimarisine örnek olacak tip ve güzelliktedir. Sarıçiçek Köy Odaları: Gümüşhane Sarı Çiçek Köyünde bulunun odalar şehir merkezine 27 km. mesafededir. Odalar Hacı Ömer Ağa tarafından yaptırılmıştır. Köye gelen misafirlerin ağırlanması için yaptırılan odalar 200 yıllık tarihe sahiptir. Odalar ahşap işlemeleri, renga renk boyamaları ile ilk günün tazeliği ve zerafeti ile halk sanatının gücünü yansıtmaktadır. Çekici işleme motifler, ahsap işlemeler birbirine, çivisiz bir teknikle monte edilmiş perde motifleri hatırlatan parçalı rokoko tarzında stilize yapraklardan ibaret bir ahşap süsleme kullanılmıştır. Yapıtlar rokoko ve Ampir üsluplar yanında yer alan klasik üsluplarda kullanılmış, Türk mimarisinin erken örneklerindendir. 2. Ören Yerleri Eski Gümüşhane: Harşit Irmağına dökülen, Musalla Deresi'nin yamaçlarında ve bugünkü kent merkezinin 4 km. güneybatısında bulunan ilk yerleşim yeridir. Zaha/Zanka daha sonra Argyropolis, Canca, Eskişehir adlarıyla bilinen yerleşimin ilk kuruluşuna ilişkin bilgiler kesin değildir. Yörede yaklaşık 35 kale kalıntısı bilinmektedir. Bunların Roma ya da Bizans dönemlerinde yapıldığı sanılmaktadır. Santa Harabeleri: Yagmurdere bucağı sınırları içerisinde olup, merkez ilçeye 90 km. uzaklıkta bulunmaktadır. Yerleşimin 17. yüzyılda kurulduğu sanılmaktadır. Santa yerleşimi 9 mahalleden ve 300'ü aşkın yapıdan oluşmaktadır. Satala Antik Kenti (Sadak Köyü): Kelkit ilçesinin 17 km. güneydoğusunda Sadak köyündedir. Yörede XV. Legio Apollinaris armalı tuğla parçaları bulunmasıyla, buranın antik Satala kenti olduğu kesinleşmiştir. Bizans tarihçisi Prokopins, kentin tepelerle çevrili bir ovada kurulduğunu, İmparator Iustinianus'un surları onarttığını bildirmektedir. Satala kenti, Roma Lejyon Kampı çevresinde kurulup, gelişmiş ve imparatorluk döneminde latin kültür merkezi olmuştur. Satala Kalesi su kemerleri, tiyatro, agora ve diğer yapı kalıntıları kent ve çevresinde görülebilir durumdadırlar. Satala Kalesi'nin, Bizans İmparatoru Iustinianus tarafından onartıldığı bilinmektedir. 166 3. Kaleler Canca Kalesi: Bu kuleye Vank köyünden ve Kale Deresi denilen vadiden gidilmektedir. Evliya Çelebi, Seyahatname'sinde bu kuleden bahsetmektedir. Kale, doğu-batı istikametinde arka arkaya üç bölümden oluşmaktadır. Ayrıca yüksek duvarlar ile takviye edilmiştir. Kov Kalesi: Merkez ilçe sınırları içerisindedir. Gümüşhane-Erzincan karayolunun 21. km'sinde eski ismi Kov olan Esenyurt köyünün sınırları içindedir. Kaleye karayolundan ayrılan stabilize bir yolla ulaşılır. Akçakale: Gümüşhane'nin Bağlarbaşı semtindedir. Kale olarak anılmakla beraber, küçük bir istihkam yeridir. Kale, bir kaya kütlesinden faydalanılmak suretiyle inşa edilmiştir. Daha sonra yapının üst kısmı tamamen yıkılmıştır. Keçi Kalesi: Merkez ilçe sınırları içerisindedir ve Kale bucağından geçen transit yol üzerinde bulunmaktadır. Bu kaleye halk arasında Kokanes veya Koans da denir. Kale, çok sarp bir kayalık üzerinde yer almaktadır. İhtişamlı bir görünüşe sahip olan bu kalenin iki yolu vardır. Kaleye giriş doğudandır. Kale, doğu ve batı tarafından yüksek kalelerle takviye edilmiştir. Kale içerisinde bulunan iki yapı dikkati çekmektedir. Toprak seviyesinden biraz yüksekte olan yuvarlak kemerler dikdörtgen şeklindeki mekanlara aittir. Arka arkaya bulunan bu iki yapının aydınlığı sağlayacak hiçbir penceresi mevcut olmadığından, bunların zindan olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir. Kalede ayrıca vadiye inen gizli su yolları da mevcuttur. Torul Kalesi: Torul ilçesinde bulunan kalenin hangi devirde yapıldığı bilinmemekle birlikte, Cenevizliler döneminde yapıldığı sanılmaktadır. Uzun Hasan'ın ölümünden sonra Fatih Sultan Mehmet tarafından alındığı bilinen kalenin sur duvarlarından bir bölümü ayaktadır. Gümüşkaya Kalesi: Dibekli köyünün kuzeyinde dağlar arasındadır. İki dağ arasına açılmış girişin üzerindeki yazıt yeri boştur. Kalenin yakınındaki kayalarda gözcü kuleleri, kale içinde düzgün tabanlı, duvarlarında nişler bulunan küçük bölmeler vardır. Yapının çevresinde taş basamaklar yuvarlak bir yapı kalıntısı ve su deposu bulunmaktadır. Burada yeşilli dönemlerden çanak, çömlek, çini parçaları, cam gereçler, gözyaşı şişeleri, ikonlar ve takılar bulunmuştur. Gümüştuğ (Avliyana) Kalesi: Torul İlçesine 30 km. uzaklıkta Gümüştuğ köyündedir. Irmağın her iki yakasındaki kalıntılarda Bizans döneminden silahlar "Konatantinata" basımlı sikkeler bulunmuştur. Sol kıyıda bulunan kalede, 1,5 m yükseklikte, biçimlendirilmiş beş sütunun, bir tapınağın kalıntıları olduğu bilinmektedir, 167 4. Camiler ve Kiliseler Süleymaniye Camisi: Eski Gümüşhane yerleşim yerinde, Süleymaniye Mahallesi'ndedir. Kanuni Sultan Süleyman'ın yaptırdığı cami, onarımlar yüzünden özgünlüğünü yitirmiştir. Selçuklu geleneğini sürdüren dikdörtgen planlı yapı mihrap önüne dikey uzanan üç neften oluşmaktadır. Kalın, silindirik gövdeli minare sağlamdır. Geçmişte 6 ahşap direğin taşıdığı düz toprak dam değiştirilmiş, çatıyla örtülmüştür. Camiye bitişik medrese günümüze ulaşamamıştır. Küçük Cami: Eski Gümüşhane yerleşim yerinde Süleymaniye Camii'nin arkasında bahçeler içindedir. Yapımıyla ilgili bilgiler kesin değildir. 12.yüzyıl başlarında Danişmendlilerin yöreye gelişlerinden sonra yapıldığı sanılmakladır. Kare planlı, tek kubbelidir. Yaklaşık 10 m. yüksekliğindeki kubbe küçük taşlarla örtülmüştür. Kapı ve pencereler yuvarlak kemerlidir. Sivri kemerli mihrap, gri renkte taştan yapılmıştır. Hagios Georgios Manastır Kilisesi: Hutura köyüne giden yolun sağında, tepe üstünde manastır kalıntısı ve kilise vardır. 14. yüzyılın ilk yarısında Trabzon Prensi Aleksios Komnenos yaptırmıştır. Kilise 1509'da keşiş Ananias, 1624'le Georgios Stratilatis tarafından onartılmıştır. Ayrıca Sultan II. Abdulhamit döneminde onarıldığını gösteren yazıtı da vardır. Haç planında, kubbeyle örtülü bir yapıdır. Apsis önüne yerleştirilen birer payeyle doğu-batı yönüne genişleme göstermiştir. Haç kolları beşik tonoz örtülüdür. Ana ve yan yüzler yarım sütunçelerle üç bölüme ayrılmış, bu bölümlere yuvarlak kemerli pencereler açılmıştır. Batı yönünde, ortada üstü kapalı sütunlu ana giriş vardır. Yapı, bitki (üzüm, kıvrık dal, palmiye), halat, ejder motifleri ile bezelidir. Pencere üstlerinde İsa'nın monogramları ve Aziz Georgios'un simgeleri işlenmiştir. Ayvalos Kilisesi: Kilise, merkez ilçe sınırları ilerisinde olup, Mescitli köyünden Arnavutlu Yaylası'na giderken yolun sağında yer almaktadır. Küçük, dikdörtgen planlıdır. Kapısı düz olup, üzerinde beşik tonozlu alınlığı vardır. İç duvarlardaki freskler halen belli olmakla birlikte, genelde tahrip olmuştur. Çakırkaya (Kalur) Kaya Kilisesi: Şiran ilçesinin Çakırkaya köyündedir Kaya. kütlesinin düzgün ve özenli bir işçilikle oyulmasıyla oluştıurulmuştur. Doğu-batı yönünde üç nefli bazilika planındadır. Öbür yan duvarlarda yalancı kemerlerle devinim sağlanmıştr. Kilise önünde odalar, bitişiğinde bir kaya şapeli vardır. Ancak planı ve mimari öğelerinin Trabzon kiliseleriyle benzerliği göz önüne alınarak 14. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Ortadaki sütunlar yıkılmış durumdadır. Kaya kilisesi olması açısından ilginç bir örnektir. Panaghia (Meryem Ana) Manastır Kilisesi: Torul ilçesinin, Büyük Çit Vadisinde, Çit Deresi'nin sol tarafındaki yamaç üzerindedir. Yüksek duvar- 168 larla çevrili avlu ve kilise kalıntısı görülebilir. Khaldea Metropolitliğine bağlı 7 kiliseden biridir. Kiliseyi ilk kez 890-900 tarihleri arasında üç keşişin kurduğu bilinmektedir. Daha sonra TrabronKomnenosları döneminde ve 19. yüzyılda onarılmıştır. Haç planlı yapının daire biçiminde, üç apsisi vardır. Ana mekânı örten kubbe, Trabzon Ayasofya Kilisesi'ndekine benzemektedir. Olucak (İmera) Manastır Kilisesi: İl merkezine 15 km. uzaklıktaki Olucak köyündedir. Olucak (İmera) köyü eski yerleşimdir. Manastır, yerleşim yerinde günümüzce en sağlam gelen yapılardan biridir, köye hakim geniş bir alana yapılmıştır. Bahçe duvarının kuzey bölümünde şapel ve bir kaç odacık bulunmaktadır. Yazıtında 1350 tarihinde yaptırıldığı belirtilmekle birlikte 19. yüzyıl içinde onarım gördüğü sanılmaktadır. Sanata Çakallı Kilisesi: Çakallı (Yaylaköy) yerleşim yerinin merkezinde yer almaktadır. Kilise üç nftii ve bazilika planlıdır. Kilisenin ana taşıyıcı duvarları genelde sağlamdır. Örtüsü tamamen yıkılmıştır. İki girişten biri batıda diğeri ise kuzeydedir. Işıklandırma dengeli bir biçimde yan duvarlar ve apsislere yerleştirilmiş pencerelerle saklanmıştır. Köşelerde yontu taşı kullanılmıştır. Kilise 19,yüzyıl mimari özelliklerini taşımaktadır. Pavrezi Şapeli: Merkez ilçe sınırları içerisinde bulunan şapel, Mescitli (Beşkilise) köyü yakınında Pavrezi'dedir. Küçük boyutlarda, dikdörtgen planlı, tek nefli bir yapıdır. Apsisin beşik tonozunda 1405'de yapıldığını gösteren yazıtı vardır. Yapı, iç duvarlarını süsleyen freskleri ile ünlüdür. Bu duvar resimlerinde, İncil'den alınan sahneler ve kilise büyükleri canlandırılmıştır. Bunlar son dönem Bizans resminin başarılı örnekleridir. 5. Köprüler Tohumoğlu Köprüsü: Gümüşhane-Erzurum yolunda Tohumoğlu kesimindedir. Selçuklu dönemine ait olduğu sanılmaktadır. Küçük taşlardan yapılan ve iki gözlü hafif sivri kemerli bir köprüdür. Gümüşkaya (Kodil Bahçe) Köprüsü: Gümüşkaya yolu üzerindedir. Tek gözlü ve kesme taştan yapılmıştır. Hafif sivri kemerlidir ve günümüzde hala kullanılmaktadır. Meryem Ana Köprüsü: Büyük Çit Vadisi'nde ve Çit Deresi illerinde aynı adı iki köprü vardır. Her iki köprünün de Meryem Ana Kilisesi'ne ulaşımı sağlamak amacıyla yapıldığı sanılmaktadır. Hafif sivri kemerli, küçük taşların dizilmesi ile yapılan köprü tek ve geniş- gözlüdür. Günümüzde de kullanılmakladır. Gümüşhane Köprüsü: Gümüşhane'nin merkezinde Harşit Çayı üzerinde Köprübaşı denilen yerde iki caddeyi birbirine bağlayan köprü, biri büyük 169 diğeri küçük iki gözden oluşmaktadır. Yontma taşlarla inşa edilen köprünün iki gözünün ortasında yapılış kitabesi vardır. Mermer Üzerine sülüsle yazılan kitabeye göre, 1575'te Ferruh Zad oğlu Haliti tarafından yaptırılmıştır. Bu tarih III. Sultan Murat'ın saltanat günlerine tesadüf etmektedir. Kamberli Köprüsü: Gümüşhane'nin Canca Mahallesi'ndedir. Harşit Çayı üzerinde yer alan köprü, tek gözlüdür ve yontma taşlarla inşa edilmiştir. Kısmi bir onarımdan geçirilen bu köprünün kitabesi yoktur. Ardesa Köprüsü: Torul ilçe merkezinde bulunan köprü 1890 senesinde kesme taştan yapılmıştır. Dere yatağı içinde bulunan iki ayak ve kenarlardaki ayaklar üzerinde yükseltilmiştir. Ayaklar arasında yuvarlak kemerler bulunmaktadır. Köprü korkulukları da kesme taştan yapılmıştır. 6. Mesire Yerleri Limni Gölü: (Soğuksu Ormaniçi Dinlenme Yeri) Torul İlçesi Zigana köyünde bulunan Limni Krater gölü ve çevresi sahip olduğu zengin flora ve faunası yanında özel klima özelliğine sahip havası, 200'ün üzerinde barındırdığı endemik bitki çeşidi ile sağlıklı, huzur verici, tatil ve kamp-karavan imkanı sunan, olağanüstü doğa güzelliği sunan bir mekandır. Limni gölüne Gümüşhane'ye 25 km. olan Torul İlçesine Gidilerek ulaşılmaktadır. III. YASAL DEĞŞİKLİKLER Kısaca bir de bu en son çıkan yasalarımzdan bahsederek konuyu tamamlamaya çalışayım. 1. 5225 Kültür Yatırımları ve Girişimlerinii Teşvik Kanunu Kapsam: Tüzel kişiler. Kuruluş amacı münhasıran kültürel faaliyetler olacak. Yerli veya yabancı olabilir. Teşvik Edilecek Faaliyetler, a) Kültür merkezi yapımı, onarımı, işletilmesi b) Kütüphane, Arşiv, Müze, Sanat galerisi, Sanat atölyesi, Film platosu, Sanatsal tasarım ünitesi, Sanat stüdyosu, Sinema, Tiyatro, Opera, Bale, Konser ve benzeri kültürel ve sanatsal etkinlikler yada ürünler yapıldığı, üretildiği veya sergilendiği mekanlar. c) 2863 kapsamına giren taşınmaz kültür varlıklarının kullanılması d) Kültür Varlıkları ile somut olmayan kültürel mirasın değerlendirilmesine yönelik faaliyetler, 170 Teşvik Unsurları; 3 Hazineye ait Taşınmaz Mal Tahsisi 3 Gelir Vergisi Stopaj indirimi 3 Sigorta primi işveren paylarında indirim. 3 Su bedeli indirimi ve enerji desteği 3 Yabancı uzman ve personel çalıştırma 3 Hafta sonu tatillerde çalışabilme 2. 5226 Kültür ve Tabiat Varlıkları Kanunu Değiştiren Kanun 3 Veraset ve intikal vergisi istisnası 3 KDV istisnası 3 Harç istisnası 3 Kamu İhale Kanunu dışına çıkarıldı. 3. 5228 Sayılı Kanunla GVK 89'uncu maddesi gereği mükelleflerin kültürel sponsorlukla ilgili harcamalarının %100'ü KVK Mükerrer 14'üncü maddesi ile kurumlar vergisi mükelleflerinin kültür sponsorluğuna yönelik harcamalarının %100'ü. Hesaplanan vergi matrahından indirilebilecektir. Sayın Başkan, değerli dinleyiciler beni dinleme sabrını gösterdiğiniz içinde çok teşekkür ediyorum. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Teşekkür ediyorum. Şimdi söz Gümüşhane Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Sayın İsmail Akçay’da. Buyurun efendim. İSMAİL AKÇAY Teşekkür ediyorum. Sayın vali vekilim, sayın milletvekillerim, sayın belediye başkanım, İ.A.V.’ın çok değerli genel sekreteri ve yönetim kurulu üyeleri, İstanbul üniversitesinin ve Ankara Üniversitesinin çok değerli öğretim üyeleri, saygıdeğer müsteşar yardımcılarım, siyasi partilerimizin değerli başkanları, çok değerli konuklar hepinizi kendi adıma ve Gümüşhane ticaret ve sanayi odası adına saygıyla selamlıyorum. 171 Başta Gümüşhane valiliğimiz olmak üzere İ.A.V. Başkanı ve Yönetim Kurulu üyelerini Gümüşhane İlinin Ekonomik Kalkınmasına yönelik böyle bir sempozyumu tertiplemiş olmalarından dolayı tebrik ediyorum ve çok teşekkür ediyorum. 1925 yılında İl olan Gümüşhane, 2001 yılı itibariyle fert başına 1075 $ Milli Gelirle Türkiye-İller sıralamasında 62. sırada, sosyo-ekonomik gelişmişlik bakımından 71.sırada, 187.000 nüfusla 74. sırada bulunmaktadır. Ülkemizdeki; birçok şehir turizmden, tarımdan, sanayiden, denizden, eğitimden ve sınır ticaretinden her bakımdan istifade ederken, Gümüşhane İlimiz bunların hepsinden mahrum kalmaktadır. Asla kayıt dışı ekonomisi olmayan İlimizde, yasalarımız bütün boyutlarıyla uygulanmaktadır. Ancak, Yasa ve Kural tanımaz yada uygulanamaz illerin devleşen, kayıt dışı ekonomisi karşısında İlimiz ve bizim gibi İller ezilmektedir. Yargıya olan güvende aşınma vardır. Adalet reformu ile mal ve can güvenliği endişesi ortadan kalkmalı, Hukuk, hak ve özgürlüklerin güvencesi olmalıdır. Bugün, ekonomik büyüme, rekabet gücünün artırılması, istihdam ve üretim açısından özel sektörün desteklenmesi Türkiye'nin en önemli meselesidir. Devletimizin bir kişi için istihdam maliyeti özel sektörün istihdam maliyetinden 10 kat fazladır. Bu da enflasyon ve işsizliğin en büyük sebebidir. Nasıl ki; Ülkeyi koruyan ve bekleyen asker Mehmetçiktir, istihdam sağlayan ve üreten de Müteşebbis Mehmetçiktir. Devletimiz, Müdürünü, Müdür vatandaşı dinlemeli ve güvenmelidir. Yani güven esas, şüphe istisna olmalıdır. İyi niyetlerle çıkarılmış olan, Gümüşhane ile beraber 36 İli kapsayan, üretim ve istihdamı artırmaya yönelik 5084 sayılı yasa, Gümüşhane İlimize beklenen yatırımcıyı getirmemiştir. Değerli konuklar, kısa vadede uygulanabilirliği olan İlimizin kalkınmasına yönelik düşüncelerimizi başlıklar halinde aktarmaya çalışacağım; 1- Gümüşhane'de, gümüşe dayalı süs ve hediyelik eşya üretimi, emek yoğun bir iş olarak önemli bir sektör haline gelebilir. dir. 2- Gümüşhane İlimizde potansiyeli olan turizm sektörü desteklenmeli- 3- Medeniyetin yaşadığı tarihi kent, bugünkü Süleymaniye Mahallesi, mağaralarımız, göllerimiz, Şiran Tomara Şelalemiz, Kürtün Örümcek Or- 172 manlarımız, turizme kazandırılmalıdır. Yine Sayın Valimizin projesi dahilinde olan Süleymaniye Mahallesi kayak pisti biran önce başlanıp hizmete açılmalıdır. 4- Ekolojik yapısı bozulmamış İlimiz, Organik Tarım için uygun bir vadidir. Organik Tarım ve Hayvancılık desteklenmelidir. 5- 1954 yılında açılan Gümüşhane Öğretmen Okulu, 1975 yılına kadar devam etmiş, 1975 ve 1976 Öğretim yılında Eğitim Enstitüsü olmuş, ancak 1980 yılında Eğitim Enstitümüz kapatılmıştır. Aynı dönemde diğer İllerdeki Eğitim Enstitüleri, Eğitim Fakültesi olarak devam etmişlerdir. İlimize, sosyal, kültürel ve ekonomik katkı sağlayacağına inandığımız Eğitim Fakültemizi geri istiyoruz. 6- KTÜ'ne bağlı Gümüşhane Mühendislik Fakültemiz ve Meslek Yüksek Okulumuz öğrencileri ve öğretim üyeleri tarafından Gümüşhane'nin gelişmesine yönelik projeler ve tez'ler hazırlamalı. 7- Gümüşhane florasında doğal olarak yetişen endemik, ıtri ve tıbbi bitkilerin, İlimiz ekonomisine kazandırılması için ilgili birimler katkı sağlamalıdır. 8- İlimizde doğal olarak, yılda 500 ton Kuşburnu yetişmektedir. Ancak bunun %13'ü toplanabiliyor. Toplanmasının zorluğu ve fiyatının az oluşundan dolayı % 87'si dalda kalmaktadır. Ülkemizde çeşitli ürünlere destekleme primi verildiğini biliyoruz. Biz de Kuşburnu'ya destekleme primi istiyoruz. Kuşburnu’na verilecek 1 trilyon destekleme priminin çarpan etkisi 10 trilyon olacaktır. 9- İlimizin Kamu ihtiyaçlarının mal ve hizmet alımlarında, İlimizde üretilen ürünlerin ve ilimiz müteşebbislerinin, eşit şartlarda tercih edilmelerik o nusunda yetkililerimizden hassasiyet bekliyoruz. 10-Pestil, Köme ve Dut Pekmezi üretimi İlimizde ciddi bir sektör olmaya başlamıştır. Bu ürünleri ana maddesi olan dut ve cevizin büyük bir kısmı İl dışından temin edilmektedir. İlimizde dut ve ceviz yetiştiriciliği projeler ve kaynaklarla desteklenerek, dağımız, taşımız dut ve ceviz bahçeleri haline getirilmelidir. 11- Gümüşhane OSB' nin altyapı çalışmalarının % 80'i tamamlanmıştır. Ancak yatırımcı için yeterli değildir. Yeterli ödeneğin temin edilerek 2005 yılının ilk yarısında eksiksiz olarak yatırımcıya sunulmalıdır. Değerli konuklar, Gümüşhane ilinin ekonomik kalkınması seminerine ka173 tılımcı ve sunumcu olarak katkı sağlayan herkese tekrar teşekkür ediyor, saygılar sunuyorum. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Teşekkür ederiz. Sağ olun. Teşekkür ederiz. Şimdi söz sayın İlhami Başaran. Doğan Organik Ürünler Sanayi ve Ticaret A.Ş. Genel Müdürü. Buyurun efendim. H. İLHAN BAŞARAN Teşekkür ediyorum. Ben esasında sizlere çok kısaca organik tarımı anlatmak istiyorum. Arkasından da Doğan Organik Ürünlerin misyonu nedir hedefleri nedir bugün ne pozisyondayız çok kısaca onu anlatmak istiyorum. ORGANİK TARIM NEDİR? ______________________________________________________ "Organik Tarım, hatalı uygulamalar sonucu bozulan doğal dengeyi yeniden oluşturmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini benimseyen, sentetik kimyasal ilaçların ve gübrelerin kullanılmadığı, organik ve yeşil gübreleme, münavebe (dönüşümlü ekim), toprağın muhafazası, bitkinin direncini arttırma, parazit ve predatörlerden yararlanmayı öneren, üretimde miktar artışını değil ürünün kalitesinin yükselmesini amaçlayan, üretimden tüketime tüm aşamalarının kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarınca denetlenip sertifikalandırıldığı alternatif bir tarımsal üretim yöntemidir." 174 ORGANİK TARIMIN TARİHÇESİ ______________________________________________________ • 1930’lu yıllardan itibaren dünya nüfusundaki artışın ivme kazanması, • Hızla artan nüfusa yetecek miktarda tarım ürünü üretme kaygıları, • 1950'lerde (2.Dünya Savaşı sonrası) ucuz gıda ürünü talebinin artması sonucu, tarımda kimyasal girdiler (pestisidler, gübreler, hormonlar, antibiyotikler vs.) ve mekanizasyon yoğun olarak kullanılmaya başlamıştır. (Yeşil Devrim) • OLUMSUZ SONUÇLAR 3 Başlangıçta hızla artan verimin, artış hızının düşmeye başlaması, 3 Çevreye olan olumsuz etkiler (biyolojik çeşitliliğin yok olması, çölleşme, kuraklık, yeraltı ve yerüstü su kaynaklarının azalması ve kirlenmesi, küresel ısınma, iklim değişiklikleri vs.), 3 Sağlık problemlerinin artması (kanser, mutasyon, kan dolaşımı ve sindirim sistemi bozuklukları vs.), 3 Hammadde, enerji ve gıda fiyatlarının yükselmesi, 1960'lı yılların sonlarında ve özellikle 1970'li yıllarda; 3 Konvansiyonel tarım yöntemlerinin, insan ve çevre sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinin görülmeye başlaması, 3 Çevre bilincinin artması, 3 Sivil toplum kuruluşlarının etkili çalışmaları, 3 Tüketicilerin gıda hijyeni ve gıda güvenilirliği sağlanmış ürünler talep etmeleri, her aşaması kontrollü, alternatif bir tarım yöntemi olan Organik 175 1970'li yıllarda yaşanan ve YEŞİL DEVRİM olarak nitelendirilen, Dünyada açlık sorununun çözüleceği sloganıyla yaygınlaştırılan, ama kısa zamanda doğal dengeyi (eko sistemi) bozan, yoğun (konvansiyonel) tarımsal üretimin ortaya çıkardığı sorunlar çok ciddi ve uzun vadeli ıslah çalışmalarıyla tamir edilebilecek türde olmuştur. 30 yıldır Türkiye topraklarında kullanılan ot ilacı ve kimyasal gübrenin, topraklarımız verdiği zararın telafisi için 1500-1600 yıl gerektiği tespit edilmiştir. Organik Tarımın İlkeleri Nelerdir? ______________________________________________________ 3 Uygun yöntemlerle minimum toprak işleme, 3 Toprak verimliliğinin korunmasına ve artırılmasına yönelik çalışmalar yapmak, 3 Kimyasal gübre yerine organik gübre kullanımı, 3 Dayanıklı, sağlıklı tohum ve bitki çeşitlerinin seçimi, 3 Uygun ekim-dikim yönteminin uygulanması, 3 Bitki korumada doğrudan kimyasal girdi kullanımı yerine, organik ve biyolojik yöntem ve girdi kullanımı, 3 Hasat, depolama, işleme ve paketleme faaliyetlerinin organik yöntemler içinde yürütülmesidir. Organik Tarımda Yasak Girdiler Nelerdir? ______________________________________________________ a. Sentetik kimyasal gübreler ve sentetik kimyasal ilaçlar, b. Depoda koruyuculuğu arttıran ve hasattan sonra olgunlaşmayı teşvik eden sentetik kimyasal maddeler, c. Bitki ve hayvan yetiştirmede hormonlar ve büyüme düzenleyici maddeler kullanılamaz. 176 Organik Tarımın Avantajları Nelerdir? ______________________________________________________ • • • • Ülkemizde sentetik-kimyasallar, gelişmiş ülkelere kıyasla daha az kullanılmaktadır. Bu nedenle Organik Tarım’a geçişin kolay olması beklenebilir. Üretici geliri ürüne bağlı olarak artmaktadır. Fiyatı hızla artan kimyasal gübre, pestisit ve enerji girdilerinden tasarruf sağlanmaktadır. Sözleşmeli tarımla üreticinin tüm ürününün alınması garanti edilmektedir. • Organik ürünlerin ihraç fiyatı diğer ürünlerden daha yüksektir. • Özel bilgi isteyen Organik tarım modeli Ziraat • Organik Ürünlerin ihracatı ile ülkemiz tarım ürünleri için ilave bir kapasite yaratılmaktadır. Dolayısıyla ihraç edilen her ton daha önce ulaşılamayan tüketici kitlesine gitmektedir. Neden Organik Tarım? ______________________________________________________ • Organik tarım ürünleri ile beslenen bir kişi bünyesine insan sağlığına zarar veren tarımsal girdileri taşımamış olur. Günümüzde entansif tarımda kullanılan çok sayıda kimyasal sentetik pestisitler(sentetik kimyasal bitki koruma ilaçları) ve gübreler vardır. Ülkemizde yılda 45 bin tonun üzerinde kimyasal pestisit kullanımı vardır. Düşündüğümüzde bu rakam oldukça ürkütücüdür. Yapılan bir bilimsel araştırma sonucu tarımda kullanılan pestisitler yüzünden her gün dünya yüzeyinden 40 canlı türü neslinin yok olduğu ortaya çıkmıştır. Doğal olarak ekolojik dengelere verilen bu zarar tamiri mümkün olmayan noktalara dünyamızı sürüklemektedir. • Tarımda kullanılan sistemik etkili bu pestisitler kullanılan alanda faydalı zararlı ne kadar canlı var ise hepsini etkilemektedir. Ayrıca bitki hücre çeperi içerisine girerek sofralarımıza taşınmaktadırlar. Sadece pestisitler insan sağlığına, ekolojik dengelere zarar vermez bunun yanında kimyasal sentetik gübrelerde insan oğlunun 177 değerli varlığı olan toprağa da oldukça zarar verirler bu zarar öyledir ki sadece toprakta kalmaz yer altı sularına karışarak tekrar içme sularından insanoğluna zarar verir. • Toprak canlı bir maddedir. Bir avuç toprakta milyarlarca canlı yaşar. Entansif tarımda kullanılan gübreler tamamı ile bitkiyi direk beslemeye yönelik maddelerdir. Ancak toprak yapısı ve canlılığına verdiği tahribatın boyutunun doğada tekrar onarılması için binlerce yıla ihtiyaç vardır. TÜRKİYE'NİN AVANTAJLARI ______________________________________________________ • Bakir alanlar ve ekonomik gelişmede dezavantajlı bölgeler, • Ekonomik yetersizlikler nedeniyle kimyasal girdilerin hiç kullanılmadığı veya çok az kullanıldığı bölgeler, • • • • • • Kalkınma hızı düşük, daha geri teknolojilerin kullanıldığı, tarımsal kirlenmeden nispeten daha az etkilenmiş alanlar, Doğal kaynakların zenginliği, 7 coğrafî bölgede ve farklı iklimlerde üretim yapabilme imkanı, Ürün deseninin zenginliği, Gen kaynakları merkezinde bulunuyor olmamız, Avrupa’nın aşırı derecede kirlenmiş olması, Pazara yakın olmamız. DÜNYA ORGANİK ÜRÜN TİCARETİ ______________________________________________________ • Toplam ticaret 25 milyar USD (2003), • Ülkelere göre yıllık artış %10-40, • • • 178 2005 yılı için beklenen rakam 30 milyar USD, 2010 yılında toplam dünya gıda ticaretinden %30'luk pay alma hedefi, En hızlı gelişen pazarlar, Avrupa, ABD ve Japonya. ÖNEMLİ PAZARLAR ______________________________________________________ ABD • 2003 yılı tahmini ticaret hacmi 11-13 milyar USD, • 2005 yılı tahmini 20 milyar USD, • • • • 2000 yılı ticaret hacmi 7.5 - 8.0 milyar USD, Son on yılda yıllık artış ortalama %23, Sıklıkla organik ürün satın alan tüketicilerin yarıdan fazlasının yıllık ortalama geliri 30.000 USD'nin altında, En çok satılan organik ürünler taze meyve/sebze, alkolsüz içecekler (meyve suyu vs.), ekmek ve tahıllar, paketlenmiş gıdalar (dondurulmuş ve kuru hazır gıdalar, bebek gıdaları, çorbalar, tatlılar vs.) ve sütlü ürünler. İTALYA • 2003 yılı tahmini ticaret hacmi 1.25-1.4 milyar USD, • 1 milyon hektardan fazla alanda organik üretim (2000), • • 2000 yılı ticaret hacmi 1.0-1.05 milyar USD, Organik üretim alanlarının toplam tarım alanları içindeki payı, 2002' de % 6.76, • 2005 yılında toplam gıda pazarından %10 pay alma hedefi. Organik Tarımın Geleceği Hakkında Düşünceler ______________________________________________________ • • Bazı tahminlere göre önümüzdeki 10 yıl içinde Dünya ticaret hacminin 27 milyar'dan 100 milyar ABD dolarına yükseleceği kabul edilmektedir. Özellikle AB Ülkelerinde bu konunun önemi anlaşılmış olup; hükümetler düzeyinde ve Üniversitelerde büyük gelişmeler görülmektedir. Bu durum Organik Tarımın alternatif bir tarım Sistemi olmasından çok zorunlu bir tarım sistemine doğru ciddi adımlar atarak Dünya da yaygınlaştığını göstermektedir. 179 Organik Tarım Dünya'da çok hızlı gelişiyor? Türkiye'deki durumu nedir? ______________________________________________________ • • Organik tarım yöntemi 1800 yılların sonunda İngiltere'de doğmuş 1900 yılların başında Almanya'da büyümüş ve tüm Dünya'ya yayılmıştır. Organik tarım ile Türkiye 1980 yılların ortalarında Avrupalı büyük toptancıların organik ürün alma arzuları ile tanışmıştır. O yıllarda geleneksel ürünlerimiz olan kuru sultaniye üzüm, kuru kayısı, fındık ve kuru incir ile birkaç üretici ile başlayan küçük çapta projeler günümüze geldiğimizde 100’den fazla ürün çeşidi, 13.000 organik üretici ve 103.000 hektar alanda organik tarım yapılmaktadır. İlk yıllarda 300.000 $ olan ihracat günümüze geldiğimizde 30- 35.000.000 $’a gelmiştir. Dünya da ise toplamda 100’den fazla ülkede 20.000.000 hektar da organik üretim yapılmaktadır. Dünya organik pazarı 27-30 milyar $ seviyelerindedir. Ülkemizde henüz iç Pazar çalışmaları çok yeni olmasına karşın istenilen düzeye gelememiştir. Bunun en temel nedeni ülkenin içerisinde bulunduğu sosyo-ekonomik durum ve organik ürün kavramı farklılığının algılanamamış olmasıdır. Ayrıca ürün deseni olarak ülkemizde organik tarım pazarda markette tüketicinin günlük kullanımına göre değildir. TÜRKİYE ORGANİK ÜRÜN PAZARI GELİŞİM ÖNGÖRÜSÜ ______________________________________________________ • • • • 180 Avrupa'da başlayarak gelişen kalıntı taşımayan gıdalarla beslenme alışkanlıklarının Türk tüketicilerinde de başlamış olması (hormonlu gıdalardan kaçış), Üretim alanları müsait olduğu için tonaj artışları ile beraber verimlilik sağlandığında fiyatların Avrupa seviyelerinin altına inecek olması. Bu güne kadar organik ürün tüketmek isteyen tüketicilerin ihtiyaçlarını karşılayacak ürün portföyünün hazırlanmamış olması. Organik ürün kullanmak isteyen tüketicilere geniş bir yelpazede ürün portföyü sunulduğunda belli bir prim ödeyerek kullanıma hazır olmaları, • • • Potansiyel A grubu, eğitimli tüketicilerle yapılan araştırmalarda konvansiyonel gıda fiyatlarına göre organik gıdalara %25-30 prim ödeyebilecekleri sonuçlarının alınması, Dünyadaki organik ürün pazarı artış hızlarının yüksekliği, Organik ürünlerin kullanımına yönelik Türk kamuoyunun oluşmaya başlaması. Organik Ürünlerde Bulunan Türkiye Logosu ______________________________________________________ KELKİT ORGANİK SÜT SIĞIRCILIĞI İŞLETMESİ ______________________________________________________ DOĞAN ORGANİK ÜRÜNLER A.Ş. 181 Kelkit Organik Tarım Projesi ______________________________________________________ • Kelkit 1460 m rakımda yer alan Gümüşhane'nin en verimli topraklarına sahip bir ilçedir. İklimsel özellikleri tamamı ile Doğu Anadolu iklim özelliklerini gösteren bir yapıya sahiptir. Yeşil Irmağın önemli kollarından biri olan Kelkit çayının doğduğu bölgenin en büyük vadisidir. Kelkit ve köylerinde 35.000 büyükbaş hayvan 80.000 küçük baş hayvan varlığı vardır. Genelde besi amaçlı üretilen bu hayvan varlığı bölgenin en önemli geçim kaynağıdır. Kelkit tüm doğu bölgelerimizde olduğu gibi büyük şehirlere ve yurt dışına önemli miktarda göç veren, milli geliri çok düşük bir ilçemizdir. • Kelkit bölgesinde yatırım yapmak isteyen Doğan Holding, yaptırdığı araştırmalar sonucunda, bölge şartlarına ve insanına en uygun alanın hayvancılık olduğuna karar vermiştir. Araştırmalar sonucu, yörenin coğrafi ve ekonomik koşullarından dolayı geleneksel tarımın devam ettiği, bu nedenle bölgenin organik tarımın gelişmesi için çok uygun olduğu görülmüştür. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'nın bölgeyi organik tarım pilot alanlarından biri olarak tanımlaması ile, organik hayvancılık projesi yöreye uygun olarak geliştirilmiştir. • • • 182 Alınan organik hayvancılık yatırımı kararı üzerine, kapsamlı bir fizibilite çalışması yapılmış ve birkaç unsurlu bir master plan hazırlanmıştır. Bu master plan doğrultusunda, ilk aşamada 600 gebe düve ithalatı yapılarak başlatılan projeden Organik olarak elde edilecek süt, fason olarak işletilecektir. Planın ileri aşamasında, 25-50 başlık işletmeler ile çiftçilere yönelik sözleşmeli süt ve besi işletmeleri kurulacaktır. 2005 yılı içerisinde organik çiftlik sertifikasının alınması hedeflenmiş olup ilk organik süt üretimi de 2005 yılı içinde yapılacaktır. Projenin devamında yıllık 8000 ton organik süt üretimi planlanmıştır. 2005 yılında alınacak olan organik çiftlik sertifikası sonucunda Avrupa'daki en büyük kapasiteli organik süt sığırcılığı işletmesi olacaktır. • • • Projenin geliştirilmesinde esas alınan, bölgesel kalkınmanın, bölgesel doğa ve insan kapasitelerinin teknoloji ve bilgi ile bütünleştirilerek en etkin ve doğru kullanımı olmuştur. İnsana yapılan yatırım, düz istihdam yerine, eğitim ve bilgiye dayalı olacak ve sözleşmeli tarım ile dolaylı istihdam yaratılacaktır. Bu doğrultuda 2003 yılı için 80 çiftçi ailesinin, 2004 yılında 100 çiftçi ailesinin sözleşmeli üretimde olması, 50 kişinin de doğrudan istihdam edilmesi gerçekleştirilmiştir. Tam kapasiteye ulaşıldığında, çok daha fazla sayıda ailenin sözleşmeli bitkisel ve hayvansal üretimde olması planlanmıştır. Bölgesel yatırımın nihai ürünleri, organik niteliklerde süt ve süt ürünleri, et ve et ürünleri, canlı hayvan ve işlenmiş gübre olacaktır. Doğan Organik Ürünler A.Ş. bölgede sözleşmeli organik yem üretimi projesi ile, yıllardır ekilmeyen atıl arazileri üretime kazandırmak ve planlamanın ileri safhalarında sözleşmeli organik süt inekçiliği projesi ile göçün önüne geçilmesini hedeflemiştir. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Teşekkür ederiz. Evet şimdi söz Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı sayın Mustafa Erten’in. Buyurun efendim. MUSTAFA ERTEN Efendim hepinize saygılar sunuyorum. Zamanı iyi kullanmak açısından ancak herhalde zamanda da avantajımız olacak. Şimdi ben önce değerli arkadaşımın organik tarım konusundaki sunumunu tamamlamak istiyorum. İlave katkı yapmak istiyorum. ORGANİK TARIM RAPORU Giriş Organik tarım; üretimde kimyasal girdi ve ilaç kullanmadan yönetmelikler çerçevesinde izin verilen girdilerin kullanımı ile yapılan, üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı tarımsal üretim sistemidir. Organik tarım yapmanın amacı; Toprak ve su kaynakları ile havayı kirletmeden, çevre, bitki, hayvan ve insan sağlığını azami derecede korumaktır. Organik Tarım, ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan 183 doğal dengeyi yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini içermekte olup, esas olarak sentetik kimyasal tarım ilaçları, hormonlar ve mineral gübrelerin kullanımını yasaklaması yanında, organik ve yeşil gübreleme, münavebe, toprağın muhafazası, bitkinin direncini artırma, doğal düşmanlardan faydalanmayı tavsiye eden, bütün bu olanakların kapalı bir sistemde oluşturulmasını öneren, üretimde sadece miktar artışının değil aynı zamanda ürün kalitesinin de yükselmesini amaçlayan alternatif bir üretim şeklidir. Tarımsal üretimde kullanılan zirai mücadele ilaçları sentetik hormonların ve kimyasal gübrelerin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerin ortaya çıkması, bunun yanında yine tarımsal faaliyette kullanılan bu tarz girdilerin toprağa, havaya, suya verdiği zararların da ortaya çıkarak sürdürülebilir üretimin tehlikeye girmesi, çevre koruma bilincinin gelişmesi ile organik tarım alternatif bir üretim tarzı olarak ortaya çıkmıştır. Ülkemizde organik tarım 1985-1986 yıllarında Dünya'da organik tarımın gelişimine ve yurtdışından gelen organik ürün talebine bağlı olarak sistemsiz bir şekilde başlamış ve sağlıklı gıdaların tüketimine yönelik dünyadaki değişmelere paralel olarak gelişmiştir. Dünya'da Organik Tarım Tüm dünyada hızla artan organik tarımsal ürünler arasında; genellikle ülkelerin geleneksel ürünleri örneğin Hindistan'da çay, Danimarka'da süt ve süt ürünleri, Arjantin'de et ve et ürünleri, orta Amerika ve Afrika ülkelerinde muz, Tunus'ta hurma, zeytin yağı, Türkiye'de kurutulmuş ve sert kabuklu meyveler ekolojik olarak üretilen ilk sırayı almıştır. Günümüzde, Dünya'da 130’dan fazla ülkede organik tarım yapılmaktadır. Bu ülkelerden 90'ı gelişmekte olan ülkeler, 15’i ise az gelişmiş ülkelerdir. Dünya'da organik tarım alanlarının genişliği 24 milyon hektar civarındadır. Avustralya 10 milyon hektarla en geniş alana sahiptir. Latin Amerika ülkeleri de dünya üzerinde organik tarım alanı bakımından önemli paya sahiptir (5,76 milyon ha). AB ülkeleri ise 5,5 milyon ha ile organik tarım yapılan alan bakımından önemli ülke grubunu oluşturmaktadır. Dünya'da organik tarım ticaretinin parasal boyutu da hızla büyümekte olup, 25 milyar ABD doları olan organik, gıda satışlarının 10 yıl içerisinde 100 milyar ABD doları seviyelerine çıkması tahmin edilmektedir. Türkiye'de organik üretim toplam tarımsal üretimde henüz %0,1 seviyelerinde bir paya sahip bulunmaktadır. Ancak, dünyada ve özellikle Avrupa'da yaygınlaşan organik ürün tüketimindeki artıştan ülkemizin iyi bir pazar 184 payı elde edebilme fırsatı bulunmaktadır. Son zamanlarda süt ürünleri, et ve et ürünleri, hazır yemekler dahil olmak üzere işlenmiş diğer gıdalar, bebek mamaları, çikolata gibi ürünler önem kazanmakla birlikte Batı Avrupa pazarında organik yaş meyve-sebze sektörü hala büyük bir paya sahiptir. Bu bağlamda konvansiyonel yaş meyve ve sebze sektörünün yanı sıra organik yaş meyve-sebze sektörü açısından da ülkemiz önemli potansiyele sahiptir. Türkiye Organik Tarımsal Üretiminin Gelişimi Başlangıçta sadece 1985 yılında 8 ürüne yönelik yapılan üretim günümüzde 179 ürüne ulaşmıştır. Fındık, ceviz, antepfıstığı, kuru incir, kuru kayısı, kuru üzüm, baklagiller, tıbbi aromatik bitkiler, pamuk, üzümsü meyveler ile yaş meyve sebzenin organik tarım metotlarına uygun olarak üretimi yapılmaktadır. Ülkemizde organik tarım yapılan alanlar 2003 yılı bölgeler bazında incelendiğinde; Ege Bölgesi başta olmak üzere sırasıyla, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz Bölgesi ilk üç sırada yer almaktadır. Ekonomik gelişmede dezavantajlı bölgelerden olan İçkaradeniz şeridi, İçanadolu, Doğuanadolu Bölgesi gibi bölgeler organik tarımda avantajlı bölgeler olarak değerlendirilmektedir. Ülkemizde organik üretim yapan üretici sayısı üretim miktarı, üretim alanları ve ürün çeşitliliği yıllar içinde artış göstermiştir. 1996 yılında 1947 olan üretici sayısı 2002 yılında 12.428, 2003 yılında 13.044’e ulaşmıştır. Üretim alanları itibarı ile 1996 yılında 6.789 ha olan üretim alanı 1996 yılında 10.304 ton olan üretim miktarı 2002 yılında 310.125 ton, 2003 yılında ise 29.1876 ton olarak gerçekleşmiştir. Toplam ürün çeşidi 1996 yılında 26, 2002 yılında 150, 2003 yılında 179 ürüne çıkmıştır. Organik tar msal retim verileri Yllar r n Say s ift i say s retim Alan (h) retim Miktar 2002 150 12.428 89.827 310.125 2003 179 13.044 103.190 291.876 1 2003 y l nda en oküretimde ihracat ülkemiz, yap lankültüre r nleralınan bitkilerin yanı sıra doOrganik tarımsal ğada yetişen kuşburnu, böğürtlen, ahududu, kekik R kendiliğinden N M KTA R TUTAR($) % TONgibi %ürün$ lerin toplanması ve organik olarak değerlendirilmesi açısından büyük potan(Ton) siyele sahiptir. EK RDEKS Z KURU Z M 5.677,38 7.055.594.80 27 19 Organik tarım ürünleri ihracat rakamlarımızı incelediğimizde 1996 yılınKURU 2.026,50 5.166.126,48 10 yılında 14 da 3678 NC tonRolan. ihracat miktarının 2002 yılında 19.182 tona, 2003 ise 21.083 tona ulaştığı görülmektedir. değeri ise 2002 KURU KAYISI 1.687,71 İhracat 4.734.220,70 8 yılında 13 FINDIK 1.246,36 4.508.479,27 6 E L M A SULARI 2.572,93 3.055.263,15 12 S.No 12 185 8 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Yllar r n Say s ift i say s retim Alan (h) retim Miktar 2002 150 12.428 89.827 310.125 S.No 2003 30.877.140 $,179 2003 yılında 13.044 da 36.932.995 103.190 $ çıkmıştır. Organik tar msal retim verileri 291.876 Yllary l nda r n en Say ok s ihracat ift i syap ay slan retim 2003 r nlerAlan (h) retim Miktar R N 2002 % 310.125 TON %$ TUTAR($) 12.428M KTA R 89.827 (Ton) 2003 179 13.044 103.190 EK RDEKS Z KURU Z M 5.677,38 7.055.594.80 2003 y l nda en ok ihracat yap lan r nler KURU NC R 2.026,50 5.166.126,48 R N M KTA R TUTAR($) KURU KAYISI 1.687,71 4.734.220,70 (Ton) FINDIK 1.246,36 4.508.479,27 EK RDEKS Z KURU Z M 5.677,38 7.055.594.80 E L M A SULARI 2.572,93 3.055.263,15 KURU NC R 2.026,50 5.166.126,48 DONDURULMU MEYVELER 1.211,51 1.982.684,00 KURU KAYISI 1.687,71 4.734.220,70 PAMUK ELYAFI 0.87 1.376.141,90 FINDIK 1.246,36 4.508.479,27 MERC MEK 1.446,93 1.024.975,50 E L M A SULARI 2.572,93 3.055.263,15 NOHUT 1.166,90 829.597,23 DONDURULMU MEYVELER 1.211,51 1.982.684,00 LENM FINDIK 157.04 598.361,24 PAMUK ELYAFI 0.87 1.376.141,90 DONDURULMU SEBZELER 841.23 572.770,98 MERC MEK 1.446,93 1.024.975,50 KURUTULMU SEBZELER 112,31 507.286,00 NOHUT 1.166,90 829.597,23 150 Toplam LENM FINDIK GDONDURULMU E N E L TO P L A M SEBZELER (Di er r nler dahil) KURUTULMU SEBZELER 18.147,66 157.04 21.083.35 841.23 31.411.501,25 598.361,24 36.932.995 572.770,98 112,31 507.286,00 1 291.876 27 19 2 3S.N 4 1 5 2 6 3 7 4 8 5 9 6 10 7 11 8 12 9 13 10 14 11 15 12 16 13 10 % TON 8 14 %$ 13 6 27 12 10 6 8 0 6 7 12 6 6 1 0 4 7 16 12 19 8 14 5 13 4 12 3 8 2 5 2 4 2 3 12 861 852 4 2 15 le 16 Ks 1 1 Ks 2003 y l nda en ok ülke ihracat yap18.147,66 lkeler31.411.501,25 Toplam 85en İhracat yaptığımız sayısı 35lan civarında olup, Avrupa Birliği86 ülkeleri önemli ihracat yaptığımız ülkeler konumundadır. Avrupa Birliği ülkeleri M KTA21.083.35 R TUTAR($) % TON % $dıGLEKNEE L TO P L A M 36.932.995 şında ABD, Kanada ve Japonya diğer ihracat yaptığımız ülkeler arasında (Ton) (Di er r nler dahil) yer almaktadır. A L M A N YA 7.530.72 14.259.670.80 35, 38,6 2003 y l nda en ok ihracat yap lan lkeler HOLLANDA 3.598.33 4.538.611.00 17, 12,3 LKE M KTA R TUTAR($) % TON %$ NG LTERE 1.867,27 3.121.595.19 8, 8,5 (Ton) SV RE 1.154.82 3.029.846.80 5, 8,2 A L M A N YA 7.530.72 14.259.670.80 35, 38,6 TALYA 1.710.05 2.613.553.85 8, 7.1 HOLLANDA 3.598.33 4.538.611.00 17, 12,3 FRANSA 887,23 2.095.400.82 4, 5.7 NG LTERE 1.867,27 3.121.595.19 8, 8,5 AMER KA B RLE K SV RE 1.154.82 3.029.846.80 5, 8,2 DEVLETLER 1.036.15 2.021.136.16 4, 5.5 186 TALYA 1.710.05 2.613.553.85 8, 7.1 2.7 4, 1.013.751.62 864.00 BEL KA FRANSA 887,23 2.095.400.82 4, 5.7 14 ira le ira Ks TOP Ks ira ira YAT TOP Bitk Hayv Su YAT Soru Bitk Ekol Hayv Do u Su Rize LKE M KTA R (Ton) A L M A N YA TUTAR($) %$ 14.259.670.80 35, 38,6 4.538.611.00 17, 12,3 ira TOP 7.530.72 HOLLANDA % TON 3.598.33 NG LTERE 1.867,27 3.121.595.19 8, 8,5 YAT SV RE 1.154.82 3.029.846.80 5, 8,2 Bitk TALYA 1.710.05 2.613.553.85 8, 7.1 Hayv FRANSA 887,23 2.095.400.82 4, 5.7 Su Soru AMER KA B RLE K DEVLETLER 1.036.15 2.021.136.16 4, 5.5 Ekol BEL 864.00 1.013.751.62 4, 2.7 Do u DAN MARKA 511.34 775.702.73 2, 2.1 Rize TOPLAM 19.159,92 33.469.268,97 KA ay Türkiye, 25 Milyar $'lık dünya organik ürün pazarında 37 Milyon $' lık bir VarlDünya ve Da lm Pay (%) da Toprak paya sahiptir pazarlarında ve ülkemizAlan tarım(Hektar) ürünleri ihracatında gelmemiz gereken noktanın oldukça gerisinde bulunmaktayız. Mevcut lenebilir Arazi 113.685 17,3potansiyelimizin değerlendirilerek üretim ve ihracat miktarımızın arttırılması r-Mer’asorunların Arazisi çözülmesi gerekmektedir. 216.915 33,0 içinaymevcut Orman ve Fundal k Arazi Mevzuat Çalışmaları: 164.655 25,0 Ye1984-1985 rle im Alanla r ve Tar ma Elveri siz Arazi 162.245 24,7 yılından itibaren herhangi bir mevzuata dayalı olmadan yapılan organik tarımsal üretim, 1994 yılında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı taraTOPLAM 657.500 100,00 fından hazırlanan "Organik Tarım Metotları ile Üretilen Bitkisel Hayvansal Ürünlerin Üretimi, İşlenmesi ve Pazarlanmasına İlişkin Yönetmeliğin "18 Aralık 1994 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak uygulamaya girmesi ileS.No Tarım verKöyişleri ve retim yönetmelik kuralları n n Ad Bakanlığı'nın Ekilen denetiminde Alan Verim çerçevesinde yapılmaya başlamıştır. (Kg./Ha.) (Ton) (Ha.) yönetmelik daha sonra 19911.956 yılından 1 Söz konusu Bu day 28.550Topluluk mevzuatında 55.485 sonra yapılan değişiklikleri içerecek şekilde güncelleştirilmiş ve Organik Ta2.072 26.310 12.700 Arpa 2 rımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik 11 Temmuz 2002 tarih Patates 2.775 54.925 Tarımın19.793 ve3 24812 sayılı ile Resmi Gazetede yayımlanan "Organik Esasları ve4 Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik" çerçevesinde ülkemizde organik Fasulye( Kuru) 2.330 3.471 1.400 tarım yapılmaktadır. 5 eker Pancar 1.240 29.870 24.089 Yönetmeliğimizin AB tarafından da AB mevzuatına uygunluğunun kabul 6 Mahlut 1.085 1.539 1.418 edilmesinin ardından AB'ne ürün ihraç edebilecek ülkeler listesinde Türki7 s r ( mümkün Dane) 1.515 2.149 ye'nin yer M alması olacaktır. 705 8 Ulusal M s r (Has l)ve Acil Eylem 660 2.140"Organik Tarım 3.242KaProgramda Planında yer alan nun Taslağı" TBMM AB Uyum Komisyonuyla Tarım, Orman Komisyonunda 1.500 384 256 9 avdar 10 Yulaf S.No r n n Ad 120 Ekilen Alan 191 retim 1.592 187 Verim Mer Mera Yat PR Do r Tar Hay Yem Buza Ana Dam St Su Suni Pri GEN N O T: deme görüşmeleri tamamlanmıştır. Türkiye'de Faaliyet Gösteren Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşları Organik tarım; üretimin her aşamasının kontrol edildiği ve nihai ürünün sertifikalandırıldığı bir üretim şekli olduğundan, kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarının denetiminde ve sözleşmesi dahilinde yapılmaktadır. Türkiye'de ECOCERT, IMO, SKAL, BCS, ETKO, EKOTAR, ICEA isimli kontrol ve sertifıkasyon kuruluşları faaliyet göstermektedir. Bunlardan ETKO ve EKOTAR yerli diğerleri ise yabancı kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarıdır. Yapılan Çalışmalar, Projeler: a) Hazırlanan "Organik Tarım Kanun Taslağı" TBMM AB Uyum Komisyonuyla Tarım Orman Komisyonunda görüşmeleri tamamlanmıştır. b) Organik Tarım ile ilgili görevlerin, 22.08.2003 tarihinden itibaren Başkanlığımız tarafından yürütülmesi ile 2003 yılı Ekim ayında 108 kişiye Organik Tim eğitimi verilmiş olup, 2004 yılı içerisinde ise bu rakamın 300'e çıkarılması hedeflenmektedir. c) Avrupa Birliği katılım öncesi mali yardımları, 2004 yılı programından finanse edilmek üzere "Organik Tarımın Geliştirilmesi ve Mevzuatın AB Mevzuatı ile Uyumlu Hale Getirilmesi" projesinin özet proje fişi FAO'nun 1.Teknik İşbirliği (TCP) çerçevesinde hazırlanarak, AB Komisyonu yetkililerine sunulmuştur. Söz konusu projenin, detaylı proje fişi ve ilgili dökümanlarının hazırlanması amacıyla, FAO'nun 2. teknik işbirliği kapsamında; 1- Ankara'da 21-22 Ocak 2004 tarihlerinde "Türkiye'de Organik Tarımın Geliştirilmesi ve Yasal Düzenlemelerin Güncelleştirilmesi", 2- Erzurum'da 19 Şubat 2004 tarihinde "Doğu Anadolu Bölgesi Organik Tarım Potansiyeli, Problemleri ve Çözüm Önerileri", 3- Kütahya'da 01 Mart 2004 tarihinde "Kuru Tarım Alanlarında Organik Tarımın Geliştirilmesi ve Biyoçeşitliliğin Korunması" 4- Adana'da 08 Mart 2004 tarihinde "Sulak Tarım Alanlarında Organik Tarım", 5- İzmir'de 15-16 Mart 2004 tarihinde "Organik Tarımda Garanti Sistemleri ve Organik Su Ürünleri Yetiştiriciliği", 6- İstanbul'da, 22,-23 Mart 2004 "Organik Ürünlerin Pazara Hazırlanması ve Pazarlanması" konularında toplam 6 adet çalışma gurubu toplantısı düzenlenmiştir. Toplantıların Amacı; geniş çaplı katılımın sağlanarak, organik tarımla ilgili bütün sektörlerin görüşlerinden faydalanılmıştır. Bu toplantılar toplam 188 1150 kişinin katılımıyla yapılmıştır. Bunun sonucunda söz konusu projenin nihai proje fişi, 26.03.2004 tarihinde hazırlanmış olup, ABGS'ne 29.03.2004 tarihinde DİATK Daire Başkanlığı aracılığı ile gönderilmiştir. Bu proje çerçevesinde, Organik Tarımın ne olduğu ve nasıl uygulandığının geniş kitlelere duyurulması, çiftçilere organik tarımın avantajlarının anlatılması, organik tarım konusunda yaygın eğitim programları (üretici, tüketici ve özellikle teknik personel), bölgesel olarak uygun ürünlerde uygun yerlerde (bitkisel üretim, hayvansal üretim) pilot projelere başlanılması hedeflenmektedir. Ayrıca Agro-Eko Turizm konusunda ilgili Bakanlıklar ile işbirliği yapılması, Organik Tarımsal Üretimin Dış Pazar yanında İç Pazar imkanlarının artırılması, ihracatta rekabet gücünün artırılması, çiftçilerin örgütlenmesinin (çiftçi birliklerinin kurulmasının) sağlanması da hedeflenmektedir. d) Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşlarının 2003 yılı büro, arazi ve işletme denetimleri yapıldı. 2004 yılı arazi ve işletme denetimleri yapılmıştır. e) Genel Müdürlüğümüz ve Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü arasında, müştereken uygulanan içme ve kullanma amaçlı baraj havzalarında, organik tarımsal üretim yapılabilmesi amacıyla 30.12.2003 tarihinde bir protokol imzalamıştır. Bu protokol çerçevesinde, ortak büro çalışmaları sonucunda, 6 İl'e ait baraj havzası seçilmiş olup, Ankara, Konya, İzmir, Kütahya, Çanakkale ve Gümüşhane illerinde arazi incelemeleri tamamlanmıştır. Çiftçilere yönelik eğitim çalışmaları mahalli teşkilatlarımızca yürütülmektedir. Yapılan bu çalışmalar sonucunda 56 toplantıda 1166 çiftçi eğitilmiş 230 çiftçi 8148 da alanda organik tarıma yönlendirilmiştir. f) Veri tabanının, Bakanlığımız bilgisayar ağına oturtularak, Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşları, Bakanlığımız ve İl Müdürlükleri arasında bilgi alışverişinin eksiksiz bir şekilde oluşturulmasının sağlanması hedeflenmektedir. Ancak yapılan çalışmalar neticesinde veri tabanın eksikliklerinin olduğu tespit edilmiş olup, yazılım programını gerçekleştiren firma ile temasa geçilerek eksikliklerinin ve çalışmayan kısımların tamamlanması konusunda, firma ile ortak çalışma yürütülmektedir. g) Bakanlığımızca uygulanmakta olan "Organik Tarımın Yaygınlaştırılması ve Kontrolü" projesi Bakanlığımız; Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Araştırma ve Planlama Koordinasyon Kurul Başkanlığı ve Dış İlişkiler ve Avrupa Topİuluğu Daire Başkanlığı'nın katılımı ile 19 ilde 29 müessesede yürütülmekte olup, organik bitkisel, hayvansal ve su ürünleri konusunda araştırma, geliştirme, eğitim, yayım çalışmaları yapılmaktadır. Organik tarımın geliştirilmesi projesi kapsamında 48 adet araştırma çalışması yürütülmektedir. 189 h) Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşu (ICEA) olarak yeni bir müracaat gerçekleşmiş olup, Mart 2004 OTK toplantısında yeni bir Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşu kurularak yetkilendirilmiştir, tir. i) Organik Tarım Ulusal Yönlendirme Komite toplantısı gerçekleştirilmişj) Organik Tarım Ulusal Ticaret Komitesi toplantısı yapılmıştır. k) Organik Tarım Komitesi; her ayın ilk Perşembe günü düzenli olarak olağan toplantılarını gerçekleştirmektedir. l) Ulusal Organik Tarım Strateji Raporu hazırlanmıştır. m) Muhtelif illerde düzenlenen Organik Tarım Organizasyonlarına imkanlar nispetinde katkı ve katılım sağlanmaktadır. n) Mevcut Organik Tarım Yönetmeliği'mizle, Avrupa Birliği Organik Tarım Mevzuatının karşılaştırılması yapılarak, Brüksel'e gönderilmiştir. o) İlk öğretim okullarında Organik tarım ve çevre bilincinin geliştirilmesi için Milli Eğitim Bakanlığı ile Bakanlığımız arasında çalışmalar başlatılmıştır. p) Çiftçilerimiz için düşük faizli selektif kredi verilmesine imkan sağlayan 25 Şubat 2004 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile, organik tarımsal ürünleri ve girdileri üreten müteşebbislere tarımsal kredilere uygulanan cari faiz oranından %60 indirimli olarak azami 3 yıl vadeli yatırım ve 1 yıl vadeli işletme kredisi kullanma imkanı sağlanmıştır. Bu uygulamayla gerek organik tarımsal üretim yapacak gerekse organik girdi üretecek müteşebbisler de destekleme kapsamına alınmıştır. q) Avrupa Organik Piyasalar Bilgi sisteminin geliştirilmesi amacıyla kurulmuş olan EISFOM (European Information system for organic markets) Ülkeler arasında veri kalitesini, uyumunu ve geliştirmesini hedeflemektedir. EISFOM 15 Avrupa Birliği ülkeleri, 13 Avrupa Birliği aday ülkesi ve 4 Avrupa Ekonomik alanına giren ülkelerden oluşmaktadır. Bu ülkelerden resmi ve resmi olmayan kurumların katılımı söz konusudur. Ülkemiz 03.01.2004 tarihinde müracaatını yapmış 01.03.2004 tarihinde de kabul edilmiştir. Bu proje AB mevzuatına uyum çerçevesinde veri toplama ve değerlendirmede de uyumun sağlanmasını ayrıca Avrupa organik tarım piyasasından da haberdar olmamızı sağlayacaktır. 2004 Yılında Bakanlığımızın hedefleri 1- Organik Tarım Kanunun çıkarılması hedeflenmektedir. 190 2- Avrupa Birliği katılım öncesi mali yardımları çerçevesinde, 2004 yılı programından finanse edilmek üzere hazırlanan "Organik Tarımın Geliştirilmesi ve Mevzuatının AB Mevzuatı İle Uyumlu Hale Getirilmesi Projesi" nin kabulü halinde uygulanmaya konulması. 3- Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı arasında içme ve kullanma suyu amaçlı baraj havzalarında organik tarımsal üretim yapılabilmesi amacıyla imzalanan protokolün kapsamı 2004 yılında genişletilerek 6 baraj havzasının 12'ye çıkarılması hedeflenmiştir. 4- İllerdeki Organik Tarım Birimlerinin Eğitimlerinin Devam Ettirilmesi ve Organik Tarım Birimlerinin oluşturulması hedeflenmektedir. Organik Tarımla ilgilenen çiftçilerin yerinde eğitimi ve müteşebbislerin en kısa yoldan bilgilendirilmesini sağlamak ve üretimi yaygınlaştırmak amacıyla 81 ilde Organik Tarım Birimleri oluşturulmasına yönelik çalışmalar bağlamında 2004 yılı içinde yapılacak eğitimlerle eğitilmiş personel sayısının 300'e çıkarılması planlanmıştır. 5- Bakanlığımız ile Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşları ve il müdürlükleri arasında veri ve bilgi akış sisteminin kurulmasına yönelik çalışmalar yürütülmekte olup AB'ye sunulan projenin kabulü halinde 2004 yılında veri tabanı ve bilgi akış sisteminin kurulması hedeflenmektedir. 6- Ülkemizdeki organik tarım ürünlerinin analizini yapacak laboratuarların akreditasyonunun sağlanması: Bakanlığımız tarafından yürütülmekte olan "Organik Tarımın Yaygınlaştırılması ve Kontrolü Projesi" kapsamında İzmir İl Kontrol Laboratuar Müdürlüğü bünyesinde organik ürünlerde kalıntı analizlerini yapabilecek bir ünite kurulmaktadır.Söz konusu laboratuara 2003 yılında. 446 milyar, 2004 yılında 450 milyar ödenek ayrılmış olup, organik ürünlerde analiz yapabilecek alt yapının tamamlanması ve akreditasyon sürecinin başlatılması planlanmaktadır. 7- Denetim Faaliyetleri: Organik Tarımsal Üretimde üretimin kontrolü ve sertifıkasyonu Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş Kontrol ve Sertifıkasyon Kuruluşlarınca yürütülmektedir. Söz konusu kuruluşlar da Bakanlık Organik Tarım Komitesi tarafından denetlenmektedir. 2003 yılı içerisinde söz konusu denetimler yapılmıştır. 2004 yılı içinde ayrıntılı bir denetim programı hazırlanmıştır. Bu program çerçevesinde arazi ve işletme denetimleri tamamlanmış olup, büro denetimleri 2004 yılı içerisinde gerçekleştirilecektir. 191 Sorunlar Organik tarım yapan üreticiler için herhangi bir destek mekanizmasının olmaması, Organik tarımda kullanılan girdilerin büyük kısmının iç piyasada bulunamaması ve bu konuda ithalata bağımlı olunması, Ülkemizde organik tarım yapan işletmelerin küçüklüğü, Yetersiz örgütlenme, Yetersiz bilgi düzeyi, Yüksek maliyet, Düşük verimlilik, Ülkemizde kalıntı, katkı, mikotoksin vb. analizleri yapacak laboratuarların akreditasyon işlemlerinin tamamlanmamış olması, Sağlıklı kontrol ve denetim için gerekli olan kayıt sistemi ve veri tabanının oluşturulamayışı, Sonuç Türkiye; topraklarında çok yoğun girdi kullanmamasının avantajı, tarımsal üretim yönünden ürün çeşitliliği, farklı ekosistemlerin varlığı, organik tarım için gerekli işgücü açısından tarımsal nüfusun fazlalığı dikkate alındığında organik tarımsal üretim ve ihracatı açısından önemli potansiyele sahip bir ülke konumundadır. Mevcut sorunların çözümü ile ülkemizde hem üretimi, hem iç tüketimi hem de ihracatı arttırmak mümkündür. Üretimimizde bu güne değin yaşanan artışlar üreticiye herhangi bir destek sağlanmadan olmuştur, diğer ülkelerde organik tarımsal üretime sağlanan desteklerin bizim üreticimize de sağlanması durumunda ülkemizde yeni istihdam alanlarının oluşması, organik tarıma dayalı sanayii sektörünün ve agro ekoturizmin gelişmesi mümkün olacaktır. 02.08.2004 GÜMÜŞHANE İLİ TARIMSAL BİLGİLERİ 1-NÜFUS Gümüşhane ilinin ilçeleri Torul, Şiran, Köse, Kelkit ve Kürtün'dür. Gümüşhane'nin nüfusu 186.953 olup; Türkiye toplam nüfusunun % 0,27'si Gümüşhane'de yaşamaktadır. Toplam İl Nüfusunun % 41,49'u İl ve İlçe Merkezlerinde, % 58,51'i ise Köylerde ikamet etmektedir. İlin toplam çiftçi sayısı 20.580'dir. Ortalama İşletme Büyüklüğü 36 da'dır. 2-ÖNEMLİ ÜRÜNLER 192 LKE M KTA R (Ton) A L M A N YA 7.530.72 TUTAR($) % TON A-Tarım Alanları DAN MARKA ira TOP 14.259.670.80 Önemli kültür bitkileri üretiminde HOLLANDA 3.598.33 Gümüşhane'nin 4.538.611.00 Türkiye payı; NG LTERE 1.867,27 3.121.595.19 Buğday'da % 0,59 SV RE 1.154.82 3.029.846.80 Arpa'da % 0,72 TALYA 1.710.05 2.613.553.85 Çavdar'da % 0,27 Yulafta887,23 % 0,12 FRANSA 2.095.400.82 Lahana'da % 0,71 AMER KA B RLE K Kabak(sakız)'ta % 0,36'dır. DEVLETLER 1.036.15 2.021.136.16 3-TARIMSAL YAPI BEL KA %$ 35, 38,6 8, 8,5 YAT 5, 8,2 Bitk 8, 7.1 Hayv 4, 5.7 Su üretimindeki 1 7, 12,3 Soru 4, 5.5 Ekol 864.00 1.013.751.62 4, 2.7 Do u 511.34 775.702.73 2, 2.1 Rize Gümüşhane ilinin yüzölçümü toplam 657.500 hektar olup, dağılımı aşaTOPLAM 19.159,92 33.469.268,97 ğıda gösterilmiştir. ay Mer Mera Toprak Varl ve Da l m Alan (Hektar) Pay (%) lenebilir Arazi 113.685 17,3 ay r-Mer’a Arazisi 216.915 33,0 Do r Orman ve Fundal k Arazi 164.655 25,0 Tar Yerle im Alanlar ve Tar ma Elveri siz Arazi 162.245 24,7 Hay TOPLAM 657.500 100,00 Yem Yat B-Sulama Sulanabilen toplam tarımsal alanların S.No r n tarım n Ad alanları Ekilen Alan retim % 24,12'sini Verimteşkil etmekte olup bu alan 27.412 ha.dır. Sulanamayan araziler tarımsal alanla(Kg./Ha.) (Ton) (Ha.) rın % 26.5'ini oluşturmakta olup bu alan yaklaşık 37.258 ha'dır. Sulamaya 1 Bu day 28.550 55.485 1.956 Açılması Planlanan Arazi Miktarı 9.322 ha'dır. 2.072 26.310 12.700 Arpa 2 C-Makine Varlığı 3 Patates 2.775 54.925 19.793 İlde toplam 2.304 adet traktör bulunmaktadır. 4 Fasulye( Kuru) 2.330 3.471 1.400 eker Pancar 1.240 29.870 24.089 D-Tarımsal Sanayi 6 Mahlut 1.085 1.539 1.418 ilde tarımsal sanayi kuruluşu olarak 1 adet meyve suyu fabrikası, 1 adet 7 M s r ( Dane) 705 1.515 2.149 süt fabrikası, 1 adet çay imalathanesi, 9 adet pestil imalathanesi mevcuttur. 8 M s r (Has l) 660 2.140 3.242 4- BİTKİSEL ÜRETİM (2003 YILI İTİBARİYLE) 1.500 384 256 9 avdar A-Tarla Ürünleri Üretimi 10 Yulaf 120 191 1.592 193 S.No r n n Ad Ekilen Alan retim Verim 5 PR Buza Ana Dam St Su Suni Pri GEN N O T: deme Orman ve Fundal k Arazi TOPLAM Yerle im Alanlar ve Tar ma Elveri siz Arazi 164.655 657.500 162.245 25,0 100,00 24,7 TOPLAM 657.500 100,00 S.No r n n Ad S.No 1 r n n Ad Bu day 2 1 3 2 4 3 5 4 6 5 7 6 8 7 9 8 10 9 Arpa Bu day Patates Arpa Fasulye( Kuru) Patates eker Pancar Fasulye( Kuru) Mahlut eker Pancar M s r ( Dane) Mahlut M s r (Has l) M s r ( Dane) avdar M s r (Has l) Yulaf avdar 1S.No 0B-Sebze Yu anf n Ad rlÜretimi S.No 1 r n n (Taze) Ad Fasulye 2 1 3 2 4 3 5 4 6 5 7 6 8 7 9 8 Lahana Fasulye (Taze) Domates Lahana H yar Domates So an (Taze) H yar So an (Kuru) So an (Taze) Kabak (Sak z) So an (Kuru) Sar msak (Kuru) Kabak (Sak z) Lahana (Kara) Sar msak (Kuru) 9 S.No Lahana r n n(Kara) Ad Üretimi S.No r n n Ad 1 C-Meyve Elma 2 1 3 2 4 3 5 4 6 194 5 6 Armut Elma Vi ne Armut Ceviz Vi ne Kiraz Ceviz Dut Kiraz Dut Ekilen Alan (Ha.) Ekilen28.550 Alan (Ha.) 12.700 28.550 2.775 12.700 2.330 2.775 1.240 2.330 1.085 1.240 705 1.085 660 705 256 660 120 256 retim (Ton) retim 55.485 (Ton) 26.310 55.485 54.925 26.310 3.471 54.925 29.870 3.471 1.539 29.870 1.515 1.539 2.140 1.515 384 2.140 191 384 Verim (Kg./Ha.) Verim 1.956 (Kg./Ha.) 2.072 1.956 19.793 2.072 1.400 19.793 24.089 1.400 1.418 24.089 2.149 1.418 3.242 2.149 1.500 3.242 1.592 1.500 Ekilen120 Alan (Ha.) Ekilen Alan 396,5 (Ha.) 193,3 396,5 76,7 193,3 54,6 76,7 43,0 54,6 40,0 43,0 31,0 40,0 12,1 31,0 10,8 12,1 191 retim (Ton) retim 1.997,00 (Ton) 4.431,00 1.997,00 1.707,50 4.431,00 1.076,50 1.707,50 50,25 1.076,50 179,50 50,25 95,00 179,50 18,45 95,00 27,00 18,45 1.592 Verim (Kg./Ha.) Verim 5.037 (Kg./Ha.) 22.923 5.037 22.262 22.923 19.716 22.262 1.155 19.716 4.488 1.155 3.065 4.488 1.525 3.065 2.500 1.525 Ekilen10,8 Alan (Ha.) Ekilen Alan 544,7 (Ha.) 222,5 544,7 78,1 222,5 61,5 78,1 53,7 61,5 17,0 53,7 27,00 retim (Ton) retim 4.605,91 (Ton) 1.281,40 4.605,91 716,89 1.281,40 1.692,67 716,89 763,70 1.692,67 612,24 763,70 2.500 Verim (Kg./Ha.) Verim23 (Kg./Ha.) 22 23 25 22 89 25 48 89 45 48 17,0 612,24 45 Tar Yem Hay Buz Yem Ana Buza Dam Ana St Dam Su St Suni Su Pri Suni GE Pri NOT Gdeme EN N O T: deme 8 Sar msak (Kuru) 12,1 18,45 1.525 9 Lahana (Kara) 10,8 27,00 2.500 retim (Ton) Verim (Kg./Ha.) S.No r n n Ad Ekilen Alan (Ha.) 1 Elma 544,7 4.605,91 23 2 Armut 222,5 1.281,40 22 3 Vi ne 78,1 716,89 25 4 Ceviz 61,5 1.692,67 89 5 Kiraz 53,7 763,70 48 6 Dut 17,0 612,24 45 4- HAYVANSAL ÜRETİMİ (2003 YILI İTİBARİYLE) A-Hayvan Varlığı Toplam büyükbaş hayvan sayısı 80.273 adettir. Bunun 7.780 adeti saf kültür ırkı sığır, 25.150 adeti melez ırkı sığır ve 47.343 adeti yerli ırkı sığırdır. Büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yapan çiftçi aile sayısı 18.805'dir. Bu işletmelerdeki ortalama hayvan varlığı 4-5'dir. Toplam küçükbaş hayvan sayısı 86.463 adettir. Bunun 79.888 adeti koyun, 6.575 adeti keçidir. Toplam kümes hayvan sayısı 172.065, kovan sayısı ise 45.953 adettir. B- Hayvansal Üretim Miktarı (Et, Deri, Süt ve Mamulleri, Bal, Yumurta vb.) Yıllık süt üretimi 120.324 ton, et üretimi 5.771 ton, yün-yapağı üretimi 214 ton, deri üretimi 55.465 adet, yumurta üretimi 28.052.100 adet ve bal üretimi ise 984 tondur. C-Su Ürünleri Üretim Miktarı Yıllık Kültür balıkçılığı üretimi 89.7 Tondur. 6- ORGANİK ÜRÜNLER İlde organik tarım potansiyeli olan ürünler arasında hayvansal ürünler; bitkisel üretimde ise başta kuşburnu olmak üzere dut, fasulye ve ihraç potansiyeli olan meyveler sayılabilir. İlde organik dut, organik fasulye yetiştiriciliği başlamıştır 7- BAKANLIĞIMIZCA SAĞLANAN DESTEKLER Doğrudan Gelir Desteği ve Çiftçi Kayıt Sistemi 195 2003 yılı Doğrudan Gelir Desteği kapsamında ilimizde 8.753 çiftçi Doğrudan Gelir Desteğine müracaat etmiş olup, desteğe tabi alan toplamı 31.562 ha'dır. Çiftçilerimize yapılacak hakediş toplamı yaklaşık 5,05 trilyondur. Mazot Desteklemesi 8.753 çiftçilerimize toplam 615,5 milyar mazot desteği ödemesi yapılmıştır. Çiftçi Borçlarının Yeniden Yapılandırılması Çiftçi borçlarının yeniden yapılandırılması uygulamasında Gümüşhane ilinde toplam 1.718 çiftçimizin 2.8 trilyon borcu 1.1 trilyona düşürüldü. Süt Teşvik Primi Uygulamaları 2003 yılı içersinde Gümüşhane ilinde 1.162.478.000.-TL teşvik pirimi ödenmiştir. Yem Bitkileri Desteklemeleri İlimizde onaylanan 375 Yem Bitkileri Projesi kapsamında; 1.596 da. Yonca, 1.232 da. Korunga, 6.998 da. Fiğ, 702 da Silajlık Mısır, ekilisi yapılmış, bu ekilişlerin paralelinde 1 silaj, 1 çayır biçme makinesi ve 1 mibzer alınmıştır. Yıl içerisinde çiftçilerimize toplam 228.050.779.416 TL ödenmiştir. Hayvancılık Desteklemeleri Suni Tohumlama Uygulaması Teşvik Primi İçin 20.814.000.000.-TL Saf Irk Belgeli Düve Desteklemesi 1.080.000.000.-TL Ana Arı Alımı Teşvik Primi için 1.124.000.000.-TL Suni Tohumlamadan Doğan Buzağıların Teşvik Primi 1.540.000.000.-TL Su Ürünleri Desteklemeleri 8.540.000.000.-TL Teşvik primi ve destekleme ödemesi gerçekleştirilmiştir. Kooperatifçilik Desteklemesi İlimizde faaliyet gösteren Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinde Dereyüzü Tarımsal Kalkınma Kooperatifine 129.882.000.000.TL 1998 yılı Yatırım Programından 2000 yılı Fona dönem ödemelerinde 36.245.000.000.TL 2001 yılı Transfer Programından 20.000.000.000.TL TOPLAM 186.127.000.000.TL 196 tır. Öbektaş Gurubu Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 1997 yılında Ziraat Bankası Kaynaklı 54.924.000.000.TL Olmak üzere 241.051.000.000 TL. (241 MİLYAR) destekleme yapılmış8-İLDE UYGULANAN PROJELER A-Genel Bütçeli il Müdürlüğümüzce yürütülen 16 ana proje için 2003 yılında toplam 208.380.000.000.-TL ödenekten 205.846.700.000.-TL ödenek gelmiş ve 163.161.150.000.-TL harcama yapılmıştır. (M LY O N TL) r S.No 1 2 %$ 19 Projenin Ad Bitkisel retimi Geli tirme ay r Mera Yem Bit. ve Hay. Gel. 3 Rize, Bayburt, G.hane K r.Kal. 4 Hayvanc l 5 Su r nleri retimini Geli tirme Geli tirme Yl dene i Gelen denek Harcanan denek 26.000 25.059 21.585,85 1.000 703 614,65 1.000 681 500,00 26.180 20.745 17.410,50 11.000 10.046 8.023,20 7.400 5.806 3.404,00 6 G da Denetim Hizmetleri 14 7 Bitki Hastal k ve Zarar. ile M c. 11.000 12.012 11.534,90 13 8 Su r nleri Kirlen. ve Kont. Hiz. 150 130 130,00 12 9 Hayvan Hast. Ve Zarar. ile M c. 24.000 24.201,5 17.188,00 8 10 Organik Tar m 10.000 9.893 5.904,15 5 11 Kooperatif S rvey 40 2.266 20,00 4 12 Tar. Koop. Y netici ve M h. E it. 500 500 500,00 3 13 Tar msal Yay m Hizmetlerini Gel. 6.000 8,685 6.738,95 14 Ta t Kira Bak. Onar m (Yat r m) 59.850 50.231 40.216,05 15 Ta t Kira Bak. Onar m (Cari) 5.670 4.774 1.524,05 16 Merkez D 18.590 30.114,2 27.866,85 208.380 205.846,7 163.161,15 2 2 Y netim Hizmetleri 2 TOPLAM 1 85 %$ YılAd içerisinde yapılan parasalTutar olarak(TL) %79,26 le Proje 16 Ad ana proje çalışmalarında Miktar ve fiziki olarak da % 83,30 oranında gerçekleşme sağlanmıştır K se Yem Bitkileri retimini Geli tirme 430 Da. 8.805.000.000 B-Özel İdare Kaynaklı K se Tar msal Alet Makine Kullan m n Yay. 3 Ad. 10.700.000.000 197 iran Ceviz Yeti tiricili ini Geli tirme 150 Da. 4.293.000.000 iran Elma Yeti tiricili ini Geli tirme 20 Da. 3.250.000.000 19 14 13 12 8 5 4 3 2 2 2 1 85 %$ 8,6 2,3 8,5 8,2 7.1 5.7 5.5 2.7 2.1 %) ,3 ,0 ,0 6 G da Denetim Hizmetleri 7 Bitki Hastal k ve Zarar. ile M c. 7.400 5.806 3.404,00 11.000 12.012 11.534,90 Su r nleri Kirlen. ve Kont. Hiz. 150 130 130,00 2003 yılında İl Özel İdaresi bütçe kaynaklı olarak ilimizde 3 adet proje 9 Hayvan Hast. Ve Zarar. ile M c. 24.000 24.201,5 17.188,00 uygulanmış olup toplam 63.628.895.000 TL harcama yapılmıştır. Projelerin 10 Organik Tar m 10.000 9.893 5.904,15 konuları; 8 ÜretiminiSGeliştirme Projesi Kooperatif rvey 40 2.266 20,00 11Yonca Silajlık Mısır Üretimini Geliştirme Projesi 12 Tar. Koop. Y netici ve M h. E it. 500 500 500,00 Kuşburnu Bahçesindeki Hizmet Binasının Tadilatı 13 Tar msal Yay m Hizmetlerini Gel. 6.000 8,685 6.738,95 Bu projelerle 3.425 Kg yonca, 17.625 kg silajlık mısır tohumluğu alımı 14 Ta t Kira Bak. Onar m (Yat r m) 59.850 50.231 40.216,05 gerçekleştirilerek çiftçilerimize dağıtılmıştır. 15 Ta t Kira Bak. Onar m (Cari) 5.670 4.774 1.524,05 C-Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teşvik Fonu 16 Merkez D Y netim Hizmetleri 18.590 30.114,2 27.866,85 İl merkezinde ve İlçelerde çeşitli projeler için Fon kaynaklarından toplam TOPLAM 208.380 205.846,7 163.161,15 27 milyar 48 milyon TL kullanılmıştır. le Ad Proje Ad K se Yem Bitkileri retimini Geli tirme K se Tar msal Alet Makine Kullan m n Yay. Miktar Tutar (TL) 430 Da. 8.805.000.000 3 Ad. 10.700.000.000 iran Ceviz Yeti tiricili ini Geli tirme 150 Da. 4.293.000.000 iran Elma Yeti tiricili ini Geli tirme 20 Da. 3.250.000.000 TOPLAM 27.048.000.000 Y NEL K 2004 YILI FAAL YETLER G Köye M HANE L NE Projesi D-Bin Bin Tarımcı Milyon TL Söz konusu proje ile 7 Tarım Danışmanımız Gümüşhane'de göreve başYATIRIM PROJELER DENEKLER lamıştır. 15.000 Bitkisel retimi Geli tirme Projesi 9- İLİN TARIMSAL SORUNLARI Hayvanc l Geli tirme Projesi 19.200 A-İlde Bitkisel Üretimde Karşılaşılan Sorunlar 9.000 Su r nleri retimini Geli tirme Projesi a. Ürün bazında yeterli kooperatifçilik faaliyetleri bulunmamaktadır. 3.940 Sorunlu Tar m Alanlar n n Tespiti ve yile tirilmesi Proj. b. Tarım işletmelerinin küçük ve parçalı olması üretimde gelir düşüklüEkolojik Tar m n Yayg nla t r lmas ve Kontrol Projesi 19.900 ğüne ve maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır. 7.500 Do u Karadeniz B l. Tar. retim ve Teknik Destek Prj. c. Sertifikalı tohumluk kullanımındaki yetersizlik. Rize-Bayburt-G m hane K rsal Kalk nma Projesi 330 d. Gümüşhanenin bağlı olduğu Tarla bitkileri Araştırma Enstitüsü ile ilişay rkisinin Mera ve Yem Bitkileri Projesi 16.000 yetersizliği. Mera zelüretim denetekniklerinin i e. Yeni çiftçiye ulaştırılmasında yetersizlik.450.000 Mera Hizmetleri f. Mekanizasyon problemi, Yat r m Toplam g. Makinaların optimum kullanılmaması, PR M VE DESTEKLEMELER 198 Do rudan Gelir Deste i Tar msal Ama la Kullan lan Mazot Deste i 450.000 990.870 186.636 615.453 h. Tarıma elverişli olup kiralama sorunu nedeniyle atıl bırakılan araziler i. Erozyon Problemi (rüzgar ve su erozyonu), j. Tarım sektörü yetersiz girdi kullanımına bağlı olarak potansiyel üretim seviyesine ulaşamamaktadır, k. Yasal düzenlemelerdeki eksiklik nedeniyle pazarlama ve örgütlenmede karşılaşılan sorunlar (üretici birlikleri, sözleşmeli çiftçilik yasasının olmaması) tarım ürünlerinde pazarlama problemlere neden olmaktadır. I. Tarımsal sanayi verimlilik ve rekabet için bölgeden ucuz hammadde temin edememektedir. B-İlde Hayvansal Üretimde Karşılaşılan Sorunlar a. Besi ve süt hayvancılığında uygun ırkların kullanılmaması nedeniyle verimin düşük olması, b. Kaliteli damızlık hayvan sayısının yetersiz olması, c. Uygun olmayan hayvan barınakları, d. Hayvan yetiştiriciliğinde kullanılmayan kapasite vardır. e. Kırmızı et ve et ürünleri tesislerinin yetersizdir. f. Yem bitkileri yetiştiriciliği yetersizdir. g. Et ırkı hayvan yetiştiriciliği yapılmamaktadır. h. Süt üretiminde mevsimsel farklılık yaşanmaktadır. 10- İLİN ZAYIF VE GÜÇLÜ YANLARI A-İlin Güçlü Yönleri a. Bitkisel ve hayvansal üretimde organik tarım için potansiyel bulunması, b. Orman içi meralar ve özellikle çalılık alanlar yaz aylarında her tür hayvan için ek yem üretmesi, c. İlimizde kuşburnu potansiyelinin çok fazla olması, d. Su kaynaklarının alabalık üretimi için uygun olması, B-İlin Zayıf Yönleri a. Ekolojik üretim başlangıç seviyesindedir. Ekolojik tarım için ilde müşavir büro bulunmamaktadır. b. Ana ürünlerin yönlendirilmesi için az sayıda fakat büyük miktarda ve 199 8 10 Organik Tar m 5 11 Kooperatif S rvey 4 12 3 2 2 2 1 85 %$ 10.000 9.893 5.904,15 40 2.266 20,00 Tar. Koop. Y netici ve M h. E it. 500 500 500,00 zamanında pirim uygulanmamaktadır. 13 Tar msal Yay m Hizmetlerini Gel. 6.000 8,685 6.738,95 c. Çiftçi örgütlerinin teknik hizmet alımı yapılmamaktadır. Kooperatifleş14 Ta t Kira Bak. Onar m (Yat r m) 59.850 50.231 40.216,05 me yetersizdir. Ürün bazında üretici kooperatifleri/birlikleri bulunma15 maktadır. Ta t Kira Bak. Onar m (Cari) 5.670 4.774 1.524,05 16d. İşletme Merkez sermayesi D Y netim Hizmetleri yetersizdir. 18.590 30.114,2 TOPLAM e. Kontrol Hizmeti veren kuruluşların 208.380 yetersizliği,205.846,7 27.866,85 163.161,15 f. Canlı Hayvan borsasının işlevini tam olarak yerine getirememesi, le Ad Proje Ad Miktar Tutar (TL) g. Sanayiye yeterli ucuz ve kaliteli hammadde sunulamamaktadır, K se Yem Bitkileri retimini Geli tirme 430 Da. 8.805.000.000 h. Süt ve meyve sebze işleme ve pazarlamada aracılar vardır. K i.se DüşükTar msal Alet Makine Kullan m potansiyelin n Yay. 3tam Ad. olarak 10.700.000.000 tarımsal girdi kullanımı, kullanılmairan maktadır, Ceviz Yeti tiricili ini Geli tirme 150 Da. 4.293.000.000 j. Arazinin zayıflığı iran Elmaengebeli Yeti tirioluşu cili iniveGelbitki i tirmörtüsünün e 20 Da. 3.250.000.000 k. İlde üreticiler arasında örgütlenme çok zayıf. 27.048.000.000 TOPLAM 8,6 G M HANE 2,3 L NE Y NEL K 2004 YILI FAAL YETLER Milyon TL 8,5 YATIRIM PROJELER 8,2 Bitkisel retimi Geli tirme Projesi 15.000 7.1 Hayvanc l 19.200 5.7 Su r nleri retimini Geli tirme Projesi 9.000 Sorunlu Tar m Alanlar n n Tespiti ve yile tirilmesi Proj. 3.940 5.5 Ekolojik Tar m n Yayg nla t r lmas ve Kontrol Projesi 19.900 2.7 Do u Karadeniz B l. Tar. retim ve Teknik Destek Prj. 7.500 2.1 Rize-Bayburt-G m hane K rsal Kalk nma Projesi DENEKLER Geli tirme Projesi ay r Mera ve Yem Bitkileri Projesi 330 16.000 Mera zel dene i 450.000 Mera Hizmetleri 450.000 Yat r m Toplam 990.870 %) ,3 PR M VE DESTEKLEMELER ,0 Do rudan Gelir Deste i 186.636 ,0 Tar msal Ama la Kullan lan Mazot Deste i 615.453 ,7 Hayvanc l k Desteklen 00 Yem Bitkileri 200 Buza Deste i 6.884 Ana Ar Deste i 28 909 %) ,3 Mera zel dene i 450.000 Mera Hizmetleri 450.000 Yat r m Toplam 990.870 PR M VE DESTEKLEMELER ,0 Do rudan Gelir Deste i 186.636 ,0 Tar msal Ama la Kullan lan Mazot Deste i 615.453 ,7 Hayvanc l k Desteklen 00 Yem Bitkileri m a.) 56 72 3 00 9 18 9 2 00 92 m a.) 37 3 62 16 55 88 65 25 00 m a.) 23 6.884 Deste i 909 Ana Ar Deste i 28 Buza Dam zl k Gebe D ve Deste i 182 S t Deste i 2.382 Su r nleri Deste i 8.625 Suni Tohumlama Deste i 2.348 Prim ve Destek Toplam G E N E L TOPLAM 823.447 1.814.317 N O T: Do rudan Gelir Deste i demeleri 2003 y l kay tlar na g re 2004 y l nda yap lan demelerdir.Yat r m Projeleri denekleri i in programdaki miktarlar esas al nm t r. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Teşekkür ederiz. Şimdi son söz Çevre ve Kültürel Değerleri Koruma Vakfı adına konuşmasını yapacak olan Sayın Faruk Göksu’da. Buyurun efendim. FARUK GÖKSU Teşekkür ederim sayın başkan. Konuşmama iki tespit ile başlayacağım. Birincisi, kamu, sivil ve özel sektör işbirliği. Bu birliktelik, en azından bu oturumun konuşmacılarının temsil ettikleri kurumsal kimlikleri dikkate alındığında, sağlanmış bulunmaktadır. Ben bir sivil toplum örgütü olan Çekül Vakfını temsilen konuşuyorum. Çekül Vakfını ve yapmış olduğu çalışmaları anlatmama gerek yok, birçoğunuz bunları biliyorsunuz. İkinci tespitim ise sabahki oturumda hocalarımın yapmış olduğu konuşmalardan aldığım mesajlarla ilgili. Gümüşhane’nin kalkınmasıda turizm ve tarım sektörünün önemi yani 2T. Bunun yanısıra, hiçbir sektörün tek başına kalkınmayı sağlamayacağı da belirtildi. Bu iki tespitten hareketle ben de sizlere birtakım mesajlar vermek istiyorum. Mesajlarım da Çekül’ün de içinde bulunduğu Kelkit Havzası Projesi çerçevesinde olacak. 201 Sorunlar ve çözüm yollarını bir üst ölçekte, yani bölge yada havza ölçeğinde ele almamızda yarar görmekteyim. Yani global düşünüp, yerel davranmak durumundayız. Vizyon koymalıyız. Kelkit havzasının vizyonu 2024 ylına kadar uzanmaktadır. Uzun bir süreç, ancak sorunları kısa bir dönem içinde çözmemiz de zor gözükmektedir. Bu süreç içinde kamu, özel sektör ve sivil örgütlerinde içinde yer alacağı, proje bazında, kurumsal yada kurumsal olmayan ortaklıklar gerçekleştirmemiz gerekiyor. Ortaklıkların, kısa ve uzun vadeli stratejik eylem planları hazırlamaları ve bir yol haritası ortaya çıkarmaları lazım. Bu da farklı bir yönetim anlayışını da beraberinde getiriyor. Bugüne kadar olan anlayış, hep kamunun kara ürettiği, yukarıdan aşağı doğru kara süreçlerinin işlediği bir anlayış. Ancak, yeni anlayışın yaklaşım tarzı, aşağıdan yukarı doğru örgütlenme ve karar mekanizmalarının da dikkate alınacak bir yönetim ve proje geliştirme anlayışı olmalı. Anlayış değişikliğinin yanısıra örnek ve öncü projeler ve uygulamaların gündeme getirilmesidir. Bugüne kadar ki deneyimlerimizden çıkan sonuç, insanımız görmediği şeye inanmıyor ve hep sürecin dışında kalıyor. O nedenle ister tarım ister turizm sektörü projelerinde olsun halkın katılımının sağlanacağı yöntemleri geliştirmemiz gerekiyor. Bütün bunları yaparken de örnek çalışmaların sürdürülebilir, yaygınlaşabilir ve uygulanabilir modeller haline dönüşmesi önem kazanmaya başlıyor. Biraz da Kelkit Havzası Projesinden bahsetmek istiyorum. Kelkit Havzası Platformu, Gümüşhane, Erzincan, Sivas, Tokat ve Giresun illerinin Kelkit havzası boyunca 16 yerleşimini içeren merkezi yönetim ve yerel yönetim birimleri ile üniversite, sivil örgütler ve özel sektör temsilcilerinin ortaklığı ile geliştirilen bir hareket. Dün platform biçiminde başlayan bu hareket bugün, kurumsal bir yapıya dönüşmüş ve biraz önce belirttiğim ortaklar bir Havza Kalkınma Birliği kurmuşlardır. Birlik, makro ölçekte bir Havza mastır Planı hazırlamaktadır. Plan, özellikle, havza kirliliği, doğal ve kültürel değerlerimizin korunması, yeni yerleşim durumu ve depremsellik, ekolojik tarım ve alternatif turizm vb gibi konularda stratejik kararlar eylem planlarının kriter ve ilkelerini belirleyecek. Örneğin, biz, Gümüşhane özelinde, turizm ve tarımı ön plana çıkarmak istiyorsak ki sabahki toplantının sonucunda böyle bir izlenim aldım, o zaman başta havza kirliliğini önlememiz gerekiyor. Yani eylem planımızın ilk ve en önemli maddesi bu olmalıdır. Birazda, Gümüşhane özelinde neler yapıldığından bahsetmek istiyorum. 202 Sn. valimizin önderliğinde çok önemli bir karar alındı. Gümüşhane Valiliği, Gümüşhane Belediyesi, Gümüşhane Ticaret Odası ve Çekül’ün biraraya geldiği ‘Gümüşhane Stratejik Proje Ortaklığı’ oluşturuldu. Bu tür Ortaklık ülkemizde ilk kez oluşturuluyor. Ortaklığın amacı, Kelkit Havzası Mastır Planı çerçevesinde üretilecek model ve stratejilere baz olacak yerel ölçekte pilot projelerin uygulamaya sokulmasıdır. Ortaklığın hedefleri arasında, işsizliğin azaltılması ve nitelikli işgücü yaratma, kentsel ve kırsal yoksulluğun azaltılması, kentsel ve kırsal kalkınma stratejilerinin oluşturulması vb benzer konulara proje bazında çözüm arama bulunmaktadır. Stratejik Ortaklığın iki önemli projesi bulunmaktadır. Birincisi, Süleymaniye Mahalle Yenileme Projesi, ikincisi ise Kent Atölyeleri. Projelerin detaylarına girmek istemiyorum. Ancak, Süleymaniye Projesi yaklaşık 50.0 milyon USD’lık bir yatırım. Gümüşhane için katma değeri çok yüksek bir proje. İki dağın arasına sıkışmış yerleşim için alternatif bir yerleşim alanı. Zaten, eski yerleşim burada imiş. Bir zamanlar 70.000 kişinin yaşadığı bir yerleşme, bugün yeniden gelişmeye hazır beklemektedir. Kent Atölyeleri Projesi ise özellikle işsizlerin koruma amaçlı inşaat sektöründe istihdam edilebilmeleri için eğitimlerini sağlayan bir proje. Projenin en önemli özelliği taş, ahşap, demir usta ve zanaatçılar ile nitelikli iş sahibi olmak isteyenleri atölyelerde biraraya getirerek onlara uygulamalı eğitim vererek iş sahibi yapmak ve onlara Süleymaniye projesinde istihdam etmektir. Yani, iş odaklı bir proje. Kent Atölyeleri Projesi, ortaklık tarafından İŞKUR-AB’nin Yeni Fırsatlar Programına hibe kredi için başvuruldu. Projenin 300.000 EURO’lık bir bütçesi bulunmaktadır. Son olarak da şunu belirtmek istiyorum. Burada milletvekillerimiz var, kamu yöneticilerimiz var. Artık, kamu elindeki yetkiyi gücü yerel transfer edeceği mekanizmaları gerçekleştirmeli ve karalar almalıdır. Ben bunun bir süreç içinde olacağına inanıyorum. Bunun sadece söylem yada yasa değişiklikleri ile yeterli olacağına da inanmıyorum. Bunun için proje bazında ortaklıklara, işbirliklerine gitmemiz gerekmektedir. Bunun için yerel odaklı örnek projeler gerçekleştirmemiz gerektiğine inanıyorum. O nedenle, Çekül, bir sivil örgüt olarak içinde yer aldığımız, yönlendirdiğimiz ve liderliğini üstlendiğimiz projelerin, yerelin güçlendirilmesi sürecine büyük katkılar sağlayacağına inanıyorum. Beni dinlediğiniz için teşekkür ederim. Çekül Başkanı değerli hocam Metin Sözen’in de sevgilerini ileterek sözlerimi burada noktalıyorum. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU 203 Ben teşekkür ediyorum. Panelin birinci bölümü bu şekilde bitmiş oluyor. İkinci bölüme geçiyoruz. Siz değerli katılımcıların sorularını alacağız. Katkılarınız da olabilir. Söz alan katılımcı öncelikle kendini tanıtsın. Kitaba geçecek, ayrıca soruyu hangi paneliste tevcih ediyorsanız, açıklamanızda da yarar var. 204 PANEL İKİNCİ TUR NADİR ÖZERKAYA Efendim Nadir Özerkaya. Gümüşhane Genç İş Adamları Derneği başkanıyım. Öğlenden önceki panelistleri de dinledik, katılımcıları da dinledik. Genelde panelistler rakamlarla daha önceden Gümüşhane ile ilgili kaynaklarda ifade edilen şeylerden bizlere anlattılar. Ancak, Gümüşhane’nin keşfedilmemiş daha doğrusu o kaynaklara geçmemiş bir sürü potansiyeli var. Bunların değerlendirilerek yani yeni sunumların olmasını bekliyorduk şahsen. Biz yani katılımcılardan zaten sanayi ticaret odası başkanımız bu meselelerin hem öncüsüdür hem en iyi bilir ondan ifadelerinden onun konuşmalarının bir takım yerlerce değerlendirilmesini diliyoruz. Bir de nede olsa sivil toplum örgütü insanların meselelerini çok yakından hisseden teşkilat olarak ÇEKÜL sözcüsü sayın Faruk Bey’e teşekkür ediyoruz. Hakikaten insanımız gördüğü şeyle yani aklı biraz gözünde. Bir takım şeylerin soru değil ben açıklama gibi bir şey yapıyorum da sayın başkanım. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Hayır müdahale değil, soru yanında katkılarınız varsa, noksan gördüğünüz şeyi kısaca özetleyin onu da söyleyin. NADİR ÖZERKAYA Efendim oraya da geleceğim sayın başkanım ben bitki ve meyve çayı imalatı yapıyorum. Kuşburnu çayı ile başladım. 10 çeşit bitki çayı imalatı yapıyoruz. Gümüşhane’de işte tarım bakanlığının teşvik edeceği destekleyeceği işte tutup vatandaşın elinden yapacağı tek şey kuşburnu ekimidir. Kuşburnu plantasyonudur. Yani onun rakamları kendilerinde çok daha fazla vardır. Gümüşhane’nin mera ve tarla olarak ne kadar alanı varsa orada kaç kök kuşburnu dikilecekse ben geçen yıl 600 bin liradan kuşburnunun kilosunu aldım. Şimdi bunun Gümüşhane’ye ve yurt dışından gelip 2 ay önceden bize 1 milyon mark teklif edip, yani parayı hemen hesabınıza yatıralım diyen firmalar var. Kuşburnunun gerek ÇEKÜL gerek TEMA gerekse Tarım Bakanlığı tarafından desteklenerek plantasyon yapılması ve Gümüşhane hatta Türkiye ekonomisine bu olayın fevkalade büyük bir katkı sağlayacağını 205 bir lokomotif olacağını biz yaşıyoruz. Bize her gün mail atılıyor. 50 ton kuşburnu istiyoruz, 100 ton kuşburnu istiyoruz. Yok. Yani bunu üretecek ne çiftçi var ne de şöyle bir ortam var. Gümüşhane efendim bu olayı biraz daha yani neden Gümüşhane olarak seçildiğini de ifade edeyim. Gümüşhane Rosacanna cinsi kuşburnunun gen merkezi. Yani kuşburnunda C vitamini oranı %45. Cenabı Allah’ın Gümüşhane’ye verdiği bir özellik bir nimet. Yurt dışından gelen ilim adamları diyorlar ki Allah vermiş. Yani alıp almamak size kalmış bir şey. Amerika’yı yeniden keşfetmeye gerek yok yani Gümüşhane için oturup böyle beyin fırtınaları çeşitli düşünceler konuşmalar bunlar güzel güzelde asıl yapacağımız şey elimizin altında onu yapmıyoruz yeni şeyler arıyoruz. Yani ÇEKÜL ünde TEMA’nında Tarım Bakanlığının da Orman Bakanlığının da bütün gücüyle Gümüşhane’de kuşburnu plantasyonu yapılarak Gümüşhane turizmine ekonomisine katkı sağlamasını biz bekliyoruz. Bir katkı olarak da hem de bunu ifade etmek istiyorum. Teşekkür ediyorum. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Biz teşekkür ederiz. MUAMMER TAŞ Yöresel bir ürünün imalatçısıyım pestilköme imalatı yapıyorum. Acizane benimde imalatla ilgili sıkıntılarımı dile getireceğim. Efendim malumunuz Gümüşhane’de biraz öncede sunumcular konuşmacılar ifade ettiler hammadde yetersizliği var ceviz, dut, malum fındık yakın işte Doğankent, Kürtün daha çok Ordu Giresun’dan alıyoruz. Özellikle 4. Ayda işte kar yağışından sonra bir Karadeniz’de don olayı oldu. Bu vesileyle rekoltede %80 bir kayıp var. Bu manada fındıktaki payımız zannediyorum yanılmıyorsam %60’lardaymış dünya pazarında. Kaçta efendim? 75’lerde. Bu vesileyle fındığın dışarıdan gelmek gibi bir şansıda yok gibi. Dünya piyasasındaki, duyumlarımıza göre 7 dolar civarında e bizde imalatçı olarak fındığı çok kullanan bir yapıya sahibiz. Bu manada fındığın %80-%100 artışlara varış sebebiyle sıkıntı içerisindeyiz. Devletin üreticiye özellikle fındık üreticisine böyle bir sübvansiyon destekleme gibi bir politikası var mı? Sayın müsteşarımızdan öğrenmek istiyorum. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Gümüşhane’de fındık var mı? MUAMMER TAŞ Sadece Kürtün yöremizde efendim, Kürtün ve Doğankent. Var efendim. Bu manada sayın Mustafa Erten Bey’den destekleme ile ilgili ve yardım konusunda ifadeler istiyoruz. Teşekkür ederim. 206 BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Ben teşekkür ederim. Başka var mı. MUZAFFER ALTIPARMAK İş adamıyım. Ben birincisi katkı yapmak amacıyla ve ikincisi de bir sorum var. Birincisi katkı yapmak amacıyla bu madencilik. Gümüşhane madenler şehri. Sayın hocam bunu herhalde zaman darlığından çok kısa geçti. Yani bizim bir cevher madenciliğimiz var mesela burada tespit edilmiş MTA’nın tespit ettiği altın madeni, çinko, kurşun bunun gibi madenciliğimiz var. Bunlara hiç değinilmedi. İkincisi de yani biz bir tutturduk TT iki tane T. Turizm ve tarım. Ben bu T’lerin yanına bir de MT eklemek istiyorum. Maden ve Taşçılık. Mesela bu bizim bu yöremizde zengin traverten yatakları, mermer yatakları oldu ve şu anda da bu mermer yatakları ve traverten yataklarında çalışmaların olduğu ve bu çalışmalarında ben inanıyorum ki gelecekte Gümüşhane’ye damgasını vuracak madencilik. Ben sorumu sorayım. Bu katkı amaçlıydı. Sorum müsteşar yardımcımıza soruyorum; Gümüşhane’de Doğan Holdingin yaptığı bu tesis bizim göz bebeğimiz. Ona alt yapı hazırlamak için mesela bizim arazilerimizin toplulaştırması yapıldı mı? Toprak analizleri yapıldı mı? Ve artı bu topraklara ekeceğimiz tohum tahlilleri yapıldı mı? Yani bunlardan yüksek, topraklardan yüksek verim alabilmek için bunun gibi tohum tahlilleri ve toprak analizleri yapıldı mı? Ben teşekkür ediyorum. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Ben teşekkür ederim. Başka. MURAT AKÇAY Ticaret Odası yönetim kurulu üyesiyim. Benim de sorum Mustafa Bey’e. Hayvancılıkla ilgili bir çok çalışmaları desteklemelerinin olduğu belirtildi. Ancak hepimizin de çok iyi bildiği gibi resmi ve gayri resmi yollardan ülkemize dışarıdan çok büyük hayvan girdisi vardır. Neticede bu hayvan girdisi kesilmediği sürece ne kadar daha süspanse edilecek? Ben kendi kanaatimce bu giriş kesilirse süspanseye de gerek kalmayacak, vatandaş zaten otomatik hayvancılığa yönelecektir, hayvanının değeri piyasaya çıkacaktır. Neticede bunun önlenip önlenmeyeceğini öğrenmek istiyorum. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Peki teşekkür. Başka yok galiba ben göremiyorum. A var mı buyurun. İDRİS ALTINTAŞ Sosyal Hizmetler Müdür Vekili. Ben kısaca Mustafa Erten Bey’e bir soru soracağım. Gümüşhane’deki yerel yönetim olarak arkadaşlar ifade ettiler 207 özellikle kuşburnu üzerinde çok fazla durdular. Bugün normalde siyah çaya KDV oranı %1 civarında bildiğim kadarıyla. Ancak Gümüşhane’de üretilen kuşburnu çayı ve diğer pestilköme deki KDV oranının çok yüksek olduğunu biliyoruz. Bu konuda çalışma yapılıyor mu? Biz böyle bir çalışmanın yapılmasını istiyoruz Gümüşhaneliler adına. Teşekkür ederim. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Biz teşekkür ediyoruz. Başka arkada var galiba. NAHİT OKUMUŞ Gümüşhane Valiliği Vali Yardımcısı şoförüyüm. Efendim benim sorum tarım il müdürlüğümüzün geçmiş yıllarda bir ilimizde Antep fıstığı yapımıyla ilgili bir ağaç tespit edilmişti. Öylece kalmıştı bu ağacı bizim Torul kazamıza yakın bir bölgede yapılmıştı efendim o öylece kalmıştı. Onun yapılıp yapılmayacağını öğrenmek istiyorum. ERTEKİN ÇOLAK Gümüşhane İl Tarım Müdürü. Tabii sabahtan beri panelleri izliyorum. Genelde konu dönüp dolaşıp sorularda zaten müsteşarımıza soruldu. Tarımla ilgili genelde konuların ön plana Gümüşhane’de çıktığını görüyoruz. Tabii ki il müdürü olarak ben bundan memnun da oluyorum. Çünkü Gümüşhane’de tarım alanlarının her ne kadar az olduğu söylense bile sabahtan beri burada yapılan çalışmalarda Gümüşhane’de ki bütün faaliyetlerin dönüp dolaşıp tarımın üzerine geldiğini görüyoruz. Özellikle de son yıllarda ülkemizde gelişen organik tarımında son yıllarda Gümüşhane’de de önemli çalışmalar olduğunu hep beraber yaşıyoruz. Zannediyorum ki sayın müsteşarımız bir çok konuya değinecek, sorulan sorulara cevap verecek ama ben belki beni ilgilendiren bölümleri var onlara ben cevap vermek istiyorum. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Siz cevap için mi söz aldınız, soru için mi? Cevap mı vereceksiniz? ERTEKİN ÇOLAK Ben bir açıklama yapacağım. Soru sormayacağım ben. Bu kuşburnuyla ilgili çok sorular soruluyor. Gerçekten de Gümüşhane’de yapılan tespitlere göre 500 ton civarında yıllık bir kuşburnu potansiyeli var. Ama bunun çok az bir bölümü %10 veya daha altındaki bir bölümü ancak değerlendirilebilmektedir. Bunun değerlendirilememesinin esas sebebi bence kuşburnunun toplanmasından doğan zorluklar ve fiyatının çok düşük olmasından kaynaklanmaktadır. Tabii ki bu piyasa şartlarında bu fiyatları piyasa tespit etmektedir. Tarım il müdürlüğünün veya tarım bakanlığının kuşburnunun fiyatının tespit edilmesiyle ilgili bir çalışması bence olamaz. Ama yapılan teşviklerin içerisinde kuşburnuna da bende katılıyorum belli bir miktarda teşvik yapıl208 masının Gümüşhane açısından da çok önemli olacağını düşünüyorum. Kuşburnu ile ilgili bu sene sadece 2004 yılında yaklaşık 5000 adet kuşburnu fidanı bizim Tarım İl Müdürlüğü elemanları tarafından üretilmiş ve yaklaşık 15-20 dekar kuşburnu fidanı bahçesi kapama bahçe şeklinde oluşturulmuştur. Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de kuşburnuyla ilgili çalışmalar çok eski değil. Kültürü alınmış kuşburnu bahçeleri yok. Türkiye’de olduğu gibi Gümüşhane’de de bu denemeler yeni yeni yapılmaktadır. Umarım önümüzdeki yıllarda kapama bahçe şeklinde burada sorulan sorulara cevap verecek şekilde bahçeler oluşur diye düşünüyorum. Yem bitkileri konusunda Gümüşhane’de çok güzel çalışmalar var. Zannediyorum ki bu teşviklerle ilgili sayın müsteşarımızda bazı şeyler söyleyecektir. Özellikle Gümüşhane’de mera alanları çok güzel ve biz 2004 yılında Gümüşhane meralarının yaylalarının gerçekten korunması, muhafaza edilmesi ve hayvancılığın hizmetine sunulması için gerçekten çok ciddi çalışmalar yapmaktayız. 4342 sayılı mera kanunu çerçevesinde Gümüşhane meralarının %99’unun ön tespitleri yapılmış, tespit çalışmaları tamamlanmış, tahdit aşamasının da belli bir bölümüne gelmiş durumdadır. Özellikle komşu sahil illerimizden çok sayıda yaylacımız ve sürü sahipleri Gümüşhane’nin yaylalarına meralarına çıkmaktadır. Özellikle bazı alanlarda sahilden gelen yaylacılar tarafından meralarımız geçmiş yıllarda çok kötü bir şekilde kullanılmış ve yaylalar yaylalıktan çıkmış durumdadır. Bundan sonrası için biz gerekli tedbirleri almış durumdayız. Yaylaların gerçekte hayvancılığın hizmetine sunulması için gerekli çalışmaları hep birlikte yapıyoruz. Ben teşekkür ediyorum. Bir arkadaşımız bir soru sordu dedi ki işte Antep fıstığı ile ilgili Gümüşhane’de bir çalışma var mı? Geçmiş yıllarda bazı çalışmalar yapılmış fakat çok başarılı sonuçlar alınamamış, deneme şeklinde yine devam etmektedir. Teşekkür ederim. 209 PANEL ÜÇÜNCÜ TUR BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Teşekkür ederim. Evet şimdi 3. Tura geçiyoruz. İsmail Bey sizin ilave edeceğiniz bir şey var mı? Evet var mı ilave edeceğiniz bir şey, tamam teşekkür. Başka kimse yok galiba sadece Mustafa Bey. Buyurun. MUSTAFA ERTEN Efendim sorular için teşekkür ediyorum. Açıklama yapma imkanını vermiş olacaksınız. Hammadde yetersizliği ve fındıktan bahsedildi. Doğru, 2003 yılında ve 2004 yılında Türkiye doğal afetler noktasında ciddi manada bir etkilenme içerisinde. Fındık bölgesindeki etkilenme total değer olarak takriben 700 trilyon civarındadır. Biz doğal afetten zarar görmüş olanlarla ilgili olmak üzere 2090 sayılı kanun kapsamında destek verebiliyoruz ancak. Bu destek de toplam varlığının, %40’ının üzerinde kayba uğramış olan şeyler için çiftçilerimize matuftur. Bununla ilgili olmak üzere ta 2001 yılından itibaren şu anda Türkiye’de bekleyen takriben 130 küsur trilyonluk bir kaynak ihtiyacı var. 2001-2002-2003 yıllarında bütçede takriben 500 milyar civarında bir kaynak oluşturulmuştu ancak biz son 3 aydır yoğun çalışmalar neticesi en son ekonomik koordinasyon kurulunda bunu bu yıla matuf olmak üzere 20 trilyonluk bir kaynak oluşturduk. Fındık bölgesinin ihtiyacı henüz kesinleşmedi. Tespit çalışmaları devam ediyor. Biliyorsunuz ilde kurulan bir komisyon marifetiyle ancak bu tespit edilebilir ve sonra bize geliyor. Başbakanlığın da koordinatörlüğün de böyle bir çalışmamız var. Kaynağı 20 trilyon olarak oluşturduk. Bölge milletvekilleri de dahil olmak üzere yakından takip ediyorlar ama Türkiye’nin 2004 yılında kesinleşmiş olan doğal afet zararı 32 trilyon civarındadır şu ana kadar kesinleşmiş olan. Biz fındık konusunda hocamızın da ifade ettiği gibi dünya üretiminin %80-85’ini ifade ediyoruz. Doğal afet bu sene özellikle Karadeniz bölgesindeki fındık alanlarında etkili oldu. Batı Karadeniz’deki fındık üretimimiz var devam ediyor aynı şekilde. Fındıkda da bu vesileyle ifade etmiş olayım geçen sene uygulanan politikayla fiyatlarda çok ciddi manada artış oldu. Yani 210 200 bin ton civarında ihracatla 8.ay itibarıyla 850 milyon dolarlık bir ihracat rakamına ulaştık ki son zamanların rekor düzeyidir. Ama bizim doğal afet kapsamında fındık ve diğer müstahsillerimize çiftçilerimize yapabileceğimiz kaynak aktarımları bu manadadır. Özellikle vadide oluşturulan yatırım ve yatırımın entegrasyonu konusunda toprak ve yaprak analiz ve tohumla ilgili olan çalışmalar yapılmış mıdır? Şimdi biz Türkiye genelinde çok geniş manada toprak tahlil çalışmalarını yapıyoruz. Bununla ilgili olmak üzere bakanlığımız bir proje başlattı. Gezici toprak ve yaprak tahlil laboratuarları. Bunlar motorize. Çeşitli illerimizde motorize olarak teçhiz edilmiş araçlarla gidip orda çiftçiler arazisinin başında tahlillerini yapıp sunuyorlar. Böyle bir çalışmamızı bu pilot çalışmayı yaygın hale getireceğiz. Tohumla ilgili olmak üzere demin ben bir nebze arz etmiştim. Tarım bakanlığının sebze tohumu dediğimiz ve diğer tahıl bitkilerindeki tohumlukla ilgili olmak üzere çok ciddi bir çalışması var. Bu konuda detaylı bilgiyi tarım il müdürlüklerimizden alabilirsiniz katkı da alabilirsiniz. Yani sertifikalı tohum kullanımını biz hem teşvik ediyoruz hem sübvanse ediyoruz hem de kredilendiriyoruz. Selektif olarak kredilendiriyoruz. Kredi faizlerinin %40’ını sübvanse ediyoruz. Türkiye’nin kanayan yarası. Başkanımız dedi ki Türkiye’de kayıt dışı ekonomi var onun izal edilmesi lazım. Ama Gümüşhane’de kayıt dışı ekonomi yok dedi. Size birkaç dakikamı vermek istiyorum kırmızı ette. Kırmızı et, üretimimiz ve tüketimimiz son rakamlarla söylüyorum 830 bin ton civarındadır. 830 bin ton. Peki kayıtlı olan et üretimi ve tüketimimiz nedir? Yarısı mıdır? değildir. 264 bin tondur. Sayın milletvekilim %63-65 oranında kayıtsız ekonomi var. Gümüşhane’de bundan nasibini alıyor. Yani Gümüşhane’de kayıtsız ekonomi vardır. Kayıtsız, söyleyeceğim şimdi peki kayıt altına almak için biz ne yapıyoruz? Ben size birkaç tanesini söyleyeyim. Buzağı teşviki veriyoruz, süt teşviki veriyoruz, et teşviki veriyoruz. Bunların temelinde büyük oranda kayıt altına almak da vardır. Hastalıklardan Arî işletmelere teşvik veriyoruz. Yem bitkileri ziraatini teşvik ediyoruz. Kullanımı teşvik ediyoruz. Şimdi onu da arz edeyim. Arz ediyorum yalnız bu konuyu arz pardon... KATILIMCILARDAN BİRİ …ne verirsek verelim, çiftçiye hayvancılık üretimi yapan vatandaşlara ne kadar verirseniz verin sınırları kapatmadığımız müddetçe vatandaşın ölümünü kurtaramayız. Ben sayın bakana bunu bizzat söyledim. Yani Sayın bakan bu bir hükümet işidir. İç işleri bakanıysa, iç işleri bakanıyla sınırlara nasıl tedbir alınması gerekiyorsa gelin beraber yapalım bu işi. Önleyemedik sayın müsteşarım.. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU 211 Ben cevap vereyim. Biz Iğdır’da da Ardahan’da da yaptık bu seminerleri. Orada da aksini söylüyorlar. İç İşleri Bakanı oradakileri de dinliyor sizi de dinliyor yani orada da aksini söylüyorlar. Sınır ticaretinde mazot hikayesi var. AYNI KATILIMCI Şimdi vatandaşın ortak paydayı bulmak lazım sayın başkanım. Birisine el tutarken birisini mağdur edipte edersen adalet bunun neresinde… BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Ben sadece bir müşahedemi söyledim. Bir soru sordunuz. Ben de hudut illerinde de seminer yaptık orada da kaçak mazotu alıyor, bütün Türkiye’ye yayıyor. Bu tür şikayetleri de basında, meclis çok dinledik. Hudut ticareti hikayesi. Yani onu pek önleyemiyoruz. Onu söyleyeyim dedim. MUSTAFA ERTEN Ben devam edeyim müsaade ederseniz. Şimdi kaçak yani hayvancılığımızın en büyük dar boğazlarından bir tanesi tabii ki kaçak hayvan hareketleridir. Kaçak et hareketleridir. Ama esas itibarıyla hükümetlerin yahut da ülkelerin yapması gereken bu kaçakçılığı önleyen kaçakçılığı teşvik eden vakumların ekonomik vakumların izale edilmesi. Yani Türkiye’de ki et fiyatı Avrupa’ya baktığınız zaman iki kat daha pahalıdır. Avrupa’da 3 EURO’dur. Bizdeki et fiyatı karkas fiyatları dikkate alındığında 5-5,5 EURO civarındadır. Bu, kaçakçılığı cazip kılıyor. Şimdi peki kaçaklılıkla ilgili ne yaptık? Kaçakçılıkla ilgili olmak üzere bu günlerde kaçak bir tane kanat uçmadığını ifade edebilirim. Çünkü Doğu illerinde özellikle kaçakçılıkla ilgili bölgelerde istihbarat, jandarma, kara kuvvetleri komutanlığı, emniyet genel müdürlüğü, gümrükler dahil olmak üzere en üst düzeyde tedbir aldık. Ve bunu ekonomik koordinasyon kuruluna taşıdık. İki kere orada görüşme yaptık bununla ilgili iki tane komisyon kurduk. Ekonomik komisyon ve kaçakçılık komisyonu kurduk. Bununla ilgili. Yetmedi bakanlığımızda kaçakçılığı takip eden bir birim kurduk ve polis istihdam ediyoruz. Doğu illerimizde şimdi özellikle de iki bölgeden kaçakçılık hareketi var. O da Hakkari Yüksekova bir de işte Şemdinli bölgesinden o bölgelerdeki bütün tedbirleri çok yoğun şekilde kendi elemanlarımızda dahil olmak üzere aktif hale getirdik. Bugün itibarıyla kaçakçılık hareketi yok hatta bir başka şey daha yaptık o bölgeden bütün canlı ve et hareketini yasakladık. Yetmez, yetmez o bölgedeki insanlara da zarar vermiş olabiliriz. Ama ekonomik vasatı iyi hale getirmek lazım. Son bir haftada et fiyatının 600 bin lira civarında yukarıya doğru, 6 milyondan 6 milyon 600 bin liraya doğru çıktığını görebiliyorsunuz. Teşviki niçin yaptık? Legal hayvanları legal kesim hanelerde kesmek üzere 1 milyon lira teşvik verdik. Bu korumak amaçlıydı ama temel husus fiyatların aşağıda olması, ma- 212 liyetlerle fiyatlar arasındaki kısmın devlet tarafından sübvanse edilmesi ilkesinden hareketle %25 sübvansiyon verdik 1 milyon. Çok yüksek bir değer. Bununla ilgili iki ayda oluşan total değer 9.3 trilyondur ve onun 5.3 trilyonunu geçen hafta bu hafta itibarıyla ödemeye başladık. Kaçakçılığın bir başka şeyi var asıl. Biz kaçakçılığı sağlıkla ilgili olmak üzere hayvan hastalıklarıyla ilgili olmak üzere çok önemli olduğunu biliyoruz. Şimdi Türkiye’ye kaçak gelen hayvanlar büyük oranda besi hayvanları değil. Özellikle İran’da İran’ın güneyinde, Pakistan’da ve Hindistan’da Brahma orijinli hayvanlardır. Bunlar kaçakçılar marifetiyle ucuz olsun diye hastalıklı hayvanlardır aynı zamanda. Hastalıkların kontrolü açısından ve yaygın hale gelmemesi açısından bizim çok üzerinde durduğumuz bir hadisedir. Şunu ifade etmek istiyorum kaçak hayvan hareketlerinin belini kırdık. Devam edeceğiz ben iddialı söylüyorum çünkü o konuda hiçbir yani tedbirlerde hiçbir şekilde gevşekliğe mahal vermiyoruz. Kaçak etler var, etle ilgili bazı duyumlarımız var. Bununla ilgili olmak üzerede hem sahil güvenlik komutanlığı ki bunlar daha çok transit geçen gemilerle balıkçı motorları marifetiyle tedarikçiler kanalıyla olduğu söyleniyor, bununla ilgili olmak üzerede çok ciddi manada takip ediyoruz. Ama asıl çözüm Türkiye’de özellikle özel sektör buna katılır diye düşünüyorum; kaçakçılığı cazip hale getiren ekonomik vasatı ortadan kaldırmak esas olmalıdır. Amacımız budur. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Teşekkür ederiz. Ahmet Bey bir diyeceğiniz var mı? Yok. Sabri Varan Bey. Buyurun. SABRİ VARAN Ben de sorumu herkes gibi Mustafa Bey’e sormak istiyorum. Son 10 günde yaklaşık 50 kadar köye gittim. Bazı köy gezilerimizde Tarım İl Müdürlüğümüzle de çakıştığımız oldu. Orada müdür beyde bizde şunu gördük; şimdi siz teşvik verdiğimizden bahsediyorsunuz. İşte DGD çiftçi kayıt sistemi artı, yem bitkileri, yonca,.....................lık mısır vs.. bununla ilgili teşvikler suni tohumlama, düve teşviki, sertifikalı tohum. Ama biz şunu tespit ettik. Köylünün bu doğrudan gelir dışındaki teşviklerde çok ayrıntılı olarak haberi yok. Özellikle bu yem bitkileriyle DGD’nin çok karıştırıldığı, tapu kayıtlarının istenip istenmediği gibi konularda kafalar karışık. Tabii biz müdürümüze sorduk çiftçi eğitim dairemiz ne yapıyor diye. Evet arkadaşlar çalışıyorlar ama bir baktık ki 1 yıl içerinde 20 tane araçları var, araçların bakımı, mazotu vs.. ödeneği 1,5 milyar. Yani biz bakanlık olarak bu teşviki veriyoruz. Çok da güzel veriyoruz yani iyi de rakamlar veriyoruz. 10 dönüm bir yonca eken kişi 800 milyon para alıyor, hibe. İyi para. Akıllı bir çiftçi bulunabilen bir çiftçi 50 dönüm tarlası olan bir çiftçi 6-7 milyar devletten karşılıksız para alabilecek 213 bu sistemde. Ancak, çiftçinin haberi yok. Çiftçiye iyi izah edilemiyor, edilemiyor işte sebeplerden bir tanesi bu söylediğim. Sadece Gümüşhane için değil Türkiye içinde bakanlığımızın çiftçi eğitim dairemizi harekete geçirmesi ve bizim müdürümüzle ortak paylaştığımız yeni bir MİT kurulması. Yani açılımını size söylemiştim. Kesinlikle bu teşkilatın misyoner tarımcı teşkilatının harekete geçmesi lazım. Bu konuda açıklama bekliyorum. İkinci sorumda bölgemizde özellikle Tokat’ta başlayıp Şebinkarahisar, Şiran, Kelkit vadisinde de gelen kanamalı ateşli bir hastalık olan Kırımkongo hastalığıyla ilgili bölgede yoğun bir sıkıntı var. Ben bu konuda gerek sayın bakanımıza gerekse sağlık bakanlığı temel sağlık hizmetleri genel müdür ve müsteşarına defalarca görüşmeler yaptım. Ancak, bölgede ölümde olmasına rağmen bu kenelerin ısırmasıyla olan bir hastalık biliyorsunuz, sadece halkı aydınlatıcı bazı toplantılar dışında bakanlıklar olarak çok ileri derecede bilemiyorum tedbirler alındı mı? Bu konuda da açıklama bekliyorum. Teşekkür ediyorum. MUSTAFA ERTEN Sayın milletvekilim son söylediğiniz konuyla ilgili sadece bir toplantı bilgisi var bende. Bir araya geliyorlardı bende koruma kontrol genel müdürlüğündeki arkadaşları görevlendirdim sağlık bakanlığıyla birlikte bir toplantı yapıp konuyu irdeleyeceklerdi. Safahatı hakkında bilgim yok ayrıldığım için. Diğer konu ise tabii ki bu bütçeyle ilgili bir konu, yayımla ilgili. Biz esas itibarıyla yayıma, tarım bakanlığı yayıma çok fazla önem veriyor. Bununla ilgili olmak üzere bizim bir Genel Müdürlüğümüz var Teşkilatlama ve Yayım Genel Müdürlüğü, Yayım Dairesi Başkanlığı var. Ancak bizim Türkiye’de yani bütçenin toplam bütçenin işte %1.6’sı Tarım Bakanlığı bütçesidir. Bu sene itibarıyla yani 2005, 2004 yılı itibarıyla 900 trilyon civarında bir bütçemiz var. Bununla bunun büyük bir ekseriyeti caridir yatırım bütçesi de değildir. Ancak birde son zamanlardaki uygulama ile bütçelerin efektif kullanım bana göre efektif kullanılmadığından bahisle ve doğru olduğuna inandığım bütçelerde kısıtlamalara gidildi. Ama biz bu konuya özel önem gösteriyoruz. Bununla ilgili olmak üzere hatırlatmak istiyorum 1000 köye 1000 tarımcı projemiz bile var. Bu esasen şudur; biz işte kamu ile ulaşamadığımız bölgelere köylere kamudan finanse edilmeyen projelerle yayım hizmetlerini götürmektir. Yani bilgiyi köye götürmektir. İşte 7 kişi de burada var. Bunu yapmaya çalışıyoruz ayrıca ben hem arkadaşımı desteklemek bakımından Tarım Bakanlığı bundan sonraki bütçelerinde bir konsept değişikliğine gidiyor. Yani doğrudan gelir desteğini aşağıya %45’lere, primleri yukarıya bunun dışında tarımsal sigortaları bütçeye, tarımsal kredilerin finansman olgusunu bütçeye ve ayrıca Çatak projesinde bütçeye koyuyoruz. Ve bundan sonra özellikle kırsal kalkınmaya dönük çevresel kaynakları doğal kaynak214 ları korumaya dönük projeleri bütçelerimizde ve dışarıdan aldığımız kaynaklarla destekleyeceğiz. Bu arada Arif projesinin de böyle bir kaynak aktarımı var diye ilave etmek istiyorum arkadaşıma. Saygılar sunuyorum. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Teşekkür ederim. Evet buyurun. İSMAİL AKÇAY Çok teşekkür ediyorum. Sayın Müsteşar yardımcımıza da cevap olmasın ama bilgi bakımından aktarmak istiyorum. Efendim şimdi ülkemizde geçinmek için yapılan ticari faaliyetler kayıt dışı ekonomiye girmez. Altını çizerek söylemek istiyorum; geçinmek için yapılan ticari faaliyetler kayıt dışı ekonomiye girmez. Zaten Maliye Bakanlığımız vergi usül kanununda sizlerde biliyorsunuz bunu ayırmıştır ve onları işte götürü bedelle vergi muafiyeti dışına atmıştır. Keşke bu ticaret erbabının tamamına uygulansa bizim o tür önerilerimiz var. Yani bugün asgari ücret diyorsunuz, ticaret erbabının asgari ücret kadar gelir miktarının tamamı vergi dışı olması lazım aslında. O itibarla ben yine tekrarlamak istiyorum istisnalar çok küçük rakamlar olabilir ancak Türkiye genelinde meseleye baktığımız zaman, Türkiye’ye bir bütün olarak baktığımız zaman hala iddialıyım Gümüşhane’de kayıt dışı ekonomi yoktur diye düşünüyorum. Teşekkür ediyorum. BAŞKAN Y. TEMEL ENDEROĞLU Evet teşekkür ederim. Öncelikle siz değerli katılımcılara başta sayın milletvekilleri olmak üzere sabırla dinlediğiniz için bu saate kadar önce sizlere teşekkür ediyorum. İkinci olarak sayın panelistlere katkıları için verdikleri bilgiler için de teşekkürlerimi sunuyorum ben ve İ.A.V. olarak. İyi akşamlar iyi geceler. 215