ELEKTRONİK YÖNETİŞİM
Transkript
ELEKTRONİK YÖNETİŞİM
ELEKTRONİK YÖNETİŞİM Murat YANIK İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İstanbul / TÜRKİYE mycan1@yahoo.com ÖZET Gelişen yeni teknolojiler sosyal bilimlerde ve bu arada hukukta çok önemli gelişmelere neden olmuşlardır. Özellikle elektronik teknolojisindeki gelişmeler demokrasi, devlet ve siyasal partiler gibi değişik siyasal kurumların yapısında temel bazı değişikliklerin yapılmasını zorunlu hale getirmiştir. Bu bağlamda gelişmiş teknoloji kullanılarak doğrudan demokrasinin hayal ve ideal bir yöntem olmaktan çıkarılacağı ileri sürülmektedir. Elbette bütün bu gelişmeler ve iddialar birçok siyasal kurum ve kavramın yeniden değerlendirilmesini gerektirmektedir. Anahtar Kelimeler: E-demokrasi, e-devlet, e- parti ELEKTRONIC GOVERNANCE ABSTRACT Current developing technologies has been providing new important developments in Law and other social sciences. Especially developments in electronical technologies require some changes in construction of some different political institutions such as democracy, state, and political parties. It is claimed that by using new technologies direct democracy will be settled down and won’t be a dream and imagination any more. Of course these developments and opinions requires reassessments of so many political institutions and concepts. Key Words: E-democracy, e-state, e-party A. ELEKTRONİK DEMOKRASİ Bugün için demokrasi sözcüğüyle anlatılmak istenen şey genellikle, temsile dayanan demokrasidir.1 Ulaşılmak istenen ideal demokratik rejim alınan bunca mesafeye rağmen hala bir ideal olmaya devam etmektedir.2 Aynı şekilde uzun süredir konuşulmasına rağmen parti içi demokrasi de hala ulaşılamayan bir hedeftir. “Elektronik Demokrasi” terimi, henüz oluşum aşamasında olan bilgi toplumu bünyesinde, siyasal sistemlerin modernleşmesi ve demokratikleşmesi 1 2 LİJPHART, Arend, Çağdaş Demokrasiler, Çev. Ergun Özbudun-Ersin Onulduran, Yetkin Yayınları, Ankara 1986, s. 11. Yayla’ya göre, “temsili demokrasi daha ziyade bir mecburiyettir. Çağdaş demokrasilerde sık sık dışa vurulan doğrudan demokrasi özlemi de, gerçekleşmekten çok özlem olarak kalacak gibidir. Ayrıca doğrudan demokrasi, sanılanın aksine, her zaman iyi ve her halükarda temsili demokrasiden daha üstün sonuçları olan bir model değildir”. YAYLA, Atilla, Siyaset Teorisine Giriş, Siyasal Kitabevi, Ankara 1998, s. 185. Journal of Qafqaz University Spring 2002, Number 9 151 Elektronik Yönetiåim M. Yaník üzerinde yapılan değerlendirmelerde sihirli bir ifade olarak gündemdeki yerini her zaman korumaktadır.3 Bununla beraber günümüzde gelişen teknolojinin demokrasiye ne yönde açılımlar getireceği oldukça tartışmalı bir konudur.4 Özellikle gelişen teknoloji vasıtasıyla, siyasal sistem ve demokrasinin elektronik modernizasyonu yapılarak, daha işler bir duruma getirilebileceği5 veya mevcut sistem geliştirilmek yerine, yeniden bir yapılanmaya gidilerek, doğrudan demokrasinin gerçekleştirilebileceği de ileri sürülmektedir.6 Elektronik ortamın gücünün farkına ilk varan yorumcalar bu olağanüstü aracın tüm sınırları altüst edeceğini ve bunun da korkunu bir anarşi ortamı oluşturacağını düşünüyorlardı. Elektronik gelişmeler her ne kadar sanal bir dünya oluşturmayı başarmış olsalar da, bu dünyaya ilişkin ilk tahminlerin gerçekleşmediğini söyleyebiliriz.7 Son zamanlarda elektronik ortama ilişkin hukuksal düzenlemeler gittikçe artmakla beraber, sanal dünyanın birey ve toplum üzerindeki etkisine ve sanal dünyanın kontrol altına alınmasına ilişkin sorunlar ve çözümleri hakkında, bugün için kesin olarak bazı tahminlerde bulunmak olanaklı değildir.8 Gerçekten bilgi çağında artık doğrudan demokrasiyi yeniden düşünmenin zamanı gelmiştir. Demokrasinin yakın çağlarda gündeme gelmesiyle temsili sistem9 bir zorunluluk olarak görülmüştür.10 Ancak bugünün teknolojisinin bu 3 4 5 6 7 8 9 152 Bu tartışmaların büyük çoğunluğunun teknoloji temelli olduğu ve siyasal ve kültürel alanlarda yeni teknolojilerle birlikte ortaya çıkan değişimler ile bunlara bağlı olan ve henüz çözümlenememiş sorunların yeterince dikkate alınmadığı göze çarpmaktadır. Teknoloji yolu ile siyasal katılımın bireyleri tam olarak nasıl etkileyeceği ve vatandaşların bu sürece nasıl katılacağı gibi sorular hala belirsizliğini korumaktadır. KASTENHOLZ, Hans, “E-Democracy”, E-Society Kongresi, Teknolojik Değerlendirmeler ve Sistem Analizi Enstitüsü(ITAS), 17-19 Ekim 2001, (Çevrimiçi) Berlin, www.abgs.gov.tr, 16. 12. 2001. Bu bağlamda bazı yazarlar, elektronik demokrasinin, Atina Demokrasisi ve Temsili Demokrasiden sonra üçüncü dönüşüm noktası olduğunu iddia etmektedirler. GROSSMAN, K. Lawrence, The Electronic Republic (Reshaping Democracy in the Information Age), Viking Penguen Books, New York 1995, s. 46.; Ancak Akgül’e göre, dünyada şu andaki eğilim temsili demokrasiden katılımcı demokrasiye geçmeye yöneliktir. Bu bağlamda doğrudan demokrasi için henüz teknik, ekonomik ve kültürel altyapı yeterli değildir. AKGÜL, Mustafa, “İnternet Notları: İnternet, Demokrasi ve Türkiye”, http://siyaset.bilkent.edu.tr/kamunet/oncesi/cbt-not3.html, 18. 12. 2001. Bu yönde görüşler hakkında daha fazla bilgi için özellikle “Yeni Teknolojiler ve Demokrasi” başlıklı dördüncü bölüme bkz. ŞAHİN, Haluk, Yeni İletişim Ortamı, Demokrasi ve Basın Özgürlüğü, Basın Konseyi Bilimsel Araştırması, İstanbul 1991, s. 38-52. VERGİN, Nur, “Yeni Siyaset ve Siyasi Partiler”, Türkiye Günlüğü, S. 27, 1994, s. 71. İnternet rejiminin sınırlarını ayrıntılı olarak çizmeye çalışan topografik bir inceleme için bkz: WALL, S. David, “İnternet Rejimi ve Düzenleme Sorunu”, Çev. Hasan Sınar, Adalet Yüksek Okulu 20. Yıl Armağanı, İstanbul 2001, s. 201-216. Örneğin 1996 yılında ABD’de kabul edilen İletişim Ahlakı Yasası (Communications Decency Act) bu konuda yeni bir düzenlemedir. Bunun yanında Amerika’da elektronik güvenliği sağlamak için, elektronik güvenlik hizmeti veren bilgisavaş (infowar) birimleri kurulmuştur. İbid., s. 214. Eğer iyi işletilebilirse doğrudan demokrasi, insanlığı birbirinden ayıran en eski ve en derin ayrımlardan birini, yönetenler - yönetilenler ayrımını ortadan kaldırabilir. BEEDHAM, Brian, Yazarın The Economist Dergisinde yayınlanan demokrasi isimli makalesinin Türkçe özeti için bkz: (Çevrimiçi) http://www.milliyet.com.tr/1997/01/01/entel/survey.html, 19. 12. 2001.; Aslında insanoğlu uzun bir savaşım sonunda mutlakiyet yönetimlerinden elde ettiği siyasal özgürlüğünü bazı zorunluluklardan dolayı temsilcilerine devretmiştir. Çağımızda teknoloji sayesinde elektronik Journal of Qafqaz University Spring 2002, Number 9 M. Yaník Elektronik Yönetiåim zorunluluğu veya gerekliliği ortadan kaldırması mümkündür.11 Holden’in de belirttiği gibi demokrasi sözlüğündeki en sorunlu kavramlardan biri olan temsil12, hiçbir şekilde özgürlükle bağdaşmaz; zira siyasal iradeyi başkasına havale eder ve dolayısı ile onu yabancılaştırır. Bunun sonucunda da özgürlük ve özerklik ortadan kalkar.13 Bunun için en başta temsil unsurunun gerekçelerinden sayılan kalabalık insan topluluklarının siyasal katılım sorunu çözülmelidir. Temsil sistemi mecburi bir yöntem olarak ileri sürülürken; doğrudan demokrasinin ancak çok az nüfusa sahip küçük yerleşim birimlerinde uygulanabileceği söyleniyordu. Bu temel engel bugünün teknolojisi ile aşılabilecek niteliktedir. Eskiden doğrudan demokrasinin uygulandığı ülkelerde insanlar şehrin meydanında toplanıp siyasal kararlar alıyorlardı. Çağımızda aynı eylem aynı içerikle fakat teknolojik mekanlarda gerçekleşebilir. Yurttaşlar elektronik iletişim ağıyla kamusal konular ve politikalar hakkında bilgi alabilir, elektronik ortamda biraraya gelerek kendilerini ve toplumu ilgilendiren konuları özgürce tartışıp uzlaşmaya çalışabilir, yine bu ortamda bütün seçimler için oylarını kullanabilir ve sürekli siyasal katılımda bulunabilirler. Demokratik katılımın elektronik sistemler aracılığı ile sağlanması, günümüzde doğrudan demokrasinin önündeki zaman, mekan ve benzeri engelleri ortadan kaldıracak ve demokratik katılımın maliyetini düşürecektir. Bu nedenle alt gelir seviyesine sahip yurttaşların siyasal katılımı artacak ve paranın siyaset üzerindeki etkisi ortadan kalkacaktır.14 Bu sistem borsalarda kullanılan bilgisayar sisteminden yararlanılarak da uygulamaya konabilir. Yurttaşlar, tıpkı evlerindeki bilgisayardan borsadaki 10 11 12 13 14 demokrasi gerçekleştirilebilirse siyasal partiler ortadan kalkabilir. Çünkü elektronik demokrasi sisteminde halka aracılık edecek bir temsilciye veya kuruma gerek kalmayacaktır. Bir dönem demokrasiye hizmet etmiş olan siyasal partilerin 3. bin yılda fonksiyonlarını tamamlamış olduklarını ve giderek gereksiz hale geleceklerini söyleyebiliriz. Dünyada ve ülkemizde son zamanlarda yapılan seçimlerde katılımın düşük olmasını ve yapılan seçim anketlerinde kararsızların oranının oldukça yüksek düzeyde olmasını sadece mevcut sisteme ve mevcut partilere bir tepki olarak anlamamak gerekir. Bu bağlamda, Lawrance kızgınlıkla şu soruyu sormaktadır; “beni kim temsil edebilir? Ben kendim! Herhangi bir insanın beni temsil ettiğini düşünemem bile”. ARBLASTER, Anthony, Demokrasi, Doruk Yayınları, Çev. Nilüfer Yılmaz, Ankara 1999, s. 122. NAİSBİTT, John-ABURDENE, Patricia, Megatrends 2000, Avon Books, New York 1990, s. 175. YAYLA, Siyaset, s. 185. Rousseau’nun uyarmış olduğu gibi, “bir halk temsil edilmesine izin verir vermez özgürlüğünü yitirir”. Aynı şekilde Robert Michels de temsil sisteminin mantıksal imkansızlığı üzerinde durarak, “insanların iradesi, hatta tek bir insanın iradesi bile başkasına devredilebilir olmadığı için, profesyonel liderliğin ilk ortaya çıkışı sonun başlangıcına işaret eder” demektedir. BARBER, Benjamin, Güçlü Demokrasi, Çev. Mehmet Beşikçi, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 1995, s. 190. Elektronik teknolojisi sayesinde milyonlarca insan mesafe ve mekan sorunu olmadan elektronik ortamda toplanabilecekler, oy kullanabilecekler ve seçimlerin sonucu birkaç dakikada açıklanabilecektir. AKBULUT, Olgun, “Doğrudan Demokrasi”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2001, s. 66.; Dünya üzerinde, Nova Scotia-Kanada, Oregon, Texas - ABD, v.b. pek çok yerde telefon, mektup, e-posta ile çeşitli boyutlarda oylama, eğilim belirleme deneyleri yapılmaktadır. AKGÜL, s. 1. Journal of Qafqaz University Spring 2002, Number 9 153 Elektronik Yönetiåim M. Yaník bilgilere ulaşıyor gibi kamusal konularda bilgi alacaklar, borsa uzmanlarının görüşlerine başvurduğu gibi uygulanacak politika hakkında uzman görüşlerini dinleyebilecek ve hisse senedi alıp satar gibi oyunu kullanabilecektir.15 Bu bilgiler ışığında elektronik demokrasiyi “ideal demokrasinin teknoloji aracılığı ile gerçekleştirilmesi” olarak tanımlayabiliriz. Bununla beraber belirtmeliyiz ki elektronik demokrasi diye adlandırdığımız bu sistemin uygulamada kendine göre sorunları ortaya çıkacaktır. Bunlar daha çok teknolojik güvenlik ve uygulama zorluklarından kaynaklanacaktır. Bu sistemin uygulanması için en azından her evde ulusal şebekeye bağlı bir iletişim terminali veya belirli kamusal mekanlarda halkın serbest kullanımına sunulmuş kamusal iletişim terminalleri bulunması zorunludur. Bunun yanında yurttaşların elektronik bilgi ve kültürlerinin artırılması ve öngörülen sistemin işleyişi hakkında yeterli eğitime sahip olması gerekmektedir. Bu konuda önemli bir sorun da elektronik demokraside güvenliğin nasıl sağlanacağıdır. Aslında bu sorun hukuksal olmaktan çok teknik bir sorundur. Teknoloji konusunda en ileri düzeyde olan ülkeler ve kurumların bile elektronik güvenliklerini tam olarak koruyamadığı bir ortamda, elektronik demokrasinin sağlıklı bir şekilde işlemesi sorun olabilecektir. Elektronik demokrasinin öngörülebilen temel sorunlarından biri de bu sistemde tartışma düzlemini kimin oluşturacağı veya çözülmesi gereken soru ve sorunların tanımının kim tarafından yapılacağıdır? Elektronik demokrasi sistemi nedeniyle sosyal ilişkiler değişikliğe uğrayarak atomist bir toplum yapısı oluşabilir. Partilerden ve diğer sosyal grup ve ilişkilerden bağını kopararak doğrudan karar alıcılarla dikey iletişim bağına girecek olan bireyler, mevcut yatay iletişim bağından kopabilecektir. Ancak burada temel sorun doğrudan demokrasinin istenen bir şey olup olmadığıdır. Zira modern teknolojik olanaklar olmadan önce de doğrudan demokrasi mevcut uygulamadan daha yaygın olarak uygulanabilirdi.16 Elbette bugün teknoloji çok daha ilerlemiştir; fakat televizyon veya telefon da doğrudan demokrasinin uygulanmasını kolaylaştırabilirdi. Ama bunlardan çok fazla yararlanma gereği duyulmamıştır. Bu da iktidar ve yetkiyi elinde oligarşik egemenlerin doğrudan demokrasiyi istemedikleri ve bu yöndeki girişimleri engellediklerini göstermektedir. Fakat bütün bu zorluklar ve sorunlar, doğrudan demokrasiyi gerçekleştirebilmek için aşılabilecek niteliktedir. Gerekli teknik ve hukuksal düzenlemeler yapıldıktan sonra elektronik demokrasi gerçekleştirilebilecektir. 15 16 154 GROSSMAN, s. 24. ARBLASTER, s. 126.; Örneğin evinde oturan yurttaşlar kamusal politika tartışmalarını televizyondan izleyerek, telefonla tartışmaya aktif olarak katılabilir ve böylece doğrudan demokrasi gerçekleştirilmeye çalışılabilirdi. AKBULUT, s. 65.; Chomsky’ye göre, erki ellerinde bulunduranlar, demokrasiyi kendi erklerini meşrulaştırma ve halkı statik bir yapı içinde karar süreçlerinin dışında tutmanın bir aracı olarak kullanmaktadırlar. TUNCAY, Suavi, Parti İçi Demokrasi ve Türkiye, Gündoğan Yayınları, Ankara 1996, s. 48. Journal of Qafqaz University Spring 2002, Number 9 M. Yaník Elektronik Yönetiåim B. ELEKTRONİK DEVLET Elbette günümüz teknolojisinden sadece siyasal sistem ve demokrasi etkilenmeyecektir. Bunun yanında devlet de eğitimden adalete kadar hemen her sahada “e-devlet” olmaya çalışacaktır.17 Elektronik devlet, “bütün kamu hizmetlerinin elektronik ortamda sunulduğu devlet sistemi”dir. Bu sistem sayesinde yurttaşlar kamu hizmetlerinden bürokrasi ve kırtasiyeciliğe takılmadan kolay ve ucuz bir şekilde yararlanabileceklerdir. Ülkemizde bu konuda yeni yeni gelişmeler olsa da bazı ülkelerde bu sistemin bir süredir uygulanmaya başladığını söyleyebiliriz.18 Bununla beraber bugüne kadar görülen elektronik devlet uygulamaları daha çok yerel düzeydedir.19 Henüz ulusal düzlemde tam olarak elektronik devlet uygulamasına geçilmemiştir. Ancak yerel düzeyde edinilen elektronik devlet tecrübesi kolaylıkla ulusal düzleme yansıtılabilecektir. Başta Singapur olmak üzere İngiltere, ABD, Avrupa Birliği üye ülkeleri ve çoğu Güney Asya ülkeleri e-devlet yapılanmasında büyük yol almışlar ve önümüzdeki bir kaç yıl içinde tamamen e-devlet sistemine geçiş yapmayı planlamaktadırlar.20 Sağlam ve güvenilir bir e-devletin oluşturulabilmesi için, sürekli gelişmeyi esas alan katılımcı bir organizasyon ile hukuki altyapısı tamamlanmış, yazılım, donanım ve bilgi standardı sağlanmış, ileri boyutta tek bir portal üzerinden bilgi sunabilen bir yapılanma gerekmektedir.21 Bu sistem sayesinde isteyen herkesin dünyanın her yerinden "7 gün 24 saat" bilgiye ulaşımının sağlanması, "şeffaf devlet" anlayışını beraberinde getirecek ve devlet-vatandaş ilişkilerini farklı bir düzeye taşıyarak "halk için var olan devlet" kavramının güçlenmesini sağlayacaktır.22 17 18 19 20 21 22 Avrupa Komisyonu tarafından yapılan çalışmalarda elektronik devlet terimi beş kriter ile açıklanmaktadır: “açıklık, katılım, sorumluluk/hesap verebilirlik, etkinlik, tutarlılık”. Bu çalışmalarda, sıralanan bu kriterler, “iyi yönetimin ilkeleri” olarak tanımlanmış ve yerel, bölgesel, ulusal, global gibi idarenin her kademesinde uygulanmasının gerektiği belirtilmiştir. MARCHI, B. De, “E-Governance”, E-Society Kongresi, Teknolojik Değerlendirmeler ve Sistem Analizi Enstitüsü (ITAS), (Çevrimiçi) 17-19 Ekim 2001, Berlin, www.abgs.gov.tr, 16. 12 2001. Örneğin Kaliforniya’da kurulan “demokrasi ağı” ile halk, elektronik vasıtalarla siyasal katılımı gerçekleştirmektedir. Yurttaşlar her türlü konuda bilgi alabilmekte ve sorunları elektronik toplantı odalarında (electronic town meetings) tartışabilmektedir. Ayrıca Kaliforniya’da yönetim birimleri yurttaşların taleplerine 24 saat içinde cevap vermek zorundadır. GROSSMAN, s. 213-214. Amsterdam, Bologna, Berlin gibi dünyanın bir çok büyük kentinde yerel düzeyde elektronik demokrasi uygulanmaya çalışılmaktadır. AKBULUT, s. 69.; Aynı şekilde T. C. Başbakanlık İdareyi Geliştirme Başkanlığı da benzer bir çalışma içindedir. Bu konuda daha geniş bilgi için bkz: BANGER, Gürol, “e-Türkiye”, (Çevrimiçi) www.bybs.gov.tr, 19. 12. 2001. ÇETİN, Hüseyin, - AYDOĞAN, Okan, - ERTUĞRUL, Zerrin, “E-Türkiye Durum Analizi ve Çözüm Önerileri, (Çevrimiçi) http:/ inet-tr.org.tr/inetconf7/eposter/aydogan.html, 28. 12 2001. İbid. ÖZALP, Selin, “Washington’daki Türk Girişimcilerden E-Devlet”, 19. 12. 2001, (Çevrimiçi) http://turk.internet.com/haber/yazigoster.php3?yaziid=3279, 24. 12. 2001.; Elektronik ortamdaki insan merkezli yapının devlete de sirayet edeceğini savunan Willis, vatandaş odaklı hizmetlerin e-devletin en büyük özelliklerinden biri olduğunu belirterek, yeni yapılanmanın, tarihten gelen geleneksel yönetim Journal of Qafqaz University Spring 2002, Number 9 155 Elektronik Yönetiåim M. Yaník Elektronik devlet sistemi sayesinde yurttaşlar, devlete olan vergi borcunu evinde oturarak elektronik ortamda ödeyecek, her hangi bir devlet kurumundan alması gereken belgeyi elektronik ortamda alabilecek, kamuyla ilgili elde etmek istediği bilgilere kolayca ulaşabilecektir. Böylece hantal devlet yapısı küçültülecek ve etkinleştirilecektir.23 Dolayısı ile bugün mevcut olan kamu kurumlarının bir kısmına gerek kalmayacaktır. Yönetsel etkinliğin ve kamu hizmetinin kalitesinin artırılmasına katkısının yanında, elektronik devlet uygulamada, yasal düzenlemelerin yapılması, kişisel bilgilerin korunması, güvenlik, elektronik imza altyapısı sağlanması, idari sürecin yeniden örgütlenmesi ve evrensel hizmetlere erişim gibi önemli sorunlar ortaya çıkarabilecektir.24 Ayrıca elektronik devlet uygulamasının; yönetimde şeffaflığı sağlayarak, yönetim ve vatandaşlar arasında bilgi akışını hızlandırarak ve vatandaşların daha etkin bir biçimde hükümet kurumlarını gözlemlemelerini sağlayarak kaçınılmaz bir biçimde elektronik demokrasinin yolunu açacağı yönündeki inanış her zaman gerçeği yansıtmamaktadır. Elektronik devlet uygulaması aynı zamanda, demokratik olmayan rejim ve değerlerin de yüceltilmesi için kullanılabilecek bir faktördür. Ulusal ve uluslararası alanda elektronik devletin gelişmesi ve uygulanmasında gerekli çalışmalar, bu risk göz ardı edilmeden yapılmalıdır.25 Son olarak belirtmeliyiz ki dünyada gerek elektronik demokrasi gerekse elektronik devlet konusunda çok önemli gelişmeler ve ilerlemeler olurken bu konuda ülkemiz oldukça geri kalmış durumdadır.26 Bu durumun en temel 23 24 25 26 anlayışı yerine, ihtiyaçlara bağlı bir anlayışın devlet kurumlarında yaygınlaşacağını ileri sürmektedir. Simon Willis’in TÜSİAD’ın düzenlediği “Bilişimde Uluslararası İşbirliği Forumu” Bilişim Zirvesi kapsamında 7 Eylül 2001’de İstanbul’da e-devlet’in tartışıldığı forumdaki konuşması için bkz: (Çevrimiçi) www.activefinans.com/activeline/sayi19/bilisim_e_devlet, 11. 12. 2001. Ülkemizde bugünlerde devletin küçülmesi konusu güncelliğini korumaktadır. Bu konu özellikle Türkiye’nin içinde bulunduğu ekonomik krizden çıkabilmesi ve bütçe açıklarının kapanması açısından önem taşımaktadır. Devlet küçülmeli; ama amacı doğru ortaya koyarak, buna uygun bir model seçilmelidir. Zira son zamanlarda hükümetten gelen açıklamalarda amacın sadece tasarruf olduğu anlaşılıyor. Bu doğrultuda emeklilik özendirilerek personel sayısının azaltılması, bazı ara birimlerin kaldırılması, bazılarının birleştirilmesi gibi önlemlerin yürürlüğe konulacağı söylenmektedir. Bu önlemler kısa bir süre içinde yararlı olabilir. Ama uzun bir süreçte amaca uygun sonuçlar doğurmayabilir. Aslında amaç devletin daha etkin, verimli çalışan bir yapıya kavuşturulması olmalıdır. Böyle bir çalışma başarılabilirse, devlet küçük, fakat çevik ve daha etkin bir yapıya kavuşabilir ve işlevlerini daha hızlı yerine getirebilir, hizmetlerinde verimliliği sağlayabilir. Bu çalışma zor, uzun süreli ve köklü değişiklikler isteyen bir süreçtir. ÜNEY, Tuncer, 28. 11. 2001, (Çevrimiçi) www.turk.internet.com/haber/yazi, 26. 12. 2001.; Türkiye’de e-devlet çalışmalarının beraberinde gelen sorunlar için bkz: ÇETİN, Hüseyin, AYDOĞAN, Okan, - ERTUĞRUL, Zerrin, “E-Türkiye Durum Analizi ve Çözüm Önerileri”, (Çevrimiçi) http:/inet-tr.org.tr/inetconf7/eposter/aydogan.html, 28. 12. 2001. AİCHHOLZER, Georg, “E-Government”, E-Society Kongresi, Teknolojik değerlendirmeler ve Sistem Analizi Enstitüsü (ITAS), 17-19 Ekim 2001, (Çevrimiçi) Berlin, www.abgs.gov.tr, 16. 12. 2001. İbid. Taylor Nelson Sofres tarafından 27 ülkede gerçekleştirilen e-devlet araştırmasına göre, Türkiye internet üzerinden kamusal hizmetlerin kullanımında %3 ile Endonezya ve Rusya ile birlikte sonuncu sırada yer alıyor. Araştırmaya alınan ülkeler genelinde yetişkin nüfusun % 26’sı İnternet üzerinden kamusal hizmetlerden faydalanırken, Türkiye’de nüfusun % 3’ü bilgi almak veya kamusal hizmetlerden yararlanmak amacıyla İnternet üzerinden devlete ait kamusal siteleri ziyaret etmektedir. (Çevrimiçi) http://www.ntvmsnbc.com/news/117335.asp?cp1=1, 11. 11. 2001.; Bununla beraber Başbakanlık Yönetim Bilişim Sistemi Merkezi (BYBS), e-devlet projesi kapsamında çalışmalara www.bybs.gov.tr 156 Journal of Qafqaz University Spring 2002, Number 9 M. Yaník Elektronik Yönetiåim nedeni bilgisayar kullanımında ve internet erişiminde ucuzluğun ve yaygınlığın sağlanamamasıdır. Ayrıca eğitim ve bilgi eksikliği de önemli bir faktördür. C. ELEKTRONİK SİYASAL PARTİ Demokrasinin en temel kurumlarından olan siyasi partiler, henüz çok yavaş bir şekilde, belki de sadece prestij amaçlı olarak İnternet’te yer almaktadırlar ve teknolojiyi kullanmaktadırlar. Yaptıkları sadece statik web sitelerinde güncelliği çoktan kaybolmuş olan partilerine ait bazı bilgileri vermektir. Oysa demokrasi en önemli bir kurumu siyasal partiler; çağımızın son teknolojisinden ve İnternet’ten daha fazla yararlanmanın yollarını bulmalılardır.27 Siyasal Partiler Hukuku’ndaki yeni gelişmelerle beraber, demokrasi için önerdiğimiz elektronik demokrasi teorisi, uluslararası partilerin kurulması ve parti içi demokrasinin gerçekleştirilmesi için bir araç olarak kullanılabilecektir. Her parti bütün çalışma ve kayıtlarını kendi içinde kuracağı merkezi bir bilgisayar ağıyla üyelerine sunabilir ve parti içi seçimler ve alınacak kararlar yine bu merkezi ağ sayesinde kolayca gerçekleştirilebilir. Böylece partilerin kaderine hakim olan oligarşik eğilimler aşılabilecektir. Bunun yanında siyasal partiler, interneti kullanarak üyelerle parti yöneticileri arasında, parti merkezi ile taşra teşkilatları arasında hızlı bir iletişim ağı kurabilirler. Bu sayede parti içi mobilizasyon daha rahat gerçekleşir. Her ne kadar demokrasi düşüncesindeki yeni yaklaşımlar sonucunda siyasal partilerin ortadan kalkacağını öngörenler varsa da, bu teori sosyolojik doğal yasalara aykırıdır. Yaşayan bütün toplumlarda farklı fikirlerin ve grupların örgütlenmesi sosyal bir realitedir. Bu nedenle demokrasinin yeni çağında partiler bir kısım değişikliklere uğrasalar bile varlıklarını devam ettireceklerdir. Elektronik ortamda gerçekleşecek demokrasinin partileri de elektronik olacaktır. Bu durum günümüz Siyasal Partiler Hukuku’nda ve partilerin yapı ve örgütlenmesinde büyük değişikliklere neden olacaktır. Bugün için partiler elektronik ortamı sadece propaganda ve reklam amacıyla kullanmaktadırlar. Ancak elektronik demokraside partiler yeniden yapılanarak kendilerini elektronik ortama uyumlu hale getireceklerdir. Elbette bu uyum sürecinde başarısız olan partilerin yerini yeni kurulan partiler alacaktır. Belirtmek gerekir ki, elektronik partilerin parti içi demokrasiyi gerçekleştirme olanakları günümüz partilerine göre çok fazla olacaktır. Bununla beraber bu yeni teknolojik olanaklar Hitler’den daha kötü diktatörlerin çıkması için de uygun 27 sitesinde başlamıştır. Bu site ile vatandaşlar, e-devlet projesinde hedeflendiği gibi devlet dairelerine gitmeden istedikleri birçok bilgiye ulaşabiliyorlar. Bu sitede şu bölümler yer alıyor: Projeler, Hizmetler, Yayınlar, Programlar, Diğer Kurumlar ana başlıkları altında, Bilgi Formları, Atama İşlemleri, Devlet Teşkilatı Veritabanı, Kamu İnsan Kaynakları, Vatandaşlar İçin Rehber Sayfaları, Trafik Cezaları, Önemli Telefonlar, Sakıncalı Siteler, Posta Kodları, Genelge Bilgi Sistemi, Ankara ve İstanbul Kent Rehberleri, Kamuya Erişim, Ulusal Bilgi Sistemi Kitabı, Ulusal Bilgi Sistemi, Mal Bildirimi Programı, Personel Bilgi Programı, Tapu Kadastro İşlem Rehberi, Kimlik Numarası Uygulaması ve Ulusal Program gibi alt linkler bulunuyor. GÜNAL, Burak, “Siyasi Partilerin İnternetleşmesi”, (Çevrimiçi) http://inet-tr.org.tr/inetconf5 /bildiri, 17. 11. 2001. Journal of Qafqaz University Spring 2002, Number 9 157 Elektronik Yönetiåim M. Yaník bir ortamdır. Zira Microsoft örneğinde görüldüğü gibi, yaşadığımız bilgi çağında, teknolojiyi ve bilgiyi tekeline alacak bir kurum tüm dengeleri alt üst edebilecektir. Bütün bu nedenlerden dolayı eğer gerçekten çoğulcu doğrudan demokrasi gerçekleştirilmek isteniyorsa, bir an önce bunun alt yapısı hazırlanmalı, yeni teknolojik ortam demokratik kontrol altına alınmalı ve gereken hukuksal düzenlemeler yapılmalıdır. KAYNAKÇA − − − − − − − − − − − − − − − − − − AICHHOLZER, Georg: “E-Government”, E-Society Kongresi, Teknolojik Değerlendirmeler ve Sistem Analizi Enstitüsü (ITAS), 17-19 Ekim 2001, (Çevrimiçi) Berlin, www.abgs.gov.tr, 16. 12. 2001. AKBULUT, Olgun: “Doğrudan Demokrasi”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2001. AKGÜL, Mustafa: “İnternet Notları: İnternet, Demokrasi ve Türkiye”, http://siyaset.bilkent.edu.tr/kamunet/oncesi/cbt-not3.html, 18. 12. 2001. ARBLASTER, Anthony: Demokrasi, Doruk Yayınları, Çev. Nilüfer Yılmaz, Ankara 1999. BANGER, Gürol: “e-Türkiye”, (Çevrimiçi) www.bybs.gov.tr, 19.12.2001,s.1-10. BARBER, Benjamin: Güçlü Demokrasi, Çev. Mehmet Beşikçi, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 1995. ÇETİN, Hüseyin – Okan, AYDOĞAN, - Zerrin ERTUĞRUL: “E-Türkiye Durum Analizi ve Çözüm Önerileri, (Çevrimiçi) http:/ inet-tr.org.tr/inetconf7/eposter/aydogan.html, 28. 12. 2001. GROSSMAN, Lawrence: The Electronic Republic (Reshaping Democracy in the İnformation Age), Viking Penguen Books, New York 1995. GÜNAL, Burak: “Siyasi Partilerin İnternetleşmesi”,(Çevrimiçi) http://inet-tr.org.tr/ inetconf5/bildiri, 17 11 2001. KASTENHOLZ, Hans: “E-Democracy”, E-Society Kongresi, Teknolojik değerlendirmeler ve Sistem Analizi Enstitüsü(ITAS), 17-19 Ekim 2001, (Çevrimiçi) Berlin, www.abgs.gov.tr, 16. 12. 2001. LIJPHART, Arend: Çağdaş Demokrasiler, Çev. Ergun Özbudun-Ersin Onulduran, Yetkin Yayınları, Ankara 1986. MARCHI, B. De: “E-Governance”, E-Society Kongresi, Teknolojik değerlendirmeler ve Sistem Analizi Enstitüsü (ITAS), (Çevrimiçi) 17-19 Ekim 2001, Berlin, www.abgs.gov.tr, 16. 12 2001. NAISBITT, John-ABURDENE, Patricia: Megatrends 2000, Avon Books, New York 1990. ÖZALP, Selin: “Washington’daki Türk Girişimcilerden E-Devlet”, 19. 12. 2001, (Çevrimiçi) http://turk.internet.com/haber/yazigoster.php3?yaziid=3279, 24. 12. 2001. ŞAHİN, Haluk: Yeni İletişim Ortamı, Demokrasi ve Basın Özgürlüğü, Basın Konseyi Bilimsel Araştırması, İstanbul 1991. TUNCAY, Suavi: Parti İçi Demokrasi ve Türkiye, Gündoğan Yayınları, Ankara 1996. WALL, S. David: “İnternet Rejimi ve Düzenleme Sorunu”, Çev. Hasan Sınar, Adalet Yüksek Okulu 20. Yıl Armağanı, İstanbul 2001, s. 201-216. VERGİN, Nur: “Yeni Siyaset ve Siyasi Partiler”, Türkiye Günlüğü, S. 27, 1994, s. 70-74. − YAYLA, Atilla: Siyaset Teorisine Giriş, Siyasal Kitapevi, Ankara 1998. 158 Journal of Qafqaz University Spring 2002, Number 9