"UYUŞMAZLIK-ÇATIŞMA-KRİZ SARMALINDA TÜRKİYE`NİN DIŞ
Transkript
"UYUŞMAZLIK-ÇATIŞMA-KRİZ SARMALINDA TÜRKİYE`NİN DIŞ
UYUŞMAZLIK-ÇATIŞMA-KRİZ SARMALINDA TÜRKİYE’NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ Fuat Aksu 2015 Analysis of Decision Making and Crisis Management Processes During Turkish Foreign Policy Crises TÜBİTAK 1001 112K172-Project www.tfpcrises.org www.tdpkrizleri.org UYUŞMAZLIK--ÇATIŞMA UYUŞMAZLIK ÇATIŞMA--KRİZ SARMALINDA TÜRKİYE’NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ Güvenlik Çalışmalarında Yeni Kavramlar ve Çatışmalar Uluslararası Sempozyumu FUAT AKSU Fuat Aksu 2015 © Analysis of Decision Making and Crisis Management Processes During Turkish Foreign Policy Crises TÜBİTAK 1001 112K172-Project www.tfpcrises.org www.tdpkrizleri.org Güvenlik Çalışmalarında Yeni Kavramlar ve Çatışmalar Uluslararası Sempozyumu, Gelişim Üniversitesi, İstanbul, 13 Mart 2015. This paper/presantation is supported by the Scientific and Technological Research Council of Turkey-TÜBİTAK 1001 Project (Project No.:112K172) Uyuşmazlık, Çatışma, Kriz Kavramları Çatışma – Kriz İlişkisi “Tekrarlayan Çatışmalar/ Protracted Conflict” kavramı; Tekrarlayan Çatışmalar İçinde Ortaya Çıkan Krizler Türkiye’nin Dış Politika Krizlerinin Doğrudan Muhatabı Olan Aktörler • • • Devletler Devlet Dışı Aktörler) Tek Taraflı Türkiye’nin Dış Politika Krizlerinin Sonlanma Şekli • • • Çözülen Krizler “Uyuyan” – “Uyutulan” Krizler Devam Eden Krizler Kriz Çözülürken Uyuşmazlık-Çatışmayı da Çözmek Mümkün Olmuş mu? Örnekler… Türkiye’nin İzlediği Kriz Yönetim Stratejileri Krizin askeri şiddet içeren eylemlerle tırmandırılması / ESCALATED LEVEL OF CRISIS WITH VIOLENT MILITARY ACTS [LIMITED] WAR Çatışmanın şiddet içer[meyen] askeri eylemlerle desteklenmesi / ESCALATED LEVEL OF CONFLICT WITH NONVIOLENT MILITARY ACTS TRIGGER TRIGGER Uyuşmazlıkların, görüşlerin eylemlerle desteklenmesi / ESCALATED LEVEL OF DISPUTE WITH ACTUAL ACTIONS Sözsel iddialar, görüş ayrılıkları / VERBAL CLAIMS / DISAGREEMENT TRIGGER TRIGGER Kriz /crisis Çatışma /conflict Uyuşmazlık /dispute Normal / Barışcıl İlişkiler KRİZ TANIMI İster algısal ister gerçeklik taşısın “kriz” olarak kabul edilen sözseleylemsel durum karar alıcı bakımından genellikle aşağıdaki özellikleri taşır: Buna göre; • karar alıcının dış politika gündemini meşgul edebilecek herhangi bir konuda • aniden veya belli bir zaman dilimi içerisinde gelişen, • karar alıcının algısında ve/ya gerçekliğinde temel değer ve önceliklerinde bir değişiklik yapmaya zorlayan, • karar alıcı bakımından risk, tehlike, tehdit olarak algılanan, • karar alıcıyı mevcut kısıtlı seçenekler arasında bir tercih yapmak ve karar vermek zorunda bırakan, • verilen karar dolayısıyla doğrudan muhatap aktör ve/ya aktörlerle bir askeri çarpışma-savaşa girme olasılığı içerebilen durumlar karar alıcı için kriz olarak kabul edilir. 1923 – 2015 TÜRKİYE’NİN BİRİNCİ KUŞAK KARA – DENİZ KOMŞULARI 1945 ÖNCESİ 1947-1990 1990 SONRASI YUNANİSTAN BULGARİSTAN ROMANYA SOVYETLER BİRLİĞİ İRAN IRAK (Mandater İngiltere) SURİYE (Mandater Fransa) İNGİLTERE İTALYA YUNANİSTAN BULGARİSTAN ROMANYA SOVYETLER BİRLİĞİ İRAN IRAK SURİYE KIBRIS (KKTC + KRY) 1960’a Kadar Kıbrıs’ta İngiltere YUNANİSTAN BULGARİSTAN ROMANYA UKRAYNA RUSYA FEDERASYONU GÜRCİSTAN ERMENİSTAN İRAN IRAK SURİYE KIBRIS (KKTC + KRY) 1500km yarıçapındaki 2. kuşak ülkeler MAKEDONYA, ARNAVUTLUK, KARADAĞ, KOSOVA, SIRBİSTAN, BOSNA-HERSEK, HIRVATİSTAN, MACARİSTAN, SLOVENYA, SLOVAKYA, POLONYA, MOLDOVA, KAZAKİSTAN, TÜRKMENİSTAN, AZERBAYCAN, SUUDİ ARABİSTAN, KUVEYT, ÜRDÜN, İSRAİL, FİLİSTİN, LÜBNAN, MISIR, LİBYA, İTALYA Coğrafi Havzalar Karadeniz, Balkanlar, Orta Avrupa, Kafkaslar, Ortadoğu, Doğu Akdeniz, Kuzey Afrika Pre-Cold War Cold-War Post-Cold War 1991 Turkey-Armenia Nakhchivan Crisis 1957 Turkey - Syria Confrontation 1992 TCG Muavenet Crisis 1958 Iraq Upheaval Crisis 1994 Aegean Sea casus belli Crisis 1935 Bulgaria-Turkey Crisis 1964 Johnson Letter Crisis 1996 Kardak / Imia Crisis 1936 Hatay / Sandjak Crisis 1942 MV Struma Crisis 1945 Turkish Straits and Kars Ardahan Crisis 1963-64 Cyprus Crisis-I 1967 Cyprus Crisis-II 1972-73 Poppy Cultivation Regulation Crisis 1997 S-300 Missile Crisis 1998 Syria (Öcalan) Crisis 2003 Sulaymaniyah “Hood” Crisis 1974 Cyprus Crisis-III 2003- Eastern Mediterranean Maritime Jurisdiction Areas Crisis 1974-80 NOTAM-FIR Crisis 2010 – MV Mavi Marmara (Gazza Filotilla) Crisis 1974-76 Aegean Sea Continental Shelf Crisis-I 2011 - Turkey-Syria Crisis 1981 Limnos Militarization Crisis 2014 ISIS Hostage Crisis 1987 Aegean Sea Continental Shelf Crisis-II 2015- Tomb of Suleyman Shah ?? 1989 Assimilation and Exodus of Bulgarian Turks 1989-90 (Minority of) Western Thrace Crisis 1924 Mosul Land Crisis 1955 6-7 September Case 1926-27 The Case of SS LotusBozkurt 1929 Little Ararat Crisis 1988-91 Iraqi Refugee Crisis TARAF ÜLKE ABD ABD ABD ABD BULGARİSTAN BULGARİSTAN ERMENİSTAN FRANSA FRANSA IRAK IRAK IRAK (İNGİLTERE) İRAN İSRAİL KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) SSCB SURİYE SURİYE SURİYE YUNANİSTAN YUNANİSTAN YUNANİSTAN YUNANİSTAN YUNANİSTAN YUNANİSTAN YUNANİSTAN YUNANİSTAN YUNANİSTAN BELİRSİZ ISİD ÖRGÜTÜ KRİZ ADI 4 KRİZ 2 KRİZ 1 KRİZ 2 KRİZ 2 KRİZ 1 KRİZ 1 KRİZ 1 KRİZ 4 KRİZ 1 KRİZ 3 KRİZ 9 KRİZ 1 KRİZ 1 KRİZ 1964 JOHNSON MEKTUBU 1968-1973 AFYON KRİZİ 1992 TCG MUAVENET KRİZİ 2003 SÜLEYMANİYE BASKINI 1935 BULGARİSTAN KRİZİ 1989 BULGARİSTAN GÖÇÜ 1991 NAHÇİVAN KRİZİ 1926 BOZKURT LOTUS 1936 SANCAK KRİZİ 1958 1RAK KRİZİ 1988 -1991 IRAKLI SIĞINMACILAR KRİZİ 1924 MUSUL KRİZİ 1929 KÜÇÜK AĞRI 2010 MAVİ MARMARA 1964 KIBRIS I 1967 KIBRIS II 1997 S300 FÜZE KRİZİ 2003 DOĞU AKDENİZ MEB 1945 SOVYET TALEPLERİ 1957 SURİYE 1998 SURİYE - ÖCALAN KRİZİ 2011 SURİYE KRİZİ 1955 6-7 EYLÜL OLAYLARI 1974 KIBRIS III 1974-1979 NOTAM-FIR 1973 -1976 KITA SAHANLIĞI 1981 LİMNİ KRİZİ 1987 KITA SAH. KRİZİ 1989-1990 BATI TRAKYA KRİZİ 1994-1995 EGE DENİZİ KRİZİ 1996 KARDAK KRİZİ 1942 STRUMA KRİZİ 2014 IŞİD REHİNE KRİZİ TARAF ÜLKE KRİZ SAYISI KRİZİN SONUCU ABD 4 KRİZ BULGARİSTAN 2 KRİZ çözülen ERMENİSTAN 1 KRİZ çözülen FRANSA 2 KRİZ çözülen 2 KRİZ çözülen IRAK (İNGİLTERE) İRAN İSRAİL 1 KRİZ 1 KRİZ 1 KRİZ KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) 4 KRİZ SSCB 1 KRİZ SURİYE 3 KRİZ YUNANİSTAN 9 KRİZ BELİRSİZ IŞİD 1 KRİZ 1 KRİZ çözülen çözülen devam eden çözülen çözülen çözülen devam eden çözülen çözülen çözülen devam eden çözülen çözülen çözülen çözülen uyuyan/uyutulan çözülen çözülen çözülen çözülen çözülen çözülen çözülen IRAK IRAK uyuyan/uyutulan uyuyan/uyutulan UYUŞMAZLIK-ÇATIŞMA DURUMU KRİZ ADI ÇÖZÜLDÜ 1964 JOHNSON MEKTUBU ÇÖZÜLDÜ 1968-1973 AFYON KRİZİ UYUTULDU 1992 TCG MUAVENET KRİZİ UYUTULDU 2003 SÜLEYMANİYE BASKINI ÇÖZÜLDÜ 1935 BULGARİSTAN KRİZİ ÇÖZÜLDÜ 1989 BULGARİSTAN GÖÇÜ ÇÖZÜLDÜ 1991 NAHÇİVAN KRİZİ ÇÖZÜLDÜ 1926 BOZKURT LOTUS ÇÖZÜLDÜ 1936 SANCAK KRİZİ ÇÖZÜLDÜ 1958 1RAK KRİZİ 1988 -1991 IRAKLI ÇÖZÜLDÜ SIĞINMACILAR KRİZİ ÇÖZÜLDÜ 1924 MUSUL KRİZİ ÇÖZÜLDÜ 1929 KÜÇÜK AĞRI DEVAM EDİYOR 2010 MAVİ MARMARA DEVAM EDİYOR 1964 KIBRIS I DEVAM EDİYOR 1967 KIBRIS II DEVAM EDİYOR 1997 S300 FÜZE KRİZİ DEVAM EDİYOR 2003 DOĞU AKDENİZ MEB ÇÖZÜLDÜ 1945 SOVYET TALEPLERİ ÇÖZÜLDÜ 1957 SURİYE ÇÖZÜLDÜ 1998 SURİYE - ÖCALAN KRİZİ DEVAM EDİYOR 2011 SURİYE KRİZİ DEVAM EDİYOR 1955 6-7 EYLÜL OLAYLARI DEVAM EDİYOR 1974 KIBRIS III DEVAM EDİYOR 1974-1979 NOTAM-FIR DEVAM EDİYOR 1973 -1976 KITA SAHANLIĞI DEVAM EDİYOR 1981 LİMNİ KRİZİ DEVAM EDİYOR 1987 KITA SAH. KRİZİ DEVAM EDİYOR 1989-1990 BATI TRAKYA KRİZİ DEVAM EDİYOR 1994-1995 EGE DENİZİ KRİZİ DEVAM EDİYOR 1996 KARDAK KRİZİ ÇÖZÜLDÜ 1942 STRUMA KRİZİ DEVAM EDİYOR 2014 IŞİD REHİNE KRİZİ UYUŞMAZLIK-ÇATIŞMA İLİŞKİSİ DEVAM EDEN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ TARAF AKTÖR SURİYE SİVİLLERE YÖNELİK BASKILAR VE İNSAN HAKLARI İHLALLERİ RF4 UÇAĞININ DÜŞMESİ SÜLEYMAN ŞAH TÜRBESİ’NİN STATÜSÜ-YER DEĞİŞTİRMESİ SINIR GÜVENLİĞİ İSRAİL MAVİ MARMARA BASKINI GAZZE ABLUKASI KIBRIS RUM YÖNETİMİ YUNANİSTAN KIBRIS’IN STATÜSÜ SİLAHLANMA MEB AZINLIKLAR KIBRIS EGE DENİZİ’NE İLİŞKİN UYUŞMAZLIKLAR ABD TCG MUAVENET SALDIRISI SÜLEYMANİYE “ÇUVAL” BASKINI IŞİD SÜLEYMAN ŞAH TÜRBESİ DİĞER ??? KRİZ SAYISI (1923-2015) TÜRKİYE'NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ VE MUHATAPLARI 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 YUNANİSTAN AKTÖRLER 9 KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) 4 ABD 4 SURİYE 3 BULGARİSTAN 2 FRANSA 2 IRAK 2 ERMENİSTAN 1 IRAK (İNGİLTERE) 1 İRAN 1 SSCB 1 BELİRSİZ 1 ISİD ÖRGÜTÜ 1 SONUÇLARINA GÖRE TÜRKİYE'NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ (1923 - 2015) KRİZ SAYISI 35 30 25 20 15 10 5 0 Toplam Kriz Sayısı Çözülen Uyuyan/Uyutulan Devam Eden Kriz Sayısı 34 27 3 3 DEVAM EDEN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ TARAF ÜLKE 2011 SURİYE KRİZİ SURİYE 2010 MAVİ MARMARA İSRAİL 2003 DOĞU AKDENİZ MEB KIBRIS RUM YÖNETİMİ “UYUYAN”- “UYUTULAN” DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ TARAF ÜLKE 1981 LİMNİ ADASININ SİLAHLANDIRILMASI KRİZİ YUNANİSTAN 1992 TCG MUAVENET ZIRHLISININ VURULMASI ABD 2003 SÜLEYMANİYE BASKINI/”ÇUVAL” KRİZİ ABD GÜNCEL DIŞ POLİTİKA KRİZİ [Mİ?] TARAF ÜLKE 2015 SÜLEYMAN ŞAH / “ŞAH FIRAT OPERASYONU” KRİZİ SURİYE TÜRKİYE’NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİNDE MUHATAP AKTÖRÜN NİTELİĞİ KRİZİN DİĞER AKTÖRÜ SAYI DEVLET 31 DEVLET DIŞI 1 TEK TARAFLI 1 * Krizi tetikleyen söz, eylem, davranışın Türkiye tarafından gerçekleştirilmesi hali…. Tasarlanmış krizlerin ortak özelliği savunmaya dönük kriz yönetim stratejileri kullanılıyor. TÜRKİYE’NİN SEBEP OLDUĞU KRİZLER 1929 KÜÇÜK AĞRI KRİZİ 1935 BULGARİSTAN – TÜRKİYE KRİZİ 1955 6-7 EYLÜL KRİZİ 1974-1976 KITA SAHANLIĞI KRİZİ 1974 -1980 NOTAM KRİZİ 1998 SURİYE/ÖCALAN KRİZİ SINIR DEĞİŞİKLİĞİ (TASARLANMIŞ) ALGISAL GÜVENLİK ÖNGÖRÜLEMEYEN “SİYASİ KAZA” MEŞRU HAKLARIN VARLIĞI (TASARLANMIŞ) ALGISAL GÜVENLİK MEŞRU SAVUNMA (TASARLANMIŞ) Bazı Sorular….. Yeni tip dış politika krizler 2010 Mavi Marmara Krizi “İnsani” krizler 2011 Suriye – Türkiye Krizi “Devlet-dışı aktör”lerle krizler Önlenebilir miydi? Kriz tasarlanmış bir kriz miydi? Krizi kim(ler) fırsata çevirdi? According to Brecher, the following characteristics are observed in the [Foreign Policy] crises emerged within protracted [long term] conflicts: high possibility of, • violence in trigger • high value threat • violence in crisis management Michael Brecher, International Political Earthquakes, Ann Arbor: The crises emerged outside protracted [long term] conflicts: low possibility of, • violence in trigger • high value threat • violence in crisis management Turkish – Greek Foreign Policy Crises in Protracted Conflict (1923-2014) INTERNATIONAL CONFLICTS PROTRACTED CONFLICTS TURKEY- GREECE (1923-) Crises in Protracted Conflict (Non-Military Violent) 1955 6-7 September Crisis 1974-1976 Aegean Crisis I 1974-1980 NOTAM – FIR Crisis 1981 Limnos Crisis 1989-1990 Western Thrace Crisis 1994-1995 Aegean Crisis III 2003- Maritime Jurisdiction Crisis in Eastern Mediterranean Sea Crises in Protracted Conflict (Threat to Use of Force) 1964 Cyprus Crisis I 1967 Cyprus Crisis II 1987 Aegean Crisis II 1996 Kardak – Imia Crisis 1997 S-300 Missiles Crisis 1998 Syria - Ocalan Krizi Crisis in Protracted Conflict (Limited War) 1974 Cyprus Crisis III Source: Created by autors using table in Brecher, International Political Earthquakes…, p. 38. Crisis Name Discourse and/or Actions Triggered the Crisis The Nature of Events Triggered the Crisis The Category of Events Triggered the Crisis 1955 6-7 September Crisis Non-military violent and attacks against the Greek minorities Violation of treaty Political- Humanitarian 1963-1964 Cyprus Crisis I Military-paramilitary violent and attacks against the Turkish Cypriots Violation of status Political- HumanitarianLegal 1967 Cyprus Crisis II Military-paramilitary violent and attacks against the Turkish Cypriots Violation of status Political- HumanitarianLegal 1974 Cyprus Crisis III Coup d’Etat / Enosis Violation of status Political- Legal - MilitaryHumanitarian- 1974 -1980 NOTAM-FIR Crisis Military security measures Security dilemma Military- Political- Legal 1974-76 Aegean Sea (Continental Shelf) Crisis-I License declaration and seismic research Creation of de facto situation Political-Legal-Economics 1981 (Militarization of) Limnos Crisis Militarization of Islands Violation of status Military- Political- Legal 1984 (Minority of) Western Thrace Crisis Non-military violent and attacks against the Turkish minority in Western Thrace Violation of Status and Treaty Humanitarian- PoliticalLegal 1987 Aegean Sea (Continental Shelf) Crisis-II Declaration of invalidity of agreement and statements of oil exploration activities Agreement -Violation of status Legal- Political Declaration of will Political 1994-1995 Aegean Sea casus belli Declaration of Greek Parliament Crisis 1996 Kardak/Imia Islets Crisis Landing troops on Kardak Islets and warning to fire in case of draw near to islets Use of military force Military- Political 1997 S-300 Missile Crisis* The signing of the missile purchase agreement with Russia Violation of status / fait accompli Military- Political 1998 Syria –Ocalan Crisis** Turkey’s demand from Syria to fulfill according to Political pressure upon its request Political- Military 2003 Maritime Jurisdiction Crisis in Eastern Mediterranean Sea*** Greek Cypriot Administration’s bilateral EEZ agreements with neighbors and license declaration Political- Legal Unilateral fait accompli CRISES 1955, September 6-7 Crisis February 11, 1959 (Treaty of Zurich), 19 February 1959 (London Convention) August 16, 1960 (The Establishment of The Republic of Cyprus) 1963-1964 Cyprus Crisis I (December 21, 1963 to 10 August 1964) 1967 Cyprus Crisis II (November 15, 1967 - December 1, 1967) 1974 Cyprus Crisis III (July 15, 1974 to 16 August 1974) 1974 - 1980 NOTAM Crisis / August 6th, 1974 proclamation of NOTAMs No. 714 ; Removal of Turkish NOTAM numbered 714 / Removal of Greek NOTAM numbered 1157 1974-1976 Aegean (Continental Shelf) Crisis I / Dated November 1, 1973 and numbered 14699 the Official Gazette / TPAO Continental Shelf License; November 11, 1976 Bern Declaration 1981 (Militarization of) Limnos Crisis / October 20, 1980 Greece's return to NATO with Rogers Plan 1984 (Minority of ) Western Thrace Crisis 1987 Aegean (Continental Shelf) Crisis II 1994-1995 Aegean Sea casus belli Crisis / UNCLOS III- Statements of Parliaments 1996 Kardak / Imia Islets Crisis 1997 S-300 Missile Crisis* 1998 Syria – Ocalan Crisis** 2003- Maritime Jurisdiction Crisis in Eastern Mediterranean Sea *** * In Cyprus crises (1964, 1967, 1974) Greece has a guarantor state status. 1997 S-300 Missile Crisis has experienced between Turkey and Cyprus (Greek Cypriot Administration) but signed Joint Defense Doctrine and the Greece’s guarantor state status has become Greece to indirect parties in crisis. ** The target country in Syria- Ocalan crisis (1998) is Syria, however Turkey has led to Greece indirect target due to the Greece's protection and support of Ocalan. Turkey stated that she may use the legal rights of self-defense. *** In the crisis of maritime jurisdictions over Eastern Mediterranean, Turkey has witnessed the emerging crisis period, which is about over maritime borders in both of Greece and the Greek Cypriot Administration. Teşekkürler www.tfpcrises.org www.tdpkrizleri.org