Biyolojik Mücadele
Transkript
Biyolojik Mücadele
• İnsanlara ve hayvanlara hastalık taşıyarak sağlığı tehdit edenler, kültür bitkilerinde ürün kayıplarına neden olanlar, orman ve süs bitkilerine zarar verenler ile kentsel yaşamda sorun yaratanlar zararlı kabul edilmektedir. • Agro-ekosistemdeki zararlılar : • Ana zararlı Uzun yıllardan beri mevcut olan ve devamlı mücadelesi yapılan önemli zararlılardır (Süne, Kımıl, Elma içkurdu, Salkım güvesi v.s.) : • Agro-ekosistemdeki zararlılar : • Tali zararlı • • • • : Ana zararlıların yanında ara sıra görülen zararlılardır. Uygun koşul buldukları yıl ve yerlerde ekonomik zarara neden olurlar. Üreme güçleri yüksektir. Etkili doğal düşmanları varsa yoğunlukları düşebilir. Entegre mücadele tekniklerine en çok uygunluk gösteren zararlılardır (Yaprakbitleri,Kırmızı örümcekler, Kabuklubitler v.s.) • Agro-ekosistemdeki zararlılar : Potansiyel zararlı : Çevrede bulunan ancak önemli zararlara neden olmayan zararlılardır. • Popülasyonları normal olarak doğal düşmanların baskısı altındadır. • Mücadele yapma gereği yoktur. • Ancak,ana zararlılara veya tali zararlılara karşı gereksiz ve zamansız ilaçlama yapılması veya yanlış kültürel uygulamalar yapılması sonucu doğal düşmanların baskısı ortadan kalkabilir ve çok büyük salgınlar yapabilirler ( Beyaz sinek, Empoaska vs.). • Gerekli ilaçlamalar Ekonomik zarar eşiği Popülasyon yoğunluğu Ekonomik zarar seviyesi Genel denge durumu Zaman Zararlı böceklerin %99’a yakın bir kısmı doğal olarak baskı altında tutulmaktadır. Geriye kalan %1 kadarı bile ortaya çıkardığı çok önemli sorunlar nedeniyle uğraştırmaya yetmiştir. insan oğlunu tarih boyunca Gerek sağlık, gerek sosyal ve gerekse ekonomik açıdan birçok olumsuzlukları ortaya çıkartan bu türleri baskı altına alabilmek için tarihin ilk devirlerinden bu yana çeşitli mücadele yöntem ve teknikleri geliştirilmiştir. Bunlar, Kültürel Önlemler, Fiziksel-Mekaniksel Mücadele, Kimyasal Mücadele, Biyolojik Mücadele, Biyoteknik Mücadele ve Entegre Mücadele olarak gruplandırılabilir. ilaçların insan ve hayvan sağlığının tehdit etmesi, gıda maddelerindeki ilaç kalıntıları, çevre kirlenmesi ve Bunlara yüksek ilaç fiyatları da eklenince; kimyasal mücadeleye alternatif çevre dostu ve daha ucuz mücadele yöntemlerine geçilmesi zorunlu hale gelmiştir. Bu yöntemlerden en ümit verici, en çevre dostu, en ucuzu ve en sürdürülebilir olanı ise “BİYOLOJİK MÜCADELE”’dir. Tarımsal faaliyetin başlangıcı olarak MÖ 8000 yılı kabul edilmektedir. İlk defa Sümerler tarafından MÖ 2500 yılında böcekler ve kırmızı örümceklere karşı kükürt kullanılmıştır. İlk kültürel tedbir uygulaması MÖ 1500 yılında ekim tarihinin uygulanması şeklinde olmuştur. MÖ 950 yılında yakma işlemi gerçekleşmiştir. Biyolojik mücadele ile ilgili ilk kayıt: Çin’de MS 300 yılında turunçgil bahçelerinde predatör karıncaların tespit edilmesi ile ilgilidir. Gerçek biyolojik mücadele uygulaması: 1000-1300 yıllarında Arabistan’da hurma ağaçlarına zarar veren karıncalara karşı çevreden predatör karıncaların toplanıp getirilmesi ve bahçelere salınması şeklinde olmuştur. "Bir canlının diğer bir canlıya karşı kullanılması" dır. Resim şu anda görüntülenemiyor. Uygulamalı Biyolojik Mücadele Faydalı organizmaların insanlar tarafından zararlılara karşı kullanılmasıdır. Doğal Biyolojik Mücadele İnsan müdahalesi olmadan doğada kendiliğinden oluşan baskıdır. FAO “Canlı doğal düşmanlar, antogonistler, rekabetçiler ve diğer kendi çoğalabilen biyolojik varlıkların kullanılmasıyla yapılan zararlı mücadele stratejisidir” 1. Parazitoitler (Asalaklar) 2. Predatör (Avcı) böcekler 3. Nematodlar 4. Omurgasız predatörler Örümcekler (Araneida ) Predatör akarlar (Acarina) Hydralar Planaryalar 5. Omurgalı predatörler Balıklar Amfibialar Kuşlar Memeliler 6. Entomopatojenler Funguslar Bakteriler Viruslar Protozoalar Riketsialar 7. Antagonistler Parazit - Parazitoit Parazit Konukçusunun içinde veya üzerinde yaşayan, onu öldürmekten çok zayıflatan organizmalardır. Bunlara örnek olarak insan ve hayvanlarda yaşayan barsak kurtları, kene , bit vb. verilebilir. Parazitoit Konukçusunun içinde veya üzerinde yaşayan, konukçusuna bağımlı olan ve sonuçta onu öldüren organizmalardır. Parazitoitler: •Ömürleri boyunca sadece bir konukçuya ihtiyaç duyarlar. •Larva döneminde parazitik olarak yaşar, erginleri ise konukçusunun dışında serbest yaşarlar. •Genellikle monofagdır. •İç parazitoit •Gelişmesini konukçusunun içerisinde tamamlayan parazitoitlerdir. Lysiphlebus testaceipes Euplectrus hircinus •Dış parazitoit •Gelişmesini konukçusunun dışında tamamlayan parazitoitlerdir. Cotesia (=Apanteles) glomerata (Hymenoptera: Braconidae) •Adelfoparazitoit (Autoparazit) •Döllemsiz yumurtalardan meydana gelen erkek bireylerin, aynı türün döllemli yumurtalarından meydana gelen dişileri üzerinde hiperparazit olarak yaşamasıdır. Aphelinidae familyasında, özellikle Coccophagus türlerinde görülür. •Koinobiont parazitoit •Gelişmesini canlı ve hareketli konukçuda tamamlayan parazitoitlerdir (Lepidopter larva parazitoidi Braconidler). •İdiobiont parazitoit •Bazı dış ve iç yumurta ve pupa parazitoitlerinde olduğu gibi, yumurtası açılmadan önce konukçusunu öldüren ve ölü veya paralize olmuş konukçusunda gelişmesini tamamlayan parazitoitlerdir. •Heteronomus parazitoit •Dişi ve erkekleri farklı konukçularda gelişen parazitoitlerdir. Konukçularının dönemine göre parazitoitler; •Yumurta parazitoidi •Yumurta-larva parazitoidi •Larva parazitoidi •Larva-pupa parazitoidi •Pupa parazitoidi •Ergin parazitiodi Bazı parazitoitler, konukçuları ve parazitledikleri konukçu dönemleri Parazitoit tür Konukçu Trichogramma spp Trissolcus spp Apanteles spp. Trichomma enacator Rossi Pimpla spp. Pteromalus puparum L. Alophora (Phasia) subcoleoptera L. Lepidopterler Eurygaster spp. Pieris spp. Cydia pomonella (L.) Lepidopterler Pieris spp. Eurygaster spp. Parazitlediği dönem Yumurta Yumurta Larva Larva Pupa Pupa Ergin Predatör (Avcı) böcekler • Sadece bir konukçuya bağlı değildirler, • Hayatları boyunca birden üzerinde beslenirler, • Konukçularını ararlar. fazla konukçu Predatör (Avcı) böcekler Polifag predatörler • Biyolojik mücadelede genellikle az kullanılırlar. • Hedef zararlı üzerinde konsantre olamazlar. • Genellikle fazla sayıda bulunan ve kolayca yakalanabilen avları ile beslenme eğilimindedirler. Predatör (Avcı) böcekler Monofag predatörler veya beslenme sahası dar olan oligofag predatörler biyolojik mücadele yönünden daha üstün özelliklere sahiptirler. Predatör (Avcı) böcekler • Coccinellidae (Coleoptera) Coccinella septempunctata Yaprakbiti predatörü Predatör (Avcı) böcekler • Coccinellidae (Coleoptera) Coleomegilla maculata Patates böceği predatörü Predatör (Avcı) böcekler • Coccinellidae (Coleoptera) Cryptolaemus montrouzieri Turunçgil unlubiti predatörü Predatör (Avcı) böcekler • Coccinellidae (Coleoptera) Hippodamia convergens Yaprakbiti predatörü Predatör (Avcı) böcekler • Coccinellidae (Coleoptera) Rodolia cardinalis Torbalı koşnil predatörü Predatör (Avcı) böcekler • Coccinellidae (Coleoptera) Stethorus punctillum Akar predatörü Predatör (Avcı) böcekler • Carabidae (Coleoptera) Lebia grandis Patates böceği yumurta predatörü. Predatör (Avcı) böcekler • Carabidae (Coleoptera) Özellikle lepidopter larvaları ile oburca beslenir. Predatör (Avcı) böcekler • Carabidae (Coleoptera) Calosoma scrotator Özellikle lepidopter larvaları ile oburca beslenir. Predatör (Avcı) böcekler • Chrysopidae (Neuroptera), Chrysoperla (=Chrysopa) carnea Yaprakbiti, kırmızı örümcek, thrips, beyaz sinek, böcek yumurtaları ve küçük lepidpoter ve diğer böcek larvaları ile beslenir. Predatör (Avcı) böcekler • Chrysopidae (Neuroptera) Predatör (Avcı) böcekler • Syrphidae (Diptera) Episyrphus balteatus Larvaları predatördür. Yaprakbitleri,unlubitler, kabuklubitler ve lepidopter larvaları ile beslenirler. Predatör (Avcı) böcekler • Syrphidae (Diptera) Yaprakbitleri,unlubitler, kabuklubitler ve lepidopter larvaları ile beslenirler. Predatör (Avcı) böcekler • Anthocoridae (Hemiptera) Thrips, akar, böcek yumurtası, yaprakbiti ve küçük tırtıllarla beslenir. Orius spp. Predatör (Avcı) böcekler • Miridae (Hemiptera) Deraeocoris nebulosus Beyaz sinek, yaprakbiti, koşnil ve psyllid predatörü. Predatör (Avcı) böcekler • Lygaeidae (Hemiptera) Geocoris spp. Lepidopter yumurta ve larva ,beyaz sinek, akar ve yaprakbiti predatörü. Predatör (Avcı) böcekler • Pentatomidae (Hemiptera) Podisus maculiventris Mısır kurdu ve Lahana kelebeği bazı lepidopter larvaları ve özellikle Patates böceği larvaları ile beslenir. Predatör (Avcı) böcekler Nabis spp. Lepidopter larva ve yumurtaları kırmızı örümcekleri predatörüdür. Geocoris spp. ve Orius spp. ile de beslenir. Omurgasız predatörler Örümcekler (Araneida), Predatör akarlar (Acarina), Hydralar, Planaryalar. Omurgasız predatörler Predatör akarlar (Acarina) • Phytoseiulus persimilis Avrupa ülkeleri, A.B.D. ve Rusya'da seralarda zararlı kırmızı örümceklere karşı çok yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. • Typlodromus pyri meyve bahçelerindeki kırmızı örümceklerin, • Amblyseius mekanziei ve diğer türler de seralardaki thripslerin biyolojik mücadelesinde önemli olan akar predatörlerdir. Omurgasız predatörler Phytoseiulus persimilis Omurgalı predatörler • Balıklardan Gambusia affinis sivrisinek larvalarına karşı kullanılmaktadır. • Amfibialardan Bufa marinus şeker kamışında zararlı Strategus sp.'ye karşı kullanılmaktadır. • Kuşlardan sığırcık, leylek, ağaçkakan ve iskete gibi kuşların, böceklerle beslendiği bilinmektedir. • Çekirge salgını olan yıllarda, sığırcıkların sürüler halinde bunlara saldırarak imha ettikleri bir gerçektir. • Memelilerden kirpi, yarasa, porsuk ve sivri farenin de böcek yemek suretiyle insanlara yararlı oldukları bilinmektedir. Entomopatojenler (Entomofag mikroorganizmalar) • Böceklerde hastalık yapan mikroorganizmalardır. • Konukçularında gelişerek onları doğrudan öldüren etmenlerdir. • Preparat haline kullanılmaktadırlar. getirilip insektisitler gibi Entomopatojenler (Entomofag mikroorganizmalar) • Entomopatojenler meydana gelen tarafından sporülasyon, öldürülen yeni konukçularda inokulum kaynağı durumundadır. • Bunlar rüzgar ve yağmur ile etrafa dağılmak suretiyle tarladaki etkinliği devam ettirir ve böylece başka böcekleri enfekte ederler. Bakteriler • Dünyada pek çok zararlı böcek türüne karşı kullanılan bakterilerin başında Bacillus thuringiensis Berliner ırkları ile B. popilliae gelmektedir. • B. thuringiensis daha çok zararlı lepidopter larvalarına karşı kullanılmakla birlikte, son yıllarda Diptera ve Coleoptera takımlarına bağlı bazı böceklere etkili olan ırkları da bulunmuştur. Bakteriler • B.thuringensis var. israiliensis (BTH -14) Sivrisinek ve Karasineklere, • B.thuringiensis var sphaericus - Sivrisineklere • B.thuringiensis sandiago ırkları kullanılmaktadır. var. tenebrionis ve B. thuringiensis var da Patates böceği larvalarına karşı Bakteriler Bacillus popilliae Bacillus thuringiensis Funguslar • Beauveria bassiana "Boverin" ticari adı ile üretilmekte, Lepidoptera ve Coleoptera takımına bağlı bazı böceklere karşı kullanılmaktadır. Funguslar • Bu fungusun ülkemizde kışlayan kımıl erginleri üzerinde çok etkili olduğu ve kımılın popülasyonunun düşmesinde önemli rol oynadığı tespit edilmiştir. Funguslar Verticillum lecanii Funguslar Entomophaga grylli Virüs Entomopatojen virüslar • polihedral, • granül ve • serbest olmak üzere üç grupta incelenir. Virüs • Ticari olarak üretilen preparatları daha çok Lepidoptera ve Hymenoptera takımlarına bağlı zararlılara karşı kullanılmaktadır. • Elma içkurdu • Heliothis spp • Colias spp. • Çamlarda zararlı Neodiprion spp. gibi zararlılar örnek verilebilir. • CpGv = Elma içkurdu Granulosus virüs Elma içkurdu • Heliothis PHv virüs= Yeşil kurtlar için etkilidir. Virüs Protozoalar • Çok önemli böcek hastalık etmenleridir. • Yaklaşık 255 adet hastalık etmeni protozoa türü saptanmıştır. • Bunlar genellikle Nosema ve Plistophora cinslerine bağlı türlerdir. • Nosema locustae çekirgelerde • Nosema bombycis ipek böceği larvalarında • Nosema yponomeuta erik ve idris ağ kurtları larvalarında • Plistophora schubergii özellikle Altın kelebek (Euproctis chrysorrhoea L.) ve Kır tırtılı (Lymantria dispar) laıvalarında hastalık yapmaktadır. Antagonistler • Bitkilerde patojen olmayan bakteri, fungus ve virus gibi mikroorganizmalardır. • Kültür bitkilerinde hastalık oluşturan diğer bakteri, fungus ve virus gibi patojenlerin aleyhine çalışırlar. • Sebzelerde solgunluk yapan Fusarium’a karşı Pseudomonas gladioli, • Pythium, Rhizoctonia, Sclerotonia gibi çökerten etmenlerine karşı Trichoderma türleri örnek olarak verilebilir. Antagonistler Ampelomyces quisqualis (Deuteromycetes) Külleme hastalığının antagonisti. Yabancıotlarda Zarar Yapan Hastalık ve Zararlılar Urophora affinis (Diptera: Tephritidae) Larvaları tohumda yaşar ve anormal tohum meydana gelir. BİYOLOJİK MÜCADELENİN AVANTAJLARI • Biyolojik mücadele etmenlerinin, zirai mücadele ilaçlarında olduğu gibi insan ve çevre üzerinde olumsuz etkileri yoktur. • Doğal dengeyi koruma esasına dayanır. • Bu etmenler sorunları geçici olarak değil, kalıcı olarak çözer ve genellikle uzun vadede daha ekonomiktir. • Düşük maliyetle yüksek oranda koruma imkanı sağlar. BİYOLOJİK MÜCADELENİN AVANTAJLARI • Biyolojik mücadele etmenleri sadece hedef alınan zararlıya etkili olurlar. • Konukçularını arayabilme ve bulma yetenekleri vardır. • Doğada çoğalabilme ve yayılabilme özelliğine sahiptir. • Hedef zararlılarda dayanıklılık sorunu yoktur. • Düşük konukçu sürdürebilirler. pupülasyonlarında dahi varlıklarını BİYOLOJİK MÜCADELENİN GÜÇLÜKLERİ • Biyolojik mücadeleye başlarken belirli bir zarar göze alınmalıdır. • Başarı uzun süre sonra elde edilir. • Sabır ve zaman gerektirir. • Yoğun bir teknik bilgiye gerek duyulur. • Özellikle çalışma alanına göre iyi bir biyoloji ve ekoloji bilgisi gerekir.