Bildiri PDF
Transkript
Bildiri PDF
149 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş Fideden Ana ve İkinci Ürün Pamuk Üretim Olanakları İsmet ÖNAL, Erdem AYKAS, Harun YALÇIN Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, 35100 Bornova- İZMİR e-posta: ismet.onal@ege.edu.tr Özet: Tekstil sanayi için temel ürün olan pamuğun (Gossypium hirsitum) üretiminin ve verim değerinin arttırılması, ülkemiz ekonomisi için hayati önemdedir. Bunun için, uygun sulama, gübreleme, bitki koruma önlemleriyle birlikte, modern üretim teknolojilerinden yararlanmak gerekir. Kütlesel üretimi, pamuk verimini ve lif kalitesini arttırma veya maliyeti düşürme potansiyeli olan üretim teknolojilerinden bazıları, fideden pamuk üretim tekniği, çift sıralı pamuk ekim tekniği, seyreltmesiz pamuk üretim tekniği, plastik örtü altına pamuk ekim tekniği, ikinci ürün pamuk üretim tekniği, çimlendirilmiş tohumları ekim tekniğidir. Bu araştırmanın amaçları, tek sıralı/ çift sıralı ekim veya fide dikim tekniğiyle ana ürün pamuk üretim olanaklarını ve doğrudan ekim veya fide dikim tekniğiyle ikinci ürün pamuk üretim olanaklarını araştırmak olarak özetlenebilir. Ana ürün pamuk üretiminde kullanılan, fide dikim ve çift sıralı ekim tekniklerinin, istatistiksel olarak belirgin olmamakla beraber, tek sıralı ekime göre, kütlü verimini arttırma ve hasadı öne çekme potansiyelinin olduğu görülmektedir. Kullanılan teknikler, pamuk lif kalitesinde belirgin bir farklılık oluşturmamıştır. Ege Bölgesi koşullarında, şeritvari toprak işlemeli fide dikim tekniğini kullanarak, % 90,9± 5,52 açmış koza yüzdesinde Eylül ayının sonlarında kaliteli bir ikinci ürün pamuk hasadı yapılabilir. Ulaşılan verim değeri (478,8 kg/da), ana ürün verim (536,6- 625,3 kg/da) değerlerine göre bir miktar düşüktür. Tohumdan ikinci ürün pamuk üretiminde, kozalar açmadığından, verim düşmüştür. Anahtar kelimeler: Fide dikimi, çift sıra ekim tekniği, ana ve ikinci ürün pamuk üretimi Main and Second Crop Production from Cotton Seedlings Abstract: Increasing of cotton production and yield is very important for our Country, because cotton is a raw material for textile industry. For this, it should be used the beneficial effects of suitable irrigation, fertilizing, and crop production techniques. Some of the production techniques increasing cotton yield, lint quality and decreasing production costs are, cotton production from seedlings, twin row sowing technique, sowing to a stand, sowing under the plastic mulches, and fluid drilling of pre-germinated seeds. The purpose of this research could be summarized as follows: a) the possibilities of main crop cotton production by using the single row and twin row direct sowing techniques or transplanting, b) the possibilities of second crop production directly from seeds or from seedlings. The research results abouth the main crop cotton showed that transplanting of seedlings had the potential to increase the yield and early-maturing though the effects were not significant. The production techniques did not affect the lint quality, significantly. In the condition of Aegean Region, degree of boll opening of transplanted second crop cotton was 90,9 ± 5,52 percent at the end of September. Yields of cotton established from main crops were 536,6- 625,3 kg/da (sowing and transplanting), averaged over second crop yield (only transplants, 478,8 kg/da). Second crop cotton produced directly from seeds decreased dramatically because of the harvest delay. Keywords: Transplanting, twin rows sowing technique, main and second crop cotton production 150 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş GİRİŞ 2003-2004 yılı itibariyle, Türkiye, 630.000 hektar pamuk ekim alanı ve 900.000 ton kütlü pamuk üretimiyle, sıralamada dünya yedincisidir. Çin, ABD ve Hindistan Dünya pamuk üretiminde ilk sıralarda yer alırken, birim alandan alınan lif pamuk ürünü bakımından, Avustralya (1.779 kg/ha), İsrail (1.730 kg/ha) ve Türkiye (1.428 kg/ha) ilk üç sırayı paylaşmaktadır (Aykas ve ark.,2006). Türkiye, kütlü pamuk ihracatçısı ülkeler arasında 78 bin ton ile son sıralarda, 516 bin ton ithalatla dünyada ikinci sırada yer almaktadır. Tekstil sanayi için temel ürün olan pamuğun üretiminin ve verim değerinin arttırılması, ülkemiz ekonomisi için hayati önemdedir. Bunun için, uygun sulama, gübreleme, bitki koruma önlemleriyle birlikte, modern üretim teknolojilerinden yararlanmak gerekir. Ülkemizde, pamuk üretiminde kullanılan teknolojilerin düzeyinin oldukça iyi durumda olduğu, verim değerlerinden de anlaşılmaktadır. Bununla beraber, üretimi, pamuk verimini ve lif kalitesini arttırma veya maliyeti düşürme potansiyeli olan, henüz deneme aşamasında bulunan, üretim teknolojileri bulunmaktadır. Bunlardan bazıları: Fideden pamuk üretim tekniği, Çift sıralı pamuk ekim tekniği Seyreltmesiz pamuk üretim tekniği, Plastik örtü altına pamuk ekim tekniği, İkinci ürün pamuk üretim tekniği. Çimlendirilmiş tohumları ekim tekniği. Fideden pamuk üretim tekniği konusundaki çalışmalar yeni başlamıştır. Önal ve arkadaşları (2007), viyolde pamuk fidesi yetiştirmenin mümkün ve bunların dikim sonrası pleksiglas cam kaplarda incelenen bitki kök, gövde ve yaprak gelişmesinin yeterli olduğunu bildirmektedirler. Pamuk fidesi dikiminin muhtemel avantajları aşağıda sıralanmıştır: Yetiştirme dönemi kısaldığından, pamuk hasadı erkene, yağışsız döneme alınabilir. Böylece, yağmurun lif ve çiğit kalitesini düşürmesi önlenebilir, kütlü pamuğun kurutulma sorunu olmaz. Bir benek, kütlü fiatına yaklaşık % 10 etki yapmaktadır. Yağmur, kozadaki lifin toprağa akmasına, lif kaybına neden olur. Gerçekten, Ege Bölgesinin (İzmir- Manisa) 30 yıllık iklim verilerinin analizi, sonbaharda ilk yağmurun yağma olasılığının 25 Eylül olduğunu göstermektedir (Mutaf, Önal,1980) İlk el toplama oranını arttırır. İlk el toplama, ikinci ve üçüncü el toplamadan daha ucuzdur. Hasat zamanı tekdüze olum nedeniyle, toplama makinesi veya toplama işçisi bir işlemde ürünü hasat edebilir. Yağmur nedeniyle ürünü toplayamama, ürünün tarlada kalma riski azalır. Bir sulama az yapılabilir. Birinci çapadan, seyreltmeden ve teklemeden tasarruf edilir. Pamuğun tohumdan üretiminde, çeşitli gelişim aşamalarında gerekli olan ve pamuk çeşidine, kültürel uygulamalara göre değişen gün ve derece-gün (DD-60) ihtiyacı Çizelge 1’de verilmiştir (Anonim, 1997). Araştırmacılar, gün sayısı yerine iklime göre değişen derece- gün (DD-60) değerinin dikkate alınmasını önermektedirler. Burada, derece’nin biriminin Fahrenhayt olduğuna dikkat edilmelidir. DD-60 veya 60’ın üzeri derece-gün, bitkinin yetişme mevsiminde aldığı ısının miktarını ölçmek için kullanılmaktadır. 60°F (15,5°C), pamuğun gelişmesi için gerekli minimum (soğuk) sıcaklıktır. Çizelge 1’den görüleceği üzere, pamuk tohumunun ekiminden yaklaşık 30- 40 gün sonra tarak oluşmaktadır. Yapılan araştırmalar, pamuk fidesinin iki yapraklı iken dikilebileceğini göstermektedir (Önal ve ark, 2007). Bu durumda, pamuğun fideden yetiştirilmesi halinde, yetiştirme döneminde yaklaşık bir ay kısalma sağlanabileceği anlaşılır. Pamuğun gelişme süresi, ülkemiz koşullarında 148- 200 gün arasında değişmektedir (İncekara, 1971). Teorik olarak 6 aylık bir gelişme süresinde pamuk, 1nci ay 15 °C, 2 nci ay 20 °C, 3 ncü ay 25 °C, 4 ncü ay 25°C, 5 inci ay 20 °C, 6 ncı ay 15 °C ‘lik aylık sıcaklık ortalamasına ihtiyaç gösterir. Bu duruma göre, pamuğun ekim ve hasat döneminde aylık sıcaklık ortalaması 15 °C’dir. 2 nci gelişme ayında ve kozaların erme devresi olan 5 nci ayda 20 °C sıcaklığa ihtiyaç vardır. Geriye kalan çiçeklenme, meyve oluşması ve büyümenin en hızlı olduğu iki aylık süre içerisinde ise, sıcaklık ortalaması 25 °C’den aşağı düşmemeli, özellikle, gece ve gündüz sıcaklıkları arasındaki fark az olmalıdır. Pamuğun yıllık yağış isteği, 500-700 mm olarak bilinir. 151 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş Çizelge 1. Pamuğun değişik gelişme dönemlerinin gün ve derece-gün (DD-60) ihtiyacı (Anonim, 1997). Pamuk bitkisinde gelişme aşamaları Ekimden çıkışa Çıkıştan tarağa Taraktan beyaz çiçeğe Ekimden ilk çiçeklenmeye Beyaz çiçekten koza açmaya Haziran çiçeği Temmuz çiçeği Ekimden hasat olumuna kadar Ortalama 32 23 55 150 Yaşam alanında düzgünlük, bitkilerin güneş ışığından, topraktaki gıdadan ve sudan daha çok yararlanmasını sağlar. Uygulamadan bilindiği gibi, toplu bitki gruplarından en yüksek verimi kenardakiler verir. Bu gerçeğin farkında olan bitki ıslahçıları, bitki mimarisinde yaptıkları değişiklikle, piramit biçiminde bir bitki oluşturup, alt dallardaki yaprakların da güneş enerjisinden yeterince yararlanmasını sağlamışlardır. Tek sıra yerine, dar aralıklı çift sıraya ekim yapılarak, yaşam alanında düzgünlük arttırılabilir. Çift sıralı ekim tekniğinde, tek sıra yerine, dar aralıklı çift sıra kullanıldığından, sonuçta, tek sıralı ekimde, örneğin, 10 cm olan tohum aralığı, çift sıralı ekimde 20 cm’ye yükselmekte, bu da ekim makinasının ekim kalitesini arttırmaktadır. Çift sıralara, tohumların tek daneli ekici düzenler tarafından üçgen tertibinde yerleştirilmesi, yaşam alanında düzgünlüğe olumlu etkide bulunmaktadır. Fasulye üzerinde yapılan denemeler, 20/40 cm ekim deseninde, çift sıralı tek dane ekim tekniğini kullanarak, ekim normunda % 50 kısıntı yapılabileceğini ve verimin güvenceye alınabileceğini göstermiştir (Anonim, 1988). Fasulyede, çift sıraya ekim tekniği, aynı sıklıkta tek sıraya göre verim gücünü arttırmaktadır (Witzel, 1989). Dane mısır üretiminde, dar çift sıraların arası 13 cm, iki çift sıranın eksenleri arasındaki aralık 75 cm alınarak, tek sıralı ekime göre, aynı sıklık değerlerinde (bitki/m2) daha yüksek yeşil ve kuru madde elde edilmiş, dane verimi yüksek bulunmuş ve verim garantiye alınmıştır (Anonim, 1989). Çift sıralı ekim tekniğini kullanarak, 10 bitki/m 2 sıklık değeri ve 75 cm sıra aralığı için, tek sıralı ekimde 13.3 cm olan sıra üzeri bitki aralığı, çift sıralı ekimde 26,6 cm’ye çıkarılmıştır. Çift sıralı ekim tekniği, ayçiçeği veya ikinci ürün yetiştiriciliğinde de kullanılabilir (Witzel, 1989). Gün sayısı Düşük 4 27 20 45 45 55 130 Yüksek 10 38 25 66 55 65 170 Derece-gün(DD-60) 50- 60 425- 475 300- 350 775- 850 850- 1100 (950 ort.) 2150- 2300 Kaliforniya Üniversitesinde yapılan bir araştırmada (Anonim, 1979), sanayi domatesinde çift sıralı ekim tekniğini kullanarak, tek sıralı ekime göre dekardan 500…750 kg fazla ürün alınmıştır. Tek sıralı ekimde, sıra aralığı 150 cm, sıra üzeri bitki aralığı 15…22,5 cm iken; çift sıralı ekimde, çift sıraların eksenleri arasındaki uzaklık 150…175 cm, çift sıralar arası 30…40 cm ve sıra üzeri bitki aralığı 22,5…30 cm alınmaktadır. Florida Üniversitesinde yürütülen araştırmalar da, sanayi domatesi üretiminde çift sıralı ekim tekniğinin verimi arttırdığını ortaya koymuştur (Stout, 1974). Verim artışının nedeni olarak, ilk çiçekli salkım kümesinin tek sıralıya göre fazla olması, ayrıca, çift sıraya ekimde bitkinin topraktan, sudan, güneşten ve gübreden daha randımanlı yararlanması gösterilmektedir. Tozan ve arkadaşları (1990), mısır, pamuk vb. tohumların çift sıra ekiminde, hava emişli (pnömatik) veya düşey tohum diskli mekanik tek dane ekici düzenlerin kullanılabileceğini, buna karşılık, kauçuk bantlı tek dane ekici düzenin, kauçuk bandın patinaj yapması nedeniyle, uygun olmadığını bildirmektedirler. Aykas ve arkadaşları (2006), Ege Bölgesinde tahıldan sonra ikinci ürün olarak pamuğun devreye sokulabileceğini, ancak, tahıl hasadının hemen ardından zaman geçirmeksizin pamuğun doğrudan ekilmesinin ve ardından sulama yapılmasının, hasattaki zaman darlığını aşma, pamuk hasadını garantiye alma açısından önemli olduğunu belirtmektedirler. Bu araştırmanın amaçları, daha önce açıklanan bilgilerin ışığında, aşağıdaki gibi özetlenebilir: Tek sıralı/ çift sıralı ekim veya fide dikim tekniğiyle ana ürün pamuk üretim olanakları, Doğrudan ekim veya fide dikim tekniğiyle ikinci ürün pamuk üretim olanakları. 152 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş MATERYAL VE YÖNTEM İklim Pamuk ekiminde ve hasadında başarı, yörenin iklim koşullarıyla yakından ilgilidir. Pamuğun rizikosuz ekimi için, 20 cm derinlikteki minimum toprak sıcaklığının 15.5 °C (60°F) olması gerekir (Holekamp ve ark, 1966). Ege Bölgesi kıyı şeridini karakterize edebilecek 1963- 1979 yıllarına ait 17 yıllık 20 cm’deki toprak sıcaklıkları incelendiğinde (Şekil 1), 23 Nisandan itibaren toprak sıcaklığının pamuk ekimini engelleyici bir etmen olmadığı görülür. Ege Bölgesinde, pamuk ekimini engelleyen ikinci etmen yağıştır. Ege Bölgesinde (İzmir-Bornova’da), pamuk ekim zamanı olan 23 Nisan- 13 Mayıs tarihleri arasında 1963-1979 yıllarında saptanan yağış olasılıkları Şekil 2’de verilmiştir. Şekil 2’den anlaşılacağı üzere, tarlada çalışmayı engelleyebilecek yağış olasılığı, 28 Nisandan sonra azalmaktadır. 29 Nisan- 13 Mayıs tarihleri arasındaki 15 günlük bir sürenin % 88 olasılıkla 10 gününde ekim yapma olanağı vardır. Ege Bölgesinde, pamuk üretiminde diğer sorunlu bir zaman süresi, hasat dönemidir. Yağmur ve güneşlenme müddeti değerleri, pamuk hasadını etkileyen iki önemli kriterdir. Şekil 3 ve 4’te, sırasıyla, Ege Bölgesi sahil kesiminde, 1963-1979 yıllarına ait günlük güneşlenme müddeti (h) değerleri ve ortalama günlük yağış miktarı değerleri verilmiştir. İzmir (Manisa) çok yıllık Nisan- Kasım ayları aylık yağış (mm) ortalamaları: Nisan 43 (55), Mayıs 34 (42), Haziran 9 (16), Temmuz 2 (6), Ağustos 2 (4), Eylül 13 (18), Ekim 43 (49), Kasım 86 (91). Şekil 1. İzmir- Bornova’da, 20 cm toprak derinliğinde, 17 yılın günlük ort. sıcaklık değerleri (taralı alan, ölçülen değerlerin standart sapmasıdır) (Mutaf, Önal, 1980). Şekil 2. Ege Bölgesi Kıyı Şeridinde (Bornovaİzmir), 17 yıllık bir dönemde pamuk ekim zamanı yağış olasılıkları (Mutaf, Önal, 1980). Şekil 3. Ege Bölgesinde (Bornova), Eylül ve Ekim aylarına ait 17 yıllık ortalamalar halinde, günlük güneşlenme müddeti (h) değerleri (Taralı alan standart sapma değerleridir).(Mutaf, Önal, 1980). Şekil 4. Pamuk toplama döneminde, 17 yıllık bir devrede, ortalama günlük yağış miktarları ve yağış olasılıkları (Mutaf, Önal, 1980) 153 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş Çizelge 2. 2005ve 2006 yıllarında araştırmanın yapıldığı Menemen bölgesine ait meteorolojik veriler Aylar Yağış (mm) Sıcaklık (°C) Nispi Nem (%) Güneşlenme (Saat) x xı xıı ı ıı ııı ıv v vı vıı vııı ıx Yıllık 2005 7,4 34 42,6 66,5 128 38,8 13,6 44,2 1 0,5 376,6 2006 5,2 98,2 45,2 45,2 36,8 98,4 14,2 2 0,8 20 366,0 2005 19,2 13,2 9,9 9 8,1 11 15,1 20 24,4 27,6 27,2 23 17,3 2006 16,6 12,1 10,8 5,5 8,5 11,6 16,1 20,1 25,1 27,3 27,3 22,8 17,0 2005 60,2 66 70,5 76,1 71 67,9 59,7 60,9 49,8 43,6 58,1 60,3 62,0 2006 62,1 71,2 71,1 74,1 72,3 70,7 62,7 56,2 50 46,4 54,4 59,5 62,6 2005 6,9 5,5 4,3 4,4 4,8 6,3 8,5 9,1 12,2 12,2 11,5 9,8 8,0 2006 4,5 2,7 2,4 3,2 2,6 3,8 4 6,5 7 7,3 6,9 5,3 4,7 Çizelge 3. Menemendeki araştırma topraklarının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri Tarla Arazi sınıfı Eğim % Bünye 0- 36 cm 36-60 cm 60-80 cm pH CaCO3 Ana ürün pamuk 1.sınıf 0-1 Tınlı Kumlu-tın Tın 7,60 6,25 İkinci ürün pamuk 1.sınıf 0-1 Tınlı Tınlı Tınlı 7,75 16,0 17 yıllık yağış kayıtlarına göre, 20-25 Eylül sonrasında, özellikle 15 Ekimden sonra, şiddetli yağmurla birlikte, telafisi güç ürün kayıplarının oluşması mümkündür. Araştırmanın yapıldığı Menemen bölgesine ait iki yıllık önemli meteorolojik veriler Çizelge 2’ de verilmiştir. Toprak Tarla denemelerinin yapıldığı Menemen Ovası, 38° 26’- 38° 40’ kuzey enlemleri, 26° 40’- 27° 07’ doğu boylamları arasında konumlanmış olup, denizden yüksekliği 10 metredir. Ana ürün ve ikinci ürün pamuk tarla denemelerinin kurulduğu Menemen’deki parsellerden alınan toprakların fiziksel ve kimyasal özellikleri, laboratuvar analizi sonuçlarına göre şöyledir(Çizelge 3); Menemen ovası, alüvyal topraklara sahiptir. nitelikli sulanabilen Yöntemler Çalışma, E.Ü.Z. Fakültesinin Menemendeki Araştırma ve Uygulama Çiftliğindeki iki parselde, ana ve ikinci ürün pamuk denemeleri şeklinde yürütülmüştür. Denemeler, üç tekerrürlü olarak, tesadüf blokları deneme desenine göre düzenlenmiştir. Bunlardan, ana ürün denemesi, fide dikim, tek sıralı ekim ve çift sıralı ekim varyantlarını; ikinci ürün denemesi ise, şeritvari toprak işlemeli doğrudan fide dikim, doğrudan ekim makinasıyla (TÜRKAY) ekim ve şeritvari toprak işlemeli frezeli ekim varyantlarını içermektedir. Şeritvari toprak işlemesi, Ompi (İtalyan) gübreli frezeli araçapa makinasıyla gerçekleştirildi. Frezenin işleme derinliği takriben 10-12 cm’ye ayarlandı. Ana ürün parselinde ön bitki silajlık mısırdı. Sonbaharda iki kat goble diskaronun ardından, tarla, döner kulaklı (Alpler) pullukla 25 cm derinlikte sürüldü. Kışın, mart ayında , iki kat goble diskaro geçirildi. İlkbahardaki tohum yatağı hazırlığı, 9 ayaklı çizelin ardından yapılan diskaro ile 4 kat sürüm, rototiller ile işleme, 2 kat tırmık ve 1 kat sürgü çekme işlemiyle tamamlandı. Tohum yatağı hazırlığı aşamasında, tarlaya, serpme olarak, 15 kg/da triple süper fosfat, 20 kg/da potasyum sülfat, 20 kg/da çinko sülfat ve 40 kg/da amonyum sülfat verildi. Ekim sonrası, araçapa ile 25 kg/da % 33’lük amonyum nitrat 154 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş gübresi yanında, yaprak gübre uygulaması da yapıldı. Viyolde yetiştirilen fideler, 1 Mayıs 2007 tarihinde, Ferrari Fmax Model otomatik can suyu verme mekanizmasına sahip İtalyan malı iki sıralı fide dikim makinası ile dikildi. Aynı zamanda, ABAD Marka (Manisa-Saruhanlı) ekim makinesiyle kimyasal delinte Stoneville ST 373 çeşidi pamuk tohumu, seyreltmeye imkan verecek şekilde, 3 kg/da ekim normunda deneme parsellerine ekildi. Ekim/dikim anında 0-10; 10-20 ve 20-30 cm toprak katmanlarından alınan toprak örneklerinden belirlenen nem değerleri, sırasıyla, % 17.4, % 22.4, ve % 25.1; aynı derinlik katmanlarında ölçülen hacim ağırlığı değerleri de, sırasıyla, 1.43, 1.47 ve 1.47 g/cm3 olmuştur. Makinalı dikim, 17 cm sıra üzeri fide aralığında ve 76 cm sıra aralığında yapıldı (Şekil 5). Tek sıralı tohum ekilen ve fide dikilen parsellerde, sıklık değeri 7740 bitki/da değerine ayarlanırken; çift sıralı ekimde sıklık değeri, yapısı gereği, çift sıralarda sıra üzeri bitki aralıkları 17 cm yerine daha dar (12,5 cm) tutulduğundan, 10520 bitki/da olmuştur. Çift sıralı ekimde, çift sıralar arası 13 cm, çift sıraların eksenleri arasındaki aralık, tek sıralı ekimde olduğu gibi, 76 cm alındı. Viyolde yetiştirilen ve 25 günlük olan topraklı fidelerin dikim anındaki topraklı kısmı 5 cm, fide boyu 10 cm idi. Üretim aşamasındaki gübreleme, ilaçlama ve çapalama ve sulama v.b. işlemler için, o yörede uygulanan yöntem ve makinalar kullanılmıştır. derinliğinde, 40 cm genişliğinde işlenmiş şeritlere fide dikimi veya tohum ekimi yapılırken, Kverneland (Almanya) tarafından imal edilen, Türkay Tarım makinaları A.Ş.tarafından bazı değişiklikler yapılan ekim makinesiyle, toprak işlenmeden, doğrudan ekim yapıldı. Yabancı otlara karşı, ekim öncesi Round-up ve ekim sonrası Dual herbisiti kullanıldı. İkinci ürün pamuk ekimi sonrası, şeritvari toprak işlemeli fide dikim, doğrudan ekim makinasıyla (TÜRKAY) ekim ve şeritvari işlemeli frezeli ekim varyantlarında, 05, 5-10 ve 10-15 cm derinlik katmanlarında belirlenen toprak nemi değerleri, sırasıyla, % 7.61, 7.60, 7.22; ölçülen hacim ağırlığı değerleri ise, 1.35, 1.38 ve 1.44 g/cm3 olmuştur. Denemelerde, fide dikim makinasının dikim kalitesi, bitki kök ve gövde gelişmesine ait parametreler, kütlü verimi, lif randımanı ve lif kalitesine ait değerler belirlenmiş ve değerlendirilmiştir. ARAŞTIRMA SONUÇLARI Ana Ürün Pamuk Ekim/Dikim Denemesi Sonuçları Fide dikim makinesiyle dikimden 4 gün sonra, 5 sırada ölçülen, sıra üzeri ortalama fide aralıkları, standart sapması ve variyasyon katsayısı Çizelge 4’de verilmiştir. Fide tutma oranı, bütün çizilerde % 100’dür. İkinci ürün parselinde, ana ürün buğdaydı. Ompi frezeli araçapa makinasıyla 10-12 cm Şekil 5 a. Ferrari Fmax marka fide dikim makinasıyla ana ürün pamuk fidesi dikimi Şekil 5 b. Dikilmiş ana ürün pamuk fideleri 155 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş Çizelge 4. Ferrari Fmax model fide dikim makinasının sıra üzeri fide aralığına ait dikim kalitesi. Fide sıraları 1. sıra 2. sıra 3. sıra 4. sıra 5.sıra Ortalama fide aralığı-cm 17,6 17,4 17,6 17,0 17,6 Standart sapma -± cm Variyasyon katsayısı-% 3,7 4,2 3,1 3,6 4,4 21,0 24,1 17,6 21,2 25,0 Çizelge 5. Ana ürün parsellerinde belirlenen kütlü verimi (kg/ da) değerleri. Varyeteler Fide dikim Tek sıralı ekim Çift sıralı ekim Blok toplamı Blok ortalaması 1 537,3 671,1 590,2 1799,3 599,8 Bloklar 2 618,4 372,8 636,0 1627,2 542,4 Varyete 3 557,1 565,8 649,1 1772,0 590,7 Toplamı 1712,8 1609,7 1876,0 5198,5 Ortalaması 570,9 536,6 625,3 577,6 Çizelge 6. Ana ürün parsellerinde pamuk lif (çırçır) randımanı değerleri (%) Varyeteler Fide dikim Tek sıralı ekim Çift sıralı ekim Blok toplamı Blok ortalaması 1 45,54 41,27 42,39 128,2 42,73 Bloklar 2 43,23 44,82 42,35 130,4 43,47 Fide dikim, tek sıralı ekim ve çift sıralı ekim parsellerinden belirlenen kütlü verimlerinin ve lif randımanlarının istatistiksel değerlendirmesinde belirgin bir fark ortaya çıkmamıştır (Çizelge 5 ve 6). Varyete 3 47,02 46,53 40,64 134,19 44,73 Tohum ekimi yerine fide dikerek, bitki deseniyle ve bitki sıklığıyla oynayarak, sulama dozunu ve gübreleme normunu ayarlayarak pamuk bitkisinin morfolojik özelliklerinde değişiklikler yaratılabilir. Bu durum, verimi arttırma ve makinalı hasada geçişte ziraat mühendislerini şanslı kılmaktadır. Gerçekten, birinci yıl deneme sonuçlarına göre, fide dikim ve çift sıralı ekim tekniklerinin, istatistiksel olarak belirgin olmamakla beraber, kütlü verimini arttırma potansiyelinin olduğu görülmektedir (Çizelge 5). İncelenen tekniklerin lif kalitesine etkilerinde belirgin bir farklılık yoktur. Fide dikimiyle, hasatta açmış koza yüzdesi 93.66’ya çıkarak, Halen Ege Bölgesinde Ortalaması 44,93 44,21 41,79 43,64 uygulanan, geleneksel tohumdan tek sıralı üretime göre (% 79.29) belirgin bir fark oluşmuştur. Bununla beraber, çift sıralı ekim tekniğinde, bitki sıklığının artmasının bir sonucu olarak, hasatta açmış koza yüzdesi % 91.56 olmuştur. Gerçekten, bitki sıklığı arttıkça, kısa yan dallar nedeniyle, kozalar ana gövdeye yaklaşmakta, erkencilik ve ilk kozalı dalın yerden yüksekliği artarak, pamuk bitkisi makinalı hasada uygun duruma gelmektedir. (Önal, 1978; Anonim, 1997). Pamuk bitkilerinin kök yapıları incelendiğinde, fide dikiminden sonra gözlenen dikine kök uzamasındaki duraksamanın, yan köklerin yatay ve bazen dikey uzamaları ile kompanze edildiğini göstermektedir (Çizelge 7). Kökün su ve bitki besin maddeleri alımındaki önemi nedeniyle, kök etkinliğinin ortaya konulmasında kullanılmak üzere, kök ağırlığı, kök yüzeyi, kök yoğunluğu, kök uzunluğu gibi değişik kavramlar ortaya konulmuştur. Bitkilerde, yaşlı kök dokuları su ve bitki besin maddeleri alımında etkili olmadıkları halde, toplam ağırlığa katılmaları nedeniyle, kök ağırlığı güvenilir bir ölçüt değildir. Buna karşılık, kök yoğunluğu en çok kullanılanıdır (Avcıoğlu, Gürel, 2000). Ana ürün pamuk yetiştiriciliğinde, fide dikim, tek sıralı ekim ve çift sıralı ekim uygulamalarının pamuk bitkisinin morfolojik özelliklerine, lif kalitesine ve hasattaki koza açma oranlarına etkileri toplu halde Çizelge 7 ‘de verilmiştir. Çizelge 5, 6 ve 7’den aşağıdaki sonuçları çıkarmak mümkündür: Toplamı 134,79 132,62 125,38 393,79 156 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş Çizelge 7. Ana ürün pamuk üretiminde, fide dikim, tek sıralı ekim (tohumdan) ve çift sıralı ekim (tohumdan) uygulamalarının pamuk bitkisine etkileri. Yandaki resimler, deneme parsellerinden sökülen, örnek pamuk bitkileridir. Çizelgedeki ölçüm sonuçları, 18 adet bitkiden alınan ölçümlerin ortalamasıdır. Bitki özelliği ve lif kalitesi Fide dikim Tek sıralı ekim Çift sıralı ekim 7740 7740 10520 Ort. bitki boyu(cm) 123,27 ± 4,25 134,40 ± 3,57 109,88 ± 4,04 Ort. ana kök uzunluğu (cm) 30,75 ± 2,81 34,20 ± 2,49 30,75 ± 3,69 >1 mm çaplı kök.ort. uzunl. (cm)/ bitki 14,58 ± 1,21 15,86 ± 2,05 14,16 ± 1,93 >1 mm çaplı ort. kök sayısı/ bitki 7,08 ± 1,57 4,70 ± 1,24 5,13 ± 1,41 <1 mm çaplı ort. kök sayısı/ bitki 9,08 ± 3,41 9,20 ± 1,72 9,50 ± 2,54 Ortalama gövde çapı (mm) 16,63 ± 2,10 12,76 ± 1,08 10,31 ± 0,41 Ortalama yan dal sayısı/ bitki 16,50 ± 0,88 16,3 ± 1,06 14,50 ± 1,18 Ortalama koza sayısı/ bitki 18,17 ± 2,87 10,5 ± 2,03 8,0 ± 1,45 Hasatta açmış ort. koza yüzdesi (%) 93,66 ± 3,21 79,29 ± 18,35 91,56 ± 8,22 34,2 ± 5,39 28,9 ± 4,97 Sıklık değerleri (bitki/da) İlk kozalı dalın yerden yüksekliği (cm) 14,25 ± 5,22 + +) Standart hata değerleri Kütlü verimi (kg/da) 570,9 536,6 625,3 Lif randımanı 45,26 44,21 41,79 Lif inceliği 3,81 4,03 3,84 Olgunluk 0,88 0,885 0,89 Lif uzunluğu 30,32 30,90 30,84 Uz. Üniformitesi 87,3 88,3 86,9 Lif mukavemeti 32,9 31,9 32,25 Parlaklık 82,15 83,10 80,95 İkinci Ürün Pamuk Ekim/Dikim Denemesi Sonuçları Şeritvari toprak işlemeli doğrudan fide dikim, doğrudan ekim makinasıyla (TÜRKAY) ekim ve şeritvari toprak işlemeli frezeli ekim parsellerinden elde edilen dekara kütlü verimleri Çizelge 8’de verilmiştir. Yapılan variyans analizinden, ikinci ürün pamuğun fideden yetiştirilmesinin, tohum ekimine göre, % 5 önem düzeyinde, istatistiksel olarak belirgin verim artışı 157 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş sağladığı anlaşılmaktadır. Lif randımanı üzerine üç ekim/ dikim yönteminin etkisi belirgin değildir (Çizelge 9). Çizelge 8. İkinci ürün parsellerinde belirlenen kütlü verimi (kg/ da) değerleri. Varyeteler Şeritvari topr. İşleme (Ompi)+ fide dikim Şeritvari topr. İşleme (0mpi)+ ekim Doğrudan ekim (Türkay) Blok toplamı Blok ortalaması G.Ö.F0.05 =218.75 1 456,9 Bloklar 2 433,2 3 546,2 179,4 197,0 833,3 277,8 349,3 204,3 986,8 328,9 223,9 199,3 969,4 323,1 Varyete Toplamı Ortalaması 1436,3 478,8+ 752,6 600,6 2789,5 250,9 200,2 309,9 Çizelge 9. İkinci ürün parsellerinde pamuk lif (çırçır) randımanı değerleri Varyeteler Şeritvari topr. İşleme (Ompi)+ fide dikim Şeritvari topr. İşleme (0mpi)+ ekim Doğrudan ekim (Türkay) Blok toplamı Blok ortalaması 1 44,94 Bloklar 2 46,98 3 43,21 41,15 44,24 130,33 43,44 38,50 45,07 130,55 43,52 42,65 47,90 133,76 44,59 Varyete Toplamı Ortalaması 135,13 45,04 122,30 137,21 394,64 40,77 45,74 43,85 Çizelge 10. İkinci ürün pamuk üretiminde, Ompi frezeli araçapa makinası ile şeritvari toprak işlemeli fide dikim/ tohum ekimi ile toprak işlemesiz doğrudan tohum ekim uygulamalarının pamuk bitkisine etkileri. Yandaki resimler, deneme parsellerinden sökülen, örnek pamuk bitkileridir. Çizelgedeki ölçüm sonuçları, 18 adet bitkiden alınan ölçümlerin ortalamasıdır. Bitki özelliği ve lif kalitesi Sıklık değerleri (bitki/da) Şeritvari toprak işlemeli fide dikim Şeritvari toprak işlemeli doğrudan ekim Toprak işlemesiz doğrudan ekim 7740 7740 7740 Ort. bitki boyu(cm) 57,95± 3,86 55,86± 2,98 57,58± 3,47 Ort. ana kök uzunluğu (cm) 24,5± 3,19 27,86± 1,50 29,13± 1,45 >1 mm çaplı kök.ort. uzunl. (cm)/ bitki 15,39± 0,96 17,77± 4,51 14,67± 2,49 >1 mm çaplı ort. kök sayısı/ bitki 8,42± 1,43 2,06± 0,71 4,25± 1,25 <1 mm çaplı ort. kök sayısı/ bitki 6,42± 1,38 5,11± 0,84 5,42± 1,11 Ortalama gövde çapı (mm) 9,6± 1,97 9,68± 0,52 8,93± 0,62 10,33± 0,70 8,83± 1,14 7,29± 0,71 Ortalama yan dal sayısı/ bitki Ortalama koza sayısı/ bitki 158 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş Hasatta açmış ort. koza yüzdesi (%) İlk kozalı dalın yerden yüksekliği (cm) 13,5± 2,19 9,22± 1,26 8I,92± 1,57 90,9± 5,52 12,84± 6,23 17,68± 13,13 23,75± 1,60 24,29± 1,41 13,58±1,05 + +) Standart hata değerleri Kütlü verimi (kg/da) Lif randımanı 478,8 250,9 200,2 Lif inceliği 42,2 39,7 42,5 Olgunluk 4,59 4,4 4,29 Lif uzunluğu 0,91 0,93 0,92 Uz. Üniformitesi 31,35 32,8 32,9 Lif mukavemeti 86 87 87,9 31,4 32,7 33,2 78,2 77,7 76,8 Parlaklık Çizelge 9’dan anlaşılacağı üzere, Ege Bölgesi koşullarında, şeritvari toprak işlemeli fide dikim tekniğini kullanarak, % 90.9 ± 5.52 açmış koza yüzdesinde ikinci ürün pamuk hasat edilebilir. Ulaşılan verim değeri (478.8 kg/da), ana ürün verim (536.6- 625.3 kg/da) değerlerine göre bir miktar düşüktür. Gelecek yıl tekrarlanacak tarla denemelerinde, edinilen deneyimlerin yardımıyla, ayrıca, sorunun ekonomik yanı da analiz edilecektir. SONUÇ VE ÖNERİLER Tarla denemeleri sonuçları, viyolde yetiştirilen pamuk fidelerinin bir sorun çıkarmadan, yüksek bir fide tutma oranında ve sıra üzeri fide aralığı düzgünlüğünde dikilebileceğini göstermiştir. Ana ürün pamuk yetiştiriciliğinde, fide dikim, tek sıralı ve çift sıralı ekim uygulamalarının pamuk bitkisinin morfolojik özelliklerine, lif kalitesine ve hasattaki koza açma oranlarına etkileri toplu halde irdelendiğinde, aşağıdaki sonuçları çıkarmak mümkündür: Tohum ekimi yerine fide dikerek, bitki deseniyle ve bitki sıklığıyla oynayarak, sulama dozunu ve gübreleme normunu ayarlayarak pamuk bitkisinin morfolojik özelliklerinde değişiklikler yaratılabilir. Bu durum, verimi arttırma ve makinalı hasada geçişte ziraat mühendislerini şanslı kılmaktadır. Gerçekten, birinci yıl deneme sonuçlarına göre, fide dikim ve çift sıralı ekim tekniklerinin, istatistiksel olarak belirgin olmamakla beraber, kütlü verimini arttırma potansiyelinin olduğu, lif kalitesine etkilerinde belirgin bir farklılığın bulunmadığı anlaşılmaktadır. Fide dikimiyle, hasatta açmış koza yüzdesi 93.66’ya çıkarak, Halen Ege Bölgesinde uygulanan, geleneksel tohumdan tek sıralı üretime göre (% 79.29) belirgin bir fark oluşmuştur. Bununla beraber, çift sıralı ekim tekniğinde, bitki sıklığının artmasının bir sonucu olarak, hasatta açmış koza yüzdesi % 91.56 olmuştur. Gerçekten, bitki sıklığı arttıkça, kısa yan dallar nedeniyle, kozalar ana gövdeye yaklaşmakta, erkencilik ve ilk kozalı dalın yerden yüksekliği artarak, pamuk bitkisi makinalı hasada uygun duruma gelmektedir. (Önal, 1978; Anonim, 1997). Pamuk bitkilerinin kök yapıları incelendiğinde, fide dikiminden sonra gözlenen dikine kök uzamasındaki duraksamanın, yan köklerin yatay ve bazen dikey uzamaları ile kompanze edildiğini göstermektedir. Kökün su ve bitki besin maddeleri alımındaki önemi nedeniyle, kök etkinliğinin ortaya konulmasında kullanılmak üzere, kök ağırlığı, kök yüzeyi, kök yoğunluğu, kök uzunluğu gibi değişik kavramlar ortaya konulmuştur. Bitkilerde, yaşlı kök dokuları alımda etkili olmadıkları halde, toplam ağırlığa katılmaları nedeniyle, kök ağırlığı güvenilir bir ölçüt değildir. Buna karşılık, kök yoğunluğu en çok kullanılanıdır (Avcıoğlu, Gürel, 2000). İkinci ürün pamuk ekim/dikim denemesi olarak kurulan ve şeritvari toprak işlemeli doğrudan fide dikim, doğrudan ekim makinasıyla 159 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş (TÜRKAY) ekim ve şeritvari toprak işlemeli frezeli ekim varyantlarını içeren parsellerden elde edilen dekara kütlü verimlerinin karşılaştırılmasından, ikinci ürün pamuğun fideden yetiştirilmesinin, tohum ekimine göre, % 5 önem düzeyinde, istatistiksel olarak belirgin verim artışı sağladığı anlaşılmaktadır. Lif randımanı üzerine üç ekim/ dikim yönteminin etkisi belirgin değildir. Ege Bölgesi koşullarında, şeritvari toprak işlemeli fide dikim tekniğini kullanarak, % 90.9± 5.52 açmış koza yüzdesinde Eylül ayının sonlarında kaliteli bir ikinci ürün pamuk hasadı yapılabilir. Ulaşılan verim değeri (478.8 kg/da), ana ürün verim (536.6- 625.3 kg/da) değerlerine göre bir miktar düşüktür. Tohumdan ikinci ürün pamuk üretiminde, kozalar açmadığından, verim düşmüştür.Aykas ve arkadaşlarının (2006), Söke’de, kuru ve tavlı toprakta yaptıkları 2. ürün doğrudan ekim denemesinin sonuçları da bu kanıyı güçlendirmektedir. Gerçekten, kuruya 2. ürün doğrudan pamuk ekiminde, 2001 yılında ilk el toplama 30 Ekim; 2. el toplama 22 Kasımda yapılabilmişken, 2002 yılında, ilk el toplama 28 Ekimde, 2. el toplama 21 Kasımda yapılmıştır. Tavlı toprağa doğrudan ekim halinde, ilk el toplama zamanı, 2001 yılı için 9 Kasım, 2002 yılı için 5 Kasım olmuş; 2. el hasadı 2001 yılında yapılamazken, 2002 yılında ancak 29 Kasımda mümkün olmuştur. Buna bağlı olarak ta kütlü verimleri, doğrudan kuruya ekimde, her iki yılda 240…322 kg/da; tavlı parsellere doğrudan ekimde, 2001 yılında 103…125 kg/da, 2002 yılında 229…278 kg/da değerlerinde seyretmiştir. Teşekkür: Yazarlar, denemelere Ferrari Fmax modeli fide dikim makinasını temin eden Ekolteks Dış Ticaret Ltd. Şirketine ve viyolde pamuk fidesi yetiştirmeye yaptıkları katkı nedeniyle Ege Fidecilik A.Ş.ye teşekkür ederler. KAYNAKLAR Anonim, 1979. Mechanized Growing and Harvesting of Processing Tomatoes. Division of Agricultural Sciences, University of California, Leaflet2686, 29 s. Anonim, 1988. Lohnt in Zukunft der Anbau von Ackerbohnen und Erbsen? Die Landtechnische Zeitschrift (DLZ) 1/88, s.30-33 Anonim, 1989. Produktreport: Saet Mais in Doppelreihen. Agrartechnik 3, Maerz 1989, s.42. Anonim, 1997. Cotton Production. Delta Agricultural Digest. Cotton, Soybeans, Rice, Corn, Grain Sorghum, Worker Protection. Pesticide Rate/Data. 243 p. Avcıoğlu, R, Gürel, A, 2000. Bitki Fizyolojisi. E.Ü. Z.F. Yayınları: Ders Notları: 64/1, Bornova Aykas, E. Yalçın, H. Önal, İ. Evcim, Ü. 2006. İkinci Ürün Pamuk Üretiminde Doğrudan Ekim Uygulama Olanakları. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), Tarım, Ormancılık ve Veterinerlik Araştırma Grubu, Proje No: TOVAG 2675, 118 s. Bornova- İzmir. Holekamp, E, R. Hudspeth, E. B. Ray, L. L. 1966. Relation of Soil Temperature Prior to Planting to Emergence of Cottonseed. Transactions of the ASAE 1966. 92), s.203205. Mutaf, E. Önal, İ. 1980. Ege Bölgesinde Yerfıstığı Tarımının Mekanizasyon Olanakları. TÜBİTAK- Tarım ve Ormancılık Araştırma Grubu Proje No: TOAG-329. S. 1-89. Ankara. Önal, İ. 1978. Makineyle Pamuk Hasadına Uygun Bitki Yetiştirme Tekniği. Tarımsal Mekanizasyon Semineri-3. TÜBİTAK- E.Ü.Z.F. Ziraat Alet ve Makinaları Kürsüsü. S. 8.1-8.29. Kültürpark- İzmir. Önal, İ. Aykas, E. Yalçın, H. 2007. Viyolde Pamuk Fidesi Üretimi ve Dikim Sonrası Fidede Kök, Gövde ve Yaprak Gelişimi. 24th Ulusal Tarımsal Mekanizasyon Kongresi. Bildiri Kitabı (Yayında), Kahramanmaraş. Önal, İ. 1980. Zamanlılık Faktörü ve Sistem Araştırması Yardımıyla Uygun Makina Seçimi: 1- Yerfıstığı Örneğinde Makina Seçimi ve Genelde Düşündürdükleri. Tarımsal Mekanizasyon Semineri-5. Bildiri Kitabı, s. 5.1-5.11. Bornova- İzmir. Stout, G. J. 1974. Double-up for Higher Yields. Am. Veg. Grower, Oct./5, 14:16. Tozan, M. Önal, İ. Zender, F., N., 1990. Çift Sıralı Ekim Tekniği ve Uygulama Olanakları. 4. Uluslararası Tarımsal Mekanizasyon ve Enerji Kongresi. Bildiri Kitabı, s. 222231, Adana. Witzel, D. 1989. Erfahrungen mit der Doppelreihensaat. Landtechnik 1/89,s. 30- 31.