Yapı Elemanları Ders Notları tamamı 9 Mart 2016 (16 slayt/sayfa)
Transkript
Yapı Elemanları Ders Notları tamamı 9 Mart 2016 (16 slayt/sayfa)
9 5 Şekil 6. Çelik yapı 6) Çelik yapılar 3.Yapıların Sınıflandırılması Şekil 4. Kagir yapı 13 4) Kagir yapılar : Taş veya tuğladan yapılan yapılardır. 3.Yapıların Sınıflandırılması Şekil 1. Kerpiç yapı 3.Yapıların Sınıflandırılması Öğretim Üyesi: Yrd. Doç. Dr. H. Hakan İNCE YAPI ELEMANLARI DERSİ MEHMET AKİF ERSOY ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK-MİMARLIK FAKÜLTESİ İnşaat Mühendisliği Bölümü 1 Çelik Yüksek Yapılar ¾Taş Yapı Uygulamaları Şekil 2. Ahşap yapı 2) Ahşap yapılar 3.Yapıların Sınıflandırılması Barınmak ya da belirli bir ihtiyacı karşılamak için çeşitli yapı malzemelerini ve yapım tekniklerini kullanarak inşa edilen yer üstü, yer altı ve su tesislerine yapı denir. 1.Yapının Tanımı 14 10 6 2 Çelik Köprüler….. Şekil 5. Betonarme yapı 5) Betonarme yapılar 3.Yapıların Sınıflandırılması Ekonomik olmalıdır. İstenen amaca uygun olmalıdır. Estetik olmalıdır. Yapıya ve yapım tekniklerine uygun malzeme kullanılarak inşa edilmelidirler. • Yapılar, kendi yükü, hareketli yükler, kar, rüzgar deprem, yangın ve diğer etkilere dayanabilecek sağlamlıkta olmalıdır. • • • • Yapılar kendilerinden istenen hizmetleri karşılamak için şu özellikleri göstermelidirler: 2.Yapının Özellikleri 15 11 7 3 3.Yapıların Sınıflandırılması Çelik Stadyumlar…. Şekil. Betonarme yapı Şekil 3. Hımış yapı 16 12 3) Hımış yapılar : Boşluk kısımları taş, tuğla veya kerpiçle doldurulan ahşap iskeletli yapılardır. 3.Yapıların Sınıflandırılması 8 A) Malzemelerine göre sınıflandırma 1) Kerpiç yapılar : Kerpiç; toprak, su ve samanın karıştırılıp kalıplara dökülerek güneşte kurutulması ile elde edilir. Hem ucuz olduğundan, hem de yalıtım gerektirmediği için tercih edilir. Yapılar çeşitli özelliklerine göre sınıflandırılabilirler: 4 Taşıyıcı elemanlar (kaba yapı) • Temeller • Duvarlar • Kolonlar • Kirişler, lentolar • Döşemeler • Merdivenler • Çatılar Tamamlayıcı elemanlar (ince yapı) • Kapı ve pencere doğramaları • Döşeme, duvar, tavan, merdiven ve çatı kaplamaları • Merdiven, balkon ve teras korkulukları • Su, nem, ses ve ısı yalıtımları • Boya ve badanalar Tesisatlar • Temiz pis ve sıcak su tesisatları • Elektrik tesisatları • Isıtma kalorifer tesisatı • Havalandırma tesisatı • Klima tesisatı • Asansör tesisatı • Kanalizasyon tesisatı H) Yapının elemanlarına göre sınıflandırma 3.Yapıların Sınıflandırılması Şekil 7. Prefabrik yapı 3.Yapıların Sınıflandırılması 29 25 30 26 • • • • • Arsa seçimi Projelerin hazırlanması Finansman temini İnşaat ruhsatının alınması Yapının denetimi Yapıların inşaatına başlanılmadan önce bazı ön hazırlıkların yapılması yapının düzenli, kaliteli, ekonomik ve zamanında yapılması için gereklidir. Bu ön hazırlıklar şunlardır: 4. Yapıya Hazırlık Prefabrik elemanların şantiye ye taşınması 3.Yapıların Sınıflandırılması F)) Taşıyıcı ş y elemanları yönünden sınıflandırma • Yığmaa yapılar ar: Taş, kerpiç, tuğla, ahşap, beton blok gibi malzemelerin üst üste konulmasıyla elde edilen ve tüm duvarların (iç ve dış) taşıyıcı olduğu yapılardır. Yığma sistemin genel özelliği; yapı malzemelerinin kendi ağırlığı ile birinin diğeri üzerine yerleşerek bir bütün yapı elemanı oluşturmasıdır. Yapıldıkları malzemelere göre 9 Ahşap yığma yapılar 9 Kagir yığma yapılar olarak sınıflandırılırlar. 22 3.Yapıların Sınıflandırılması şu kriterlere özellikle dikkat 31 27 • Yapı için gerekli alt yapı (yol, kanalizasyon, elektrik ve su gibi) tesislerinin durumu araştırılmalıdır. • Arsanın mülkiyet durumu; tapu kayıtlarında arsanın sahibi, varsa ortağı veya herhangi bir kuruluşa veya kişiye ipotekli olup olmadığına bakılmalıdır. • Şehir imar planındaki kullanış amacına özellikle dikkat edilmelidir. Örnek olarak arazi yeşil saha olarak ayrılmış olabilir. Bu durumda yapı yapma izni alınamaz ve yapı yapılamaz. Arsa seçimi Arsa seçiminde edilmelidir: 4. Yapıya Hazırlık Prefabrik yapı uygulamaları…. F)) Taşıyıcı el elemanları lemanları yönünden yön nünden sını sınıflandırma ıf • Karkas (iskeletli) yapılar ar: Karkas (iskelet) sistemlerde taşıyıcı elemanlar kolon, kiriş ve döşemedir. Ayrıca tüm yükü zemine aktaran temel de bu sistemin bir taşıyıcı elemanıdır. Döşemeler üzerine aldıkları yükleri kirişlere aktarırlar. Kirişler bu yükleri bağlı oldukları kolonlara ve kolonlarda bu yükleri temel vasıtasıyla zemine aktarırlar. Bu tip yapılarda duvarlar bölme elemanı olarak kullanılırlar. Yığma yapılarda olduğu gibi taşıyıcı değillerdir. Duvarlar kirişlerin üzerine geldiğinden doğrudan kirişe etki eden yük olurlar. Çeşitleri: 9Ahşap karkas yapılar 9Betonarme karkas yapılar 9Çelik karkas yapılar 23 3.Yapıların Sınıflandırılması C) Sürekliliğine göre sınıflandırma • Geçici yapılar: Belirli bir süre kullanılıp sonra kaldırılan yapılardır (Şantiye binaları vb.). • Kalıcı yapılar: Bir kere yapıldığında sürekli kullanılmak amacı ile yapılan yapılardır (Mesken binalar, okullar, fabrikalar, hastaneler vb.). 3.Yapıların Sınıflandırılması 19 B) Bulundukları yere göre sınıflandırma • Alt yapılar (Yol, kanalizasyon hatları, tünel ve diğer zemin seviyesi altında kalan yapılar) • Üst yapılar (Zemin seviyesi üzerinde kalan tüm yapı kesimleri) • Su yapıları (Barajlar, kanaletler, limanlar, marinalar, dalgakıranlar vb.) 18 3.Yapıların Sınıflandırılması 21 17 E) Mülkiyetlerine Göre Sınıflandırma • Resmi yapılar • Vakıf yapıları • Özel yapılar Sanayi ve endüstri yapıları 3.Yapıların Sınıflandırılması 24 3.Yapıların Sınıflandırılması 4. Yapıya Hazırlık Projelerin Hazırlanması Bina projelerinin yapılabilmesi için binanın yapılacağı arsanın çeşitli belgelerinin kurumlardan temin edilmesi gereklidir. • Arsa Tapusu: Arsanın sahibini, durumunu (Pafta no, Ada no, Parsel no, Mevkisi, Alanı vs.) çevre ile ilişkilerini belirten belgedir. Arsa tapusu Tapu Kadastro Müdürlüklerinden alınır. • İmar Çapı: Arsanın durumunu, büyüklüğünü, yola olan ilişkisini, yapılacak yapı ile ilgili durumunu, taban alanı katsayısı (TAKS-Bir yapının parsel tabanında kapsadığı inşaat alanının parsel alanına oranı), kat alan katsayısı (KAKS-Bir yapının toplam inşaat alanının parsel alanına oranı) ve yapı yüksekliğini belirten belgelerdir. 32 G) İnşaat aşamalarına göre sınıflandırma • Kaba inşaat (Temel, kolon, kiriş, duvar, merdiven vb. taşıyıcı sistemler) • İnce inşaat (Kaplama, boya, yalıtım, kapı ve pencere doğrama işleri vb.) 28 F) Taşıyıcı elemanları yönünden sınıflandırma • Prefabrik yapılar (Yapıların taşıyıcı elemanlarının imalathanelerde önceden yapılıp sonra yerine getirilip monte edilerek yapılan yapılar) 3.Yapıların Sınıflandırılması D. Hizmet Amaçlarına Göre Sınıflandırma • Konutlar (müstakil ev, apartman, köşk vb.) • Konaklama yapıları (otel, misafirhane, yurt vb.) • Kültür yapıları (müze kütüphane vb.) • Sağlık yapıları (hastane, sağlık ocağı vb.) • Dini yapılar (Cami, mescit, kilise vb.) • Sosyal yapılar (sinema, tiyatro, kulüp vb.) • Ticaret yapıları (banka, dükkan, işhanı vb.) • Endüstri yapıları (atölye, fabrika vb.) • Anıtlar ve tarihi yapılar • Ulaştırma yapıları (otogar, deniz ve hava limanları vb.) • Spor yapıları (stadyum, yüzme havuzu, hipodrom vb.) • Su yapıları (baraj, kanalet, dalgakıran vb.) 20 4. Yapıya Hazırlık yerin olarak zemin tespit çalışmalarına 5. Temel Zemini Orta Yapı Zemini • Sıkışabilen 3 Ǧ 4 m. kalınlığındaki zemin tabakalarından oluşur. • Kumlu ve killi zeminler bu gruptandır. 45 • Zemine ait veriler tespit edildikten sonra, o zemin üzerinde inşa edilecek olan yapının projelendirilmesi aşamasına geçilir. “yapının yapılacağı özelliklerinin sağlıklı edilmesidir”. • Bir yapının projelendirilmesi başlamadan önce ilk yapılacak çalışma 5. Temel Zemini 46 • Kohezyon özelliklerine göre zemin sınıfları 9 Kohezyonlu zeminler 9 Kohezyonsuz zeminler Çürük Yapı Zemini Sıkışmaya uygun ve yük altında kayabilen zeminlerdir. ince kum, ıslak kil, killi toprak, bataklıklar, dolgu zeminler bu gruba girerler. 5. Temel Zemini • Taşıma gücü değerlerine göre zemin sınıfları; 9 Sağlam yapı zemini 9 Orta yapı zemini 9 Çürük yapı zemini • Tane büyüklüklerine göre zemin sınıfları; 9 Kil 0.002 mm’den küçük 9 Silt 0.06 mm ile 0.002 mm arasında 9 Kum 2.0 mm ile 0.06 mm 9 Çakıl 2.0 mm’ den büyük Zemin Türleri 5. Temel Zemini 42 41 4. Yapıya Hazırlık 38 2. Kesin Proje (Uygulama Projesi) :Ön projelerin hazırlanmasından sonra yapının genel özellikleri çizgi üzerine aktarılmış, üzerinde gerekli düzeltmeler yapılmış ve proje oluşturulmuştur. Bundan sonraki aşamada uygulama projesi olan kesin projelerin yapımına geçilir. 1. Ön (Avan) Proje: Mimari anlamda hazırlanan projeler olup, vaziyet planı, kat planları, görünüşler, kesitler ve maket çalışmasından oluşur. İnşaat ruhsatı alınırken gerekli olan belgeler; • Dilekçe • Tapu • İmar durumu • Ölçü Krokisi • Plankote • Projeler [Mimari (Belediye tarafından ön onaylı), Statik, Tesisat, Elektrik] • Proje müelliflerinin taahhütnamesi • Zemin etüd raporu • Yapı Müteahhidi ile ilgili belgeler (Müteahhitliği inşaat sahibi ya da inşaat yapmaya yetkili başka bir müteahhit üstlenir) • Yapı denetim sözleşmesi ve yapı denetim şirketinin belgeleri • Şantiye şefi sözleşmesi 4. Yapıya Hazırlık 4. Yapıya Hazırlık Bu belgelerin temininden sonra yapının projelerin yapımına başlanır. Kullanım amacı belirlenmiş ve arsa seçimi yapılmış bir yapı için proje hazırlığı üç aşamada gerçekleştirilir. 34 İnşaat Yapım Ruhsatının Alınması Yapı inşaatına başlanılmadan önce ilgili idare tarafından (mücavir alan sınırları içindeyse Belediye ve mücavir alan sınırları dışında ise İl Özel İdareleri) verilen inşaat yapma iznini gösteren belgedir. Süresi en fazla 5 yıl olup, 5 yılı geçen inşaatlar için inşaat ruhsatı yenilenir. 37 • Ölçü Krokisi : Arsanın kenar ölçülerini belirten belgelerdir. Belediyelerden alınır. • Plankote: Arsanın kırık köşe noktalarındaki kotların belirtildiği belgedir. Belediyelerden alınır. İmar çapı eğer arsa mücavir alanı (İmar mevzuatı bakımından belediyelerin kontrol ve mesuliyeti altına verilmiş olan alanlar)içinde ise tapu fotokopisi, dilekçe ve gerekli harç karşılığında belediyeden, mücavir alanı dışında ise mevzii imar ilanı ile valilikten alınır. 33 4. Yapıya Hazırlık 4. Yapıya Hazırlık 5. Temel Zemini http://www.avanos.bel.tr/avanos 47 Ayrıca çakıllı zeminler kil, kist ve killi topraklar da bu sınıfa girerler. • Püskürük zeminler “granit bazalt kalker vb.” • Tortul • Metamorfik Sağlam Yapı Zemini Sıkışmaya uygun olmayan 2Ǧ3 m. kalınlığındaki tabakalar halinde oluşmuş zeminlerdir. 43 Yapı Denetimi Şehircilik Ülkemizde yapı denetimi Çevre Bakanlığı’nın çıkarttığı «Yapı Denetim Kanunu»’nun öngördüğü şartları sağlayarak kurulan yapı denetim şirketleri tarafından yapılmaktadır. Bu durum yapıyla ilgili tüm teknik sorumluluğu da ilgili şirketlere vermektedir. 39 • İhtiyaç ve yapının niteliğine göre yapılması zorunlu ve gerekli projeler 1)Kalorifer Tesisat Projesi 2)Havalandırma-Klima Projesi 3)Telefon, İnternet Tesisat Projesi 4)Asansör Tesisat Projesi • Yapılması zorunlu projeler 1)Mimari Proje 2)Statik Proje 3)Elektrik Tesisat Projesi 4)Sıhhi Tesisat Projesi Bina yapıları için hazırlanması gerekli uygulama projeleri şunlardır: 35 4. Yapıya Hazırlık 5. Temel Zemini 5. Temel Zemini Çizelge 1. Tane büyüklüğüne göre zemin sınıfları Tane büyüklüklerine göre zemin sınıfları • Taneli zeminleri esas alan bu sınıflama; tane büyüklüğü (çapı) 0.002 mm den başlayan kil, silt, kum ve çakıl gibi tane büyüklüklerine sahip zemin türlerini içermektedir. 48 44 • Üzerine gelen bina yükünü emniyetle taşıyan zemine "temel zemini" denir. • Temel zemini yapının kendi ağırlığı ile sonradan yapıya gelecek yükleri taşıyabilmelidir. • Zemin çok değişken özellikler gösterebilir. Bu nedenle temel zemininin önceden çok iyi etüd edilmesi gereklidir. 40 • Detaylar Yapının özelliği ve inşaat yapım sistemine göre projelerin bazı bölümlerinin daha büyük ölçeklerde detayları hazırlanır. Bunlardan bazıları: ¾Yalıtım detayı ¾Sistem detayı ¾Birleşim detayları 36 5. Temel Zemini 5. Temel Zemini 57 ¾ Sondaj Boruları 61 Mevcut bir yapının temel zemini hakkında inceleme yapıyorsak, açacağımız muayene çukurunun derinliği , mevcut yapının temel derinliğinden daha fazla olmalıdır. Mesela bodrum katlı bir yapıda bu derinlik 3,0-5,0 m arasında değişebilir. BAŞLICA ZEMİN ETÜTLERİ • Soruşturma yapmak • Muayene çukuru ya da çukurları açmak • Sondalama yapmak • Sondaj yapmak • Sondaj Kazığı kullanmak • JEOFİZİK yöntemler 53 • Taneleri birbirinden ayrılamayan veya zorlukla ayrılabilen zeminlere kohezyonlu zeminler denilmektedir. Kohezyonlu zeminlere örnek olarak killi zeminler verilebilir. • Birbirinden ayrılabilen tanelerden oluşan zeminlere kohezyonsuz zeminler denir. Kohezyonsuz zeminlere örnek olarak; kum ve çakıllar gösterilebilir. Zeminler kohezyon özellikleri bakımından genelde iki gruba ayrılırlar. Bunlar kohezyonsuz zeminler ve kohezyonlu zeminler olarak adlandırılır. Kohezyon özelliklerine göre zemin sınıfları 49 5. Temel Zemini ¾Çelikten yapılan bu uçlar, sondaj çubuklarının ucuna takılarak kullanılır. ¾Sondaj uçları; Vurularak çakılan uçlar Döndürülerek çakılan uçlar Zeminden numune alma işlemi Fakat o verilerin öncelikle o yapı yeri için geçerli olduğu ve bize sadece yapı yerimiz hakkında ön bir fikir vereceği unutulmamalıdır. Yapı yerinin bitişiğinde veya çevresinde daha önce yapılmış benzer zemin etütleri varsa ve bu etütlerin sonuçları güvenilir ise, kendi yapı yerimizin zemin özelliklerinin tespitinde bu verileri kullanabiliriz. ¾ Soruşturma Yapmak 62 58 54 Temel Zemini özelliklerinin doğru ve yeterli olarak belirlenmemesinden kaynaklanan temel tasarım hataları sonradan telafi edilmeyecek sonuçlar doğurabilir Zeminin Tanınması Bir yapı yükünü zemine taşıtabilmek ancak zemin hakkında iyi ve sağlam bilgiye sahip olmakla ve kapsamlı zemin etüdleri yapmakla mümkündür. 50 5. Temel Zemini ¾ Burgulu sondaj uçları Ayrıca, zemine batırılan bu deney mili yukarı çekildiğinde de çubuğun girintilerine dolan zemin parçaları ve renkleri, zemin tabakalarının cinsi hakkında bir fikirde verir. Örneğin; çubuk temiz ise zeminin kumlu yada çakıllı, sarımsı yada gri ise killi bir tabaka olduğu anlaşılır. Bu mil, yukarıdan vurularak dikey olarak zemine batırılır. Her 5 (beş) vuruşta bir milin zemine ne kadar batmış olduğu ölçülerek bir çizelgeye işlenir. Böylece, zemin tabakalarının dayanımı hakkında bir fikir elde edilebilir. Sondalama işi; çapı 2,0-4,0 cm ve uzunluğu 3,00-5,00 m olan bir deney mili ile yapılır. Mil üzerinde yer yer girintiler vardır. Sondalama ile çok büyük olmayan araziler üzerinde çok sayıda delik açarak zemin etüdü yapılır. ¾Sondalama Yapmak Zeminde basit bir çukur, galeri yada baca açılır ve çukurun tabanından örnekler alınır. Burada zeminin cinsi ve tabakalarının durumu da kolayca görülebilir. Zeminde açılacak olan bu muayene çukurlarının sayısı ve şekilleri, yapının büyüklüğü ve zemin tabakalarının durumuna bağlı olarak tespit edilir. ¾Muayene Çukurları Açmak 63 59 55 Zemin tabakalarının cinsi, kalınlığı ve derinliği Zeminin taşıma gücü Yer Altı Su Seviyesinin tespiti Kayma ve donma tehlikesi olup olmadığı Yer altı suyundan dolayı zemin tabakalarında ayrışma ve erime olup olmadığı 6. Zeminde betonu bozucu kimyasal veya organik maddelerin olup olmadığı 1. 2. 3. 4. 5. Zemin Etütleri genellikle aşağıda ifade edilen zeminle ilgili bilgileri tespit etmek için yapılır; 51 5. Temel Zemini 60 56 delerek uygulanır. Kullanılır. Genellikle sondaj döndürerek çakarak ya da ¾Sondaj uçları ¾Sondaj boruları ¾Sondaj çubuklar Bir sondajı gerçekleştirebilmek için; 64 Burada amaç; istenilen derinlikteki zemin parçasını örselemeden yukarıya çıkarmaktır. Sondaj; daha derinlerde yapılan bir zemin araştırmasıdır. ¾ Sondaj Yapmak Şayet zemin dik kademeli olarak kazılmaya müsait değil ise, yani çok gevşek bir yapıya sahip ise, Şekil c’ de görüldüğü gibi kademeler eğimli olarak yapılır. Bunun için Şekil b de görülen kademeli kazı yapılır. Burada her kademeden ayrı ayrı örnekler alınır. Şekil a da çok derine inilemez, çünkü çukurun yanları yıkılabilir. Bu yöntemde belli bir derinliğe kadar inilebilir. Temel zemininin tanınmasında iki aşamalı bir çalışma öngörülmektedir. Bunlar; • Yapı yerinde gerçekleştirilen araştırmalar, • Zemin örnekleri üzerinde deneysel çalışmalar, şeklinde gerçekleştirilmektedir. Zemin incelemelerinin kapsamının ne olacağı ve hangi derinliklere kadar yapılacağı; • Binanın türü ve işlevi, • Binanın boyutları ve toplam yükü, • Bina yapısal özellikleri, • Düşünülen temel türü, • Arsanın konumu, • Zemin türü ve özellikleri gibi faktörlere bağlı olarak değişmektedir. 52 Sismik yöntem Elektrik özdirenç yöntemi, Mikrometre yöntemi GPR Radar Dr. Erdal AKYOL Pamukkale Üniversitesi Laboratuar Deneyleri-Mühendislik Özellikler Bozozuk, 1976, Tower Silo Foundations, Canadian Building Digest FARKLI OTURMA – Gerilmeye Bağlı 1. 2. 3. 4. Yukarıda anlatılan yöntemlerden başka daha derin tabakalarda zemin etüdü yapmak için "JEOFİZİK" yöntemler de kullanılmaktadır. Çakma işlemi sırasında, zemin örneği de iç boruya dolar. Çakma anında açık olan kazık ucu, kazığın yukarı çekilmesiyle kapanır. Böylece zemin örneği de örselenmeden alınmış olur. Bu işlemde kullanılan kazık; çelikten yapılmış kalın bir dış boru ve onun içersindeki ince bir borudan oluşur. Bu yöntem; 10,00 m derinliğe kadar yapılan zemin etütlerinde hem ekonomik hem de alınan örneklerin yerleşimi bozulmadan çıkarılabilmesi açısından kullanışlıdır. ¾ Sondaj Kazığı Kullanmak 78 74 69 65 Laboratuar Deneyleri-Mühendislik Özellikler YAPI TEK BLOK HALİNDE YAPILMIŞTIR. MEVSİM YAĞIŞLARINA BAĞLI OLARAK YERALTI SU SEVİYESİ HIZLA YÜKSELMEKTEDİR. YAPI ZEMİNİ YETERLİ DAYANIMA SAHİP DEĞİLDİR. BU NEDENLEDE ZAMAN İÇERSİNDE ZEMİNDE MEYDANA GELEN SIKIŞMALARDAN DOLAYI YAPIDA OLUŞAN FARKLI OTURMALARDAN DOLAYI TAŞIYICI SİSTEM ELEMANLARINDA ÇATLAMALAR OLUŞMUŞTUR. Dr. Erdal AKYOL Pamukkale Üniversitesi (Farklı zeminden dolayı) Farklı Konsolidasyon FARKLI OTURMA 79 75 70 66 Zemin, yapıdan gelen yükler altında, zemin tanelerinin sıkışması sonucu, bir miktar oturma yapar. Bu oturma miktarına “Tasman” denilir. 5. Zeminin Taşıma Gücü Sondaj boruları 76 71 80 YAPI TEK BLOK HALİNDE YAPILMIŞTIR. DOLGU (ZAYIF) ZEMİNE OTURAN YAPI KISMINDA, YAPININ AĞIRLIĞINDAN DOLAYI ZAMAN İÇERSİNDE DOLGU ZEMİNDE SIKIŞMALAR MEYDANA GELMİŞ VE BUNUN SONUCU OLARAKTA YAPIDA FARKLI OTURMALARDAN DOLAYI TAŞIYICI SİSTEM ELEMANLARINDA ÇATLAMALAR OLUŞMUŞTUR. DOLGU ZEMİNE OTURAN YAPI KISMI KAYA ZEMİNE OTURAN YAPI KISMI • Bu oturmalar müsaade edilen değerden fazla ise yapının dengesi bozulur ve yapı tehlikeye girer. Oluşan iç gerilmeler sonucu, yapının dayanımı da azalır. Ayrıca, oluşan çatlaklar, ayrışmalar ve benzeri durumlarda yapının fonksiyonları da zayıflar. Alınan zemin örnekleri doğal nemini kaybetmemesi için hemen parafinle sarılarak özel hazırlanmış kutulara konulup numaralandırılarak laboratuara gönderilir. 67 (http://www.jeo.com.tr) Laboratuar Deneyleri-Mühendislik Özellikler • Tanelerin durumu bozulmadan zeminin, birim alanda taşıyabileceği yük miktarına “Zeminin Taşıma Gücü” denilir. ¾Zemin Taşıma Gücü 81 77 73 68 YAPI TEK BLOK HALİNDE YAPILMIŞTIR. DOLGU (ZAYIF) ZEMİNE OTURAN YAPI KISMINDA, YAPININ AĞIRLIĞINDAN DOLAYI ZAMAN İÇERSİNDE DOLGU ZEMİNDE SIKIŞMALAR MEYDANA GELMİŞ VE BUNUN SONUCU OLARAKTA YAPIDA FARKLI OTURMALARDAN DOLAYI TAŞIYICI SİSTEM ELEMANLARINDA ÇATLAMALAR OLUŞMUŞTUR. Dr. Erdal AKYOL Pamukkale Üniversitesi FARKLI OTURMA - Farklı Konsolidasyon (Farklı zeminden dolayı) Sondaj Kesiti (http://www.zeminarastirma.com) Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) • Ancak, yalnızca dik inme ve çıkmalarda, pratik olması nedeniyle aynalı gönye, diyoptri aleti, prizmalar kullanılır ya da Pisagor teoreminden yararlanılarak 3-4-5 kuralı uygulanabilir. Yapının Planının Zemine Uygulama Aşamaları Şekil . Vaziyet planı Yapı hattı Şekil . Pisagor teoremi Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) • Zemin emniyet gerilmesinin belirlenmesinde kullanılan güvenlik katsayısı, yapılacak yapının cinsine, önemine, bölgenin özelliğine ve müsaade edilecek tasman miktarına göre 2,0 – 10,0 arasında değişebilir. Her yükleme adımında 1,4,10,20,40,60 dakikalarda ve daha sonra birer saat ara ile oturma değerleri kaydedilir. Her adımda, oturmalar pratik olarak sona erinceye kadar (yaklaşık saate 0.02 mm den az) oturma gözlemlerine devam edilir. Bundan sonra diğer yük artışına geçilir. Böylece yüklemeye, sınır taşıma gücüne veya plâka emin taşıma gücünün 2-3 katına kadar devam edilir. Deney sonunda oturma-yük-zaman ilişkisi çizilir. Plaka yükleme deneyi 92 88 84 Yapının Planının Zemine Uygulama Aşamaları • Pisagor teoremine göre; örneğin boyu 12,00 m olan y b p alınır. ve esnemeyen bir ip •Ü Üzerine ölçülerek, dik üçg üçgenin genin nin n kenar uzunlukları uzunlukla olan 3.00, 4.00 4. ve 5.00 0 m'lik k ölçüler sırasıyla işaretlenir. • İp, bu işaretlerden gerdirilerek A, B ve C noktalarına bağlandığında, b ğ ğ , A noktasındaki açı ç dik olacaktır. •Y Yüzeyi düz olan arsalarda ölçme kolay yapılır; ancak eğimli arsalarda, kademeli ölçme yapmak gerekir. Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) 96 95 91 87 83 94 Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) • Zemin taşıma gücü değerinin belirli bir “Güvenlik Katsayısına” bölünmesi ile elde edilen gerilme değerine “Zeminin Emniyet Gerilmesi” denilir. ¾Zemin Emniyet Gerilmesi Yükleme adım adım yapılır. Bir adım, tahmin edilen plâka emin taşıma gücünün 1/5 i veya plâka sınır taşıma gücünün 1/10 u mertebesinde seçilebilir. Plakanın oturmaları, plâka yüklenmesinden etkilenmeyecek uzaklıktaki noktalara oturan bir kirişe takılan İki yer değiştirme veya deformasyon ölçme saati (mikrometre, komparametre, dial gauge) Üç ölçülün Yer değiştirme ölçme saatleri, plaka ortasına göre, simetrik ve karsı yerlere oturtulmalıdır. Böylece, deney sırasında plakanın yataya göre dönmesi de izlenebilir. Saatlerin okumalarının ortalaması plâka oturması olarak alınır. Saatler en az 0.02 mm duyarlıkta olmalıdır. Deneyde, Plâka ya doğrudan veya bir yerden hidrolik kriko (veren) ile tepki (reaksiyon) alınarak yüklenebilir. Plâka yatay olmalı ve zeminle teması İyi olacak şekilde oturtulmalıdır. Zeminle iyi teması sağlamak üzere, plakanın oturacağı alan dikkatlice düzeltilir ve üzerine ince bir kum tabakası serilir. Yapının Planının Zemine Uygulama Aşamaları • Köşe noktaları bilinen arsa üzerine aplikasyon yapılabilmesi için yapı hattının, yani yapının sokak ya da cadde çizgisinin bilinmesi gerekir. İmar durumuna uygun olarak düzenlenmiş Vaziyet Planındaki ölçülere ve kotlara göre Harita mühendisleri tarafından, sabit röperlerden yapılacak ölçmelerle, yapının bir köşesi ve yapı hattı kazıklarla zemine tespit edilir. 90 86 82 Yapının Planının Zemine Uygulama Aşamaları • Öncelikle arsa üzerindeki malzeme, çöp, toprak yığını vb. fazlalıklar kaldırılarak zemin temizlenir. Gerekirse zemin greyder, dozer vb. makinelerle düzeltilir. Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) Modellenen deneyin gerçek temel boyutundan çok küçük olması nedeniyle plakanın zeminde oluşturacağı gerilme zonu gerçek temelin oluşturacağı gerilme zonuna göre çok küçük olması beklenir buda çok katmanlı zemin tabakalarında sorun yaratabilir. Dikkat edilmesi gerekir. Bu yöntem, yük altında zeminin taşıma kapasitesi ve zemin davranışı hakkında bilgi verir. Uygulaması kolay ve hızlıdır. Zeminin taşıma gücü belirlemek için yapılan bir arazi deneyidir. Bu test, temel olarak temel seviyesinde çapı 30-75 cm olan dairesel çelik levhayı yüklemek ve her bir yük artımına tekabül eden oturma miktarının belirlenmesinden ibarettir. Deney sonucunda elde edilen oturma-yük eğrisi yardımı ile zeminin taşıma gücü hesaplanır. Plaka Yükleme Deneyi Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) Şekil 10. Eğimli arsada kademeli ölçme L=L1+L2+L3+L4 Su terazisi B Burada dikkat edilecek nokta; tüm ölçmelerin su terazisiyle kontrol edilerek, yatay durumda yapılmasıdır. A Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) 97 Yapının Planının Zemine Uygulama Aşamaları • Bu köşe noktası ve yapı hattı esas alınarak, diğer köşe noktaları da tespit edilip ilip buralara bura ra alara ra a kazıklar çak çakılır. Ölçüm çalışmalarında Nivo ve Takeometre gibi modern ölçüm aletleri kullanılır. 93 Projesi tamamlanmış, zemin etüdleri yapılmış, zemin taşıma gücü ve temel tipi belirlenmiş bir yapının arazi üzerinde yerinin tespit edilmesi edilmesi ve ye yerleştirilmesi erleştirilmesi işlemine, planın zemine uygulanması (aplikasyon) denir. Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) 89 85 • Zeminin meyilli olması durumunda telöreler, kademeli olarak yerleştirilirler. • Yapı bitişik nizamda ise, mevcut komşu binanın duvarlarından yararlanılır; yani telörelerin komşu bina duvarına gelen kısmı, komşu binanın duvarı üzerine tespit edilir. İp İskelesinin kurulmasında izlenecek yol Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) 110 Şekil 16. Komşu bina duvarında telöre tespiti Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) Şekil 14. Telörelerin çivi ve çentik ile işaretlenmesi 111 Şekil 17. Meyilli zeminde telöre uygulaması Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) 112 • İİplerin kesişt kesiştiği k sişttiği noktal noktalardan ktallarda dan şakül ül sarkı sarkıtılarak arkııtılarak arak k yapının, n arsa n, a üzerindeki ki ilgili li noktaları rı tespit it edilir ir. ir • Bu işaretlerden, karşılıklı olarak ipler gerilir. Duvar köşelerinde iplerin, birbirlerini dik olarak kesip kesmediği ve birbirlerini kesen ip boylarının da, plandaki uzunluklarına uygun olup olmadığı şerit metreyle ölçülerek kontrol edilir. • Plandaki yatay akslar genellikle rakamlarla, dikey akslar ise harflerle isimlendirilir. Bu rakam ve harfler, telöre üzerindeki yerlerine yazılarak, aks yerlerinin sonradan kolay bulunmasını sağlar. Bu işaret yerlerinin kaybolmaması için; telörelerin üzerindeki işaret yerlerine çiviler çakılır ya da çentikler açılır. Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) 108 İp İskelesinin kurulmasında izlenecek yol Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) 107 Şekil 12. Yığma yapıda uygulanan ip iskelesi I-I kesidi Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) 104 İp İskelesinin kurulmasında izlenecek yol Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) 106 b. Karkas (iskelet) yapılarda; -Temel kazısı genişliği, -Temel aksları. Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) İp İskelesinin kurulmasında izlenecek yol • Telörelerin üzerine, şu elemanlar işaretlenir; a. Yığma yapılarda; -Temel kazısı genişliği, -Sömel ya da temel hatılı genişliği, -Temel duvarı genişliği, -Zemin kat duvarı genişliği. Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) 103 İp İskelesinin kurulmasında izlenecek yol , şöyle sıralanabilir: • Köşe noktalarına çakılan kazıkların doğrultularından, duruma göre 100 Ǧ 250 cm gerisinden ve 150 Ǧ 300 cm aralıklarla kazıklar çakılır. Kazıkların kesitleri, genellikle 7x7, 8x8, 6x8, 5x10 cm gibi kare veya dikdörtgen ya da çapı 10 cm civarında daire olur. Boyları ise, 100 Ǧ 150 cm kadardır. İp İskelesi Binanın köşe noktaları, kazıklar çakılarak belirlendikten sonra temel çukuru açmaya başlanacaktır. Çakılan kazıkların yerleri ise kazı sırasında kaybolacaktır. Hem bu noktaların yerlerinin kaybolmaması ve hem de temel çukuruyla sömel, temel ve zemin kat duvarlarının yerlerinin belirtilmesi için ip iskelesi kurulur. 100 Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) 99 Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) İp İskelesinin kurulmasında izlenecek yol • Bu kazıkların dışǦüst kenarlarından olmak üzere yatay latalar çakılır. Lata kesitleri, 4x8, 5x10 cm gibi olup, boyları da 200 Ǧ 400 cm arasındadır. Bu latalara telöre denir. Telöreler, zeminden 50Ǧ100 cm seviyesi esiinden 30Ǧ40 30 40 cm 3 m kadar ya da subasman seviyesinden yukarıda da olmalıdır. olm malıdırr. Yapı ma apı yerine y girmek, g gir rmek, k, malzeme m taşımak ak k vvb. vb b.. işş ak b akımı a kım mıı iç m için, çin n, te n, ttelörelerin elörelerin rin nu uygun n yerlerinde y boşluk k (kapı) ( ı)) bırakılı bırakılır b ır. ır r. Telörel Telöreler T elleeer er, r, büyük b k ya yyapılarda pılarda kesik k k kesik yapılab yapılabilir labi irr; yani gerekmeyen yerlere telöree konmayabilir ir. ir 102 • Doğrultular belirlendikten sonra bina planındaki ölçülerin, bu doğrultularda ve yatay ölçmelerle, 1/1 ölçeğinde zemine uygulanması gerekir. Bu uygulama da ip iskelesi kurmakla mümkün olur. Yapının Planının Zemine Uygulama Aşamaları Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) 98 105 109 Şekil. Çentiklerden ip çekmek 113 Şekil 18. İp iskelesi Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) Şekil. Şakül (Çekül) Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) Şekil 13. Karkas yapılarda uygulanan ip iskelesi Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) Şekil 11. İp iskelesinin kuruluş aşamaları 1 - 2.5 m Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) 101 122 Kazı İşleri Şekil. Hendek kazısı 126 4. Batak ve balçık zeminler : Bünyesindeki su muhtevası ya da yeraltı su seviyesi yüksek olan ve bu suyu kolay bırakmayan, genellikle yapışkan ve cıvık nitelikli zeminlerdir. Zemin Türleri (Kazı için) Şekil. Hendek kazısı (İçme suyu, petrol, Doğalgaz vb boru hattı döşenmesi) Kazı İşleri 127 1)Hendek kazısı: Her türlü zeminde yapılan, boyu eninden oldukça uzun olan kazıdır. Hendek kazısı derinlik ve genişliklerine göre sığ (derinliği ≤ 1.25m), normal (derinliği 1.25-4.50m), derin (derinliği > 4.50m) ve dar (genişliği < 0.60m) olmak üzere dörde ayrılır. Kazı Türleri Kazılar şekilleri itibariyle dörde ayrılır: Kazı İşleri Kazılacak zemin, cinsleri ve oluşumlarına göre dört gruba ayrılır: 1. Toprak zeminler 2. Küskülük zeminler 3. Kaya zeminler 4. Batak ve balçık zeminler Kazı İşleri 1. Toprak zeminler: İkiye ayrılır: 1.1. Yumuşak toprak zeminler: Kürekle kolayca kazılabilen gevşek toprak, bitkisel toprak, gevşek kum vb. zeminlerdir. 1.2. Sert toprak zeminler: Kazma ucuyla biraz zorlanarak kazılabilen kumlu ya da gevşek kil, killi kum, taşlı toprak vb. zeminlerdir. 123 Kazı İşleri Zemin Türleri (Kazı için) 119 Kazı İşleri Bu aşamada ise projenin genel kalıp şekli zemine aktarılmış ve Resim de görüldüğü gibi sürekli temelin sınırları belirlenmiş ve üzerinden kireçle geçilmiştir. Zemin Türleri (Kazı için) 118 Resimde görüldüğü gibi kazılan zemin üzerinde projeye bakılarak yapılan ölçümler temelin nereye oturacağı hakkında bize bilgi verir. Karşılıklı ipler çekilir gerekli ölçümler yapılır. Temel çalışmasında ip iskelesi uygulaması Temel çalışmasında ip iskelesi uygulaması 115 Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) 114 Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon) Kazı İşleri 0.30 Genişlik (m) 0.40 0.7-0.9 0.50 0.9-1.00 0.60 1.00-1.25 Şevli Hendek Kazısı (Atık su boru hattı döşenmesi) 128 Bu çizelgede görülen genişliklere, işçilerin rahatlıkla çalışabilmeleri için, hendekte yapılacak çalışmanın özelliğine göre 0.40-1.00 m arasında çalışma payı eklemek gerekir. 0.70 Derinlik (m) Çizelge 2. Sığ ve dar hendek kazılarında en az derinlik ve genişlikler Kazı İşleri 124 2. Küskülük zeminler: İkiye ayrılır: 2.1. Yumuşak küskülük zeminler: Küskü yada kazmanın sivri ucuyla kazılabilen sert kil, yumuşak marn, sıkışmış gravye, 100 dm3’e kadarki blok taşlar ve çamurlar vb. zeminlerdir. 2.2. Sert küskülük zeminler: Küskü, kama, tokmak ve kırıcı tabancayla kazılabilen çatlamış kaya, yumuşak gravye, şist, taşlaşmış marn ve kil ile 100400 dm3’e kadarki blok taşlar vb. zeminlerdir. Zemin Türleri (Kazı için) Kazı İşleri Şekil. Hendek kazısı Hendek kazısı, (Kanalizasyon hattı döşemesi) Kazı İşleri 129 125 3. Kaya zeminler: Üçe ayrılır: 3.1. Yumuşak Kaya zeminler: Küskü, kırıcı, tabanca ya da patlayıcı madde kullanılarak kazılan tabakalaşmış kalker, şist, alçıtaşı volkanik tüfler ve 400 dm3’ten büyük blok taşlar bu guruptandır. ndır. 3.2.. Sert K zeminler: 3.2 Kaya y zemin nler: Kırıcı,, taban n tabanca an nca ve p patlayıcı y ı madde dee kullan kullanılarak an nılarak k söküleb sökülebilen lebil bilen n sert s t ka kalker, kalk ak alk ke ker, andezit, andezit andez zit,, ttrakit, rak kit, b bazalt ba a azal az zallt tüfleri, t mermer ve 400 dm m me m3’ten büyük k blok k taşlarr bu u guruptandır ır. ır 3.3. Çok Sert Kaya Zeminler: Fazla miktarda patlayıcı madde kullanılarak ya da kesif kırıcı tabancayla atılabilen, sökülebilen granit, bazalt, porfir ve kuvarst gibi zeminlerle 400 dm3’ten büyük ve ayni cins blok taşlar bu guruptandır. Zemin Türleri (Kazı için) 121 • Zemin yüzeyi düzgünse doğrudan bodrum ve temel kazısına başlanabilir. Şayet zemin yüzeyi düzgün değilse önce tesviye kazısını ve daha sonra da bodrum ve temel kazısını yapmak gerekir. • Yapıların temel zeminine oturtulması, çevre düzenlemesi ve/veya başka amaçlarla zemin malzemesinin alınmasına kazı denir. 120 Kazı İşleri 117 Kazı İşleri 116 134 Kazı İşleri Kazı Türleri 3) Özel kazılar: Tünel, galeri, 8.00 m’den derin kuyu vb. kazılardır. Kazı İşleri 142 1) Serbest kazı (Tesviye kazısı): Kazı ya da temel kotunun doğal zeminle kesiştiği en alçak noktadan geçen "Sıfır Düzlemi" üstünde kalan kazılar olup genellikle bina inşaatları için geçerlidir. Taban genişliği 1.00 m.den fazla olan şerit şeklindeki kazılarda kazı enkesit alanının en alt noktasından geçen yatay doğrunun üstünde kalan her cins kazılar ile bu kazılardan çıkan her cins zeminin taşıtlara yüklenmesi veya 4.00 m. uzaklığa atılması işi bu guruba girer. Kazı Türleri Kazılar projesine göre derinlik ve genişlik gibi ölçülerinden dolayı farklı maliyetleri nedeniyle de üçe ayrılır. 138 4) Çukur kazısı: Her türlü zeminde yapılan ve boyu ile eni arasında önemli bir fark olmayan kazıdır. Derinliklerine göree üçe ayrılır: a) Sığ çukur kazısı: Derinliği 1.5 m’ye kadar olan çukur kazılarıdır. larıdır. b) Normal çukur kazısı: Derinliği 1.5 m-4.5 m arasında olan n çukur kazılarıdır. c) Derin çukur kazısı: Derinliği 4.5 m’den fazla olup şevli şekilde açılan çukur kazılarıdır. Kazı Türleri Kazı İşleri Hendek Kazısı (Açık yağmur suyu kanalı çalışmaları) 130 Plan Dikey kesit 143 139 Normal çukur kazısı (h≤4,50 m) Şekil 21. Serbest kazı Tünel kazısı Kazı İşleri Sığ çukur kazısı (h≤1,50 m) Kazı İşleri 135 Kazı Türleri 2) Galeri kazısı: Birbirlerine bacalar yada hendeklerle bağlanan, en kesit boyutları küçük ve uzunlukları az olan yeraltı kazılarıdır. Kazı İşleri 131 140 Tünel kazısı 144 Kazı Türleri 2) Derin Kazılar: Aşağıdan yukarıya doğru bir toprak hareketi ile yapılan kazılara derin kazı denir. Derin kazılar 0,00 kotundan aşağıya doğru yapılır ve İkiye ayrılırlar: a) Geniş derin kazılar: Taban genişliği 1.00 m’den fazla olan kazılardır. b) Dar derin kazılar: Kazının taban genişliği 1,00m (dahil) daha küçük olan kazılardır. Kazı İşleri Şekil. Kayıcı zeminde tutucu etekli, şevli derin çukur kazısı (h≥4,50 m) Kazı İşleri 136 Kazı Türleri 3) Baca kazısı: Galerilere yada yeraltındaki tesislere ulaşmak amacıyla açılan küçük kesitli çukurlardır. Kazı İşleri 132 Baca Kazısı Şekil 22. Derin kazı Tünel kazısı En kesit Perspektif Kazı İşleri Şekil 20. Kayıcı zeminde tutucu etekli, şevli derin çukur kazısı Kazı İşleri Kazı İşleri 145 141 137 133 Şekil. Terasman uygulaması 154 150 • Bitkisel ve genellikle yumuşak zeminin kazılması ve tesviyesinde kullanılır. 1. Greyder 158 1) Ell aletleriylee kazıı yapılması sı: Basit ve küçük işlerde, kazı makinelerinin giremeyeceği kadar dar olan yerlerde el aletleri kullanılarak kazı yapılır. Bunlar kürek, bel küreği, balyoz, kama, kazma, küskü, el arabası gibi araçlardır. Kazı Yapılması Kazı işlemi üç şekilde yapılır: Kazı İşleri Kazı İşleri Tünel kazılarında kullanılan teknolojik makineler 146 Kazma • Orta sertlikteki zeminlerin kazılmasında ve yüzey tesviye işlerinde kullanılırlar. 2. Dozer, Loder, Buldozer Lastik Tekerlekli Dozerleri Paletli Dozerleri Şekil 24. Kazıda kullanılan el araçlarından bazıları Kazı İşleri 159 155 151 147 156 152 Paletli buldozerler… 160 2) Kazı makineleriyle kazı yapılması sı: Genellikle büyük hacimli kazı işleri, kazı makineleriyle yapılır. Bu makineler kazı işini kısa sürede yapabildikleri için ekonomiktirler. Kazı işinde, zeminin cins ve özelliklerine göre çeşitli kazı makineleri kullanılır. Bitkisel ve genellikle yumuşak zeminin kazılmasında ve tesviyesinde greyder vb. orta sertlikteki zeminlerin kazılmasında dozer, loder vb. makineler kullanılır. Dar temel, bodrum, kanal vb. kazılarda ise ekskavatör, loder-ekskavatör gibi kazı makinelerinden yararlanılır. Kazıdan çıkan malzeme de genellikle damperli kamyonlarla taşınır. Kazı Yapılması Kazı İşleri teraslama Tünel kazılarında kullanılan teknolojik makineler 148 Kazı İşleri 153 PALETLİ LODER LASTİK TEKERLEKLİ LODER Şekil 25. Kazı makinelerinden bazıları Kazı İşleri 161 157 Klas, s, klass tayini, i, klass farkı kı: • Kazı yapılan zeminin cins ve sınıfına a klas denir. • Şartnamelerin öngördüğü kurallar içerisinde, nde, zem zeminin em minin hangi klasta olduğunun belirlenmesine dee klass tayini adı verilir. • Kazılan zemin incelenirken, o hacim içerisinde farklı zemin tipleri bulunabilir. Bu durumda urumda a karış karışım oranları (%) olarak tespit edilip klas farkı da belirlenmiş olur (%25 küskülük, %75 toprak gibi) Kazı Terimleri Şekil. Terasman Kazı Terimleri Terasman an: Eğimli arazide kademeli olarak ve çeşitli kotlarda yyapılan p tesviye y kazılarıdır. Kazı (hafir ir), dolgu (imla) a): Bir terasman ya da tesviye işinde, tesviye kotunun üzerindeki kazı (hafir), altında kalıp doldurulan kısıma da dolgu (imla) denir. Kazı İşleri 149 162 Lastik tekerlekli loder-ekskavatör Temel kazısı patlatması Patlayıcı maddeyle kazı yapılması sı: Bu hava tabancaları, kompresör (Hava üreten makine) aracılığı ile çalışır. Bu havalı kırıcıların yeterli gelmediği yerlerde daha güçlü Hidrolik kırıcılar kullanılır. Kaya vb. çok sert zeminler, perferatör denilen hava tabancaları ile parçalanır. 4. Perferatör Lastik tekerlekli ekskavatör 174 170 166 Temel, bodrum, kanal vb. kazılarda kullanılırlar 3. Ekskavatör, Loder-ekskavatör ve Taraks-kavatör 175 171 167 Rampa Geniş bodrum kazılarında, toprağın atılması ve taşınması için “Rampa” bırakılması ve doğruca kamyona yüklenmesi gerekir. Kazı İşleri Madenler ve Taş Ocaklarında patlatma uygulaması Hava Tabancası (Perferatör)… Paletli ekskavatör… 163 172 168 176 Tünelin aynasında hazırlanan dinamit yerleşim şeması ve patlatma sıralaması Metro tünel için patlatma uygulaması Hidrolik Kırıcı Uçlar Kavrama kepçeli Ekskavatör… 164 169 Patlatma ekipmanları 177 173 Patlayıcı olarak genellikle dinamit lokumu ya da T.N.T. Denilen maddeler kullanılır. Patlayıcı maddeyle kazı yapmak için önce hava tabancalarıyla zeminde yeteri kadar delik açılır. Sonra bu deliklere, hesaplanan miktarda patlayıcı yerleştirilerek patlatılır. Parçalanan kaya vb. zemin parçaları, el araçları ve makinelerle temizlenir. Kazı Yapılması p 3) Patlayıcıı maddeylee kazıı yapılması sı: Belediye sınırları ve yerleşim bölgeleri dışında, patlayıcı madde kullanarak kazı yapılabilir. Amaç, el ya da kazı makineleriyle koparılamayan kaya ve çok sert tabakaların, parçalanarak alınmasıdır. Kazı İşleri Kazılardan çıkan malzeme de, genellikle damperli kamyonlarla taşınır. 165 190 TAHKİMAT İŞLERİ 1) İksa Yeraltı suyu bulunmayan kuru zeminlerde ya da kendini tutamayan gevşek zeminlerde kaymayı önlemek için kazı yüzlerinin desteklemek amacıyla uygulanan sisteme "iksa" denilmektedir. İksa yapımında çeşitli isimler altında ve kalınlığı en az 4 cm olan ahşap keresteler kullanılır. -Kalaslar -Destek Dikmeleri -Destek Gergileri -Payanda ve yastıklar -Destek kirişi -Kazıklar 191 187 186 • Hiçbir güvenlik önlemi alınmadan yapılan kazı çalışması 183 182 Tahkimat işleri, zeminin kayma durumuna göre üç şekilde yapılır: 1. İksa, 2. Palplanş, 3. Batardo TAHKİMAT İŞLERİ • Seyrantepe'deki Türk Telekom Arena Stadyumu'nun inşaatı devam ederken kanalizasyon kazı çalışması sırasında göçük meydana geldi. Göçükte 2 işçi hayatını kaybetti. 179 178 192 188 a)) Basitt yapıı kazılarında a iksa sa: Genellikle derinliği ve akıcılığı az olan ve düşey olarak 1.00-2.00 m. aralıklarla kalasların çukur yanlarına desteklerle sıkıştırılması yoluyla boru, kanalizasyon ve tesisat kanalları için uygulanır. Seyrek ve sık kalas aralıklı basit kanal iksası olmak üzere iki tipi mevcuttur. İksalar 3 şekilde yapılır: 1) İksa TAHKİMAT İŞLERİ • Bursa’nın Orhangazi İlçesi’nde kazı çalışması yaparken göçük altında kalan 28 yaşındaki bir şahıs son anda kurtarıldı. 184 Bunun için kazılan yerin bir köşesine 50x50x50 cm boyutlarında bir çukur açılır. Suyun toplanması için de zeminde, çukura doğru %2’lik bir eğim verilir. Pompa hortumunun emici ucu da bu çukura sokularak, suyun dışarı atılması sağlanır. İşlem bittiğinde de çukur betonla doldurulur. Zeminden su çıkması Kazı sırasında zeminden su çıkması durumunda su, miktarına göre kovalarla, el ya da motorlu pompalarla boşaltılır. Kazı İşleri 180 185 Şekil 27. Seyrek ve sık kalas aralıklı basit iksa TAHKİMAT İŞLERİ (http://www.haberturk.com ). • Mersin'de, su arıtma tesisi için kanal çalışması sırasında meydana gelen göçük altında kalan iki işçi hayatını kaybetti. 193 189 Tahkimat işleri, zeminin kayma durumuna göre üç şekilde yapılır: İksa, Palplanş, Batardo Zemin tanelerinin birbirini tutmayacak kadar gevşek olması halinde kazılan kazıla la an çukurl çukurların rların yan yanlarında an nlarında da a yıkıl yıkılma kıllma ve akma olab olabilir. lab bilir. Bu u durum um m kazıd kazıda azıd da yad yada da a tabii zemin yüzeyinin n altınd altında a nd da yya yapılan apıla ap apı ılan n ttem temel, emel mel, dre drenaj d dren en ena naj aj ve ve diğ d ğerr altya diğer a apı altyapı çalışmalarında a işş vee işçii güvenliğinii tehlikeyee düşürür ür. ür Bu nedenle kazı esnasında yada sonradan veya kazı öncesinde çukur yanlarındaki malzemenin kaymasına engel olmak için kazı yan yüzeyleri çeşitli şekillerde ve çeşitli malzemeler kullanılarak desteklenirler. Bu işleme tahkimat işleri denir. TAHKİMAT İŞLERİ Şekil 26. Zeminden çıkan suyun boşaltılması Kazı İşleri 181 Aralıksız yatay iksa uygulama detayı 206 202 Aralıksız yatay iksa Şekil 29. Aralıklı düşey iksa 203 207 208 204 3) Aralıksız yatay iksa: Daha derin ve zemini gevşek yapı çukurlarında uygulanan iksa şekli olup burada yatay kalaslar aralıksız konulmaktadır. TAHKİMAT İŞLERİ 200 1) Aralıklı Yatay İksa: 30 cm. aralıklarla çukur kenarlarına karşılıklı ve yatay olarak yerleştirilen kalaslar yaklaşık 1.00 m. aralıkla düşey ve karşılıklı destek dikmeleri gerilerek kamalarla sağlamlaştırılır. 1) İksa b) Dar yapı kazılarında iksa: Bu tip iksa sürekli temel çukurları, su kanalı, boru ve tesisat işlerinde uygulanır. Dört şekilde yapılır: TAHKİMAT İŞLERİ 196 2) Aralıklı Düşey İksa: Aralıklı yatay iksa benzeri bir iksalama şekli olup burada fark kalasların zemine düşey olarak yaslanmasındadır. TAHKİMAT İŞLERİ 199 195 1) İksa b) Dar yapı kazılarında iksa: TAHKİMAT İŞLERİ 198 BASİT YAPI KAZILARINDA İKSA UYGULAMASI 1) İksa b) Dar yapı kazılarında iksa: BASİT YAPI KAZILARINDA İKSA UYGULAMASI 194 209 205 201 4) Aralıksız düşey iksa: Aralıksız yatay iksadaki gibi uygulanır farkı 2.00 m’den daha derin kazıda zemin üst kotundan en çok 2.00 m aşağıda iskele kurulması ve kazılan toprağın yukarıya kademeli olarak atılması ve kalasların yanyana düşey konulmasıdır. 1) İksa b) Dar yapı kazılarında iksa: TAHKİMAT İŞLERİ Şekil 30. Aralıksız yatay iksa TAHKİMAT İŞLERİ Şekil 28. Aralıklı yatay iksa TAHKİMAT İŞLERİ 197 Şekil 32. Geniş yapı kazılarında iksa örnekleri TAHKİMAT İŞLERİ Şekil 30. Aralıksız düşey iksa TAHKİMAT İŞLERİ 222 218 214 210 211 223 219 • Günümüzde geniş yapı kazılarında (özellikle çok katlı ve geniş alanlı yapıların temel kazılarında) yukarıda bahsedilen ahşap iksa uygulamalarından ziyade Betonarme Fore Kazık İksa uygulamaları yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu tür iksa uygulamaları geçici olmayıp daimi yapılardır. Fore Kazık iksa yapıları aynı zamanda istinat yapısı vazifesi görürler. 215 Kazılan yerin 2.00 m’den daha derin olması halinde kazının daha kolay ve seri yapılabilmesi zemin üst seviyesinden en çok 2.00m aşağıda bir iskele kurulur. Böylece kazılan toprak yukarıya kademeli olarak atılmış olur. 1) İksa b) Dar yapı kazılarında iksa: TAHKİMAT İŞLERİ http://www.yapidata.com 216 224 220 Bu kılıflar zeminin gevşek olması yada zeminden su çıkması durumunda kullanılır. Zemin içerisine yerleştirilecek olan geçici çelik boru kılıflar Çelik payandalarla desteklenmiş betonarme Fore kazık iksa uygulaması • betonarme Fore kazık uygulamalarına ait bazı örnekler aşağıdaki resimlerde gösterilmiştir. Şekil 31. Toprağın kademeli olarak atılması TAHKİMAT İŞLERİ 212 Çelik kılıfların zemine çakılması Çelik payandalarla desteklenmiş betonarme Fore kazık iksa uygulaması 225 221 217 b)) Genişş yapıı kazılarında a iksa sa: Bodrum ve geniş yapı çukurlarında uygulanan iksa sistemidir. Dikmeler yatayla 30-60 lik açı yapan payandalarla desteklenir ve tabana kazıklarla raptedilir. 1) İksa TAHKİMAT İŞLERİ 213 Beton dökümü için Tremie’nin boru kılıf içerisine yerleştirilmesi ve beton dökümü Zemin içersine çakılan çelik kılıf içersindeki zemin toprağının çıkartılmasında kullanılan uçlar 239 238 Denizli Belediyesi Yeni Otogar İnşaatı 235 234 227 231 Yerleştirilen boru kılıf içersindeki toprağın çıkartılması 230 226 Kuru zeminlerde veya gevşek olmayan sulu zeminlerde çarık eleman kullanmaya gerek yoktur. 240 236 232 228 Beton dökme işlemi, kılıf içerisine yerleştirilen ve “Tremie” olarak isimlendirilen özel aparat vasıtası ile, kuyunun tabanından başlar ve yukarı doğru devam ettirilir. Beton seviyesi yukarı doğru çıktıkça kılıf içerisindeki zemin suyu da kılıfın yüzeyine doğru yükselir ve kılıfın baş kısmındaki deliklerden tahliye olur. Demir donatısı yerleştirilen kuyuya beton dökümü 241 237 Demir donatının kuyu233 içersine indirilmesi 229 246 TAHKİMAT İŞLERİ b) Lambalı geçme c) Kinişli geçme d) Kama geçme 254 b)) Çelik k palplanşlar ar: • Çelik palplanşlarda çeliğin paslanmaması için içerisine %0,5 oranında bakır ilave edilir. • Çelik palplanşların boyları 2-28m arasında değişmektedir fakat istenirse kaynakla uzatılabilir. • Özel şekilde üretilen köşe palplanşları yardımıyla çeşitli açılarda köşe oluşturma olanağı sağlarlar. 2) Palplanş TAHKİMAT İŞLERİ Şekil. Ahşap palplanşlarda uygulanan geçme türleri a) Balık sırtı geçme a)) Ahşap p palplanşlar ar: • Ahşap palplanşlar, sulu zeminlerde ise birbirlerine geçmeli olarak yapılırlar. 2) Palplanş 250 • Ahşap palplanşların çakılması esnasında tokmak veya şahmerdan kullanılır. Çakılması esnasında ahşap başlarının çatlaması ve liflerin dağılmasını önlemek için baş kısmına 1,5-2 cm kalınlığında 5-10 cm genişliğinde başlık geçirilir. 2) Palplanş p ş a)) Ahşap p palplanşlar ar: • Palplanşların zemine kolay girmeleri için uçları kesik veya sivri olarak yapılır. Uçların çakılma esnasında ezilmelerini önlemek için metal çarık geçirilir. TAHKİMAT İŞLERİ Beton dökme işlemi tamamlanan kuyudan çelik kılıfın çıkartılması 242 247 255 251 Şekil. U demirinden yapılmış palplanş başlığı Şekil. Çelik palplanş fotoğrafları TAHKİMAT İŞLERİ Şekil. Ahşap palplanşlar Şekil. Palplanş çarıkları 2) Palplanş TAHKİMAT İŞLERİ Betonu dökülmüş ve kılıfları çıkartılmış Fore kazıkları 243 TAHKİMAT İŞLERİ 252 Şekil. Çelik palplanş uygulamaları (1) TAHKİMAT İŞLERİ 256 b)) Çelik k palplanşlar ar: Daha büyük ve seri yapılması gereken tahkim işlerinde çelik palplanşlar kullanılır. Palplanşlar birbirlerine geçmelerle bağlanırlar. Söküldükten sonra da birçok kez kullanılmaları mümkündür. Çeşitli firmaların imal ettiği değişik formda ve ölçülerde çelik palplanşlar vardır. Bu palplanşlar, firmaların isimleriyle anılırlar. 2) Palplanş TAHKİMAT İŞLERİ Şekil 33. Kapak tahtalı ahşap palplanş a)) Ahşap p palplanşlar ar: Ahşap palplanşlar çok sulu olmayan zeminlerde genellikle iki şekilde uygulanırlar: • Kalaslar tek sıra halinde, birbirlerine yanaştırılarak ve zemine dik gelecek şekilde çakılır ve aralarda kalan açıklıklar kapak tahtası ile kapatılır. 2) Palplanş 248 TAHKİMAT İŞLERİ Şekil. Çelik palplanş uygulamaları (2) TAHKİMAT İŞLERİ Şekil. Çelik palplanşlar TAHKİMAT İŞLERİ Çift sıra kalaslı ahşap palplanş a)) Ahşap p palplanşlar ar: • Kalaslar zemine, birbiri üzerine bindirilerek çakılırlar. 2) Palplanş 257 253 249 a)) Ahşap p palplanşlar ar: Aralıksız düşey iksadaki gibi uygulanan ve kalaslardan perde şeklinde oluşturulan takviyeli sistemdir. • Ahşap palplanşlarda, suya dayanıklı olan köknar, melez ağaçları ve çıralı çam keresteleri kurutulmadan kullanılır. • Kuru kereste zeminden alacağı rutubetle bozulur bu nedenle kuru kereste kullanılmamalıdır. • Ahşap palplanşlar en az 1,5 m’ye kadar çakılırlar. Çok akıcı ve su çıkma ihtimali olan ya da su içindeki zeminleri desteklemek için uygulanan ve kazı yapılmadan önce kazı yapılacak çukurun sınırına çakılan tahkimatlardır. Palplanşlar, malzemelerine göre üçe ayrılırlar: • Ahşap palplanşlar • Çelik palplanşlar • Betonarme palplanşlar 2) Palplanş TAHKİMAT İŞLERİ 245 2) Palplanş TAHKİMAT İŞLERİ 244 Çelik palplanşların çakılması 267 271 266 270 Çelik palplanş yapımı 263 259 262 258 Çelik palplanş çakılması 272 268 264 260 TAHKİMAT İŞLERİ • Bu tip palplanşların kalınlığı ve genişliği kullanılacağı yere göre değişmekle birlikte genellikle dikdörtgen kesitinde, genişliği 30-40 cm, kalınlığı 10-25 cm arasında yapılır. • Bu tip palplanşlar döküldükten 6 hafta sonra kullanılabilir. 2) Palplanş p ş c)) Betonarmee palplanşlar ar: Bu tip palplanşlar çok derin ve büyük işlerde kullanılır. Bu tip palplanşların kullanılabilmesi için zemin suyu veya yer altı suyunun beton için zararlı maddeleri ihtiva etmemesi gerekmektedir. Palplanşların üst uçlarına darbe esnasında dağılmayı önlemek için başlık yapılır. 273 269 265 261 Yan görünüş Ön görünüş Boyuna kesitler Enine kesitler Şekil. Çelik batardo uygulaması TAHKİMAT İŞLERİ Şekil. Toprak batardo uygulamaları TAHKİMAT İŞLERİ Şekil. Basit ahşap batardo uygulaması TAHKİMAT İŞLERİ Şekil. Betonarme palplanşlara ait görünüş ve kesitler a) b) c) d) TAHKİMAT İŞLERİ 286 282 278 274 Şekil. Farklı bir çelik batardo uygulaması TAHKİMAT İŞLERİ Şekil. Toprak batardo uygulamaları Şekil. Tek hücreli ve kademeli, çift hücreli sandık batardo TAHKİMAT İŞLERİ Şekil. Betonarme palplanş uygulamaları TAHKİMAT İŞLERİ 287 283 279 275 280 284 d) Beton ve Betonarmee Batardolar ar: Zemine kazık çakılmasının mümkün olmadığı kayalık zeminlerde ve aynı zamanda batardonun, sürekli kalması istendiğinde uygulanır. Batardo üst seviyesinin, su seviyesinin üzerinden en az 50 cm yukarıya kadar yapılması uygun olur. • Tekrar kullanılabilir olduklarından ekonomiktir. 288 c) Çelik k Batardolar ar: Yüksek su seviyelerinde ve aynen ahşap batardolara benzer şekilde "I ve U" çelik profil destek dikmeleriyle takviyeli olarak inşa edilen batardolardır. 3) Batardo TAHKİMAT İŞLERİ • Batardoya 1/2 veya 2/3 oranında eğim verilir. • Suyun batardo toprağını aşındırması ve kaydırmasını önlemek için su içinde kalacak yüzey moloz taş tabakası ile kaplanır. b) Toprak k Batardolar ar: Suyun önüne, suda kolay dağılma yapmayacak özel kil türündeki malzemeler tabakalar halinde sıkıştırılarak yığılır. 3) Batardo TAHKİMAT İŞLERİ Şekil. Betonarme palplanş çakılması TAHKİMAT İŞLERİ 276 Şekil. Çelik batardo TAHKİMAT İŞLERİ Şekil. Toprak batardo TAHKİMAT İŞLERİ 289 285 281 a)) Ahşap p Batardolar ar: Derinliği 2.00 m.ye kadar olan yerlerde genellikle ahşap batardolar uygulanır. Ahşap batardolar açık tip ve sandık olmak üzere iki çeşittir. Su yüksekliğinin fazla olduğu yerlerde "Sandık Batardo"lar uygulanır. Her iki şekilde de batardonun suyla temas eden yüzeyine kil, silisli kil, veya lem gibi malzemeler doldurulur. Irmak, göl, deniz v.b. su kenarlarında yeraltı su seviyesinin altında kazı yapabilmek için uygulanan tahkimat işine "Batardo" denir. Malzemelerine göre dörde ayrılırlar. 3) Batardo TAHKİMAT İŞLERİ 277 İSTİNAT YAPILARI Küçük ve orta yükseklikler için ekonomiktirler, (7,00-8,00 m). Genellikle “L, ¼, A” biçimlerinde olabilirler. ¾Basit Konsol Betonarme İstinat Duvarları Taş istinat duvarı uygulaması 291 299 303 302 Taş (Ağırlık) istinat duvarı uygulaması 295 Bir İstinat yapısı; ¾Yatay hareketlere karşı yeterli mesnet teşkil edecek bir taban ve buna ankastre bir gövdeden oluşur. ¾Tabanın ön tarafındaki alt uca “Topuk” adı verilir. ¾İstinat duvarının atmosferle temas halindeki yüzeyine “Duvar Önü”, ¾Zeminle temas halindeki yüzeyine “Duvar Arkası” denilir. 298 294 Gibi amaçlara inşa edilen düşey ya da düşeye yakın geçişi sağlayan yapılara “İstinat Yapıları” denilir. 9 Meyilli arazilerde, araziden faydalanmak üzere toprağı tabii şev (Kayma) açısından daha dik bir açıyla tutmak, 9 Kayma, göçme ihtimali olan zeminlerin yıkılmasını engellemek, 9 Bir binanın bodrum duvarlarını oluşturmak, 9 Kıyıların erozyondan veya taşkınlardan korunmasını temin etmek, 9 Köprülerde kenar ayak görevini yapmak, 9 Derin çukurların yanal duvarlarını tutmak 1. İSTİNAT YAPISI NEDİR? 290 304 300 296 Ters «T» şeklindeki istinat duvarının yapım aşamaları Genelde beton malzeme miktarını azaltmak için çekme gerilmelerinin meydana geldiği kısımlara az miktarda çelik donatı yerleştirilir. Bunlar da Ağırlık istinat duvarlarıdır. Yarı Ağırlık İstinat Duvarları 1. Ağırlık İstinat Duvarları 2. Yarı Ağırlık İstinat Duvarları 3. Betonarme İstinat Duvarları 2. İSTİNAT DUVARLARININ TÜRLERİ 292 301 297 305 Basit konsol betonarme istinat duvarları Nervürlü (kontrfor) istinat duvarları Yatay konsol plaklı istinat duvarları Zemine ankastre istinat duvarları Zemine ankrajlı istinat duvarı Kafes istinat duvarları Ters «T» şeklindeki istinat duvarının yapım aşamaları ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ Beton ve betonarme çeliğinin birlikte kullanılmasıyla oluşturulan istinat yapılarıdır. Çeşitleri; Betonarme İstinat Duvarları Kagir malzemelerde çekme dayanımı olmadığından, duvar içinde çekme gerilmelerinin oluşmasına izin verilmez. Bu tür istinat duvarları, genel toprak itkisini kendi ağırlığı ile dengelemeye çalışır. Bu nedenle 4,00-5,00 m den daha yüksek olmamalıdır. Genellikle çimento veya kireç harçlı taş duvar örgülü, yada demirsiz betondan yapılırlar. Ağırlık İstinat Duvarları 293 314 310 306 http://www.kasktas.com.tr 318 İstinat duvarının taban kısmının, dolgu tarafında yapılmasına imkan olmadığı zamanlarda duvarın stabilitesini sağlamak amacıyla duvarın gövdesi zemin içerisinde aşağıya doğru daha derinlere ankre edilir. ¾ Zemine Ankastre İstinat Duvarları Nervürlü istinat duvarı uygulaması Ters “T” İstinat Duvarı İstinat duvarının arkasında sağlam zemin bulunması durumunda, bu sağlam zemine yapılan ankrajla gövdenin çekilmesi sağlanarak, gövdenin boyutlandırılmasında ekonomiye gidilir. ¾Zemine ankrajlı İstinat Duvarları Nervürlü istinat duvarı uygulaması Ters “T” istinat duvarı 319 315 311 307 Ankraj uygulaması… 320 316 312 Basit betonarme istinat duvarlarına belirli aralıklarla kama şeklinde destek elemanları konulması ile oluşturulur. Böylelikle istinat duvarının gövde ve taban elemanları, üç tarafından mesnetli plaklar biçiminde çalışır. ¾Nervürlü (Kontrfor) İstinat Duvarları 308 Ankraj delikleri Ankraj uygulaması… ¾ Yatay Konsol Plaklı İstinat Duvarları Yüksekliği fazla olan istinat duvarlarında, gövdeden yatay çıkmalar şeklinde hafifletme konsolları kullanılarak daha ekonomik istinat duvarları yapılabilir. 321 317 313 309 323 327 331 335 326 330 334 Ankraj kabloları 322 Kendi bünyeleri içinde drenajı temin etmeleri, sökülüp takılabilir olmaları, tamamlanır tamamlanmaz yük taşıyabilir olmaları ve bakımlarının kolay olması gibi tercih edilebilecek üstünlükleri vardır. 336 ¾ Kafes İstinat Duvarları Prefabrik betonarme kiriş elemanların istiflenerek, yanları kapalı üstü açık sandık şeklindeki bölmeler, içi taş veya toprakla doldurularak teşkil edilirler. 332 328 324 Prefabrik istinat duvarları Konik uçlar ve halatların sabitlenmesi 337 333 329 325 İstinat duvarı arkasındaki suyun drenajı İstinat duvarları genellikle bu yanal toprak basıncını taşımak için inşa edilirler. 9İstinat Duvarının Arkasındaki Zeminin Yanal Etkisi Ahşap İstinat Duvarı 353 349 342 338 Drenaj boruları 354 350 343 • İstinat duvarları konumlarına göre değişik kuvvetlere maruz kalırlar. Duvarın hem ekonomik hem de sağlam bir şekilde boyutlandırılması için, duvara tesir eden kuvvetlerin doğru bir biçimde tespit edilmesi gerekir. İSTİNAT YAPISINA ETKİ EDEN KUVVETLER 339 340 Suların Yapacağı Basınçlar Duvar yüzünde bırakılan bu su tahliye deliklerinin herhangi bir biçimde tıkanması veya kapanması önlenmelidir. Bu deliklerin tıkanması ve sağlıklı bir biçimde çalışmaması durumunda; istinat duvarı arkasında biriken suyun hidrostatik basıncından dolayı duvarda kırılmalar oluşabilir. Hatalı İmalat; Ayrıca,istinat duvarının arkasındaki suyun sağlıklı bir biçimde drene edilerek duvarın ön tarafına geçmesi sağlanmalıdır. Bu amaç için istinat duvarı üzerinde belirli yerlerde barbakan olarak isimlendirilen drenaj delikleri bırakılır. 355 351 347 Duvarın Kendi Ağırlığı Duvarın Arkasındaki Zeminin Yanal Etkisi Duvarın Önündeki Toprak Basıncı Suların Yapacağı Basınçlar Deprem Etkisi Don Tesiri Üst Yük (Sürşarj) Etkisi İstinat duvarı arkasında hiçbir zaman, yer üstü ve yer altı sularının toplanması istenmez. Bu suların duvarda yapacağı hidrostatik basıncın ihmal edilmemesi gerekir. 9 9 9 9 9 9 9 9 Bu kuvvetler; 356 352 348 Genellikle ağırlık türü istinat duvarlarında, yanal itkiyi önleyecek en büyük kuvvet duvarın kendi ağırlığıdır. Duvar tabanına gelen bu kuvvet, tabanla – zemin arasındaki sürtünmeden dolayı ortaya çıkan harekete ters yöndeki yatay sürtünme kuvvetlerini oluşturur. Bu sürtünme kuvveti ile duvara gelecek yatay kuvvetler karşılanacaktır. 9 Duvarın Kendi Ağırlığı 341 365 İstinat duvarı göçtü… 369 İstinat duvarı göçmesi 370 366 362 361 •Diğer tüm yapı elemanlarında olduğu gibi, projesine ve tekniğine uygun olarak yapılmamış olan istinat yapılarında da kaçınılmaz son aynıdır… İstinat duvarının arkasındaki zemin üzerine, fonksiyonları gereği genelde ilave veya dış yükler etki eder. Ulaşım araçlarının bulunması, malzeme depolanması, bir yapı yapılması gibi etkiler, duvar arkası zemini üzerinde, üniform yük, şerit yük, tekil yük gibi ilave yük etkileri yaparlar. 9Üst Yük (Sürşarj) Etkisi 358 357 İstinat duvarı göçtü Depremin oluşturduğu yatay ivme, istinat duvarında yaklaşık olarak %10 kadar ani yanal basın artışlarına neden olur. 9 Deprem Etkisi 371 367 363 359 360 372 Karabük'ün Eskipazar ilçesinde heyelan nedeniyle istinat duvarının yıkıldığı kooperatifte 10 dubleks ev boşaltıldı. 20.04.2011 - 17:00 ESKİPAZAR / AA İstinat duvarı çöktü 368 364 Zeminde yer altı su seviyesinin yüksek veya zeminin suya doygun olduğu durumlarda, zemin soğuk mevsimlerde belli bir derinliğe kadar donar. Duvarın arkasında ve topuğunda meydana gelen buz merceklerinden dolayı, ilkbaharda buzların erimesi ile bu kısımlar yumuşayacaktır. Bilhassa topuk kısmında gerilmelerin yüksek olmasından dolayı bu kısımlarda daha büyük oturmalar meydana gelir. Bu ters etki duvarın devrilmesine neden olabilir. Zeminin uygun bir şekilde drenajı, don tesirlerine karşı alınacak önlemlerden en uygun olanıdır. 9Don Tesiri 377 373 ¾Temel tabanının hazırlanması 385 • Zeminde böyle farklı oturma ve çökmeleri ökmeleri karşıl karşılamak şılamak amacıyla, binada gerekli mesafelerdee dilatasyon y n derzi bırakılır. Yani bina, farklı oturma yapabileceği bölgelerde bölünür. Böylece her bölümün ayrı ayrı çalışması sağlanır. Ayrıca temel, zemine kademeli olarak oturtulabilir. TEMELLER 381 Don seviyesinin ülkemizde, en az 80 cm alınması gerekir. Bu seviye, büyük binalarda ve soğuk iklimli bölgelerde 150 cm ye kadar çıkarılabilir. Şekil. Erime yapan zeminde boşluk oluşma şekilleri TEMELLER Adana Merkez Çukurova ilçesinin Süleyman Demirel Bulvarı üzerinde bulunan ve 3 yıl önce yapımı tamamlanan lisenin 10 - 15 metre uzunluğundaki istinat duvarı devrildi. • 10 Mayıs 2011 - 12:55 378 374 Şekil. Temelin zemine oturuş şekilleri ¾Temel tabanının hazırlanması TEMELLER 386 382 • Bina temelinde meydana gelebilecek olan yatay ve eğik doğrultudaki oturmalar tehlikelere neden olabilmektedir. • Binalarda yatay ve eğik oturmaların önlenmesine yönelik tedbirler alınmalıdır. • Düşey doğrultuda tesir eden kuvvetler çoğu zaman bina ve temel zemininde istenmedik sonuçlara neden olmazlar. • Eğik doğrultuda tesir eden kuvvetler yatay ve düşey iki bileşene ayrılmaktadır. Düşey bileşen temel zemini tarafından karşılanırken, yatay bileşenler zemin ve temel arasındaki sürtünme direnci ile karşılanmaya çalışılmaktadır. • Yeterli sürtünme direnci oluşmaması yatay deplasmanlara neden olabilmektedir. TEMELLER İstinat duvarı göçtü… TEMELLER 383 Temel tabanının hazırlanması 387 İyi ve emniyetli bir temel dizaynında göz önünde bulundurulması gereken hususlar şöyle sıralanabilir. • Temel tabanı sağlam zemine oturmalıdır. • Temel tabanı don seviyesi altında olmalıdır. • Belirli bir sınır içerisindeki dikey çökme (tasman) göz önünde tutulmalıdır. • Yatay ve eğilimli hareketlere meydan verilmemelidir. Temel tabanına gelen yükler tabana dik inmeli ve her noktada eşit (üniform) yayılmalıdır. • Zemin her noktada homojen olmalıdır. • Zemin tabakalarının birbiri üzerine kayma ihtimali olmamalıdır. TEMELLER Şekil. Bina temelinde oluşabilecek kuvvetler • Bu durumda binada farklı boyut ve doğrultularda çatlaklar meydana gelebilmektedir. Yatay deplasman miktarının artması zaman içerisinde binanın tamamen yıkılması gibi bir sonuca da ulaşabilmektedir. 379 Temelin oturacağı doğal zemine isee temell yatağı denir. Bu zemin, değişik özellikler gösterebildiği gibi, farklı derinliklerde ve hatta iklim ve mevsime göre de değişik özellikler gösterebilir. Bu nedenle, iyi bir zemin etüdü yapılmadan, zemin emniyet gerilmesi deneyle tespit edilmeden temel hesaplanmamalı ve inşa edilmemelidir. Yapının kendi ağırlığı ile birlikte üzerine binen tüm yükleri a alıp, zemine aktaran taşıyıcı yapı elemanlarına temel denir. TEMELLER 375 TEMELLER A 384 Temel tabanında su yalıtımı için bohçalama uygulaması388 ¾Temel tabanının hazırlanması Şekil. Zeminde tabakalaşma B • Binanın oturduğu temel zemininin yapısında farklı tabakalar olabilir. Binadan gelen yükler nedeniyle binanın oturduğu (A) tabakası, (B) tabakası üzerinde kayabilir. Binada doğal olarak bu harekete katılacağından, çatlama ve yıkılmalar olabilecektir. 380 Temel tabanının sağlam bir zemine oturtulması gereklidir. Aksi halde, temelin yapacağı dengesiz oturmalar binayı, olumsuz yönde etkileyecektir. Örneğin; zeminde bulunan kireç taşı taneleri, yer altı suyu yada zeminde mevcut olan zararlı kimyasal maddelerin etkileriyle eriyip, boşluklar oluşturabilir. Yada zemine sızan veya zemin bünyesinde bulunan su zerreleri donma yaparak temelde, istenmeyen hareketlerin doğmasına neden olabilir. Bu nedenle temel tabanı, zemin yüzeyinden aşağıda, belirli bir derinliğe oturtulmalıdır. oturtulm ulm malıdır. Bu derinliğe, yani temel yatağı derinliğinee don n seviyesi denir. TEMELLER 376 TEMELLER ିௗ ଶ h= e × 1.73 bulunur. 401 Deprem Yönetmeliği’ne göre yığma binalarda duvar altı temellerine ilişkin koşullar => olur, buradan = tg 60o => h = e × tg 60o TEMELLER a=2e+d ve e = Buna göre taş bir temelde sömel yüksekliği (h) bulunmak istenirse: Şekil. Sömellerde yükün temel tabanına yayılması TEMELLER 397 A) Yüzeysel temeller Doğal zemin yüzeyine yakın derinlikte, kabul edilebilen oturmalar aşılmadan yapı yüklerini zemine aktarabilme imkanının bulunduğu durumlarda yapılan temellerdir. Yüzeysel temellerde, temel zemini doğal zemin yüzeyine çok yakın seviyede olsa bile temel taban seviyesi bölgenin don seviyesinin altında olması gerekir. Temel, zemin kaya zemin dahi olsa zemin yüzeyine oturtulmaz . Bu tür temeller, hem kuru hem de sulu zeminlerde uygulanabilirler. Yapı duvarları ya da kolonlardan gelen yapı yüklerini daha geniş bir alana yaymak üzere yapılan temel elemanlarına " "sömel" denir 393 389 ¾Yeratlı suyu yalıtımı için temel tabanının bitümlü malzeme ile kaplanması TEMELLER TEMELLER Şekil. Afet yönetmeliğine göre yığma yapı temel örnekleri b ≥ 50 cm A)) Yüzeysel y temeller 1) Duvar altı temeller 402 Bazı durumlarda (e) ve (h) çok büyük çıkabilir. Bu gibi durumlarda taş ve beton gibi malzeme zayiatını önlemek için sömelde, tabana doğru genişletme yapılır. Bu genişletmeye ampatman denir. h = e x 1.73 = 20 x 1.73 = 34.6 cm h = 35 cm olarak yuvarlanır. Taş bir sömelde, a =1.00 m, d =60 cm, e =20 cm ise; h=? A)) Yüzeysel y temeller 1) Duvar altı temeller Örnek: 398 Taşıyıcı duvarlar altında uzanan yığma bina temellerinin sömelleri genellikle betonarme olarak yapılmaları nedeni ile sürekli temellere benzemektedirler. Ancak, statik özellikler ve donatı biçimi bakımından yığma bina temelleri ile sürekli temeller arasında önemli farklar bulunmaktadır. Bu temeller, temel duvarı ve temel tabanı (sömel) olmak üzere iki ana unsurdan oluşmaktadır. 399 Şekil. Yığma binalarda kademeli temel uygulanması TEMELLER Şekil. Sömellerde yükün temel tabanına yayılması 403 Ampatmanlar taş sömellerde 2/1, betonarme sömellerdeyse 1/1 eğimi içerisinde yapılırlar. A)) Yüzeysel y temeller 1) Duvar altı temeller TEMELLER Şekil. Yığma yapıda uygulanan temel B. Derin Temeller 1. Ayak temeller 2. Kazık temeller a. Hazır kazıklar b. Yerinde dökülen kazıklar c. Kompozit kazıklar 3. Keson temeller a. Açık kesonlar b. Pnomatik kesonlar c. Yüzen kesonlar 396 TEMELLER 404 Şekil. Tekil sömeller A)) Yüzeysel y temeller 2) Tekil (Münferit) temeller: Münferit veya ayak temel de denilen tekil temeller, temel zeminin orta sertlikte ve bina ağırlığının da az olması durumlarında uygulanırlar. Betonarme karkas yapıda, yükleri taşıyan kolonların altına tekil sömel olarak yapılırlar. TEMELLER Şekil. Sömelde oluşabilecek deformasyonlar A)) Yüzeysel y temeller 1) Duvar altı temeller • Sömel tabanının genişliği, bina yükleri ve zemin taşıma gücü dikkate alınarak belirlenmektedir. • Sömelin kalınlığı (yüksekliği), kademe sayısı ve kalınlıkları sömel kesitinde oluşacak eğilme ve kesme gerilmeleri dikkate alınarak hesaplanır. 400 Sömeller temel duvarından gelen yükü, daha rijit ve emniyetli biçimde temel tabanına yaydıklarından, genellikle betonarmeden yapılırlar. Binanın yükü, temel tabanına betonarme sömellerde 45o , taş sömellerde ise 60o’lik bir açıyla yayılır. 1) Duvar altı temeller Duvar altı temeller; dolu tuğla, taş, beton ve betonarme olarak yapılabilmektedir. Temel biçimlerinin seçimi ve tasarımı; • Binanın toplam yükü • Zemin yapısı ve taşıma gücü gibi iki ana faktöre bağlı olarak değişmektedir. TEMELLER A. Yüzeysel Temeller 1. Duvar altı temeller 2. Tekil (Münferit) temeller 3. Sürekli (Mütemadi) temeller • Tek doğrultuda sürekli temeller • İki doğrultuda sürekli temeller 4. Plak (Radye) temeller a) Kirişsiz plak temeller b) Kirişli plak temeller c) Ters tonoz plak temeller d) Hücresel plak temeller Taş, ahşap, beton, betonarme ve çelik gibi malzemelerden yapılan temeller esas olarak iki guruba ayrılmaktadır. 1) Duvar altı temeller Yığma binalar genellikle taşıyıcı duvarlar altında sürekli olarak devam eden temeller (sömeller) üzerine yapılmaktadırlar. Bu temellere duvar altı temelleri de denilmektedir. TEMELLER TEMELLER Temel Türleri 392 A) Yüzeysel temeller TEMELLER 395 ¾Su yalıtımı için temel tabanının ve bodrum kat391 çevresinin bitümlü malzeme ile kaplanması A) Yüzeysel temeller 394 390 ¾Yeratlı suyu yalıtımı için temel tabanının bitümlü malzeme ile kaplanması TEMELLER TEMELLER Şekil. Tekil temellerin sömel kolon birleşim yerinden bağ kirişleri ile bağlanması TEMELLER TEMELLER Plan Çift doğrultuda Sürekli temel uygulaması Şekil. Sürekli Temel A)) Yüzeysel y temeller 3) Sürekli (Mütemadi) temeller: Şekil. Birleşik sömeller 417 413 A)) Yüzeysel y temeller 2) Tekil (Münferit) temeller: Tekil temeller birbirine çok yakın olan iki kolonun yükünü alıp, tek bir sömel halindee zemine ne aktar aktaracak şekilde de tertiplenebilirler. Bu tip sömelee birleşik ş k sömel adı verilir. 409 TEMELLER TEMELLER P olur σzem Çift doğrultuda Sürekli temel uygulaması Şekil. Sürekli Temellere ait en kesit örnekleri A)) Yüzeysel y temeller 3) Sürekli (Mütemadi) temeller: Sürekli temeller farklı en kesitlerde yapılabilirler. a= P σzem P a2 σzem = => a2= P olacağından S : Sömele gelen yük (kg) : Sömel taban alanı (cm2) : Zeminin her cm2 sinin emniyetle taşıyabileceği yük (kgf/cm2) : Sömelin kenar uzunluğu (cm) σzem = a P S σzem A)) Yüzeysel y temeller 2) Tekil (Münferit) temeller: Tekil sömel tabanının boyutlandırılması: 418 414 410 TEMELLER a= P σzem a = 25.000 kg = 3 kgf/cm2 =? P ʹͷͲͲͲ = = 91 cm σzem 3 415 Çift doğrultuda Sürekli temel uygulaması 419 Sürekli temellerde; temele etki eden yükler, zemin özellikleri, bölgenin deprem durumu gibi faktörler dikkate alınarak kesit tayini ve donatı hesapları yapılır. Bu hesaplamalar sonucunda temel kesit ve donatısı tayin edilir. Tek doğrultuda yapılan sürekli temeller diğer doğrultuda bağ kirişleri ile birbirlerine bağlanırlar. Bağ kirişlerinin en kesit boyutları zemin grubu ve deprem bölgesi derecesine göre değişir. A) Yüzeysel temeller 3) Sürekli (Mütemadi) temeller: Sürekli temeller ikiye ayrılır: • Tek Yönlü Mütemadi Temel • Çift Yönlü Mütamadi Temel TEMELLER A)) Yüzeysel y temeller 2) Tekil (Münferit) temeller: ÖRNEK: 411 Bağ kirişi kesitleri zemin türü ve binanın yapılacağı deprem bölgesi derecesine göre değişmektedir. Deprem yönetmeliğinde en küçük bağ kirişi en kesit alanları ve donatı miktarları belirtilmiştir. Tekil temeller, yatay deplasmanlarının önlenmesi için bağ kirişleri ile birbirlerine bağlanırlar. Bağ kirişleri temelleri iki şekilde bağlayabilirler. Birincisi bağ kirişinin sömel tabanından bağlanması, ikincisi ise sömel kolon birleşim düzleminden bağlanmasıdır. Şekil. Tekil temellerin sömel tabanından bağ kirişleri ile bağlanması TEMELLER A) Yüzeysel temeller 407 2) Tekil (Münferit) temeller: A)) Yüzeysel y temeller 2) Tekil (Münferit) temeller: 406 2) Tekil (Münferit) temeller: A) Yüzeysel temeller 405 TEMELLER TEMELLER TEMELLER Çift doğrultuda Sürekli temel uygulaması Şekil. İki doğrultuda sürekli temellere ilişkin bir örnek A)) Yüzeysel y temeller 3) Sürekli (Mütemadi) temeller: 420 416 A)) Yüzeysel y temeller 3) Sürekli (Mütemadi) temeller: Zemin taşıma gücünün az olması veya aynı özellikleri taşıyan bir zemin üzerine daha ağır bina yapılması durumunda; tekil temellerin yerini yükleri daha geniş bir alan yayma imkanı sağlayan sürekli temeller almaktadır. Sürekli temeller, tekil temellere göre yükleri daha geniş alana yayarken çökmelere karşı daha fazla direnç gösterir ve daha stabil bir statik davranış gösterirler. Kolonların dizili olduğu aks üzerinde bir şerit gibi uzayan sürekli temeller, kolonlardan yukarıdan aşağı tekil yükleri alırken zeminden yukarıya doğru zeminden yayılı yük (zemin reaksiyonu) alırlar. Dolayısı ile sanki ters yüklenmiş bir sürekli kiriş gibi deformasyona zorlanırlar. 412 Deprem Yönetmeliği’ne göre bağ kirişlerine ilişkin minimum koşullar A)) Yüzeysel y temeller 2) Tekil (Münferit) temeller: 408 425 TEMELLER Şekil. Düz (Kirişsiz) radye temel 433 429 • Radye temellerin amacı, bina yükünün temel alanının tamamına düzgün bir şekilde yayılmasını sağlamaktır. Bu durumda tekil ve sürekli temellere göre daha geniş bir temel alanı elde edilmiş dolayısı ile temel tabanında oluşan basınç gerilmesi azaltılmış olur. A)) Yüzeysel y temeller 3)) Radyee temeller: Zemin emniyet gerilmesinin çok düşük olduğu ya da temel zemininin çok fazla sıkışabilir olduğu durumlarda, ayrık temeller yerine yapı tabanını tüm olarak örten radye (plak) temeller yapılır. Böylece yükün ve oturmaların uniform olması sağlanır. TEMELLER Ampatmanlı sürekli temel 421 426 TEMELLER Şekil. Düz radye temel Düz Radye temel kalıbı olmak üzere 4 ana grupta incelenebilir. 1. Düz (Kirişsiz) radye temeller, 2. Mantar radye temeller, 3. Kirişli radye temeller, • Üstten kirişli radye temeller • Alttan kirişli radye temeller 4. Ters kemer radye temeller 5. Hücresel (perde duvarlı, rijit) radye temeller Radye temeller; 434 430 Sürekli temel alanının temel alanının yarısından fazla yer tuttuğu durumlarda plak temel uygulaması daha ekonomik olmaktadır. A) Y Yüzeys Yüzeysel eys sel temel temeller 3)) Radyee temeller: TEMELLER İki doğrultuda, ampatmanlı sürekli temel uygulaması 422 Şekil. Radye temeller P σzem KİRİŞSİZ (PLAK) RADYE TEMEL UYGULAMASI TEMELLER => a x 100 = P olur ͳͲͲ σzem P axb σzem = a= P S σzem = 435 431 427 Sürekli temel taban genişliklerinin hesaplanması: Sürekli sömellerin taban genişlikleri hesaplanırken temelin birim (1 m’lik) uzunluğu göz önüne alınır. Hesaplanan toplam yapı yükü (P), toplam uzunluğuna bölünerek, 1.00 m boya (b) gelen ortalama yük bulunmaktadır. Böylece, tekil sömel hesabına benzer işlemlerle yalnız temel taban genişliği (a) bulunur. TEMELLER A)) Yüzeysel y temeller 3) Sürekli (Mütemadi) temeller: 423 Temelin taban genişliği 80 cm olacaktır. P= 16000 kg σzem = 2 kgf/cm2 a=? P 16000 a= = = 80 cm ͳͲͲ 2 σzem 428 436 Şekil. Mantar radye temel b)) Mantarr radyee temeller Kolon yüklerini, daha geniş bir alana yayarak radye temele aktarmak için yapılır. TEMELLER TEM EM MELL LL LER ER R RADYE TEMEL UYGULAMASI 43 432 32 3 2 A) Yüzeys Y Yüzeysel eys sel teme temeller me el 3) R 3) Radyee te temeller em melle leeer: r: a)) Kirişsizz (Düz)) radyee temeller • Kirişsiz radye temellerde döşeme durumunda olan temel, bütün temel tabanının her yerinde aynı kalınlıktadır. • Temele gelen yüklerin en büyük olanına göre temel kesit ve donatısı tayin edilir. Dolayısı ile bu tür temellerde temel kesiti temelin her yerinde aynı kalınlık ve eşit donatı yoğunluğundadır. • Kolonlardan temele gelen yükler kolon tabanlarında temel döşemesini eğilmeye zorlayarak alt kısımlarda çekme gerilmesi meydana getiriler. Diğer taraftan, zeminin taşıma gücünden kaynaklanan reaksiyonlar kolonlar arasında kalan temel döşemesini eğilmeye zorlayarak üst kısımda çekme gerilmesi meydana getirirler. TEMELLER ÖRNEK: TEMELLER A)) Yüzeysel y temeller 3) Sürekli (Mütemadi) temeller: 424 TEMELLER 445 TEMELLER • Kazıklar yüklerini zemine aktarış şekline göre üçe ayrılırlar. -Uç kazıkları -Yüzen kazıklar -Kısmen uç ve kısmen yüzen kazıklar A)) Derin temeller 2) Kazık temeller: • Yapı yükü, zemine çakılan kazıklar kanalıyla derinlerde bulunan sağlam zemine kazık uçlarıyla yada kazığın yan yüzeylerinin sürtünmesinden yararlanarak aktarılır. • Zemine belirli aralıklarla çakılan bu kazıklar birbirlerine, üst kısımlarına atılan bağ kirişleri ve ızgaralarla bağlanır. 449 A)) Yüzeysel y temeller 3) Radye 3) ye temeller er: e)) Hücresel el (Rijit it)) radyee temeller it • Zemin yeterli taşıma gücüne plak ve kiriş yüksekliği ile karşılanamayacak derinlikte ulaşılması durumunda hücresel temeller uygulanır. • Başka bir deyişle hücresel temeller; kiriş yüksekliği 90cm yi geçen düz kirişli plak temellerin kirişlerinin burkulmasının önlenmek için üst kısmından ikinci bir plak ile bağlanması halidir. • Bu tip temellerde yüksek temel rijitliği beklenir. Temel derinliği arttıkça taşıyıcı temel kirişleri ri yükselerek yyükselere lereek perde duvar şeklini alırlar. Bu nedenle bu temelleree perde p e duvarlı lı temeller de denilmektedir. • Hücre temellerde; plaklar, perde duvarlar, kiriş ve kolonlar bir bütün halinde de betonarm betonarme olarak yapılırlar. Bu nedenle bu temelleree Rijit j Radye ye Temeller de denilmektedir. TEMELLER Üstten kirişli radye temel uygulaması 441 • Kirişli radye temellerde kirişler, kolonlardan genel yükleri plak yüzeyine yayarlar dolayısı ile kirişsiz radye temellere göre kirişli temellerde plak kalınlığı daha ince çıkar. • Radye temellerde kiriş kalınlığını ekonomik sınırlar içerisinde tutmanın yolu, taşıyıcı duvar veya kolonların bastığı yerlerde kirişler yapmaktır. Kirişlerin plağın üstünde yer er aldığı aldığ ğıı Ü ğ Üstten nK Kirişli Kirişl şllii R Radyee Tem Temeller T ve kirişlerin plağı altında yer aldığı ğı Alttan n Kirişli li Radyee Temeller olarak adlandırılır. • Radye temellerde plak kalınlıklarını ekonomik bir seviyede tutmak için kirişli plak temeller yapılır. • Kirişli radye temeller iki şekilde uygulanır. Bunlar; A) Yüzeys Y Yüzeysel eys sel teme temeller me el 3) R 3) Radye yee tte temeller emelle elleeer: r: c)) Kirişli lii radyee temeller 437 Şekil. Hücresel (Rijit) radye temel 450 446 A)) Derin temeller 2)) Kazık temeller: • Uçç kazıkları rı: Taşıdığı yükün tamamını veya büyük bir rı bölümünü sağlam ğ zemine, uç kısımlarıyla ileten kazıklardır. • Yüzen kazıklar ar: Taşıdığı yükün tamamını veya büyük bir bölümünü kazığın çevre yüzeyinin sürtünmesiyle zemine ileten kazıklardır. • Kısmen n uçç vee kısmen n yüzen n kazıklar ar: Taşıdığı yükü hem uç kısımlarıyla ve hem de çevre yüzeyinin sürtünmesiyle zemine ileten kazıklardır. TEMELLER TEMELLER Şekil. Üstten kirişli radye temellerde döşeme örneği 447 Şekil. Kazıkların yüklerini zemine aktarış şekilleri TEMELLER 451 1) Ayak temeller: Tekil temeller gibi ve genellikle betonarmeden inşa edilirler. Ancak tekil temel, tabanı daha derin seviyelerde yer alan taşıma gücü yüksek zemine kadar iner. Ayaklar, planda belirtilen duvarların birleşme noktalarına getirilir ve tabanları, kare veya çan şeklinde genişletilir. Açık temel çukurunda inşa edilen bu ayakların üst kısımları birbirlerine, betonarme kirişlerle bağlanır. Derin temeller; ayak temeller, kazık temeller ve kesonlar olmak üzere üçe ayrılırlar. A) Derin temeller Sağlam zeminin çok derinlerde olması durumunda; hem taşıma gücü fazla olan zemin tabakalarından yararlanmak hem de zemin içerisinde kullanılabilir hacimler oluşturmak amacıyla yapılırlar. TEMELLER Şekil. Alttan kirişli radye temellerde döşeme örneği • Alttan kirişli radye temellerde; temel kirişleri kolon ekseni üzerinde ve döşeme plağının altında yapılmaktadır. Alttan kirişli radye temellerde temel plağı doğrudan bodrum döşemesi olarak kullanılabilecek durumdadır. Üstten kirişli radye temellerde olduğu gibi ayrıca döşeme yapmaya gerek yoktur. Ters kirişli plak temellerde, düz kirişli plak temellere göre daha az hafriyat yapılır 443 439 • Üstten kirişli radye temellerde; plak üst yüzeyi ile temel kirişi üst seviyesi arasında yükseklik farkı meydana gelmektedir. Bodrum yapılacaksa, bu yükseklik farkı kullanımı engeller. Bu durumda; görüldüğü gibi kirişler üzerine betonarme döşeme yaparak, veya dolgu ve üzerine grobeton döşeme yaparak bodrum döşemesi oluşturulabilir. TEMELLER Kirişli radye temel A)) Yüzeysel y temeller 3) Radye 3) ye temeller er: c)) Kirişli lii radyee temeller 442 438 A)) Yüzeysel y temeller 3) Radye 3) ye temeller er: c)) Kirişli lii radyee temeller TEMELLER Kirişli radye temel Şekil. Üstten kirişli radye temel 444 Şekil. Ayak temel 452 448 Şekil. Kazıkların çalışma şekilleri a)) Basınçç kazıkları rı: Yükü eksenleri doğrultusunda zemine aktarırlar. b)) Çekme kazıkları r : Genellikle eğik doğrultuda ve yüzen kazıklar rı şeklinde olup çekmeye çalışırlar. Yani kazıklar zemine dikey veya eğik olarak çakılabilirler. A)) Derin temeller 2) Kazık temeller: • Kazıklar, yüklerini taşıma şekline göre de ikiye ayrılırlar. TEMELLER TEMELLER Şekil. Ters kemer radye temel 3) Radye 3) ye temeller er: d)) Terss kemerr radyee temeller Zeminden gelen su basıncının ya da bina yükünün fazla olması durumunda temel, ters kemer şeklinde düzenlenir A)) Yüzeysel y temeller TEMELLER TEMELLER 440 TEMELLER 457 TEMELLER TEMELLER Şekil. Kompres kazığı Şekil. Betonarme çakma kazıklar 465 461 A)) Derin temeller 2)) Kazık temeller: a)) Çakma a kazıklar ar: ar Çelik Çakma Kazıklar: • Bu tip kazıkların çekme ve basınç dayanımları yüksektir. • Çelik kazıkların uçları sivriltilir, başlarına başlık takılır. • Çelik kazık üretiminde, korozyondan etkilenmemesi için özel alaşımlı (bakırlı çelik) çelikler kullanılır. • Çelik kazıklar H profil, daire, kare veya dikdörtgen en kesitli üretilmektedirler. • Çelik hazır kazıkların uçları çakma işleminin kolaylaştırılması için sivriltilebilir. Gerek görülürse kazıkların uçların ahşap hazır kazıklarda olduğu gibi çarık takılabilir. Ayrıca, kazıkların baş kısımları çember veya başlıklarla güçlendirilebilir. TEMELLER a)) Ç Çakma kazıklar: Kazık temellerin yapımında zemine çakılarak kullanılan, tek bir bütün olarak yada parçalar halinde hazırlanmış kazıklardır. Çakma kazıklar, kazığı oluşturan parçaların sayısına göre ikiye ayrılırlar. A)) Derin temeller 2) Kazık temeller: • Kazık temel yapımında kullanılan kazıklar yapıların özellikleri ve zemin cinslerine göre de üç kısma ayrılırlar. a) Çakma kazıklar. b) Delme kazıklar. c) Bir kısmı çakma, diğer kısmı delme (kompozit) kazıklar 453 TEMELLER Şekil. Çelik çakma kazıklar 462 458 466 • Zemine önceden çakılan 25-30 cm çapındaki ahşap kazıkların daha sonra zeminden çıkartılarak yerlerine beton dökülüp sıkıştırılması şeklinde uygulanır. A)) Derin temeller 2)) Kazık temeller: b)) Delmee kazıklar ar: ar Kaplama borusu kullanılmayan kazıklar – Kornart Kazıklar: TEMELLER İnşa ediliş şekillerine göre üçe ayrılır. 1) Kaplama borusu kullanılmayan kazıklar 2) Kaplama borusu zeminde kalan kazıklar 3) Kaplama borusu çıkartılan delme kazıklar A)) Derin temeller 2)) Kazık temeller: b)) Delmee kazıklar ar: ar • Delme yaparak zemin katmanları arasına inilip, burada oluşturulan kazıklardır. Bu kazıklara Yerinde Dökme Kazıklar veya Fore Kazıklar da denilmektedir. denilir. Yerinde açılan kazık boşluklarına beton dökülerek yapılan kazıklar üzerine yapının oturtulması şeklindedir. TEMELLER TEMELLER Çakma kazıklar, yapıldıkları malzemeye göre; ahşap, çelik ve betonarme olmak üzere üç gruba ayrılır. A)) Derin temeller 2)) Kazık temeller: a)) Çakma a kazıklar ar: Kazık temellerin yapımında zemine çakılarak ar kullanılan, tek bir bütün olarak yada parçalar halinde hazırlanmış kazıklardır. Çakma kazıklar, kazığı oluşturan parçaların sayısına göre ikiye y ayrılırlar: y -Basit t çakma a kazıklar ar: Tek parça halinde üretilen, kazık boyunca en kesit boyutları y ve malzemesi değişmeyen kazıklardır. -Parçalı lı çakma a kazıklar ar: Parçalar halinde üretilen, parçaları çakılmadan önce ya da çakılma sırasında birbirine eklenerek boyu uzatılabilen kazıklardır. 454 TEMELLER 459 463 TEMELLER Şekil. Kornart kazığı – Kompres Kazıklar – Kornart Kazıklar – Ekspres (Dulak) Kazıklar olmak üzere üç şekilde yapılırlar. Bu tip kazıklar genellikle 467 A)) Derin temeller 2)) Kazık temeller: b)) Delmee kazıklar ar: ar Kaplama borusu kullanılmayan kazıklar: Yeraltı suyu olmayan zeminlerde 0.85 m çapa ve 6.00 m derinliğe kadar uygulanabilirler. Sistem olarak zeminin sıkıştırılması suretiyle taşıma gücünün arttırılması esasına dayanır. TEMELLER Şekil. Çelik vidalı kazıklar A)) Derin temeller 2)) Kazık temeller: a)) Çakma a kazıklar ar: ar Çelik Çakma Kazıklar: • Çelik hazır kazıkların bazıları (vidalı kazıklar) zemine döndürülerek sokulurlar. Bu tip kazıkların ucuna vidalı çarıklar takılır. Bu tip kazıklar genellikle gevşek zeminlerde kullanılırlar. TEMELLER A)) Derin temeller 2)) Kazık temeller: a)) Çakma a kazıklar ar: ar Ahşap Çakma Kazıklar: • İğne yapraklı ağaçlardan veya meşe ağacından yapılırlar • Zemine kolay girmesi için kazıkların uçları sivriltilir ve gereğinde kazıkların uçlarına metal çarık geçirilir. • Kazıkların çapları boylarına göre belirlenir (6m kazık boyu için en az 25 cm çap). 6 m’den fazla olursa her 1 m için çapı 1 cm arttırılır. Kazık boyları eklenerek 25 m’ye kadar uzatılabilir. • Ahşap kazıkların sulu zeminlerde tamamen zemin içerisine gömülerek üst kısımlarının kuruması önlenmelidir. Ya da zemin içerisinde kalan kısımları çelik boru veya betonarme ile devam ettirilmelidir (kombine kazık). 455 Kombine kazık 460 464 TEMELLER • 30-90 cm çaplı konik ve dökme demir kazık ucu zemine şahmerdanla çakılır. Daha sonra zeminde açılan boşluk betonla doldurulup sıkıştırılır. A)) Derin temeller 2)) Kazık temeller: b)) Delmee kazıklar ar: ar Kaplama borusu kullanılmayan kazıklar – Ekspres Kazıklar: 468 A)) Derin temeller 2)) Kazık temeller: b)) Delmee kazıklar ar: ar Kaplama borusu kullanılmayan kazıklar – Kompres Kazıklar: • Delici olarak 2200 kg ağırlığında ve 85 cm çapındaki Borer uç düşürülerek zemin yanlara doğru sıkıştırılır ve boşluk açılır. • İstenilen derinliğe inildikten sonra sert ve sağlam taş parçaları dökülerek ve 2000 kg’lık Rammer tokmakla vurularak boşluğun tabanında bir taş tabakası teşkil edilir. • Boşluğa normal kıvamda beton dökülüp 1600 kg’lık Tester tokmakla sıkıştırma yapılır. TEMELLER A)) Derin temeller 2)) Kazık temeller: a)) Çakma a kazıklar ar: ar Betonarme Çakma Kazıklar: • Bu kazık türü yapının yer altı sularından fazla etkilenmeleri durumunda tercih edilir. • En kesitleri kare, çokgen veya daire şeklinde olan kalıplara dökülen betonarme hazır kazıklar, ahşap ve çelik kazıklara göre daha ağır oldukları için taşınmaları ve çakılmaları daha zordur. • Kazık donatısının korozyon bakımından çok iyi korunmuş olması gerekir. Kazık çevresinde betona gömülmemiş açık donatı kalmamalıdır. • Kazığın çakma işlemi sırasında en fazla zorlanan kısmının baş ve uç kısmı olması nedeni ile baş ve uç bölgelerde ilave donatı bulunması gerekir. Ayrıca, çakma sürecinde bozulmaması için baş kısımlara başlık, uç kısımlara ise çelik çarıklar takılması gerekir. TEMELLER Şekil. Ahşap kazıklar ve birbirine eklenme şekilleri TEMELLER 456 Şekil. Ekspres kazık 474 Kazıklı radye temel modellemesi (http://www.innovia.com.tr ) 482 Şekil. Tekil bir sömelin kazık ızgarasına oturmasına ilişkin bir örnek TEMELLER 478 A)) Derin temeller 2)) Kazık temeller: c)) Bir kısmı çakma, ç , diğer ğ kısmı delme (kompozit it) kazıklar • Kompozit kazıklar, yer altı suyu seviyesinin altında kalan kısımda ahşap (çakma kazık), üzerinde kalan kısmında ise beton ya da betonarme (yerinde dökme kazık) kazık kullanılan kazıklardır. • Bu tip kazıkların avantajı yer altı su seviyesi altında kullanılan ahşap kazıkların düşük maliyetli kazıklar olması ve üst kısımda kullanılan beton ve betonarme kazıkların ise dayanıklı olmasıdır. TEMELLER (http://www.idecadsupport.com ) 481 477 473 TEMELLER 470 A)) Derin temeller 2)) Kazık temeller: b)) Delmee kazıklar ar: ar Kaplama borusu zeminde kalan kazıklar: Kendini tutamayan yumuşak, sıkışma özelliği fazla olan kohezyonsuz zeminlerde uygulanırlar (balçık zeminler). • Çapı 30-90 cm. olan ucu çelik çarıklı boru, ikinci bir kaplama borusuyla birlikte çakılarak yerleştirilir. istenen derinliğe inilince kaplama borusu zeminde kalacak şekilde dış boru dışarı çekilir, demir donatı yerleştirilir ve betonu dökülüp sıkıştırılır. Raymond kazıkları bunlara örnektir. Kazıklı radye temel modellemesi Şekil. Kazık ızgaralarının düzenleniş şekilleri TEMELLER Şekil. Kaplama borusu çıkartılan kazık (Simpleks kazığı) TEMELLER TEMELLER 469 ) Kazık temel uygulaması 479 475 483 (http://www.serki.com Şekil. Tipik bir sürekli temel ve temel kazıklarına oturma biçimi TEMELLER Şekil. Raymond kompozit kazık TEMELLER Şekil. Kaplama borusu zeminde kalan kazık (Raymond kazığı) TEMELLER 471 TEMELLER 476 Şekil. Radye temelin kazıklara oturmasına ilişkin bir örnek TEMELLER 484 480 1) Yapı yükünü kazıklara eşit olarak dağıtmak 2) Kazıkların birbirinden ayrı ve yanlara olabilecek hareketlerini önlemek 3) Kazıkların zemine oturmasını üniform hale getirmek A)) Derin temeller 2)) Kazık temeller: Kazık Izgaraları g (Başları) ( ş ) Kazık temellerin üzerine, binanın oturtulabilmesi için ızgaralar yapılır. Bu ızgaraların görevlerini şöyle sıralanabilir: TEMELLER Bu tip kazıklara örnek olarak Simpleks, Franki, Pedestal ve Wolfholz kazıkları verilebilir. A) Derin temeller 2)) Kazık K temeller: tem meller: r: b)) Delmee kazıklar ar: ar Kaplama borusu çıkartılan kazıklar: Yeraltı suyu bulunan ve kendisini tutamayan gevşek zeminlerde uygulanır. Bu tür kazıklar, çakılarak veya zemin delinerek zemine indirilirler. • Kalınlığı 10-20 mm olan kaplama borusu zemine çakılır. • İçerisindeki boşluğa gerekiyorsa betonarme donatısı da konularak beton dökülür. Bu arada kaplama borusu da yukarı ya çekilir. • Böylece hem kaplama borusu geri alınmış ve hem de yerine beton dökülerek beton yada betonarme kazık hazırlanmış olur. 472 489 493 KOLONLAR Lu Betonarme perde= Lu/Lk≥ 7 Lk Şayet bir kolon kesitinde, “Uzun kenar/Kısa Kenar ≥7» ise bu eleman “Perde” olarak isimlendirilir. 497 A)) Derin temeller 3)) Keson n temeller: Yüzen Kesonlar • Tamamen su içinde veya balçık zeminlerde uygulanan keson türüdür. Bunlara "Yüzen Sandık" da denmektedir. • Dışarıda hazırlanan alt ve yanları kapalı beton sandık kesonlar, temel veya sömel yapılması istenen noktaya getirilip yerleştirilir. • İçerisine taş, blok, demir ve beton parçalarından oluşan ağırlıklar konularak gevşek zeminde tabana doğru çökmesi sağlanır. • İstenilen sağlam zemin tabakasına ulaşıldığında kesonun geri kalan boşlukları doldurularak işlem tamamlanır. Bina bağlantısı için üstte demir filizleri bırakılmalıdır. TEMELLER A) D Derin in temeller 3)) Keson n temeller: Açık Kesonlar • Çapı 1.5 -3.0 m. olan dairesel ahşap, demir ya da betonarme çarık, temel zemini üzerine oturtulur. • Diş çapına uygun olarak çarık üzerine taş, tuğla, beton ya da betonarmeden bir manto duvar örülür veya kalıpla dökülür. • Daha sonra her 1.0-1.5 m de bir hatıl yapılarak duvar bağlantısı sağlamlaştırılır ve bu arada devamlı olarak kesonun içindeki zemin kazılarak dışarı çıkartılır; mantonun altı boşaltılır. • Ağırlığıyla aşağı doğru inen kesonun üst seviyesi zemine silme gelince tekrar ayni işleme devam edilerek sağlam tabakaya ulaşılmaya çalışılır. • Sürtünmeyi azaltmak üzere manto duvarı içe doğru 1/10-1/15 eğimle daraltılarak devam edilir. • Son olarak kesonun içi betonla doldurulur. TEMELLER 485 TEMELLER Şekil. Keson çarıkları TEMELLER Şekil. Yüzen keson Kazık temel uygulaması Şekil. Açık keson 498 494 490 486 491 487 YÜZEN KESON 499 495 A)) Derin temeller 3)) Keson n temeller: Pnömatik (Hava basınçlı) Kesonlar • Zemin ve yeraltı suyunun fazla olduğu yerlerde kullanılan bu keson türünde prensip, temel olarak inşa edilecek kesonun alt bölümündeki çalışma odasının zemindeki suyu yenecek hava basıncıyla doldurulması ve kuruda çalışılarak zeminin kazılması, ağırlığıyla çöken kesonun sağlam tabakaya ulaşmasıdır. • Bu kesonlar da ahşap, çelik veya betonarmeden yapılabilmekte, üst boşlukları yine betonla doldurulmakta ve 30.00 m derinliğe kadar inilebilmektedir. TEMELLER Kazıklı Radye temel uygulaması TEMELLER Şekil. Pnömatik keson 496 KOLONLAR Bunların dışında “Birleşik Kolonlar” olarak adlandırılan “Kompozit” kolonlar da vardır. Olarak gruplandırılır. 1. Etriyeli kolonlar, 2. Fretli kolonlar, Enine Donatı Boyuna Donatı Betonarme kolonlar, boyuna donatıyı saran enine donatının düzenlenme şekline göre; 500 Kolonlar, yapıya etki eden düşey ve yatay, tüm yükleri taşıyarak temele aktaran elemanlardır. Konumları itibari ile yapılardaki düşey taşıyıcı elemanlardır. KOLONLAR TEMELLER 492 A) D Derin in temeller 3)) Keson n temeller: • Çok zayıf zeminlerde veya su içinde temel yapımında kullanılır. • Et kalınlığı az, çapı büyük halka veya içi boş prizma betonarme elemanlar kendi ağırlığı ile zemine veya suya batırılır. Sağlam zemine ulaşılıncaya kadar üstüne yeni elemanlar konur. İçi malzeme ile doldurulur ve temel platform betonu dökülür. • Betonarme elemanlar yerinde dökülüp içteki toprak boşaltılarak batırma yoluyla da yapılmaktadır. • Maliyeti çok yüksektir. Çok değerli arsalarda, köprü ve liman inşaatında uygulanır. • Genellikle üç guruba ayrılırlar. -Açık Kesonlar -Pnömatik Kesonlar -Yüzen Kesonlar 488 Depremde kolonda oluşan hasar Dairesel halka şeklindeki fretlerin tek tek yapımı zor olduğu için genellikle tek bir etriye donatısı kesilmeden kolon boyuna donatıların etrafından helis şeklinde bükülür. Bu kolonlarda kullanılan etriye donatısına “Fret” denilir. Şekil. Dairesel halkalar şeklinde düzenlenen fretler 513 509 Bu tür kolonların kesitleri; Kare, Dikdörtgen, L, T ve + Şekillerinde yapılabilir. 505 olarak kullanılan, elemanlara gelen kesme kuvvetlerine karşı dayanım sağlayan elemanlardır. Bunun yanı sıra, elemanların ve genel olarak yapının daha sünek davranması için sıklaştırma ve boyuna donatılarında burkulmasını engellemek için (sargılama) kullanılır. Deprem Yönetmeliğince iki ucu da 135 derece kıvrılarak boyuna donatıların tutulması ve etriyenin açılmaması sağlanmalıdır. ¾Kolonların ve kirişlerin içinde bulunan ve boyuna yerleştirilen ana donatıların etrafını saran nispeten daha ince çaplı (8 mm, 10 mm vs.) demirlerdir. Görevi boyuna donatıları sarmak yoluyla güçlendirmektir. Daha önemli bir görevi ise kolon-kiriş bağlantısının yıkılmasının önüne geçmektir. ¾ Etriye, betonarme yapılarda kolon ve kirişlerde yatay donatı 501 Spiral şeklinde sarılmış fretli kolon Farklı kesitlerdeki etriyeli kolonların uygulanması Etriye ve çiroz yerleşimleri 514 510 506 ¾ Enine donatı içinde kalan beton alanı “Göbek Alanı”, ¾ Enine donatı dışında kalan beton alanı ise “Kabuk Alanı” olarak adlandırılır. 502 Etriyeli ve Fretli Kolonların Eksenel Yük Altındaki Davranışı Boyuna donatısı sürekli, dairesel firetlerle sarılmış kolonlara ise “Fretli kolonlar” denilir. 2. Fretli Kolonlar; 1. Etriyeli Kolonlar; Boyuna donatısı bireysel etriyelerle sarılan kolonlara “Etriyeli Kolonlar” denilir. KOLONLAR 515 511 507 503 508 516 ≥6φ14 ≥4φ16 ≥6φ14 ¾ Dikdörtgen kesitli kolonlarda, kesit genişliği 250 mm den az olamaz, enkesit alanı ise 75000 mm2 den az olamaz. ¾ Daire kesitli kolonlarda, kolon çapı 300 mm den az olamaz. ¾ Ancak, I, T ve L kesitli kolonlarda en küçük kalınlık 200 mm, kutu kesitli kolonlarda ise et kalınlığı 120 mm olabilir. ¾ Kolonlarda net beton örtüsü (pas payı) dıştaki elemanlarda 25 mm den, içteki elemanlarda ise 20 mm den az olamaz. ¾ Etriyeli kolonlarda, her dış köşede en az bir boyuna donatı çubuğu bulundurulmalıdır. ¾ Fretli kolonlarda ise, en az 6 adet boyuna donatı bulunmalıdır. ¾ Etriyeli veya fretli tüm kolonlarda boyuna donatı çubuğu “≥φ14” den küçük olamaz. Kolonlarla İlgili Minimum Enkesit Koşulları Depremde kolonda oluşan hasar 512 Fretli kolonlarda, kolon kesiti genellikle; Daire veya Çokgen şeklindedir. Bazı hallerde, kare veya dikdörtgen kesitli olarak da yapılabilir. Etriye çeşitleri 504 b ≥4φ16 Kolon ve Perde donatılarının yerleşimi Kolon aplikasyon ve donatı yerleşim planı 9 Karşı tarafta kiriş bulunmadığı durumlarda kenetlenme, gerekirse kolonun karşı yüzünde aşağıya doğru kıvrım yapılarak sağlanacaktır. 90 Derecelik yatay kancanın veya aşağıya kıvrılan düşey kancanın boyu en az 12φ olacaktır. 9 Kesit değişiminin daha fazla olması durumunda veya en üst kat kolonlarında; alttaki kolonun boyuna donatısının φ den karşı taraftaki kirişin içindeki kenetlenme boyu 40φ daha az olmayacaktır. 9 Katlar arasında kolon kesitinin değişmesi durumunda, boyuna donatının kolon-kiriş birleşim bölgesi içinde düşeye göre eğimi 1/6 dan daha fazla olmayacaktır. Çok katlı betonarme yapılarda, tüm katlarda kolon kesitleri aynı olabileceği gibi, üst katlara doğru çıkıldıkça kolonlara etki eden eksenel yükler azaldığı için, kolon kesitlerinde de azaltma da yapılabilir. Depreme dayanıklı yapı tasarımı açısından arzu edilen katlar arasında kolon kesitlerinde daraltma yapılmamasıdır. Şayet yapılacaksa aşağıda verilen şartlara uyulmalıdır. Katlar Arasında Kolon Kesitlerinde Daraltma a Dikdörtgen kolon kesiti için; Ac=a*b, As=4*A1 D G=As/Ac Daire kesitli kolon için; ≥6φ14 Ac=S*D2/4 As=6*A1 G=As/Ac 529 525 521 Kolonlarda, kolon enkesitinde bulunan “Boyuna donatı alanı/ Bürüt beton en kesit alanı” oranı “Pursantaj (G)” olarak adlandırılır. Bu değer; %1,0≤G≤%4,0 arasında olmalıdır. Pursantaj: 517 a Kolon donatı filizlerin temel içersine yerleştirilmesi Kolon donatılarının hazırlanması a a≤300 mm 9 Dikdörtgen kesitli kolonlarda, etriye veya aynı aralıkta çirozla tutulmuş olan boyuna donatı çubukları arasındaki uzaklık 300 mm den fazla olamaz. 9 Enine donatı aralığı da, en küçük boyuna donatı çapının 12 katından ve 200 mm den fazla olamaz. 9 Enine donatı (etriye) çapı, en büyük boyuna donatı çapının 1/3 değerinden az olamaz. 530 526 522 518 527 523 519 531 Kolon donatılarının temele bağlantısı Kolon donatılarının hazırlanması Betonarme yapılarda, kolon veya perdelerde kullanılan, karşılıklı düşey donatıları birbirine bağlayan ve mesafeyi sabit tutarak aynı uzaklıkta durmasını sağlayan demire çiroz denir. Çiroz Düzenleme Etriyelerin bağlanması Kolon aplikasyon ve donatı yerleşim planı 532 528 524 520 Kolonda Guse oluşturulması Dairesel kolon donatılarının hazırlanması Son katlarda kolon donatılarının düzenlenmesi 545 541 537 533 542 538 547 Prefabrik yapı kolonları Dairesel kolon uygulaması Son kat kolonlarında donatı düzenlemesi 534 Kompozit kolon üretimi ve uygulaması Kolona gelen basınç yükünün fazla olduğu hallerde veya çelik kolonların yangına karşı korunması gerektiği durumlarda kullanılır. Birleşik kesitli kolonlarda, çelik profil elemanlarla betonarme bir arada kullanılır. Bu tür kolon elemanlara “Kompozit kolonlar” da denilir. BİRLEŞİK KESİTLİ KOLONLAR Dairesel kolon uygulaması 548 543 539 535 544 549 Bu tür kolon uygulamalarında genellikle kolonun orta bölgesinde değişik enkesite sahip (H, I, O, vb) çelik profiller vardır ve bu profillerin etrafı betonarme donatıları ile sarılmıştır. Kompozit kolon tipleri 540 Üst kat kolonları için kolon donatı filizlerinin devam ettirilmesi 536 554 562 558 • Kesme gerilmelerine karşı etriye ve pilye birlikte kullanılır. Kirişlerde, donatıyı şekillendirmek ve bağlantı sağlamak için kirişin üstüne “Montaj Çelikleri” konulur. Kirişin mesnet bölgesinde bu montaj çelikleri çekmeye çalışır. • Kirişlerde, kayma gerilmeleri çekme gerilmeleri ile birleştiklerinde meydana gelen eğik asal çekme gerilmeleri, kirişlerin uçlarına doğru olan kısımlarda diyagonal çatlaklara sebep olur. Bu gerilmeleri önlemek için “Pilye” adı verilen donatılar kullanılır. 9Kirişte, Hesap Açıklığı, kalınlığı 35 cm ve daha az olan mesnetlerde, mesnet eksenleri arasındaki uzaklık olarak alınır. Mesnet kalınlığı 35 cm den daha fazla olduğunda hesap açıklığı, serbest açıklığa, serbest açıklığın % 5 i ilave edilerek bulunur. 9Betonarme kirişlerin oturduğu mesnetler arasındaki uzaklık Serbest Açıklıktır. KİRİŞLER 550 bw ≥ 250 mm bw ≤ (h+a) 1. Kiriş gövde genişliği en az 250 mm olmalıdır. Ayrıca, kiriş yüksekliği ile kirişin birleştiği kolonun kirişe dik genişliğinin toplamını geçmeyecektir. ¾Enkesit Koşulları Kiriş mesnet bölgesi donatı detayı Devam eden kirişlerde mesnet eksenleri arası hesap açıklığı olarak alınır. Hesap açıklığı… Kompozit kolon uygulaması 563 559 555 551 KİRİŞLER 556 • Sürekli Kiriş 564 h ≥ 3.t h ≥ 300 mm h ≤ 3.5 bw h ≤ 1/4 Lserbest 2. Kiriş yüksekliği, döşeme kalınlığının 3 katından ve 300 mm den daha az, kiriş gövde genişliğinin 3.5 katından daha fazla olamaz. Kiriş yüksekliği, serbest kiriş açıklığının ¼’ünden daha fazla olamaz. • Basit Kiriş Düşey Yüklerden Dolayı Oluşan Eğilme Çatlaklar… 560 • Kirişlerde donatı yerleşiminde; düşey yüklerden dolayı oluşan “Moment-Eğilme” etkilerinin kiriş boyunca dağılımı dikkate alınır. Kirişte, esas donatılar momentten dolayı çekme etkilerinin oluştuğu yerlere konulur. 9Döşemelere mesnetlik eder, döşemelerden gelen yükleri alır ve mesnetlendikleri kolonlara aktarır. 9Yapılardaki yatay taşıyıcı elemanlardır. 552 KİRİŞLER 565 Elverişsiz çevre koşulları durumunda ve daha fazla yangın güvenliği gerektiren durumlarda bu değerler arttırılabilir. 9Dıştaki elemanlarda 25 mm den, 9İçteki elemanlarda ise 20 mm den az olamayacaktır. 3. Kirişlerde net beton örtüsü kalınlığı (pas payı); Kolon-Kiriş birleşim bölgesinde oluşan kesme hasarları… 561 557 9Kirişte çekme gerilmeleri oluşan kısımlarına yeterli miktarda donatı konulur. 9Kirişler, etki eden yükleri aktarırken, beton basınca, çelik çekmeye çalışır. 9Bir kiriş, üzerine gelen yükü taşıyarak mesnetlere aktarırken “Eğilmeye” zorlanır. Bu durumda, kirişin orta kısmında, kiriş yüksekliğinin yarısından geçtiği kabul edilen tarafsız eksenin üst tarafı “Basınca”, alt tarafı ise “çekmeye” çalışır. 553 1. Dikdörtgen kesitli kirişler a) Hatıllar b) Lentolar c) iki ucu serbest oturan kirişler d) İki ucu ankastre olan kirişler e) Konsol kirişler f) Devam eden (Sürekli) kirişler g) Ters kirişler 2. Tablalı kirişler • Kirişler statik bakımdan; • Betonarme kirişler; kagir, yığma ve betonarme karkas yapılarda kullanılır. Kirişin ismi ve kullanılan çelik donatı, kirişin çalışma şekline göre değişir. • Gerekirse, Kolon-kiriş birleşim bölgelerinde, kirişin oturma alanını büyütmek için kiriş uçlarında Guseler yaplır. 578 579 1. Yatay Hatıllar 2. Düşey Hatıllar Hatıllar uygulanış şekline göre iki gruba ayrılır; Yığma yapılarda, duvarların bağlantısını sağlamak, üzerlerine gelen yükleri düzgün bir şekilde yayarak nakletmek üzere yapılır. HATILLAR Kirişlerde guse uygulaması 575 574 9 Betonarme perdelerde ve “a” boyunun, Lb (kenetlenme boyu) den ve φ den fazla olduğu kolonlarda, boyuna donatının kenetlenmesi, 90 50φ derece kanca yapılmaksızın düz olarak sağlanabilir. 571 Kiriş yüksekliği, kiriş serbest açıklığının ¼ ünden fazla olması durumunda, kiriş gövdesinin her iki yüzüne, kiriş yüksekliği boyunca “Gövde Donatısı” konulacaktır. Gövde donatısı çapı 12 mm den az olmayacak, aralığı ise 300 mm den fazla olmayacaktır. 2. 567 9 Kolona birleşen kirişlerin, kolonun öbür yüzünde devam etmemesi durumunda, kirişlerdeki alt ve üst donatılar, kolonun etriyelerle sarılmış çekirdeğinin karşı taraftaki yüzeyine kadar uzatılıp etriyelerin iç tarafından 90 derece bükülecektir. ¾Boyuna Donatının Düzenlenmesi 570 Boyuna donatıların çapı 12 mm den daha az olmayacaktır (φ≥12 mm). 566 1. ¾Boyuna Donatı Koşulları Yatay Hatıllar ¾ Yatay hatıl genişliği taşıyıcı duvar genişliğine eşit, yüksekliği ise en az 200 mm olacaktır. ¾ Yatay hatıllarda beton kalitesi en az C16 olacaktır. ¾ Yatay hatıllarda, taş duvar için, üçü altta, üçü üstte olacak şekilde en az 6φ10, diğer malzemelerden yapılan taşıyıcı duvarlarda ise, en az 4φ10 boyuna donatı olacaktır. ¾ Yatay hatıllarda, boyuna donatılar en çok 250 mm ara ile φ8 lik etriye ile sarılacaktır. Yatay hatıllar, yığma yapılarda döşemeden gelen yükleri düzgün bir şekilde duvarlara aktarma ve yığma yapı duvarlarının birlikte çalışmasını sağlamak için düzenlenirler. 1. • Devam eden betonarme kirişlerde, pilye donatıları komşu kirişin basınç bölgesi boyunca devam ettirilir. Bu bölge, genellikle kiriş açıklığının L/4 ü kadardır. ¾Kirişlerde derinlik farkı olması durumunda, kenetlenme; kolonun etriyelerle sarılmış çekirdeğinin karşı taraftaki yüzeyine kadar uzatılıp etriyelerin iç tarafından 90 derece bükülerek sağlanacaktır. Devam etmeyen kirişlerde donatı uçlarının düzenlenmesi 580 576 572 568 577 • Yatay hatıllarda, boyuna donatılar, köşelerde ve kesişme noktalarında sürekliliği sağlayacak şekilde bindirilecektir. 581 9Kiriş mesnetlerinde, kolon yüzünden itibaren kiriş derinliğinin iki katı kadar bölge “Sarılma Bölgesi” olarak tanımlanacak ve bu bölge boyunca özel “Deprem etriyeleri” kullanılacaktır. ¾Enine Donatı Koşulları Betonarme kirişlerde kullanılacak esas ve pilye donatıları arasında bırakılacak aderans payı, donatı çapı kadar veya 20 mm olmalıdır. Kirişe konulacak donatıların bu şarta göre yerleştirilmesi için kirişin genişliği yeterli değil ise, aynı koşullara uygun olarak çift sıra yerleşim yapılır. 573 ¾Her iki taraftan kirişlerin kolonlarla birleşmesi durumunda, kiriş alt donatıları, açıklığa komşu olan kolon yüzünden itibaren, 50φ den az olmamak üzere, en az TS 500 de verilen “Lb-Düz kenetlenme Boyu” kadar uzatılacaktır. 569 Ahşap, Taş Betonarme Çelik profillerden Yapılabilir. 1. 2. 3. 4. Lentolar; Yığma ve betonarme yapılarda, kapı ve pencere boşluklarının üzerlerini kapatmak ve üstlerine gelen yükleri yanlardaki mesnetlere nakletmek üzere yapılan elemanlardır. LENTOLAR Düşey hatıl uygulaması… Kerpiç yığma duvarlarda ahşap hatıl yapılabilir. 9Ahşap yatay hatıl uygulaması Ahşap Lentolar • Kerpiç duvarlı binalarda ve yığma binalarda, kapı üstü ve pencere üstü ve altlarına ahşap lento yapılabilir. Ahşap lentoların duvarlara oturan kısımlarının her birinin uzunluğu en az 200 mm olacaktır. ≥200 mm ≥200 mm 597 596 589 593 1. Düşey hatıllar, yığma yapılarda uzunluğu 4.00 m den fazla olan duvarlarda, iki duvar arasına düşey olarak yerleştirilen ve duvarlara mesnetlik yapan elemanlardır. ¾Düşey hatıllar 583 592 588 582 1. Ahşap Lento uygulaması Bu çalışmada; plandaki boyları 5,5 m (1.Derece deprem bölgelerinde) den fazla olan duvarlarda, duvarların düzlem dışı burkulmasına karşı düşey hatıllar oluşturulmuştur. Mevcut yığma yapıya sonradan düşey hatıl ilave edilmesi 598 594 İmalatı tamamlanmış yatay ve düşey hatıl uygulaması 590 Yığma yapılarda, bina köşelerinde ve söz konusu duvarlarda, planda eksenden eksene aralıkları 4,0 m yi geçmeyen betonarme düşey hatıllar yapılacaktır. Ancak bu düşey hatıllarla desteklenen duvarların toplam uzunluğu 16 m’yi geçemez. 584 2. Taş yapılarda lento uygulaması Uygulama öncesi ve sonrası Düşey hatıl uygulaması… 599 595 591 587 Betonarme Lentolar 9Pilye çeliklerinin çapları φ≤16 mm arasında 8≤φ değişir. 9Esas çelikler, bir düz bir pilye şeklinde düzenlenir. 9Döşeme, kendi ağırlığını ve üzerine gelen yükleri taşırken oluşan çekme gerilmelerini karşılamak için, döşemenin çekmeye çalışan kısımlarına esas çelikler konulur. • Pencere ve kapı lentolarının duvarlara oturan uçlarının her birinin uzunluğu serbest lento açıklığının % 15 inden ve 200 mm den az olmayacaktır. 3. 612 608 604 600 Döşemelerde «Paspayı» aparatlarının yerleşimi 9Dağıtma çeliklerinin de çapları en az φ≥8 mm olup, eksenleri arasındaki mesafe ise Y≤30 cm olmalıdır. 9Ayrıca, döşemelerde çekmeye çalıştırılmayan ve esas çeliklerin montajını sağlamak üzere, esas çeliklere dik olarak konulan çeliklere ise “Dağıtma-tevzi” çelikleri denilir. Binayı katlarına ayıran ve üzerine gelen yükleri taşıyarak mesnetlere (kirişlere veya doğrudan kolonlara) aktaran yatay taşıyıcı elemanlardır. 613 609 ¾Çelik yapılarda ise bağımsız mesnetlendirilirler. olarak yapılır. ¾Betonarme yapılarda kat kirişleri ile birlikte ¾Çelik yapılarda ise çelik kirişlere Betonarme döşemelerin imalatı; Ancak yük taşıyan betonarme döşemelerin kalınlıkları en az 8 cm olmalıdır. Betonarme döşemelerin kalınlıkları ve kullanılacak çelik donatıların çap ve aralıkları betonarme hesapların sonucunda belirlenir. DÖŞEMELER Demir Çubuklardan yapılan lentolar ¾Yığma yapılarda hatıllarla birlikte, 614 610 606 602 ¾Betonarme yapılarda, genellikle betonarme kirişlere ¾Yığma yapılarda duvar üstü hatıllarına, Betonarme döşemeler; Betonarme döşemelerin çalışma şekilleri, betonarme kirişlerin çalışma şekline benzerdir. Döşemeler; Prefabrik lento uygulaması DÖŞEMELER 605 601 DÖŞEMELER Kapı ve Pencere boşluğu üstünde betonarme Lento uygulaması 615 611 607 603 a) Dişli döşemeler, b) Alttan kaplamalı Nervürlü döşemeler, c) Bloklu döşemeler (Asmolen Döşemeler), Hurdi döşemeler, Dal döşemeler, Serbest oturan veya ankastre döşemeler, Konsol döşemeler, Sürekli- döşemeler, Mantar döşemeler, Kirişli döşemeler, Nervürlü döşemeler, ¾ Dağıtma donatıları, esas donatıların altına yerleştirilir. Dağıtma donatıları en fazla 30 cm aralıklarla yerleştirilebilir. ¾ Esas Donatılar, kirişin kısa doğrultusuna paralel olarak yerleştirilir. Döşemenin uzun doğrultusuna paralel olarak ise Dağıtma donatıları konulur. ¾ Esas çelikler betonarme kiriş veya hatıl içersine uçları kancalanarak gömülür. ¾ Konsol döşemelerde, döşemenin kendi ağırlığı ve üzerine etki eden düşey yüklerden dolayı çekme gerilmeleri döşemenin üst yüzünde oluşur. Bu nedenle esas donatılar döşemenin üstüne konulur. ¾ Döşeme duvar içerisine gömülecekse (yığma yapılarda olduğu gibi), duvar kalınlığının en az 20 cm olması ve döşemenin doğrudan duvara değil yapılacak betonarme bir hatıla mesnetlenmesi gerekir. Döşemede, pilye donatılarının oluşturulması Dal döşemede donatı yerleşimi ¾Bu döşeme sisteminde, döşemenin kısa kenarına paralel konulan esas donatılar alta, uzun doğrultusuna paralel olan donatılar ise bunlara dik olarak üste konulur. ¾Bu döşemelerde, her iki doğrultuda da esas çelikler bir düz-bir pilye şeklinde konulur. 9. Betonarme Prefabrik Döşemeler 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Betonarme döşemeler; BETONARME DÖŞEMELERİN SINIFLANDIRILMASI 628 624 620 616 625 621 617 • Konsol döşemelerde, konsol kirişlerde olduğu gibi, mesnetten döşeme ucuna doğru gidildikçe moment azalmakta ve döşeme ucunda moment M=0 olmaktadır. Bu nedenle, istenirse mesnetten döşeme ucuna doğru, döşeme kalınlığı 7 cm ye kadar azaltılabilir. Yığma yapılarda yalnız bir bölümün üzerine yapılan, kenarları kagir duvarlar üzerine oturtulan döşemeler Serbest oturan döşemeler, hatıllara mesnetlenen döşemeler ise Ankastre döşemeler olarak adlandırılır. 629 3. Serbest Oturan veya Ankastre Döşemeler Kat kalıp plan 9Bu döşemeler kısa kenar doğrultusunda çalıştırılır. Bu nedenle bu döşemelere “Tek Doğrultuda Çalışan Döşemeler” de denilir. 9Bu döşemelerde, döşeme alanı Dikdörtgen şeklindedir. 9“Uzun kenar/ Kısa kenar” oranı >2 olan veya 9“Kısa kenar/ Uzun kenar” oranı <0,5 olan döşemelerdir. 1. Hurdi Döşemeler Bu tür döşemelerde, normal döşemeden gelen esas çelikler konsol döşeme boyunca devam ettirilir. Ayrıca, konsol döşeme için ilave donatı yerleştirilir. Konsol döşemenin esas donatıları, komşu döşeme içerisine, komşu döşeme açıklığının ¼ ü kadar devam ettirilir. Bir ucu boşta (konsol) diğer ucu devam eden döşemeler, yığma veya betonarme karkas yapılarda açık ve kapalı balkon çıkmalarında kullanılır. Bir ucu boşta diğer ucu devam eden döşemeler Bu döşemeler de “Hurdi” veya “Dal” döşemeler şeklinde çalıştırılır. Bu nedenle betonarme karkas yapılarda bu döşemeler serbest oturan döşemeler gibi görünse de döşeme donatıları kirişlere ankraj edildiği için “Ankastre” olarak çalışır. Betonarme karkas yapılarda ise, döşemeler betonarme kirişlere mesnetlendiği için, döşeme donatıları kiriş donatıları içerisine ankraj edilir ve imalatı kirişlerle birlikte yapılır. Döşemedonatı Donatı Yerleşimi DalDal döşeme yerleşimi Döşemenin uzun doğrultusuna paralel ise “Montaj Donatıları” konulur. Bu döşemelerde; esas çelikler döşemenin kısa doğrultusuna paralel olarak, bir düz-bir Pilye şeklinde konulur. 630 626 622 618 Yığma veya betonarme karkas yapılarda, aynı seviyede, yan yana birden fazla bölümlerin üstünü kapatmak ve üzerlerine gelen yükleri taşıyarak mesnetlere aktarmak için yapılan döşemelerdir. 5.Sürekli (Mütemadi) Döşemeler Bu tür döşemeler, binalarda iç veya dış çıkıntıları meydana getirmek üzere yapılır. Bir ucu ankastre diğer ucu boşta olan döşemelerdir. 4. Konsol Betonarme Döşemeler Hurdi ve Dal Döşeme Donatı Yerleşimi 9Bu döşemeler her iki kenar doğrultusunda da çalıştırılır. Bu nedenle bu döşemelere “Çift Doğrultuda Çalışan Döşemeler” de denilir. 9Bu döşemelerde, döşeme alanı kare veya kenarlar arasındaki uzunluk farkı az olan dikdörtgen şeklindedir. 9Veya “Kısa kenar/Uzun kenar” oranı ≥0,5 olan döşemelerdir. 9“Uzun kenar/ Kısa kenar” oranı≤ 2 olan, 2. Dal Döşemeler 631 627 623 619 644 Olmak üzere üç farklı şekilde yapılabilir. a. Dişli, b. Alttan kaplamalı c. Bloklu (Asmolen) Nervürlü betonarme döşemeler; 645 641 640 Betonarme Mantar Döşeme uygulaması 637 633 636 ¾ Nervürlü döşeme sistemleri, tavanda döşeme altından kirişlerin sarkması istenmediği, döşeme altında düz bir yüzey istendiği, ses ve ısı yalıtımının sağlanması amacıyla kullanılır. ¾ Bu döşeme sistemlerinde, yapının kat kirişleri ve tesisatları döşeme içerisine rahatlıkla gizlenebilir. ¾ Bu tür döşemelerde, döşeme kalınlığının çok fazla olması (35-40 cm), döşemelerin “Rijid Diyafram” davranışı gösterememesi, yapı ağırlığını artırması bir olumsuzluktur. ¾ Döşemenin yükü nervürlerle taşınarak mesnetlere aktarılır. 8. Nervürlü Betonarme Döşemeler Betonarme Mantar Döşeme uygulaması Sürekli döşeme uygulaması ¾Bu döşeme sistemlerinde, donatı yerleşimi, her bir döşemenin çalışma şekline göre (Hurdi veya Dal döşeme olması durumlarına) yerleştirilir. ¾Pilye donatıları komşu döşemelerin içerisine, döşeme açıklığının ¼ ü kadar uzatılır. ¾Mesnet bölgelerinde, gerekli olması durumunda, ilave mesnet donatıları yerleştirilir. 632 ¾Döşeme Kalıplarının ahşaptan yapılması durumunda işçiliği zor ve masraflıdır. Bu nedenle özel olarak hazırlanmış kalıplar kullanılır. ¾Tavanın güzel görünüşlü olması istenilen döşemelerde, nervürler döşemenin bir veya iki doğrultusunda düzenlenir. 8.1. Dişli Döşemeler Betonarme Mantar Döşeme uygulaması Sürekli döşemelerde donatı yerleşimi 646 642 638 634 a) Tek Doğrultuda Dişli Döşemeler: • Dişli döşeme tek doğrultuda yapıldığında, nervürler döşemenin kısa kenarına paralel olarak düzenlenir. • Esas donatılar nervürler içerisine yerleştirilir. • Dağıtma donatıları ise, esas donatılara dik olarak, döşemenin uzun kenarı doğrultusunda düzenlenir. • Bu durumda, döşemenin altına ilave kirişler konularak döşeme daha küçük alanlara bölünür. • Döşemelerin taşıdıkları yük arttıkça veya mesnetler arasındaki açıklık arttıkça, döşemenin kalınlığı da artar. 7. Kirişli Betonarme Döşemeler 9Döşeme kalınlığı >15 cm dir. 9Döşemenin, kolon üzerine oturtulduğu yerde, alanı genişletmek için (zımbalama etkilerine karşı) guse ve başlıklar yapılır. 9Açıklığı fazla olan döşemelerde, betonarme kiriş kullanılmadan, etki eden yükü kolonlara aktarmak için yapılan döşeme sistemleridir. 6. Betonarme Mantar Döşemeler 647 643 639 635 Kaset kalıplarının sökümü Kaset döşeme donatı yerleşimi Özel kaset döşeme kalıpları Tek doğrultuda dişli döşeme kalıp planı 660 656 652 648 Kaset döşeme donatı yerleşimi Kaset kalıplarının montajı Dişli döşeme, her iki doğrultuda düzenlenen nervürlerle de yapılabilir. Bu döşemelere “Kaset Döşemelerde” de denilir. Bu döşemelerde, ilk olarak kısa kenar doğrultusundaki dişlerin çelik donatıları alta konulur ve uzun kenar doğrultusundaki dişlerin donatıları ise üste konulur. Dağıtma donatıları döşemenin her iki doğrultusunda da düzenlenir ve döşeme üstüne konulur. b) İki Doğrultuda Dişli (Kaset) Döşemeler: 661 657 653 649 Kaset döşeme donatı yerleşimi Çift Doğrultuda Nervürlü Döşeme İki doğrultuda dişli (Kaset) döşeme kalıp planı 662 658 654 650 Döşeme dişlerinin döşeme altından görünmemesi için çeşitli kaplama malzemeleri kullanılarak Asma tavan sistemi oluşturulur. 8.2. Asma Tavanlı Döşemeler Kaset kalıplarının yerleştirilmesi Kaset kalıplarının montajı Çift Doğrultuda Nervürlü Döşeme 663 659 655 651 Prefabrik kirişler kullanılarak yapılan Asmolen döşemeler Metal Asma Tavan detayı 676 Asmolen döşeme uygulamaları 677 673 672 665 669 Asmolen Döşemeler Asma tavan uygulaması 668 664 678 674 670 666 Betonarme döşeme panelleri, prefabrik atölyelerde üretilir, daha sonra şantiyeye taşınarak yerine monte edilirler. 9. Betonarme Prefabrik Döşemeler Asmolen Döşeme adı verilen bu bloklar kullanılarak yapılan Nervürlü betonarme döşemeler, kısmen ses ve ısı yalıtımı sağlar ve düz bir döşeme yüzeyi elde edilmesine imkan verir. Bu döşemelerin, Dişli döşemelerden farkı, dişler arasına blokların yerleştirilmiş olmasıdır. Kullanılan bloklar, yapıldıkları malzemenin cinsine göre, beton bloklar veya pişirilmiş kil bloklar olarak gruplandırılır. 8.3. Bloklu (Asmolen) Döşemeler Prefabrik döşeme panelleri Köpük bloklar kullanılarak yapılan Asmolen döşeme sistemleri • Beton bloklu Nervürlü döşeme sistemlerinde ise, 12-32 cm yüksekliğinde, 20-50 cm genişliğinde, kulaklılarda 50 cm, kulaksızlarda 40 cm uzunluğunda içi boş, delikli bloklar kullanılır. • Pişirilmiş kil bloklu nervürlü döşemelerde, 12-32 cm yüksekliğinde, 30-50 cm genişliğinde ve 20-25 cm uzunluğunda delikli bloklar kullanılır. 679 675 671 667 684 688 DUVARLAR Taşıyıcı Taş şıyıc yıc cı Duvarl Duvarlar varlla a) T a) Taşş Duv Duvarlar D varla arla ar: a 1) Molozz Taşş Duvarlar ar: Harçlı Olarak Yapılan Moloz Taş Duvarlar: • Derz kalınlığı, görünen yüzeylerde en çok 4 cm olmalıdır. • Duvara oturtulan taş tekrar kaldırılmamalı ve oynatılmalıdır. • Bir kısmı önceden yapılmış duvarın, yeniden yapılması ve devam ettirilmesi durumunda, oynamış taşlar ve harç alınmalı, duvarın üstü temizlenip ıslatıldıktan sonra duvarın örülmesine devam edilmelidir. • Don olması muhtemel soğuk havalarda duvar yapılmamalıdır. • Çaplanmış moloz taşı kullanılan moloz taş duvarların yapımında taşların yan yüzeyleri genellikle görünen yüzeyine dik ve en az 5 cm lik kısmı düzeltilmiş olmalıdır. • Derz kalınlığı 3 cm den çok olmamalıdır. 692 ar: Taş ocağından çıkartılan taşların hiçbir 1.a)) Molozz Taşş Duvarlar işlemeye tabi tutulamadan yada çaplandıktan (yontulduktan) sonra kullanılmasıyla yapılan duvarlardır. Bu taşlar duvardaki yerine konulurken fazla kısımları çekiçle kırılarak alınır. Moloz taş duvarlar harçlı ve harçsız olmak üzere iki şekilde yapılır. Taşıyıcı ş y Duvarlar a)) Taşş Duvarlar ar: Taş duvarların taşların özelliklerine göre çeşitleri vardır. Bunlar; 1)Moloz taş duvarlar 2)Kaba yonu taş duvarlar 3)İnce yonu taş duvarlar 4)Kesme taş duvarlar DUVARLAR a)) Taşş Duvarlar ar: Taş duvarlar genellikle yığma binalarda temel duvarı olarak veya bodrum duvarı olarak yaygın bir şekilde kullanılır. Taş duvarların yapımında sudan, nemden etkilenmeyen, sert bir cisimle vurulduğunda köşe teşkil edilebilecek şekilde kırılabilen, basınç mukavemeti yüksek ocak taşı kullanılmalıdır. Taşıyıcı Duvarlar Binanın düşey yüklerini taşıyarak altında bulunan taşıyıcı yapı elemanına ileten duvarlardır. Taşıyıcı duvarlar daha çok yığma yapılarda bulunur. Taşıyıcı duvarların oluşturulmasında kullanılan taşlar ve harçlarda taşıyıcılık özelliği olan elemanlar olmalıdır. Taşıyıcı duvarlar taşlarına göre sınıflandırılır. DUVARLAR Betonarme prefabrik döşemeler 680 685 689 Şekil. Çeşitli harçlı moloz taş duvar örgüleri DUVARLAR 693 Taşıyıcı ş y Duvarlar a)) Taşş Duvarlar ar: 1) Molozz Taşş Duvarlar ar: Kuru Olarak Yapılan Moloz Taş Duvarlar: • Yük taşımayan duvarlarda uygulanırlar. • Duvar, bağlayıcı harç kullanılmadan örülür. • Bir sırada mümkün olduğu kadar aynı taşlar kullanılmalı yada üst üste konan iki taşın kalınlığının yanlardaki taşların kalınlığına yakın olmasına özen gösterilmelidir. • Görünen yüzeylerde taşlar arasındaki boşluklar en çok 4 cm olmalıdır. Duvar kalınlığı en az 60 cm olmalıdır. DUVARLAR Taşıyıcı ş y Duvarlar a)) Taşş Duvarlar ar: • Duvarların taşıyıcı olmasından dolayı harç olarak su, çimento ve kumun karıştırılmasıyla oluşturulan harç kullanılmalıdır. • Uygulamada harcın içine kireç katılmaktadır. Ancak taşıyıcı duvarlarda kireç kullanılması sakıncalıdır. • Taş duvarların kalınlıkları minimum 50 cm olmalıdır. • Taş duvarların köşe birleşimleri ve kapı, pencere boşluklarının kenar yüzeyleri, ya başka bir malzemeyle düzgünce örülmeli yada harçla kalıp yapıp bu yüzeyler düzeltilmelidir. • Taş duvarlara her 150 cm yüksekliğinde en az 20X50 cm boyutunda hatıl yapılarak devam edilmelidir. DUVARLAR Betonarme prefabrik döşemeler 681 DUVARLAR 686 694 Taşıyıcı Taş şıyıc yıc cı Duvarl Duvarlar varlla a)) T Taşş Du Duvarlar D uvarla rla ar: a r: r 2) Kaba a Yonu u Taşş Duvarlar ar: Yüzeyi sıvanmayacak cephe duvarları ile çevre ve istinat duvarlarında uygulanır. Kaba Yonu taş duvarlarda genel yapım kuralları şunlardır: • Taşların yatak ve yan yüzeyleri murç ya da tarakla görünen yüzeyine dik olarak en az 15.00 cm düzeltilmeli gerekirse taşın görünen yüzey çevresinde 2.00 cm eninde düz kalemle tesviye çerçevesi yapılmalıdır. • Taşların görünen yüzey kenarları aynı düzlemde olmalıdır. • Cephe taşlarının görünen yüzeylerindeki kabarıklık 3.00 cm’yi geçmemelidir. • Dikdörtgen yüzeyli taşların yüksekliği en az 20 cm, genişliği 30 cm ve derinliği de 25 cm olmalıdır. DUVARLAR Şekil. Kuru olarak yapılan taş duvar DUVARLAR 690 Taşıyıcı ş y Duvarlar a)) Taşş Duvarlar ar: Taşş Duvarlarda a Kullanılan n Taşların n Genel el Özellikleri ri: • Taşlar homojen, damarsız ve çatlaksız olmalı; kırıldığında keskin köşeler vermeli ve ufalanmamalıdır • Taşların harca yapışma özelliği ve pürüzlülüğü tam olmalıdır yerlerde • Kalker türü taşlar ateş etkisi altındaki kullanılmamalıdır • Yonu taşı olarak ince taneli ve kolay işlenebilir taşlar seçilmelidir • Çok kenarlı taşlarda köşe açıları 600 den az olmamalıdır • Taşlar laboratuvar testlerinden geçirilerek kullanılmalı, dayanıklılığı denenmiş taşlar tercih edilmelidir DUVARLAR 1)Fonksiyonları bakımından duvarlar 2)Yapımında kullanılan taşlar bakımından duvarlar 3)Yapımında kullanılan bağlayıcılar bakımından duvarlar Duvarları çeşitli özellikleri açısından üç şekilde sınıflandırmak mümkündür. Doğal ve yapay yapı taşlarının bir bağlayıcı harçla örülmesi şeklinde oluşturulan yapı elemanlarıdır. 682 691 687 DUVARLAR Taşıyıcı ş y Duvarlar a)) Taşş Duvarlar ar: 2) Kaba a Yonu u Taşş Duvarlar ar: • Taşların yatak ve yan yüzeylerinde 15 cm derinliğe kadar hiçbir kesit daralması olmamalıdır. • Derz kalınlığı en çok 2.00 cm. olmalıdır. • Taşlar sıralar halinde örüldüğünde aralarındaki yükseklik farkı dar taş sırasının 1/5 ini geçmeyecek şekilde düzenlenmelidir. • Bir sıra ile ondan sonra gelen sırada birbirine en yakın olan derzlerin aralarındaki uzaklık 10 cm den az olmamalıdır. • Moloz taş duvarlardaki gibi yatay veya karışık derzli yapılabilen kaba yonu taş duvarların görünen yüzlerindeki çerçeve içleri kabarık bırakılırsa buna "Sıklop Duvar" denilir. 695 Taşıyıcı Taş şıyıc yıc cı Duvarl Duvarlar varlla a) T a) Taşş Duv Duvarlar D varla arla ar: a 1) Molozz Taşş Duvarlar ar: Harçlı Olarak Yapılan Moloz Taş Duvarlar: • Temel, bodrum ve normal kat duvarlarıyla, çevre ve istinat duvarları vb yerlerde uygulanır. • 1 m2 duvar yüzeyinde 15 ten fazla taş bulunmamalıdır. • 1 m2 duvar yüzeyinde, eşit aralıklarla dağıtılmış ve duvarın içiyle bağlantı sağlayan, en az iki bağlantı taşı bulunmalıdır. • Taşların kalınlığı 15 cm den az olmamalıdır. • Taşların üzeri harçla tesviye edilerek düzeltilmelidir. • Yüzeyi sıvanacak moloz taş duvarlarda gerektiğinde köşeler ile kapı ve pencere yanları tuğlayla örülmelidir. • Taşların duvar içerisinde kalan bütün yüzeyleri harçla sarılmış olmalıdır. DUVARLAR Şekil. Taş duvar ve hatıl DUVARLAR DUVARLAR 683 700 DUVARLAR Şekil. Kesme blok taş duvar 705 701 3.. Blok 3 k Örgü veya Şaşırtma a Örgü (bir sıra kilit dizinin üzerine iki sıra düz dizinin yan yana konulması şeklinde yapılır köşelere üç çeyrek bağlantı yapılır. Tuğla ğ a duvarr örgüleri ri: Tuğla ğ a duvarr örgüleri ri: Tuğla duvarlar, yapıldıkları yere, yapılma amacına ve kalınlıklarına göre aşağıdaki şekilde örülürler. 709 Taşıyıcı ş y Duvarlar b)) Tuğla a Duvarlar ar: • Duvar örülmeden önce mutlaka bir ya da iki yüze ip çekilerek duvarın iki yüzü düzgün yapılmalıdır. • Taşıyıcı duvarlar her kat seviyesinde duvar genişliğince ve en az 25.00 cm. yüksekliğinde betonarme hatıl ile kuşatılmalıdır. • Yarım tuğla kalınlığındaki duvar örülürken 150 cm yüksekliğe gelindiğinde en az 6 saat beklenmeli daha sonra duvarın örülmesine devam edilmelidir. • Tuğla duvarlar aşırı soğuk havalarda yapılmamalı, yada harcın donmaması için gerekli önlemler alınmalıdır. DUVARLAR DUVARLAR DUVARLAR 1) Düzz Örgü (düz tuğla dizilerinin üst üste ve köşelerde bir yarim bir tam tuğla sırasıyla yerleştirilmesi şşeklinde yapılır) y p 2) Kilitt Örgü (kilit tuğla dizilerinin 2) üst üste ve köşelerde bir sırada normal bir sırada iki adet üç çeyrek konularak yerleştirilmesi şeklinde yapılır) 697 Taşıyıcı ş y Duvarlar a)) Taşş Duvarlar ar: 3) İncee Yonu u Taşş Duvarlar ar: İşçilik ve maliyetinin yüksek olmasının yanısıra estetik bakımdan güzel görünüş için bina cephelerinde uygulanan duvar türüdür. İnce Yonu taş duvarlarda genel yapım kuralları şunlardır: • İnce yonu taşların görünen yüzeyleri tamamen, yatak ve yan yüzleri 15 cm derinliğe kadar düzgün ve keskin doğrular şeklinde gönyesinde tesviye edilmelidir . • Taşların yatak ve yan yüzeylerinde, 15 cm derinliğe kadar hiçbir kesit daralması olmamalıdır. • Taşların en küçük kenarı 20 cm den az olmamalıdır. • Görünen yüzeyler ya düz olmalı ya da en çok 2.00 cm çıkıntılı "Sıklop Duvar" olmalıdır. DUVARLAR 708 Taşıyıcı Taş şıyıcı cı D Duvarlar rlar r b)) Tuğla a Duvarlar ar: Taşıyıcı tuğla duvarların örülmesi sırasında uyulması gerekli kurallar : • Tuğlalar toz ve topraktan temizlenmiş ve kullanılmadan önce ıslatılmış olmalıdır • Kullanılan ara harcı yüzeye iyice yayılmalı ve tuğla bu harcın üzerine tam oturtulmalıdır • Duvarın her sırası yatay olmalı ve tesviyesi düzgün olmalı • Düşey ve yatay derz kalınlıkları 10 mm’yi geçmemeli, düşey derzlerin üst üste gelmemesi için en az üç çeyrek tuğla kadar şaşırtma yapılmalıdır. İdeal şaşırtma miktarı yarım tuğla kadardır. • Mümkün olabildiğince tam tuğla kullanılmalı, yarım ve çeyrek tuğlalar ise yalnızca örgünün gerektiği bağlantı yerlerinde kullanılmalıdır DUVARLAR 704 Oldukça az görülen, işçiliği pahalı, derinlikleri duvar kalınlıklarına eşit veya kenet taşlarının derinliği ile arka arkaya gelen iki sıra taşının derinliği duvar kalınlıklarına eşit, birbirlerine geçmeli ya da metal bağlantı gereçleriyle bağlanan ve el araçlarıyla, makinelerle kesilerek işlenen duvarlardır. Kesme blok taş duvarlar: Taşıyıcı ş y Duvarlar a)) Taşş Duvarlar ar: 4) Kesmee Taşş Duvarlar ar: İki şekilde uygulanırlar: DUVARLAR Şekil. Çeşitli kaba yonu taş duvar örgüleri DUVARLAR 696 DUVARLAR 702 Tuğla ğ a duvarr örgüleri g ri: 4)) Düzz Kılıçç Örgü (düz kılıç dizilerin üst üste ve şaşırtmalı olarak konulması şeklinde yapılır yük taşımayan küçük ve bölme duvarlarında kullanılır) 5) Katona Örgü (düz kılıç örgüye benzer dekoratif amaçlı ve bazı tuğlaların kılıcına konulmasıyla oluşturulan bir örgü şeklidir) DUVARLAR Şekil. Tuğla duvarların bağlantı yerleri, dişleri 710 Taşıyıcı ş y Duvarlar b)) Tuğla a Duvarlar ar: • Tuğla duvarların sonu düz olarak bitirilemiyor yada sonradan duvar boyuna ekleme yapılacak ise iki duvarın birbirine iyi bir şekilde bağlantı yapılabilmesi için duvarda "asma diş" ya da "kademeli diş" bırakılmalıdır. DUVARLAR 706 Taşıyıcı ş y Duvarlar a)) Taşş Duvarlar ar: 4) Kesmee Taşş Duvarlar ar: Kesme Blok Kaplama Taş Duvarlar: • Arkalarındaki kârgir duvarlarla birlikte örülen kenarları düzgün ve gönyesinde kesilerek uygulanan ve işçiliği kesme-blok taş duvarlardakinin aynisi olan yapımı pahalı duvar tipidir. • Bunlarda da taş kalınlık ve yükseklikleri 15.00 cm.den fazla iki derz arası 10.00 cm. den çok olmalıdır. • Özellikle ön cephe kaplamalarında kullanıldıkları için stabilite açısından üst üste gelen taşlar saplamalarla yan yana gelen taşlar da düz ve çatal kenetlerle iyice bağlanmalıdır. DUVARLAR Taşıyıcı ş y Duvarlar a)) Taşş Duvarlar ar: 3) İncee Yonu u Taşş Duvarlar ar: • Derz kalınlığı, duvar boyunca 1.50 cm yi geçmemeli ve taşlar duvarla iyi bağlantı yapmalıdır. • İki taş sırası arasındaki yükseklik farkı en çok 2.00 cm, en kalın ve en ince taş sıraları arasındaki fark da 4.00 cm yi geçmemelidir. • Düşey derzler arasındaki uzaklık en az 10.00 cm olmalıdır. 698 Şekil. İnce yonu taş duvar 6)) Boş 6 Boşluklu Duvar Örgüsü (iki tuğla dizisi arasına 5.00 cm boşluk bırakılarak yapılan düz ve blok örgünün birlikte kullanıldığı örgü şeklidir her 50 -60 cm de bir kenet tuğlalarla karşılıklı bağ yapılmalıdır) Tuğla ğ a duvarr örgüleri ri: DUVARLAR (1) Düz Dizi (tuğlalar boyları doğrultusunda ve duvar boyuna paralel yerleştirilir). (2) Kilit Dizi (tuğlalar enleri doğrultusunda ve duvar boyuna dik yerleştirilir). (3) Düz Kılıç Dizi (tuğlalar boyları doğrultusunda ve kalınlıkları üzerine duvar boyuna paralel yerleştirilir). (4) Kilit Kılıç Dizi (tuğlalar duvar boyuna dik kalınlıkları üzerine ve enleri doğrultusunda yerleştirilir). (5) Dik Kılıç Dizi (tuğlalar duvar boyuna dik olarak alınları üzerine ve genişlikleri doğrultusunda yerleştirilir). (6) Yatay Zikzak Dizi (kilit dizi tuğlaların sağa sola 450 döndürülmesiyle oluşturulur). (7) Kılıç Zikzak Dizi (kilit kılıç dizideki tuğlaların sağa sola 450 döndürülmesiyle oluşturulur) Tuğla ğ duvar dizileri ri: Tuğlalar duvara belirli konumlarda oturtulurlar, dizi adı verilen bu konumlar, duvarın türüne ve sırasına göre farklı şekillerde olur. DUVARLAR Şekil. Tuğla dizileri Şekil. Tuğla duvarlı kesme blok kaplama taş duvar DUVARLAR DUVARLAR 711 707 703 699 DUVARLAR 720 DUVARLAR 725 • Ateş bacalarında genellikle tuğla, pişirilmiş kil künk yada beton künk veya özel beton bloklar kullanılır. Kalorifer, soba, şömine ve fabrika ocak ve kazanlarında yanan kati sıvı ya da gaz yakıtların dumanını diş atmosfere atmak için yapılan kısımlardır. 1) Ateş Bacaları DUVARLAR 721 Hafiff Blok k Duvarlar ar: Isı ve sese karşı yalıtımlı olması ve binaya daha az yük gelmesi için, hafif olması istenen, yük taşımayan yada az yük taşıyan genellikle iskelet yapılarda uygulanırlar. Hafif bloklar değişik malzemeler kullanılarak, çeşitli boyut ve ölçülerde imal edilebilirler. En çok uygulanan hafif blok duvarlar; briket, alçı blok ve gazbeton duvarlardır. BACALAR 1) Ateş Bacaları 2) Havalandırma Bacaları ve Işıklıklar 3) Çöp Bacaları 4) Tesisat Bacaları 717 Bölme (Bölücü) Duvarlar Karkas yapılarında mekanlarının ayrılması, iç ve dış etkilere karşı korunması amacıyla oluşturulan yapı elemanlarına bölme duvar denir. Bölme duvarlardan en sık kullanılanlar: DUVARLAR Binalardaki çeşitli hizmetleri yerine getirmek üzere yapılan bağımsız kanallara "BACA" denilmektedir. Bacalar hizmet amaçlarına göre dört guruba ayrılmaktadır; 713 • Gazbeton duvarlar karkas yapılarda genellikle dış duvarlarda ısı ve ses yalıtımı özelliğinden dolayı tercih edilir. Ayrıca yığma yapılarda taşıyıcı gazbeton kullanmak kaydıyla fabrika cephelerinde panel blok olarak, çatılarda örtü malzemesi olarak ve kapı boşluklarında lento olarak kullanılır. Taşıyıcı ş y Duvarlar c) Taşıyıcı cı Gazbeton n Duvarlar ar: BACALAR 724 Yapıda kullanımı şöyledir: • Temizlenen zemin yüzeyi ıslatılıp ince bir alçı hamuru serilir. Üzerine 1-2 cm’lik esnek bant döşenir; bunun üzerine tekrar alçı hamuru serilip duvar örülür. • Tavan ve duvar bağlantıları için alüminyum "T" profil köşebent ya da kartonpiyer yapılır. Kapı ve pencere kısımlarında önce kasa yerleştirilip sonra etrafına alçı hamuru dolgusu ve duvar örgüsü yapılır. Bölme me e (Bö ((Bölücü) Bö ölücü)) Duvarlar Du u Hafif if Blok k Duvarlar ar: Alçı blok duvarlar: Su ve neme karşı hassas olan alçı blok duvarlar suyla temas eden yerlerde kullanılmamalıdır. Uygulama zorunluluğu bulunan durumlarda yüzeyi geçirimsiz malzemelerle kaplanmalıdır. DUVARLAR Taşıyıcı Taş şıyıcı cı D Duvarlar e)) Panel el Duvarlar Duvar yapımında, hafif agregalı betondan yapılmış boşluklu duvar panelleri de kullanılmaktadır. • Burada volkanik hafif agrega, bims, cürüfgibi agregalar kullanılarak eldeki yapı projesinin duvar ölçülerine uygun şekilde içleri boşluklu veya dolu paneller fabrikada üretilmektedir. • Panel duvarlar genellikle bazı bina yapım tekniklerinin tamamlayıcısı (tünel kalıp sistemlerinde cephe elemanı) olarak kullanılmakta ve tek katlı geçici baraka türü yapıların inşa edilmesinde kullanılmaktadır. • Betonun taşıma gücünün yüksek olması sebebiyle daha çok taşıyıcı duvarlarda, istinat duvarlarda uygulanır. Betonun ses ve ısıyı geçirmesi sebebiyle genellikle bodrum ve temel duvarı olarak kullanılır. DUVARLAR 716 Taşıyıcı ş y Duvarlar c) Taşıyıcı cı Gazbeton n Duvarlar ar: • Kuvarsit, alüminyum tozu, çimento ve suyun karıştırılıp kalıplanması, önce havada kurutulması, sonra da yüksek basınçlı buharda sertleştirilmesi yoluyla imal edilirler. Donatısız ya da demir donatılı olarak yapılabilen gazbetonlar, hem bölücü hem de taşıyıcı duvar yapımında kullanılabilmektedir. Bu duvarların tercih edilmesinin sebebi; • Hafiftirler • İşçilikleri kolaydır • İyi örüldüğünde yüzeyleri düzgün olup ince sıvayla kaplanabilir • istenilen boyut ve şekilde testere ile kesilebilir • Kısmi olarak basınç dayanımı vardır. 712 718 722 BACALAR Taş duvarlar Tuğla duvarlar Beton ve betonarme duvarlar Gazbeton duvarlar Alçı blok duvarlar Briket duvarlar 726 • Bacaların uzun kenarları çatı eğimine paralel olmalıdır. Böylece yağmur ve kar sularının baca dibine ve çatıya zararlı etkisi azaltılmış olur. • Bacalar özellikle iç duvarlarda düzenlenmelidir. Ateş Bacaların Yapım Kuralları ve Düzenlenme Şekilleri: • • • • • • 2) Kullanılan Yapı Taşlarına Göre Duvarlar Duvarların yapımında kullanılan yapı taşlarına göre şu şekilde sınıflandırılırlar: DUVARLAR Bölme ((Bölücü)) Duvarlar Hafif if Blok k Duvarlar ar: Alçı blok duvarlar: Alçının belirli oranda suyla karıştırılıp kalıplanması ve kurutulması ile imal edilir. Alçı bloklar dolu gövdeli (deliksiz) ya da boşluklu (delikli) olarak üretilebilirler. Kalınlıkları 8, 10, 12 cm. ve diğer boyutları da 50 x 66.6 cm. olmaktadır. DUVARLAR Şekil. Gaz beton kullanım alanları DUVARLAR 714 DUVARLAR 719 DUVARLAR bağlayıcılar bakımından 727 Şekil. Bacanın çatı içerisinde kaydırılması • Bacalar çatı mahyalarını ve birleşim noktalarını kesmeyecek şekilde düzenlenmeli buna zorunlu kalınıyorsa bacanın eğimi 600 nin altına düşmeyecek şekilde çatı arasında kaydırılmalıdır. Ateş Bacaların Yapım Kuralları ve Düzenlenme Şekilleri: BACALAR • 1)Çimentolu Harçlar: Kum, çimento ve suyun karıştırılması sonucunda elde edilir. Bu tip harçlar genelde taşıyıcı duvarların yapımında kullanılır. • 2)Çimentolu ve kireçli Harçlar: Kum, çimento, kireç ve suyun karıştırılmasıyla elde edilir. Bölücü duvarların yapımında kullanılır. • 3)Özel Yapıştırıcılar: Gazbeton yapıştırıcısı, alçı yapıştırıcısı gibi yapıştırıcılardır. Bu malzemelerden oluşturulan duvarların yapımında kullanılır. Duvar yapımında taşların aralarını dolduran, onları birbirine bağlayan kum, su ve bağlayıcı maddelerden meydana gelen malzemelere duvar harçları denir. kullanılan 723 Hafiftirler İşçilikleri kolaydır Testere ile kesilebilirler. Kısmen ses ve ısı yalıtımı sağlarlar. Kalınlığının az olması kullanım alanı tasarrufunu sağlar. Yüzeylerinin düzgün olmasından dolayı sıva gerektirmezler, kolayca boyanır veya değişik malzemelerle kaplanabilir. 3) Yapımında duvarlar • • • • • • Alçı blok duvarlar bazı özelliklerinden dolayı tercih edilirler. Bu özellikler; Bölme ((Bölücü)) Duvarlar Hafif if Blok k Duvarlar ar: Alçı blok duvarlar: DUVARLAR Taşıyıcı Taş şıyıcı ıcı Duvar Duvarlar var rlar d)) Dolu u Briket et Duvarlar Kum, çakıl, cüruf, bims (sünger taşı) tuğla ve kiremit kırıklarının çimento ve suyla harmanlanıp özel kalıplarda döverek kalıplanması sıkıştırılması şeklinde imal edilirler. • 1 m3 e 250-300 kg çimento katılır. Hafif olmaları tercih edilir. Beton briketlerin boyutları: 6 x 11 x 23, 10 x 20 x 40, 20 x 20 x 40 ya da 20 x 30 x 40 cm gibi farklı boyutlarda imal edilebilirler. • Beş yüzü kapalı, bir yüzü açık olarak imal edilen beton briketlerin et kalınlıkları 3.00 cm den az olmamalı, delik hacimleri toplamı da toplam briket hacminin ½ sini geçmemelidir. • Aralarda bırakılan derzler yatayda 1.50 -2.00 cm. düşeyde 1.00 -1.50 cm. olmalıdır. 715 BACALAR pişirilmiş kil künklerle baca 740 736 Genellikle çapları 15, 20, 25, 30 cm.; boyları 30, 40, 50 cm ve et kalınlıkları da 1.50 -3.00 cm olan dairesel kesitli bacalar şeklinde örülürler. Bir ucu düz, diğer tarafı da ikinci künkün geçme yapması için geniş yapılır. Aralarına da çimento harcı konularak ve üst üste oturtularak örülür. Dış kısımları ayrıca tuğla duvar örülerek takviye edilir. 1.Beton ve örülmesi Şekil. Baca başlığı Şekil. Aynı baca içerisine iki soba borusunun girişi 732 BACALAR 737 BACALAR Şekil. Pişirilmiş kil baca blokları 2. Özel beton veya pişirilmiş kil bloklarıyla baca örülmesi: Genel olarak dairesel bazı durumlarda da kare kesitli bloklar şeklinde örülen bacalardır. Çeşitli boyutlarda yapılan baca blokları, çimento harcıyla ve üst üste konularak örülürler. 741 Baca hesabı: Bacaların iyi çekebilmesi için en kesit alanı hesabının iyi yapılmış olması gerekir; bunun için "Faust Formülü" kullanılır: doldurulmalı BACALAR Şekil. Pişirilmiş kil baca bloklarıyla baca örülmesi BACALAR -Büyük merkezi ısıtma tesisatlarında en az 16 m -Orta merkezi ısıtma tesisatlarında en az 12-16 m -Küçük merkezi ısıtma tesisatlarında en az 10-12 m -Soba bacalarında 4-6 m Baca yükseklikleri genellikle aşağıdaki gibi yapılır. 742 1 m3 bina hacmi için gerekli olan (W) değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir: Baca hesabı: 738 • Baca dipleri yağmur, kar v.s. suların geçmesini önlemek üzere çinko, bakir, sac vb malzemeyle kaplanmalı, baca üzerine başlık yapılmalıdır. iyice • Bacaların bina ve çatı arasında kalan dış yüzeyleri derzlerden çıkması olası ateş ve yangın tehlikesinden korunmak amacıyla mutlaka sıvanmalıdır. • Bacanın içi sıvanmamalıdır. derzler zaman • Baca içerisindeki kurumun zaman temizlenebilmesi için genellikle bodrum katta ve döşemeden en çok 70 cm yukarıda en az bir temizleme deliği bırakılmalıdır. • Baca içindeki düzeltilmelidir. ve BACALAR 734 Ateş Bacaların Yapım Kuralları ve Düzenlenme Şekilleri: BACALAR Şekil. Bacaların çatı üzerinden çıkışları 730 Ateş Bacaların Yapım Kuralları ve Düzenlenme Şekilleri: 733 • Bacalar en yüksek çatı mahyası seviyesi ya da komşu bina üst kotundan en az 50.00 cm daha yukarıya çıkartılmalıdır. • Bacalar mümkün olduğunca bir arada gruplandırılmalı ve çatı üzerine en az sayıda çıkartılmalıdır. BACALAR Ateş Bacaların Yapım Kuralları ve Düzenlenme Şekilleri: BACALAR 729 Ateş Bacaların Yapım Kuralları ve Düzenlenme Şekilleri: 728 BACALAR 739 BACALAR Bu tip bacalar için genel olarak normal tuğla kullanılır. Bu örgü şeklinde baca kesitleri kare veya dikdörtgen olmaktadır ve tuğla duvar örgü kuralları geçerlidir. 3. Normal tuğlayla baca örülmesi 743 1.Beton ve pişirilmiş kil künklerle baca örülmesi 2.Özel beton veya pişirilmiş kil bloklarıyla baca örülmesi 3.Normal tuğlayla baca örülmesi Bacaların Örülmesi: Bacalar bina içerisinde, genellikle duvarların birleşme ve kesişme noktalarında düzenlenirler ve duvarla birlikte örülürler. Baca, çatı arasına çıkıldığında duvardan ayrılır ve müstakil olarak örülür. Bacaların örülme şekilleri yapıldıkları malzemeye göre: BACALAR Şekil. Baca eteklerinin yalıtımı 735 • Her soba ve ocak için ayrı bir baca yapılmalı, aynı baca kanalına birden çok baca deliği açılmaması sağlanmalıdır. Bu zorunlu olarak uygulanacaksa iki delik arasında en az 30 cm yükseklik farkı bulunmalıdır. Ateş Bacaların Yapım Kuralları ve Düzenlenme Şekilleri: 731 1) Temelde dilatasyon derzleri 2) Duvarda dilatasyon derzleri 3) Döşemede dilatasyon derzleri 4) Çatı ve terasta dilatasyon derzleri Yapıda başlıca dört ayrı kısımda oturma ve genleşme derzi uygulanır: Dilatasyon derzi, binanın temelinden çatısına kadar yada birbirinden ayrılması gereken elemanların yüksekliğince aynı doğrultuda devam ettirilir. Dilatasyon derzlerinin arası, bina bloklarını birbirine bağlayacak şekilde doldurulmaz ve boş bırakılır. Ancak, binaya temelden geçmesi muhtemel su ve nemin zararlı etkilerine karşı asfaltlı levha, keçe gibi yalıtım gereçleriyle doldurulabilir. DİLATASYON DERZLERİ 1) Oturma ve genleşme derzleri 757 DİLATASYON DERZLERİ 756 Bu etkenlerin binaya zarar vermemeleri için dilatasyon derzleri yapılır. Bunlara ayırım derzi de denilir. 1. Zeminin homojen bir yapıya sahip olmaması 2. Yeraltı suyunun düzensiz olması 3. Temel tabanındaki yük dağılımının düzensiz olması 4. Bina elemanlarının birbirlerinden farklı genleşmeleri. Binanın oturduğu zeminde yada bina bünyesinde oluşan bazı etkenler, binanın bütünlüğünü bozarak, istenmeyen hareketler gösterebilirler. Bu etkenlerin en önemlileri aşağıdaki şekilde sıralanabilir: DİLATASYON DERZLERİ Tanım 753 749 745 1) Oturma ve genleşme derzleri BACALAR 752 • Hem ateş hem de havalandırma bacası olarak yapılan ve aynı bacaya birden fazla soba borusu veya havalandırma deliğinin bağlandığı baca sistemine shunt (Şönt) baca denir. • 1 ve 2 katlı binalarda, dar kenarı 1 m’den ve alanı 3.00 m2 den • 3-9 katlı binalarda, dar kenarı 1.50 m’den ve alanı 4.50 m2 den • 10 ve daha fazla katlı binalarda, dar kenarı 2 m’den ve alanı 6.00 m2 den az olmamalıdır. • Havalandırma bacaları ve ışıklıkların kesitleri her türlü binalarda 45x45 cm’den az yapılmamalıdır. BACALAR Şekil. Duvarla birlikte yapılan tuğla baca örnekleri Shunt (Şönt) Baca 748 BACALAR Havalandırma Bacaları ve Işıklıkların Boyutları BACALAR Şekil. Müstakil olarak yapılan tuğla baca örnekleri BACALAR 744 BACALAR BACALAR 758 Temelde bırakılan dilatasyon derzlerinden yeraltı suyunun ve zemin neminin yükselerek yapıya zarar vermesi önlenmek için iki bina bloğunun temelleri arasına lastik vb yalıtım levhaları konulur. Bu levhaların farklı oturmalarda yırtılmaması için kıvrımlı olarak konması gerekir. 1) O Oturma ve g genleşme ş e derzleri Temeldee dilatasyon n derzleri DİLATASYON DERZLERİ 1) Oturma ve genleşme derzleri 2) Titreşim derzleri 3) Hareket derzleri Dilatasyon derzleri amaçlarına göre genellikle üç şekilde yapılırlar. 755 Şekil. Temelde dilatasyon derzleri ve detayları DİLATASYON DERZLERİ Birbirlerinden dilatasyon derzleriyle ayrılan bloklarının boyları, genellikle 30 m olur. 759 bina Bu derzlerle binanın, farklı oturum yapması beklenen yerlerde ve ayrı çalışan, ayrı bloklar oluşturulur. Binanın gerek zeminden ve bina yüklerinden gelen ve gerekse elemanların farklı genleşmelerinden oluşan etkilerine karşı yapılan derzlerdir. DİLATASYON DERZLERİ 1) Oturma ve genleşme derzleri DİLATASYON DERZLERİ 754 751 747 Binaların su, sıcak su, kalorifer, elektrik, havalandırma, klima, telefon, televizyon ve buna benzer her türlü tesisatın boru ve kablolarını bir araya toplamak ya da dışarıdan görünmeyecek şekilde gizlemek amacıyla yapılan bacalara "Tesisat Bacası" denilmektedir. Tesisat Bacaları BACALAR Şekil. Havalandırma bacası ve ışıklık örnekleri BACALAR Tanım Çok katlı okul, hastane ve konutlarda çöplerin insan sağlığına zarar vermeden toplanmasını sağlamak amacıyla yapılan baca çeşididir. Çöp Bacası 750 Yalnızca ışık almak amacıyla yapılan bacaya ise "Işıklık" denir. Yapılarda kirli, kullanılmış ve kokusu iyi olmayan havayı dışarı atmak ve yerine ne temiz hava temin tem min etmek m amacıyla yapılan bacalara "Havalandırma Bacaları" denilir. Havalandırma Bacaları ve Işıklıklar: 746 DİLATASYON DERZLERİ DİLATASYON DERZLERİ DİLATASYON DERZLERİ Geçici olarak yapılırlar. ¾Betona istenilen şekli vermek, prizini yapıncaya kadar ağırlığını taşımak ve yanlara basınç yapmasını önlemek üzere ¾Projesine uygun olarak, gerektiğinde çelik donatıların yerine konulup bağlanmasını sağlamak, Betonarme kalıpları; KALIPLAR 772 Derzlerin kenarlarının kırılmaması için derz yanlarına çelik köşebentler konur. Derz üzeri metal plakayla da kapatılabilir. Betonarme ya da çelikten yapılan uzun köprülerde genleşmeden doğacak iç gerilmeleri önlemek çatlamaları, ayrılmaları ve zorlanmaları ortadan kaldırmak amacıyla hareket derzleri yapılır. 3) Hareket derzleri 768 Ancak oturmaların fazlaca olacağı beklenen yapılarda ve örtü malzemesinin büyük levhalar halinde olması durumlarında, dilatasyon derzi bırakmak gerekir. Bu durumda dilatasyon derzi, kenetli olarak hazırlanan ve paslanmayacak metal levhalarla kapatılır. Eğer çatı ahşap çatı ve kiremit örtü olarak yapılacaksa dilatasyon derzi genellikle çatıda devam ettirilmez. 1) O Oturma a ve g genleşme ş derzleri Çatı tı vee terasta a dilatasyon n derzleri 764 Dilatasyon derzlerinin gizlenmesi için dilatasyon fugaları kullanılır. Böylece iki bina bloğunun duvarları arasında kalan derz, bina içerisinden görülmeyecektir. Ancak bu derz bina dışından ve bina içindeki kapı, koridor gibi geçişlerden görülecektir. Dilatasyon derzleri oda, salon vb. mahallerin içerisinden geçirilmeyip, bu mahallerin duvarlarının dışında kalacak şekilde düzenlenmelidir. 1) Oturma ve g genleşme me derzler derzleri Duvarda a dilatasyon n derzleri 760 769 Temel, Kolon, Duvar ve Hatıllarda ise betonun yapacağı yan basınçları karşılar. Lento, Kiriş, Döşeme ve Merdivenlerin betonları döküldüğünde, beton prizini tam olarak alıncaya kadar ağırlığını taşır. 773 Şekil. Köprüde üstü kapalı hareket derzi Yığma veya betonarme yapılarda; Kalıplar; KALIPLAR Şekil. Köprüde üstü açık hareket derzi 765 Şekil. Teras çatıda dilatasyon derzi DİLATASYON DERZLERİ Şekil. Çatıda dilatasyon derzi DİLATASYON DERZLERİ Şekil. Duvarda dilatasyon fugası uygulamaları DİLATASYON DERZLERİ 761 DİLATASYON DERZLERİ DİLATASYON DERZLERİ olmak üzere iki kısma ayrılır. 1.Kalıp Kaplaması, 2.Kalıp iskelesi Bir kalıp sistemini oluşturan kısımlar fonksiyonlarına göre; KALIPLAR Şekil. Köprüde hareket derzi DİLATASYON DERZLERİ 774 770 Bunun için öncelikle yapılan sağlam temelin içerisi su ve neme karşı yalıtım gereçleriyle doldurulur gerekli derz boşluğu bırakılır ve içeriye ayrıca makine temeli yapılır. Fabrika ve sanayi yapıları gibi yerlerde döşeme üzerine oturtulan çeşitli iş makinelerinin verdiği gürültü ve titreşimi azaltmak için yapılan derzlerdir. 2) Titreşim derzleri 766 Döşemeler arasında kapı veya koridor gibi geçiş yerlerinde yapılan ve genellikle ahşap, alüminyum veya pirinç levhalarla kapatılan derzlerdir. Yürüme sırasında tökezleyip takılıp düşmeleri önlemek bakımından bu derzlerin döşeme kaplaması üst kotunda levhalarla kapatılması uygun olmaktadır. 1) O Oturma ve g genleşme ş derzleri Döşemedee dilatasyon n derzleri 762 771 767 Beton veya betonarme yapı elemanına istenilen şeklin verilmesini sağlayan, tahta veya metal levhalarla yapılan kalıp yüzeyidir. ¾Kalıp Kaplaması; KALIPLAR 775 Beton ve betonarme yapı elemanlarının inşasında, yerine dökülen betonun projedeki biçiminde durmasını sağlamak için kullanılan yüzey kaplaması ile bu kaplamanın bağlanması ve desteklenmesi için kullanılan parçalardan meydana gelen sisteme “Kalıp” denilir. KALIPLAR Şekil. Titreşim derzleri DİLATASYON DERZLERİ Şekil. Döşemede dilatasyon fugası uygulamaları DİLATASYON DERZLERİ 763 Dikmelerin eklenmesi gerektiğinde, ek yeri, dikmenin üzerine gelecek yükü taşıyabilecek sağlamlıkta olması gerekir. 8. Hatıl Kalıbı 9Hatılın betonarme donatısı yerleştirildikten sonra, kanat tahtaları 80-120 cm aralıklarla gergi telleri ile bağlanır ve üstten gergi çıtaları çakılır. Yığma yapı duvarlarında betonarme hatıl yapabilmek için duvarın iki yanına hatıl kalıbı yapılır. 3. Ahşap hatıl kalıbı a) Takoz b) Kanat tahtası c) Gergi teli d) Gergi çıtası Harpuşta kalıbı, Denizlik kalıbı, Hatıl kalıbı, Lento kalıbı, Kolon kalıbı, Kiriş kalıbı, Döşeme kalıbı, Temel kalıbı, Betonarme perde duvar kalıbı, İstinad yapısı kalıbı, Merdiven kalıbı Olarak gruplandırılır. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Kalıplar şekillendirdikleri elemanlara göre; 9. Hazırlanan kalıp, birden fazla yapıda çok defa kullanılacak ise, ağırlık ve alan bakımından da küçük ise “Hareketli” olarak yapılır. Geniş yapı yüzeyleri için ise panolar halinde yapılır ve her defasında temizlenip yağlanarak kullanılır. Dikmelerin, dik durmasını ve burkulma yapmamasını sağlamak için “Çaprazlar” çakılır. 7. Kalıp İskelesi; ahşap kama, dikme, kiriş, çapraz kuşaklar ve ayarlı boru dikmelerden oluşur. Yeni dökülen betonun, kalıp kaplamasına yaptığı basınç ve yükleri taşıyan kısımdır. ¾Kalıp İskelesi: KALIPLAR 788 784 780 776 Kalıp ve iskeleler kolayca, sarsıntısız, tehlikesiz ve darbesiz sökülebilecek şekilde düzenlenmelidir. Kalıp, içine dökülecek betonun basınç ve ağırlığını taşıyabilecek sağlamlıkta olmalı, üzerinde çelik donatılar bağlanırken ve beton dökülürken sarsılmamalı ve biçim değiştirmemelidir. Beton dökülmeden önce, kalıbın içersi iyice temizlenmeli, betonun kalıba yapışmaması için betonla temas edecek olan kalıp yüzeyleri yağlanmalıdır. 2. 3. 4. Kagir duvarların üzerine yapılacak beton veya mozaik harpuştaların yapımı için şekilde görüldüğü gibi kalıp oluşturulur. a) b) c) d) e) f) 1. Harpuşta Kalıbı 10. Beton dökülüp prizini tam olarak aldıktan sonra kalıp sökülür. Sökülen kalıp malzemesi temizlenir, kullanma yerlerine veya boylarına göre istif edilir. Kaplama olarak kullanılan levhalar temizlendikten sonra yağlanarak veya boyanarak paslanması önlenmelidir. Ahşap kalıp ve iskele elemanları TS647 ye göre, çelik kalıp ve iskele elemanları ise TS648 e uygun hazırlanmalıdır. 1. Yastık Dikme Taban tahtası Kanat tahtası Damlalık çıtası Kanca demiri ¾Kalıplar Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 789 785 781 777 Ahşap kalıplarda; kalıp tahtaları, beton sıkıştırılırken çimento şerbetinin akmasına engel olacak şekilde yapılmalı, vibratör etkilerine karşı yeterli dayanımda olmalıdır. Kullanılacak çimentonun cinsine, Betonun dayanım kazanma hızına, Su/çimento oranına, Yapı yükünün cinsine, Etkilerin büyüklüğüne, Hava koşullarına bağlıdır. a) Kama f) çaprazlama k) klapa b) Dikme g) Yan çıta l) Destek 790 786 c) Çapraz d) Payanda e) Başlık h) Taban tahtası ı) Kanat tahtası m) Gergi çıtası n) Diş takozu 4. Lento Kalıbı Harpuşta uygulaması 1. 2. 3. 4. 5. 6. Beton dökme işinin bitimi ile kalıp sökme arasında geçecek süre; Sorumlu şantiye şefi tarafından, deney sonucu betonun yeterli dayanım kazandığı gösterilerek kontrol mühendisinin oluru alınmadan, yapının hiçbir bölümünde kalıp veya dikme yerinden sökülmemelidir. Kalıp Sökme Süreleri 782 http://www.insaatbolumu.com/2007/08/insaat-bolumu-dersleri/yapi-teknolojisi-i-ii/santiye-deneyimikalip-demir-elektirik-tesisati-beton-dokumu/ 5. 778 KALIPLAR a) b) c) d) e) f) Lento kalıbı uygulaması Pencerelerde, denizliklerin kalıplarında rendelenmiş tahtalar ve metal profiller kullanılır. 9 Taban ve kanat tahtaları pencere boyuna göre hazırlandıktan sonra birbirine çakılır. 9 Taban tahtası üzerine damlalık çıtası çakılır. 9 Yükseklik az ise kalıb dikmeler üzerine oturtulur. Yükseklik fazla ise kalıp, duvara çakılan takozlar üzerine mesnetlenir. 9 Kalıbın açılmasını önlemek için karşılıklı konulan kanat tahtaları kanca demiri ile sıkıştırılır. 2. Denizlik Kalıbı Takoz Taban tahtası Kanat tahtası Damlalık çıtası Kanca demiri Kancalı çivi 791 787 ¾ Beton içerisine piriz hızlandırıcı katkı malzemesi katılması durumunda, kullanılan katkının türüne ve özelliklerine göre kalıp alma süreleri azaltılabilir. ¾ Normal hava koşullarında (sıcaklığın +5/+30 derece olması durumlarında) kiriş yanları 3 gün, açıklığı az olan döşeme kalıpları 8 gün ve açıklığı fazla olan kiriş ve döşeme kalıpları ise 21 gün bekletilmelidir. ¾ Elverişsiz ve özellikle donma olan havalarda kalıp alma süresi hakkındaki karar, yapının betonu ile aynı koşullar altında sertleşmiş beton numuneleri üzerinde yapılacak basınç deneyi sonuçlarına göre verilmelidir, (TS 500 Şubat 2000). ¾ Betonun prizini alması sırasında don olursa, kalıp alma süresi en az don süresi kadar uzatılmalıdır. 24 saat içinde gölgedeki sıcaklık 0 C a düşerse o gün don olayı var kabul edilmelidir. Don olayı sonrasında, özellikle kalıp almaya başlamadan önce, betonun prizini yaparak yeter derecede sertleşip sertleşmediği veya sert görünüp soğuk etkisi ile donmuş olup olmadığı araştırılmalıdır, (TS 500 Şubat 2000). 783 6. Kiriş kalıplarının altına 100-150 cm aralıklarla dikmeler konulur. Ahşap dikmeler, daire veya kare kesitli olabilir. Günümüzde yaygın olarak ayarlı, bir biri içine girebilen “Teleskobik Direkler” olarak adlandırılan boru dikmeler kullanılmaktadır. 779 Kiriş Kalıpları a) Yastık e) Çaprazlama i) Kanat tahtası b) Kama f) Boylama kirişi k) Gergi teli c) Dikme g) Başlık L) Klapa Kalıp, dökülen betonun ağırlığını taşır ve aynı zamanda betonun yanlara yapacağı basıncı önler. Kagir, yığma ve karkas yapılarda betonarme kirişler genellikle betonarme döşemelerle birlikte yapılır. Çok nadir olarak da döşemelerden bağımsız olarak yapılır. 6. Çelik Guseli kolon kalıbı Kalıplar hazırlandıktan sonra, beton dökümüne geçmeden önce, kalıp içersindeki her türlü pislik temizlenmelidir. Betonarme kolonlar, kare, dikdörtgen, daire, oval, çokgen vb kesitlerde yapılabilir. Betonarme kolonlarda kalıp, hem kolona şeklini vermek hem de betonun yapacağı yan basınçları karşılamak için düzenlenir. 5. Kolon kalıpları d) Çapraz h) Yan çıta m) Destek 804 800 796 792 Çelik kolon ve Perde kalıbı Kuşak Kanat tahtası Çaprazlama Betonarme döşemeler; yığma yapılarda yük taşıyan duvarlara, karkas yapılarda ise kirişler üzerine oturtulur. Duvarlar üzerine oturtulan betonarme döşemelerde, döşeme ve hatıl kalıbı birlikte yapılır. Betonarme karkas yapılarda ise döşeme kalıbı genellikle kirişlerle birlikte yapılır. b) Ara çıtası d) Klapa f) Kama h) Çapraz k) Izgara kirişi m) Yan çıta Döşeme ile birlikte kiriş kalıbı a) Duvar c) Kanat tahtası e) Gergi teli g) Dikme i) Esas kiriş L) Tahta n) Takoz 7. Mütemadi Döşeme Kalıpları Değişken kesitli kolon kalıbı a) b) c) Ahşap Kare kolon kalıbı: 805 801 797 793 Teleskobik direkler Saç döşeme panoları Kalıp elemanları Oval Kolon Kalıbı a) Kuşak b) Çıta 806 802 798 794 Kiriş dikmeleri Kolon veya Kiriş kanat tahtaları Günümüzde, özellikle büyük çaplı inşaatlarda, özel olarak hazırlanmış endüstriyel kalıplar kullanılmaktadır. Daire kesitli kolonlarda kalıp kaplaması özel hazırlanmış ve birbirine geçmeli olarak düzenlenen çıtalardan yapılır. Dairesel Ahşap kolon kalıbı: Dikdörtgen Ahşap kolon kalıbı: a) Kuşak b) Klapa c) Kanat tahtası d) Dikme Kiriş ve döşeme kalıbı Endüstriyel Kolon kalıbı (Kayar kalıp sistemi) Çelik Dairesel kolon kalıbı Kolon kalıplarının montajı 807 803 799 795 Düz Radye temel kalıbı Endüstriyel döşeme kalıbı uygulaması Endüstriyel Döşeme kalıbı 820 816 812 808 Radye Temel Kalıbı Kanatlara dıştan destekler çakılarak dik durması sağlanır ve temel çelik donatıları kalıba yerleştirildikten sonra, kanatların üzerine gergi çubukları 50-100 cm ara ile çakılarak açılmaları önlenir. Temel şekline göre temel yüksekliğince yan kanatlar hazırlanır. Kanatların dışa doğru açılmasını önlemek için, kanatlara paralel olarak konulan kuşak kirişlerinin dış kenarlarından 100200 cm ara ile kazıklar çakılır. Beton veya betonarme temeller zemine oturtulduklarından yalnız temelin yan yüzeylerinin şekillendirilmesi ve betonun oluşturduğu yan basınçların karşılanması için kalıp yapılır. 8. Temel Kalıpları Playdeck kalıp sistemi Kiriş-Döşeme kalıbı a) Basit Temel Kalıbı 821 817 813 809 822 818 814 a) Destek civatası b) Destek takozu c) Yastık d) Bağlama kirişi e) Kanat f) Kuşak g) Destek dikmesi h) Bulon i) Payanda k) Destek kirişi Betonarme Perde Duvar Kalıpları ¾ Beton veya betonarme ile yapılacak istinat veya bina perde duvarlarının kalıplarında tahtalar yatay veya dik durumda tutulabilir. ¾ Tahtalar dik tutulduğunda 4060 cm aralıklarla yatay olarak konulan kuşak kirişlerine çakılır. ¾ Duvarın kalınlık ve yüksekliğine göre kuşak kirişleri dışında 100-150 cm aralıklarla dikmeler konulur ve kalıbın dik durması için payandalar çakılır. ¾ Beton dökümü sırasında, betonun oluşturacağı basınç nedeni ile kalıbın açılmaması için karşılıklı olarak bulonlarla veya tellerle bağlanır. 9. Sürekli SSü ü ürre rek klllii tte temel em me e ell kalıbı ka k allııb bıı Endüstriyel döşeme kalıpları Kiriş-Döşeme kalıbı 810 Ampatmanlı sürekli temel kalıbı Kaset döşeme kalıbı uygulaması Kiriş-Döşeme kalıbı 823 819 815 811 Tam döner çelik merdiven kalıbı İstinat yapısının taban kalıbının hazırlanışı Endüstriyel perde kalıbı 836 832 828 824 837 833 829 1) Yerinde dökme betonarme yapım yöntemleri 2) Prefabrik yapım yöntemleri 3) Çelik yapım yöntemleri • Yapılar, yapının özelliğine, yapıldığı yere, büyüklüğüne ve inşaatı yapacak olan kurum ve kişilerin bilgi, tecrübe, araç, gereç ve teknolojik ekipman imkanlarına göre bir yöntem tayin edilerek inşa edilir. Bilinen ve uygulanan başlıca yapım yöntemler şunlardır. İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ Tam döner çelik merdiven kalıbı Endüstriyel istinat kalıbı uygulaması Betonarme perde kalıbı uygulaması 825 830 826 Tünel Kalıp uygulaması 839 835 831 iki a) Geleneksel Yapım Yöntemleri b) İleri Yapım Yöntemleri • Bu yapım yöntemlerini incelenebilir: ana başlık altında • Yerinde dökme betonarme binalar inşa edilirken kullanılan ve yapım yöntemini belirleyen ana unsur, sistemin taşıyıcı sistemlerinde kullanılan kalıp sistemidir. Geleneksel sistemlerin en geçerli ve en çok uygulananı ahşap kalıp sistemidir. İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ 838 834 i) Destek kirişi 1) Yerinde döküm betonarme yapım yöntemleri a) Geleneksel Yapım Yöntemleri i) Kama d) Rıht ve profil h) Dikme c) Rıht klapası g) Destek kirişi h) Payanda k) Gergi çıtası g) Bulon 827 İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ f) Kiriş d) Temel kanadı f) Destek dikmesi e) Duvar kanadı b) Kuşak c) Klapa a) Kazık Yekpare betonarme merdiven kalıbı 9 Beton dökümü sırasında, betonun oluşturacağı basınç nedeni ile kalıbın açılmaması için karşılıklı olarak bulonlarla veya tellerle bağlanır. 9 Kalıbın dik durmasını sağlamak için payandalar kullanılır. 9 Kalıp tahtaları yatay konulduğunda 40-60 cm aralıklarla dikmeler çakılır ve bu dikmelerin dışına 100-150 cm aralıklarla yatay kuşak kirişleri çakılır. Betonarme İstinat Kalıbı 1) Yerinde döküm betonarme yapım yöntemleri e) Taban tahtası a) Kenar tahtası b) Gergi çıtası Yekpare yapılan betonarme merdiven kalıpları eğik duran döşeme veya kirişli döşeme kalıbı gibi yapılır. Basamaklar merdiven plağı ile birlikte dökülür. 10. Merdiven Kalıpları Bodrum kat çevre perdeleri Sistemin n ana a bileşenleri ri şunlardır ır: -Tünel kalıp -Kule vinç -Prekast üretim tesisi TÜNEL KALIP SİSTEMİ 852 1) Rıht ht: Basamak yüksekliğidir. Rıht yükseklikleri merdiven yüksekliğine göre hesaplanarak bulunmakla birlikte, yapılacağı yere uygun olarak da ölçülendirilirler. 854 arasında seçilebilir. Bir katın ya da merdivenin yüksekliğine göre rıht sayısını bulmak için kat yüksekliği rıht yüksekliğine bölünür. -Park, bahçe ve dış girişlerde ........................ :12-14 cm -Okul, tiyatro, hastane, v.b. ......................…… :14-16 cm -Konut ve apartmanlarda ................................ :16-18 cm -Çatı arası, bodrum, v.b. ..................................:18-22 cm Rıht yükseklikleri: • Düzgün aralıklı basamaklarla oluşturulan ve düşey sirkülasyonu sağlayan yapı elemanlarına merdiven denir. 1- Apay, A., Aydın, A., Yılmaz, P., 2005. Depreme Dayanıklı Yapılarda Tünel Kalıp Sisteminin Kullanılması. Deprem Sempozyumu, Kocaeli. MERDİVENLER Merdiveni oluşturan elemanlar: 850 Tünel Kal Kalıp lıp ıp Sistemin Sisteminin min n Yapımda Sağladıkları 1 Çabukluk k vee ekonomi mi; • Tünel kalıp ile yapım süresi geleneksel yöntemlere göre daha kısadır. • Yapım süresinin kısa oluşu, iş gücü ve ana paranın uzun süre bağlı kalmasını önler, yatırımın çabuk amortismanını sağlar. • Kalıpların yüzlerce defa kullanılabilmesi, ilk yatırımı dolayısıyla dolayıs yısıyla yap yapım p maliyetini azaltır. Yüksek k nitelik ik; • Defalarca kullanıldığı halde tünel kalıpla her seferinde düzgün yüzeyler elde edilir. Bu düzgün beton yüzeyler sıva gerektirmez. MERDİVENLER 853 İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ • Tünel kalıbın sökülerek çıkarılabilmesi için, bu kalıpla betonu dökülen hacmin mutlaka bir tarafının açık olması gerekir. Böylece bu sistemde cephe elemanları, merdivenler, sahanlıklar, bölme duvarlar, bacalar v.b. ön yapımlı olarak; yerinde dökülen ana yapıyla birleştirilip kullanılmaktadır. İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ 849 846 1) Yerinde döküm betonarme yapım yöntemleri b) İleri Yapım Yöntemleri 2) Tünel kalıp sistemi • Aynı zamanda kalıpların yapının enine boyuna doğrultuda hareket ettirilerek çıkarıldığı ve gerekse yatay yapı elemanlarının aynı anda dökülebildiği bir yapım sistemidir. İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ 848 İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ 842 1) Yerinde döküm betonarme yapım yöntemleri b) İleri Yapım Yöntemleri 1) Panel kalıp sistemi • Panel kalıp sistemi ile yerinde dökme betonarme yapılar inşa edilirler. • Mimari ve betonarme projeye uygun olarak hazırlanan kalıplar hassas ölçülerde olduğundan bu sistemle inşa edilen yapıların ölçüleri maksimum hassasiyete sahiptir. • Kalıp elemanları ölçü hassasiyeti ve numara taşıdığından işçiliği kolay ve hatasızdır. • Kalıbın imal edildiği malzemeye bağlı olarak üretilen yapı elemanlarının yüzeyleri pürüzsüzdür. Herhangi bir kaplamaya ihtiyaç duyulmaz. 1) Yerinde döküm betonarme yapım yöntemleri b) İleri Yapım Yöntemleri 2) Tünel kalıp sistemi • Dünya nüfusunun hızla artması sonucunda ortaya çıkan konut ihtiyacının hızlı, ekonomik ve sağlam bir şekilde çözülebilmesi amacıyla geliştirilen modern bir konut inşa etme sistemidir. • Tünel kalıp sistemi, yapının duvar ve döşemelerinin hassas boyutlu ve düzgün yüzeyli çelik kalıplar yardımıyla tek bir operasyonla dökülebildiği yapı tekniği olarak tanımlanabilir. 845 • Duvar ve döşeme üzerinde boşluklar var ise (kapı, pencere, baca v.b.) buralarda betonu dolduran özel elemanlar (rezervasyon kalıpları) yerine takılır. Döşeme ve duvarların betonu beraberce ve bir kerede dökülür. İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ 844 Ahşap panel kalıp Çelik panel kalıp Polyester panel kalıp Playwood panel kalıp 2) Tünel kalıp sistemi ▫ ▫ ▫ ▫ İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ 1) Yerinde döküm betonarme yapım yöntemleri b) İleri Yapım Yöntemleri • Günümüzde ileri yapım yöntemlerinde yaygın olarak iki çeşit kalıp sistemi kullanılmaktadır. Bu sistemler; 1) Panel kalıp sistemi İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ 841 1) Yerinde döküm betonarme yapım yöntemleri a) Geleneksel Yapım Yöntemleri • Yerinde dökme betonarme binaları inşa edebilmek için şu ana ekipmanlara ihtiyaç vardır. 1) Beton a)El ile b)Betoniyer ile c)Beton santralleri ile 2) Kalıp elemanları ve malzemeleri 3) İnşaat malzemeleri 840 İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ 851 855 Rıht sayısı da ୌ ୟ ୌ ୟ ୬ = a= formülüyle hesaplanır. , Rıht yüksekliği (a), merdiven yüksekliği (H) ve rıht sayısına ሺ୬ ሻ bağımlı olarak: MERDİVENLER 1- Apay, A., Aydın, A., Yılmaz, P., 2005. Depreme Dayanıklı Yapılarda Tünel Kalıp Sisteminin Kullanılması. Deprem Sempozyumu, Kocaeli. Tünel Kalıp p Sisteminin Yapımda Sağladıkları 1 Uygulamada a kolaylık ık; • Tünel kalıp, çimentonun bulunduğu her yerde kullanılabilir. Gereken yapı malzemeleri ve donatı şantiyeye kolaylıkla taşınabilir. • Nitelikli işçi ş gereksinimi azdır. şç Güvenlik ik; • Taşıyıcı duvarların ve döşemelerin bütün halinde ve tek işlemle dökümü ile monolitik bir yapı elde edilir. Monolitik yapı sistemi deprem bölgeleri için en elverişli sistemdir. Beton duvar ve döşemeler yangına karşı tam dayanıklıdır. İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ 1) Yerinde döküm betonarme yapım yöntemleri b) İleri Yapım Yöntemleri 2) Tünel kalıp sistemi • Tünel kalıp sisteminde temel eleman bir dikey, birde yatay panodan oluşan yarım tüneldir. İki yarım tünel elemanı birleşerek bir üniteyi oluşturur. 847 1) Yerinde döküm betonarme yapım yöntemleri b) İleri Yapım Yöntemleri 1) Panel kalıp sistemi • Sistemin uygulanmasında kullanılan kalıpların modüler olması ve sağlam malzemeden üretilmesi sebebiyle kalıp defalarca kullanılabildiğinden kalıp maliyetinin bina maliyetine etkisi en aza inmektedir. 843 860 formülüyle hesaplanır. X2 868 864 • Üst üste gelen merdiven kolları arasındaki yüksekliğe de baş yüksekliği denir. Normal sirkülasyon merdivenlerinde bu yükseklik, merdivenden eşya taşınacağı ve buna bağlı olarak insanın kol uzunluğu da dikkate alınarak hesap edilmelidir. 6) Merdiven n yüksekliği ği: Çıkılması gerekli yüksekliktir. Merdiven yüksekliği binalarda kat yüksekliğidir. MERDİVENLER S L2 e. İki kollu çeyek dönüşlü merdiven: MERDİVENLER 3b) Merdiven kol boyu (L) 3 L): Mimari projede merdiven boşluğu boyutlarının belirlenebilmesi için merdiven kol b boylarının y hesaplanması p g gerekir. Merdiven n kol ol boylarının n bulunması sı: a. Tek kollu düz merdivende: MERDİVENLER ERD RD DİV İV VENLER R b = (60 ~ 63 cm) - 2a 2a + b = 60 ~ 63 cm 869 865 ୡ୭ୱ Eğimi 20° olan merdivende H= 215 cm Eğimi 30° olan merdivende H= 220 cm Eğimi 45° olan merdivende H= 240 cm olur. Formüle göre: Baş yüksekliği H = 140 + • Ortalama olarak insanların omuz hizasına kadar yüksekliği 1.4 m, kol uzunluğu 0.7 m kabul edilirse: MERDİVENLER f. İki kollu yarım dönüşlü merdiven: MERDİVENLER b. Tek kollu ara sahanlıklı düz merdivende: MERDİVENLER 861 • Basamak genişliği, dönüşlü ve döner merdivenlerde, merkezden 15 cm uzaklıktaki basamak genişliğinin de 10 cm’den az olmaması gerekir. • Basamak genişliği, normal sirkülasyon merdivenlerinde, ayak tabanının merdiven üzerine rahat ve emniyetle basabilmesi için, merdiven çıkış hattı üzerinde hiçbir yerde 25 cm’den az olmamalıdır. 2) Basamak ak: Merdivende ayağın bastığı yüzeydir. Basamak genişliği (b): MERDİVENLER 857 MERDİVENLER 856 866 Şekil. Merdivende baş yüksekliği MERDİVENLER 870 • Sahanlık boyu (S); basamak genişliğine (b), sahanlıkta atılacak adım sayısı (n) kadar alınacak adım boyunun eklenmesiyle bulunur. S = b + (60 ~ 63 cm × n) 4)) Sahanlık 4 ık: Basamak sayısı fazla olan merdivenlerde 15 - 18 basamakta bir veya merdiven kol boyunun ortasına gelecek şekilde bırakılan dinlenme düzlüğüdür. • Toplumun kullandığı merdivenlerde birden fazla, hatta park, bahçe vb. merdivenlerinde üç basamakta bir sahanlık düzenlemek uygun olur. MERDİVENLER M ME ERDİVE VEN c. İki kollu köşe sahanlıklı düz merdiven: MERDİVENLER 862 • Merdivenin ilk basamağı, hem merdivene estetik kazandırmak ve hem de merdivene ilk basan ayağın rahatça basabilmesi için, yana doğru çıkıntı yapılabilir. • Merdivende sahanlık olduğunda ise basamak sayısı, sahanlık sayısı kadar eksik olur. 867 MERDİVENLER M ME ERDİVEN EN NLER ER 8) Limonluk uk: Merdiven boşluğu tarafında, basamağın üst ve ön kısmında yapılan yapılan çıkıntıya limonluk denir. 7)) Merdiven 7 n kovası sı: Planda birbirinin yanından geçen iki merdiven kolu arasındaki boşluğa merdiven kovası denir. 871 • Merdiven planının çiziminde , çıkış hattının ilk rıht ile kesiştiği yere başlangıç işareti, son rıht ile kesiştiği yere ise çıkış yönünü ve sonunu belirten bir ok işareti konulur. Çıkış hattının üzerine de her kol için ayrı ayrı olmak üzere rıht sayısı, rıht yüksekliği ve basamak genişliği yazılır. 5)) Çıkışş hattı 5 tı: Üzerinde en çok yürünen doğrultudur. Düz merdivenler ile genişliği 120 cm’den az olan döner merdivenlerde merdiven genişliğinin tam ortasından geçirilir. Genişliği daha fazla olan dönüşlü ve döner merdivenlerde ise merdiven kolundan ya da küpeşteden 55 - 60 cm içeriden alınabilir. MERDİVENLER M ME ERDİV DİV VEN ENL d. İki kollu orta sahanlıklı düz merdiven: MERDİVENLER 863 3a)) Merdiven n koll genişliğii (G) G): Toplu yaşanan ve kullanılan ortak binalar ve dörtten fazla daireli yapılarda en az 1.20 m; diğer küçük ve bağımsız yapılarda en az 1.10 m alınmalı; her fazla kat için merdiven genişliği 0.10 m artırılmalıdır. Merdiven genişlikleri tek katlı bağımsız konutlarda 1.00 m ye servis merdivenlerinde de 0.70 m ye indirilebilmektedir. MERDİVENLER M ME ERDİVEN VEN NLE 3)) Merdiven 3 n Kolu Aynı doğrultuda en az üç basamaktan oluşan merdiven boyuna merdiven kolu denir. MERDİVENLER 859 • Basamak sayısı rıht sayısından bir eksik olur. b = an - 1 858 Şekil. Limonluk 884 Şekil. Üç kollu ara sahanlıklı düz merdiven 880 876 Merdivenlerin Dengelendirilmesi a) Tam döner merdivenlerin dengelendirilmesi • Pergel yardımı ile yarıçapı ölçekli boyutuna göre Döner merdivenin dış çizgileri ve çıkış hattı çizilir • Çıkış hattı üzerinde pergel yardımı ile merdiven basmak genişlikleri işaretlenir. • İşaretlemeye çizilen çıkış hattı üzerinden herhangi bir notadan başlanabilir • İşaretlenen noktalar daire merkezi ile birleştirilerek dengelendirme tamamlanır. MERDİVENLER Şekil. Üç kollu köşe sahanlıklı düz merdiven MERDİVENLER Şekil. Merdiveni oluşturan elemanlar MERDİVENLER MERDİVENLER 872 MERDİVENLER M ME ERDİVEN VEN NL LER MERDİVENLER MERDİVENLER Şekil. İki kollu çeyrek dönüşlü merdiven MERDİVENLER Şekil. İki kollu yarım dönüşlü merdiven 1) Düz merdivenler 2) Dönüşlü merdivenler 3) Döner merdivenler 885 881 Merdivenler yapılacakları yere uygun olarak çeşitli şekillerde düzenlenirler. Merdiven şekilleri 877 • Gerekirse merdivenin duvar tarafına da konulan küpeşte 10 -15 cm genişliğinde ve çeşitli profil kesitli olarak yapılır. • Korkuluğun üzerine, elle tutunarak rahat bir çıkış-iniş için, yüksekliği basamak ucundan en az 90 cm olacak şekilde küpeşte oturtulur. 9)) Korkuluk 9 k vee küpeşte te: Merdivende emniyeti sağlamak üzere merdiven boşluğu tarafına demir, ahşap ahşap, prinç alüminyum, krom vb. malzemelerle "korkuluk" " yapılır. 873 MERDİVENLER 878 Şekil. Tam döner merdiven 886 882 Şekil. Tek kollu ara sahanlıklı düz merdiven Şekil. Üç kollu çeyrek dönüşlü merdiven MERDİVENLER Şekil. Tek kollu düz merdiven MERDİVENLER Şekil. Korkuluk bağlantı çubuklarının basamaklara tespiti Şekil. Korkuluk örnekleri MERDİVENLER 874 887 883 Merdivenlerin Dengelendirilmesi b) Çeyrek Döner Merdivenlerin dengelendirilmesi • Çeyrek döner merdivenin dengelendirilmesi yapılırken önce merdivenin dış çizgileri ve çıkış hattı işaretlenir. Daha sonra çıkış hattı üzerinde basamak genişlikleri işaretlenir. • Her merdiven kolunda en az 3 basamak, normal 5 basamak ve en fazla 7 basamak yelpaze şeklinde yapılmalıdır. Çeyrek döner merdiven dengelendirilmeleri iki şekilde yapılabilir: MERDİVENLER 879 Şekil. İki kollu ara sahanlıklı düz merdiven Şekil. Elips merdiven MERDİVENLER Şekil. İki kollu köşe sahanlıklı düz merdiven MERDİVENLER MERDİVENLER 875 892 MERDİVENLER • Yapıları dış atmosferden gelen yağmur, rüzgar, kar ve dolu gibi etkenlerden koruyan elemanlara "ÇATI" denilmektedir. Genellikle ahşap, çelik ve betonarmeden yapılan çatılar konut, işyeri, atölye, fabrika, hastane, okul ve buna benzer pek çok yapıda kullanılmaktadır. • Çatıların ana görevleri kar ve rüzgar yüklerini emniyetle taşıyabilmek, yağmur ve kar suları yoluyla yapıya gelen suyu en kısa yoldan oluk, dere ve borulardan zemine vererek uzaklaştırmaktır. ÇATILAR 900 c) Yarım Döner Merdivenlerin Dengelendirilmesi • Yarım döner merdivenlerde, yapıldığı yere ve kol genişliğine göre en az 8, en çok 15 basamak yelpaze şeklinde yapılır. • Bu yelpaze basamakların dengelendirilmesi çeşitli metotlarla yapılır. 896 • Birinci koldaki “c, d ve e mesafeleri” ikinci kola taşınarak dengelendirilir. • Bu işlem her iki kolda da dengelendirilecek basamak sayısı eşit olması halinde yapılır. Her iki koldaki dengelendirilecek basamak sayısı aynı değilse dengelendirme iki kolada ayrı ayrı uygulanır. Yardımcı Doğru Metodu: • 8-8’ ve 9-9’ noktalarının son düz basamağın uzantısı üzerinde kesiştikleri noktaların mesafesi “a” kabul edilir. “a” mesafesi dengelendirilecek basamak sayısı kadar yan yana eklenir (Şekil 1.26). MERDİVENLER 890 • Çatı eğimi, şekilden de görüleceği üzere düşey dik kenarın yatay dik kenara oranıyla tariflenmektedir. Eğimlerine göre çatılar 3 guruba ayrılırlar: • 1.Düz çatılar (0-50 arasında eğimi olan çatılar) • 2.Orta eğimli çatılar (5-400 arasında eğimli olanlar) • 3.Dik çatılar (≥ 400 eğimli olanlar) ÇATILAR 901 Yatay Yardımcı Doğru Metodu: • Merdiven kol genişliğine göre çıkış hattı çizilir (Şekil 1.30). • Çıkış hattı üzerinde rıhtlar işaretlenerek numaralandırılır. Basamak ortada olacak şekilde tanzim edilen merdivenlerde iç kol ekseninin iki yanına beşer santimetre alınarak işaretlenir (Şekil 1.31). 898 891 MERD MERDİVENLER RDİVENL 899 • 1) SUNDURMA ÇATI: • Diğer adı "tek yüzeyli çatı" olan sundurma çatılar, yapımı kolay, ucuz maliyetli olup garaj, kömürlük ve bahçıvan odası gibi küçük açıklıklı yerlerde uygulanmaktadır. Bu çatılar ya tek bir bina çatısı olarak ya da bina duvarına dayalı eklenti çatısı olarak yapılabilmektedir. • • • • • • • • • BAŞLICA ÇATI ŞEKİLLERİ: 1). Sundurma Çatı 2). Beşik Çatı 3). Kırma Çatı 4). Mansard Çatı 5). Kule Çatı 6). Fenerli Çatı 7). Şet Çatı 8). Kombine Çatı ÇATILAR 903 Yatay Yardımcı Doğru Metodu: • İşaretlenen noktalar çıkış hattı üzerindeki aynı isimli noktalar ile (55’, 6-6’, 7-7’, ve 8-8’) birleştirildiğinde dengelendirme işlemi bir kolda tamamlanmış olur. Birinci kol iç tarafında oluşan basamak ince uçları ikinci kola aynen taşınarak dengelendirme işlemi ikinci kolda da tamamlanmış olur (Şekil 1.33). MERDİVENLER • (O’) noktası merdiven kollarına paralel olarak uzatılır. Bu uzantıların ilk ve son basamak uzantıları ile kesiştiği (M1) ve (M2) noktaları merkez yapılarak (M1-O’) ve (M2-O’) yarıçaplı yaylar çizilir (Şekil 1.28). Yaprak k metodu 895 Yardımcı Doğru Metodu: • 8-8’ ve 9-9’ noktaları son düz basamağın uzantısı ile kesişinceye kadar uzatılır (Şekil 1.25). MERDİVENLER ÇATILAR 902 Yatay Yardımcı Doğru Metodu: • İlk basamak oluşturularak rıhtlar kendi doğrultularında uzatılır. Bu uzantılar, düz basamak uzantısını keserek bir doğru parçası (a) sınırlarlar. (a) uzunluğu dengelenecek rıht sayısı kadar düz basamak uzantısı üzerinde işaretlenir (5’, 6’, 7’, 8’) (Şekil 1.32). MERDİVENLER • İlk basmak çizilir. Bu basamak rıhtları uzatılarak (O’) noktası bulunur.(Şekil 1.27). • Merdiven kol genişliğine göre çıkış hattı çizilir (Şekil 1.22). MERDİVENLER MERD MERDİVENLER RDİVENL Yaprak k metodu MERD MERDİVENLER RDİVENL 894 Yardımcı Doğru Metodu: • Dönen basamakların en dar yeri 10 cm den az olamaz. İç kolların kesim yerindeki çeyrek daire üzerinde 10cm, çıkış hattı üzerinde basamak genişliği işaretlenir (Şekil 1.24). MERDİVENLER Yaprak k metodu 897 893 Yardımcı Doğru Metodu: • İç kollardan 10 cm mesafede, bu kollara çizilen paralellerin kesim noktası merkez yapılarak merdivenin dönecek kısmı çizilir (Şekil 1.23). Yardımcı Doğru Metodu: • Merdiven kol genişliğine göre çıkış hattı çizilir (Şekil 1.22). 889 MERDİVENLER 888 MERDİVENLER ÇATILAR ÇATILAR ÇATILAR ÇATILAR 916 912 908 904 • Fenerli, Şet ve Kombine çatılar, genellikle fabrika, işyeri, sera, ahir gibi yerlerde güneşten en fazla yararlanmak ve çatıyı çok yüksek tutmamak amacıyla yapılmaktadır. • 8)KOMBİNE ÇATI: • Sundurma çatı yüzeylerinin kademeli olarak uygulanmasıdır. ÇATILAR • 6)FENERLİ ÇATI: • Beşik ve Sundurma çatıların bir araya uygulanması ile ortaya çıkan çatı türüdür. ÇATILAR 917 ÇATILAR 918 919 915 911 • 9) HAÇVARİ ÇATI: • Kare veya kareye yakın olan projelerde kullanılan ve bakıldığı zaman her cepheden aynı görüntüyü veren çatı şekillerindendir. Sekiz adet meyilli yüzey oluşmaktadır. ÇATILAR • 7)ŞET ÇATI: • Beşik çatıların yanyana ve daha çok güneş ışığı alacak şekilde, birbirleriyle 900 açı yapar biçimde dizilmeleriyle oluşur. Güneş ışığının direkt alındığı çatı yüzeylerine pencereler konulmaktadır. ÇATILAR • 5) KULE ÇATI: • Çoğunlukla küçük ölçekli, kare veya daire şekilli plana sahip yapılarda uygulanan, eğimi dik ve dört taraflı çatı yüzeyleri tepede birleşen çatı türüdür. ÇATILAR ÇATILAR 907 3) KIRMA ÇATI: • Diğer adi "çok yüzeyli çatı" olan kırma çatılar en çok kullanılan, en yaygın çatı türüdür. Yüzey eğimleri dört yöne de eşit, tüm saçakları yatay ve ayni düzlem üzerinde olan, yüzeylerinin birbirine düz, eğik, düşük ve dere mahyalarıyla bağlandığı çatı türüdür. Eğik dere ve düşük mahyaların planda görünümleri, bağlandığı saçak ve mahyalara göre 450 ya da açı ortayı durumundadır. • 4) MANSARD ÇATI: • Beşik ya da Kırma çatının iki ayrı eğimde uygulanmasıdır. Konutlarda, çiftliklerin saman ve malzeme depolarında, çatıda kullanım için yer açılması durumlarında kullanılmaktadır 914 910 906 ÇATILAR ÇATILAR ÇATILAR ÇATILAR 913 909 • 2) BEŞİK ÇATI: Diğer adi "çift yüzeyli çatı" olan beşik Çatı şekilde görüldüğü gibi iki yönlü, her iki yüzü bir mahyayla birbirine bağlanan, ön ve arka duvarları Kalkan Duvar adı verilen duvarlarla kapatılan çatı türüdür. Planda dikdörtgen şeklinde olan yapılarda kullanılabilmektedir. ÇATILAR 905 924 ÇATILAR • 3). Dikmeler: Aşıklardan aldıkları yükleri duvar, kiriş veya döşemeye aktaran düşey ve genelde kare kesitli (8x8, 10x10, 12x12 cm.) elemanlardır. • 2). Yastık Kirişleri: Çatı makaslarından bırakma kirişlerine gelen yükler yastık kirişlerine, oradan da kiriş veya döşemeye aktarılır. Duvar, kiriş veya döşemeye geniş yüzeyleriyle oturan yastık kirişleri 5x10, 8x16 ve 10x20 cm. kesitlerinde olurlar ve blonlar ya da bağlantı demirleriyle bağlanırlar. 934 930 926 • 4). Aşıklar: Merteklerin yükünü taşıyan yatay elemanlar (kirişler) olup; saçak üzerine oturan "Damlalık Aşığı", saçakla mahya arasına oturan "Orta Aşık" ve mahyada "Mahya Aşığı" isimlerini alırlar. Aşıklar yüklerini yerine göre dikmelere, askılara, duvar ya da kirişlere veya döşemelere verirler. 10x14, 12x16, 14x18 cm. kesitlerinde olur ve 2.00 - 2.50 m. aralıklarla yerleştirilirler. ÇATILAR • Ahşap Çatı Elemanları: ÇATILAR • AHŞAP ÇATILAR VE AHŞAP ÇATI ELEMANLARI: • Ahşap malzemelerden imal edilen bu çatıların elemanları birbirlerine geçme, çivi ve bulonlarla bağlanırlar. "Oturtma" ve "Asma" Ahşap çatı olmak üzere iki şekilde imal edilmektedirler 933 922 • Dikdörtgen planlı bina çatıları çoğunlukla "Beşik" ya da "Kırma" çatı olarak yapılır. Birleşik Kırma çatı ise birden fazla kare veya dikdörtgenin bir araya gelmesinden ortaya çıkmaktadır. Bu şekildeki çatıların plana yerleştirilmesi iki metotla gerçekleştirilebilir. • PLANA GÖRE ÇATI DÜZENLEMESİ: ÇATILAR ÇATILAR 929 925 921 ÇATILAR ÇATILAR Çatı ve yüzeylerini oluşturan elemanlar ÇATILAR ÇATILAR 932 • YAPILDIKLARI GERECE GÖRE ÇATI TÜRLERİ: • (1). Ahşap Çatılar • (2). Çelik Çatılar • (3). Betonarme Çatılar olmak üzere üçe ayrılırlar ÇATILAR 928 • (b)-Paraleller Çizerek; • Önce eşit aralıklarla ve plan dolduruluncaya kadar saçaklara paraleller çizilir. Paralellerin köşe yaptığı noktalar birleştirilince eğik, düşük ve dere mahyalar, en içteki düz çizgiler birleştirilince de düz mahyalar ortaya çıkmaktadır. ÇATILAR ÇATILAR 920 931 935 • 5). Göğüslemeler: Dikmelerden aşıklara doğru 45 açıyla çakılan desteklerdir. Çatıdaki boyuna yönde hareketleri önler ve dikmeler arasındaki açıklığı azaltırlar. Genelde 8x8, 8x10, 5x10 ve 6x12 cm. kesitlerinde imal edilirler. ÇATILAR • 1). Bırakma Kirişleri: Asma çatılarda makasların açılmaya karşı zorlanmalarını önleyen elemanlardır. Betonarme döşeme üzerine oturan bırakma kirişleri, oturtma çatılarda da duvar, kiriş ya da mesnetler üzerine oturur ve ayni ismi alırlar. Kesitleri çoğunlukla 8x14, 8x16, 10x16 ve 14x20 cm. alınır; tek ya da çift parça yapılırlar. ÇATILAR ÇATILAR 927 • (a)-Planı Dörtgenlere Bölerek; • Önce en geniş alandan başlanarak plan dörtgenlere bölünür, sonra yine en büyük dörtgenden başlanarak saçak köşelerinden açıortaylar çizilir ve eğik mahyalar ortaya çıkartılır. Daha sonra bunların uç noktaları birleştirilerek düz, düşük ve dere mahyalar belirlenmektedir. ÇATILAR 923 • 7). Yanlamalar: Asma çatılarda aşıklardan dikmelere gelen yükleri alıp duvarlara ileten ve payandalara benzeyen (ayni kesitlerde) çubuklardır. • 6). Payandalar: Asma çatılarda dikmelerden gelen yükleri alıp bırakma kirişlerindeki düğüm noktalarına ileten eğimli çubuklardır ve kesitleri 8x14 ile 10x18 cm. arasında değişir. ÇATILAR 948 • Bu çatı türünde çatının tüm elemanları taşıyıcı duvarlar, kirişler ya da betonarme döşemeler üzerine oturur. Duvar veya kiriş üzerine oturan çatıların mesnet açıklıkları 4.00 m’ yi geçmemelidir. Aşağıdaki şekiller bu koşul ve yerleri göstermektedir. • • Oturtma Ahşap Çatılar: ÇATILAR 945 941 937 ÇATILAR 949 • Oturtma çatının yapım tarzı sırasıyla; • -Taşıyıcı duvar ya da Döşeme üzerine yastık kirişleri döşenir • -Yastık kirişleri üzerine Bırakma Kirişleri (döşeme yoksa) konur • -Kenarlara Damlalık Aşıkları, ortalara Dikmeler ve üzerlerine de Orta Aşıklarıyla Mahya Aşıkları yerleştirilir • -Göğüslemeler, kuşaklar ve rüzgar kirişleriyle çatının stabilizesi sağlanır, yanal hareketler önlenmiş olur,, • -Aşıkların üzerlerine ve onlara dik yönde mertekler çakılır • -Merteklerin üzerlerine örtü altı kaplaması ve onun da üzerine çatı örtüsü döşenir. ÇATILAR • 11).Yardımcı Parçalar: Çatı elemanlarının birbirleriyle bağlantılarını sağlamak için kullanılan bağ ve askı demirleri, bulonlar, çatı eğimini azaltmak için kullanılan "çelik" adı verilen parçalardır. Saçak kısmında merteklerin önüne çakılan çelikler, burada eğimi azaltarak eriyen kar ve buzların aşağıya kayarak oluklara zarar vermesini önlerler. • 10). Mertekler: Aşıklar üzerine oturan ve örtü altı kaplamasına gelen yükleri alan eğik elemanlardır. Kesitleri,1ş 5x8, 5x10, 6x10 ve 6x12 cm. olup 40 - 60 cm. aralıklarla yerleştirilirler. 944 ÇATILAR ÇATILAR 940 ÇATILAR ÇATILAR 936 ÇATILAR 950 • Aynı düzlem üzerinde bulunan bırakma kirişi, dikme, aşık ve kuşaklarla göğüsleme ve merteklerden oluşan üçgen sisteme "ÇATI MAKASI" denilmektedir. Her çatı makası ya da dikmeler arası 2.00 - 2.50 m. arasında olmalıdır. Arada kalan açıklık, eldeki kerestenin durumuna göre aşıklarla, bunların üzerine 40 - 60 cm. de bir çakılan merteklerle ve kaplama tahtalarıyla kapatılır. ÇATILAR 951 • Asma Ahşap Çatılar: • Çatıyı taşıyan dış veya iç bölme duvarlarının eksenleri arasındaki açıklık 4.00 m’yi geçiyorsa "ASMA ÇATI" yapılır. Asma çatıların asıl taşıyıcı elemanları Çatı makaslarıdır. Asma Çatı makası elemanları (çubuk) adı verilen bırakma kirişleri, gergi kirişler (alt başlık), askı, yanlama ve payandalardır (üst başlık). Bırakma kirişi ve askılar çekmeye, yanlama ve payandalar da basınca çalışırlar . ÇATILAR • Duvar, kiriş ve döşeme üzerine oturtulan yastık kirişlerinin ve kalas parçalarının altlarına da yalıtım gereçleri konulmalıdır. ÇATILAR 947 • 13) Çatı Örtüsü: Yağmur ve kar sularını sürekli olarak dere ve oluklara aktararak çatıyı kuruda tutan, rüzgar, sıcak ve soğuk gibi dış etkilerden çatıyı koruyan gereçlerdir. Bu gereçler çoğunlukla kiremit, eternit, bakır veya galvanizli sac ve alüminyum gibi su geçirmeyen malzemelerden oluşurlar. 946 ÇATILAR 943 • 12). Örtü Altı Kaplaması: Üzerine çatı örtüsünün döşendiği yüzey olup iki şekilde yapılırlar. • (a) Merteklerin üzerlerine örtü malzemesinin boyutlarına göre uygun aralıklarla 2.5 ,2x5 veya 3 ,2x 5 cm. kesitli yatay çıtalar çakılır. Üzerlerine de kiremit gibi örtü elemanları konulmak ve bağlantılar tel ile yapılmak suretiyle gerçekleştiler. Kiremitler, altlarındaki tırnaklar ve üzerlerindeki tel bağlama deliklerinin aralıklarına uygun olarak döşenmelidir. • (b) Merteklerin üzerlerine 2.0 - 2.5 cm. kalınlığında ve 10 20 cm. eninde tahtalar çakılarak tüm çatı yüzeyi kapatılır. Daha sonra yüzey rüberoit gibi bir su yalıtım gereciyle kaplanır ve onun üzeri de çatı örtüsüyle kaplanır. Örtünün örtü altı kaplamasına bağlantısı tel,çivi,vida veya cıvatayla yapılır. • 9). Rüzgar Kirişleri: Çatı makaslarının, rüzgar ve diğer yatay yükler altında devrilme ve deformasyon- larını önlemek üzere çatının her iki başındaki ilk iki ve son iki makas arasına çaprazlama olarak çakılan kirişlerdir. Küçük çatılarda mertek altlarına çakılan "Bağlantı Kirişleri" de ayni görevi görürler. 5x10 veya 10x10 cm. kesitinde yapılırlar. ÇATILAR 939 ÇATILAR 942 • 8). Kuşaklar: Ayni çatı makası üzerindeki dikmeler, aşıklar, yanlama ve mertekleri her iki yüzeyden birbirlerine bağlayan elemanlardır. Bağlandıkları parçalara "kertme" ile geçer birleşim noktalarını kuvvetlendirirler 5x10, 5x20 cm. en kesitinde olurlar. ÇATILAR 938 Şekil. Çatıda damlalık profili YALITIM İŞLERİ 964 Şekil. Denizlik ve parapet detayı YALITIM İŞLERİ Şekil. Parapet YALITIM İŞLERİ Su Yalıtımı • Yapılarda su ve nem genellikle 3 şekilde oluşur: 1. Binaya dışarıdan gelen su ve nem 2. Bina bünyesindeki su ve nem 3. Bina içerisinde oluşan su ve nem YALITIM İŞLERİ 960 • ÇELİK ÇATILAR: • Mesnet açıklığı fazla olan binalarla fabrika, atölye depo ve imalathane gibi yapıların çatıları çoğunlukla çelikten yapılır. ÇATILAR ÇATILAR Su Yalıtımı • Yapılar; yağmur, kar gibi yağışlar, toprağın nemi ve toprak tarafından emilen yağış veya kullanma suları, banyo, tuvalet gibi ıslak hacimlerde su kullanımı, yapının, üzerine inşa edildiği zemindeki yer altı suları, nedeni ile suya maruz kalırlar. • Yapıların, su ve rutubetin bu etkilerinden korunması gerekir. Bu da su yalıtımı ile mümkündür. ÇATILAR 956 • Asma çatı projelendirmesi ayni oturtma çatılardaki gibidir. Çatı makasları 2.00 - 2.50 m. de bir yerleştirilir, araları 40 - 60 cm. de bir konulan merteklerle bölünür. Merteklerin üzerlerine kiremit çıtası veya örtü altı kaplaması, onların da üzerlerine Çatı örtüsü yapılır. Aşağıda çeşitli sundurma,şet,sergi ve hal çatılarına ait "Hal Çatı"larına ait örnek şekiller çizgilerle verilmeye çalışılmıştır ÇATILAR 952 965 961 957 953 958 962 YALITIM İŞLERİ Su yalıtım malzemeleri • Örtüler ▫ Bitüm esaslı su yalıtım örtüleri ▫ Sentetik (Plastik esaslı)örtüler ¾Sürme malzemeler ▫ Çimento esaslılar ▫ Likitler x Bitüm esaslılar x Organik esaslılar x Poliüretan esaslılar x MS Polimer esaslılar ¾Yapısal malzemeler ▫ Katkılar ▫ Derz dolgular 4) Zeminden n Sızan n Su u Yoluyla la: 3) Kılcal al Su u Yürümesi si Yoluyla la: 966 2) Yoğuşma Yoluyla la: Yapı elemanı kesitindeki sıcaklık dağılımı su buharının doyma sıcaklığının altında ise yüzeyde veya ara kesitlerde yoğuşma meydana gelir. Su Yapılara Dışarıdan Nasıl Girer? Gi ir rer? 1 Cepheden 1) n Sızma a Yoluyla la: Yağmur nedeniyle rüzgarında basıncının etkisi ile cepheye vuran su içeri sızabilir. YALITIM İŞLERİ Yalıtım • Yalıtım; binayı, taşıyıcı sistemi ve yapı bileşenleri ile birlikte, tüm iç ve dış faktörlerden korumayı, sağlıklı ve konforlu mekânlar oluşturmayı hedefler. • Yalıtım, hem yapıyı hem de kullanıcıları korumaya yönelik önlemleri içerir. • Yalıtımın amacı yapıların ömrünü uzatmak, bakım masraflarını azaltmak ve kullanıcı için sağlıklı, huzurlu, rahat kullanabileceği mekânlar oluşturmaktır. YALITIM İŞLERİ ÇATILAR 954 963 959 YALITIM İŞLERİ Yapıların toprak altında kalan hacimlerini su ve nemden uzak tutmak ve taşıyıcı konstrüksiyonun kendisini de suyun olumsuz etkilerinden korumak, temel yalıtımlarını zorunlu kılmaktadır. Temelde Yalıtım 967 • Bina üzeri su geçirmeyen geniş saçaklı bir çatıyla kapatılmalıdır. • Bina yüzeyini sıvayla kaplamak veya sudan etkilenmeyecek özellikte yapay ya da doğal taş plakalarla kaplamak gereklidir. • Bina yüzeyine gelen suyu atmak için denizlik, damlalık, parapet vb. yapmak gereklidir. • Binanın çevresinde tretuvar oluşturmak gereklidir. • Drenaj yapmak gereklidir. Drenaj suyu toplar uzaklaştırır. Binada su ve neme karşı alınacak tedbirler: YALITIM İŞLERİ 1. Su ve Nem Yalıtımı 2. Isı Yalıtımı 3. Ses Yalıtımı 4. Yangın Yalıtımı Yalıtımın 4 değişik amaca göre yapılan şekli vardır: YALITIM İŞLERİ ÇATILAR 955 YALITIM İŞLERİ YALITIM İŞLERİ 980 Şekil. Isıtılmayan çatı arasında ısı kaybı, ısı ve su yalıtımı çözümleri YALITIM İŞLERİ YALITIM İŞLERİ 976 Bina a yükünden n oluşan n basınca a bağlı lı kurallar • Temel su yalıtımlarında, yapının zemine yapacağı basınca göre yalıtım kat adetleri tespit edilmelidir. Aşağıdaki çizelgede yer alan kat adetlerinden büyük olanı uygulanır. Su u basıncıyla a ilgili li kurallar • Temel su yalıtımlarında, yapının etkileneceği su basıncına göre yalıtımın kaç kat olması gerektiği tespit edilmelidir. Basınçlı suya karşı yalıtım • Yapıya ve yalıtıma sürekli ve belli bir hidrostatik basınç yapan suları kapsar. Basınçlı suya karşı yalıtım detaylandırılması, su basıncı ve yapının yalıtım üzerine yapacağı sıkışma basıncı olarak iki faktöre göre belirlenir. Ancak her projenin özgün zemin ve yapısal koşulları her defasında yeniden etüt edilmelidir. 972 Temel yalıtımında dikkat edilecek hususlar: • Temel yalıtımlarında, yalıtım katları sürekli ve eşdeğer basınç altında tutulmalıdır. Bunu sağlamak için yalıtım daima iki rijit eleman (iki beton kütle veya beton kütle ile tuğla duvar) arasında yer almalıdır. • Proje aşamasında zemindeki su durumuna göre, yalıtım sistemi belirlenmelidir. • Yapıdaki dilatasyonların yalıtımı için gerekli koşullar gözönüne alınarak planlanmalı ve detaylandırılmalıdır. • Su yalıtımının uygulanacağı yüzey, sağlam, kuru ve düzgün olmalı, yüzeyde çatlaklar, çukur ve çıkıntılar bulunmamalıdır. • Yalıtım uygulandıktan sonra koruyucu tabaka ile korunmalıdır. 968 973 YALITIM İŞLERİ Geleneksel Teras Çatılarda Su Yalıtımı: • Bu detayda su yalıtım katmanı ısı yalıtımının üzerinde yer almaktadır. • Yapı içerisinde biriken su buharının, ısı yalıtımının içerisinden geçerek su yalıtım örtüsü altında birikmesi ve yoğuşması sonucu, ısı yalıtımının işlevini kaybetmesini ve örtülerin tahrip olmasını önlemek için; ısı yalıtımının altına (sıcak tarafa) yüksek performanslı buhar kesici (örneğin; cam tülü taşıyıcılı polimer bitümlü örtü) uygulanmalıdır. 982 YALITIM İŞLERİ 981 978 ÇATI YALITIMI • Çatı bir binanın dış etkenlere en çok maruz kalan kısmıdır. • Yağmur, kar, dolu, sıcaklık faktörü, don, rüzgar yükleri vb. olaylar çatıyı etkiler. • İç hacimlerde oluşan ve yukarı doğru devamlı hareket halinde olan su buharı da çatıyı etkileyen faktörlerdendir. • Daha uzun ömürlü yapılar için, suyun girişi önlenmeli veya su buharı şeklindeki çıkışı kolaylaştırılmalıdır. Bu bağlamda çatı yalıtımında ısı ve su yalıtımı birlikte tasarlanmalıdır. YALITIM İŞLERİ YALITIM İŞLERİ 974 ÇATI YALITIMI Teras çatılar • Özelikle geniş oturma alanlarına sahip olan binalarda tercih edilen teras çatılarda su yalıtımı uygulamaları teras çatının kullanılıp kullanılmadığına ve ısı yalıtımı malzemesi ile su yalıtım malzemesinin birbirlerine göre konumlarına göre; geleneksel teras çatı ve ters teras çatı olmak üzere iki farklı tasarımla gerçekleştirilmektedir. YALITIM İŞLERİ 977 Örnek olarak su basıncı 1.5 m, zemin basıncı 0.15 MPa olan bir temel yalıtımında uygulanacak olan detay 3 mm + 3 mm polyester keçeli iki kat örtüdür. YALITIM İŞLERİ • Zemin rutubetine karşı yalıtım • Basınçsız suya karşı yalıtım • Basınçlı suya karşı yalıtım YALITIM İŞLERİ Zemin rutubetine karşı yalıtım • Zemin rutubeti zeminde daima mevcut bulunan, kılcallık yoluyla yapının bünyesine girip zararlara yol açan, zeminin cinsine bağlı olarak etki derecesi değişkenlik gösteren sudur. • Toprakla temas eden yapı duvar veya perdelerine bir kat cam tülü taşıyıcılı 3 mm polimerik örtü ile yapılacak yalıtım yeterlidir. YALITIM İŞLERİ 970 Zemindeki su durumunun değerlendirilmesi: Sondaj ve gözlemler sonucu zemindeki su durumu 3 kategoriye ayrılarak yalıtım projesi hazırlanır. 969 YALITIM İŞLERİ 979 YALITIM İŞLERİ 983 Şekil. Isıtılan çatı arasında ısı kaybı, ısı ve su yalıtımı çözümleri YALITIM İŞLERİ YALITIM İŞLERİ 975 Basınçsız suya karşı yalıtım • Damlayabilir, akabilir durumdaki suya genel olarak basınçsız su denir. Bu su, yağış suyu, sızma su, kullanma suyu olabilir. Yapı ve yalıtım üzerine ya hiç basınç yapmaz ya da geçici olarak hidrostatik basınç yapar. • Yatayda ve düşeyde bir kat polyester keçe taşıyıcılı 3 mm polimer bitümlü örtü veya bir kat polyester keçe ile bir kat cam tülü taşıyıcılı 3 mm kalınlıkta polimer bitümlü örtüler uygulanır. 971 996 992 988 Kiremit altı örtüler ile uygulama: Kaplama tahtasının üzerine, oluk yönüne paralel olarak ve en alt seviyeden başlanarak mahyaya doğru 10cm’lik bindirmeler ile su yalıtım örtüleri tüm yüzeyi kapatacak şekilde serilir. • Saçaklara dik şekilde yerleştirilen baskı çıtaları ya da merteklere dik yönde uygulanan kiremit tespit çıtaları, su yalıtım malzemeleri üzerinden merteklere veya çatı tahtasına geniş başlı çivilerle tespit edilir. • Baskı çıtalarına dik yönde kiremit tespit çıtalarının çakılması ve kiremitlerin bağlanması ile uygulama tamamlanır. YALITIM İŞLERİ YALITIM İŞLERİ YALITIM İŞLERİ YALITIM İŞLERİ 984 YALITIM İŞLERİ YALITIM İŞLERİ YALITIM İŞLERİ YALITIM İŞLERİ 997 993 Parapetler ve Baca Dipleri: • Parapet ve baca dibi gibi dikey yüzeylerde yalıtım örtüleri en az 30 cm yukarıya doğru yükseltilmelidir. • Yüksek olmayan parapetlerde yalıtım harpuşta üstüne kadar çıkartılıp dönülmeli, yüksek parapetlerde en az 30 cm yükseltildikten sonra baskı profili ile sabitlenmelidir. 989 Ters Teras Çatı: • Ters teras çatılarda, ısı yalıtımı su yalıtım örtüsünün üzerinde yer alır. • Su yalıtım malzemesi olarak; 2 kat polimer bitümlü örtü, tek kat plastik/kauçuk esaslı sentetik örtü veya sürme esaslı su yalıtım malzemeleri kullanılabilir. • Çatıda biriken yağmur suyunun drenajı için betonarme üzerine en az %2 eğim sağlayacak şekilde eğim betonu dökülür. 985 998 994 990 • Bitümlü örtülerde olduğu gibi, uygun bir taşıyıcının asfalt kaplanması suretiyle oluşturulan, 3-5 mm kalınlıkta, çeşitli boyutlarda üst yüzü çeşitli renklerde ve dokularda reflektif mineral kaplı, 11-13 kg/m2 ağırlıkta bir çatı kaplama malzemesidir. Shingle (asfalt kiremit) ile uygulama: Dik eğimli çatılarda kiremite alternatif olarak gösterilebilir. YALITIM İŞLERİ YALITIM İŞLERİ YALITIM İŞLERİ YALITIM İŞLERİ 986 995 991 Shingle’ın özellikleri • Benzer kaplamalara göre hafiftir. • Uygulaması çok pratik ve hızlıdır. • Eski ve yeni her yapıya uygulanabilir. • Su geçirmezlik özelliğini yıllarca yitirmez. • Tüm eğik ve eğrisel yüzeylere kolayca uyum sağlar. YALITIM İŞLERİ 999 Eğimli Çatılar • Kiremit kaplı eğimli çatılarda sağanak yağmur, fırtınalı, yağışlı hava ve kar birikmesi durumlarında yapıya su sızmaması için yapılan yalıtım uygulamalarıdır. Genel olarak eğimli çatılar ahşap, metal veya betonarme konstrüksiyon olarak imal edilebilir. • Çatı kaplamalarının altında bitüm esaslı kiremit altı su yalıtım örtüleri, plastik/kauçuk esaslı nefes alan sentetik su yalıtım örtüleri ve bitümlü levhalar kullanılır. YALITIM İŞLERİ YALITIM İŞLERİ YALITIM İŞLERİ 987 YALITIM İŞLERİ 1000 YALITIM İŞLERİ 1001 1002 1. Açıkel, D.A., Altın, M., Dorum, A., 2009. Yapı Teknolojisi. Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. 2. Algın, Z., 2010. Yapı Teknolojisi Ders Notları. Harran Üniversitesi. 3. Avcıoğlu, M., 2011. Yapı Teknolojisi 1. Birsen Yayınevi İstanbul. 4. Çullu, M., 2013. Yapı Bilgisi Ders Notları. Gümüşhane Üniversitesi. 5. Demirpençe, H., 1997. Yapı Elemanları Ders Notları. Süleyman Demirel Üniversitesi 6. Gürer, C., 2007. Yapı Teknolojileri Ders Notları. Afyon Kocatepe Üniversitesi. 7. İZODER, 2013. İnşaat Teknolojisi, Su Yalıtımı. İstanbul. 8. MEGEP, 2007. İnşaat Teknolojisi. Ankara. 9. Özdemir, İ., 2003. Yapı Elemanları Ders Notları. Osmangazi Üniversitesi. 10. Tama, Y.S., 2014. Yapı Elemanları Ders Notları. Pamukkale Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü. Denizli. KAYNAKLAR