sert kabuklu meyveler / ceviz - Tarımsal Ekonomi ve Politika
Transkript
sert kabuklu meyveler / ceviz - Tarımsal Ekonomi ve Politika
TARIMSAL EKONOMİ VE POLİTİKA GELİŞTİRME ENSTİTÜSÜ TEPGE BAKIŞ Temmuz 2012 / ISSN: 1303–8346 / Sayı:14/Nüsha: 5 SERT KABUKLU MEYVELER / CEVİZ Dr. Gonca GÜL YAVUZ TEPGE 1. Giriş Cevizin (Juglans regia L) gen merkezi İran’ın Hazar Denizi kıyısında 35-400 kuzey enlemde bulunan Ghilan Bölgesidir. Bununla birlikte ceviz yetiştiriciliği, Uzakdoğu'dan başlayarak Türkiye ve Avrupa üzerinden Amerika'ya kadar uzanan çok geniş bir bölgede yapılmaktadır (1). Ceviz yaprağından meyvesine ve kütüğüne kadar birçok sektörle ilişkilidir. Yeşil meyveler kabuk sertleşmeden önce gıda ve ilaç sanayinde kullanılırken yaprakları, kabukları ve kökleri tanin ve boya sanayinde kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra ceviz yağı hem teknolojide hem de resim sanatında aranan kıymetli bir yağdır. Ayrıca ceviz ağacı mobilyacılıkta önemli bir hammadde kaynağıdır. Ceviz üretiminin büyük bölümü kuru olarak tüketilmektedir. Geleneksel olarak ceviz daha çok kabuklu tercih edilmekte olup hazır besinlerin yaygınlaşması ile birlikte günümüzde iç cevize yönelik talep artışı yaşanmaya başlamıştır (1,2). 2. Dünyada Durum 2010 yılı rakamlarına göre üretim alanlarının %35’i Çin’dedir. Ceviz üretiminde dünya birincisi olan Çin’in, ceviz üretimine müsait çok geniş tarım alanlarının bulunması üretimde bu ülkenin en büyük avantajıdır. Çin’i üretim alanlarından aldığı %11’lik paylar ile ABD ve Türkiye izlerken AB-27 dünya ceviz üretim alanlarından aldığı %10 pay ile dördüncü sırada yer almaktadır. AB-27 içerisinde ise Polonya, Fransa, Yunanistan ve İspanya önde gelen ülkelerdir. 2010 yılı üretim rakamları incelendiğinde ise Çin ve ABD’nin dünya ceviz üretiminin %78’ini karşıladığı, bu iki ülkeyi dünya üretiminden aldıkları %6’şar paylarla Türkiye ve Ukrayna’nın izlediği anlaşılmaktadır (Tablo 1). ABD dünya ceviz üretim alanlarından %11 pay almasına karşın dünya ceviz üretiminin %34’ünü tek başına karşılamaktadır. Bunun sebebi ceviz üretiminin tamamının kapama bahçeler ve standart çeşitlerle yapılmakta olmasıdır. Ayrıca üretim alt yapısı ve verimlilik bakımından da dünyanın lider ülkesi konumundadır (3,4). Sayfa1 Ceviz ağacının ekolojik koşullara yüksek uyum kabiliyeti nedeniyle doğal yetişme alanı, Karpat dağlarından Türkiye, İran, Afganistan, Güney Rusya ve Hindistan’a kadar uzanan geniş bir bölgeyi kapsamaktadır. Sert Kabuklu Meyveler/Ceviz TEPGE Tablo 1. Ülkeler İtibariyle Dünya Ceviz Üretim Alanı ve Üretimi Üretim Alanı (000 ha)5 Ülkeler Çin ABD Türkiye Ukrayna AB-27 Şili Hindistan Diğer Dünya Üretim (000 ton)6 2005 186 87 76 14 69 10 31 207 2006 188 87 77 14 73 10 31 205 2007 210 88 82 14 89 14 31 214 2008 275 90 85 14 94 11 31 196 2009 305 90 87 13 88 13 31 218 2010 300 92 91 14 88 15 32 215 2005 388 322 73 60 45 41 27 5 2006 425 314 75 30 70 41 28 2 2007 460 298 85 70 61 260 31 2 2008 490 396 85 80 71 30 33 2 2009 2010 560 580 396 456 88 85 100 80 67 59 33 40 36 30 2 2 679 684 743 796 844 846 938 966 1032 1187 1282 1333 Kaynak: (5,6) 2010 yılı rakamlarına göre; 494 bin ton ceviz ihracatının %64’ü ABD tarafından gerçekleştirilmiştir. İhracattan aldığı %14 payla Ukrayna ikinci, %8 ile Şili üçüncü sıradadır (Tablo 2). Dolayısıyla bu üç ülkenin dünya ceviz ihracatının %85’ini karşıladığını söylemek mümkündür. Çin üretimde lider ülke olmasına karşın iç piyasalardaki talep fazlalığı nedeniyle ihracatta dördüncü sıradadır. Dünya ceviz ithalatında en büyük ithalatçı AB27’dir. 2010 yılı rakamlarına göre toplam 429 bin ton olan dünya ceviz ithalatının %33’ü AB-27 tarafından yapılırken %11’i de Türkiye tarafından yapılmıştır. Bu ülkeleri dünya ceviz ithalatından aldıkları %7 pay ile Japonya, %6’şar paylar ile de Çin ve Rusya takip etmektedir (Tablo 2). Tablo 2. Ülkeler İtibariyle Dünya Ceviz İhracatı ve İthalatı İhracat (000 ton) Ülkeler Ülkeler ‘05 ‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10 ABD Ukrayna Şili Çin Hindistan AB-27 Diğer Dünya 209 165 154 220 241 44 17 54 63 82 14 20 24 29 29 32 27 31 10 12 11 12 16 15 19 18 27 15 20 23 6 11 21 34 47 332 273 303 373 428 315 67 38 15 12 13 68 494 AB-27 Türkiye Çin Japonya Rusya Kanada Diğer Dünya ‘05 İthalat (000 ton) ‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10 148 20 9 43 1 18 151 315 100 11 6 38 5 21 168 264 140 49 26 30 26 19 278 429 105 26 5 28 10 20 176 282 107 32 12 22 21 15 248 333 115 43 20 30 37 17 241 381 Kaynak: (7) Türkiye’de 2011 yılı rakamlarına göre yaklaşık olarak 477 bin dekar alanda ceviz yetiştiriciliği yapılmakta olup istatistikî bölge birimleri sınıflandırmasına (IBBS1) göre Ege Bölgesi toplam ceviz alanlarının %22’sine sahiptir. Bu bölgeyi üretim alanlarından aldığı %14 ve %13’lük paylar ile Ortadoğu Anadolu ve Batı Karadeniz Bölgeleri takip etmektedir. Ceviz üretimi incelendiğinde; üretimin 2011 yılı rakamlarına göre 183 bin ton olduğu anlaşılmaktadır. Ceviz üretiminde ilk sırayı %15’lik paylarla Akdeniz ve Ortadoğu Anadolu Bölgeleri paylaşmaktadır. Sayfa2 3. Türkiye’de Durum Sert Kabuklu Meyveler/Ceviz Bu bölgeleri üretimden aldıkları %14’er paylarla Batı Karadeniz ve Ege Bölgeleri takip etmektedir. Söz konusu dört bölge toplam ceviz üretiminin %58’ini karşılamaktadır (Tablo 3). TEPGE İl bazında Hakkari ceviz üretiminin %5’ini (10 bin ton) karşılamaktadır. Hakkari’yi üretiminin %4’ünü (7 bin ton) karşılayan Denizli izlemektedir. Erzurum, Kahramanmaraş ve Bursa ise üretiminde ön sıralarda yer alan diğer illerdir. Tablo 3. Bölgelere Göre Türkiye Ceviz Alanları, Üretimi ve Verimi (2011) Ağaç Toplu başına Meyve Üretim meyveliklerin ortalama İBBS1 Adı veren yaşta alanı verim ağaç sayısı (dekar) (ton) % (kg) Kuzeydoğu Anadolu 7.245 8.717 5 53 164.691 Ortadoğu Anadolu 64.821 27.747 15 35 788.082 Güneydoğu Anadolu 16.325 7.822 4 30 259.144 İstanbul 2.422 422 0 19 21.82 Batı Marmara 56.207 8.685 5 28 313.321 Ege 105.187 25.931 14 31 828.955 Doğu Marmara 53.363 16.455 9 33 496.005 Batı Anadolu 22.565 12.224 7 34 364.409 Akdeniz 42.049 26.635 15 40 673.972 Orta Anadolu 22.123 10.647 6 41 257.787 Batı Karadeniz 63.511 26.332 14 26 1.014.947 Doğu Karadeniz 20.790 11.623 6 28 411.443 Türkiye 476.608 183.240 100 33 5.572.756 Meyve vermeyen Toplam yaşta ağaç ağaç sayısı sayısı 69.456 290.626 141.162 47.23 504.711 907.325 286.116 223.463 379.988 298.008 689.306 207.728 234.147 1.078.708 400.306 69.05 818.032 1.736.280 782.121 587.872 1.053.960 555.795 1.704.253 619.171 3.997.889 9.570.645 Kaynak: (7) Meyve alanları, plantasyon (toplu) alanlar olup, dağınık ağaçların alanları dahil edilmemiştir, Ağaç sayılarına dağınık ağaçlar dahildir. ve Danimarka başta olmak üzere AB ülkelerine yapılmaktadır. Kabuksuz ceviz ithalatı yapılan ülkelerin başında Bulgaristan, Romanya, Özbekistan ve Gürcistan gelirken kabuklu ceviz ithalatı yapılan ülkelerin başında ise ABD, Bulgaristan, ve Ukrayna gelmektedir. Tablo 4. Türkiye Ceviz Dış Ticareti, Tüketimi ve Yeterlilik Derecesi Kişi Piyasa Üretim İthalat İhracat Tüketim başına Yeterlilik Yılı (ton) (ton) (ton) (ton) tüketim derecesi (%) (kg) 2005/2006 150.000 28.382 642 156.726 84,07 2006/2007 129.614 26.712 1.000 136.992 83,11 2007/2008 172.572 39.572 2.915 200.165 2,84 82,13 2008/2009 170.897 35.018 3.859 193.203 2,70 84,26 2009/2010 177.298 46.004 6.383 207.560 2,86 81,37 2010/2011 178.142 31.076 7.309 192.890 2,61 87,97 Kaynak: (7) Üretici Fiyatıkabuklu (TL/kg) 4,83 4,85 5,70 6,46 6,92 7,55 Tüketici Fiyatıiç (TL/kg) 14,73 17,65 20,77 22,56 24,43 25,38 Sayfa3 2010 yılı rakamlarına göre yaklaşık olarak 7 bin ton ceviz ihracatı yapılmışken aynı yıl gerçekleşen ceviz ithalatı 31 bin tondur (Tablo 4). Ceviz ihracatı daha çok kabuksuz olarak yapılmaktadır. Türkiye’nin kabuksuz ceviz ihracatının büyük bir bölümü Almanya, Hollanda Sert Kabuklu Meyveler/Ceviz TEPGE 4. Genel Değerlendirme Ceviz gerek üretim ve gerekse ticaret açısından oldukça önemli bir sert kabuklu meyvedir. Yetiştiricilik açısından oldukça uygun şartlara sahip olan Çin dünyanın en büyük ceviz üreticisidir. Ancak yurt içi talebin fazla olması, ürün kalitesi ve pazarlama organizasyonundaki eksikler nedeniyle uluslar arası piyasalarda aynı güce sahip değildir. Bununla birlikte ABD Çin’in üretim alanlarının üçte biri kadar bir üretim alanıyla neredeyse Çin kadar üretim yapmakta olup ihracatta da dünya lideridir. Bu başarının sebebi ceviz üretiminin tamamının kapama bahçeler ve standart çeşitlerle yapılmakta olmasıdır. Ayrıca üretim alt yapısı ve verimlilik bakımından da dünyanın lider ülkesi konumundadır. Bununla birlikte cevizle ilgili her tür araştırma geliştirme ve yayım çalışmalarının yapıldığı ve ceviz üreticilerinin tamamının kayıtlı olduğu “California Walnut Board” da ABD’nin ceviz üretim ve ticaretinde son derece etkili bir kuruldur. Türkiye’de fındıktan sonra en çok üretilen sert kabuklu meyve olan cevizin üretimi, ülkenin hemen her yerinde ve boş arazilerde kolaylıkla yetiştirilebilme özelliği, bakımın kolay ve masrafsız olması gibi nedenlerle giderek artmaktadır. Ancak ceviz ağaçlarının son yıllara kadar tamamen tohumla, çöğürden aşısız üretilmesi, geniş bir ceviz popülasyonuna rağmen üretimde standart olmayan, verimsiz ve kalitesiz çeşitlerin yayılmasına neden olmuştur. Son yıllarda yapılan araştırmalarda yüksek kaliteli ve verimli, çevre koşularına iyi adapte olan ceviz çeşitleri ve tipleri seçilmeye başlanmış, aşılı ceviz fidanları bu tiplerle üretilerek kapama bahçeler yoğunlaştırılmıştır. Ancak dünyadaki diğer üretici ülkelerle karşılaştırıldığında Türkiye’nin mevcut ceviz varlığına karşın üretimde geri kaldığı görülmektedir. Bunun başlıca sebepleri kapama plantasyonların bulunmaması, ekolojik koşullara göre uygun çeşit seçiminin yapılmaması, hastalık ve zararlı ile mücadelenin tam olarak uygulanmaması, teknik ve kültürel uygulamaların ihmal edilmesidir. Ayrıca Türkiye’de cevizin pazarlanması konusunda herhangi bir birlik ve organizasyon bulunmamaktadır. Pazarlama genel olarak üreticinin kendisi tarafından gerçekleşmektedir. Pazarlamanın sadece iç tüketime yönelik olarak yapılması ihracatı da olumsuz olarak etkilemektedir. Bu nedenlerden dolayı da Türkiye ceviz yetiştiriciliği konusunda sahip olduğu avantajları gerektiği gibi değerlendirememekte ve bu avantajlara paralel bir üretim ve ticaret olanağı bulamamaktadır. Kaynaklar 7. Anonim, 2012. www.cinarziraat.com Şebnem HASKINACI, 2003. “Ceviz Sektör Araştırması”, www.ito.org.tr Tuncer YILMAZ, 2011. “Ülkemizde ve Dünyada Ceviz Üretimi”, www.belgeler.com California Walnut Board, 2012. www.walnuts.org FAOSTAT, 2012. www.faostat.fao.org USDA, 2012. www.fas.usda.gov TÜİK, 2012. www.tuik.gov.tr TARIMSAL EKONOMİ VE POLİTİKA GELİŞTİRME ENSTİTÜSÜ / TEPGE Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Kampüsü 1 nolu Giriş (Eski APK Binası) Eskişehir Yolu 9. km. Lodumlu / ANKARA Telefon : 0.312. 287 58 33 Faks: 0.312. 287 54 58 http://www.tepge.gov.tr Sayfa4 1. 2. 3. 4. 5. 6.