1 Đçerik: Bilgi çağı parametreleri Bilgi okur
Transkript
1 Đçerik: Bilgi çağı parametreleri Bilgi okur
Bilgi Çağında Bilgiye Erişim Özgürlüğünün Đşlevleri ve Veri Saklama Hukuku Av. Avniye TANSUĞ Internet ve Hukuk Platformu BilgiedinmeHakki.Org Galatasaray Üniversitesi, 2. Teknoloji ve Đletişim Günleri “TEKĐL 02”- 3 Mayıs 2006 “ĐNTERNETĐN ÖZGÜRLÜĞÜ VE ĐNTERNETTE ÖZGÜRLÜKLER” Oturumu Bilgi çağı parametreleri • Altyapısal : Bilgi oranı, bilgi endeksi, bilgi akışı... • Ekonomik: Bilgi sektörünün istihdam, ithalat ve ihracattaki payı, GSMH’a katkısı... e-Devlet, (“ICT”) Bilgi ve Đletişim Teknolojileri politikaları •Toplumsal: “Yeni okur-yazarlık türlerine uygunluk” • Bilgisayar okur-yazarlığı • Kelime işlem, tablolama, görsel sunumlar hazırlama, veri tabanı oluşturma, • Web sayfaları tasarlama, kişisel yayıncılık... •Dijital okur-yazarlık •Bilginin sayısallaştırılması ve saklanmasının mantığı ve pratiği •Bilgi okur-yazarlığı •Siyasal: “Kamu bilgisi” • “Yüksek kaliteli, güvenilir” birincil kaynak • Katma değeri yüksek, yeni kuşak bilgi ürünleri için önemli bir “sermaye” • Dijital uçurumu azaltıp, ekonomik fırsatlar yaratacak bir “potansiyel” Đçerik: • 1. Bilgi Çağı • 2. Kamu bilgisi • 3. Bilgiye erişim özgürlüğünün işlevleri • 3.1. Özgürlüğün sınırları • 3.2. Türk hukukunda durum... • 3.3. Avrupa Birliği yaklaşımı • 3.4. ABD yaklaşımı • 4. Veri Saklama Hukuku: Özel yaşamın gizliliği • 4.1. “Gizlilik” Tanımı • 4.2. Đzleme teknolojileri • 4.3. “Kişisel bilgi üzerinde mülkiyet hakkı” • 5. Bilgi çağının hukuku • Sonuç Bilgi okur-yazarlığı “ĐÇERĐK OLUŞTURMA YETENEĞĐ”...(*) • Bilgiyi (içeriği) etkin bir biçimde ve beceriyle bulabilme, • Đçeriğe, eleştirel gözle yaklaşıp, onu ustaca geliştirebilme, • Đçeriği, doğrulukla ve yaratıcı bir tarzda kullanabilme, • Nitelikli içerik yaratma ve yaratım sırasında başkalarıyla işbirliği yapabilme... (*) Gerry Mc Govern, “White Paper”- www.nua.com Kamu bilgilerine erişim •• Kamu bilgilerinin “demokratik” kullanımı • Kamu bilgilerinin “yeniden” kullanımı • Kamu yönetimi ile vatandaşlar arasındaki bilgi akışını ve hizmetleri geliştirebilecek “bir araç” • Sayısal, elektronik ortama taşınmış, işlenmiş ve yeniden üretilmeye ve geliştirilmeye elverişli “içerik” (bilgi toplumu bağlamında) • Kamu bilgilerinin “ticari” kullanımı • Oder (2005) Devletin bilgiyi erişilir kılması (“aktif yükümlülük”) • Devletin bilgiye erişecek bireyi engellememesi (“pasif yükümlülük”) • Birey açısından “talep olanağı”nın bulunması 1 BM Đnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Madde 19 • “Her insanın, düşüncelerini özgürce açıklamaya hakkı vardır. Bu hak, düşüncelerinden ötürü rahatsız edilmemek, ülke sınırları söz konusu olmadan bilgi ve düşünceleri, her türlü araç ve yollarla aramak, elde etmek ve yaymak hakkını gerektirir.” Bilgiye erişim: III. Kuşak temel hak ve özgürlüklerden... • Bilgiye erişimin ilk yasal düzenlemesi: Đsveç -1766 Basın Özgürlüğü Yasası • 80’lerden bu yana Anayasal koruma - özgün güvenceler (yeni demokrasilerde) • Bu güvencelerin bilgiye erişim hakkının genellikle yeni yasalarla düzenlenmesini gerektirmesi... • www.article19.org Đçerik: • 1. Bilgi Çağı • 2. Kamu bilgisi • 3. Bilgiye eriş erişim özgü zgürlü rlüğünün iş işlevleri • 3.1. Özgürlüğün sınırları • 3.2. Türk hukukunda durum... • 3.3. Avrupa Birliği yaklaşımı • 3.4. ABD yaklaşımı • 4. Veri Saklama Hukuku: Özel yaşamın gizliliği • 5. Bilgi çağının hukuku • Sonuç Özgürlüğün sınırları • “Yasal Sınırlamalar” – Kişisel bilgiler, Devlet Sırrı, Ticari Sır • “Gizlilik Kültürü” Bilgiye erişim özgürlüğünün işlevleri • Devletin “Şeffaflık”, “Hesap sorulabilirlik”, “Azami ifşa”, ”Yayınlama” yükümlülükleri • “Düşünce, Đfade, Basın ve Haberalma özgürlükleri” • “Savunma ve Adil yargılanma” • “Bilim, sanat ve araştırma özgürlüğü” • “Katılımcı demokrasi”, “Çok taraflı iyi yönetim” • “Ekonomik Güc” Türk hukukunda durum... • 1982 Anayasası, Md. 74- Dilekçe hakkı • TBMM Đnsan Haklarını Đnceleme Komisyonu • 1982 Anayasası, Md. 125- “Đdari yargı yolu”” • “Toplumsal Özellikler” • “11 Eylül” • “Bilgi Edinme Hakkı Kanunu”- s. 4982/2004 (www.Bilgiedinmehakki.Org) • Kişisel Bilgilerin Korunması, Devlet Sırları, Ticari Sır Kanunları (taslak) 2 Avrupa Birliği yaklaşımı • Bilgi endüstrisini teşvik • Kişisel veri ve bilgileri koruma (“Yeterlilik” standardı- Bağışıklık Sözleşmeleri) ABD yaklaşımı • Bilgi endüstrisini teşvik • “Minimalist” ve “teknoloji-nötr” “Birlikte” veya “Öz düzenleme” • Veri ve bilgilerin serbest ulaşımı/dolaşımı • “Green Paper” – Bilgi Toplumunda Kamu Sektörü Bilgileri- • Đdari Usul Kanunu-1946 COM (1988) 585 – Avrupa Komisyonu, “e-Avrupa 2002: Kamu • Hükümeti Gereksiz Belgelerden Arındırma Yasası-1967 Sektörü Bilgilerinin Kullanımı Đçin Avrupa Birliği Çerçevesi” • “Bilgi Edinme Özgürlüğü Yasası”-1967 COM (2001) 607 - 23 Ekim 2001, Direktif - “Kamu Sektörü • Hükümeti Gereksiz Đşlemlerden Arıdırma Yasası-1998 Belgelerinin Ticari ve Yeniden Kullanımı” COM (2002) 207 • “Günışığı Yasası” – 1974 5.06.2002, “Veri Koruma Yönergesi” (95/46/EC), “Özel Hayatın • "Küresel ve Ulusal Ticarette Elektronik Đmzalar Yasası“-2000 Korunması ve Elektronik Đletişim Yönergesi” (2002/58/EC) • “OPPA” (“Çevrimiçi Gizliliğin Korunması Yasası” -Taslak2005- HR-84) • “E-Europe, “e-Government”, “eContent+”, IST (Bilgi Toplumu Teknolojileri) FP7 (Future Research - ICT),”i2010” projeleri Veri Saklama Hukuku: Özel yaşamın gizliliği Đçerik: • 1. Bilgi Çağı • 2. Kamu bilgisi • 3. Bilgiye erişim özgürlüğünün işlevleri • 4. Veri Saklama Hukuku: Özel yaş yaşamı amın gizliliğ gizliliği • 4.1. “Gizlilik” Tanımı • 4.2. Đzleme teknolojileri • 4.3. “Kişisel bilgi üzerinde mülkiyet hakkı” • 5. Bilgi çağının hukuku • Sonuç • 1948- Birleşmiş Milletler Evrensel Đnsan Hakları Bildirgesi – Madde 12 • 1950- Avrupa Konseyi Temel Hak ve Özgürlüklerin Korunması Sözleşmesi- Madde 8 • OECD “Rehber” • Özel yaşam/Kişisel Alan/Mahremiyet • Avrupa’da: Bir “temel hak” • ABD’de: Anayasal koruma altında, özel mülkiyete bağlı bir “savunma aracı”... VERĐ KORUMA ALANINDA YAPILAN YASAL DÜZENLEMELER -BÖLGESEL DAĞILIM- -Avrupa Konseyi “Kişisel Verilerin Otomatik Đşleme Tabi Tutulması Karşısında Bireylerin Korunması”na ilişkin 1981/108 sayılı Sözleşme ile yaygınlaşanBatı Avrupa 1970’ler 1980’ler 1990’lar Đsveç-1973 Batı Almanya-1978 Danimarka -1978 Avusturya -1978 Fransa -1978 Norveç -1978 Lüksemburg -1978 Izlanda -1981 Birleşik Krallık - 1984 Finlandiya -1987 Đrlanda -1988 Hollanda -1988 Portekiz -1991 Đspanya- 1992 Đsviçre -1992 Belçika -1992 Monako -1993 Italya -1996 Yunanistan -1997 Slovenya -1990 Macaristan -1992 Rusya -1995 Estonya -1996 Litvanya -1996 Polonya -1997 Slovak Cumhuriyeti- 1998 Latvia - 2000 Doğu ve Orta Avrupa Kuzey Amerika Güney Amerika ABD -1974 Kanada -1982 Avusturalya ve civarı Yeni Zelanda -1982 Avusturalya -1988 Orta Doğu ve Asya Đsrael -1981 Japonya -1988 (2004 yenileme) Şili - 1999 Arjantin - 2000 Güney Kore -1994 Hong Kong -1995 Tayvan -1995 Tayland- 1998 “Gizlilik” Gizlilik” Tanı Tanımı • Üzerinde en yaygın biçimde anlaşılan tek tanım: “Kişisel bilgi gizliliğinin tanımının yapılamayacağı”. • Veri saklama hukuku açısından: Internet ve her türlü iletişim ortamında “çevrimiçi” yer alan bireyin kişisel veri ve bilgilerinin gizliliği ve korunmasını ve kişisel verilerin “işlenmesi”, “elde tutulması”... 3 115 yıllık gönderme: “Gözden ırak kalabilme” “Kişisel bilgi üzerinde mülkiyet hakkı” • Yargıç Cooley (ABD): “Yalnız kalma hakkı” (“to be let alone”) -1888 • Brandeis ve Warren: “...dünya hızla değişiyor, mülkiyet hakkı elle dokunabilen şeyler üzerinde olduğu kadar, elle dokunulamayan şeyleri de kapsar” -1890 • 115 yıldır gönderme yapılan tanım: “Gözden ırak kalmayı talep etmek”! • Kişisel bilgilerin transferi - küresel ekonomi • ABD: “Eğer bu bilgiler ekonomi için değerli Boşluk/uzay teorisi... Đletişim kanalında bir soyut akış.. • Marlin-Bennett, R.(2005): “Gizlilik bireyin etrafında, onu çevreleyen, ona yapıştırılmış bir boşluktur. Birey içerden dışarıya çıkanlarla, içeri girenleri denetlemekte özgürdür...” • Druey (2004) -Đsviçre-Avrupa: “Kişisel bilgi ise, sahiplerinin de onlar üzerinde bir mülkiyet hakkı olmalıdır. Birey isterse adresini, hatta isterse daha hassas verilerini satabilir, bunu yapamayan Avrupalı tüketici kötü ürünleri pahalıya satın almak zorunda kalmakta” özel mülkiyete konu olamaz. Bilgi bir ‘nesne’, bir ‘mesaj’ değil fakat ‘çağdaş iletişim kanalları içinde soyut bir akış’tır. Kişisel bilgi bir yana, iletişim kanalları üzerinden akan herşey gibi hukukun kendisi bile bir bilgidir, bu kimin özel malı olabilir ?” R.F.I.D VeriVeri-Chip ve diğerleri... Đzleme teknolojileri • “Kişisel bilgilerin gizliliğini ihlal eden” teknolojiler • “Veri madenciliği” • “Surveillance”= “Đzleme” • “Dataveillance”= “Veri+izleme” (Clarke, 2004) • Avrupa Komisyonu Bilimsel ve Yeni Teknolojilerde Etik Grubu (EGE) 20 No’lu Rapor- 16 Mart 2005 - (“Ethical Aspects of ICT Implants in the Human Body”- Professor Stefano Rodotà and Professor Rafael Capurro) Mexico City Başsavcılık Personeline yonga takılıyor... Kaynak: http://www.tldm.org/New s4/VeriChipInserted.jpg Baja Beach Club-VIP Chip http://www.baja.nl/ Kaynak: 16/03/2005- Avrupa Komisyonu Bilimsel ve Yeni Teknolojilerde Etik Grubu (EGE) 20 No’lu Raporu 4 Vahim olan... Đçerik: • Kişisel alanın gizliliğini gün geçtikçe ortadan kaldıran teknolojilerin, teker teker değil de bir arada kullanıldığında ortaya çıkacak tablonun masum bireylere olası etkisi. • Temel sorun: Bu bilgileri elinde tutanların -“hükümet”lerin-, bunları nasıl kullanacağı! Bilgi çağının hukuku Internet • Sınır tanımayan doğa • Merkezi olmayan mimari • Ulus-ötesilik Yeni yasal düzenleme kavram ve yöntemleri • Çok taraflı yönetim, • Pozitif ve negatif düzenleme, • Risk değerlendirme ve çözümlemeleri, • Öz- düzenleme, birlikte düzenleme... Ve disiplinlerarası işbirliği ağları... Benkler (2006): “Ağların Refahı” www.benkler.org • • • • 1. Bilgi Çağı 2. Kamu bilgisi 3. Bilgiye erişim özgürlüğünün işlevleri 4. Veri Saklama Hukuku: Özel yaşamın gizliliği • 5. Bilgi çağın ğının hukuku • Sonuç Avrupa Adalet Divanı’ndan 2 Mayıs 2006 tarihli bir karar: • Bilgi ve ağ güvenliği, Avrupa ekonomisinin istikrarı, toplumumuzun güvenliği ve yeni teknolojiler içindeki tüketicilerimizin güvenini sağlamak için, hayati önem taşımaktadır. Bu amaçla kurulmuş “Bilgi Teknolojileri Güvenliği Ağı”nın (ENISA) varlığı, Avrupa Topluluğu Antlaşması’nın “Tek Pazar”ı düzenleyen 95. Maddesi’ne uygundur. Esas olarak düzenleyici yetkisi bulunmamakla birlikte ENISA’nın çalışmalarıyla, telekomünikasyon hizmetleri alanında tek pazarı oluşturmayı amaçlayan AB elektronik haberleşme çerçeve düzenlemeleri arasında sıkı bir bağ bulunmaktadır. ECJ- 2006-05-02 C-217/04, United Kingdom v Parliament and Council Sonuç ABD, Avrupa’yı “veri saklama hukuku” gerekçesinin ardında “pederşahi” bir tavırla “değişime karşı durmak”la, “bilgiye erişim özgürlüğünü engellemek”le suçluyor... “Süzülmüş bir demokrasi ve insan hakları yaklaşımı” sergileyen Avrupa gerçekten samimi mi yoksa zaman mı kazanıyor? Bu sunumda temel olarak yararlandığım kaynaklara Güncel Hukuk Dergisi’nin Nisan 2005 sayısında yayınlanan şu yazıdan ulaşabilirsiniz: AB’nin yeni ekonomik silahı: “Veri Saklama Hukuku” Avniye Tansuğ Atansug (at) bilgiedinmehakki.org www.ivhp.org.tr www.bilgiedinmehakki.org 5