14009.COC.eHealth Turkish COVER.indd
Transkript
14009.COC.eHealth Turkish COVER.indd
COCIR eSAĞLIK REHBER SÜRDÜRÜLEBİLİR BÜTÜNLEŞİK BAKIMA DOĞRU SAĞLIK HİZMETLERİNİN DÖNÜŞÜMÜ 3.BASKI MAYIS 2013 TIPGÖRDER SAĞLIK BILGI TEKNOLOJILERI ÇALIŞMA GRUBU ADINA ÇEVIREN : DR. CENK TEZCAN COCIR SUSTAINABLE COMPETENCE IN ADVANCING HEALTHCARE Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Saglik Bilisimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 14009.COC.eHealth Turkish COVER.indd 1 2/06/14 08:00 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi İÇERİK TABLOSU ÖNSÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. BÖLÜM COCIR eSAĞLIK STRATEJİSİ 2. BÖLÜM DİJİTAL HASTANELER 3. BÖLÜM MOBİL SAĞLIK 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 4. BÖLÜM BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİK İÇİN COCIR’İN TAVSİYELERİ . 5. BÖLÜM YASA VE MEVZUAT DÜZENLEMELERİ 6. BÖLÜM DEYİMLERİN AÇIKLAMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 SAĞLIK HİZMETLERİNDE DÖNÜŞÜM ESAĞLIK NASIL KATKIDA BULUNABİLİR? Avrupa’daki sağlık hizmetlerinin geleceği belirsizliğini korumaktadır. Sağlık Hizmetleri; «tüketicilerin» yeni beklentilerini ve hizmet için artan talepleri karşılamak, kontrollü mevcut maliyetler çerçevesinde daha yüksek kalitede, daha fazla hizmet vermek amacıyla kaçınılmaz olarak yeni yöntemler aramak zorundadır. Pratikte, evrensel teminat kapsamı ve ortak temel ilkelere göre bakım hizmetlerinin sunulmasına devam edilecekse, sağlık hizmetlerinde ve geri ödeme mekanizmasında köklü değişiklikler yapılması gerekmektedir. Avrupa genelinde, hatta dünyadaki sağlık sistemlerinin günümüzde karsılaştığı zorlukların; «alışılagelmiş çalışma yöntemleri» ile bertaraf edilemeyeceği aşikardır. Sürekli artan talep, hayat tarzından kaynaklanan kronik hastalıklardaki maliyet patlaması, sağlık uzmanlarının emekli olmasından doğan kadro açığı ve sağlığa erişimde gözlenen eşitsizliklerin azaltılması ihtiyacı; sağlık sistemlerinin sürdürülebilir değişimi için daha güçlü bir gereklilik yaratmaktadır. Sağlık sunumunu hasta (birey) odaklı ele almak ve birbirinden bağımsız süreçleri birleştirmekle ilgili acil müdahale gerekmektedir. Hastaneler kesinlikle bu sürecin dışında olmayıp, dönüşümde kritik rol alacaklardır. Günümüz hastaneleri; bütünleşik bir sağlık sunum sisteminin unsuru olarak hasta ve bilgi akışının merkezi olmalıdır. Bilişim ve iletişim sistemleri ile güçlendirilmiş yenilikçi teknolojiler; birleşik ve koordineli sağlık kuruluşlarının, daha şeffaf, daha esnek ve daha fazla seçenekli hizmetler sunmasını olanaklı kılarken, mevcut hizmetlere erişimi artıracaktır. COCIR, yukarıda bahsedilen sağlık dönüşümüne katkı sağlamak amacıyla, Avrupa’da akıllı ve sürdürülebilir sağlık hizmetlerine kapsamlı bir yol haritası olarak kullanılacak, “21. Yüzyıl İçin Yenilikçi Sağlık Hizmetleri” başlıklı Avrupa Komisyonunun yeni 2012 – 2020 eSağlık Eylem Planını desteklemektedir. eSağlık Eylem Planı içinde yer alan 4 konu başlığı; (1) eSağlık hizmetlerinde birlikte çalışabilirliğin yaygınlaştırılması, (2) eSağlık hizmetlerinde rekabet, araştırma ve yenilikçiliğin desteklenmesi, (3) eSağlık hizmetlerinin uygulanması ve hayata geçirilmesinin kolaylaştırılması ve (4) eSağlık konusunda global düzeyde uluslararası işbirliğinin teşvik edilmesi, COCIR’in e-sağlık uygulamalarının hızlandırılması için geliştirdiği çaba ve vizyona birebir uyumludur. Sektörümüz, son senelerde konuyla ilgili sivil toplum örgütleri ve kamu kurumları gibi ortak paydaşlarla işbirliği yaparak sistemlerin birlikte çalışabilirliğini iyileştirmek ve gerekli teknolojileri tedarik etmek suretiyle e-sağlık hizmetlerinin gerçeğe dönüştürülmesi için belirgin çaba göstermektedir. Ülkeler bazında uygulamaya geçme ve yaygınlaştırma çabaları, yapılmadığında eSağlığın bütüncül faydasını baltalayacağı için önemlidir. COCIR eSağlık Rehberinin 3. Baskısı; sektör eğilimlerini daha iyi anlamak ve mobil sağlık (mSağlık) uygulamalarının ve Elektronik Hasta Kayıtlarının (EHK) Avrupa’da ve ötesinde daha sürdürülebilir bir eSağlık sistemine nasıl katkıda bulunabileceğini daha iyi anlamanız için bir fırsat yaratacaktır. Nicole DENJOY COCIR Genel Sekreteri COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 1 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 1 1/06/14 21:40 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 2 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 2 1/06/14 21:40 PART 1 COCIR RECOMMENDATIONS & BENEFITS OF eHEALTH COCIR ESAĞLIK STRATEJİSİ 1 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 3 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 3 1/06/14 21:40 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 1. BÖLÜM COCIR eSAĞLIK STRATEJİSİ 1 1. BÖLÜM COCIR eSAĞLIK STRATEJİSİ eSAĞLIK STRATEJİK HEDEFLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . eSAĞLIK PAZARIN ODAK NOKTASI eSAĞLIK FAALİYETLERİ 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 eSAĞLIĞIN SEKTÖR BİLGİ MERKEZİ: EMSALSİZ BİR PLATFORM ULUSLARARASI DÜZEYDE COCIR’İN ETKİ ALANI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 eSAĞLIK STRATEJİK HEDEFLER Tıbbi görüntüleme, klinik süreçler ve BİT’in (Bilişim ve İletişim Teknolojileri) içiçe geçtiği bir ortamda COCIR, Avrupa ve ötesinde sürdürülebilir sağlık sistemlerinin geliştirilip yaygınlaştırılmasını hedeflemektedir. COCIR, geleneksel sağlık sektörünü, telekomunikasyon ve bilişim sektörleri ile bir araya getiren Avrupanın ticari tek derneğidir. COCIR ve üyeleri, ucuz, kaliteli ve güvenli sağlık hizmetlerinin sunulduğu daha iyi bir dünyanın oluşturulması için, kesintisiz bakım ve bilgi paylaşımı doğrultusunda gelişmiş tıp teknolojileri ve BİT kullanımını teşvik etmektedir. 1959 yılında kurulan COCIR, konuşulmaya başladığı andan ve özellikle 2000’li senelerin başlarından itibaren eSağlık hizmetlerine önemli yetkinlikler kazandırmıştır. Bu senelerde IHE metodolojisi ve birlikte çalışabilirlik konseptini Avrupa’ya tanıtmıştır. eSAĞLIK PAZARIN ODAK NOKTASI Faaliyetlerimiz 3 farklı alana odaklanmıştır: 1. AKUT BAKIM KURULUŞLARI: Bu kuruluşların Klinik bilgi sistemleri ve kendi eko-sistemleri arasındaki etkileşim şekilleri. COCIR, Dijital hastanelerin bakımın kalitesini artırmadaki rolleri ile ilgili farkındalık yaratmak ve daha etkin bir sağlık sisteminin kurulması için hastanelerin ve diğer sağlık kuruluşlarının birbirine bağlanmasını hedeflemektedir. 2. PAYLAŞILMIŞ BAKIM İŞ AKIŞI: (bilgi ve veri birikimi paylaşımı) HIE’yi desteklemek için gerekli olan farklı uzmanlık alanlarındaki işbirliği mekanizmaları. COCIR, diğerlerinden farklı olarak birlikte çalışabilirlik gereksinimlerini adreslemektedir. (organizasyon, semantik ve teknik açıdan). 3. ENTEGRE BAKIM: COCIR, mSağlık ve TeleSağlık alanlarında altyapı ihtiyaçlarını tanımlamaktadır. Bunu yaparken; ilgili bağlantı cihazlarını, devlet denetim uygulamalarını, yönetmelikleri, değer zincirini ve iş modellerini desteklemektedir. 4 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 4 1/06/14 21:40 1. BÖLÜM COCIR eSAĞLIK STRATEJİSİ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi eSAĞLIK FAALİYETLERİ COCIR ve üyeleri, sağlık hizmeti ile ilgili operasyonlar ve ilgili süreçler hakkında geniş bilgiye sahiptir ve Avrupa genelinde ve ötesinde eSağlık hizmetlerinin gelecekteki gelişimi ve uygulamaları hakkında geçerli fikirlerle katkıda bulunabilecek durumdadır. Bu nedenle COCIR eSağlık ile ilgili faaliyetleri aşağıdaki şekilde yapılandırmıştır: eSAĞLIK KURULU eSağlık ile ilgili tüm faaliyetlere katılır ve eSağlık ile ilgili ekonomi, pazar, çevre, mevzuat, teknik, araştırma geliştirme ve yenilikçilik konularını takip eder. TELETIP ODAK GRUBU Klinik uygulamalarda teletıp yöntemlerinin kullanımına destek verir, güveni teşvik eder ve teletıp yetkinliklerinin geliştirilmesini sağlar. BIRLIKTE ÇALIŞABILIRLIK ÇALIŞMA GRUBU Mevcut ve tanınmış standart ve uygulamaları kullanarak Avrupa genelinde, ulusal ve bölgesel düzeyde birlikte çalışabilirliğin faydaları hakkında farkındalık oluşturur. EPR ÇALIŞMA GRUBU Dijital hastanelerin ve klinik bilgi sistemlerinin önemi, teknolojileri ve faydaları hakkında farkındalık geliştirir. mSAĞLIK ÇALIŞMA GRUBU VERININ KORUNMASI ÇALIŞMA GRUBU BULUT BILIŞIM ÇALIŞMA GRUBU Mobil sağlık uygulamalarının önemi ve mevzuata yönelik ayrıntıları hakkında bilgi verir. Sağlıkta uyumlu, etkin, açık ve güvenilir bir veri koruma çerçevesinin oluşmasına destek verir. Sağlıkta bulut bilişimin nasıl kullanılabileceğini çalışır. COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 5 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 5 1/06/14 21:40 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 1. BÖLÜM COCIR eSAĞLIK STRATEJİSİ eSAĞLIK SEKTÖRÜ BİLGİ MERKEZİ: EMSALSİZ BİR PLATFORM COCIR, 2008 yılından bu yana üyeleri için eSağlık uygulamalarının günlük klinik rutinde kullanılabilirliğini ve benimsenme oranlarını, güncel piyasa büyüklüğünü, geleceğe yönelik trendleri, gelişim noktalarını ve büyüme beklentilerini içeren eSağlık sektöründen (Görüntüleme BT ve Kurumsal BT) güvenilir istatistiksel bilgiler toplamaktadır. GÖRÜNTÜLEME BT: Avrupa ve dışında yer alan 54 ülkedeki COCIR üyelerinden, radyolojik BT ve kardiyolojik BT çözümleri ile ilgili olarak doğrudan veri toplanmaktadır. KURUMSAL BT: COCIR üyeleri, belli Avrupa ülkelerinde bulunan akut bakım hastanelerinden analiz etmek için veri toplamaktadır. Ülke tabanlı raporlara ek olarak COCIR, Avrupa HIMSS Analitik tarafından geliştirilmiş, pazarın nasıl geliştiğini daha iyi anlamayı mümkün kılan, üye ülkelerdeki 45’den fazla eSağlık uygulamasından toplanan verilerin otomatik olarak karşılaştırıldığı bir çokuluslu araştırma yazılımını kullanmaktadır. ULUSLAR ARASI DÜZEYDE COCIR’İN ETKİ ALANI > Uluslararası Standartlar (IEC ve ISO): IEC’nin uluslararası Teknik Komitesi tarafından COCIR’e, uluslararası seviyede yeni proje tekliflerini (NWIP) doğrudan sunabilme yetkisi saülayan A kategori statüsü verilmiştir. > OECD: COCIR, sağlık politikaları konularında Çalışma ve Sanayi Danışma Kurulunun ( BIAC) Başkanlığı’nı yürütmektedir. > COCIR aynı zamanda Dünya Sağlık Örgütü ve Dünya Bankası ile işbirliği içindedir. COCIR tek başına hareket etmez, paydaşları ile gücünü birleştirerek ve işbirlikleri yaparak; > Avrupa sağlık teknolojisi ve BİT sektörü için tek durak olmayı, > Ulusal ticari kuruluşlar ve diğer paydaşlar için güvenilir bir ortak olmayı, > Sektörde deneyim ve yeterliliği, küresel düzeyde sosyal hizmeti temsil etmeyi, > Sağlık sistemleri için yeni iş modellerine ışık tutan bir kuruluş olmayı hedeflemektedir 6 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 6 1/06/14 21:40 PART 1 COCIR RECOMMENDATIONS & BENEFITS OF eHEALTH DİJİTAL HASTANELER SAĞLIKTA DÖNÜŞÜM: ELEKTRONİK HASTA KAYITLARINDAN ENTEGRE HASTANELERE 2 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 7 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 7 1/06/14 21:40 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 2. BÖLÜM DİJİTAL HASTANELER 2. BÖLÜM DİJİTAL HASTANELER SAĞLIKTA DÖNÜŞÜM: ELEKTRONİK HASTA KAYITLARINDAN ENTEGRE HASTANELERE YÖNETİCİ ÖZETİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . GİRİŞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 KLİNİK BİLGİ SİSTEMLERİ NEDEN ÇOK ÖNEMLİDİR ? . 2 SEKTÖRÜN DURUMU NEDİR ? . . . . . . . . . . . . . 3 İLERLEME ŞEKLİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 8 8 . 9 . 12 . 17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . İLERLEME ŞEKLİ e-Sağlık, bakımın kalitesini artırma ve hastaneleri geniş anlamda diğer sağlık kuruluşlarına bağlama konusunda büyük potansiyele sahiptir. Dijital hastane kavramı ve klinik bilgi sistemleri (KBS), sağlık hizmetlerinin gelişimi ve modernizasyonunda önemli rol oynamaktadırlar. Klinik bilgi sistemlerinin artan erişilebilirlik, verimlilik, tıbbi bakım kalitesi ve hasta güvenliği üzerindeki etkileri ve önemi kanıtlanmıştır. Elektronik Hasta Kayıtları (EHK) ve KBS uygulamaları, testlerin tekrarını önlemesi, kaynakların daha etkin kullanılması, süreçleri kolaylaştırması ve bilgilerin daha verimli kullanılmasındaki rolü nedeniyle maliyet tasarrufu sağlama yönünde yardımcı olabilir. Sektörün durumu, Avrupa ülkeleri arasında klinik bilgi sistemlerinin uygulama aşamasında eşitsizlik olduğunu göstermektedir. Sağlık çalışanlarının benimseme hızı, rutin klinik uygulamalarda entegrasyon etkinliğini etkileyebilir. Kurumlar için, adım adım artan bir dönüşüm hayati olup daha etkin klinik bir uygulama geliştirebilmek adına hasta bilgilerinin evde ve dışarda paylaşımını iyileştirmek gerekmektedir. COCIR, bundan sonra hangi yönde ilerlenmesi gerektiğini, farklı paydaşların engellerini kaldırmak için nasıl işbirliği yapmaları gerektiğini, gelişmiş klinik sistemlerin benimsenmesini ve dijital hastanelere entegrasyonunu hızlandıracak yöntemleri, geleceğin sağlık bilgi platformuna uygun şekillendirmektedir. GİRİŞ Avrupa’da sağlık hizmetlerinin geleceği belirsizdir. Sağlık sistemleri, yeni tüketici beklentileri ve artan talebi karşılamak üzere daha çok sayıda kaliteli hizmeti uygun fiyatlarla sunmanın yolunu bulmak zorundadırlar. Pratikte, bakımın provizyonel finansmanının temel ilkeleri korunmak isteniyorsa, sağlık işletmeciliğinde ve satın alma mekanizmalarında ciddi değişiklikler yapılması kaçınılmazdır. Hasta seviyesinde sağlık hizmeti sunumunun acilen iyileştirilmesine ve ayrışık süreçlerin birleştirilmesine ihtiyaç vardır. Hastaneler, bu paradigma değişikliği esnasında, entegre sağlık sunumu sistemi içinde kritik bir rol oynayacaklardır. Elektronik hasta kayıtları (EHK) ve ileri klinik bilgi sistemlerini (KBS) etkin bir şekilde kullanan sisteme bağlı koordine hastaneler; hasta bakımı konusunda daha fazla şeffaflık, esneklik, seçme hakkı sağlama ve mevcut hizmetlere yüksek erişim gibi çok sayıda imkan sağlayacaktır. Son birkaç yıl içinde Avrupa’daki yatırımlar durağan seyretse de, elektronik hasta kayıtları ve klinik bilgi sistemleri; kalite, güvenlik ve sağlık hizmetleri etkinliğinin geliştirilmesinde önemli rol oynayacaktır. 2012 yılında e-Sağlık Haftası’nda Avrupa Komisyonu Başkan 8 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 8 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 2. BÖLÜM DİJİTAL HASTANELER UTILIZATION HOSPITAL COMMUNITY CLINIC PRESENT HIGH HOME FUTURE ACUITY LOW Yardımcısı Neelie Kroes’in vurguladığı gibi zamana ihtiyaç vardır. Bazılarına göre 2015’e kadar 5 yıl içerisinde hastanelerdeki Bilişim ve iletişim teknolojileri (BIT) payı %10 büyüyecektir. 5 yıl içinde %10 ! Diğer sektörlerdeki dijital devrimin büyüklüğüne bakınca, %10 o kadar da büyük gözükmemektedir. BIT’nin diğer sektörleri dönüştürme oranı göz önüne alındığında, sağlık sektörü diğerlerini en az 10 sene geriden takip etmektedir. COCIR, dijital hastanelerin bakım kalitesini artırma olanaklarına ve daha etkin bir hizmet için hastaneleri daha geniş bir sağlık ağına bağlamanın önemine karşı farkındalığı artırmayı hedeflemektedir. Bugünkü çözümler, yarının zorluklarına cevap vermelidir; bilginin paylaşımından, gelişmiş analitikler sayesinde bakım noktasında kullanılan karar desteğe kadar... 1 KLİNİK BİLGİ SİSTEMLERİ NEDEN ÇOK ÖNEMLİDİR ? Elektronik hasta kayıtlarının (EHK) ve ileri klinik bilgi sistemlerinin (KBS) düzgün bir şekilde uygulanması; sağlık hizmet sunumunda etkinlik artışını, bakımın kalitesi ve hasta güvenliğinde iyileşmeyi ve maliyetlerde azalmayı sağlayacaktır. Birinci ve ikinci basamak sağlık hizmetlerinde uygulanan EHK ve bağlantılı KBS çıktıları ile ilgili artan sayıda çalışma bulunmaktadır1. Bu çalışmalarda yer alan faydalar ve kısıtlar aşağıda özetlenmiştir. Ancak, okuyucular bahsedilen faydaların sadece e-sağlık yatırımlarına bağlanmasının zorluğunu hissedeceklerdir. Sorun, teknolojinin önemli olduğunu vurguladığımız fakat hastanelerin performansını artırmada tek başına yeterli olmadığını savunduğumuz “Her şey teknoloji, süreç ve insana bağlıdır” bölümünün içinde saklıdır. Sağlık bilişimi sektörü, dijital hastaneleri gerçeğe dönüştürecek araç ve yeterlikleri sağlayarak; tıbbi hataların azaltılmasını, sağlık sistemlerinin performans ve güvenliğinin artırılmasını sağlayabilir. Ancak, bu durum sadece tüm paydaşların katılımı ile gerçekleştirilebilir. SAĞLIK HİZMETİNDE VERİMLİLİĞİN ARTTIRILMASI: e-Sağlık çözümleri, bilgi ve kaynakların daha verimli kullanılmasını sağlayabilir, öyle ki daha düşük sayıda Röntgen filmi çekimi, böylece hastalar tarafından alınan radyasyonun sınırlı tutulması, acil servislerde daha hızlı hasta sınıflaması, reçeteden tıbbi yönetime süreçlerde zaman tasarrufu, görüntüleme sonuçlarına daha hızlı erişim, kağıtsız ortama geçiş, vs2 gibi çıktılara ulaşılabilir. Amerika’daki kırsal bölge ve vakıf hastanelerinin yöneticileri (C seviyesi, Başkan Yardımcısı ve Direktörler) arasında 2007 senesinde 1 COCIR initiated a review of the existing literature in early 2012 and will continue on an ongoing basis 2 Information and Communication technology adoption for business benefits: A case analysis of an integrated paperless system COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 9 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 9 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 2. BÖLÜM DİJİTAL HASTANELER yapılan bir ankette; ankete katılanların %90’ı EHK ve bilgisayarlı doktor veri girişi (CPOE) uygulamalarının “daha iyi hasta bakımı” sağladığını ve %75’i “bilgilere daha verimli erişim” gerçekleştiğini belirtmiştir3. PACS ve gelişmiş görüntü yönetim araçları, tıbbi görüntülerin işlem süresini (bütünsel çıktı kapasitesi) kısaltmak için yararlı olanaklar sağlayan, görüntülerin depolanması ve yönetilmesi konusunda geleneksel yöntemlere göre daha hesaplı elektronik bir alternatif olarak karşımıza çıkmaktadır. OECD’nin belirttiği gibi; artmış çıktı kapasitesi; test aralıklarının kısalmasına, test ve sonuçlar için bekleme sürelerinin azalmasına ve sonuç olarak da tedaviye başlama süresinin öne çekilmesinin sağlayacaktır. British Columbia bölgesindeki 22 merkezden alınan sonuçlara bakıldığında, PACS’ın uygulamaya geçtiği yerlerde rapor gecikme süreleri %41 azalmaktadır. Buna ek olarak, sağlık sistemlerinde görülen yetersizliğin, bakımın uygulama sürecindeki parçalı yapıya ve zayıf bilgi iletişimine bağlı olduğu gözlenmektedir. OECD’nin 2010 tarihli raporunda belirtildiği gibi, sağlık verilerinin etkin paylaşımı, etkili sağlık sunumu için zaruridir. Bu durum, özellikle kronik hastalığı olan ve genellikle birkaç doktor ve birden fazla tedaviye devam edip farklı kuruluşlara sevk edilen kronik yaşlı insanlar için önemlidir. Sağlık sistemlerinde bilginin paylaşılması ve bunun potansiyel kullanım alanları ve faydalarını içeren e-Sağlık, sağlık verilerinin zamanında ve doğru toplanması ve dağıtılması sayesinde daha iyi bakım koordinasyonu ve kaynakların daha etkin kullanımını tetikleyecektir. HASTA GÜVENLİĞİNİN VE BAKIM KALİTESİNİN ARTTIRILMASI: e-Sağlığın en bilinen etkisi, hasta güvenliği ve bakımın kalitesi üzerine olandır. Bunların çoğu doğrudan CPOE uygulaması ile ilişkilidir. COCIR tarafından incelenen birçok çalışma, CPOE uygulaması ile ilaç hatalarının azaltılması arasında açık bir bağlantı olduğunu göstermektedir. 4700’ün üzerinde Amerikan hastanesinde yürütülen bir çalışmada; CPOE uygulamasının yatarak akut tedavi gören hastalarda tedaviden kaynaklanan hata olasılığını % 48 oranında azalttığı görülmüştür. Ancak aynı çalışma, uygun eğitim ve mevzuatla güçlendirilmeyen CPOE uygulamalarının tedavi hatalarında artışlara yol açabileceğini ortaya koymaktadır4. Avustralya’da iki hastanede uygulanan benzer bir çalışmada, e-reçete kullanımının reçeteden kaynaklanan hata oranlarında % 55 azalma sağladığı sonucuna varılmıştır5. MALİYETLERİN AZALTILMASI: Elektronik hasta kayıtı (EHK) ve BIT uygulamaları; kaynakların daha verimli kullanılması, test tekrarlarının önlenmesi, kaynakların daha verimli kullanımı, süreçlerin devamlılığı ve bilginin daha etkin kullanımını sağlayarak tasarruf oluşturabilir. Her ne kadar ekonomik faydaları ölçen araştırmalar yetersiz olsa da, Uluslararası Bilgi Yönetimi Dergisinde yakın zamanlarda yayınlanan bir çalışma, ERP uygulamasından sonra Portekiz’de bir hastanenin poliklinik randevularını artırarak yılda 3 milyon € ek kazanç sağladığını işaret etmektedir. (ki bunlardan sadece %30’u ERP kaynaklıdır.) Hastane aynı şekilde hasta kayıtları için çalışan insan sayısını 25’ten 15’e indirerek, yaklaşık 210,000 € yıllık tasarruf sağlamıştır. 3 EPR implementation in community hospitals: critical factors for success _ Sponsored by CPSI _ reported by Porter Research _ January 2007 IMPROVING HEALTH SECTOR EFFICIENCY: THE ROLE OF INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES - OECD 2010 4 Reduction in medication errors in hospitals due to adoption of computerized provider order entry systems. David C Radley, Melanie R wasserman, lauren EW Olsho, et al. J Am Med Inform assoc 2013, 00:1-7.doi:10.1136/amiajnl-2012-001241 5 Westbrook JL, Reckmann M, Runciman WB, Burke R, et al. Effects of two Commercial Electronic Prescribing Systems on Prescribing Error Rtaes in Hopisal In-Patients: a Before and Aftar Study. PLoS Med 9(1):e1001164. doi:10.1371/journal.pmed.1001164 6 Caldeira, M., et al. Information and communication technology adoption for business benefits: A case analysis of an integrated paperless system. International Journal of Information Management (2012) 10 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 10 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 2. BÖLÜM DİJİTAL HASTANELER GOVERNMENT POLYCLINIC HOSPITAL HOME PHARMACY CENTRAL PATIENT’S EHR LABORATORY ABD’de binlerce hastanede yapılan bir başka çalışma, 1996 ile 2007 yılları arasında elektronik hasta kayıtlarının kullanılması ile hastane işletme giderleri arasında bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur7. Buna göre, EHK kullanmaya başlayan hastanelerde ilk başta yatırıma bağlı bir maliyet artışı görünse de, uygun koşullarda üç yıl sonra maliyetler azalacaktır. (örneğin kentsel hastaneler) …ANAHTAR BAŞARI FAKTÖRLERİ Bugüne kadar toplanan bilgiler, aşağıdaki anahtar durumların başarı için şart olduklarını göstermektedir: tBeklenen faydalar, süreç işi olup, bazıları acil değildir ve sistemin hastane ortamıyla tamamen entegre olduğu daha geç dönemlerde ortaya çıkar. tBaşarılı bir uygulama, büyük ölçüde yaygın klinik katılım, destek politikaları ve teşviklere bağlıdır.. te-Sağlık yatırımlarının hızlı geri dönüşüne inanan kurumlar, çabalarının karşılığını iyi organizasyon ve süreç desteği alarak görmektedirler. Etkili bir süreç yönetimi ve dijital sisteme doğru kurumsal değişim esastır. 7 The Trillion Dollar Conundrum: Complementarities and Health Information Technology David Dranove, Christopher Forman, Avi Goldfarb, and Shane Greenstein NBER Working Paper No. 18281 August 2012 JEL No. I10,L30 http://www.nber.org/papers/w18281 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 11 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 11 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 2. BÖLÜM DİJİTAL HASTANELER 2 SEKTÖRÜN DURUMU DİJİTAL HASTANELER HALEN ÇOK ÖNEMLİ – TEKİL BAKIMDAN ENTEGRE BAKIMA TDijital hastanelere uzanan yol kolay bir yol değildir - ‘sağlık bilişimi’ ve ‘biyomedikal’ kavramlarının ilgili akademik gruplar arasında kalıcı bir yer bulmaya başlaması, 1960’lara kadar uzanan bir süreci kapsamaktadır. O zamanlarda bu kavramlar günlük rutin klinik uygulamalarla uğraşan pek çok hastane ve sağlık çalışanı için pek bir şey ifade etmiyordu. Hastanelerin karmaşık, farklı iş ve hizmet sunma ortamlarını yönetmek için bilgi teknolojilerinin kullanımı - daha sonra, iletişim teknolojileri – 1970’li yıllara dayanmaktadır. Bilgisayar teknolojisi; yoğun bir hastanede hasta notlarının takibi, boş yatak tespiti ve planlama için ideal bir yöntem olarak kabul edildi. Özel birçok uygulamanın geliştirilmesi, sağlık kuruluşu içinde hastanın online tavsiye, birincil ve ikincil hizmet onayı, eczane hizmetleri ve diğer bütün hizmetleri de kapsayan her aktivitesini takip edebilen bütünleşik bir kayıt sistemi ihtiyacı, eSağlığın tanımı haline geldi. Her ne kadar tamamen bütünleşik ve paylaşımlı Elektronik Sağlık Kayıtı (ESK) hayata geçirilememişse de hastaneler son 20 senede belli ilerlemeler kaydetti. - Hasta yönetim sistemleri, (HYS) Avrupa’daki hastanelerde epey yaygınlaştı. Bunu, laboratuvar bilgi yönetimi, eczane bölüm yönetimi ve radyoloji bilgi yönetimi gibi sistemler takip etti. TABLO 1 - KURULU SISTEMLER Kaynak: HIMSS Analytics Avrupa - HAE (Ülke Karşılaştırma Raporu 2012 Bazı durumlarda elektronik hasta kayıtlarının yanında kağıda dayalı kayıtlar kullanılsa da, Avrupa’nın hemen her hastanesinde EHK çözümleri popülerliğini korumaktadır. Sadece Avrupa’da önemli ölçüde artan EHK kullanıcısı hastane sayısı değil, kapalı devre tedavi, hastalık yönetimi ve paylaşılmış bakım yükü gibi karmaşık klinik sistemleri destekleyen uygulamaların sayısının da arttığını gözlemlemekteyiz. 12 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 12 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 2. BÖLÜM DİJİTAL HASTANELER However, there is still a long way to fully connected hospitals as reflected in the model below. 0,3% 0,0% 0,5% 0,0% 0,0% 0,0% EUROPE OTHER EUROPEAN COUNTRIES* PORTUGAL POLAND SPAIN NETHERLANDS 0,0% 0,1% USA ! STAGE 7 ITALY STAGE GERMANY TABLO 2 - ÜLKELERE GÖRE ESK BENIMSEME MODELI SKOR DAĞILIMI SHORT DESCRIPTION (HA EUROPE EMRAM) 1,9% Complete EMR; CCD transactions to share data; Data warehousing feeding outcomes reports, quality assurance, and business intelligence; Data continuity with ED, ambulatory, OP STAGE 6 0,0% 0,6% 3,8% 4,3% 0,0% 0,0% 4,9% 1,4% 8,2% Physician documentation interaction with full CDSS (structured templates related to clinical protocols trigger variance & compliance alerts), AND Closed loop medication administration STAGE 5 8,3% 6,6% 34,6% 40,9% 0,0% 26,1% 32,0% 14,9% 14,0% Full complement of R-PACS displaces all filmbased images STAGE 4 1,9% 1,8% 3,8% 6,7% 0,7% 4,3% 4,9% 2,8% 14,2% CPOE in at least one clinical service area and/or for medication (i.e. ePrescribing); may have Clinical Decision Support based on clinical protocols 4,0% Nursing/clinical documentation (flow sheets); may have Clinical Decision Support for error checking 38,3% during order entry and/or PACS available outside Radiology STAGE 3 8,3% 3,4% 1,9% 1,9% 0,0% 21,7% 0,0% STAGE 2 34,9% 26,7% 55,8% 18,8% 10,3% 4,3% 36,9% 27,2% Clinical Data Repository (CDR) / Electronic Patient Record; may have Controlled Medical Vocabulary, 10,7% Clinical Decision Support (CDS) for rudimentary conflict checking, Document Imaging and health information exchange (HIE) capability STAGE 1 0,6% 41,4% 0,0% 9,6% 13,0% 4,3% 6,8% 18,8% 4,3% Ancillaries – Lab, Radiology, Pharmacy – All Installed OR processing LIS, RIS, PHIS data output online from external service providers STAGE 0 45,7% 19,5% 0,0% 17,3% 76,0% 39,1% 14,6% 30,7% 8,4% All Three Ancillaries (LIS, RIS, PHIS) Not Installed OR Not processing Lab, Radiology, Pharmacy data output online from external service providers Kaynak: HIMSS Analytics Avrupa - HAE (Ülke Karşılaştırma Raporu Comparison Report 2012) ! Not: EMRAM algoritması, Sağlık BT kurulumları açısından değişik bölgelerde değişiklikler gösterir * Avusturya (19), Belçika (2), Danimarka (4), Finlandiya (3), Fransa (32), Irlanda (5), Norveç (8), İngiltere (25), İsviçre (3) A.B.D. hastanelerinin yaklaşık % 45’i, 3. seviye düzeyine ulaşırken, İspanya dışındaki (İspanyol hastanelerinin % 41’i, 5. seviye düzeyine ulaşmış) Avrupa hastaneleri A.B.D.’yi geriden takip etmektedirler. Örnek olarak, Almanya’da incelenen hastanelerin % 57’si, 0 seviye düzeyinde bulunmuştur. İtalya’da bu 0 seviyesi % 48, Polonya’da ise % 78 düzeyindedir. HIMSS Analytics anketinde Avrupa ülkeleri arasında derin farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu farklılıklar, değişik (büyük, orta ve küçük ölçekli) hastane segmentlerindeki karmaşık yapıya bağlıdır. COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 13 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 13 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 2. BÖLÜM DİJİTAL HASTANELER LARGE PUBLIC PRIVATE TOTAL* 0,2% 0,4% 0,2% 0,0% 0,1% Complete EMR; CCD transactions to share data; Data warehousing feeding outcomes reports, quality assurance, and business intelligence; Data continuity with ED, ambulatory, OP STAGE 6 0,8% 1,5% 3,0% 1,6% 1,1% 1,4% Physician documentation interaction with full CDSS (structured templates related to clinical protocols trigger variance & compliance alerts), AND Closed loop medication administration STAGE 5 10,5% 15,3% 26,7% 15,6% 13,9% 14,9% Full complement of R-PACS displaces all film-based images STAGE 4 2,7% 3,7% 1,3% 1,6% 4,6% 2,8% CPOE in at least one clinical service area and/or for medication (i.e. ePrescribing); may have Clinical Decision Support based on clinical protocols STAGE 3 3,3% 5,2% 3,4% 2,8% 5,8% 4,0% Nursing/clinical documentation (flow sheets); may have Clinical Decision Support for error checking during order entry and/or PACS available outside Radiology SMALL STAGE 7 0,0% STAGE MEDIUM TABLO 3 - ALMANYA’DAKI EHRAM SHORT DESCRIPTION STAGE 2 22,3% 28,7% 37,9% 25,9% 29,1% Clinical Data Repository (CDR) / Electronic Patient Record; may have Controlled Medical Vocabulary, Clinical Decision Support (CDS) for rudimentary 27,2% conflict checking, Document Imaging and health information exchange (HIE) capability STAGE 1 21,9% 16,8% 14,2% 24,8% 9,8% 18,8% Ancillaries – Lab, Radiology, Pharmacy – All Installed OR processing LIS, RIS, PHIS data output online from external service providers STAGE 0 38,4% 28,7% 12,9% 27,5% 35,6% 30,7% All Three Ancillaries (LIS, RIS, PHIS) Not Installed OR Not processing Lab, Radiology, Pharmacy data output online from external service providers Kaynak: HIMSS Analytics Avrupa - HAE (eHastane Census raporu – Almanya 2012) * This includes: Austria (19), Belgium (2), Denmark (4), Finland (3), France (32), Germany (324), Italy (498), Ireland (5), Netherlands (52), Norway (8), Spain (208), Sweden (2), Switzerland (3), Poland (146), Portugal (23), United Kingdom (25) Almanya’da, belirgin farklılıklar gözlenmiştir. Büyük hastanelerin (> 750 yatak) %36’sı 5. seviyeye ulaşmışken, küçük olanların (> 250 yatak) sadece% 3.1’i bu seviyeye ulaşmıştır. Son olarak, hasta ve vatandaşların büyük bölümü, kendi elektronik sağlık kayıtlarına hızlı erişimin sağlayacağı faydalara ulaşmaktan uzaktır. Avrupa’daki hastanelerin sadece çok küçük bir bölümü hastalarına kendi ESK’larına çevrim içi erişim imkanı sunabilmekte, internetten randevu ve hastane dışındaki eczanelere eReçete hizmeti verememektedirler8. HERŞEY TEKNOLOJİ, SÜREÇ VE İNSANLAR HAKKINDA Başarı için anahtar koşulları, sadece sağlık hizmet sağlayıcısının uygunluk derecesi değil, bunun yanısıra kurumun o anki teknolojiyi benimseme düzeyi ve bunu günlük klinik uygulamaları içinde kullanım sıklığı belirler. Van der Lei (2002) tarafından belirtildiği gibi; ‘tıbbi bir alana bilişim ve iletişim teknolojilerinin uygulanması, sadece yeni bir tekniğin eklenmesi şeklinde değerlendirilemez, o alandaki süreçleri radikal bir şekilde değiştirir.’ Taraflarca paylaşılan, yaşam boyu elektronik sağlık kayıtı uygulamasına giden yol; klinik ve iş süreçlerindeki iş akışlarına etkisi iyi 8 Deloitte and Ipsos Belgium for DG INFSO (2011), eHealth benchmarking (Phase III) 14 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 14 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 2. BÖLÜM DİJİTAL HASTANELER ortaya konmuş, belirgin stratejik sağlık hedefleri olan, değişik seviyelerde başarılı gelişmelere bağlıdır. Günümüzdeki genel kanı; herhangi bir modernizasyon veya değişim sürecinin erken devrelerinde değişim mühendisliğinin devreye sokulmasının zorunlu olduğudur. Teknoloji, tek başına asla yeterli değildir ve eğitim, organizasyon ve süreç değişimi ihtiyaçları ele alınmalıdır. Bütün bunlar; başarılı bir eSağlık projesinin gelişimi, hızlana bir iyileştirme süreci olanağı ve daha etkin bir iş akışı ve iş/klinik süreçleri sayesinde maliyet tasarrufu için gereklidir Bu nedenle projelerin erken safhalarında, klinik çıktıları destekleyen teknoloji kullanımı, sağlık çalışanı desteği ve hasta deneyimini de (ve katılımı) içeren yenilikçi değişim mühendisliği için daha çok çaba gösterilmelidir. …HASTANE İÇİNDEKİ VE DIŞINDAKİ SÜREÇLER COCIR olarak; yerel, bölgesel, ulusal ve Avrupa Birliği seviyelerinde, basit veri ve görüntü toplama işinden başlayarak, karmaşık veri yönetimi düzeyine gelene kadar sağlık kuruluşlarının sabırlı, adım adım dönüşümünü savunuyoruz. NATIONAL & PREVENTIVE eHEALTH INFRASTRUCTURE 100 5. High impact of chronic diseases necessitates better population and disease management REDUCTION OF PREVENTABLE ERRORS 80 GENERATION 5 THE MENTOR REGIONAL HEALTH 4. Workflows and inter-professional collaboration driving evolution towards Regional Health GENERATION 4 THE COLLEAGUE 60 ENTERPRISE HIS/CIS 3. New imperatives – costs, quality & safety – driving demand for enterprise-wide solutions 40 GENERATION 3 THE HELPER PACS & RIS & IMAGE DISTRIBUTION 2. Integrated imaging and data reporting expanding to other clinicals 20 GENERATION 2 THE DOCUMENTOR PACS, RIS 1. Image collection at departmental level GENERATION 1 THE COLLECTOR 1995 2005 2010 2015 ... YEARS FROM DATA & IMAGE COLLECTION… THROUGH DATA MANAGEMENT… TOWARDS SHARED WORKFLOWS Source: Freely adapted from Gartner for COCIR CDoktorlar ve diğer sağlık çalışanlarının değişimin öncüsü olması beklenmemelidir. Kamu yetkilileri bu değişimde sağlık kuruluşları yöneticilerine karşı yol gösterici ve cesaretlendirici bir rol oynamalıdır. Maliyet kontrolü politikaları ve “performansa yönelik ödeme” doğrultusunda değişen geri ödeme mekanizmaları, sağlık hizmeti sunucularını hastane içi ve dışında yeni “bakım yolları” geliştirmeye zorlamaktadır. Hastane içindeki yeni bakım yollarının odağı, klinik bakım yaklaşımından, hasta merkezli, kesintisiz ve çok disiplinli bir bakıma doğru değişmektedir. Buna ilave olarak, ilerlemek için üzerinde çalışılması gereken konulardan biri de; hasta bilgisi paylaşımının ev ve sağlık tesisi dışında da yaygınlaştırılmasıdır ki bu da hastane dışında geliştirilmesi gereken bakım yollarına örnektir. Mobil sağlık (mSağlık); doktorlara daha isabetli karar alma, tıbbi hatalardan kaçınma, daha verimli çalışma, kişisel ve toplum sağlığını daha etkin anlayabilme yeteneği kazandıran telesağlık olanağı sağlamaktadır. Ancak, mevcut geri ödeme yöntemleri hastaneler ve diğer kurumlar arasında işbirliği mekanizmalarının geliştirilmesini engellediği için, değişim sınırlı kalmıştır. COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 15 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 15 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 2. BÖLÜM DİJİTAL HASTANELER Global pazar seviyesinde standartlaştırılmış ve paylaşımlı bakım iş süreçlerine yönelim hız kazansa da, meyvelerini toplamak zaman alacaktır. COCIR, bu adımların tamamlanmasıyla, sağlık sistemlerini halk sağlığı yönetimi, hastalık yönetimi ve klinik araştırma gibi değişik amaçlar için, gelişmiş, akıllı veri analizi yöntemine taşımanın mümkün olacağına inanmaktadır. REEL YATIRIM KAPASİTESİ ÇOK SINIRLIDIR Gelecekte hastaneler yeni, bütünleşik bakım yapısının merkezinde yer almayı sürdürecektir. Hastaneleri eSağlık gereksinimlerine uygun donatmak, gelişmiş ESK evriminde belirgin ilerleme sağlamak için hayati önem taşımaktadır. Ancak, bu konudaki yatırım miktarının düşüklüğü, sektörün dijital hastaneler üzerinden ilerlemesini engellemektedir. ABD’deki hastaneler bütçelerinin % 2,9’unu bilişim teknolojilerine (dahili ve harici masraflar) harcarken, bir çok Avrupa ülkesi bu rakamların çok aşağısında kalmaktadır. TABLE 4 - IT INVESTMENT (ANNUAL IT OPERATING EXPENSE IN % OF TOTAL HOSPITAL OPERATING EXPENSE) 4,5% 3,9% 4,0% 3,5% 2,9% 3,0% 2,5% 2,1% 2,0% 1,7% 1,5% 1,3% 1,0% 1,0% 0,5% 0,0% DE IT NL ES PL US Kaynak: HIMSS Analytics Avrupa - HAE (Ülke Karşılaştırma Raporu - DE, IT, NL, US: Q1/2013 verisi; ES, PL: Q2/2012 verisi) Her ne kadar Avrupa hükümetleri eSağlığa giden yolda evrimsel süreci hızlandırma konusunda gayret gösteriyorlarsa da, birkaç istisna dışında pek çoğunun net ve kapsamlı bir stratejileri bulunmamaktadır. Bu durum, modernizasyon ve hastane dışında hizmet üretme çabasında hastaneleri yalnız bırakmaktadır. 16 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 16 1/06/14 21:41 2. BÖLÜM DİJİTAL HASTANELER Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 3 COCIR GELECEK PROJEKSİYONU Dijital Hastanelerin ortak bir vizyona ve uygulama stratejisine ihtiyacı vardır. Klinik ve iş süreçlerinin yeniden yapılandırılması ve iş akışları üzerine kuvvetli etkisi olan net, ulaşılabilir stratejik sağlık hedefleri, gelecekteki dijital hastanelerin başarı koşulu olarak kabul edilmektedir. Günümüzdeki algı, ulusal ve bölgesel çok sayıda eSağlık planı ve girişiminin, hastanelerde ‘bu iş tamam’ inancını desteklemediği yönündedir. Bu rapor, Dijital Hastanelerin hala önemli olduğunu ve ‘işin tamamlanmadığını’ ortaya koymaktadır. Dijital Hastaneler kesintisiz bakım ve bilgi paylaşımı doğrultusunda önemli bir yapı taşı olmaya devam etmektedir ve hastaların güçlendirilmesi hedefine uyumludur. Birçok araç şu anda kullanılabilir halde olsa da, ESK’nın kliniklerde benimsenmesi ve günlük klinik uygulamalarda kullanımı sorun olmaya devam etmektedir. Hastanelerin çoğunun teknolojiyi iç dönüşümde bir araç olarak görmemesi, biraz da mevcut politika, yatırım ve teşvikler nedeniyle daha geniş anlamda sosyal ve sağlık hizmetlerinin entegrasyonunu, beklenenin çok uzağında bırakacaktır. Buna ek olarak, gelişmiş klinik bilgi sistemlerine ulaşmak için önümüzde hala uzun bir yol bulunmaktadır. Bilginin paylaşımı gibi basit bir ülküden yola çıkarak, gelişmiş ve kuramsal analitik yöntemlerden yararlanmak suretiyle bakım noktalarında kullanılabilecek karar destek uygulamalarına giden yolda henüz başarıdan çok uzağız. Her ne kadar bu araçlar; bir “güvenlik kültür yapısı” oluşturmak yoluyla bakımın güvenliğini aşamalı olarak artırmaya, klinik personelin eylem ve iş akışlarını geliştirmeye ve bakım noktasına kanıta dayalı, hasta odaklı karar destek sistemlerini getirmeye uygun olarak algılansa da, klinik yönden bu uygulamalara hazır olmaktan uzağız. Kamu yetkililerinin üzerine düşen bir önemli bir görev bulunmaktadır. Bazı durumlarda, belirli bir ülke veya bölgede hizmetten sorumlu sağlık yetkilileri henüz dijital hastanelerin olumlu etkileri hakkında ikna olmamış ve bu nedenle kullanım için isteksiz olabilirler. İkna olmaları için gereken güçlü kanıtları oluşturma ve olumlu düşünceyi desteklemek uzun zaman alır. Kamu otoriteleri bu nedenle, sağlık sisteminin değişim ve yeniden tasarımına yön vermek için BIT’in etkin kullanımının önemini anlatmalıdırlar. Yatırım açısından, Dijital Hastanelerde yatırımın geri dönüşü hızlıdır. Ancak, sağlığın modernizasyonu hedeflerini tutturabilmek için, hızlı kararlar almak, hastane seviyesinde yatırım ve daha uzun süreli bakımın organizasyonel teşviklerini iyi belirlemek ve maliyetler ile yararlanımları hakkaniyetli paylaştırmak gereklidir. Nisan ayı ortalarında Brüksel’de “dijital hastaneler”le ilgili yapılan bir COCIR etkinliğinde, Avrupa Komisyonu, OECD, hastane ve sanayi konuşmacıları bir araya gelerek Dijital Hastanelerin değerli bir yatırım olduğu sonucuna varmıştır. Hepimiz, bu konuda ‘büyükelçi’ gibi davranmalıyız. COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 17 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 17 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 2. BÖLÜM DİJİTAL HASTANELER 18 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 18 1/06/14 21:41 PART 1 COCIR RECOMMENDATIONS & BENEFITS OF eHEALTH 3 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi MOBİL SAĞLIK mSAĞLIK, SAĞLIK HİZMETLERİNİ NASIL GÜÇLENDİRİR ? COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 19 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 19 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 3. BÖLÜM MOBİL SAĞLIK mSAĞLIK, SAĞLIK HİZMETLERİNİN NASIL GÜÇLENDİRİR? mSAĞLIK NEDİR? 3. BÖLÜM mSAĞLIK 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 mSAĞLIĞIN FAYDALARI ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 mSAĞLIK PAZAR BÜYÜKLÜĞÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 mSAĞLIK GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER COCIR’İN ÖNERİLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Mobil sağlık (mSağlık) son yıllarda mobil şebekeler tarafından sağlanan geniş bağlantı ağıyla birlikte ortaya çıkan bir destekleyici sağlık hizmetidir. Yaygınlaşan akıllı telefon ve tablet sayısı, mobil internetin yaygınlaşması ve mevcut mSağlık uygulamalarının zenginliği hastalar, sağlık çalışanları, iş dünyası ve karar vericilerin ilgisini her geçen gün daha fazla çekmektedir. COCIR sektörel bazda mobil sağlık hizmetlerine ışık tutmayı amaçlamaktadır; Mobil Sağlık nedir ? Avrupa’da mSağlık pazarının büyüklüğü nedir? mSağlık hizmetlerinin zorlukları ve avantajları nelerdir ? mSağlık yaygınlığını nasıl hızlandırabiliriz ? mSağlığın daha hızlı benimsenmesi için ne tür politika ve düzenleme desteklerine ihtiyaç vardır ? Sağlık sektörünün önceliklerinden olan sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi, mobil geniş bant teknolojisinin kullanımı ile başarılabilir. COCIR, Avrupa’da (bakınız Annex) kurulmuş başarılı mSağlık projelerini toplamaya başladı. COCIR, mobil geniş bant teknolojilerinin, cihazlarının, hizmetlerinin ve uygulamalarının sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi doğrultusunda kullanılmasını sağlamak amacıyla tüm karar vericiler, kamu ve özel sektör paydaşları ile birlikte çalışmayı sürdürecektir. COCIR, SAĞLIK HİZMETLERİNİN MSAĞLIK İLE İYİLEŞTİRİLMESİ İÇİN AŞAĞIDAKİ HEDEFLERİ TUTTURMA YÖNÜNDE KARAR VERİCİLERİ VE PAYDAŞLARI SEKTÖRLE BİRLİKTE ÇALIŞMAYA TEŞVİK ETMEKTEDİR: 1. SAĞLIK HİZMET YAPISININ İÇİNE mSAĞLIĞIN ENTEGRE EDİLMESİ Başarılı bir mSağlık kurulumu için kuvvetli bir yönetim desteği şarttır. mSağlık, doğal bir sağlık hizmeti gelişimidir, ilave bir uygulama değildir. 2. VATANDAŞLARA KENDİ VERİLERİNE ERİŞİM HAKKI Vatandaşlar, tıbbi bilgilerine güvenli bir şekilde erişebilmelidir - mobil platformda ESK erişimi hasta katılımını arttırarak sağlık hizmetini iyileştirebilir. 3. UYGUN GERİ ÖDEME STRATEJİLERİ GELİŞTİRİLMESİ Yatırım sahibi ve geri ödeme kurumu net bir şekilde belli olmadan mSağlığın sağlık hizmet yapısı içine bütünleşmesi mümkün olmayacaktır – mSağlığın geri ödemesi üzerine tartışmalar devam etmelidir. 4. İNOVASYONU DESTEKLEYEN BİR VERİ KORUMA ALTYAPISI KURULMASI AB ve Üye Devletler seviyesinde sağlık verisini koruma çerçevesi, vatandaşlara iyileştirilmiş sağlık hizmeti sağlanması için yenilikçi formlar geliştirilmesini mümkün kılmalıdır. 5. BAĞLANTILI CİHAZLARA SÜRDÜRÜLEBİLİR YATIRIM İÇİN MOBİL GENİŞ BANT POLİTİKALARININ DESTEKLENMESİ Kaliteli mSağlık hizmetlerini desteklemek için yüksek hızlı geniş bant yatırım teşviklerine ihtiyaç vardır. 6. mSAĞLIK İÇİN AÇIK VE BASİT YÖNERGELERİN ÇIKARILMASI mSağlık, büyük ölçüde küçük işletmelerden oluşan genç bir pazardır - bu yeni ekosistemi desteklemek için yapılan düzenlemeler mümkün olduğunca yalın olmalıdır. (örneğin, sağlık uygulamaları üzerine) 7. YAYGIN OLARAK KABUL EDİLMİŞ ULUSLARARASI STANDARTLARIN KULLANIMININ TEŞVİK EDİLMESİ Avrupa’da ve Dünya’da istikrarlı, bütünleşik bir bakım sağlayabilmek için uluslararası standartlar ve profiller dahil edilmelidir. 20 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 20 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 3. BÖLÜM mSAĞLIK mSAĞLIK NEDİR? eSağlık uygulamaları, bütünleşik sağlık bilişimi sistemleri içinde gerek masaüstü çalışma istasyonlarından gerekse de mobil platformlardan çalıştırılabilir. Mobil sağlık ya da mSağlık; eSağlık hizmetlerinin ve eSağlık bilgilerinin mobil ve kablosuz teknolojiler üzerinde çalıştırılan halidir. Bilgi teknolojileri; hastanelerde, evde ve ev dışında, ham verileri, teşhise yönelik sağlık bilgisini, kritik bakım bilgisini, acil hizmetleri ve kişisel bilgilerini aktarabilmek için artan bir şekilde kablosuz teknolojileri kullanmaktadır. Bu servisler, kesintisiz bilgi sağlamak ve sağlık çalışanları, bakıcılar, hasta / vatandaşlar ve sağlık yetkililerini arasında irtibat sağlamak için geniş bant teknolojilerini kullanmaktadır9. ŞEKIL 1 - mSAĞLIK ÖRNEKLERI CONNECTIVITY (3G, WI-FI, BLUETOOTH, ANT+) SMARTPHONES, TABLETS TECHNOLOGIES MOBILE OPERATING SYSTEMS, APPS WEB, CLOUD, GPS SECURITY, eIDENTIFICATION HOME HEALTH HUBS, RFID, PACS, SENSORS, METRES, PATCHES, DRUG DELIVERY CHIPS MOBILE DATA MANAGEMENT SERVICES EHRS SCHEDULES APPOINTMENTS BILLING INFORMATION EPRESCRIPTION PAYMENT/ REIMBURSEMENT MONITORING DRUG COMPLIANCE CHRONIC ILLNESSES TREATMENT AND MEDICATION REMINDERS SURVEYS/ QUESTIONNAIRES LOCATION AND RESOURCE TRACKING SURVEILLANCE DISEASE INCIDENCE DISASTER RELIEF POST-MARKET SURVEILLANCE DIAGNOSTICS TAILORED ACCESS TO MEDICAL INFORMATION AND RESOURCES FOR SPECIFIC SCENARIOS VIDEOCONFERENCING REMOTE VISUAL DIAGNOSIS Parçası olduğu eSağlığa benzer şekilde mSağlık, sağlıkla ilgili değişik hizmetleri destekleyen geniş bir teknoloji ağını tanımlamaktadır. Mobil teknolojiler; sağlık, sosyal bakım, sağlıklı yaşam ve koruyucu sağlıkta kullanılan, telesağlık, telebakım ve teletıp’ın ayrılmaz bir parçasını oluşturur. Bunun bir sonucu olarak, mSağlığın değer zinciri karmaşıktır ve farklı segmentlerden katılımcıları içerir10. 9 For a comprehensive overview of mHealth categories and trends, see Informa (2009), Mobile healthcare: markets and trends for mHealth applications. 10 For a seminal overview of the mHealth market and its relationship with telemedicine, telehealth and telecare, see JRC-IPTS (2012), Strategic Intelligence Monitor on Personal Health Systems phase 2 (SIMPHS 2): market developments – remote patient monitoring and treatment, telecare, fitness/wellness & mHealth. COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 21 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 21 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 3. BÖLÜM mSAĞLIK ŞEKIL 2 - mSAĞLIK DEĞER ZINCIRI ORIGINAL DESIGN MANUFACTURERS CHIPSET/MODULE VENDORS ORIGINAL EQUIPMENT MANUFACTURERS MOBILE NETWORK OPERATORS INFRASTRUCTURE VENDORS CLOUD-BASED MANAGED SERVICES APP PROVIDERS INSURANCE COMPANIES PATIENTS / USERS HEALTHCARE ORGANISATIONS / AUTHORITIES HEALTHCARE PROFESSIONALS 22 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 22 1/06/14 21:41 3. BÖLÜM mSAĞLIK Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi MOBİL SAĞLIĞIN FAYDALARI ? Sağlık sistemleri, daha iyi bir hizmet için artan talebe daha az kaynak ile cevap vermeye çalışmaktadırlar. mSağlık, bilgiye erişimi ve kaliteyi artıracak, hastaları güçlendirecek ve uzun vadede sağlık sistemlerini daha sürdürülebilir hale getirecek yeni bakım modellerinin önünü açacaktır. Çok çekirdekli işlemciler ve düşük enerjili kablosuz teknolojilerin fiyatları düştükçe ve daha büyük ağ kapasitesi kullanılabildiğinde, evde, ev dışında ve hastanelerde daha gelişmiş mobil kullanım mümkün olacaktır. SAĞLIĞA ERİŞİMİN ARTTIRILMASI Günümüzde, mobilite en yaygın iletişim platformudur. Vatandaşlar, akıllı telefon ve tablet gibi mobil geniş bant özellikli cihazlara yüklenen birçok özellikten gittikçe artan bir şekilde yararlanmaktadır. Uluslararası Telekomünikasyon Birliğine göre, mobil hücresel abone sayısı 2013 senesinde %96’lık bir penetrasyon oranına denk gelen, 6,8 milyar kişiye ulaşacaktır11. Dünya çapında, hücresel ağ erişimine sahip insan sayısı, temiz su ve elektrik sahibi insan sayısından fazladır. Sektör, oldukça rekabetçi bir ortama sahip olup, bu rekabet bir taraftan kapsama alanının genişlemesine, diğer taraftan ise kullanıcı deneyiminin derinleşmesine ve daha hesaplı bir hale gelmesine sebep olmaktadır. 2010 senesinde dünya çapında yapılan bir ankette, ankete katılanların %70’inin mSağlık uygulamalarına ilgi gösterdiği ve bu uygulamalara para ödemeye hazır olduğunu göstermiştir12. Bu nedenle, cihazları akıllı telefon platformu dahilinde oluşturmak çekici ve popüler hale gelmiştir. MEVCUT DEMOGRAFİK TRENDLERLE YÜZLEŞMEK Avrupa’nın nüfus yapısı önümüzdeki bir kaç 10 yılda önemli ölçüde değişecektir. 2060 senesine kadar 0-14 yaş aralığındaki insanların oranı (nüfusun %15’i) sabit kalıp, 15-64 yaş aralığındakiler azalırken (%67’den %56’ya), 65 yaş üstü (% 18’den % 30’a) ve 80 yaş üstü nüfusta (5%’den %12’ye) artış gözlenecek ve bunların oranı genç yaş segmentiyle hemen hemen eşit hale gelecektir13. Buna göre, tek başına nüfus yaşlanması ele alındığında 2060 senesinde sağlık harcamalarının GSMH’nın %8,5’ine (2010 yılındaki %7,2 ‘den) ulaşması, şayet ilave etkenler eklenirse daha da artması beklenmektedir. Avrupa’nın, değişen sağlık sorunlarına ayak uyduran sağlık sistemlerine ihtiyacı vardır. Mobil bilişim platformlarının yaygınlığı ve ölçek ekonomisi, daha düşük maliyetli ve kişiselleştirilmiş sağlık yaklaşımını tetikleyebilir. Güvenilir bir sağlık bilişimi omurgası ile desteklenmiş mSağlık teknolojileri sayesinde, kronik hastalık bakımı ile ifade edilebilecek statik, yüksek maliyetli kurtarma ve afet yönetimi modeli, bizi pahalı komplikasyonlardan kurtarabilecek hastalık yönetimi modeli ile değiştirilebilir. SAĞLIK HİZMETLERİNİN MODERNİZASYONU VE VERİMLİLİĞİNİN ARTIRILMASI eSağlık ve mSağlığın, sağlık hizmetleri içinde birleştirilmesi, bilgi akışının hızlanmasına sebep olarak sağlık sistemlerine çok yönlülük kazandıracaktır. Bilgi akışındaki bu hızlanma, parçalı (koruyucu hekimlik, birinci basamak hizmetler, tedavi ve rehabilitasyon) bir sağlık yapısından, her seviyenin birbiri ile ilişkili olduğu kesintisiz bir bakım hizmetine dönüşüm sağlayacaktır. Mobil platformun sağladığı yer ve zaman sınırı olmaksızın hasta bilgisine (tıbbi geçmiş, geçirilmiş hastalıklar ve girişimler, allerjiler ve ilaç etkileşimleri) erişim, sağlık yönetiminin verimliliğini ve kalitesini artırıcı anahtar unsurlardan biridir; bu da, tıbbi verilerin daha iyi yönetimini, veriye daha hızlı erişimi, hasta ve sağlık çalışanları arasında daha hızlı iletişimi, gereksiz hastane ziyaretlerinin önlenmesini ve ağırlaşan vakaların erken tespit edilmesini sağlar. 11 ITU Statistics, Global ICT developments 2001-2013. 12 Pyramid Research (2010), Health check: key players in mobile healthcare 13 DG ECFIN and AWG (2012), The 2012 ageing report: economic and budgetary projections for the 27 EU Member States (2010-2060). COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 23 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 23 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 3. BÖLÜM mSAĞLIK mSAĞLIK PAZARININ BÜYÜKLÜĞÜ GSMA ve PwC tarafından yürütülen ortak bir çalışmaya göre, global mSağlık pazarının önümüzdeki 5 senede 17,6 milyar Euroluk bir hacime ulaşacağı, Avrupa ve Asya-Pasifik’in (her biri %30’luk paylarla) %28’lik Kuzey Amerika Pazar payını geçeceği öngörülmektedir14. 2008 senesinde Frost & Sullivan, Avrupa mobil ve kablosuz sağlık teknolojileri pazarının 1 milyar doların biraz üzerinde olduğunu hesaplamıştı15. ŞEKIL 3 - mSAĞLIK CIRO TAHMINI, 2013 – 2017 €17.6 b RoW EUROPE US / CANADA 7.4 €11.8 b €7.8 b €5.3 b €3.4 b 2.2 3.2 1.4 2.2 2013 2014 2015 5.3 3.5 2.3 1.4 1 0.9 1.6 4.9 4.9 3.2 2016 2017 Kaynaklar: Commonwealth Fonu, 2009; CSC, PhRMA, ANA, AHA, 2011; Deloitte, CMS, 2012; GSMA 2012 Frost & Sullivan çalışmasının hesap edemediği husus, mobil uygulamaların (akıllı telefon ve tabletlerde kullanılmak üzere tasarımlanmış yazılımlar) geçtiğimiz birkaç senede bu kadar patlama yapacağıydı. Bu uygulamalar, bir taraftan akıllı telefon yaygınlığı ile büyüyen mSağlığın anahtar tetikleyicisi olurken, diğer taraftan hasta odaklı yeni bir bakım modelinin müjdeleyicisi durumuna gelmiştir. ResearchGuidance verilerine göre 2010 senesinde sadece 17,00016 olan mSağlık uygulama sayısı, 2012 senesinde 97,000’i (Android, iOS ve Windows tabanlı) bulmuştu ve bunlardan milyonlarca ücretsiz, yüzbinlerce ücretli uygulama akıllı telefonlara indirilmişti. Bunların %38’i fitness ve beslenme, %21’i sağlık takibi, %13’ü wellness, %6’sı sürekli tıp eğitimi, %5’i tıbbi referans ve %1-2’si uyarı ve teşhis amaçlı uygulamalardı. Araştırma, gelişmiş ülkelerde sağlık çalışanlarının %60’ının ve hastaların %52’sinin mSağlık uygulaması kullandığını göstermekteydi. 14 GSMA and PwC (2012), Touching lives through mobile health: assessment of the global market opportunity. The mobile health market calculated in this study includes charges paid for mobile calls, data connectivity, value-added services, licence/usage fees for applications and special devices with mobile connectivity (e.g. for monitoring). It does not include expenditure on mobile phones and services that are not closely associated with healthcare but can be used in other industries as well. 15 Frost & Sullivan (2008), Mobile/wireless healthcare technologies in Europe. The mobile and wireless healthcare technologies market calculated in this study includes mobile infrastructures, software applications, client software, devices and services developed for healthcare. 16 Research2Guidance (2013), The mobile health global market report 2013-2017: the commercialisation of mHealth apps (Vol. 3). 24 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 24 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 3. BÖLÜM mSAĞLIK ŞEKIL 4 - MSAĞLIK UYGULAMALARININ GELIŞIMI, 2010-2012 120.000 TOTAL NUMBER OF mHEALTH APPS 97.119 100.000 80.000 +158% 60.000 37.609 40.000 20.000 17.350 +117% 0 2010 2011 2012 Kaynak: Research2Guidance, 2013 Genel gelişmişlik düzeyi düşük-orta olan günümüz mSağlık uygulamaları arasında birçok üst düzey çözümler de bulunmaktadır. Bunlardan bazıları Avrupa hasta grupları tarafından tavsiye edilen 200 mSağlık uygulaması hakkında bilgiler içeren ilk Avrupa Sağlık Uygulamaları Rehberinde tanımlanmıştır17. En çok kullanılan özellikli uygulamalar; iletişim bozuklukları, diyet, ilaç hatırlatmaları, diyabet, kanser (örn. semptom takibi, günlük tutma…), egzersiz, sağırlık, görme bozukluğu ve akıl sağlığı üzerine olanlardır. Çalışmada listelenen 200 uygulamadan 41’nin Fransızca ve İspanyolca, 39’unun Almanca, 33’ünün İtalyanca, 24’ünün Flemenk, 16’sının İsveç, 15’nin Danimarka dilinde ve 14’ünün Portekizce olduğu gözlemlenmiştir. İlginç bir şekilde, yenilikçi çözümlerde kişisel uygulama geliştiricileri ve küçük şirketlerin önde olduğunu görüyoruz. Mobil uygulama geliştiricisi firmaların %30’u şahıs şirketlerinden, %34,3’ü (2-9 çalışanı olan) ise küçük işletmelerden oluşmaktadır. Tüm mobil uygulamaların yaklaşık üçte ikisinin kişisel ya da küçük şirketler tarafından geliştirildiği gerçeği, göreceli olarak yeni olan bu sektörde Avrupa KOBİ’leri için ve rekabet gücü açısından oldukça büyük bir potansiyel olduğunu gösterir. mSAĞLIĞIN GELİŞİMİNİ ENGELLEYEN FAKTÖRLER Her ne kadar mSağlık hizmetlerinin potansiyel faydaları çok büyükse de, bir dizi engel bütüncül bir şekilde kurulmasını ve kullanılmasını engellemektedir. YETERSİZ BİLİNÇLENDİRME VE GÜVEN Kanıta dayalı çalışmalar bize eSağlık çözümlerinin sağlıkta kaliteyi düşürmediğini, diğer taraftan sağlıktaki her koşul ve sorunun da eSağlıkla çözülemeyeceğini göstermektedir. Gerçekten de, etkileri ile ilgili kanıtlar son derece olumludur; kullanıldığında vaka başına daha az acil servis başvurusu, daha düşük hastaneye yatış ve yatak işgal oranı, bunun yanısıra dramatik, hatta beklentilerin ötesinde düşük ölüm oranları sağlamaktadır19. 17 PatientView (2012), European Directory of Health Apps 2012-2013: a review by patient groups and empowered consumers. 18 IDC (2011), Worldwide and US mobile applications, storefronts, developer, and in-app advertising 2011-2015 forecast: emergence of postdownload business models. 19 JRC-IPTS (2012), Strategic Intelligence Monitor on Personal Health Systems phase 2 (SIMPHS 2): evidence consolidation – report on best practices and key drivers of success. COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 25 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 25 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 3. BÖLÜM mSAĞLIK Çok sayıda tıp uzmanı, henüz eSağlık ve mSağlık hizmetlerinin yararları konusunda ikna olmadıkları gibi, hasta sağlık bilgilerinin kullanılabilirliği konusunda da hassasiyetlerini korumaktadırlar. Klinik hekimleri ve sağlık yetkililerinin bir kısmı, ekonomik etkilerini sorgulamakta ve eSağlık/mSağlık çözümlerinin kaliteli sağlık hizmetleri üzerine destekleyici ve geliştirici etkisine güvenmemektedir. YAVAŞ DİJİTALİZASYON VE SAĞLIK BİLGİ PAYLAŞIMI Tıp bilimi ilerlemeye devam ederken, uygulama ve yönetim biçimlerinin de dönüşüme ve yeniliğe ihtiyacı vardır. 2013 senesinde modern tıp; ağırlıklı olarak hala kağıda dayalı bir sistem üzerine kurulu olup, kalın klasörlerde korunmakta ve elle hasta veri girişi ile yönetilmektedir. Bundan etkilenen genellikle hastadır; tutuluyorsa bile doktoru, sağlık takipçisi veya hastanede kendisiyle ilgili üretilen elektronik hasta bilgisine ve süregelen talimatlara erişimi çok kısıtlıdır. Nisan 2011 itibariyle, Avrupa hastanelerinin sadece %4’ü, hastalarının kendi elektronik sağlık kayıtlarına (ESK) çevrimiçi erişimine izin vermekteydi ve sadece %11’i çevrimiçi randevu seçenekleri sunmaktaydı; e-reçete hizmeti hastanelerin %30’u tarafından sunulmakta, ancak bunların sadece 29%’u hastane dışındaki eczanelere bağlı durumdaydı20. Bütün bu saydıklarımız, sağlık sistemlerinin risk taşımasına, hasta tercihlerinin kısıtlanmasına ve kaynakların boşa kullanılmasına sebep olmaktadır. PAZARIN ÇOK PARÇALI OLMASI Çok parçalılık, mSağlık hizmetlerinin ölçekli gelişimini engellemektedir. Çoğu bölgesel olmak üzere pazarın büyük bir kısmı, hala yerel entegre eSağlık çözümleri ile uğraşmaktadır. Çözüm geliştiriciler, geçmişte değişik sağlık kuruluşları tarafından yapılan değişik tercihleri karşılamak üzere oluşturulan platformları günümüze uyarlamak için iki misli çalışmak zorunda kalmaktadır. Özellikle telesağlık çözümleri, pilot proje sınırları içinde kalmış, klinik pratiğe ve faturalandırılabilir hizmetlere (geri ödeme, fatura kodlaması, çıktı bazlı teşvik sistemi, vs) dahil olamamıştır. VERİ KORUMA MEVZUATI mSağlık servis sağlayıcıları, hastaların verisini toplarken, işlerken ve saklarken “Veri Koruma Yönergelerine” uymak zorundadırlar. Bu Yönerge, sınır ötesi ve AB dışı ülkelere kişisel veri akışını sınırlar. Buna ek olarak, bazı ulusal yasalar farklı sağlık hizmet sağlayıcıları, tıbbi disiplinler, idari oluşumlar, bölgeler, vb. arasında veri değişimini sınırlamaktadır. Bu durum, mSağlık kullanımını engellemekte, yatırımcı piyasaların büyüklüğünü daraltmakta ve önemli ölçüde mSağlık servis sağlayıcıları için başlangıç maliyetlerini arttırmaktadır. BÜTÇE KISITLARI TKısa vadede yenilikçi teknolojilerin benimsenmesi gereksiz bir maliyet olarak algılanmakta ve mevcut kemer sıkma politikaları, sağlık kuruluşlarını eSağlık sistemlerine yatırım yapmaktan alıkoymakta ya da ertelemeye zorlamaktadır. 20 Deloitte and Ipsos Belgium for DG INFSO (2011), eHealth benchmarking (Phase III). 26 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 26 1/06/14 21:41 3. BÖLÜM mSAĞLIK Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi COCIR ÖNERİLERİ Sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi, mobil geniş bant teknolojisinin kullanımı ile büyük ölçüde gerçekleştirilebilir bir önceliktir. COCIR, Avrupa’daki başarılı mSağlık uygulamalarını mercek altına almış olup (Ek’lere bakınız), sağlık hizmet kalitesinin arttırılmasını desteklemek amacıyla mobil geniş bant teknolojilerinin, ilgili cihazların, hizmetlerin ve uygulamaların kullanımıyla ilgili olarak, karar vericiler ve diğer tüm kamu ve özel sektör paydaşları ile çalışmaya devam edecektir. Bu amaçla, COCIR aşağıdaki anahtar önerileri ortaya koymaktadır. 1. mSAĞLIĞI, SAĞLIK HİZMET YAPILARININ İÇERİSİNE YERLEŞTİRİN mSağlık, aynı eSağlık gibi, geleneksel sağlık sunumuna ilave bir hizmet olarak değerlendirilmemeli, bakımın sürekliliği nihai hedefine ulaşmada mevcut hizmetlerin daha iyi koordine edilmesini sağlayan, sağlık hizmetlerinin doğal evrimi olarak düşünülmelidir. Bu da ancak, dikkatli planlama, etkin tedarik süreçleri ve sağlık personelinin sürekli eğitimi ile başarılabilir21. COCIR, tüm paydaşları dönüşüm sürecine dahil etmek ve mSağlık kurulumlarını yaygınlaştırmak için kararlı ve bütünleşik yönetişim yapılarının oluşturulmasını desteklemektedir. 2. VATANDAŞLARIN VERİLERİNE ERİŞİMİNİ KOLAYLAŞTIRIN Yenilikci teknolojilerle sağlıkta dönüşümde azami etki sağlayabilmek için son kullanıcının teknolojiyi kullanmaya cesaretlendirilmesi çok önemlidir. Ancak, vatandaşların kendi sağlıkları ile ilgili sorumluluk almaları son derece sınırlıdır. Avrupa’da hasta verisine ve ilgili hizmetlere erişim sağlayan mSağlık uygulamaları, hem hastaların hem de sağlık çalışanlarının Elektronik sağlık kayıtlarına akıllı telefonlarla ve gittikçe artan oranda tabletlerle erişebildiği A.B.D.’de olduğu kadar gelişmiş değildir. Aynı şekilde Avrupa’da sağlıkla ilgili uygulama indiren kullanıcıların oranı ABD’ye göre önemli ölçüde küçüktür22. COCIR, vatandaşların kendi sağlık verilerine ve ilgili hizmetlere erişebilmelerini sağlamak amacıyla Avrupa sathında birbiri ile konuşabilen ESK alt yapısının kurulmasını teşvik etmektedir. COCIR, aynı şekilde Avrupa Komisyonuna Atlantik ötesi eSağlık/Sağlık bilişimi işbirliği yol haritasının oluşumunda daha hızlı ilerlenmesini tavsiye etmektedir. 3. UYGUN GERİ ÖDEME STRATEJİLERİ GELİŞTİRİN Her ne kadar mSağlık pazarı, kurumsal sağlık anlayışı ile tüketicinin bazı sağlık hizmetleri için cebinden ödeme yapmaya hazır olduğu tüketici elektroniği modeli arasındaki derin uçurumu kapatmaya adaysa da, “yatırımcının ve geri ödeme kurumunun” belli olmadığı bir ortamda mSağlığın, mevcut sağlık hizmeti yapısı içinde yer alması mümkün görünmemektedir. Bu teknolojinin nasıl finanse edileceği ve geri ödemesinin nasıl yapılacağı tartışma konusu olup, henüz başlangıç safhasındadır COCIR, mSağlık hizmetlerini olağan geri ödeme mekanizmalarına entegre eden üye ülke politikalarını desteklemektedir. Bu durum, sigorta şirketleri gibi yeni ve önemli oyuncuların sisteme dahil olmasını sağlayacaktır. 21 For examples of consistent and systematic planning processes for eHealth investments and successful procurement, see ECHAlliance and empirica (2012), ProeHealth: study on enhancing procurement of ICT solutions for healthcare. 22 Juniper (2010), Mobile healthcare opportunities: monitoring, applications & mHealth strategies 2010-2015. COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 27 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 27 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 3. BÖLÜM mSAĞLIK 4. YENİLİKÇİLİĞİ DESTEKLEYEN BİR VERİ KORUMA MEVZUATI OLUŞTURUN Zamanında ve iyi sağlık bakımı, bakım noktasında ve sağlık döngüsünde kapsamlı sağlık verisine erişime bağlıdır. Her ne kadar bireylerin kişisel verilerinin korunması çok önemliyse de amacını aşan veri koruma kuralları ile sağlık hizmetlerinin kalitesi, güvenliği ve sürdürebilirliği tehlikeye atılmamalıdır. COCIR, güvenlik ve mahremiyete olan ihtiyacı ve hızlandırılmış inovasyonu dengelenmiş, yenilenmiş bir veri koruma çerçeve programını – üye devlet mevzuatları da dahil – desteklemektedir23. 5. BAĞLI CİHAZLARI DESTEKLEYEN MOBİL GENİŞ BANT POLİTİKALARINI DESTEKLEYİN İşletmeler, kamu kuruluşları ve vatandaşlar için iletişim ve veri transferi, güvenilir, sağlam ve yüksek kapasiteli ağları gerektirir. Yaygın yüksek hızlı kablosuz geniş bant veri ağları, kritik sağlık sorunlarında önemli rol oynayabilecek gelişmiş uygulamaların iletilmesinde kilit rol oynarlar. Mobil geniş bant mevcudiyeti ve yeni nesil ağlara yatırım, kaliteli hizmetin güvencesi olurken yüksek kapasiteli mSağlık uygulamalarının da önünü açar. COCIR, Avrupa Birliği içinde mobil geniş bant kullanımına uyumlu ve kapsamlı bir yaklaşımı desteklemektedir. Bu amaçla yeterli kaynakların yeni nesil özel ve kamu hizmetleri için kullanıldığından emin olmak ister. Böyle bir yaklaşım, mSağlık arenasında yenilikçi hizmetler ve iş modelleri oluşturulabilmesi için şarttır. 6. mSAĞLIK İÇİN AÇIK VE BASİT MEVZUAT REHBERİ OLUŞTURUN mSağlık, nispeten yeni bir pazardır. Tüketici ve profesyonel kullanım için tasarlanan mSağlık uygulamalarındaki patlama, büyük ölçekli işletmelerin yanı sıra çok sayıda küçük işletmelerin de yeni ekosistemde yer aldığını gösteriyor. Bu nedenle, özellikle uygulama tarafındaki mevzuatın, kullanıcıların güven ve güvenliğini korurken yeni çözümlerin oluşturulmasını engelleyici mahiyette olmaması gerekmektedir. Tıbbi amaçlı kısıtlayıcı yaklaşımlar, son kullanıcının ve sağlık profesyonellerinin yenilikçi faydaları ıskalamalarına neden olur. Genel sağlıkla ilgili, bireyin sağlıklı yaşamına yönelik ve non-invazif monitörzasyon içeren uygulamalar mevzuat gerektirmemelidir. COCIR, Avrupa Komisyonunun sağlık uygulamalarını ilgilendiren hukuksal altyapıyı sadeleştirmek için geliştirdiği yeni öncelikleri memnuniyetle karşılamaktadır. Komisyonun rehberliği, hem başlangıcı hem de uyum sürecini kolaylaştırmak adına açık ve basit olmalıdır. 7. KABUL GÖRMÜŞ ULUSLARARASI STANDARTLARI TEŞVİK EDİN Standartlar, profiller ve özellikler; teknik, semantik ve örgütsel düzeyde birlikte çalışabilirliği sağlamak için gerekli veri ve veri alışverişi biçimlerinin ortak tanımına izin verir. Coğrafi olarak yaygınlaşmaya devam eden tanınmış standartlar (örneğin HL7 ve SNOMED BT) ve profiller (örneğin İHE ve Continua), istikrarlı bir iletişim ağı eşliğinde bütünleşik sağlık sunumunu sağlarken, mevzuata ihtiyaç azalır. COCIR, uluslararası standart ve profillerin hayata geçirilmesini desteklemektedir. Pazar odaklı standartlar - veya mevcut standartların kullanımı – katı teknoloji kuralları göz ardı edilerek desteklenmelidir. 23 Joint statement of the Healthcare Coalition on Data Protection, ‘Benefits of data processing in healthcare and medical sciences while protecting patients’ personal data’, 29 January 2013 28 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 28 1/06/14 21:41 3. BÖLÜM mSAĞLIK Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi EK: ÖRNEK OLAYLAR BUONGIORNO CREG, LOMBARDY (ITALYA) Kuzey İtalya’da bulunan Lombardiya bölgesi, 2011 yılında hastane içinde ve dışında kronik hastalığı olan hastaları daha iyi yönetebilmek için CReG adlı geniş ölçekli bir girişim başlattı. Proje; Milano, Bergamo, Como ve Lecco’da bulunan beş yerel sağlık biriminde gerçekleştirildi. Buna uygun olarak, üç değişik Aile Hekimi Derneği, doktorların hastalarını daha doğru, güvenilir ve etkin maliyetle izleyebilmesi için yeni tele-sağlık çözümleri kullanımını destekledikleri ‘Buongiorno Creg’ projesini geliştirdiler. ‘Buongiorno Creg’; 300 pratisyen hekim ve bir veya daha fazla kronik hastalığı (diyabet, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH), hipertansiyon ve kronik kalp yetmezliği) olan 37,000 hasta için güvenli ve bulut-tabanlı bir uzaktantakip çözümü geliştirdi. Her kronik hastalık, hastanın genel sağlığı ile ilgili değerlerin tam olarak izlenebilmesi için birden fazla cihaz ve veri noktası gerektirmekteydi. Projeden önce, bu veri noktaları birkaç farklı akış üzerinden toplanmıştı. Veri çekilirken birden fazla yazılım çözümü kullanılmıştı. Projede, bluetooth, düşük enerjili bluetooth, Wi-Fi ve ANT + WLAN radyo protokolleri kullanılarak, tek bir ağ geçidi ve protokol sistemi üzerinden çeşitli cihazlardan biyometrik veri toplanır; veriler daha sonra mobil şebeke üzerinden özel bağlantılar kullanılarak, kullanıcı-dostu bir web arayüzü üzerinden pratisyen doktorların ve hastaların kullanımı için bir veri merkezine transfer edilir. Aile hekimleri artık birden fazla cihaz üzerinden çekilen tüm verilere tek bir bağlantı noktası üzerinden erişebiliyorlar. Bu sayede, kronik hastalığı olan hastalarını uzaktan takip edebiliyor, tedavi ve ilaç uyumu da dahil olmak üzere tedavilerini kişiselleştirebiliyor, gerektiğinde uzman görüşü alabiliyor ve acil durumlarda hızlı müdahelede bulunabiliyorlar. ‘Buongiorno Creg’, aynı zamanda eğitim ve hastanın güçlendirilmesini de sağlıyor ve proaktif bir hizmet merkezini barındırıyor. VALCRÒNIC, VALENCIAN BİRLİĞİ (İSPANYA) Mart 2012’de Valencia özerk bölgesinde kronik hastaları monitörize etmek, hastaneye tekrar yatışlardan doğan maliyetleri azaltmak, hastalığın hastalığın seyrini yavaşlatmak ve hastalarla yakınlarının tedavi süreçlerine katılımını artırmak amacıyla bir proje başlatmıştır. Valcrònic adı verilen pilot program ile, başlangıçta Elche ve Sagunto bölgelerinde diyabet, KOAH, kalp yetmezliği ve hipertansiyon gibi kronik hastalıkları olan 12,000 kişinin bakım kalitesininin arttırılması amaçlanmıştır. Valcrònic, hastaların evlerinde bulunan cihazlardan topladığı biyomedikal bilgileri tablet veya akıllı telefonlar aracılığı ile sağlık çalışanlarına aktarmaktadır. Valcrònic projesi dahilindeki hastalar, günlük ölçümler yaptıkları tansiyon aleti, tartı, oksimetre ve/ veya glukometre cihazları ile donatıldılar. Ölçülen bu değerler, bluetooth teknolojisi ile tabletlere, daha sonra da primer doktorlara ve hemşirelere gönderildi. Sağlık çalışanları, bu sayede hastalarının ölçülen 18 parametresine erişebilme ve sağlık durumlarında oluşabilecek kritik durumlara karşı hızlı davranabilme şansına sahip oldular. Valencia Sağlık Kurulu verilerine göre, ilk sağlık merkezlerindeki uygulamalardan sonra, kronik hastaların hastaneye yatış ve acil servis ziyaret sayılarında belirgin bir azalma oldu. Bu hastalar, projeden önce acil başvuruların %80’ini oluşturuyordu. Sağlık merkezlerinin işletme verileri analiz edildikten sonra, projenin genişletilmesi, 10 değişik tedavi alan 148,000 hastayı kapsaması planlanmaktadır24. 24 Press release, ‘El centro de salud de Santa Pola implanta el programa de gestión de enfermos crónicos, VALCRONIC’, 18 April 2012 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 29 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 29 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 3. BÖLÜM mSAĞLIK 30 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 30 1/06/14 21:41 PART 1 COCIR RECOMMENDATIONS & BENEFITS OF eHEALTH 4 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİK BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİK İÇİN COCIR ÖNERİLERİ COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 31 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 31 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 4. BÖLÜM BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİK İÇİN COCIR ÖNERİLERİ 4. BÖLÜM BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİK İÇİN COCIR ÖNERİLERİ25 4 ESAĞLIK’TA BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİĞİN FAYDALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 ESAĞLIK’TA BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİĞİN SORUNLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 2015 SONUNDA BAŞARILI OLMAK İÇİN COCIR’İN 5 ÖNERİSİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 eSağlık, yeni sağlık kurgusunda devrim potansiyeli taşısa da, birlikte çalışabilirlikteki eksiklikler eSağlığın faydalarını ve pazarın gelişimini engellemektedir. Avrupa Komisyonu bu sorunun farkına varmış ve 2015 sonuna kadar eSağlıkta birlikte çalışabilirliği sağlamak için çabalarını artırmıştır. C2015 SONUNA KADAR BİRLİKTE ÇALIŞILABİLİRLİK İÇİN 5 COCIR ÖNERİSİ: 1. FÖNCELİKLİ KULLANMA DURUMLARINA ODAKLANIN: Hasta özeti, eReçete, Laboratuvar sonuç paylaşımı, Tıbbi görüntüleme paylaşımı ve telemonitörizasyon 2. GİZLİLİK VE VERİ KORUMA GEREKSİNİMLERİNİ NETLEŞTİRİN 3. ULUSLARARASI STANDARTLARIN VE PAZAR ODAKLI PROFİLLERİN KULLANILMASINI TEŞVİK EDİN 4. ULUSAL, BÖLGESEL VE YEREL ESAĞLIK PROJE LİDERLERİNİ BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİK KONUSUNDA EĞİTİN 5. ANLAMSAL BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİĞİ ADIM ADIM ORTAYA ÇIKARIN ESAĞLIKTA BİRLİKTE ÇALIŞILABİLİRLİĞİN YARARLARI 1. HASTANIN BİLGİSİNE HIZLI VE KOLAY ERİŞİMİ Birlikte çalışabilir sistemler ile, her seferinde sisteme tekrar yazmak yerine veriler otomatik olarak değiş tokuş edilir ve depolanır. Bu durum sağlıkta kullanılan verilerin hepsi için geçerlidir; laboratuvar sonuçları, tedavi prosedürleri, ilaç uylumaları, klinik notları, faturalar, vb. Bu nedenle: t İletişim hızında artış, t Veri giriş hatalarında azalma, t Tekrarlanan test sayısında azalma, t İş yükünde azalma görülür. 25 More detailed information also published in COCIR ehealth toolkit edition 2012 (part 3 and 4) 32 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 32 1/06/14 21:41 4. BÖLÜM BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİK İÇİN COCIR ÖNERİLERİ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 2. DAHA İYİ TANI, DAHA KALİTELİ TEDAVİ, DAHA FAZLA HASTA GÜVENLIĞI Sağlık çalışanlarına sağlanan hastalarının verilerine daha hızlı erişim imkanı, aşağıdakilerin de katkısıyla beraberinde daha iyi tanı, daha kaliteli tedavi ve daha iyi hasta güvenliğini sağlar: t İlaç etkileşimlerinin önlenmesi t Hastanın sağlık durumu, aile öyküsü, kişisel geçmişi hakkında daha kapsamlı bilgi t Farklı sağlık çalışanları arasında daha iyi bir bakım koordinasyon 3. İYİLEŞTİRİLMİŞ MALİYET VERİMLİLİĞİ Sistemler arasında birlikte çalışabilirlik, idari maliyetlerde azalma sağlar. Manuel veri girişlerinde, tekrarlanan test sayılarında ve hem klinik, hem de idari personelin iş yükünde azalma, maliyetlerde optimizasyonun nedenidir. (1. Maddede anlatıldığı üzere) Aynı veri değişim standartları üzerine inşa edilmiş ve açık erişim teknolojileri kullanan sistemler, daha kolay entegre edilebildikleri için hastanelerde yeni BT çözümlerinin uygulama maliyetlerini azaltırlar. Böylece yeni çözümün hastanenin mevcut BT alt yapısına adaptasyon süresi kısalır ve satıcıdan alınan bakım/teknik destek ihtiyacını azalır. 4. ARTAN TÜKETİCİ SEÇENEKLERİ VE AÇIK REKABET Satıcılar ve sistemler arasında yaratılan birlikte çalışabilirlik, tüketiciler için seçenekleri artırır. Çözümler birlikte çalışabilir yapıdaysa, müşteriler ihtiyaçlarını tedarik etmede daha çok seçeneğe kavuşurken, hizmet sunumcular ve tedarikçiler ürünlerini daha geniş bir pazara sunabilirler. Birlikte çalışabilirlik, pazarı yeni oyunculara açarken, rekabet ve yenilikçiliği tetikler. 5. VERİ TRANSFERİ İÇİN UÇTAN UCA GÜVENLİK Hasta verisinin elektronik değiş tokuşu, beraberinde mahremiyete yönelik riskleri (kimlik hırsızlığı, yetki ihlalleri, veri değiştirme ve yetkisiz kişi erişimi) getirir. Gömülü güvenlik tasarımına sahip gerçek uçtan uca birlikte çalışabilir BT sistemleri, uyumlu güvenlik modelleri, kimlik doğrulama ve yetkilendirme işlemleri ve veri şifreleme gibi teknolojileri kullanarak riski azaltır. ESAĞLIK’TA BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİĞİN ÖNÜNDEKİ ENGELLER Diğer yenilikçi çalışma ortamlarında ki “tak ve çalıştır” sistemler (örneğin GSM veya USB) bir kolaylık olsa da, birlikte çalışabilirlik sağlık için hala çözülmesi gerekli bir sorundur. Sağlık, karmaşık insan yapılarından oluşmuş büyük bir eko-sistemdir. Değişik oyuncuları, BT sistemlerini ve değişik tıp disiplinlerine haiz kuruluşları, kültürleri, konuşma dillerini, yargı ve idari kuruluşları birbirine bağlama işi ciddi şekilde bir sorundur. Aşağıdaki paragraflar, sağlık sektöründe birlikte çalışabilirliğin önündeki engelleri özetlemektedir. 1. MEVCUT BİT STANDARTLARININ YANLIŞ KULLANIMI TBİT sistemlerinin birlikte çalışabilirliği, teknik özelliklerini betimleyen kabul edilmiş standartlara, sistemi oluşturan metot ve süreçlere bağlıdır. Uyum, yeniden oluşturulabilme, güvenlik, birlikte çalışabilirlik ve diğer özellikler bu süreçlere destek olur. İstenen amaca uygun bir standart oluşturmak zor olabilir. COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 33 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 33 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 4. BÖLÜM BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİK İÇİN COCIR ÖNERİLERİ “Dışardan teknoloji kullanmama” sendromuna ilaveten BT sistemlerinin teknik özelliklerini kontrol altında tutma isteği, birçok kuruluşu mevcut standartları kullanmak yerine kuruma özel sipariş çözümlere veya izole bir yaklaşım (Örneğin; kurum içinde üretilmiş hastane elektronik hasta kayıtı altyapısı) geliştirmeye yönlendirmektedir. Bu kültür, gereksiz yere sorunlar oluşturur ve eSağlıkta birlikte çalışabilirlik için önemli bir engeldir. Pazarı belirleyen standartlarla ilgili ortak değerler oluşturabilmek, sağlık sektörünün birlikte çalışabilirlik konusunda başarılı olmasını ve sinerjiler geliştirmesini sağlayacaktır. Bu da daha yüksek kalitede hizmet ve maliyet tasarrufu sağlayacaktır. 2. SAĞLIK ÇALIŞANLARI İÇİN İLAVE YÜK t4ė45&.&:"1*4"-7&3ė(ė3.& Tıp uzmanlarının sisteme veri girişi yaptığı durumlar için ‘yapılandırılmış veri’ girme terimi kullanılır. Bu durum, sağlık profesyonelleri için daha fazla zaman ayırma ve karmaşa olarak algılanır ve bunun karşılığında kişisel bir yarar görmez veya bu zaman ayırma için herhangi bir ödüllendirme yoktur. t½/&3ė -ė45&4ė/%&/ %0ć36 5&3ė.-&3ė/ 4&±ė.ė Her tıp disiplininin, elektronik klinik bilginin kullanımına, kelime seçimine ve yapısına etki eden değişik jargonları vardır. Bu durum, kurum ve disiplinler arasındaki yoğun bilgi alışverişi nedeniyle mevcut kelime haznesinin dikkatlice haritalanmasını gerektirir. Bunun sonucunda doktor aradığı duruma en uygun terimi bulana kadar menüden aşağı kaydırmalı çok uzun bir kelime dizinini taramak zorunda kalır. Her iki durumun sonunda da, klinik seviyede çok az veya hiç toplanmamış veri ile yüzleşiriz. İletişim zincirindeki birincil katılımcı (doktor) veriyi yapılandırılmış bir halde sağlayamaz veya doğru terminolojiyi kullanamazsa, tüm iletişim zinciri olması gerektiği gibi çalışmaz. 3. AVRUPA BOYUNCA SAĞLIK SİSTEMLERİNİN FARKLILIĞI Sağlık söz konusu olduğunda, Avrupa birbirinden farklılık gösteren sağlık sistemlerinin olduğu geniş bir alandır: Her ülke ve hatta bazı bölgelerin kendine has sağlık sistemleri vardır. Ulusal veya bölgesel sağlık sistemlerinin farklı kanunları, mevzuatları, politikaları ve terminolojileri bulunmaktadır. Bu da etkisiz ve verimsiz bir İletişim karmaşası ortaya çıkarmaktadır. 4. SAĞLIĞIN KARMAŞIK YAPISINI BT SİSTEMLERİ İÇİNDE BİR ARAYA GETİRMENİN ZORLUĞU Sağlık profesyonelleri düşüncelerini kolayca kağıt üzerine yazabiliyorken, elektronik olarak rapor etme konusunda güçlük çekmektedirler. Sorulması gereken sorulardan birkaç tanesi; Diğer tarafa ne iletilmelidir? Sağlık çalışanı, temel klinik bilgileri, (derinin rengi, kan şekeri düzeyi, kan basıncı, vb…) semptomları, sebep zincirlerini ve ayırıcı tanıyı mı bildirmelidir? yoksa değişik seviyelerde bir araya getirilmiş, konsolide sağlık verisini mi? Sağlık çalışanları teşhisi koyar ve klinik değerlendirmeyi yaparken kendi kıstaslarını mı kullanmalıdırlar? Karar verme zincirin sonunda hangi bilginin önemli ve gerekli olduğunu bilmek, kişisel değerlendirme yapmak ve inisiyatif kullanmak; BT kullanımında zaman, eğitim ve deneyim gerektiren zor bir egzersizdir. 5. MAHREMİYETİN SAĞLANMASI VE HASTA VERİLERİNİN KORUNMASI Avrupa Birliğinde veri koruma ile ilgili mevcut hukuki çerçeve farklılıklar içermektedir ve anlaşılır olmaktan uzaktır. Bu durumun iki sonucu vardır: t Sağlık hizmeti sağlayıcıları, artan mahremiyet ihlali riski ve sağlık verisinin işlenmesi, paylaşılması ve depolanması ile ilgili kuralların karmaşıklığı nedeni ile hastalarının verilerini paylaşmakta isteksiz davranabilirler. t Hastaların mahremiyetinin sağlanması ve verilerinin korunması için kurumsal ve bilişim teknolojileri seviyesinde sisteme ilave önlemler ve işlemler eklenmesidir ki, bu da ek maliyetler ve sistem karmaşıklığının artması anlamına gelir. 34 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 34 1/06/14 21:41 4. BÖLÜM BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİK İÇİN COCIR ÖNERİLERİ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 2015 SONUNA KADAR BİRLİKTE ÇALIŞILABİLİRLİKTE BAŞARILI OLMAK İÇİN 5 COCIR ÖNERİSİ 1. ÖNCELİKLİ KULLANIM MODELLERİNE ODAKLANIN Sağlıkta birlikte çalışabilirliğe yönelik çalışmalardan azami fayda elde etmek için bir dizi öncelikli kullanım modeline odaklanılmalıdır. COCIR’in üzerinde odaklanılmasını tavsiye ettiği yedi kullanım modeli26: 1. Hasta özeti (Ulusal ve sınır ötesi seviyede) 2. eReçete (Ulusal ve sınır ötesi seviyede) 3. Tıbbi görüntüleme bilgi paylaşımı (bölgeler arası) 4. Hastane tanı görüntüleme iş akışı (hastane içi) 5. Laboratuvar bilgi paylaşımı (bölgeler arası) 6. Hastane Laboratuvar İş Akışı (Hastane içi) 7. Telemonitörizasyon Dünya çapında incelediğimiz eSağlık projeleri ve fayda analizleri sonucunda yukarıdaki yedi kullanım modelinin öncelik açısından en fazla tercih edilenler olduğu sonucuna vardık. Bunlar, AB eSağlık birlikte çalışabilirlik Talimat 403’te tanımlanmış, kabul edilmiş ve başarılı bir şekilde uygulanmıştır. Bu kullanım modelleri, Avrupa’da eSağlık birlikte çalışabilirliğinin tesis edilmesi için temel oluşturmalıdır. 2. MAHREMİYET VE VERİ KORUMA GEREKSİNİMLERİNİ NETLEŞTİRİN VE AÇIK BİR YÖNETİM OLUŞTURUN eSağlıkta başarılı bir birlikte çalışabilirliği sağlamak için ilk adım; hizmet ortamlarında ve sınırlar arasında bilgi alışverişini sağlayan yasal bir sistem geliştirmek olmalıdır. Buna ilave olarak, sağlık sektörü, 27 üye devlette de geçerli olacak tek ve aynı kurallar bütününün oluşturacağı, uyumlu bir veri koruma yasal çerçevesinden çok yararlanacaktır. COCIR, komisyonun yasal belirsizliklere neden olabilecek koşulları ve veri paylaşım gereksinimlerini belirlemekle ilgili mevzuat oluşturma teklifini olumlu karşılamaktadır27. 3. ULUSLARARASI STANDARTLARIN VE PAZAR ODAKLI PROFİLLERİN KULLANIMINI TEŞVİK EDİN COCIR, AB çapında standartlar28 oluşturulmasını teşvik etmek için dijital gündem oluşturma politikasını olumlu karşılamakta ve uluslararası standart ve profillerin ötesine geçme konusunda komisyonu desteklemektedir. COCIR ÖNERILERI: tBirlikte çalışabilirlik için gerekli uluslararası kabul görmüş standart ve profillerin açık tanımları kamusal satın alma mevzuatına eklenmelidir.Bu durum AB fonları için de geçerlidir. (Horizon 2020, yapısal fonlar, Connecting Europe Facility, vb) tDaha etkin olabilmek adına standartların pazar odaklı ve kullanıcı odaklı olması önemlidir. Genellikle standart oluşum süreci çok yavaştır ve yayınlanmış çoğu standart, oluşum sürecinde yeni gereksinimler eklendiğinden pazar oyuncularının ve kullanıcıların gereksinimlerini karşılamaktan uzaktır. Standartların etkin kullanımı ve benimsenmesi, kullanıcı odaklı ve pazar odaklı belirlenmesine ve uygulamaya hazır hale getirilmesine bağlıdır. tOluşturulan süreç, öncelikli kullanım modellerinin (aşağıda görülebilir)29 gereksinimlerine uygun olarak Avrupa’ya uygulanabilir profillerin özel listesini tanımlamalıdır. tStandartlar ve profiller FRAND kurallarına (adil, akla uygun ve ayrımcılık yapmayan) uygun olmalıdır. 26 See definitions in annex 27 See COCIR Position paper on the privacy and protection of health data for more information. 28 Digital Agenda: Foster EU-wide standards, interoperability testing and certification of eHealth systems by 2015, through stakeholder dialogue, page 30. 29 In line with HITCH http://www.hitch-project.eu/ and M403 phase I recommendations http://www.ihe-europe.net/drupal/sites/default/files/final%20report%20eHealth.pdf. COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 35 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 35 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 4. BÖLÜM BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİK İÇİN COCIR ÖNERİLERİ 4. eSAĞLIKTA BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİK KONUSUNDA YEREL YÖNETİCİLERİ EĞİTİN COCIR, İHE Avrupa ve Continua gibi çeşitli platformların çalışmaları sonucunda birlikte çalışabilirliğin iyileşmesi ile ilgili gelişmeleri olumlu karşılamaktadır. COCIR ayrıca, sahada gösterilen, ESK birlikte çalışabilirliği için tavsiyeler, eSağlık birlikte çalışabilirliği çerçevesi üzerine ISA çalışması, eSağlık yönetimi girişimi, eSağlık Network30 oluşturulması gibi Avrupa odaklı girişimleri de desteklemektedir. Ne yazık ki, yerel eSağlık oyuncuları bu girişimlerden nadiren haberdar olurlar ve yerel eSağlık çözümleri kurmaya meyillidirler. COCIR ÖNERISI; Avrupa Komisyonu fonlarının, farkındalık yaratma ve eğitim kampanyalarına harcanarak, kıta seviyesinde bir araya getirilen bilginin birlikte çalışabilirlik çözümlerinin daha etkin kullanımı ve benimsenmesi için ulusal, bölgesel ve yerel seviyeye taşınmasıdır. COCIR, eSağlıkta birlikte çalışabilirlik için altı adımdan oluşan (bakınız Bölüm 4) bir sektör rehberi geliştirmiştir. Bu rehberle; ulusal, bölgesel ve yerel eSağlık proje liderlerinin bu amacı desteklemeleri hedeflenmektedir. 5. SEMANTİK BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİĞİ ADIM ADIM TANIMLA Semantik birlikte çalışabilirlik, sağlık bilişimi ile klinik uygulamaların birlikte çalışmasını gerektiren karmaşık bir alandır. Çözümlenmesi zor olup, zaman alır ve adım adım çözüm yaklaşımını gerektirir. COCIR, semantik birlikte çalışabilirliğe nihai hedef olarak bakan projelerle, amacı temel seviyelere erişmek olan az sayıda pragmatik çabanın farkına dikkat çekmektedir. epSOS gibi projeler ikincinin yapılabilir olduğunu ispatlamıştır. COCIR ÖNERISI; Bir başlangıç noktası olarak, sorunlar, işlemler, tanılar, hayati bilgiler (örneğin; kan basıncı) ve ilaçlar ile ilgili Avrupa çapında ortak bir yaklaşımın örnek olacağı az sayıda yaygın kullanılan terminolojiler seçilmelidir. Kodlanmış veriyi semantik anlamlı bir sistemin içine yerleştirmek için standart ortak bir klinik veri yapısı gereklidir. (Örneğin; CDA31 – Klinik döküman mimarisi) 30 The ‘eHealth high level network’ was established by the Directive in Patient’s Rights in cross border healthcare to create a formal coordination mechanism on eHealth between member States. 31 CDA: Clinical Document Architecture 36 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 36 1/06/14 21:41 PART 1 COCIR RECOMMENDATIONS & BENEFITS OF eHEALTH 5 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi YASA VE MEVZUAT EĞİLİMLERİ COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 37 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 37 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 5. BÖLÜM YASA VE MEVZUAT EĞİLİMLERİ 5 5. BÖLÜM YASA VE MEVZUAT EĞİLİMLERİ VERİ KORUMA YÖNETMELİĞİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 TIBBİ YAZILIM DÜZENLEME TRENDLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 VERİ KORUMA YÖNETMELİĞİ COCIR; etkili, açık ve güvenilir veri koruma çerçevesini desteklemekte ve AB düzenlemelerinin benimsenmesi ile Avrupa düzeyinde hukuki çerçevenin uyumlu hale getirilmesi isteğini memnuniyetle karşılamaktadır. COCIR, sağlık ile ilgili verilerin kullanılmasında görülen gelişmelerin farkındadır. Ancak COCIR, kaliteli sağlık hizmetinin, hizmet noktasında sağlanan bütüncül sağlık verisinin mevcudiyetine bağlı olduğunu hatırlatır. COCIR, AB düzenlemelerinin bazı hükümlerinin, yeni sağlık verilerinin kullanılabilirliğini kısıtlayıcı, inovasyonu geciktirici, hukuki belirsizlik oluşturan ve uyum maliyetlerini artırıcı etkileri olabileceğini düşünmektedir. COCIR, bu nedenle yönetmelikle ilgili aşağıdaki hususlarının göz önüne alınmasını önermektedir. COCIR’IN GENEL VERİ KORUMA YÖNETMELİĞİ’Nİ GELİŞTİRMEK İÇİN ANA ÖNERİLERİ: 1. TANIMLARI SADELEŞTİRMEK (Madde. 4): Sağlık ve araştırma sektörlerinin veri kullanımı yönetmelikle yönetilmelidir. Madde 4, bu terimleri ve anonim verilerin kişisel veri olmadığını ve bu terimlerin tanımlanmasının yönetmeliğe tabi olmadığını açıkça belirtmelidir. Kimliksizleştirilmiş verilere hükümler bağlamında yaklaşılmalı, veri kontrolörleri için teşvikler sağlamalıdır. 2. SAĞLIK SUNUCULARI VE TIBBİ TEKNOLOJİ SAĞLAYICILARI ARASINDA AÇIK VE AYRI YÜKÜMLÜLÜKLERİ KORUMAK, mevcut kurallara (Madde 28 - 33 - 34 - 77) göre, sağlık kuruluşu ve tıp teknoloji sağlayıcısı arasındaki ilişki yasa ile değil, sözleşme ile yönetilmelidir. 3. YÖNETİM YÜKÜNÜ AZALTMAK (Madde. 26): Dış kaynak kullanımının işin parçası olduğu durumlarda, sağlık sunucularının teknoloji sunucuları için almak zorunda oldukları her izin, her iki taraf için fayda getirmeksizin idari yük getirir. 4. BAKIM VE EKİPMAN PERFORMANS DEĞERLENDİRME AMACIYLA TIBBİ TEKNOLOJİ ÜRETİCİLERİNE SAĞLIKLA İLGİLİ VERİ İŞLEME İZNİ VERMEK (Madde. 81 - 83): Tıbbi teknoloji üreticilerinin çalışanları (teknisyenler, mühendisler, tıp uzmanları) teknik bakım ve ekipman performans değerlendirmesi için sağlık verilerine erişim izni verilmelidir. 38 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 38 1/06/14 21:41 5. BÖLÜM YASA VE MEVZUAT EĞİLİMLERİ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi DETAYLI ÖZET COCIR, aşağıdaki hükümlerin yasal açıklık, yasal kesinlik ve sağlık ortamında uygulanmasının sağlanabilirliğine ve geliştirilebileceğine inanmaktadır. Aşağıdaki ayrıntılı özet, yukarıdaki dört ana önerinin (Bölüm A) üzerine on adet ikincil öneri (Bölüm B) getirmektedir. . A COCIR’IN ANA ÖNERİLERİ 1. TANIMLARI NETLEŞTİRİN (MADDE 4) ‘Sağlık ile ilgili veri’ ve ‘Kişisel veriler’ için önerilen tanımlar çok geniştir. Örneğin bir tıbbi cihazın seri numarası, bir tıbbi malzeme ile ilişkili olsa da ‘sağlık ile ilgili veri’ kapsamına girebilir. Yönetmelik anonim ve kimliksizleştirilmiş veri için bir tanım düzenlemelidir. COCIR AŞAĞIDAKİ TANIMLARI ÖNERMEKTEDİR: tAAnonim haline gelmiş veriler’ bilgileri tanımlanabilir gerçek kişilere atfedilemez bir şekilde değiştirilmiş kişisel veri anlamına gelir. Buna göre, anonim veriler kişisel veri değildir ve ifade tanımında açıkça, 4 üncü maddede Yönetmeliğin kapsamı dışında olmalıdır. tAKimliksizleştirilmiş veri’ ilave bir veri kullanılmadan herhangi bir kimlikle ilişkilendirilemeyen farklılaştırılmış kişisel veriye denir. Kimliksizleştirilmiş verilerin kullanımı sağlık için çok önemlidir. Aşağıda, kimliksizleştirilmiş verinin bakım kalitesini artırıken, hasta mahremiyet riski taşımayan kullanım örnekleri verilmiştir; > Radyolojide: Bir radyolog uzunlamasına bir çalışmada bir hastanın görüntülerini toplar ve verileri algoritma analizi ve geliştirme (örneğin tümör tespiti) için bir tıbbi cihaz üreticisine gönderir. Üretici, yeni ve gelişmiş algoritmaları çalıştırır ve radyoloğa bire bir hasta bazında eski ve yeni algoritmalarda performansı karşılaştırmasını sorar. Üretici, radyolog tarafından verilen takma isimleri kullanarak yeni algoritma sonuçlarını açıklar. > Hastane bakımında: Hasta monitörleri, laboratuvar verileri, hemşire notları, ve yoğun bakım ünitesindeki merkezi bir hasta veri toplama ve analiz iş istasyonundan toplanan veriler gibi değişik kaynaklardan kişiliksiz (örn. Yatak numarası) veri toplamak için kullanılır. Bu sayede hasta sonuçlarını tahmin etmek için CDS algoritmaları geliştirilir. > Evde bakımda: Uzunlamasına bir çalışmada bir kişinin evinde toplanan veriler (örn. KOAH hastaları) hastaneye tekrar yatışları tahmin etmek için kullanılır. Kişiliksizleşmiş veri, zaman içinde tek bir kişinin verisini toplamak ve analiz etmek için kullanılır. Önerilen yönetmeliğe göre, veri kontrolü için teşvik yoktur ve tüzük çerçevesinde yükümlülüklere tabi olacaktır. Veri kimliksizleştirme, önemli ölçüde yeniden tanımlanan bir sujeyi azaltan açık güvenceler sağlar. Yönetmelik bu tip uygulamalara teşvik oluşturmak için, kimliksizleştirilmiş veri ile ilgili veri kontrolörleri yükümlülüklerini hafifletmelidir. 2. SAĞLIK HİZMET SAĞLAYICISI (VERİ DENETCİSİ) VE TIBBİ TEKNOLOJİ SAĞLAYICISI (VERİ İŞLEYİCİ) ARASINDA AÇIK VE FARKLI SORUMLULUKLARIN OLUŞMASINI SAĞLAYIN (MADDE 24-26-77) Veri işleyenlerin sorumluluğu ile ilgili yeni yükümlülükler, sağlık kuruluşu (veri denetleyicisi) ve tıbbi teknoloji sağlayıcısı (veri işleyicisi) arasında kafa karışıklığına neden olabilir. Denetleyici ve işleyici arasındaki sorumluluk ve yükümlülüklerin hukuk yoluyla değil, sözleşme düzenlemeleri yoluyla ele alınması gerekir. COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 39 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 39 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 5. BÖLÜM YASA VE MEVZUAT EĞİLİMLERİ COCIR, Yönergenin 95/46/EC mevcut yasal çerçeve yaklaşımında tutulmasını önermektedir. Bu hem netlik, hem de denetim otoriteleri ile ilişki açısından daha iyi uygulamaya teşvik edecektir. 3. BİR ALT ÜSTLENİCİ GÖREVLENDİRİRKEN İDARİ YÜKÜ AZALTIN (MADDE 26) Her Veri Denetimcisi (örneğin bir hastanede) bir veri işlemci (örneğin e-sağlık servis sağlayıcı) tarafından bir alt-işlemcinin aşırı idari yükünü bilir, Veri Kontrol ve Veri İşlemcisi maliyeti arttırır. COCIR Yönergenin 95/46/EC mevcut yasal çerçevesinde tutulmasını önerir. Denetleyici ve işlemci arasındaki sorumluluk ve yükümlülükleri hukuk yoluyla değil, sözleşme düzenlemeleri yoluyla ele alınmalıdır. 4. TEKNİK BAKIM VE EKİPMAN PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ İÇİN TEKNİSYENLERİN SAĞLIK İLE İLGİLİ VERİ İŞLEMELERİNE İZİN VERİN (MADDE 81-83) Madde 81 ile ilgili bir sağlık profesyoneli tarafından işlenen verileri veya mesleki eşdeğer gizlilik yükümlülüğü ile profesyonel olunabilmeyi sağlar. Bu hüküm medikal sistemlerin, yerinde ya da uzaktan bakımı yapılırken Sağlık ile ilgili veri erişimi olan üreticiler tarafından istihdam edilen teknisyen ve mühendislere açık değildir. Yönetmelik işveren ile sözleşme oluşturarak bir gizlilik taahhütü imzalar ancak profesyonellerin mesleki gizlilikle eşdeğer yükümlülüğünü nitelemeyi açıklığa kavuşturmak gerekir. Madde 83, sağlık ile ilgili verilerin işlenmesi için önerilen şirketlerin tıbbi cihazlar Yönetmeliği kapsamında düzenleyici gereksinimlerini karşılamak için tıbbi cihaz yapımı ya da sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi için hesap kayıt çalışmaları içerisine almanın gerekli olduğu görünüyor. Yönetmelikle, Madde 83 kapsamında «tarihsel, istatistiksel veya bilimsel araştırma amacıyla» bir tıbbi cihazın klinik değerlendirme işlemi ile ilgili olarak, üreticinin düzenleme öncesi ve sonrası pazar yükümlülüklerinin içeriği ile ilgili açık rehberlik edilmesi gerekmektedir32. 32 This concern falls if anonymised data are not subject to the Regulation 40 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 40 1/06/14 21:41 5. BÖLÜM YASA VE MEVZUAT EĞİLİMLERİ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi B COCIR’IN İKİNCİL ÖNERİLERİ 1. SAĞLIKTA GÖZARDI EDİLENLER İÇİN MUAFİYET (MADDE 17) Sağlık unutulmaması gereken uygulamaların sonuçlarının dikkatli bir şekilde değerlendirmesini gerektirir. Bir elektronik sağlık kayıtının silinmesi, bilgilerin hasta güvenliği, kamu yararı, sağlık araştırması ve eSağlık dağıtımına ters düşebilir. Tıbbi kayıtlar, hasta kayıtları ve diğer klinik veri tabanları, unutulmama istisna haklarına sahip olmalıdır. 2. ANONİMLEŞTİRİLMİŞ VE KİMLİKSİZLEŞTİRİLMİŞ VERİNİN SAĞLIK İÇİN İKİNCİL KULLANIMI (MADDE 20) Madde 20 metninde, sosyal fayda için kötü sonuçlar doğuracak, sağlık verisinin araştırmalarda kullanılmasını çok zorlaştıran veya imkansız hale getiren hükümler bulunmaktadır. COCIR, Madde 20,nin silinmesinin veya 95/46/EC sayılı Direktifin 15 Maddesinde kullanılan dilin değiştirilmesini tavsiye ediyor33. 3. “TASARIMSAL MAHREMİYET” VE “KENDİLİĞİNDEN MAHREMİYET YÜKÜMLÜLÜKLERİNİN SİLİNMESİ (MADDE. 23) COCIR, ürün ve hizmetlere mahremiyet ve veri güvenliği özelliklerinin ilave edilmesini başlangıçtan itibaren desteklese de, ‘tasarımsal mahremiyet ve ‘kendiliğinden mahremiyet’ tanımlarının farklı insanlar için farklı anlamlar ifade edeceğini düşünmektedir. Her ikisinin amacı da yeni ihtiyaçlar doğrultusunda Yönetmelikte yansıtılmıştır: veri koruma etki değerlendirmesi, veri azaltılması, vb. COCIR bu kavramların gereksiz ve silinmeye değer olduğunu düşünmektedir. 4. VERİ İHLALİ BİLDİRİMLERİ İÇİN KAPSAM VE FİZİBİLİTEYE DİKKAT EDİLMESİ (MADDE 31-32) ‘İhlal’ ile ilgili geri bildirim gereksinimleri, özellikle ‘makul süre’ kavramı ve ‘güvencelerin azaltıcı etkileri’ ve ‘zarar / yan etki potansiyeli’ tanımları, gerçek dünya ortamında uygulanabilirliği zor konulardır. Sanayi, daha pragmatik ve dengeli bir yaklaşımdan daha çok faydalanacaktır. İhlal bildirimi için, istenen belgelerin daha uzun bir zaman dilimi içinde sunulmasını kapsayan iki aşamalı bir yaklaşım düşünülebilir. nitel bir etki değerlendirmesi için daha fazla zaman ve verim düzenleyici eylemler sağlayacaktır. 5. VERİ KORUMA ETKİ DEĞERLENDİRMELERİ VE YETKİLENDİRME ÖNCESİ YÜKÜMLÜLÜKLERİN SAĞLANMASI AYNI KAPSAM ALTINDA DEĞERLENDİRİLMEMELİDİR (MADDE 33-34) Veri Koruma Etki Değerlendirmesi zorunlu olmamalı, işleme faaliyetlerinin kapsamı ve türlerine göre farklılaştırılmalı ve iyi tanımlanmış bir “yüksek risk” kategorizasyonuna alınmalıdır. Kuruluşlar, organizasyon yapısı, yasal gereksinimler, sözleşmeden doğan yükümlülükler ve gerektiğinde kendi iç politikalarına uygun şekilde kendi değerlendirme altyapılarını kurabilmelidirler. Veri işleme, izne veya sözleşmeye dayandırıldığında ön danışmanlık gerekmemelidir. Onayın gerekli olduğu durumlarda (Madde 34), yürürlük tarihinden önceye gelecek şekilde belirli bir zaman çizgisi netleştirilmelidir. 6. DAHA ÇOK VERİMLİLİK İÇİN SERTİFİKA SANAYİSİNİ DİRİ VE GÖNÜLLÜ TUTULMALIDIR (MADDE 39) Sertifikasyon mekanizmaları ve sanayi tarafından geliştirilen ve yönetilen veri koruma mühürleri ve işaretleri tercih edilmelidir. COCIR, yeni gelişen sertifikasyon mekanizmaları yerine mevcut uluslararası kabul görmüş standartların benimsenmesine ve zorunlu kalmasını (örneğin ISO / IEC 27001) önermektedir. COCIR, Madde 39’da paragraf 2 ve 3’ün çıkarılmasını önermektedir. 33 This concern falls if anonymised data are not subject to the Regulation. COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 41 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 41 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 5. BÖLÜM YASA VE MEVZUAT EĞİLİMLERİ 7. AB DIŞI ÇERÇEVELERİNİN UYUM DURUMLARININ TANIMLANMASI (ÖRN. A.B.D.’DEKİ HIPAA GİZLİLİK VE GÜVENLİK KURALLARI) Birçok COCIR üyesi, Avrupa (ABD’de örneğin) dışında da varlık gösterdiklerini ve yatırım yaptıklarını belirtiyor. ABD’ye sağlık veri transferinde gizlilik güvenliği sağlamak için HIPAA kuralları çerçevesinde veri iletimine izin verilmelidir. Anonimleştirilmiş ve kimliksizleştirilmiş veri transferinde alıcıda yeterli erişim izni yoksa daha fazla yetki ya da danışmanlık gerektirmemelidir. 8. İKİNCİL KİMLİK TESBİTİ OLMAYAN DURUMLARDA, İLERİ YETKİLENDİRME GEREKMEDEN ÜÇÜNCÜ ÜLKELERE (BÖLÜM V) ANONİMLEŞTİRİLMİŞ VE KİMLİKŞİZLEŞTİRİLMİŞ VERİ TRANSFERİ MÜMKÜN OLMALIDIR Kişisel veri olmayan anonimleştirilmiş veriler ve ikincil kimlik tespitine izin vermeyen kimliksizleştirilmiş veriler ve bilginin anlaşılmasına izin vermeyen şifrelenmiş34 veriler, Birçok veri işleme operasyonunun merkezinde yer alır. Sorumlu veri kontrolörleri ve işlemcileri, hastanın gizlilik/güvenliğini korurken, kimliğini saklayacak veri işleme teknikleri üzerine yatırım yapmaktadırlar. Bu tarz yaklaşımlar desteklenmeli ve cesaretlendirilmelidir. Bu tarz verinin gönderilmesinde ilave yetkilendirme ve danışma gerekmemelidir. 9. İDARİ YAPTIRIMLAR İÇİN ORANTILILIK KULLANMAK (MADDE 79) COCIR, güvenli uygulama mekanizmalarını, yaptırımları ve para cezalarını öneri olmadığı durumlarda ihtiyaç olarak kabul eder. Bu durum, yatırımlara çekme konusunda AB’yi daha az rekabetçi hale getirebilir. Ayrıca uygulanabilir olması için, ‘eksik bilgi’, ‘yeterince şeffaf olmayan’ gibi terimlerin net bir şekilde açıklanması gerekmektedir. . 10. HUKUKİ ANLAŞILIRLIĞI ARTIRMAK İÇİN MADDELERİN SAYI VE İÇERİKLERİNİN SINIRLANDIRILMASI Maddelerin sayısı ve kapsamı Yönetmeliğin yasal kesinliğini zayıflatmaktadır. Sayılar azaltılmalı ve kalanlar için net zaman çizelgeleri belirlenmelidir. t Sağlık verileri kategorileri maddeler tarafından değil, kuruluşlar tarafından belirlenmelidir. (Madde 14.7) t Yasal çerçeve; yönetmelikler, maddeler ve ulusal yasa (Madde 81.1) arasındaki çelişkili hükümleri önlemek için uyumlu hale getirilmelidir. t Maddeler (Madde.81.3) için öngörülen ölçümler, kriterler ve gereksinimler, teknoloji, hizmet ve iş modeli ve endüstri-temelli olmalıdır. 34 Encrypted data are information that has been transformed and made unreadable by the use of algorithms. Only those with the key can decrypt the data 42 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 42 1/06/14 21:41 5. BÖLÜM YASA VE MEVZUAT EĞİLİMLERİ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi TIBBI YAZILIM DÜZENLEME TRENDLERİ CTeknoloji çok hızlı gelişiyor bu göz önüne alındığında, ürün ve hizmetlerin yenilik ve karmaşıklığı düzenleyici bir çerçeve gerektirmektedir. Mevcut düzenleyici sistem, sağlık ihtiyaçlarında zararlı etkiyi önlemek için hızlı gelişmeyi gerektirir. Çözümler daha karmaşık, daha entegre hale gelmekte ve tıbbi cihazlar yazılımla yönetilmeye hatta yazılım kendisi tıbbi cihaz haline gelmektedir. Bu durum, kanun koyucunun yazılımlara daha çok dikkat göstermelerini ve sağlığa erişimi maliyet etkin bir hale getirirken daha güvenilir, daha yüksek kalitede bir yazılımın geliştirilmesini ve geçerliliğini sağlamayı hedeflemelidirler. mSağlık uygulamalarındaki gerçekleşen patlama, gösteriyor ki piyasa oyuncularının yanı sıra küçük girişimciler de bu yeni ekosistemin bir parçasıdır. Bu nedenle, kullanıcıların gizlilik ve güvenliği korumak için getirilen düzenlemeler, yeni çözümlerin geliştirilmesini engellemeyecek şekilde düzenlenmelidir. COCIR, tıbbi cihaz inovasyonunda AB liderliğini pekiştirmek ve hastaların sağlık hizmetlerine hızlı erişimini sağlamak için, öngörülebilir ve etkin bir destekleyici yönetmelik sistemi oluşturma çağrısında bulunmaktadır. AVRUPA’DA TIBBİ YAZILIM İÇİN MEVCUT YASAL ÇERÇEVE Tıbbi cihazlar gibi Yeni Yaklaşım Talimatları numara ile düzenlenmiştir: t 93/42/EEC, Tıbbi Cihazlar Yönetmeliği t 90/385/EEC, Aktif Tıbbi Cihazlar Yönetmeliği t 98/79/EC, In Vitro Tıbbi Tanı Cihazları Yönetmeliği Avrupa düzeyde kabul edilmesinden sonra Avrupa ülkelerinde Ulusal yasalar altında üstlenilmiştir. Tüm AB üyesi ülkelerde ulusal düzeyde Mart 2010’da yürürlüğe giren AB Yönetmeliği 2007/47/EEC sayesinde, tıbbi cihazlar tek başına yazılıma dahil edilmiştir. Çünkü birkaç yazılımda belirsiz bir durum olması sebebiyle bazı tıbbi cihazlar bir yazılımın bir tıbbi cihaz olup olmadığını belirlemek için bir AB tıbbi yazılım kılavuzu diğer Avrupa Üye Devletlerinde, Avrupa Komisyonu ile Aralık 2009’da bir alt grubu oluşturularak yorumlandı. Bu rehber doküman Avrupa’da üreticiler, kuruluşlar ve kamu yetkilileri için bir açıklık getirmeyi amaçlamaktadır. Bu kılavuz, bir İsveç kılavuzu temel alınarak başlamıştır. 2012 Ocak ayında yayınlanan MEDDEV 2.1/635 «sağlık kullanılan bağımsız yazılım yeterlilik ve sınıflandırılması Kuralları» başlıklı Avrupa rehberi yayınlandı. Bu bağlayıcı olmayan Avrupa rehber dokümanın amacı: t Bağımsız yazılım yeterliliği ile ilgili kriterleri açıklığa kavuşturmak ve yazılım sınıflandırma kriterleri için uygulamaya yönelik Tıbbi bir cihazdır. t Üreticileri, sağlık personeli ve diğer ilgili taraflara daha iyi bir tıbbi cihaz olarak bağımsız bir yazılım yardımcı olmanın belirlenmesi için t Bağımsız yazılım için düzenleyici gereksinimlerin yorumlanarak uyumlu hale getirilmesi için. Hızlı gelişen teknolojilere dayalı ek güncelleştirmeler için bir ihtiyaç olması sebebiyle bu rehber dokümanı 17 Nisan 2013 tarihinden beri tartışılmaktadır. 35 http://ec.europa.eu/health/medical-devices/files/meddev/2_1_6_ol_en.pdf COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 43 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 43 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 5. BÖLÜM YASA VE MEVZUAT EĞİLİMLERİ 26 Eylül 2012 tarihinde, Avrupa Komisyonu tıbbi cihazlar üzerinde bir Yönetmelik için bir öneri ve in vitro diagnostik tıbbi cihazlar için Avrupa Parlamentosu tarafından ve Konsey tarafından kabul edilen yukarıda listelenen mevcut üç tıbbi cihaz direktifleri yerine hangi cihazın kullanılacağı teklifini kabul etti. Bu yeni yönetmeliğin 2015-2016 yılında yürürlüğe girmesi planlanmaktadır. Şimdiye kadar, mevcut Avrupa rehberlik belgelerinin yanı sıra, tıbbi yazılım özel gereksinimleri için öngörülmektedir. Daha birçok şey yapılabilir. Örneğin sınıflandırma kuralları göz önünde alındığında donanım ile yapılan yazılım uyumlu değildir. Bu farklı ürün sınıflandırmasına yol açar ve ihalede zorluklar yaratır. Yukarıda belirtilen Avrupa Rehberlik belgesinin varlığına rağmen, bazı Avrupa ülkelerinde tıbbi yazılımın bazı yönlerini açıklamak için belirli belgeler / düzenlemeler geliştirmeye karar verdik. ÖRNEĞİN: İSVEÇ’TE: Tıbbi Ürünler Ajansı Nisan 2013 ‘te Bu yıl aldığı soruları yansıtan bir kılavuz yayınlandı. Ve İsveç piyasada mevcut olan bazı ürünlerin durumunu açıklığa kavuşturmak için bunu tasarlanmıştır. Bakınız http://www.lakemedelsverket.se/english/product/Medical-devices/ BELÇİKA’DA: bir kraliyet kararnamesi ile bireyselleştirilmiş tehlikeli ilaç hazırlama uygulamalarında ciddi sonuçların miktarını azaltmak için 24 Aralık 2012’de yayınlandı. Kararname kısımları bilgisayar sistemlerini içeren otomatik bireyselleştirilmiş ilaç hazırlamadan bahseder. Asgari bilgiler ilaç değişiklikleri ile nasıl başa çıkılacağı ve eczacıların hastaya ilacı nasıl vermesi gerektiği hakkındadır. Bakınız 59890: http://www.ejustice.just.fgov.be/mopdf/2012/09/28_3.pdf#Page28 FRANSA’DA: Fransa Sosyal Güvenlik Kanunu L.151-38, II (29 Aralık 2011 aka hukuk HAS) yayımlandı. Bu kanun ilaç reçete yazımı için geçerlidir.Ama gelecek için yönetim, dağıtım ve yazılım öngörülmemiştir: ANAP üzerinde durulan standartları geliştirmeyi planlıyor: t HIS diğer modülleri ve elektronik sağlık kayıtları ile ortak çalışma. Amaç reçete güvenlik, performans, kullanışlılık ve maliyeti geliştirmektir. Bu tıbbi uygulamalar çeşitliliği (hap, enjeksiyon, alt deri yönetimi, damla, kaşık, miligram, açısından dozlarda ...) içine alır. t İzlenebilirlik COCIR, Avrupa Komisyonunun YEŞİL KART ile beklenmesi gereken ileri konsültasyonu içeren yeni girişimini desteklemektedir. Komisyonun rehberi açık ve basit olmalı, uyum, adil rekabet ve kolaylık sağlamalıdır. AVRUPA DIŞI TIBBİ YAZILIM GÜNCELLEMELERİ DÜZENLEME DURUMU Japonya, Çin, ABD ve Kanada’da, gibi bazı coğrafyalarda düzenleyici girişimler başladı. KANADA’DA: Kanada’da yazılım açıkça bir tıbbi cihaz olarak kabul edilir.(http://www.hc-sc.gc.ca/dhp-mps/md-im/activit/announce-annonce/ md_notice_software_im_avis_ logicels-eng.php). Kanada yeni rehber dokümanı uygularken yayımladı. Bu açıkça tıbbi cihaz olarak mümkün bir yazılımı gösterir. Sınıflandırma kurallarına göre bu cihazlar sınıflandırır: t Sınıf II yazılım lisansı Eylül 2011 ve Sınıf I yazılım lisansı Şubat 2011 zorunludur. t Depolama, veri aktarımı veya görüntüleme, veya görüntüler için kullanılan herhangi bir hasta yönetim yazılımı Sınıf I tıbbi cihaz olarak kabul edilir. Temel veri görselleştirme, toplama, aktarma ve depolama yetenekleri ile her hasta yönetim yazılımı II. Sınıf tıbbi cihaz olarak kabul edilir: t İlgi veya performans hesaplamaları bölgesi (herhangi bir işleme katılan hasta veri yönetim yazılımı belirlenmesi, veri analizi, veri 44 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 44 1/06/14 21:41 5. BÖLÜM YASA VE MEVZUAT EĞİLİMLERİ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi düzenleme, görüntü oluşturma, ölçüm belirlenmesi, grafik, sonuçlarını işaretleme içeren hesaplama yazılımı, doğrudan tanı ve / veya tedavi etkileri hastanın) t Hasta yönetimi için kullanılan ücretsiz ve Açık Kaynak Yazılım (FOSS) aynı düzenleyici gereksinimlere tabidir. AMERİKA’DA: 1. ABD FDA Mobil Tıbbi Uygulamalar düzenlemek niyetindedir Daha fazlası için buraya tıklayınız: : http://www.fda.gov/MedicalDevices/ProductsandMedicalProcedures/ConnectedHealth/ MobileMedicalApplications/default.htm ‘Münferit” yazılım: t bir tıbbi cihaz değil (FDA yetki alanı içinde) t bir cihaz olan FDA egzersizleri ‘uygulama takdir için’ t sınıf I (genel kontrol), yani tipik bir 510 (k) olarak sınıflandırılır. t sınıf II tipik olarak 510 (k) (genel kontrollere ek olarak özel kontroller) olarak sınıflandırılır, t sınıf III (öncesi onay), yani PMA olarak sınıflandırılır Örnekler: merkez istasyonları, PACS, klinik bilgi, elektronik sağlık kayıtları, karar destek, çeşitli ‘protokol dönüştürücüler’ gibi HL7 çevirmenler. FDA CDRH her ikisi de ‘bağımsız’ ve gömülü yazılım ile ilgili olarak genel birçok FDA ile ilgili bir dizi yayınlar ve bilgi sağlayan yazılımlar düzenlemektedirler. Düzenleyici süreçte kendi ürününün rehberlik başvurusuna yardımcı olmak için üretilmektedir. Bu ticari, off-the-raf mobil platformlar, örneğin bağımsız yazılım ile ilgili olarak yeni taslak ‘uygulamalar’ rehberliği çalıştırmak için FDA düşünmesiyle akıllı telefonlar ve tablet bilgisayarlar için tasarlanmıştır. Bu mobil medikal uygulamalar Sınıf I, II ve III açıkça sınıflandırılabileceğini gösterir (daha sonra kendi düzenlemelerine tabi olacaktır) t klinik karar destek, kişisel sağlık kayıtı, elektronik sağlık kayıtları, analiz uygulamaları, elektronik sağlık verileri işlenmesi veya yorumlanması t veya tıbbi cihaz olarak sayılabilen böyle şeyler: ofis otomasyonu (örneğin toplama hasta öyküsü, fatura, kodlama, planlama, eğitim) Ayrıca verilerden bir dizin veya skoru (örneğin APGAR) hesaplama tıbbi bir cihaz olduğunu açıklar. Yazılımı düzenlenen mevcut liste aşağıda verilmiştir: t 0938 (2005) - Yazılım Doğrulama Genel İlkeleri, Sanayi ve FDA Personel için son Rehberlik: Yedek yakında bekleniyor. ABD FDA son zamanlarda IEC 62304 yaşam döngüsü süreci standardını tanıdı. t 0585 (1999) - Tıbbi Cihazlar Off-The-Raf Yazılım Kullanımı Yedek yakında bekleniyor. t 1741 (2011) - taslak Mobil Tıbbi Uygulamalar t 0337 (2005) - Tıbbi Cihazların İçinde bulunduğu Yazılım Pazarlama Öncesinde Öneriler ve İçerik için Rehberlik 2. Sağlık Bilgi Teknolojisi (ONC) Ulusal Ofis Koordinatörü EHR modülleri için taslak teklif sertifikasyonu Modüllerin içerikleri: t § 170.314(a)(1) Bilgisayarlı sipariş sağlayıcı girişi t § 170.314(a)(2) Ilaç-ilaç, ilaç-alerji etkileşimi kontrolü t § 170.314(a)(6) İlaç listesi t § 170.314(a)(7) İlaç alerji listesi t § 170.314(a)(8) Klinik karar desteği t § 170.314(a)(16) Sadece Yataklı ortamda - elektronik ilaç uygulama kayıdı t § 170.314(b)(3) Elektronik reçete t § 170.314(b)(4) Klinik uzlaşma bilgisi Piyasada 2014 yılı itibarıyle bulunması için önce böyle bir yazılım sertifikası gereklidir. SON ULUSLARARASI DÜZEYDE ALINMASI GEREKEN GİRİŞİM Uluslararası Tıbbi Cihaz Düzenleyicileri Forumu (IMDRF) ilk öneri olarak 2012 yılında DITTA (Küresel Diagnostik Görüntüleme, COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 45 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 45 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 5. BÖLÜM YASA VE MEVZUAT EĞİLİMLERİ Sağlık Bilişim ve Radyasyon Tedavisi Ticaret Birliği) tarafından sunulan, Mart 2013’te kendi Yönetim Komitesi’nde onaylanmış Yeni Tıp Yazılımı Çalışmasını yasallaştırdı. COCIR tıbbi yazılım ile ilgili küresel düzenleyici yakınlaşmayı sağlamak ve yazılımın tıbbi bir cihaz olup olmadığı hakkında ortak temel kriterler belirlemek amacıyla dikkate alınmış ileriye doğru önemli bir adımdır. YASAL ÇERÇEVE TIBBİ YAZILIM DESTEĞİ İÇİN ULUSLARARASI STANDARTLAR GELİŞTİRME ISO ve IEC gibi uluslararası standart kuruluşları şu anda düzenleyici çerçevelemek için revize edilebilen uluslararası standartlar yarattı. Tıbbi yazılımı kapsayan uluslararası standartlara bazı tutarlılıklar getirmek için ISO TC 210, ISO TC 215 ve IEC TC 62 arasındaki işbirliğinin yoğunlaşmasını görüldü. Şu anda, IEC 82304-1 ve IEC 62304 standartları revize edilmektedir. Buna ek olarak, hastane ağlarını kapsayan IEC 80001 serisi de ilerlemektedir. Buna ek olarak, standartlar, profil ve özellikleri, teknik anlamsal ve örgütsel düzeyde birlikte çalışabilirliği sağlamak için gerekli veri ve veri alışveriş biçimlerine ortak bir tanım sağlar. Coğrafi olarak büyümeye devam eden tanınmış standartlar (örneğin HL7 ve SNOMED BT) ve profiller (örneğin İHE ve Sürekli) , tutarlı iletişim, daha geniş bir entegre sağlık dağıtım ağı ile mevcut düzenleyici çerçeve için önemli bir tamamlayıcı rol oynayabilir. COCIR, uluslararası standartların ve profillerin uygulanmasını doğru bulmaktadır. Pazar odaklı standartlar – ya da mevcut standartların kullanımı – desteklenmeli,katı teknoloji uygulamalarından kaçınmalıyız. 46 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 46 1/06/14 21:41 PART 1 COCIR RECOMMENDATIONS & BENEFITS OF eHEALTH 6 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 47 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 47 1/06/14 21:41 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ 6 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ BÖLÜM 1: SAĞLIK BİT/ eSAĞLIK TANIMLAMALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 BÖLÜM 2: eSAĞLIKLA İLGİLİ GENEL TANIMLAMALAR BÖLÜM 3: HASTANE BİLGİ SİSTEMLERİ (HBYS) BÖLÜM 4: KLİNİK BİLGİ SİSTEMLERİ (KBS) . BÖLÜM 5: TELETIP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 COCIR, Mayıs 2011’de oluşturulan Terimler Sözlüğü’nü sürekli güncel tutmaktadır. Böylece herhangi bir terim anlaşılabilir şekilde tanımlanmış olmaktadır. BÖLÜM 1: SAĞLIK BİT / eSAĞLIK TANIMLAMALARI eSağlık, sağlık sektörünü etkileyen geniş yelpazedeki fonksiyonların içindeki bilişim ve iletişim teknolojilerinin tüm uygulamalarını tanımlar. eSağlık, sağlık BT, sağlık bilişimi eş anlamlı terimlerdir. eSağlık, sağlık yetkilileri ve profesyoneller için bir takım araçlar ihtiva ederken, hastalar ve vatandaşlar için de kişiselleştirilmiş sağlık sistemleri içerir. Geniş anlamda eSağlık; hastalarla sağlık hizmet sağlayıcıları arasındaki etkileşimi kapsayacak şekilde, kurumlar arası veri aktarımından, hastalar arasında ve/veya sağlık çalışanları arasında bireysel iletişimden; aynı zamanda sağlık bilgi ağları, elektronik sağlık kayıtları, teletıp hizmetleri ve koruma, teşhis, tedavi, sağlık monitörizasyonu ve hayat biçimi yönetimi için kullanılan kişisel giyilebilir ve taşınabilir iletişim sistemlerini kapsar. eSAĞLIK 6 SİSTEMDEN OLUŞUR: 1. Hastane bilgi sistemleri (HBYS) 2. Klinik bilgi sistemleri (KBS) 3. Teletıp 4. mSağlık 5. Entegre sağlık bilgi ağları 6. İkincil kullanımlı klinik dışı sistemler eSAĞLIK 6 FONKSİYONU İÇERİR: 1. Veri paylaşımı 2. Sağlık eğitimi 3. Sağlık bilişimi 4. Toplum sağlığı araştırma desteği 5. Sağlık sunumu desteği 6. Uzaktan sağlık hizmetleri sosyal bakım desteği eSağlık, sağlık sektörünü etkileyen tüm fonksiyonların BİT uygulamalarıdır. Beş değişik sistemi kapsar ve değişik fonksiyonları içerir: 48 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 48 1/06/14 21:42 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi BÖLÜM 2: eSAĞLIKLA İLGİLİ GENEL TANIMLAMALAR AKTİF VE SAĞLIKLI YAŞLANMA Aktif ve sağlıklı yaşlanma, insanlar yaşlandıkça yaşam kalitesini arttırmak için sağlık, katılım ve güvenlik için fırsat oluşturma sürecidir. Bu hem bireyleri hem de yaş gruplarını kapsar. ‘Sağlık’, fiziksel, zihinsel ve sosyal iyi olma halini ifade eder. ‘Aktif’ ise, sadece fiziksel aktiviteyi veya iş gücü katılımını değil, sosyal, ekonomik, kültürel, manevi ve vatandaşlık faaliyetlerine süreğen bir katılımı ifade eder. AKUT BAKIM HASTANESİ AKUT BAKIM HASTANESİ Akut bakım hastaneleri, geniş bir tanı yelpazesinin yanı sıra ağır hasta veya yaralı hastalar için yatarak bakım ve tedavi sağlar. Tipik olarak, uzman doktor konsültasyonları, acil tedaviler, rutin, karmaşık ve hayat kurtarıcı cerrahi müdahaleler, uzman teşhis prosedürleri, yoğun bakım ve korkutucu semptomları olan hastalara kısa zamanlı bakım gibi değişik hizmetleri karşılar. Bazı akut bakım hastaneleri uzmanlaşırken (Doğum veya kanser hastanesi) diğerleri genel amaçlı hastanelerdir. DESTEKLİ YAŞAM ORTAMI Ev içinde dikkat çekmeyen cihaz ve sistemlerle desteklenen bağımsız yaşam31. KİMLİK DOĞRULAMA Kimlik doğrulama, eSağlık bilgi güvenliği tanımı içinde, eSağlık hizmetlerine ve/veya hasta verilerine erişim için bir talep oluştuğunda kullanıcının kimliğinin doğrulanmasını tanımlar. Amacı, kullanıcının gerçekten iddia ettiği kişi olup olmadığını doğrulamaktır. Kimlik doğrulama, belli kullanıcılara veya kullanıcı gruplarına verileri görme hakkı tanıyan yetkilendirme (Otörizasyon) ile karıştırılmamalıdır. Kimlik doğrulama; «Bu kişi gerçekten Dr X mi?» sorusunu sorarken, yetkilendirme; «Dr X’in bu tür özel veriye erişim hakkı var mı?» sorusunu sorar. COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 49 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 49 1/06/14 21:42 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ BAKIM KOORDİNASYONU En uygun bakım hizmetinin verilmesi için iki veya daha fazla (hasta da dahil) oyuncunun dahil olduğu hasta bakımı faaliyetlerinin planlı organizasyonudur. Bakımın organizasyonu, gerekli personelin bir araya getirilmesi ve hasta bakımı aktivitelerinin yürütülmesi için gereken kaynakların tedarik edilmesini içerir ve genellikle bakımın değişik yönlerinden sorumlu taraflar arasındaki bilgi alışverişi sayesinde yönetilir32. KLİNİK ÇALIŞMA HARİTALARI Aynı zamanda ‘bakım haritası’, ‘kritik çalışma haritası’, ‘entegre bakım haritası’ olarak da adlandırılan klinik çalışma haritası, bakım süreçlerinin standartlaştırılmasını ön plana alan sağlıkta kalitenin yönetilmesi için kullanılan temel araçlardır. Uygulamaya alınmalarının, klinik pratikte farklılıkları azalttığı ve çıktıları iyileştirdiği ispatlanmıştır. Klinik haritalar, kanıta dayalı çalışmalarla desteklenen organize ve etkili hasta bakımını tetikler. Ayrıca, akut bakım ve evde bakım ortamlarında çıktıları iyi hale getirir. Genelde klinik haritalar tıbbi yönetmelikleri temel alır. Ancak tekil haritalar, iyi tanımlanmış içeriği olan çok başlıklı kuralları temel alabilir. BULUT BİLİŞİM Bulut bilişim, paylaşılan sunucuların işlemci gücü, depolama, geliştirme platformu veya talep üzerine bilgisayarlara ve diğer internete bağlanabilen cihazlara yazılım desteği sağladığı, internet tabanlı bilişim şeklidir. Bulut bilişim, ‘hizmet tabanlı altyapı’ (IaaS), veya ‘hizmet tabanlı platform’ (PaaS) veya ‘hizmet tabanlı yazılım’ (SaaS) formlarını kullanır. Kullanıcılar, bir web tarayıcısı üzerinden veya bulut bazlı bir kaynak üzerinden web tabanlı uygulamalara erişebilirler. Böylece, kullanıcının bilgisayarına bu uygulamanın yüklenmesi ve kullanılması gerekmez, doğal olarak bakım ve destek gereksinimleri de azalır. Olası bir çok bulut kurulum modeli vardır. En önemlileri; tKAMUSAL BULUTHizmet sağlayıcı, uygulamalar ve depolama gibi kaynakları oluşturur ve maliyet etkin ve esnek bir çözüm olarak internet üzerinden halkın kullanımına sunar. tÖZEL BULUT Tek bir kurum için yönetilen altyapıdır. Kaynaklar kamusal bulutun tüm özelliklerini taşır fakat sadece bir organizasyona ayrılmıştır. Erişim ve güvenlik için daha kontrol edilebilir haldedir ve daha kolay bir şekilde ihtiyaçlara yönelik değiştirilebilir. tHIBRIT BULUT altyapısı daha önceki iki altyapının özelliklerini taşır. Özel buluttakinden daha hassas uygulama ve verileri, kamusal buluttakinden daha jenerik sistem ve süreçler içerir. OECD tanımı: http://www.oecd.org/dataoecd/39/47/43933771.pdf ABD Ulusal Enstitüsü ve Teknoloji Standartları tanımı: http://csrc.nist.gov/publications/nistpubs/800-145/SP800-145.pdf BİLEŞİK YILLIK BÜYÜME HIZI Yıllık bileşik büyüme oranı; (CAGR) birkaç yılı kapsıyan bir süre içinde ortalama büyüme hızıdır. UYGUNLUK Bir ürünün veya sistemin, standartlarla tanımlanmış özelliklere uygun bir dizi işlevi gerçekleştirme yeteneğini ifade eder. Bir sistemin standartlara uygunluğunu ölçen testlere, uygunluk testi denir. eDAĞITIM (ELEKTRONİK DAĞITIM) eDağıtım-ya da-eDağıtma, bir reçetenin elektronik olarak alınması ve hastaya reçetede yazana uygun olarak ilaçların tedarik edilmesi işlemine verilen addır. İlaç tedarik edildikten sonra, dağıtıcı işin yapıldığına dair elektronik bir rapor gönderir. 50 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 50 1/06/14 21:42 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi ELEKTRONİK SAĞLIK KAYITI (ESK) Elektronik Sağlık Kayıtı, bir hastanın sağlık bilgilerinin dijital formattaki kayıtlarıdır. Bu kayıtlar; demografik bilgi, tıbbi özgeçmiş, tedavi ve alerji bilgileri, bağışıklık durumu, laboratuvar test sonuçları, radyolojik görüntüler, hayati bulgular, yaş ve ağırlık gibi kişisel bilgiler ve fatura bilgilerini de içeren detaylı veya özet formatta veriyi ihtiva edebilir. Elektronik Sağlık Kayıtlarının farklı çeşitleri vardır: tElektronik tıbbi kayıt /Elektronik hasta kayıtı tHasta özeti tKişisel sağlık kayıtı ELEKTRONİK TIBBİ KAYIT (ETK) / ELEKTRONİK HASTA KAYITI (EHK) Elektronik Hasta Kayıtı (EHK), Elektronik Tıbbi Kayıt ve Bilgisayarlı Hasta Kayıtı aynı anlama gelen benzer tanımlardır. Hastane veya doktor muayenehanesi gibi bir sağlık kuruluşunda oluşturulmuş ve işlenmiş, hastaya ait sayısal formatta tıbbi kayıtları tarif eder. Bu kayıtlar; demografik bilgi, tıbbi özgeçmiş, alınan ilaçlar ve alerjiler, aşılama durumu, laboratuvar test sonuçları, radyolojik görüntüler ve faturalama bilgileri gibi geniş kapsamlı bir çok bilgiyi özet veya detaylı bir şekilde içerebilir. EHK/ETK’ların amacı, iş süreçlerinin otomatik ve verimli hale getirilmesi ve kanıta dayalı karar desteği, kalite yönetimi ve raporlama sistemleri ile hasta güvenliğini artırmaktır. COCIR bu raporun 4. bölümünde, hastanelerde kullanılmakta olan EHK/ETK sistemlerinin daha detaylı ve teknik tarifini vermektedir amaçlamaktadır. GÜÇLENDİRME Bireylerin kendi hayatları etkileyen karar ve etkinliklerde daha fazla kontrol almalarını ve söz sahibi olmalarını sağlayan bir süreçtir33. İŞLETME BİLGİ SİSTEMLERİ İşletme bilgi sistemleri Hastane bilgi sistemleri ile aynıdır. Bakınız; Hastane Bilgi Sistemleri eREÇETE (ELEKTRONİK REÇETE) eReçete elektronik ortamda oluşturulan ilaç reçetesidir, mesela ilaç kimliği, ilaç adı, gücü, formu, dozajı ve/veya kullanım alanları elektronik formatta sağlanır. Ulusal kıstaslara bağlı olarak, eReçete tanımı değişik fonksiyonları kapsayabilir. Genel anlamda eReçete aşağıdaki özellikleri tanımlayabilir: t bir bireyin elektronik ilaç kayıtı t elektronik karar desteği olan bilgilendirilmiş reçete t bir reçetenin elektronik olarak iletilmesi Bu çerçevede, eReçete hizmeti bilgisayar programı kullanarak reçete oluşturulmasını, reçetenin elektronik olarak yazandan (hekim) verecek olan kuruma (eczaneye) ulaştırılmasını, reçetenin elektronik olarak teslim alınmasını, ilacın hastaya verilmesini ve daha sonra elektronik olarak raporlanması işlemlerini kapsamaktadır. HASTANE TANI GÖRÜNTÜLEME İŞ AKIŞI Bu başlık, hastane içinde tanımlanmış, tanımlanmamış veya yanlış tanımlanmış hastalar için istenen tanımlanmış veya tanımlanmamış istemlerle ilgili görüntüleme tetkiklerinin iş akışlarını destekler. HASTANE BİLGİ TEKNOLOJİLERİ Hastane Bilgi teknolojileri, – İşletme Bilgi Teknolojileri olarak da anılır – hastanelerde kullanılan bilgi işlem bazlı ürün, sistem, çözüm ve hizmetlere verilen genel bir adlandırma olup aşağıdakileri sağlar; COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 51 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 51 1/06/14 21:42 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ t Sağlık hizmetleri süreçlerini yönetir t Hastanenin idari ve iş süreçlerini yönetir Hastane Bilgi Teknolojileri; Hastane Bilgi Sistemlerini (Hasta Yönetim Sistemleri, Finans ve Muhasebe Sistemleri, İş Süreçleri Desteği, Lojistik ve Kaynak Yönetim Sistemleri) ve Klinik Bilgi Sistemlerini (Radyoloji Bilgi Sistemleri, Onkoloji Bilgi Sistemleri, Bilgisayarlı Hekim Talep Giriş Sistemleri, Elektronik Hasta Kayıtı, v.s.) içerir. HASTANE LABORATUVAR İŞ AKIŞI Bu başlık, hastane içinde tanımlanmış, tanımlanmamış veya yanlış tanımlanmış hastalar için istenen tanımlanmış veya tanımlanmamış istemlerle ilgili klinik laboratuvar tarafından yapılmış tetkiklerin iş akışı destekler. eID (eKİMLİK) eID, Elektronik Kimlik’in kısaltılmasıdır, kimlik bilgilerinin elektronik formatta toplanması ile oluşturulur. KIMLİK BELİRLEME Kişileri ve kurumları belirlemek için bir veri işleme sisteminin etkinleştirilmesini sağlayan test performansı. ELEKTRONİK KİMLİK Elektronik ortamda kullanılabilir (şahsi) kimlik bilgileri BİLGİ SİSTEMLERİ (BS) Bilgi Sistemleri (BS), işletme, yönetim ve karar verme süreçlerini desteklemek için kullanılan bilgi işlem teknolojileri ve insan gücünün kombinasyonudur. Çok geniş anlamda Bilgi Sistemleri deyimi; insanlar, algoritmik süreçler, veri ve teknolojinin etkileşimi tanımlamak için kullanılır. Bu nedenle, bu deyim sadece bir organizasyonun kullandığı bilgi ve iletişim teknolojilerini değil, aynı zamanda insanın iş süreçlerini destekleyen bu teknolojiyle nasıl etkileştiğini de tanımlamaktadır. BİLGİ ALTYAPISI eSağlık Bilgi Altyapısı; tüm veri yapılarını, kodlamaları, deyimleri ve terimleri, veri alışverişi ve erişim standartlarını, depolanmış bilgi ve veriyi, bu verinin toplanması ve yönetilmesi için gereken kural ve anlaşmaların tümünü ve bunların kullanımı için gereken araçları içeren temel katmandır. Avrupa seviyesinde, biomedikal, sağlık/tıbbi araştırma ve bilgi veri tabanı, halk sağlığı veri havuzu, sağlık eğitim bilgileri, elektronik hasta kayıtları ve kişisel sağlık kayıt sistemleri ve veri ambarlarından oluşan bir Avrupa bilgi altyapısı oluşturulabilir. ENTEGRE (BÜTÜNLEŞİK) BAKIM Entegre Bakım, sağlık reformlarında popülerliği artan, bakımın daha koordineli ve bütünleşik olarak yürütülmesi üzerine odaklanan yeni bir trenddir. Birçok sağlık sisteminde bilinen bir sorun olan parçalı sağlık ve sosyal hizmet sunumuna bir çeşit cevap olarak gelişmiştir. Dünya Sağlık Örgütü “Entegre bakım”ı; girdileri, hizmet sunumunu, yönetimi ve teşhis, tedavi, bakım, rehabilitasyon ve sağlığı geliştirme hizmet organizasyonlarını bir araya getiren bir konsept olarak tanımlamaktadır. Entegrasyonun sebebi, etkinlik, kullanıcı memnuniyeti, kalite ve erişim gibi sağlık hizmetlerini iyileştirmektir. Daha geniş anlamda, “insanların ihtiyacı olan sağlık hizmetini ihtiyacı olduğu anda aldığı, kolay kullanımlı, istenen sonuçların alındığı, harcanan paraya değen sağlık hizmetlerinin yönetimi ve organizasyonudur.” ENTEGRE SAĞLIK BİLGİ AĞLARI Sağlık bilgilerinin alışveriş, işletim ve depolanmasını destekleyen ağlardır. Entegrenin anlamı, bu ağların farklı uygulamaları, sunucuları ve veri merkezlerini birbirine bağlayan daha daha geniş BT altyapısının parçası olmasıdır. Örnek olarak, bir hastane veya hastaneler grubu hatta ulusal bir BT altyapısı. 52 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 52 1/06/14 21:42 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ ENTEGRE KİŞİSEL SAĞLIK SİSTEMLERİ Entegre kişisel sağlık ve bakım hizmetleri, bireylerin sağlık kurumu dışındaki sağlık ve sosyal bakım ihtiyaçlarını betimler ve bakım elemanlarının çalışmalarını destekler: t Yardım hizmetleri, uzaktan kronik hastalık izleme, wellness ve fitness’i entegre eder. t Değişik kurum ve bilgi sistemlerinin entegrasyonunun bir sonucu olarak ortaya çıkarlar. Kişiseldirler ve bir araya geldikleri, işlendikleri ve iletişim esnasındaki halleriyle kişiselleşirler. BİRLİKTE ÇALIŞILABİLİRLİK eSağlıkta birlikte çalışabilirlik; iki veya daha fazla eSağlık sisteminin hem bilişsel veriyi hem de anlaşılabilir bilgiyi kullanma ve alıp verebilme yeteneğini anlatır.36 3 seviye birlikte çalışabilirlik vardır – organizasyonal, semantik ve teknik: 1. Organizasyonal birlikte çalışabilirlik – aynı zamanda legal, süreç veya işbirliğine dayanan birlikte çalışabilirlik olarak da bilinir – değişik organizasyon, bölge ve ülkeler arasında kesintisiz bilgi akışı için gereken daha geniş bir hukuksal, politik ve süreç çevresini ve çift taraflı işbirliğini ifade eder. 2. Semantik birlikte çalışabilirlik ise takas edilmiş bilginin tam anlamının diğer bir sistem veya uygulama için yorumlanabilir olmasını tarif eder. 3. Teknik birlikte çalışabilirlik, iki veya daha çok BİT uygulamasının birbirinden veri kabul etmesi ve harici bir kullanıcının müdahalesine gerek kalmadan belli bir görevi layıkıyla yapmasını tarifler BOTH ENDS EXCHANGE, UNDERSTAND AND ACT ON THE DATA RECEIVED DOCTOR HOSPITAL PATIENT AMBULANCE ORGANISATIONAL INTEROPERABILITY Legal Cooperative framework workflows Standards Policies and profiles SEMANTIC INTEROPERABILITY Standards Clinical and profiles procedures Terminologies Medical TECHNICAL guidelines INTEROPERABILITY Transport Standards protocols Services and Profiles messages Health metadata DOCTOR INSURANCE HOSPITAL PATIENT AMBULANCE PHARMACY ORGANISATIONAL INTEROPERABILITY is the will and ability to work together and exchange information. It depends on the overarching environment composed of laws, policies, and cooperation agreements SEMANTIC INTEROPERABILITY allows both sides to understand the meaning of the information exchanged across cultural and linguistic barriers TECHNICAL INTEROPERABILITY enables the exchange of information from a technical standpoint and guarantees: t data security and privacy t data integrity t access to relevant data associated with an identified patient INSURANCE PHARMACY 36 European Commission, Consultation for an eHealth Action Plan, Glossary of terms http://ec.europa.eu/information_society/activities/health/glossary_of_terms COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 53 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 53 1/06/14 21:42 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ LABORATUAR BİLGİ PAYLAŞIMI Laboratuvar bilgi Paylaşımı, bir bölge veya ülke içinde bulunan bağlı hastaneler ve sağlık kuruluşlarının laboratuvar raporlarının ve test sonuçlarının güvenli bir şekilde paylaşımını (yayınlama, bulma ve erişim) desteklemektedir. Bu sistem sayesinde ayaktan bakım hizmeti veren kuruluşlar, hastaları için yeni laboratuvar testlerine çevrim-içi kolay erişim sağlarken daha önceki testlerle karşılaştırılmasını ve test tekrarının önlenmesini sağlar. ENVANTER Envanter, kullanılmaya devam edilen mevcut teknoloji, bilgisayar sistemleri, uygulama programları ve teknolojik altyapıdan oluşur. Daha yeni bir teknoloji, daha etkin yöntemler mevcut olsa da envanter halen ihtiyacı karşılamaktadır. TIBBI GÖRÜNTÜLEME BİLGİ PAYLAŞIMI Tıbbi görüntüleme bilgi Paylaşımı, bir bölge veya ülke içinde bulunan bağlı hastaneler ve sağlık kuruluşlarının raporların ve görüntüleme çaışmalarının güvenli bir şekilde paylaşımını (yayınlama, bulma ve erişim) desteklemektedir. Bu sistem sayesinde ayaktan bakım hizmeti veren kuruluşlar, hastaları için yeni görüntüleme sonuçlarına çevrim-içi kolay erişim sağlarken daha önceki testlerle karşılaştırılmasını ve test tekrarının önlenmesini sağlar. mSAĞLIK – MOBİL SAĞLIK Mobil Sağlık veya mSağlık, eSağlık hizmetlerinin ve bilgisinin mobil ve kablosuz teknolojilerle iletildiği şekline verilen addır. eSağlık’a benzer şekilde (ki onun bir parçasıdır) çok sayıda sağlıkla ilgili hizmeti destekleyen geniş perspektifte teknolojiyi tanımlar ama kendi başına ayrı bir kategori değildir. Mobil teknolojiler, sağlık, sosyal bakım, wellness ve önleyici sağlık gibi geniş bir alanda kullanılırlar ve teletıp, telesağlık ve telebakımın önemli bir parçasıdırlar. HASTA ODAKLI BAKIM Hastalar, aileleri (uygun olduğunda) ve hekimler arasında ortaklık sağlayan bir sağlık sistemidir. Böylece kararlar hastaların istek, ihtiyaç ve tercihlerine saygı gösterilerek verilir ve hastalar kendi tedavilerine katkıda bulunabilecek ve kararlara katılacak kadar eğitim ve desteğe sahiptirler. HASTA KÜTÜĞÜ Hasta kütükleri, belirli bir teşhis, durum veya işlemi olan hastalarla ilgili ikincil veri deposudur. En basit şekli ile, hastalık kayıtları, herhangi bir hekim tarafından kutu içinde muhafaza edilen kart sisteminden oluşabilir. Genellikle, kayıtlar farklılık gösterir, öyleki küçük bir grup hekim tarafından ulaşılabilen basit bir excel tablosundan, internet üzerinden çalışan, birçok kurum ve kişi tarafından kullanılabilen karmaşık veri tabanlarına kadar. Kalite hedeflerine ulaşmak için belli testleri kontrol etmesi için doktorlara (hatta hastalara) hatırlatmalar gönderir. Hasta kütükleri oluşturmak, Elektronik Tıbbi kayıt / Elektronik Hasta kayıtlarını oluşturmaktan daha kolaydır. ETK/EHK sistemi, bir hekimin takip ettiği tüm hastaların kayıt altına alınmasını sağlarken, hasta kütüğü sadece belirli bir hastalığı olan küçük bir grup hastayı takip edebilmektedir. HASTANIN KENDİNİ YÖNETMESİ Hastanın vasıflarını ve kendine güvenini artırmak için sağlık personeli tarafından verilen sistemli eğitim ve destektir. Sağlık sorunlarını yönetirken, ilerleme ve sorunlarla ilgili düzenli değerlendirme, hedef koyma ve sorun çözme desteği sağlanır. Kendi kendine yönetim desteği; astım, kalp ve damar hastalıkları, depresyon, şeker hastalığı, kalp yetmezliği ve migren gibi hastalıkları olan hastalara yardımcı olabilir. İlave olarak, bu sistem, ilaç yönetimi veya hastalık önleme ve sağlıklı yaşam gibi sağlıkla ilgili aktivitelerde de hastaları destekler. 54 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 54 1/06/14 21:42 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi HASTA ÖZETİ Hasta Özeti, Elektronik Tıbbi Kayıtın alt kümesidir. Hasta özeti, bir hastanın elektronik sağlık veri seti olarak kullanabileceğimiz kısa, özlü bir klinik dökümandır. Elektronik hasta özetinin birincil kullanımı, beklenmedik veya programlanmamış bir bakım (acil bir durum veya kaza halinde) ihtiyacında veya planlanmış bir durumda (hasta başka bir bölgededir ve rutin doktorunun haricinde başka bir sağlık çalışanına danışmak durumundadır) doktora ihtiyacı olan temel ve anlaşılabilir sağlık veri setinin sağlanmasıdır. Hasta Özeti; detaylı tıbbi özgeçmiş, klinik durumun detayları veya kullandığı ilaçların detaylı bilgilerini içermez. İçerdiği bilgiler şöyledir: tHastanın genel bilgileri (zorunlu) tTıbbi özet (zorunlu) tAldığı ilaçlar özeti (zorunlu) Bir hastanın bir taneden fazla elektronik hasta özeti bulunabilir. epSOS tanımı: http://www.epsos.eu/faq-glossary/glossary.html?tx_a21glossaryadvancedoutput_pi1%5 Bchar%5D=p&cHash=a 6f1fa3be9712f8a355813734283d2ee KİŞİSEL SAĞLIK KAYITI Kişisel Sağlık Kayıtı – veya KSK -, bireyin kendisi tarafından oluşturulup takip edilen sağlık kayıtıdır. Elektronik hasta kayıtı veya elektronik tıbbi kayıt gibi diğer sağlık kayıtları ise bir hekim, hastane veya sağlık kuruluşu tarafından oluşturulur. KİŞİSEL SAĞLIK SİSTEMLERİ (KSS) Kişisel sağlık sistemi, nerede olurlarsa olsunlar, kişilerin kendileri ile ilgili teşhis, tedavi, bakım, hastalık önleme ve hayat tarzı yönetimini de içeren, süreklilik arzeden, belli kalitede ve kişiselleştirilmiş sağlık hizmetleri almasına yardımcı olur. KSS aşağıdakilerden oluşur: tAkıllı çevre ve/veya vücut cihazları (giyilebilir, taşınabilir veya deri altına implante) tToplanan bilginin akıllı işlenmesi tSağlık çalışanlarından veya direkt olarak cihazlardan bireylere aktif geri dönüş KİŞİYE ÖZEL TEDAVİ Sağlık hizmetlerinin kişiye özel uyarlandığı bir sağlık modeli olup, tüm kararlar ve uygulamalar hastaya özeldir. Son zamanlarda, hastanın koruyucu bakımını veya tedavisini seçmek veya en iyi şekilde uygulamak için hastanın genetik ve diğer bilgilerinin kullanılmasını kapsamaktadır. Kişiye özel tedavi yakın zamana kadar kişisel bakımı şekillendirirken; hastanın soygeçmişi, bulunduğu sosyal ortamlar, çevre ve davranışları ile sınırlıydı. Günümüzde ise, hastanın hastalığa karşı hassasiyetini ve tedaviye karşı olası tepkisini anlamak üzere kişinin genetik yapısına uzanmış durumdadır. “omics” (genomikler, proteomikler ve metabolomikler) araştırması; genlerin, proteinlerin ve metabolik yolların insan fizyolojisine etkilerini, bu yollardaki değişkenliklerin hastalıklara karşı hassasiyet oluşumuna katkısını incelemektedir. Bu alanların, teşhis yöntemlerine, ilaç üretimine ve bireyselleştirilmiş tedaviye yeni açılımlar getireceği ümit edilmektedir. PROFİL Profil, belirli bir vaka için kullanılmak üzere, mevcut standartların içinden seçilen özelliklerin ve tercihlerin karışımıdır. Değişik ürün ve uygulamalar arasında uyumu sağlamak için oluşturulmuştur. İKİNCİL KULLANIMLI KLİNİK DIŞI SİSTEMLER İkincil kullanımlı klinik dışı sistemler aşağıdakileri içermektedir: tSağlık portalleri veya çevrimiçi sağlık bilgi hizmetleri gibi, hastaların/ vatandaşların sağlık okuryazarlığını ve sağlığın geliştirmesini artıran sistemler. tAraştırmacılar için ve toplum sağlığı veri toplama ve analiz çalışmaları için geliştirilen özel sistemler (Bulaşıcı hastalıklar, ilaç geliştirme ve sonuç analizleri için bioistatistik programları) COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 55 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 55 1/06/14 21:42 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ HİZMET BAZLI YAZILIM (SaaS) “Talebe bağlı yazılım” olarak da bilinen “hizmet bazlı yazılım”, internet üzerinde ve/veya LAN veya kişisel bilgisayarda güvenlik duvarı arkasında çalışmaya programlanmış bir yazılımdır. Bu sistemi sunanlar, hizmeti ücretsiz verebilecekleri gibi, abonelik usulü ve ‘kullandıkça öde’ prensibi ile lisanslayabilirler. Tüketiciye uygulama sunulan bu yaklaşım, kullanılan tüm teknolojinin ‘bulut’ içinde olduğu kullanım bilişimi modelini oluşturur. STANDART37 Standart, kararlaştırılmış, tekrarlanabilen iş yapış şeklidir. Kural, kılavuz veya tanım olarak kullanılabilecek teknik özellikleri veya kesin kriterleri içeren yayınlanmış bir belgedir. YAPILANDIRILMIŞ VERİ Hasta adı, teşhis ve tedavi gibi değişik özelliklerin bir bilişim teknolojisi sistemi tarafından algılanabileceği organize verilere verilen addır. ÖZGÜN KİMLİK Sağlıkta özgün kimlik, bir sağlık müşterisine (hastalar) veya sağlık hizmeti veren sağlık sunumcularına ve kuruluşlarına tahsis edilmiş özel bir numaradır. Bu kimlikleri vermenin amacı bireylere ve kurumlara, doğru sağlık bilgisinin, doğru kişiyle eşleşmesinin güvence altına almaktır. KULLANIM SENARYOSU Sağlıkta kullanım senaryosu, eSağlık bilgi alışverişine sebep olan bir soruna veya gereksinime verilen addır. Senaryo, gerçek dünya gereksinimlerinden ilgili olanları tanımlamaya yardımcı olur. Kullanım senaryosu tanımları, teknik ayrıntılardan bağımsızdır ve klinik yaşamdaki eylem ve bilgi akışı üzerine odaklanır. Birlikte çalışabilirliği sağlamak için her senaryo için profiller oluşturulur. eSağlıkta en yaygın kullanılan senaryolar; hasta özeti, eReçete, tıbbi görüntü alışverişi ve laboratuvar sonuç alışverişi ile ilgili çift taraflı bilgi akışıdır. tKLİNİK SENARYOLAR: Bilgisayar menşeili terimler yerine klinik yaşamın senaryolarına ve terimlerine denk gelir. tEKNİK SENARYOLAR: Bazı teknik ölçüm ve bileşenleri de kapsayan uygulama senaryolarını tanımlar. 37 BSI, http://www.bsigroup.com/en/Standards-and-Publications/About-standards/What-is-a-standard/ 56 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 56 1/06/14 21:42 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi BÖLÜM 3: HASTANE BİLGİ SİSTEMLERİ (HBYS) Hastane Bilgi Sistemleri, bir hastanenin idari ve finansal (hasta yönetimi, finansman, muhasebe, lojistik, insan kaynakları, malzeme yönetimi, v.s.) süreçlerinin yönetilmesini sağlar. Kağıt bazlı bilgi işleme ilave olarak veri işlem cihazlarını da içerir. Hastane Bilgi Sistemleri; iş süreçleri destek sistemlerini, finans ve muhasebe sistemlerini, lojistik ve kaynak sistemlerini ve hasta idari sistemlerini içerir. . 3.1. İŞ SÜRECİ DESTEĞİ Bir hastanenin iş süreçlerini desteklemek için geliştirilen sistemlerdir. İş kararlarını iyileştirmek için işle ilgili bilgileri toplamaktan, entegrasyonundan, analizinden ve sunulmasından sorumludur. İŞ ZEKASI SİSTEMLERİ İş zekası sistemleri, gerçek tabanlı/veriye dayalı karar destek sistemlerini kullanarak işle ilgili karar alma mekanizmalarını iyileştirmeye yönelik olarak kullanılan teknoloji, uygulama ve icraata verilen addır. İş zekası sistemleri, klinik veri tabanından ve işletme verilerinden derlediği bilgilerle iş faaliyetlerinin geçmişi, güncel durumu ve gelecek projeksiyonları ile ilgili görünümler sunar. Gelişen entegre klinik/finansal iş zekası sistem yaklaşımı, geleneksel kaynakları (insan kaynakları, maliyet muhasebesi ve finansal raporlama gibi) bilgisayar tabanlı hasta kayıtları/tıbbi kayıtlardan oluşan zengin klinik verilerle bir araya getirir. İş zekası sistemleri, bir veri tabanından çok daha fazlasıdır. Amacı, iş/klinik süreçleri ve tüm ilgili çıktıları (klinik, finansal, vs) etkileyecek ve iyileştirecek bir bakış açısı sağlamaktır. İş zekasının gerçek zamanlı, anlık boyutu da vardır. Sonuçlar tahmine dayalı veya bağlantılı olabilir. KLİNİK BİLGİ DEPOLAMA SİSTEMİ Klinik bilgi depolama sistemleri, hasta bazlı klinik bilgilerden oluşan bütünleşmiş sistemlerdir. Yönetsel klinik karar alma, performans analizi veya araştırmaları desteklemek amacıyla tasarımlanmışlardır. Bu sistemler, veritabanı platformları ve entegrasyon standartları tabanlı bağımsız çözümler olabildikleri gibi bir EHK/ESK çözümü ile entegre olabilir veya Norveç ve İsveç’de olduğu gibi bölgesel seviyede inşa edilmiş olabilirler. Her üç biçimde de klinik bilgi depolama sistemleri Master Hasta İndeksine bağlıdır. KALİTE YÖNETİM SİSTEMLERİ (KYS) Aynı zamanda Güvence Yönetim sistemleri olarak adlandırılır. KYS klinik bakımın uçtan uca bütün performansını ve kalitesini takip eder. Bunu, ayrıntılı klinik eylemler, örnekler ve parametrelerin bilgilerinin analiz ederek ve karşılaştırarak yapar. Kalite yönetimi/ güvence bilgi sistemleri aynı zamanda uyumluluk/denetim özellikleri de taşıyabilir; mesela belgelenen bakımın, bakımı veren kuruluşa uygunluğu sorgulanabilir. Gerçek zamanlı, anlık boyutu da vardır. Sonuçlar koruyucu veya düzeltici nitelikte olabilir. 3.2. FİNANS & MUHASEBE SİSTEMLERİ Hastanelerin finansman ve muhasebe departmanlarının finans ve muhasebe süreçlerini yönetmesi için geliştirilmiş bilgi sistemleridir. Diğerlerine ilaveten, kodlama bilgi sistemleri, finansal muhasebe ve denetim bilgi sistemlerini içerir. KODLAMA BİLGİ SİSTEMLERİ Kodlama Bilgi Sistemleri, hastaların fatura işlemleri, sigorta talepleri, eylem analizi ve maliyet muhasebesi için klinik hizmet bilgilerinin toplanması ve kodlanması için kullanılmaktadır. DRG yönetim özellikleri içerebilir. Personelin faturalama ve geri ödeme COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 57 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 57 1/06/14 21:42 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ işlemlerini etkin bir şekilde yapabilmeleri için iş süreçleri ve teşhisi sağlayan tam ve doğru kodlama ve kod değişikliği yapmalarını mümkün kılar. Nadiren tek başına çalışan sistemlerden oluşurlar, her ülkenin kodlama iş akışı sürecine göre (mesela Almanya’da kodlama hekimler tarafından girilmektedir) ya hasta yönetim sistemleri veya direkt olarak Elektronik Hasta Kayıtı/Elektronik Tıbbi Kayıt (EHK/ETK) bağlı olarak çalışır. Kodlama bilgi Sistemleri genel olarak bakım yönetimi ile ilişkilendirilir ancak aynı zamanda klinik amaçlı veya araştırma için üretilmiş özel koda sahip klinik baülantı da içerebilir. FİNANSAL MUHASEBE & DENETİM BİLGİ SİSTEMLERİ Finansal muhasebe ve denetim bilgi sistemleri, alacak hesapları (AH), borç hesapları (BH), genel hesap defteri (GHD), faturalama, stok/mal sayımı, sipariş talebi ve sipariş formu, borç tahsili, masraflar, soruşturmalar, bordro, puantaj, kontrol ve finansal raporlama gibi bir çok işletme modülleri dahil olmak üzere muhasebe hareketlerini kayıt edip değerlendirir. Kodlama bilgi sistemleri bunun bir parçası olabilir veya ayrı bir bilgi sistemi olarak da oluşturulabilir. Finansal muhasebe ve denetim bilgi sistemleri bağımsız çalışan bir sistem olabilir veya İşletme Kaynak Planlama (ERP) sisteminin bir parçası olarak da çalışabilir. 3.3. LOJİSTİK VE KAYNAK SİSTEMLERİ Bir hastanenin lojistik ve kaynaklarının yönetimi için geliştirilen bilgi sistemleridir. Diğerlerine ilave olarak, işletme kaynak planlama sistemi, insan kaynakları yönetim sistemi, tedarik zinciri yönetim sistemi, vd içerir. İŞLETME KAYNAK PLANLAMA SİSTEMİ (ERP) İşletme Kaynak Planlama sistemleri, insan kaynakları ve bordro yönetimi, malzeme yönetimi, tedarik zinciri yönetimi, finans ve muhasebe yönetimine ilave olarak müşteri ilişkileri yönetimi (CRM) gibi bir çok işletme uygulamasını bir araya getirerek otomatik ve entegre işletme bilgisi ve farklı operasyonal alandan veri raporları sağlar. İŞLETME ve CİHAZ YÖNETİM SİSTEMİ İşletmenin ve cihazların kontrolü ve izlenmesi, kurulumlarının tarifi ve takibi, klinik altyapının sürdürülmesi ve kaynak kullanımının optimize edilmesini sağlar. Buna ek olarak, seçim ve temin etme sürecini, bakım ve onarım başlangıcından yönetmelikler ve kurallar çerçevesinde cihazların hizmetten çıkarılıp imhalarına kadar olan süreci yönetir. Tek başına işleyen sistemler/araçlar olarak (mesela Tıbbi Ekipman Yönetimi Sistemleri - MEMS; İşletme Yönetim Sistemleri - FMS) veya İşletme Kaynak Planlama Sisteminin (ERP) bir parçası veya Hastane Bilgi Sisteminin bir parçası olarak çalışabilir. Bu sistemler, ana klinik sistemler ile bağlantılı olmak zorundadır (siparişler vs.) İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİM SİSTEMLERİ (IKYS) İnsan Kaynakları Yönetim Sistemleri personelin idaresini yönetir, personel planlama/nöbetlerin ayarlanması, çalışma süresi ve puantaj takibi, çalışan verimliliğinin ölçülmesi, bordro ve kontrol sistemlerini içerir. Bireysel fonksiyonları, tek başına çalışan bir çözüm olabilir veya işletme kaynak planlamasının (ERP) bir parçası olabilir. Devlet tarafından işletilen sağlık sunumu sistemlerinde (ulusal sağlık sistemi, vs) IKYS hükümet sisteminin bir parçası olabilir. TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ / MALZEME YÖNETİM SİSTEMLERİ (TZY) Tedarik zinciri yönetim sistemleri, tüm malzemelerin satın alma noktasından tüketimine kadar olan süreç içinde sevkiyat, depolanma, planlama, uygulama ve kontrol süreçlerini yönetir. Ana faaliyetler: satın alma talebi değerlendirilmesi, sayım yönetimi, depo/malzeme yönetimi, tedarikçi ilişki yönetimi/kaynak yönetimi. TZY tek başına çalışan bir sistem veya İşletme Kaynak Planlama sisteminin (ERP) bir parçası olabilir. Tek başına işleyen sistemler/araçlar İşletme Kaynak Planlama (ERP) sisteminin bir parçası da olabilir. TZY, ana klinik sistemler ile bağlantılı olmalıdır (siparişler, vs.) 58 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 58 1/06/14 21:42 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 3.4. HASTA YÖNETİM SİSTEMLERİ Hasta Yönetim Sistemi, hastalarla olan idari süreçleri yönetmek için geliştirilmiştir ve hastane bilgi sistemlerinin ilk bileşenlerindendir. Hasta yönetim sistemleri hastaneye yatış, taburcu ve nakil sistemleri, ana hasta fihrist sistemleri, hasta ilişkileri yönetim sistemleri, kritik kaynakların veya işletme sistem takvimi gibi programları içerir. HASTANEYE YATIŞ, TABURCU VE TRANSFER SİSTEMLERİ Aynı zamanda kayıt sistemleri olarak adlandırılan bu sistem, ön-kayıt, hasta özgeçmişi (idari), hasta yatış ve taburcu transfer işlemlerini içerir. Bu sistemler nadir olarak tek başına işleyen sistemlerden oluşur, çoğunlukla genel Hasta Yönetim Sisteminin bir parçasıdır. ANA HASTA FİHRİST SİSTEMİ (AHFS) Bu sistem, hasta kimliği ve tüm hastaların tekil ana fihristini idame ettirir. Bir kurumdaki (hastane veya hastane grubu) tüm hastaları kimliklendirir ve bağlı bir bilişim sisteminde yetkili kullanıcılar tarafından hasta bilgilerinin güvenli biçimde paylaşılmasını sağlar. Sistem seçilmiş hastalar için ilave arama fonksiyonu sağlar ve tam isim, parçalı isim, adres, kimlik numaraları, vs’den hastayı tanımlar. Bu sistemler nadir olarak tek başına işleyen sistemlerden oluşur, genellikle Hasta Yönetim Sisteminin veya EHK/ ESK’nın bir parçasıdır. Hasta Fihrist Sistemi, tekil bir kuruma uygunken Ana Hasta Fihrist Sistemi, çoklu sağlık kurumları içinde çalışır. Sistem içinde dosyaların düzgün karşılaştırılmasını ve bulunmasını sağlamak için tek başına çalışan bir AHFS tüm sistemler arasında entegrasyonu sağlar, milyonlarca dosya içinde gerçek zamanlı kimliklendirmeyi ve değişik sistemlerden veri toplanmasını sağlar. HASTA İLİŞKİLERİ YÖNETİM SİSTEMİ (HIYS) Hastanın ihtiyaçlarını ve tercihlerini belirlemek için kullanılan bilişim teknolojisi araçlarıdır. Bunu yaparken hasta demografik bilgilerinden merkezi bir görüntü sunar. HIYS, sağlıkta Müşteri İlişkileri Yönetiminin (CRM) prensiplerini kullanır. Tek başına çalışan bir sistem olabileceği gibi, bir Hasta Yönetim Sisteminin veya bir ERP sisteminin parçası olabilir. Kişisel ihtiyaçlara yönelik karışık bir bağımsız sistem (hasta sorguları, ePosta gibi doğrudan pazarlama eylemleri, vs) olma ihtimali de vardır. KRİTİK KAYNAKLARIN veya KURUM SİSTEMLERİNİN PROGRAMLANMASI Hasta randevu sistemleri, belli bir hasta için bütün bakım elemanı kaynaklarının programlanmasını koordine eder. Hastalar ve sağlık çalışanları için diğer randevularla çakışmaları ortaya çıkarır. Hastane çalışanları, kritik kaynaklar (yatak, ameliyathane, vs), malzemeleri (teşhis cihazları) içerdiği gibi, hazırlık gereksinimleri (anestezi konsültasyonu) ile de ilgilidir. Nadiren tak başına çalışan bir sistemdir ve genelde Hasta Yönetim Sisteminin bir parçasıdır. İşletme Kaynak Planlamasının (ERP) bir parçası olduğu durumlarda klinik ve işletme randevu sistemini destekler. Hasta randevu sistemleri genel olup acil/ameliyathane/yoğun bakım randevu sistemleri gibi özelleştirilmiş randevu sistemlerinden farklıdır. Aynı zamanda kaynak planlaması veya departman planlama sistemlerinden de farklılaşmıştır. COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 59 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 59 1/06/14 21:42 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ 4. BÖLÜM: KLİNİK BİLGİ SİSTEMLERİ (KBS) Klinik Bilgi Sistemleri, bir hastanenin klinik yapılanmasının yönetilmesi için hazırlanmış kapsamlı ve entegre bilgi sistemlerini ifade eder. Klinik Bilgi Sistemleri, hasta verilerini arşivleyerek, hasta verilerine erişimi hızlandırarak ve tıbbi kararlar verirken hekimleri yönlendirerek sağlık hizmetlerinin verimliliğini arttırmayı amaçlar. Klinik Bilgi Sistemleri; bilgisayarlı hekim talimat girişi, tıbbi doküman yönetim bilgi sistemleri, elektronik hasta kayıtı bilgi sistemleri gibi ana faaliyet konulu bir veya daha fazla yazılım programından oluşabilir. Buna ilaveten tıbbi disiplinlere ait alt-sistemler (mesela, onkoloji bilgi sistemleri, ortopedik bilgi sistemleri) veya hizmet bölümleri (mesela Laboratuvar Bilgi Sistemleri, Radyoloji Bilgi Sistemleri) gibi çeşitli alt sistemleri de içerebilir. Klinik Bilgi Sistemleri, klinik bilgi ve karar destek sistemlerini, klinik talimat iletişim yönetim sistemlerin, tıbbi kayıt sistemlerini ve mediko-teknik hizmet bölümü sistemlerini içerir. 4.1. KLİNİK BİLGİ, KARAR & SÜREÇ DESTEK BİLGİ SİSTEMLERİ Bu sistemler, dinamik bireysel hasta sağlık gözlemlerini tipik bir klinik bilgi yönetim sistemi ile birleştirerek sağlık uzmanlarının karar verme sürecini desteklemek için geliştirilmiştir. Diğer klinik karar destek sistemlerine ek olarak, klinik iş akışı yönetim sistemlerini bünyesinde barındırır. KLİNİK BİLGİ YÖNETİMİ & KLİNİK KARAR DESTEK SİSTEMLERİ (KKDS) Klinik Karar Destek Sistemleri, dinamik bireysel hasta gözlemleri (mesela elektronik hasta kayıt bilgileri) ile tipik bir klinik bilgi yönetim sistemini (mesela uzman desteği ile geliştirilen kurallar seti ve kanıta dayalı tıp) birleştirerek hekimlere ve diğer sağlık çalışanlarına karar verme sürecinde destek olması için geliştirilen etkileşimli bilgisayar programlarından oluşur. Karar Destek Sistemleri, Kural motoru da denen bilgi yönetim sistemine dayanır. Kural motoru, harici bilgi kaynaklarından elde edilen ve son kullanıcılar tarafından geliştirilmiş karmaşık kural setlerinin sürdürülmesinden sorumludur. Kural motorlarının bir diğer görevi, elektronik hasta kayıtı sistemlerini insan bilişsel kapasitesinin ötesine geçirmek ve işlerliğini artırmaktır. Sağlık bilgi yapısının eriştiği nokta, ilgili insanın takip edebileceğinin çok ötesine geçtiğinden modern tıptan yararlanabilmek için kural motoruna adapte edilmiş klinik karar destek sisteminin kullanılması önemlidir. KLİNİK İŞ AKIŞI YÖNETİMİ BİLGİ SİSTEMLERİ (KİAYS) Klinik İş Akışı Yönetimi Bilgi Sistemleri multidisipliner klinik süreçlerini en iyi şekilde koordine eder. Bunu yaparken her hastayı bireysel bakım programı dahilinde hastaneye girisinden taburcu olana kadar hastanedeki hareketlerinin bütünsel görüntüsünü klinik karar destek sistemine bağlar. Bu aşamada kullanıcılar tarafından yaratılan klinik ve işlemsel iş süreçlerini destekleyen kural motorlarını devreye sokarak grafik tasarım araçlarını kullanan bilimsel literatüre destekte bulunur. Kanıta dayalı tıp çalışmalarını destekler ve bir organizasyonun klinik aktivitelerini optimize etmesi için gerekli altyapıyı sağlar. Bu sistemler, temel tedavi planlama yazılımı veya değişik klinik bilgi çözümlerine entegre departman çözümleri gibi bağımsız yazılımlar da olabilir ya da Hastane bilgi sistemi/klinik bilgi sistemi içinde bilgi yönetim sistemi ve karar destek sistemine tam entegre bir yazılım olabilir. HASTALIK YÖNETİMİ BİLGİ SİSTEMLERİ Hastalık Yönetimi Bilgi Sistemleri, bir veya daha fazla kronik hastalığı olan hastaların sağlık çalışanı tarafından yönetilmesine destek olur. Elektronik Hasta Kayıtlarından farklı olarak bu sistemler, hastanın tüm bilgilerini kayıt etmez, sadece kronik hastalığa ve koruyucu bakıma odaklanır. Hastalık Yönetim Bilgi Sistemlerinin kullanımı ve kavramı pek yaygın olmadığı için henüz nispeten yeni ve sınırları bıraz daha belirsizdir. Bu nedenle, sıklıkla “Hastalık Bazlı Kayıt” ile karıştırılmaktadır.eLEARNING APPLICATIONS 60 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 60 1/06/14 21:42 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi ÇALIŞANLAR İÇİN eÖĞRENME PROGRAMLARI ve ÇEVRİMİŞİ EĞİTİM eÖğrenme, profesyonel eğitim ve öğrenme için gerekli olan eğitim dokümanlarının dağıtımı ve sunumunu sağlar. eÖğrenme çok sayıda teknoloji ve medya ortamı kullanarak (genelde dijital medyayı kullanır, burada bilgisayar ve web tabanlı olarak tanımlanmıştır) geniş çapta formlar ve uygulamaları kapsar. 4.2. KLİNİK TALİMAT İLETİŞİMİ YÖNETİMI BİLGİ SİSTEMLERİ Sağlık uzmanları ve hastane bölümleri arasında klinik talimatların oluşturulup paylaşılması için tasarlanmış sistemlerdir. KLİNİK TALİMAT GİRİŞİ ve SONUÇ RAPORLAMA/BİLGİSAYARDAN HEKİM TALİMAT GİRİŞİ (BHTG) Klinik Talimat Girişi/Sonuç Raporlama bilgi sistemleri, hasta hizmetleri ya da tedavisi için (ilaçlar, işlemler, muayeneler, hemşire bakımı, diyetler, laboratuvar testleri, vs. yi iceren) klinik hizmet talimatlarının oluşturulmasını sağlar - bu talimatın sonucu olan klinik belgelerin otomatik dağıtımını da gerçekleştirir. Talimat girişi ve sonuç raporlama, ya bağımsız bir çözüm olabilir ya da RBS, LBS, veya HBYS’nin bir parçası olabilir. Bilgisayarlı Doktor Talimat Giriş sistemleri benzer fonksiyonlara sahiptir. İlave olarak,elektronik imza, iş akışı ve kural motoru fonksiyonlarını barındırır. REÇETE BİLGİ SİSTEMLERİNİN ELEKTRONİK İLETİMİ (RBS) Bu sistem, ilaçların siparişi, hazırlanması ve idaresini içeren uçtan uca bir ilaç yönetimi programıdır. Bunlar sadece reçetelerin yönetilmesi ile ilgili sistemler olduğu için karar destek fonksiyonu içermezler. Bağımsız bir çözüm olabileceği gibi, eczane bilgi sisteminin bir parçası da olabilir. eREÇETE SİSTEMİ eReçete Sistemi de, ilaçların siparişi, eczanede hazırlanması, ve idaresi gibi tüm ilaç yönetim süreçleri içerir. RBS’den farklı olarak daha da ileriye giderek ilaç idari kayıtlarını günceller. Hasta özgeçmişini ve tavsiye edilen dozları göstererek hekimlere daha kapsamlı karar desteğini sağlar. Sıklıkla, mobil cihazlar, barkod ve otomatik ilaç sistemleri gibi diğer teknolojilerle beraber çalışır. eReçete bağımsız bir program olabileceği gibi, Ezcane Bilgi Sistemlerinin bir modülü de olabilir. 4.3. TIBBİ KAYITLAR / ELEKTRONİK HASTA KAYIT BİLGİ SİSTEMLERİ Hasta hakkındaki bilgileri elektronik bir dosyada kayıt ve/veya muhafaza eden sistemlerdir. Bunlar, dijital dikte ve yazıya geçirme bilgi sistemleri, elektronik hasta kayıtları ve tıbbi doküman yönetim sistemlerini içerir. DIJITAL DİKTE VE YAZIYA GEÇİRME BİLGİ SİSTEMI Dijital Dikte Bilgi Sistemi, sesli kayıt edilmiş olan notların ve raporların yönetimini sağlar. Hekimin ve/veya diğer sağlık hizmeti veren uzmanların dikte ettikleri ses kayıtlarını bilgisayar yazısı formatına çevirir.(mesela, tıbbi yazıya dönüştürme). Bağımsız çalışan dijital ses kayıt yazılımı ve ses tanıma programı olabilir veya entegre bir dijital dikte ve yazıya çevirme iş süreci programı olabilir. ELEKTRONİK HASTA KAYITI (EHK)/ELEKTRONİK TIBBİ KAYIT (ETK) Elektronik Hasta Kayıtı (EHK) Elektronik Tıbbi Kayıt (ETK), Bilgisayarlı Hasta Kayıtı (BHK) birbirlerine benzer tanımlardır. Hastane veya muayenehane gibi bir sağlık kurumunda, münferit bir hastanın tıbbi kayıtının dijital bir ortamda oluşturulup takip edilmesini COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 61 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 61 1/06/14 21:42 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ içeren bir uygulamadır (Şahsın kendisi tarafından oluşturulup takip edilen kişisel sağlık kayıtından (KSK) farklıdır). Bu kayıtlar detaylı veya özet bilgiler içerebilir; buna demografik bilgiler, tıbbi özgeçmiş, verilen ilaçlar, alerjiler, aşılama durumu, laboratuvar tahlil sonuçları, radyolojik görüntüler ve faturalama bilgileri dahil olabilir. EHK/ESK’ların amacı, otomasyonu ve iş akışının sağlık bakım planı içinde dağıtımını sağlayan tam bir hasta kayıtının ortaya çıkarılması ve kanıta dayalı karar desteği, kalite yönetimi ve sonuç raporlaması sayesinde güvenliğin artırılmasıdır. İlk teşhis ve tedaviden, sürekli bakım planlanmasına kadar olan tam bir hasta merkezli dokümantasyon sağlayabilmek adına; EHK/ ETK birçok yer ve kaynaktan alınan elektronik sağlık kayıtları ve/veya sağlıkla ilgili değişik bilgilerden oluşur. Klinik terminallerdeki grafik kullanıcı ara yüzü, yetkili sağlık hizmet sağlayıcısının, hastanın kayıtlarına terminale bağlı herhangi bir bölüm veya birimden ulaşmasını, incelemesini ve güncellemesini sağlar. Tıbbi teknik cihazlar, hasta kayıtına otomatik olarak veri sağlayabilir. EHK/ ETK, klinik veri havuzu, klinik karar desteği, denetimli tıbbi deyimler, talimat giriş ve sonuçların raporlanması / CPOE, ve klinik dokümantasyon uygulamalarından oluşan bir uygulama ortamına dahildir. TIBBİ BELGE YÖNETİM BİLGİ SİSTEMİ (TBY) Farklı farklı elektronik/dijital hasta dosyalarının bulunduğu merkezi bir havuzdur. (Mesela, bakım süreçleri, tahlil sonuçları, teşhisler, sevkler, taburcu notları, vs). Dökümanlar, sayısallaştırılabilir (taranabilir) veya dijital formatta yaratılabilir. (bilgi sistemleri tarafından) Tıbbi doküman yönetim sistemlerinin ana fonksiyonları, bilgisayar destekli doküman/dosya girişi, fihristleme, idare, bireysel dokümanların/dosyaların saklanması ve ulaşılmasını içerir. Bazı sistemlerin görüntü arşivleme özellikleri de mevcuttur. Tıbbi Belge Yönetim sistemleri, hastane bilgi sistemleri/Klinik bilgi sistemlerinin (HBS/KBS) bir parçası olabilir. 4.4. TIBBİ-TEKNİK HIZMET BÖLÜMÜ SİSTEMLERİ Bir hastanenin çeşitli hizmet departmanlarındaki klinik süreçlerini desteklemek için geliştirilen özel sistemlerdir. Buna, Laboratuvar bilgi sistemleri, radyoloji bilgi sistemleri ve görüntü arşivleyen iletişim sistemleri (PACS) dahildir. GELİŞMİŞ GÖRÜNTÜLEME BİLGİ SİSTEMLERİ Gelişmiş görüntüleme bilgi sistemleri veya gelişmiş görüntü işleme araçları (mesela, 3 boyutlu MPR/MRI, CT/MR karşılaştırma, Bilgisayar Destekli Karar (CAD) sistemleri) radyoloji, kardiyoloji, onkoloji, nöroloji, patoloji, ortopedi gibi tıp dallarında hekimin ilgilendiği alanı görüntüleyerek karar verme sürecine destekler. Gelişmiş görüntüleme bilgi sistemleri, mevcut veri setlerinden daha fazla bilgi çekme, klasik yöntemlere nazaran daha zengin bir anatomik görüntü sağlama, görüntülü veriden daha geniş bir yorum çıkarma, Bilgisayar Destekli Karar Verme (CAD) ve diğer gelişmiş görüntüleme teknikleri gibi birçok farklı teknik ve metotla çalışabilir. KARDİYOLOJİ PACS Kardiyoloji Görüntü Arşivleme ve İletişimi Sistemleri (PACS); networke bağlı dijital arşiv, çevrimiçi depolama bileşenleri, özel okuma çalışma istasyonları, kardiyoloji görüntülerini depolayacak, yönetecek ve görüntüleyecek bir yazılımın bileşimi olarak tanımlanabilir. Radyolojide olduğu gibi, kardiyoloji PACS’ı ve kardiyovasküler bilgi sistemleri her geçen gün daha entegre hale gelmektedirler. KARDİYOVASKULAR BİLGİ SİSTEMLERİ (KVBS) Kardiyovasküler bilgi sistemleri (KVBS); kardiyoloji bölümündeki süreçlerin otomasyonunu sağlayarak planlamayı, talimatları, dokümantasyonu ve veri yakalama işlemini destekler. KVBS, bağımsız bir çözüm olabileceği gibi, Kardiyoloji PACS ile entegre olabilir ya da Hastane/klinik bilgi sistemlerinin bir modülü olabilir. 62 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 62 1/06/14 21:42 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi ELEKTRONİK SAĞLIK KAYITLARI (ESK) Elektronik Sağlık Kayıtları (ESK), hastanın sağlık bilgilerini içeren dijital formatta tutulan bir kayıttır. Bu kayıtlar; demografik bilgi, tıbbi özgeçmiş, ilaç kullanımı ve alerjiler, aşılama durumu, laboratuvar tahlil sonuçları, radyoloji görüntüleri, hayati değerler, yaş ve kilo gibi kişisel bilgiler ve faturalama detaylarını içeren, detaylı veya özet bilgi olabilir. ACİL BİLGİ SİSTEMLERİ Acil Bilgi Sistemleri, hastalara hızlı ve etkin bir şekilde müdahale etsinler diye, acil servis doktorları, hemşireleri ve çalışanları gibi kritik görevlilere destek sağlayan bir yazılımdır. Hastanın güncel bilgilerine hemen ulaşım sağlayarak bakım yönetimi özellikleri sağlar. Hastanın hastane girişinden çıkışına kadar, triaj ve izleme dahil olmak üzere gerekli olan bilgilere hemen ulaşılmasını sağlar. Acil Bilgi sistemleri, bağımsız bir çözüm olabileceği gibi bir Hastane/klinik bilgi sisteminin modülü olabilir. GÖRÜNTÜ VERİ MERKEZLERİ (GVM) Görüntü Veri Merkezleri (GVM), farklı bölgelerde veya ülkelerde bulunan çoklu sağlık merkezleri arasında (örn. zincir hastaneler) dahili veya harici, merkezi görüntü veri havuzu sağlar. Genellikle radyolojik veya radyoloji dışı görüntülerin, kendileri ile alakalı not veya görüntü işleme hesaplamaları ve ilgili raporları ile birlikte depolanması ve arşivlenmesi için merkezi bir veri deposu sağlar. Güvenli erişim ve yetkilendirme ile bilginin paylaşılmasının dışında bu merkezler network kesilmeleri, merkezi uzun süreli arşivler ve afet kurtarma hizmetleri arasında ilişkiyi sağlar. YOĞUN BAKIM BİRİMİ BİLGİ SİSTEMLERİ (YBBS) Bu sistemler, yoğun bakım birimlerinde otomatik belgelendirme ve protokol müdahale yönetimi için otomatik fonksiyonlar sunar. Sistem aynı zamanda hastadan klinik durum izlemesi yapan tüm tıbbi cihazlardan veri çıktısı alır. Talimat girişi, klinik belgelendirme ve akış şemaları, karar destek ve sonuç raporlarını ihtiva eder. Geniş miktarda klinik gözlemi özetleyerek elektronik sağlık kayıtlarını destekler. YBBS, bağımsız bir sistem olabileceği gibi, Hastane/klinik bilgi sistemlerinin bir modülü olabilir. DAHİLİYE BİLGİ SİSTEMLERİ (DBS) Dahiliye Bilgi Sistemleri, dahiliye bölümlerine otomatik fonksiyonlar sağlar. DBS, bağımsız bir sistem olabileceği gibi, Hastane/ klinik bilgi sistemlerinin bir modülü olabilir. LABORATUVAR BİLGİ SİSTEMLERİ (LBS) Laboratuvar Bilgi Sistemleri, laboratuvar bölümlerine işletme, klinik ve idari yönden komple bir destek sağlar. LBS, hematoloji, histopatoloji, mikrobiyoloji gibi değişik branşları ihtiva eden değişik laboratuvar ve patoloji sistemlerini bünyesinde barındırabilir. Sistem, laboratuvar analitik cihazlarından otomatik bağlantı sağlayarak, işlenmiş sonuçların hemşire istasyonlarına ve hatta harici doktor muayenehanelerine gönderilmesini sağlar. Sistem, kullanıcının tayin edilmiş herhangi bir lokasyondan talimat almasını sağladıktan sonra, talimatı işleme sokar, sonuçları raporlar ve teknik, istatistik ve fatura bilgilerini toplar. LBS, bağımsız bir sistem olabileceği gibi, Hastane/klinik bilgi sistemlerinin bir modülü olabilir. HEMŞİRELİK BİLGİ SİSTEMLERİ Hemşirelik Bilgi Sistemleri, bir hastaya sağlanan hemşirelik hizmetlerini veya bakımını belgeleyen hemşire notlarını belgeler. Gözlemleri, kararları, yapılan işlemleri ve bunların sonuçlarını gösteren bilgiyi sağlar. Hemşirelik Bilgi Sistemleri ne olduğunu ve ne zaman olduğunu kayıt eder. Bunlar bağımsız bir çözüm olabileceği gibi Hastane/klinik bilgi sistemlerinin bir modülü olabilir.. ONKOLOJİ BİLGİ SİSTEMLERİ Onkoloji Bilgi Sistemleri, tamamen entegre bir ortamda gelişmiş klinik, idari ve finansal süreçleri yöneten bir takım sistemlerden oluşmaktadır. Onkoloji Bilgi Sistemleri, onkoloji bakım ekibinin ihtiyacı olan klinik karar verme mekanizmasını ve karmaşık iletişim ihtiyaçlarına otomasyon sağlar. Karmaşık, çoklu müdahale gerektiren kemoterapi protokol yönetiminde bilgi paylaşımı yeteneği sağlar. Onkoloji Bilgi Sistemleri, bağımsız bir çözüm olabileceği gibi Hastane/klinik bilgi sistemlerinin bir modülü olabilir. COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 63 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 63 1/06/14 21:42 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ AMELİYATHANE BİLGİ SİSTEMLERİ (ABS) Ameliyathane Bilgi Sistemleri, ameliyathane bölümünde otomasyon sağlar. ABS ameliyat öncesi, ameliyat ve ameliyat sonrası fonksiyonları kapsayabilir. Ameliyat planlama süreçlerini de kapsayabilir. ABS, bağımsız bir çözüm olabileceği gibi Hastane/klinik bilgi sistemlerinin bir modülü olabilir. ORTOPEDİK BİLGİ SİSTEMLERİ (OBS) Ortopedi Bilgi Sistemleri, ortopedi bölümüne otomasyon sağlar. Bir PACS sistemi ile ilişkilendirildiğinde, görüntü yakalama, depolama, dağıtma ve izleme fonksiyonlarını içerdiğinden dijital implant görüntülerini kullanarak ameliyat öncesi planlama yapılmasını sağlar. OBS, bağımsız bir çözüm olabileceği gibi Hastane/klinik bilgi sistemlerinin bir modülü olabilir. ECZANE BİLGİ SİSTEMLERİ (EBS) Eczane Bilgi Sistemleri, eczane bölümüne işletme, klinik ve idari yönden komple bir destek sağlar. Aynı zamanda eczacıya doktorun talimatını girip, tam olarak yerine getirmesini sağlar. Hasta ödemesi için gerekli işlemlerin halledilmesi, ilaçların dağıtımı, repete ilaç planlaması, eczane stok kontrolü, klinik düzeyinde kullanım takibi ve ilaç verme sonrası reçete kontrolü bu sistemlerin sağladığı ilave özelliklerdir. EBS, eReçete ile bağlantılı olabilir. EBS, bağımsız bir çözüm olabileceği gibi Hastane/klinik bilgi sistemlerinin bir modülü olabilir. Hasta güvenliği ile ilgili beklentiler, daha sıkı biçimde HBYS/KBS ile entegrasyonu gerektirmektedir. RADYOLOJİ BİLGİ SİSTEMLERİ (RBS) Radyoloji Bilgi Sistemleri, hastaların radyolojik veri ve görüntülerini depolamak, müdahale etmek ve dağıtımını yapmak için radyoloji bölümleri tarafından kullanılır. Sistem genellikle hasta girişi, planlama, muayene, raporlama, faturalama, istatistik ve sistem yönetimi özelliklerini içerir. RBS, bağımsız bir çözüm olabileceği gibi, PACS veya HBYS içine entegre olarak da karşımıza çıkabilir. RADYOLOJİK PACS Radyolojik görüntü arşivleme ve iletişim sistemi (PACS), radyolojik görüntülerin depolanması, arşivden çağrılması, dağıtılması ve sunulması ile ilgili ihtiyaçları tanımlar. Eski PACS sistemleri RBS içermese de, iki sistem her geçen gün daha entegre hale gelmekte, bağımsız sistemler olarak sunulmaktan çıkıp kombine PACS/RBS olarak sunulmaktadır. Her ne kadar radyolojik PACS, radyoloji bölümlerinin içinde konumlansa da, bu sistemin diğer klinik alanlar (örn. Kardiyoloji ve patoloji) için önemi her geçen gün artmaktadır. PACS, bağımsız bir çözüm (modalite PACS’ı, görüntüleme cihazına entegre PACS; mini PACS, departmana özgü çözüm) veya hastane boyu genel veya belli bir özellikte (örn. Radyoloji PACS’ı) olabileceği gibi, entegre RBS/PACS çözümü olarak da karşımıza çıkabilir. TELERADYOLOJİ BİLGİ SİSTEMLERİ Teleradyoloji bilgi sistemleri, dijital teşhis görüntülerinin (CT taramaları, MR veya röntgen görüntüleri) güvenli bir şekilde uzaktan değerlendirilmesine imkan verir. Bu teknoloji, farklı lokasyonlarda bulunan uzman radyologların ve üçüncü şahıs görüntüleme merkezlerinin birlikte çalışmasını mümkün kılarak ön veya kati teşhis kararlarına varmalarına imkan sağlar. Çalışma saatlerinin dışında Hastane ve ev arasında teleradyoloji hizmetini kapsar, mesela hastanenin radyoloji bölümünde görev yapan radyoloji uzmanlarına uzaktan hizmet verme imkanı sağlar. Aynı zamanda farklı görüntü merkezlerine veya görüntü değerlendiren ticari teleradyoloji şirketlerine görüntü yorumu (gece ve/veya gündüz) için dışardan hizmet alma şansı sağlar. 64 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 64 1/06/14 21:42 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 5. BÖLÜM : TELETIP Teletıp; telesağlık, telebakım ve teledisiplinleri kapsayan genel bir terimdir. İlgili aktörlerin aynı lokasyonlarda olmadığı durumlarda, kablosuz ve mobile iletişimin de (mSağlık) dahil olduğu, bilişim ve iletişim teknolojilerin (eSağlık) kullanılarak sağlanan sağlık hizmetleri sunumunu tarif eder. İlgili aktörler; ya iki sağlık uzmanı (örn. teleradyoloji, telecerrahi) ya da bir sağlık uzmanı ve bir hasta (örn. diyabet veya kalp rahatsızlığı gibi kronik hastalığı olan bir kişi ile yapılan telemonitörizasyon, tele-psikiatri, vs) olabilir. Teletıp, en az iki farklı noktadan tıbbi ve sosyal verilerin gönderildiği / takas edildiği iletişim faaliyetlerini kapsar. Bu faaliyetler doktordan doktora veya sağlık hizmeti veren ile hasta arasında olabilir. 5.1. GENEL TELETIP İLE İLGİLİ TANIMLAR KİŞİSEL SAĞLIK SİSTEMLERİ (KSS) Kişisel sağlık sistemleri; bireyleri nerede olurlarsa olsunlar güçlendirmek için kesintisiz, kalite kontrollü ve teşhis, tedavi, rehabilitasyon, hastalıktan korunma ve hayat tarzı yönetimi gibi kişiselleştirilmiş sağlık hizmetlerinin verilmesine yardımcı olur. KSS, akıllı çevre veya vücut cihazları (giyilebilir, taşınabilir veya implante), bilginin akıllı hale getirilmesi ve sağlık çalışanlarından veya doğrudan cihazlardan bireylere aktif geri dönüş gibi özellikleri içerir. TELE-YARDIM Bir hekimin diğer bir hekimi tıbbi veya cerrahi bir işlem gerçekleştirirken uzaktan asiste etmesi işlemidir. Doktor, acil bir durum sırasında bir ilkyardım personeline veya eğitimli bir sağlık çalışanı gelene kadar hayati tehlikesi olan birine tıbbi yardımda bulunan herhangi bir kişiye yardım edebilir. TELEBAKIM Telebakım, sosyal uyarı ve sosyal hizmetleri vermeye uygun hizmet ve sistemleri geliştirir. Telebakım, ev ortamında bulunan yaşlı veya sakat kişiler gibi genellikle bakıma muhtaç olan kişilerin durumunu takip etmek için kullanılır. TELEKONSÜLTASYON Gerek görüldüğünde farklı lokasyonlarda bulunan hasta ile doktoru veya doktorlar arasında yapılan konsültasyonu içeren tıbbi bir uygulamadır. TELE-UZMANLIK Hasta hakkında bir karar almak için, hastanın bulunmadığı bir ortamda, iki veya daha fazla sağlık uzmanının arasında uzaktan yapılan bir görüşmeyi içeren tıbbi bir uygulamadır. TELeSAĞLIK (UZAKTAN HASTA YÖNETİMİ içerir) Telesağlık deyimi, hastalarla onlara bakım sağlayan kuruluşları bağlayan sistem ve hizmetleri içerir ve aynı zamanda teşhis, takip ve kronik hastaların yetkilendirme ve yönetimini kapsar. Telesağlık çözümleri, tıbbi yorum almak, tedavi yönetim programlarını desteklemek ve hastaların bilgi ve davranışlarını geliştirmek için cihazlar kullanarak (karşılıklı ses sistemi, görüntü ve veri iletişimi) uzaktan veri toplar ve değerlendirme merkezine gönderir. Telesağlık çözümleri, sistem ve parçalarını (program ve cihazlardaki hasta arayüzü; sensörler/algılayıcılar; bakım sorumlusu kullanımı için geliştirilmiş yazılım ve uygulamalar; klinik içerik ve bilgi; veri aktarma; depolama ve bilgi yönlendirme), aynı zamanda destek hizmetlerini (sistem operasyonu; lojistik; finansal hizmetler, vs) içerir. Genelde veri kaynağı, hastaların yaptığı kendi değerlendirmeleri (subjektif veri) ve hayati parametreleri ölçen özel sistemlerden oluşur (objektif veri). COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 65 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 65 1/06/14 21:42 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ Telesağlık, sağlık hizmetinin uygulanması, teshis, konsültasyon, tedavi ve tıbbi verinin transferi ve eğitim/davranış değişikliklerini ele alan çözümlerdir. TELE-MÜDAHELE Başka bir sağlık uzmanı veya uzmanları olsa da olmasa da, bir hekimin hasta üzerinde tedavi amaçlı uzaktan yaptığı tıbbi işlemdir (telecerrahi). TELEİZLEME Teleizleme, cihazlar kullanılarak hastanın hayati bulgularını toplayıp, yorum için bir izleme merkezine gönderen sistem ve hizmetler tasarımlar. Teleİzleme, teşhis ve takip için evde bulunan bir hasta ile hastanede bulunan tıbbi ekip arasında fizyolojik verinin uzaktan değiş tokuş edilmesidir. Buna kronik hastalığı olan kişilere destek de dahil olabilir. Klinik değerlendirme yapılabilmesi amacıyla, vücut ısısı, tansiyon ve diğer hayati bulguların, ev telefon hattı veya kablosuz teknolojiler kullanılarak uzaktan değerlendirme merkezine yollanması da bu işin bir parçasıdır. 5.2. TELEUYGULAMALAR Bilgiişlem teknolojileri yardımı ile uzaktan sağlık hizmetleri sağlamak için çeşitli girişimleri tarif eden bir şemsiyenin takdimine verilen bir deyimdir. BİT kullanarak farklı yerlerde bulunan iki sağlık uzmanı arasında gerçekleşen bir çok tıbbi uygulamayı kapsar. Bir Teleuygulama, tipik olarak sadece bir tıbbi disiplini kapsar. Bundan farklı olarak “Teletıp” veya “telesağlık” deyimlerinin daha geniş bir anlamı vardır. TELEKARDİYOLOJİ Telekardiyoloji, çoğunlukla EKG olmak üzere kardiyoloji verisinin uzaktan toplanmasını ve bir hizmet merkezine ulaştırılmasını kapsayan bir hizmettir. Merkezde toplanan veri, kalifiye uzmanlar tarafından değerlendirilir ve hastaya veya hizmeti sunanlara danışmanlık verilir. Acil durumlarda, hizmet merkezi kurtarma önlemlerini de başlatabilir. Veri iletilmesi sürekli veya belirli zaman dilimlerinde yapılabilir. Veriler hastanın evinde veya mobil bir şekilde de toplanabilir. TELEDERMATOLOJİ Teledermatoloji, insan cildindeki bozuklukların sınıflandırması ve teşhisi için görüntülerin (fotoğraf veya video) iletilmesini tarifler. Birincil veya ikincil teşhis için kullanılabilir. Cilt kanserlerinin tespiti ve sınıflandırılması tipik bir örnektir. Dermotoloji çok özel bir tıp alanı olduğundan ve çoğu hastalar öncelikle bir pratisyen hekime göründükleri için teledermatoloji teşhis sürecinin kısaltılması ve uygun tedavinin hemen başlatılabilmesi için çok büyük bir imkan sağlar. TELEOFTALMOLOJİ Teleopfalmoloji, insan gözündeki hastalıkların uzaktan teşhisini tarif eder. Teledermotolojiye benzer bir şekilde, hastalar ilk etapta bir optalmoloji uzmanına ulaşma imkanı bulamayabilirler. Oftalmoloji, sadece gözde bulunan tipik hastalıkların teşhisi için değil aynı zamanda şeker hastalığı ve kalp hastalıkları gibi farklı hastalıklar ve alakalı ikincil semptomlar hakkında da yararlı bilgiler sağlamak için kullanılabilir. Veri tipik olarak resim ve videolardan oluşur. TELEPATOLOJİ Telepatoloji, uzaktan hizmet veren patoloji uzmanları veya 3. şahısların, ön teşhis veya kesin teşhisi değerlendirmek amacı ile güvenilir bir şekilde anatomik patoloji örneklerini uzaktan paylaşmalarını sağlar. Diğer yandan, ameliyat odalarından acil vakaların ön değerlendirmesini veya uzaktan ikinci uzman yorumunu temin etmek mümkündür. 66 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 66 1/06/14 21:42 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi TELEPSİKİYATRİ Telepsikayatri ruhsal bir hastalık geçiren bir hasta ve psikiyatristi arasında yapılan bir çeşit telekonsültasyondur. TELERADYOLOJİ Teleradyoloji Bilgi Sistemleri güvenilir bir şekilde dijital teşhis yöntemlerinin (CT tarama, MRI ve Röntgen) uzaktan değerlendirilmesini sağlar. Bu teknoloji, uzaktan hizmet veren radyoloji uzmanlarının veya 3. şahısların herhangi bir lokasyondan ön teşhis koymalarını sağlar. Çalışma zamanları dışında hastaneden-eve teleradyoloji uygulanabilir. Diğer yandan bu işi ticari amaçlarla yapan ve uzaktan yorumlama yapan görüntü merkezlerini de kapsar. TELETARAMA Teletarama, tarama programlarına uzaktan bağlanarak ön teşhis veya 2.görüş sağlamayı tarif eder. Ön teşhis için tıbbi veri uzakta bulunan bir uzmana (özel bir uzmanlık gerektiğinde) yollanır. Bir başka olasılık da, tarama sürecinin kalitesini arttırmak için 2.görüş alınmasıdır. Teleradyoloji hizmetine örnek olarak mamografi taramalarında kullanılabilecek tarama merkezleri verilebilir. Teletarama süresinde yollanan veriler; dijital röntgen, video görüntüleri, EKG veya laboratuvar verileri olabilir. TELECERRAHİ Telecerrahi, ameliyat cihazının uzaktan kumanda edilmesini tarif eder. (örn. ameliyat robotunun deneyimli bir cerrah tarafından uzaktan kullanılması veya ameliyat odasındaki hekime uzakta bulunan deneyimli bir cerrah tarafından destek verilmesi.) İkinci örnekte, hekimler arasında sesli ve görüntülü bir bağlantı yeterli olur. Ancak, ilk örnekte ameliyat yerindeki ameliyat cihazı ve uzakta bulunan müdahale cihazı arasında bir veri bağlantısı olmalıdır. COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 67 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 67 1/06/14 21:42 Avrupa Radyoloji, Elektromedikal Ve Sağlik Bilişimi Sektörü Koordinasyon Komitesi 6. BÖLÜM COCIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ NOTLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 COCIR eSAĞLIK REHBERİ 2013 14009.COC.eHealth Turkish INT.indd 68 1/06/14 21:42 COCIR HAKKINDA GENEL BİLGİ Kâr amacı gütmeyen ticari sektör derneği olarak 1959 yılında kurulan COCIR, Avrupa’daki radyolojik, elektromedikal ve sağlık hizmetlerinin bilgi işlem sektörünü temsil etmektedir. Böylece, üyelerimiz Avrupa ve Dünya çapındaki sağlık hizmetlerinin gelecekteki gelişimi için çok önemli bir rol almaktadırlar. COCIR, üyelerini bilgilendirerek, Avrupa ve sınır ötesi ortakları ile iletişimde bulunarak, medikal teknoloji sektörünü desteklemeye ve Avrupa Birliği vatandaşlarının sağlığını etkileyen konularda destek vermeye kendisini adamıştır. COCIR, aynı zamanda uluslararası standartların uyumunu geliştirmek ve kullanıcıların/ hastaların sağlığına zarar vermeden, medikal cihazların ve sağlık hizmetlerindeki Bilgi İşlem sistemlerine değer veren adil mevzuat denetimini sağlamak amacı için muhtelif organizasyonlarla işbirliği yapar. Dünya çapındaki sağlık hizmetlerinin desteklenmesi için ileri düzeyde bir teknolojinin kullanımını teşvik etmekteyiz. COCIR’in başlıca amacı, tıbbi cihazların dünya çapında serbest ticaretine destek vermek ve Avrupa’nın sağlık hizmetlerindeki rekabet gücünü korumaktır. COCIR COMPANY MEMBERS: BELGIUM GERMANY SPAIN FINLAND ITALY SWEDEN FRANCE THE NETHERLANDS TURKEY GERMANY THE NETHERLANDS UNITED KINGDOM © COCIR MAYIS 2013 / D-NICE GRAPHIC DESIGN NATIONAL TRADE ASSOCIATIONS MEMBERS: COCIR HOW TO JOIN US COCIR aisbl : : Diamant Building : : Boulevard A. Reyerslaan 80 : : 1030 Brussels : : Belgium Tel +32 (0)2 706 8960 : : Fax +32 (0)2 706 8969 : : Email info@cocir.org : : www.cocir.org 14009.COC.eHealth Turkish COVER.indd 2 2/06/14 08:00
Benzer belgeler
RiPACS Merkezi Radyoloji Bilgi Yönetim Sistemi
> Uluslararası Standartlar (IEC ve ISO): IEC’nin uluslararası Teknik Komitesi tarafından COCIR’e, uluslararası seviyede yeni proje tekliflerini (NWIP) doğrudan sunabilme yetkisi saülayan A kategori...
Detaylı