A z ve çene bozukluklar nda sv besleme
Transkript
A z ve çene bozukluklar nda sv besleme
A z ve çene bozukluklar nda s v besleme A z hastal klar , Çene ve Yüz cerrahisi çindekiler Giri Genel talimatlar Ö ünlerin düzenlenmesi Ekmek Süt ve süt ürünleri Meyve Çorba Patates, makarna, sebze ve et, tavuk ya da bal k Dikkat edilecek noktalar Haz rlama Haz r kar k ö ünler Pratik tavsiyeler Vücut a rl Rahats z edici balgam olu mas A rl a z Zorlay c aptes (kab zl k) A z hijyeni Sonuç © Catharina-ziekenhuis Michelangelolaan 2 Postbus 1350 5602 ZA Eindhoven 040 - 239 9111 www.catharina-ziekenhuis.nl Hasta bilgilendirmesi Mon/vloeibare voeding bij mond-en kaakaandoeningen/06-06-2007 2 3 3 4 4 5 5 5 5 5 6 6 6 6 7 7 8 8 9 Giri A z n zdaki veya çenenizdeki bozukluktan dolay beslenmenizi normal yoldan alamazs n z, ama s v yiyecekler kullanmal s n z. Yiyecek, içilebilecek kadar ince olmal (muhtemelen bir kam ya da emzikli bardak ile). Özellikle et, ekmek, meyve ve bunun gibi yiyecekler kullanmak mümkün de ildir. Size gerekli olan bütün besleyici maddeleri (çe itli vitamin ve mineraller) alabilece iniz ekilde ö ününüz, çe itli yemeklerden olu mal . Bu bro ürde biz s v beslenme ile ilgili tavsiyeler ve talimatlar veriyoruz. Genel Talimatlar Alttaki emada günlük minimum ihtiyac n z olan besleyici maddeler yaz l d r. Yeme miktar ki iye göre de i ir; bu yüzden verilen miktarlar baz al nmas niteli inde geçerlidir. Yiyecekler S v beslenme için günlük miktarlar Ekmek yerine geçecek tah l ürünleri (yulaf malt , irmik unu, Brinta) 3 porsiyon lapa olarak i lenmi Süt ve süt ürünleri 3 bardaktan 5 barda a kadar Meyve ezmesi ya da meyve suyu 2 tabak ya da bardak Et, bal k, tavuk ya da yumurta (kar t r lm ) 100-125 gram (çi tart lm ) Patates, bezelye türleri, makarna ya da pilav (kar t r lm ) En az 3 kepçe Ya ya da margarin En az 30 gram Islak eyler (örne in su, kahve, çay, süt, çorba) 2 litre 3 S v yiyeceklerde rengine, s cakl na ve tad na göre çe itlilik olu turabilirsiniz. Renkte de i iklikler: bezelye, taze fasulye ve bezelyelerin ayn rengi vard r, bunun yan nda havuçlar, karnabahar ve pancarlar n farkl renkleri vard r. S cakl kta de i iklikler: so uk yiyecekleri s cak yiyecekler ile de i tirin, örne in so uk puding ya da s cak lapa, s cak çorba ya da so uk meyve suyu gibi. Tatta de i iklik: tatl yiyecekleri ac yiyecekler ile de i tirin. Ayn zamanda baharatlar ve çe niler kullan labilir. S cak yiyecekleri ayr kar t r n ve ayr olarak taba a koyun. Bu ekilde et/bal n, sebzenin, patatesin ya da makarnan n tad n daha iyi alabilirsiniz. S v yiyecekler daha çabuk tokluk hissi verdi i için bazen günlük yiyecek miktar almakta zorlanabilirsiniz. Yine de yeterince enerji (kalori) ve besleyici maddeleri alabilmek için günlük daha fazla küçük ö ünler al nmas n tavsiye edilir; yani sadece 3 ana ö ün de il, yan s ra 3-6 küçük ö ün. S cak ö ünü icab nda iki ayr porsiyonda kullanabilirsiniz. Ö ünlerin bile imi Ekmek Ekmek yerine lapa kullanabilirsiniz. Lapay süt ile incelterek en do ru kal nl elde edersiniz. Kaygan bir lapay koyu krema- veya puding tozu ya da pirinç unu gibi ince ba lama malzemeleri ile yapars n z. Mümkünse Bambix, Brinta, yulaf malt , pirinç ve k r lm arpa gibi kal n ba lay c malzemeler tercih edilebilir. Ama o zaman lapan z tel kar t r c ya da mutfak robotu ile püre haline getirmelisiniz. Süpermarketlerde haz r içecek kahvalt lar almak mümkündür. Bu, ekmek ö ünleri için iyi bir de i iklik olur. Örne in Goedemorgen (Mona), WakeUp (Honig), Meyve kahvalt s (Hero). Süt ve süt ürünleri Süt, ayran, (içilen) yo urt, haz r puding ve lapa kullan rs n z. E er puding ya da lapa çok kal nsa bunu süt ile inceltiniz. 4 Meyve Meyveden püre ya da suyunu elde etmek için tel kar t r c ya da mutfak robotu ile do rayabilirsiniz. Püre muhtemelen meyve suyu ile inceltilebilir. Yine (muhtemelen meyve sular ile inceltilmi ) haz r meyve sular ve meyve püreleri kullanabilirsiniz. Haz r meyve kâseleri (bebek yiyece i) hali haz rda ö ütülmü tür. Çorba Çorbay s cak ö ünlerde ya da arada alabilirsiniz. Tek ba na et suyu enerji (kalori) ve besleyici maddeler sa lamaz. Bu yüzden sebze ve etle kar t r lm ince haz rlanm çorbadan faydalanmak tavsiye edilmeye de erdir. Gerekliyse çorba süzdürülebilir. Bezelye türü sebzelerden de (barbunya, fasulye, bezelye gibi) besleyici çorbalar yapabilirsiniz. Pi mi bezelye türlerini ö ütebilir, muhtemelen süzebilir ve et suyu ile inceltebilirsiniz. Patatesler, makarna, sebze ve et/tavuk/bal k Patates ya da makarna, sebze ve et, tavuk ya da bal ktan ö ün kar mlar haz rlan labilir. Patates ya da makarna ve sebze çok iyi kaynat lmas gerekiyor. Et ya da tavu u önce hafifçe k zartabilir ve sonra az buharla bu ulayarak pi irebiliriniz. Et ha lan labilir. Her türlü bal k uygundur, bu ulanm ya da hafif pi irilmi . Bunlar n hepsi kar t r l r ve ince ö ütülür, bu kar m süt, sos ya da et suyu ile inceltilebilir. Taze patates normal (eski) patateslere göre daha zor ö ütülür. Pratik olarak ku konmaz, kereviz, ye il lahana ve ek i lahana d nda bütün sebzeler ö ütülmeye uygundur. Bunlar genelde sert lifler içerir. Mantar ve domatesin de ö ütülmesi zordur; fakat domatesin kabu u soyulursa çok iyi i lenilebilir. Haz r kavanoz bebek yiyecek de kullan labilir; iste e göre tuz da eklenilebilir. Dikkat edilecek noktalar Ö ün kar mlar n haz rlad ktan sonra bir daha s tmay n. Bal k ve yumurtan n keskin kokusu oldu unu hesaba kat n. Haz rlama Uzun bir süre, yiyecekleri s v haline getirerek yemeniz gerekiyorsa elektrikli mutfak yard m cihazlar pratik ve zaman kazand r c olabilir. Böyle bir cihaz tabi ki kendiniz tedarik etmelisiniz, ama bir arkada , tan d k ya da kom udan ödünç alman z da belki mümkündür. 5 El blenderiler yeme i mükemmel bir ekilde ö ütürler. El blenderiyle çok iyi bir ekilde tek ki ilik ö ünler haz rlayabilirsiniz, üstelik az yer tutar ve mutfak cihazlar ndan daha ucuzdur. Mutfak cihazlar n n daha fazla fonksiyonlar vard r; ç rpma, kar t rma, ö ütme, yo urma, kesme, rendeleme, do rama ve bazen de s kma. Daha küçük porsiyonlar için özel olarak küçük mutfak cihazlar vard r. Bir kar t r c - ya da yiyecek elek ile yiyecekler el ile ö ütülebilir. Her ey elekten kolayl kla geçmez. Ette geride parçalar kal r. Ama yiyecekleri ö ütmek için ucuz bir yard mc araçt r. Haz r kar k ö ünler Sofra ö ünü. Bu konu hakk nda oturdu unuz bölgedeki Thuiszorg kurulu u vas tas ile ya da Alt n Rehberden (Gouden Gids) bakarak daha fazla bilgi edinebilirsiniz. Baz yemek firmalar uygun ö ünler teslim edebiliyor. Kavanoz bebek yiyecekleri; süpermarketlerden al nabilir. Farkl tatlarda toz eklinde komple kar m ö ünler de bulunur: Clinutren mix (Nestle), Resource Instant Menu (Novartis), Florimix (MR Medical). Bunlar yard mc irketler vas tas ile sipari edilebilir. Fiyat n dikkate alarak önce bir diyet uzman yla görü mekte fayda var. Pratik tavsiyeler Vücut a rl Yeterli derecede enerji (kalori) almak için al ageldi iniz yiyeceklerle k yasla s v g dalardan daha fazla tüketmelisiniz. Vücut a rl n z yeterli yiyip yemedi inizin iyi bir ölçe idir. Düzenli olarak a rl n z kontrol edin (haftada bir kere). Kilo kayb nda yeme düzeninizi mutlaka yeniden ayarlaman z gerekir. Bunu gün içinde da t lm daha fazla küçük ö ünler yiyerek yapabilirsiniz. Bu yap lam yorsa yiyecek enerji bak m ndan daha zengin hale getirilebilir; bu ayn miktarda yiyecekte daha fazla kalori oldu u anlam na gelir. 6 Yiyecekler a a daki gibi enerji bak m ndan daha zengin hale getirilebilir: Çok kalori sa layan yiyecek maddelerini seçin. Örne in ya s z ve yar m ya l , (diyet) margarin ve tereya , (diyet) halverine yerine tam ya l süt (ürünleri). Lapa da, pudingde, kar k yemek ö ünlerinde, çorbalarda ve soslarda i lemek için kaymak kullan n. Ç rp lm kaymak çok hava içerdi inden ve bu yüzden daha çabuk tokluk hissi verdi i için tercihen ç rp lmam kaymak kullan n. Fantomalt (Nutricia) ya da Polycose (Abbott) gibi beslenme ekerleri kullanabilirsiniz. Beslenme ekeri normal ekerden daha az tatl d r ama ayn oranda kalori sa lar. Beslenme ekerler eczanelerden temin edilebilir. Bunu çaya, kahveye, meyve suyuna, meyve püresinde, puding, lapa, süt, ayran ve bunun gibi yiyecek ve içeceklere katabilirsiniz. Günlük 100 gram beslenme ekeri kullanabilirsiniz. Diyetisyene dan arak Fortify (Nutricia) ve Ensure (Abbott) gibi enerji- protein bak m ndan zengin diyet tozlar da kullanabilirsin. Bu preparatlar eczanelerde bulabilirsiniz ve kalori ve protein yan nda vitamin ve minerallerde sa larlar. Diyet tozunu süt (ürünleri), kar k ö ünler ve çorba gibi so uk ve s cak yiyecek maddelerini kat yorsunuz Haz r enerji bak m ndan zengin s v içilir yiyecekler de bulunabiliyor; örne in Nutridrink, Fortifresh, Ensini (Nutricia), Ensure Plus, Ensure Plus Fresh, Enlive (Abbott), Resource Energy (Novartis), Fresubin Energy (Fresenius) ve Clinutren 1.5 (Nestlé). Bu gibi diyet masraflar n n kar lan p kar lanmad konusunda sa l k sigortan zdan bilgi al n. Rahats z edici balgam olu mas Ço u ki i, balgam ikâyetlerinin süt ve eker bak m ndan zengin ürünlerin kullan m ndan sonra meydana geldi i fikrine sahiptir. Tatl süt (ürünleri) a zda yap kan bir his b rak r. Ki i bunu balgam olarak alg lar, ama gerçekte daha fazla balgam üretilmez. Tavsiyeler: Ayran ve (içilir) yo urt gibi ek i süt ürünleri daha az yap kanl k hissi verir. A z n (karbonik asit içeren) maden suyu, su, limon suyu ya da siyah bira (buna Oud Bruin de denir) ile çalkalay n. Ö ünden sonra ek i meyve suyu için (portakal suyu, greyfurt suyu). 7 A rl a z A z n zdaki yaralardan (hala) ikâyetiniz varsa a r dan dolay yemek yerken zorlanabilirsiniz. A a daki besinler ac hissetmenizi art rabilir. Ac baharat (örne in biber, pul biber, sar msak, hardal), karbonik asit, karbonik asit içeren içkiler, alkollü içkiler, me rubat, spor içecekleri ve meyve sular gibi keskin ve ek i yiyecek maddeleri. Yiyecek maddelerinin fazla yüksek ya da dü ük s cakl klar . Zorlay c aptes (kab zl k) Kab zl n en çok meydana geldi i nedenler unlard r: Çok az yiyecek liflerinden Çok az içecek neminden. S v yiyecekler ile beslenirseniz yeterli lif almayabilirsiniz. Yeterli s v içmezseniz vücut bir dereceye kadar kurur, ve bu yüzden d k da daha sertle ir. Kab zl engellemek/iyile tirmek için a a dakileri deneyebilirsiniz: Yeterince s v kullan n; günde toplam 2 litre. Yeterince yiyecek lifleri kullan n: - lapa; Bambix, Brinta, Nutrigran - içecek kahvalt lar (Goedemorgen, WakeUp, Meyve Kahvalt s ) - Uyar c lar (Nutricia); ekstra lifli meyve içece i. - bezelye çe itleri çorbalar (bezelye çorbas , barbunya, fasulye çorbas ) - shal yap c etkili Roosvicee Laxo gibi erik pekmezi. Dikkat edin: müshil maddeleri yaln zca doktorunuzla konu tuktan sonra kullan n: A z hijyeni A z ve çenenin hastalanmas durumlar nda bazen di leri temiz tutmak zor olabilir. Bu bilhassa çeneler sabitlenmi se, kesinlikle geçerlidir. Di tartarlar bakterilerin a zdaki di minesine zarar verdi i için olu uyor. Bu bakteriler kendilerini yeterli derecede eker yenildi inde büyüyebiliyorlar. Ne var ki enerji ihtiyac n kar lamak için bazen ekerin kullan lmas gerekli olabiliyor. Bu yüzden a z n z her ö ünden sonra iyi bir ekilde y kay n. Sonra özenli bir ekilde f rçalay n ve muhtemelen a z du u ile spreyle püskürterek temizleyin. Bundan sonra ula lamayacak yerlerdeki bakterileri zarars z hala getirmek için a z n z klorheksidin 0,2 % çözeltisi ile y kayabilirsiniz. 8 Hastal k durumunda a z bak m hakk nda tavsiye ve tedavi için çene cerrah , di doktoru veya a z hijyenistine dan abilirsiniz. Sonuç Sorular ve/veya problemlerde, mesai günleri saat 09:00 ile saat 12:00 aras 040 239 8869 numaras vas tas yla ileti ime geçebilirsiniz. Catharina-hastanesindeki Çene cerrah ile ilgili daha fazla bilgiyi www.kaakchirurgie-eindhoven.nl adresinden okuyabilirsiniz. 9