Demyelinizan-Dismyelinizan Hastalıklar Nörodejeneratif Süreçler
Transkript
Demyelinizan-Dismyelinizan Hastalıklar Nörodejeneratif Süreçler
DEMYELİNİZAN-DİSMYELİNİZAN HASTALIKLAR NÖRODEJENERATİF SÜREÇLER Dr. Osman KIZILKILIÇ İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Radyoloji AD-Nöroradyoloji BD MYELİN GENEL BİLGİLER SSS ak maddeyi miyelinle sarılmış aksonlar ve glia hücreleri oluşturmaktadır. Ak maddenin kuru ağırlığının yarısı miyelin, yarısı da miyelin olmayan maddelerden oluşur. Beyaz rengin sebebi miyelindir. Sinir liflerinin normal fonksiyonu için miyelin gereklidir. MİYELİNASYON TEMEL KURALLAR Miyelinasyon sistematik bir işlemdir ve bazı genel kurallara göre ilerler. Periferik sinir sisteminde, SSS’den önce başlar. SSS’nde spinal kordda başlar ve kraniyale doğru devam eder. Duyusal alanlarda, motor alanlardan önce başlar. Uyarı iletimi miyelinasyonu stimule eder. AŞAĞIDAN YUKARIYA ARKADAN ÖNE MERKEZDEN PERİFERE SE MRG Miyelinasyon T1A ve T2A görüntülerle T1-A: Siyah → Beyaz değerlendirilir. T1A görüntüler SE IR GE T2A görüntüler SE FSE (TSE) T2-A: Beyaz → Siyah FLAIR Miyelinasyon üç fazlıdır. Yenidoğanda miyeline olmamış ak madde hipointenstir. Miyeline oldukça önce hiperintens; daha sonra tekrar hipointens hale gelir. – Önce T1-A; daha sonra T2-A’ya benzer süreç FLAIR: Siyah Beyaz Beyaz → Siyah → Gestasyonel 34 haftalık prematür, ikiz eşi. Gestasyonel 36 hafta TERM SONRASI MİYELİNASYON Dorsal Pons (Tegmentum) Görülme Yaşı T1-A T2-A Gestasyonel 8. ay Gestasyonel 8. ay Orta Serebellar Pedinkül Görülme Yaşı T1-A T2-A Doğum Doğum-2 ay Serebeller Ak Madde Görülme Yaşı T1-A T2-A Doğum-4 ay 3-5 ay İnternal Kapsül Arka Krus Arka Kesim Görülme Yaşı T1-A T2-A Doğum Doğum-2 ay Ön kesim Görülme Yaşı T1-A T2-A Birinci ay 4-7 ay İnternal Kapsül Ön Krus Görülme Yaşı T1-A T2-A 2-3 ay 7-11 ay Korpus Kallozum Splenium Genu Görülme Yaşı Görülme Yaşı T1-A T2-A T1-A T2-A 3-4 ay 4-6 ay 4-6 ay 5-8 ay Oksipital Ak Madde Santral Periferal Görülme Yaşı T1-A T2-A 3-5 ay 9-14 ay Görülme Yaşı T1-A T2-A 4-7 ay 11-15 ay Frontal Ak Madde Santral Görülme Yaşı Periferik Görülme Yaşı T1-A T2-A T1-A T2-A 3-6 ay 11-16 ay 7-11 ay 14-18 ay Sentrum Semiovale Görülme Yaşı T1-A T2-A 2-4 ay 7-11 ay Beyaz cevher T1A Normal BC lipit ve azalmış sıvı nedeniyle T1/T2 kısa Patolojik BC ,T1/ T2 uzun Aksonal dejenerasyon İnflamasyon Ödem Gliozis T2A Beyaz cevher hastalıkları PRİMER BC HASTALIKLARI BC HASTALIĞI 1. Dismiyelinizan TAKLİTÇİLERİ 1. Oligodentrositlerin Neoplazm disfonks (gliomatozis serebri) Çoğunlukla konjenital ve Hidrosefali metabolik Gilozis 2. Demiyelinizan (lökoensefalopati) Miyelin destrüksiyonu Perivasküler aralık (Virchow-Robin) MS ve sekonder demiyelinizan Ependimitis granularis Demiyelinizan hastalıklar Primer demiyelinizan hastalıklar Multiple skleroz Klasik (Charcot tip) Akut (Marburg tip) Diffüz serebral sklerozis (Schilder tip) Konsantrik sklerozis (Balo hastalığı) Nöromiyelitis optika (Devic hastalığı) Sekonder demiyelinizan hastalıklar Akut dissemine ensefalomiyelit- ADEM Viral ensefalopati Progresif multifokal lökoensefalopati – PML HIV Subakut sklerozan panensefalit – SSPE Herpes ensefaliti Nütrisyonal/vitamin eksiklikleri Santral pontin miyelinizosis Marchiava-Bignami hastalığı B12 ve E vitamini eksikliği Sekonder demiyelinizan hastalıklar (devam) Binswanger hastalığı (subkortikal arteriosklerotik ensefalopati) Posterior reverible ensefalopati -PRES Vasküler Cerebral autosomal dominant arteriopathy with subcortical infarcts and leukoencephalopathy (CADASIL) Vaskülitler Tedaviye bağlı ensefalopatiler Kemoterapi İmmün-supresif ajanlar Radyoterapi Toksik / kimyasal ensefalopatiler AYIRICI TANI Demografik bilgiler Klinik anamnez Laboratuar bilgileri Fizik muayene Görüntüleme bulguları Sıklıkla nonspesifik (MR>BT) Diffüz, multifokal, selektif Multiple skleroz Genç erişkinlerde en sık özürlülük nedeni K > E (2:1) %70 20-40 Y, %10 > 50 Y Etyoloji Otoimmün, viral, genetik, çevresel, Vasküler Multipl Skleroz Patoloji Miyelin proteinlere (MBP, MOG) karşı T- hücrelerinin inflamasyonu Aksonal hasar, demiyelinizasyon, gliozis Varyantlar Klasik şekli (Charcot tip) Akut (Marburg tip) Nöromiyelitis optica (Devic hastalığı) Konsantrik sklerozis (Balό hastalığı) Diffüz serebral sklerozis (Schilder tip) Radyoloji MR %20 olguda normal MR Tutulum Beyin Spinal kord Optik sinirler Vasküler sistem ? MR: Konvansiyonel teknikler •Tanı, izlem, tedaviye yanıt ve araştırmalarda •Konvansiyonel •T1- aksial ↔ Hipointensite (“black hole”), matriks yıkımı ve akson kaybı =prognoz •T2 / FLAIR aksial↔ Lezyon yükü ve dağılımı •T2 / FLAIR sagital ↔ KK, kalloso-septal •T1- Gd(+) ↔ Aktif plak •STIR ↔ Optik sinir MR: Güncel teknikler Diffüzyon (trace, DTI) Spektroskopi T2 relaksometri Manyetizasyon kontrast Fonksiyonel MR SWI Perfüzyon MR Multiple skleroz Lokalizasyon Periventriküler (%85) Kallozoseptal (%50-90) Juxtakortikal Kortikal Mezensefalon (%8) Pons (%12 Bulbus (%2) Serebelum (%4) Optik sinir Multiple skleroz 30 Plak değerlendirme Lezyon boyutu Genellikle 5-10 mm >1 cm tümefaktif lezyon Lezyon şekli Lineer Yuvarlak Oval Ventriküle dik görünüm “Dawson parmağı” Kontrast tutulumu T –hücrelerin endotelyumu yıkması Kontrast (+)aktif plak Boyanma özellikleri Büyüklük Şekil Homojen nodüler Halkasal (kapalı, açık) Boyanma 4-8 hafta sürebilir 32 Kontrast tutulumu Standart Gado. dozu 0.5 mol/L, minimum gecikme 10 dk Kontrast artırma: 1.Double doz 2.Geç imaj 3.MT teknik 4.3T / 1.5 T AJR, 2007 0.5 mol/L 1 mol/L European Neurological Review, 2009 3 dk 6 dk 9 dk 12 dk 33 MS özel durumlar “Black hole” Prognoz göstergesi T1 belirgin hipo, T2 hiperintens Aksonal kayıp ↑↑, matriks yıkımı ↑↑ Konsantrik sklerozis , “Balo” Demiyelinizeremiyelinize lameller görünüm Tümefaktif MS Plakların progresif formu, > 1 cm Nekroz, kitle etkisi ve anormal kontrastlanma Glial tümörleri taklit edebilir Perfüzyon MR yol gösterici Tümefaktif MS MS James G; Radiographics 2007 Tümör Apse SORU 1 SORU 2 Spinal Kord Tutulumu Tek doz steroid 48 Y K hasta 1.5 yıldır MS tedavisi MS?? Bx sonucu SORU 3 Periventrriküler lezyonlar KK tutulumu Ön tanı? Ne yapalım? Mx Güncel teknikler - diffüzyon ADC ↑ ADC ↑ = Ekstraselüler boşlukta genişleme Demiyelinizasyon Perivasküler inflamasyon Ödem Gliozis ADC ↓ = Ekstraselüler boşlukta daralma İntramiyelin ödem ADC ↓ 46 Güncel teknikler Difüzyon tensör görüntüleme (DTI) Ge Y, AJNR 2006 Güncel teknikler Susceptibility-weighted imaging (SWI) AJNR, 2006 Güncel teknikler Susceptibility-weighted imaging (SWI) Demir ve demir bileşiklerinin görüntülenmesi Magnetic Field Correlation (MFC) görüntüleme Zamboni P, J. Royal Society of Medicine, 2006 Ge Y, AJNR 2007 Güncel teknikler Susceptibility-weighted imaging (SSWI) Derin gri cevherde Fe ↑ (oksidatif yetersizlik ?) Normal MS Ge Y, AJNR 2006 MR SPEKTROSKOPİ Beyin maturasyonunu yansıtan metabolit oranlarındaki değişiklik değerlendirilir. Spektrum değerleri alındığı beyin bölgesine ve beyin matürasyon durumuna göre değişir Artan matürasyonla birlikte N-asetilaspartat (NAA) pik büyüklüğü (kimyasal şift 2.01 ppm), kolin (3.21 ppm) ve kreatin-fosfokreatin piklerine (3. 03 ppm) oranla daha fazla artış gösterir. Spektral değerler tekniğe bağlı değişiklik gösterir. Kısa TE: en fazla pik ve maksimum bilgi Doğumsal metabolizma bozuklukları Uzun TE: stabil baseline ve kolay ölçüm Beyin matüritesi ve beyin injürisi MR Spektroskopi, Yenidoğan. MR Spektroskopi, 15 yaş. Güncel teknikler MR spektroskopi Akut lezyonda NAA ↓, Cho ↑ ve laktat piki Normal beyaz cevherin biyokimyasal değişimin gösterilmesinde Ge Y, AJNR 2006 Tümefaktif MS Tanısal tuzaklar Virchow-robin İskemik lökoriasis Tanısal tuzaklar Vasküler yapılar Tanısal tuzaklar Parsiyel volüm, ventriküler cap, artefakt MS ya da vaskülit? Beyaz cevher lezyonların dağılımı MS Vasküler Korpus kallosum Yoğun Az U- fiberleri Yoğun Az Kortikal lezyonlar Az Tipik Bazal çekirdekler Az Tipik İnfra tentoryal Tipik (perifer) Az (santral) Periventriküler Tipik Az Spinal kord Tipik Az Gd- (+) Var Yok Dawson parmağı Tipik Yok Simetrik /diffüz Asimetrik Dağılım Vaskülit SLE Sarkoid Behçet Sjogren Moya-moya Vaskülit ADEM (Akut dissem. ensefalomiyelit) Enfeksiyöz ya da aşı sonrası ilk 2 hafta Otoimmün Akut ve hızlı klinik Kortikal- asimetrik, bazal çekirdek, beyin sapı, spinal kord Steroid ile 1-2 ayda gerileme 24 YK HASTA ADEM 2.AY TAKİP GÖRÜNTÜLEME Nöromyelitis optika (NMO-Devic’s) Optik sinir Spinal kord (>3 vertebral segment) Sınırlı beyin parankim tutulum NMO-IgG Sensitivite %5873 Spesifisite >%90 Optik nörit • Koronal kesit • FLAIR ve T2A • Yağ baskılı Susac sendromu Vazospastik hastalık Bilateral işitme ve görme kaybı ile karakterize Beyin, kohlea ve retinada mikroanjiopati Gri ve BC mikroenfarktl + MS ile karışabilir Santral pontin miyelinozis Hiponatreminin hızla düzeltilmesi Osmotik demiyelinizasyon Ponsta inflamasyon olmadan demiyelinizasyon Periferal pons ve kortikospinal yollar korunur (yarasa kanadı) Boyanma → kötü prognoz Ekstrapontin olabilir C/S sonrası myelinolizis İskemi Myelinolizis PRES Etyopatogenez 25 ’den çok HT, eklampsi, KRY, SLE ve immün baskılayıcı ilaçlar Hiperperfüzyon teorisi: HT ile arterioler dilatasyon ve hiperperfüzyon Korteks korunur. Sempatetik sistem posterior sirkülasyonda zayıf Vazojenik ödem Yamalı tarzda kontrast (+/-) Kortikal tutulum ve sitotoksik ödem kötü prognoz Postterapötik Değişiklikler Kemoterapi Radyoterapi 1. 2. 3. Akut (ilk aylar): klinik (+) radyoloji (-) Erken hasar (1 ay-1 yıl): fokal lezyon, ödem ve geçici miyelin kaybı, kitle etkisi (-), kontrast (-) Geç etkiler (> 1 yıl): beyaz cevher enfarktı ve miyelin kaybı, şiddetli ödem, hemoraji, kitle etkisi ve boyanma (+) Radyasyon nekrozu (Fibrinoid nekroz) Rekürrent tümör (Vasküler proliferasyon) Ensefalitler HSV PML En sık fatal sporadik ensefalit nedeni. İlk 48 saat içinde temporal ve inferior frontallerde hiperintensite Geç dönem giral boyanma ve hemoraji İmmun yetmezlikte (AIDS, transplantasyon) Papova virüsü (JC virüsü) Bilateral asimetrik T2 hiperintens lezyonlar Kontrast (-), kitle etkisi (-) Korpus kallosumu geçince tümörü taklit edebilir Boyutu artınca santralinde nekroz olabilir HIV ensefaliti T2 görüntülerde hiperintens diffüz beyaz cevher değişiklikleri ve generalize atrofi Wallerian dejenerasyon Nöronal ve aksonal yolun patolojisine sekonder oluşur Genellikle kortikospinal yol Akut fazda T1 ve T2 uzama, beyaz cevher traktı ödemi Kronik fazda T1 ve T2 uzama, beyaz cevher trakt atrofisi Serebral pedinkül tutulumu karakteristik NÖRODEJENERATİF HASTALIKLAR Nörodejeneratif hastalıklar 1. Yaşlılık 2. Diffüz serebral atrofi Fokal anormallikler Primer dejeneratif demanslar 3. Alzheimmer hastalığı Lewy Body Demans Frontotemporal demans Pick hastalığı Primer progresif afazi Vasküler demanslar Multienfarkt demans Binswanger hastalığı Amiloid anjiopati NPH 4. Ekstrapiramidal sistem hastalıkları Demir birikimi İdiopatik parkinson hastalığı Sekonder arkinsonizm Sitrionigral dejenerasyon Olivopontoserebellar dejenerasyon Proresif supranükleer palsi Kortikobazal dejenerasyon Wilson hastalığı Amyotrofik lateral skleroz Huntigton hastalığı Yaşlanma 70 Y ↑ 50 yaş ↑ HT, diyabet, KDV hastalık Arterioler skleroz Perivasküler aralık (%40) Lezyonlar multifokal Klinik (-) T2 hiper, T1 izo-hipo, kontrast (-), Difüzyonal kısıtlanma (-) Korpus kallosum ve U fiberler korunur Leukoaraiosis, iskemik gliozis, iskemik lökoensefalopati Yaşlanma Yaşlanma Perivasküler (VirchowRobin) aralık Arterioloskleroza sekonder genişleyen perivasküler bölgeler Tipik yerler Lentikulostriat arterler Perforan arterleri Kollikuler arterler Oval ya da yuvarlak BOS ile izontens Genellikle ASx Nörodejeneratif hastalıklar 1. Yaşlılık 2. Diffüz serebral atrofi Fokal anormallikler Primer dejeneratif demanslar 3. Alzheimmer hastalığı Lewy Body Demans Frontotemporal demans Pick hastalığı Primer progresif afazi Vasküler demanslar Multienfarkt demans Binswanger hastalığı Amiloid anjiopati NPH 4. Ekstrapiramidal sistem hastalıkları Demir birikimi İdiopatik parkinson hastalığı Sekonder arkinsonizm Sitrionigral dejenerasyon Olivopontoserebellar dejenerasyon Proresif supranükleer palsi Kortikobazal dejenerasyon Wilson hastalığı Amyotrofik lateral skleroz Huntigton hastalığı Alzheimer hastalığı 65 Y↑ (%14), 85 Y↑ (%50) Beta-amiloid birikimi Progresif seyir 5-10 yıl içinde ölüm Daha sık temporal kortekste amiloid plak ve nörofibriler yumaklarla karakterize İnflamatuar yanıt birlikteliğinde nöronal kayıp ve atrofi Tanı Klinik Nöropsikriyatik testler RADYOLOJİ Alzheimer hastalığı MR>BT Temporal lob atrofisi Voksel tabanlı morfometri tanısal değeri yüksek Hipokampal ve entorinal korteks atrofisi klinikle korele SPECT ve PET ↔ temporal alanda hipometabolizma Perfüzyon MR ↔ PET ile korele (CBV ↓) Difüzyon ↔ ADC↑ MRS ↔ NAA↓, miyoinositol ↑ Lewy Body Demans Ekstapiramidal semptomlar AD ile ayrımı yapılmalı Antidopaminerjik ve kolinerjiklerden sonra kalıcı ekstrapiramidal semptomlar olabilir Histopatolojisi tipik MR spesifik değil Putaminal atrofi önemli Diffüz atrofi AD den ↓ Pick hastalığı Frontotemporal dejenerasyonun en sık nedeni Progresif, afazi ve davranış kusuru Patoloji “pick cisimciği” Frontal ve temporal atrofi Hipokampal atrofi az Sulkal ve frontotemporal ventrikuler genişleme Nörodejeneratif hastalıklar 1. Yaşlılık 2. Diffüz serebral atrofi Fokal anormallikler Primer dejeneratif demanslar 3. Alzheimmer hastalığı Lewy Body Demans Frontotemporal demans Pick hastalığı Primer progresif afazi Vasküler demanslar Multienfarkt demans Binswanger hastalığı Amiloid anjiopati NPH 4. Ekstrapiramidal sistem hastalıkları İdiopatik parkinson hastalığı Demir birikimi ile giden nörodejenerasyon Sekonder arkinsonizm Sitrionigral dejenerasyon Olivopontoserebellar dejenerasyon Proresif supranükleer palsi Kortikobazal dejenerasyon Wilson hastalığı Amyotrofik lateral skleroz Huntigton hastalığı Parkinson hastalığı 65 Y↑ (%1) Pars kompakta ve substantia nigrada dopaminerjik nöron kaybı Klasik klinik tablo Nöroradyolojinin rolu Multisistem atrofisi Sekonder parkinsonizm (vasküler, hidrosefali, tm) BT/MR uzun dönemde daha yararlı Pars compakta azalma (4 mm ↓) Fe birikimli nörodejenerasyon Hallervorden-Spatz Bazal gangliada Fe OR, PANK2 gende mutasyon Sferoid nöronal dejenerasyon BT → globus palliduslarda kalsifikasyon MR → Tipik “Kaplan gözü”, geç dönem bulgu Olivo-ponto-serebellar dejenerasyon Pontin nöronal kayıp, pontoserebellar fiber ve transvers pontin kayıp Radyolojik bulgular Serebellar ve pons atrofi Küçük olive ve medulla Vermis korunur Orta serebellar pedinkül, brachium pontis ve transvers pontin fiberlerde T2 sinyal Bulbo-protuberential sulkus kaybı, ponsta düzleşme Progresif supranükleer palsi Semptomlar tipik (tremorsuz rijidite, psödobulbar bulgular, yukarı bakış kusuru ) Erken dönem ortabeyin, tektum, SSP atrofisi Geç dönem talamus ve kaudat nükleus atrofisi Ortabeyin üst kısmında konkavite tipik Huntington hastalığı OD Progresif, 5-10 yılda ölüm Klasik klinik koreateoz Putamen ve kaudat nükleus atrofisi, T2 hipointensite Frontal hornlarda genişleme Otonomik dejenerasyon Shy-Drager Ekstrapiramidal +otonomik kusur Klinik bulgular tanısal Ortostatik hipotansiyon Üriner inkontinans Terleme Ekstrapiramidal ve serebellar kusur Prognoz PH den kötü Radyoloji T2 →Putaminal hipointensite (Fe ↑) Amyotrofik lateral skleroz Dejeneratif motor hastalığın en sık nedeni Kortikospinal ve 2.motor nöron Çoğunlukla sporadik 3-5 yılda ölüm Motor kortekste Betz hücreleri ve piramidal kayıp BT normal Kortikospinal yol boyunca T2 hiperintensite FLAIR ↑↑↑ Wilson hastalığı Hepatolenticular dejenerasyon OR, erişkin başlangıç Seruloplazmine Cu² girişinde defekt Beyin, KC, kornea, kemik ve böbrek Motor bozukluk, tremor, koreatetoz, mental gerileme Spongioform dejenerasyon Putamen, kaudat nükleus, talamus, pontin , mezensefalon, dentat nükleus Nörodejeneratif hastalıklar 1. Yaşlılık 2. Diffüz serebral atrofi Fokal anormallikler Primer dejeneratif demanslar 3. Alzheimmer hastalığı Lewy Body Demans Frontotemporal demans Pick hastalığı Primer progresif afazi Vasküler demanslar Multienfarkt demans Binswanger hastalığı Amiloid anjiopati NPH 4. Ekstrapiramidal sistem hastalıkları Demir birikimi İdiopatik parkinson hastalığı Sekonder arkinsonizm Sitrionigral dejenerasyon Olivopontoserebellar dejenerasyon Proresif supranükleer palsi Kortikobazal dejenerasyon Wilson hastalığı Amyotrofik lateral skleroz Huntigton hastalığı Subkortikal Arteriosklerotik Ensefalopati Binswanger (1894) “encephalitis subcorticalis chronica progressiva”, Olzewski (1962) tanımladı 40-60 Y HT + arterioskleroz Uzun penetran arter tutulumu U-fiber KK korunur Lakünler (+) Tanı : klinik + görüntüleme Sistemik vasküler riskler (+) Fokal serebral hastalık (+) Demans BT-MR : Derin beyaz cevher lezyonu (+) Geniş perivasküler aralıklar Amiloid anjiopati Media ve adventisyada beta amiloid birikimi Korteks + leptomeniksler AD ya da izole olgular Hemorajik epizotlar (%40) 60 Y ↑ en sık spontan hemoraji BT/MR → farklı dönem hemoraji T2*GRE → multifokal hipointensite GRE SWI Normal basınçlı hidrosefali Adams Hakim sendromu 65 Y ↑, % 0.5-1 Klinik triad (demans, idrar inkontinans, yürüme bozukluğu) Primer ya da sekonder (SAK sonrası, BOS emilim bozukluğu) Radyolojik tanı önemli (şanta olumlu yanıt) Tipik morfolojik görünüm Diffüz atrofi kötü prognoz Hipokampal atrofi (-) Hızlı BOS akımı MR/BT sisternografi VASKÜLER TEORİ? Perivenüler inflamatuar demiyelinizan süreç Venöz hastalık ? Venöz patolojiler--hemodinamik yetersizlik--enfl tetiklenir Normal Azigos MS Azigos Normal Jugular MS Jugular Zamboni et al: J Neurol Neurosurg Psychiatry 2009 MS balon anjioplasti Dr.Paolo Zamboni Dr.Jean Martin Charcot 14 Mart 1868