Cumhuriyetin İlk Yıllarında Balıkesir`de Dil ve Ağız Çalışmalarına
Transkript
Cumhuriyetin İlk Yıllarında Balıkesir`de Dil ve Ağız Çalışmalarına
Balıkesir'de Dil ve Ağız Çalışmaları Cumhuriyetin İlk Yıllarında Balıkesir'de Dil ve Ağız Çalışmalarına Genel Bir Bakış Nazmi Alp 1 Girne Amerikan Universitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü, KKTC Özet 12 Temmuz 1932 yılında kurulan eski adıyla "Türk Dili Tetkik Cemiyeti", yeni adıyla "Türk Dil Kurumu"nun kurulması ile Türk Dili araştırmaları sağlam bir zemine oturtulmuştur. 1932 yılında başlatılmış olan önemli süreçte (dil inkılâbı) amaç, Türk Dili'ni çağdaş dünya medeniyetinin gerektirdiği kelime ve kavramları karşılayabilecek derecede nitelikli bir kültür dili haline getirmektir. Bu amaca ulaşmak için de Türk Dili'nin hem geçmiş evreleri hem yeni evresi, hem Anadolu sahasındaki hem de diğer Türk bölgelerindeki durumu inceleme altına almak gerekmiştir. Atatürk'ün kuruculuğunu yaptığı Türk Dil Kurumu bu amaçlara yönelik faaliyetler içine girmiş, Türk Dili'ne o güne kadar gösterilmeyen dikkat ve özeni göstermiştir. Bu kurumla birlikte dil araştırmalarına doğrudan veya dolaylı olarak katkıda bulunan pek çok kurum ve şahıs da olmuştur. Özellikle Cumhuriyet döneminin önemli kültür merkezleri konumundaki "Halkevleri"nin dil araştırmalarına büyük katkısının olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca Halkevleri sayesinde dil araştırmaları yurdun pek çok yerine de yayılmıştır. Biz de bu çalışmamızda, Cumhuriyet'in ilk yıllarında Balıkesir'de yapılan dil ve ağız araştırmalarını değerlendirmeye çalıştık. Anahtar kelimeler: Balıkesir ağzı, Balıkesir bölgesi ve Türk Dili, Balıkesir dili, Halkevleri An Overview of the Language and Dialect Studies in Balıkesir Region in the Early Years of the Turkish Republic Abstract With the establishment of the Turkish Language Association in 1931, the studies on the Turkish language have taken a new direction. It was aimed since then to bring the Turkish language to an adequate level of progress in terms of conceptual and lexical relationships to meet the demands of the world-wide developments. Within this framework, the Turkish language has shown great progress. Some other institutions have also contributed to the studies carried out by the Turkish language Association. One of them in this respect was “Public Houses”, which enabled the 1 nalp@gau.edu.tr 36 N. Alp, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 36-45, 2007 developments on the Turkish language to spread all over the Anatolian land by acting as an important cultural center until 1950’s. Within this framework, this study explores various examples of dialects of Balıkesir region and shows the regional contributions to the development of the Turkish language Keywords: Local Balıkesir dialect, regional language variations, Balıkesir vernacular, Public Houses Giriş Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerinin atıldığı yıllarda sadece siyasi ve ekonomik alanlarda değil, kültür alanında da dikkate değer gelişmeler kaydedilmiştir. Cumhuriyetin ilanı ile başlatılan inkılâp hareketlerinin önemli bir kısmının dil, tarih, coğrafya gibi sahalarda yoğunlaştığını görmekteyiz. Uzun bir imparatorluk dönemini yaşayan Türk toplumunu yeniden yapılandırma hedefini güden, küllemiş haldeki "millet olma" şuurunu gün yüzüne çıkarmak isteyen Cumhuriyet dönemi politikası, doğal olarak mesaisinin büyük bir kısmını dil araştırmalanna ayırmıştır. Genel anlamdaki dil çalışmalarının yanı sıra Türk Dili'nin hakim olduğu büyüklü küçüklü pek çok yerleşim biriminde çeşitli kurum, kuruluş ve özel teşebbüsler vasıtasıyla önemli ölçüde bilgi ve malzeme kazanımına da gidilmiştir. Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında diğer pek çok konuda olduğu gibi dil araştırmaları da bir kurumun çatısı altında yapılma amacından uzak halde seyretmiştir. Ancak, 12 Temmuz 1932'de eski adıyla "Türk Dili Tetkik Cemiyeti", yeni adıyla "Türk Dil Kurumu"nun kurulması ile Türk Dili araştırmaları sağlam bir zemine oturtulmuştur. 1932 yılında başlatılmış olan önemli süreçte (dil inkılâbı) amaç, Türk Dili'ni çağdaş dünya medeniyetinin gerektirdiği kelime ve kavramlan karşılayabilecek derecede nitelikli bir kültür dili haline getirmektir (Korkmaz 1995: 912). Bu amaca ulaşmak için de Türk Dili'nin hem geçmiş evreleri hem yeni evresi, hem Anadolu sahasındaki hem de diğer Türk bölgelerindeki durumu inceleme altına almak gerekmiştir. Atatürk'ün kuruculuğunuyaptığı Türk Dil Kurumu bu amaçlara yönelik faaliyetler içine girmiş, Türk Dili'ne o güne kadar gösterilmeyen dikkat ve özeni göstermiştir. Bu kurumla birlikte dil araştırmalarına doğrudan veya dolaylı olarak katkıda bulunan pek çok kurum ve şahıs da olmuştur. Özellikle Cumhuriyet döneminin önemli kültür merkezleri konumundaki "Halkevleri"nin dil araştırmalarına büyük katkısının olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca Halkevleri sayesinde dil araştırmaları yurdun pek çok yerine de yayılmıştır. Bu çalışmamızda amacımız, Cumhuriyet'in ilk yıllarında Balıkesir'de yapılan dil ve ağız araştırmalarını değerlendirme altına almaktır. Dil ve ağızla ilgili çalışmaların yapılış amaçlan, şekilleri, sonuçları vb. hususlarda, bunun yanı sıra genel olarak Cumhuriyet dönemindeki bölgesel dil araştırmalan hakkında da genel bilgiler vermek hedefler arasındadır. 37 Balıkesir'de Dil ve Ağız Çalışmaları Cumhuriyet dönemi dil araştırmalannda ilk adımlardan birisi, halk ağzından yapılan ve halkın söz varlığını tespit etme amacı güden derleme faaliyetleridir. Gerek halk edebiyatı gerekse dil araştırmacılan, yurdun çeşitli bölgelerinde, değişik zamanlarda derleme faaliyetinde bulunmuşlardır. Daha çok ağız araştırması kategorisine dahil edebileceğimiz bu faaliyetlerin Türkiye'de en önemli ismi Ahmet Caferoğlu'dur. Caferoğlu'nun ağız araştırmalan esnasında kayıt altına aldığı metinler, bugün de dil, halk edebiyatı gibi alanlarda kullanılmaktadır2. Cumhuriyet dönemindeki bazı kurum vekuruluşların yaptığı derleme faaliyetleri dil araştırmalarına malzeme sağlamada son derece değerlidir. Balıkesir bölgesi dil ve ağız araştırmalarında da ekseni bu kurum ve kuruluşlar teşkil etmektedir. Balıkesir'de dil çalışmaları, çoğunlukla 24 Şubat 1933 yılında kurulan Balıkesir Halkevi tarafından yapılmıştır. Balıkesir Halkevi'nin "Dil, Edebiyat ve Tarih Şubesi", çeşitli zamanlarda dil anketi ve söz derlemesi yapmak için bir araya gelmiştir. Bu şubenin dil kolu aynı zamanda Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin merkez heyetini oluşturmuştur. Dil kolu "Dil Cemiyeti"nin ajanslarla verdiği sözcükleri bir liste halinde 500 adet bastırmış, bu nüshaları da halka, okullara, okuma odalarına, memurlara dağıtmıştır. Bu ankete dikkat çekmek için her yere afişler asarak şehrin uygun yerlerine ve okuma odalanna da kutular koymak suretiyle dağıtılan sözcüklere karşılık bulanlar, buldukları sözcükleri bu kutulara atmışlardır. Bu anketler her çarşamba ve cumartesi komite üyelerince değerlendirmeye alınarak hem Türk 2 Anadolu ağızlarının ses ve şekil özelliklerini belirlemeye yönelik olarak Ahmet Caferoğlu pek çok çalışmaya imza atmıştır. Caferoğlu'nun bu çalışmalarından bazıları; "Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar Ordu, Giresun, Trabzon, Rize ve Yöresi Ağızlan" (Caferoğlu'nun 1945 yılı yazında Trabzon, Rize, Giresun ve Ordu İllerinde yapılan araştırmalar sırasında derlenen ağız malzemelerini içermektedir.); "Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme I Oyunlar, Tekerlemeler, Yanıltmaçlar ve Oyun Istılahları" (Balıkesir, Manisa, Afyonkarahisar, İsparta, Aydın, izmir, Burdur, Antalya, Muğla, Denizli, Kütahya yörelerinden derlenmiş; hikâye, masal ve hatıralardan oluşan metinleri içeren dil malzemesi yer almaktadır.); "Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme II Oyunlar, Tekerlemeler, Yanıltmaçlar ve Oyun Istılahları" (Eserde Konya, İsparta, Burdur, Kayseri, Çorum ve Niğde illerinden derlenen çocuk ve halk oyunlarına, tekerlemelere, yanıltmaçlara ve oyunlara ait çeşitli şarkılar bulunmaktadır); "Anadolu Ağızlarından Toplamalar (Kastamonu, Çankırı, Çorum, Amasya, Niğde, Kalaycı Argosu (Burdur, Muğla), Geygeyli Yürüklerinin kullandıkları Gizli Dil" ve "Sözlük" olmak üzere sekiz bölümden oluşmaktadır.), Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar" (Kars, Erzurum ve Çoruh ilinin Yusufeli ağızlarını içine almaktadır.), "Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler" şeklindedir (Caferoğlu 1994a, Caferoğlu 1994b, Caferoğlu 1994c, Caferoğlu 1994ç, Caferoğlu 1994d, Caferoğlu 1994e). Caferoğlu'nun yanı sıra Zeynep Korkmaz, Hamza Zülfıkar, Ahmet Bican Ercilasun, Tuncer Gülensoy, Efrasiyab Gemalmaz gibi araştırmacıların da Anadolu ağızlan ile ilgili önemli çalışmaları bulunmaktadır (Korkmaz 1994, Gemalmaz 1995, Gülensoy 1988). 38 N. Alp, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 36-45, 2007 Dili Gazetesi'ne verilmiş, hem "Türk Dili Tetkik Cemiyeti'ne gönderilmiş hem de bir deftere yazılıp saklanmıştır. Cumhuriyet dönemi Balıkesir dil araştırmalarında Türk Dil Kurumu'nun çalışmalarına katkıda bulunma faaliyetleri son derece önemlidir. Yurt çapında dil seferberliğinin başlatıldığı bir dönemde Balıkesir de üstüne düşen görevi yerine getirmiştir. Türk Dil Kurumu'nca sistematik hale getirilen derleme faaliyetleri, esasında çok daha önceki dönemlere dayanmaktadır. Maarif Vekaleti Hars müdürü, Besim Atalay başkanlığında 1920 yılında başlatılan halk arasında yaşayan Türkçe kökenli kelimelerin derlenip toparlanması işi, yeni devletin kurulmasından sonra gerçekleştirilen Türk Dili ile ilgili ciddi çalışmaların resmi ve kurumsal bir politika haline getirildiği ilk örnekler olarak karşımıza çıkar. Besim Atalay başkanlığında yürütülen bu çalışmalar ile yazı dilinde kullanılmayan, fakat günlük konuşmalarda, her yerde kullanılan Türkçe kelimelerin kullanılmasına başlanmıştır. 1928 yılında kurulan Dil Encümeni de İstanbul Üniversitesi profesörlerinden Ragıp Hulusi Özdem Bey'i halk ağzından söz derlemeleri için görevlendirmiştir. Hem Dil Encümenin hem de Maarif Vekaletinin derlemiş olduğusözler, Hamit Zübeyr Koşay, ve İshak Refet Isıtman tarafından 1932 yılında "Ana Dilden Derlemeler" adıyla yayımlanmıştır. Mustafa Kemal Atatürk'ün himayelerinde 12 Temmuz 1932 tarihinde kurulan Türk Dili Tetkik Cemiyeti, ilk Türk Dili Kurultayı'nı 26 Eylül 1932'de toplayarak halk ağzından söz derleme işini "Derleme Kolu"na; eski kitaplardan taramalar yapma işini de "Lügat-Filoloji Kolu"na vererek çalışmalara hız katmıştır. Nitekim, Türk Dil Kurumu'nun Derleme Kolu, Milli Eğitim Bakanlığı'yla işbirliği içerisinde 1932-1960 yıllan arasında sürdürülen söz derleme çalışmalarını 12 cilt halinde ortaya koymuştur. Türk Dil Kurumu'nun bu çalışmalarına Balıkesir de katkıda bulunmuş, hem söz derlemeleri hem de Arapça Farsça kelimelere yeni karşılıklar bulma yoluyla ciddi çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar arasında belki de en faydalı olanı Balıkesir'den Türk Dil Kurumu'na gönderilen 1873 adet fiştir. Kaynak ve Gençler Yolu dergileri ile Türk Dili Gazetesi'nde derlenen sözler ve Arapça Farsça kelimelere karşılık olmak üzere teklif edilen yeni kelimeler "Dil Anketi" başlığı ile yayımlanmış ve Halkevinin gayretleriyle halka benimsetilmeye çalışılmıştır. Balıkesir'in ülke çapında yapılan dil çalışmalarına katılmaya ve bu konuda mevcut imkanlarını harekete geçirmeye dair çalışmaları, şüphesiz Türk Dili çalışmalarına dikkate değer bir katkı sağlamıştır. Balıkesir dil ve ağız araştırmaları, büyük oranda Balıkesir Halkevi'nin bir yayın organı olan Kaynak'ta yayımlanmıştır. Kaynak, Balıkesir Halkevinin yayın organı olarak halkevlerinin kuruluşundan bir yıl sonra 19 Şubat 1933'te yayın hayatına başlamıştır. Ocak 1947 tarihine kadar 168 sayı olarak çıkan Kaynak, aylık olarak yayımlanmıştır, ancak bazı sayılan iki veya üç ay birleştirilerek tek sayı halinde çıkartılmıştır. Kaynak dergisinde halk ağzından derlenmiş mahalli sözler, terimler, atasözleri ve deyimler, maniler, türküler, bilmeceler de önemli yer tutmaktadır. Kaynak dergisinin Nisan 1947 tarihinde yayın hayatına son vermesinden sonra Mayıs 1948'de Kaynak (Yeni Seri) olarak yayın hayatına atılmıştır. Mayıs 1948-Ocak 1950 tarihleri arasında 21 sayı olarak 39 Balıkesir'de Dil ve Ağız Çalışmaları yayımlanan bu dergi yine Balıkesir Halkevi'nin yayın organı olarak ve hemen hemen aynı kadroyla çıkmıştır (Yurdakök 1992: 290-293). Kaynak dergisinde dil üzerine veya doğrudan olmasa da dolaylı olarak dille ilgili yazılann büyük çoğunluğu derleme faaliyetleri ile ilgilidir. Balıkesir Halkevi'nin "Dil, Edebiyat ve Tarih Şubesi"nce yürütülen çalışmalar sonunda Balıkesir'in pek çok bölgesi gezilmiş, buralarda halk ağzından derlemeler yapılmıştır. Bu derlemeler esnasında Balıkesir ağzını yansıtan metinler derlendiği gibi yazı dilinde bulunmayan pek çok yerel kelime de kayıt altına alınmıştır. Bu bakımdan yapılan derleme faaliyetleri, dönemlerin şartları düşünüldüğünde ve elde edilen sonuçlar göz önüne alındığında hem dil araştırmaları hem de diğer edebiyat, tarih vb. disiplinler için son derece önemlidir. Kaynak dergisinde yayınlanan bazı çalışmalar şu şekildedir; İsmail Hakkı [Akay], Köy Edebiyatı, 2(22), Kasım 1934, 479-481; 2(23), Aralık 1934,495-496; 2(24), Ocak 1935, 503-504. İsmail Hakkı [Akay], Ata Sözleri, 6(62), Mart 1938, 373-374; 6(64), Mayıs 938, 403-404; 6(65), Haziran 1938, 419-420; 6(66), Temmuz 1938, 437-438; 6(67), Ağustos 1938 455-456; 6(68), Eylül 1938, 469-470; 6(71), Aralık 1938, 559560; 6(72), Ocak 1938 582-583; 7(73), Şubat 1939, 595-596; 7(74), Mart 1939, 15-16. İsmail Hakkı [Akay], Türkülerimiz, 5(58), Kasım 1937, 285-287; 5(59), Aralık 1937, 305-306; 6(61), Şubat 1938, 342-344. Cavide Abdi, Balıkesir ve Balıkesir'e Bağlı Köylerden Derlenen Sözler, (1), Şubat 1933, 19-22. Kaynak'ta yer alan bu yazıda Balıkesir'den derlenmiş 140 söze yer verilmiştir. Sabur Şahin, Atalar Sözü, 3(36), Ocak 1936, 935; 4(37), Şubat 1936, 30; 4(38), Mart 1936, 77; 4(39), Nisan 1936, 103; 4(41), Haziran 1936, 164-166; 4(42), Temmuz 196-198; 4(46), Kasım 1936, 337-338; 4(47), Aralık 1936, 365-366; 4(48), Ocak 1937,417-418; 5(49), Şubat 1937, 29-30; 5(50), Mart 1937, 63-64; 5(52), Mayıs 123-125; 5(54), Temmuz 1937,179-180. Ali Osman Balkır, Folklor: Bilmeceler, 10(120-121), Ocak 1942-Şubat 1943, 136; 11(122-123-124), Mart-Nisan-Mayıs 1943, 158-160; 11(125-126-127), Haziran-Temmuz-Ağustos 1943, 184; 11(128-129-130), Eylül-Ekim-Kasım 1943, 208; 11(131-132), Aralık 1943-Ocak 1944, 232; 12(133-134), Şubat-Mart 1944, 256; 12(135-136), Nisan-Mayıs 1944, 280; 12(137-138), HaziranTemmuz 1944, 304; 12(158-159), Mart-Nisan 1946,10. Ali Osman Balkır, Maniler, 3(25), Şubat 1935, 530; 3(26), Mart 1935, 546; 3(30), Temmuz 1935, 654. Rifat Göktan, Susurluk Bölgesinde Maniler, 14(160-161), Mayıs-Haziran 1946, 14-15; 14(162-163), Temmuz-Ağustos 1946, 16; 14(166-167), Kasım-Aralık 1946, 16. 40 N. Alp, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 36-45, 2007 Halil Sezai [Paracıkoğlu], Çağatay Manileri, 3(26), Mart 1935, 542-543. İsmail Paylay; Maniler, 3(33), Ekim 1935, 792. Mustafa Salman, Yağcılar ve Savaştepe Manileri, 5(54), Temmuz 1937, 75-178; 5(55), Ağustos 1937, 200-205; 5(56), Eylül 1937, 226-232; 5(57), Ekim 1937, 254-259; 5(58), Kasım 1937, 289-292; 5(59), Aralık 1937, 309-312; 6(60), Ocak 1938, 326-327; 6(61), Şubat 1938, 351-354; 6(62), Mart 1938, 375-376; 6(64), Mayıs 1938, 405-406; 6(65), Haziran 1938,423-424; 6(67), Ağustos 1938, 453-454;6(68), Eylül 1938,471-472; 6(71), Aralık 1938, 564-565. Mustafa Salman, Mâniler, (Y.S.) 2(14), Haziran 1949,10. Mustafa Salman, Zaman ve Mâniler, (Y.S.) 2(16-17), Ağustos-Eylül 1949, 11, 22. Balıkesir'de yayınlanmış dergilerden bir diğeri de Gençleryolu'dur. 28 Şubat 1929 yılında yayın hayatına başlayan Gençleryolu, on beş günde çıkan bir dergidir. "Her ayın on beşinde çıkar, mektep halk mecmuası, siyasetten maada her şeyden bahseder" kaydıyla takdim edilen derginin çıkış amacı, okuma ve yazmaya özendirmektir. Gençleryolu, M. Eminittin Çeliköz'ün sahipliği ve başyazarlığında 78 sayı yayımlanmıştır (Yurdakök 1992: 285-286). Dünya ve Türk edebiyatından pek çok seçme eserlerin yayınlandığı bu dergide Balıkesir bölgesiyle de ilgili pek çok yazı yer aldığı ve bu yazıların pek çoğunun derleme faaliyetlerine dayandığı görülmektedir. Gençleryolu'nda yayınlanan çalışmalardan bazıları; Gazali (Toplayan), Balıkesir'in Edebi Mahsulleri, 3(46), 28 Şubat 1931, 2; 3(48-49), 31 Mart 1931,17;3(51), 23 Nisan 1931, 8; 3(52), 31 Mayıs 1931, 8; 3(53), 15 Haziran 1931, 7-8; 3(54), 30 Haziran 1931, 9-10; 3(55), 14 Temmuz 1931, 8; 3(56), 31 Temmuz 1931, 9; 3(57), 15 Ağustos 1931, 9; 3(58), 31 Ağustos 1931, 16; 4(64), 31 İlkkânun [Aralık] 1931,11. Bu yazı serisinde 206 adet mani metni bulunmaktadır. Gazali (Toplayan); Halkiyat: Balıkesir Ağız Edebiyatı, 4(67), 29 Şubat 1932, 8-9; 4(70), 15 Nisan 1932, 6; 4(73), 31 Mayıs 1932, 8; 4(74), 15 Haziran 1932, 9. 66 mani metni verilmiştir. Gazali (Toplayan), Halk Diline Dair: Balıkesir Vilayetinde Kullanılan Mühim Kelimeler ve Istılahlar, 3(46), 28 Şubat 1931, 10; 3(47), 15 Mart 1931, 14; 3(48-49), 31 Mart 1931, 21; 3(50), 15 Nisan 1931, 3; 3(51), 23 Nisan 1931, 9; 3(52), 31 Mayıs 1931, 9; 3(54), 30 Haziran 1931, 11; 3(55), 15 Temmuz 1931, 10; 3(56), 31 Temmuz 1931, 4; 3(57), 15 Ağustos 1931, 10; 3(58), 31 Ağustos 1931, 7; 3(59), 15 Eylül 1931, 7; 4(60), 30 Eylül 1931, 6; 4(65), 15 Sonkânun [Ocak] 1932, 10; 4(68), 15 Mart 1932, 3; 4(72), 15 Mayıs 1932, 5; 4(73), 31 Mayıs 1932, 16; 4(74), 15 Haziran 1932, 4; 4(76), 15 Eylül 1932,1516. Gençleryolu dergisinde Gazali'nin yayınladığı Halk Diline Dair: Balıkesir Vilayetinde Kullanılan Mühim Kelimeler ve Istılahlar başlıklı seri yazılarda hem Balıkesir ağzı hem de Türk Dili için son derece kıymetli kelimeler ve tabirler kayıt 41 Balıkesir'de Dil ve Ağız Çalışmaları altına alınmıştır. Türk Dil Kurumu'nun halk ağzından söz derleme faaliyetlerini başlattığı günlerde Balıkesir'de yayınlanan mütavizi bir derginin hemen hemen aynı dönemde, dil alanındaki gelişmeleri takip ederek bu yönde çalışmalar yapması ve elde ettiği sonuçlan yayınlaması dikkate değer bir gelişmedir. Gençleryolu, derleme yapmak isteyenlere rehber olması için aynca Söz Derleme Talimatnamesi, (4(78), 15 Sonteşrin [Kasım] 1932, 12-13) adlı bir yazı da neşretmştir. Kaynak ve Gençleryolu dergilerinde ve Türk Dili gibi gazetelerde yayınlanan bu şekildeki derleme faaliyetlerinin yanı sıra, bir de Balıkesir civanndaki nüfusun boy yapısıyla ilgili çalışmalarda dil ve ağız çalışmalannm az da olsa yer aldığını görmekteyiz. Bahsettiğimiz konuda İsmail Hakkı [Akay] ve Kâmil Su'nun çalışmalan bahsetmeye değer niteliğe sahiptirler. 1935 yılında Balıkesir Halkevi tarafından yayınlanan ve İsmail Hakkı [Akay]'a ait olan Çepniler Balıkesir'de adlı çalışmada bir Oğuz boyu olan Çepnilerin kendi aralannda kullanmış oldukları gizli dilleri hakkında bilgiler yer almaktadır. Akay, Çepnilerin kendilerine has bir ağızlarının olduğunu, ayrıca yabancılann yanında kullandıktan bir dillerinin var olduğunu söyleyerek Çepnilerin gizli dillerine ait pek çok kelimeyi de çalışmasına eklemiştir. (Akay 1935: 67-70). İsmail Hakkı'nm Çepnilerin ağızlan ve dilleri üzerine yapmış olduğu bu çalışması, bu konuda çeşitli araştırmalan olan Ahmet Caferoğlu'ndan çok daha öncelere rastlaması aynca dikkati çekmektedir (Caferoğlu 1953, Caferoğlu 1954). Balıkesir Çepnilerine dair bir diğer faaliyet daha yapılmıştır. İstanbul Belediye Konservatuannın Anadolu'ya yapmışolduğu araştırma gezilerinde çok sayıda türkü derlenmiştir. Konservatuarın beş araştırma gezisinden beşinci ve son gezisi Balıkesir bölgesine yapılmıştır. Yusuf Ziya Demircioğlu, Mehmet Halit Bayrı ve Hikmet Turhan Dağlıoğlu, Balıkesir'in Çağış bölgesindeki Çepni/Çetmilerden derlemeler yapmışlardır. Fakat bu metinler, yayımlanmamıştır (Ülkütaşır 1973: 36)3. Kâmil Su'nun Balıkesir ve Civarında Yürük ve Türkmenler adlı çalışması da Balıkesir'de bulunan pek çok boya ait kelime tabirleri içermesi ile önemlidir (Su 1938). Balıkesir'de dil ve ağız çalışmalarında derleme faaliyetlerinin yanma dil anketleri de önemli çalışmalar arasında yer almaktadır. Kaynak dergisinin önderlik ettiği bu 3 Balıkesir'e yapılan geziyi Balıkesir'de yayımlanmış olan Türk Dili Gazetesi'nde Halit Bayrı değerlendirmiştir: "Balıkesir'in merkez kazası ile Sındırgı ve Dursunbey kazalarında tetkikat yaptık. Merkez kazada halk sanatları, adetleri, köylerde adet ve ananeleri, bilhassa iktisadi hayatla meşgul olduk. Yörük ve Çepnilerin hayat ve iktisatları çok şayanı dikkattir. Sındırgı'da münkeşif bir sanat yoktur. Zirai adet ve ananeler tetkike değer. Bilhassa halk oyunları şayanı tetkiktir. Bu kazada bir zeybek oyunu seyrettik. Bu şekilde oyunu şimdiye kadar hiç bir yerde görmemiştik. İstanbul'da seyrettiğimiz zeybek oyunları bunun yanında karikatür bile olamaz. Dursunbey bir sanat kasabasıdır. Burada demircilik, değirmencilik, ayakkabıcılık çok ileridir. Keza kaza halkı musiki ve edebiyatı noktasından çok zengindir. Bütün seyahatimizde yeni 450 mani topladık, 35 resim çektik.", Türk Dili Gazetesi, 8 Eylül, 1932. 42 N. Alp, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 36-45, 2007 çalışmaların ilki dergide"/)// Anketi, \(2), Mart 1933, 60-61." adlı künye i l e yayınlanmıştır. Bu yazı şöyle başlamaktadır: "Halkevimizin dil şubesi, dil anketi hakkında çok yerinde bir çalışma sistemi kurmuştur. Her gün neşredilen kelimeleri küçük boyda kağıtlara bastırarak bütün halka dağıtmakta ve bir kısmını da mülhakata göndermektedir. Her gün bin tane bastırılan ve dağıtılan bu anketler şehrin muhtelif yerlerine asılı ve üzerinde halkevi yazılı kutulara attırılmaktadır" görüldüğü gibi, Balıkesir Halkevi, dil çalışmalarına halkın katılımını da sistematik bir yaklaşımla sağlamıştır. Kaynak dergisinde yayınlanan anket sonuçlarında Arapça ve Farsça kelimelere Türkçe karşılıklar teklif edilmiştir. Ayrıca Kaynak dergisinde Dil Anketi Karşılıkları adıyla üçüncü, dördüncü ve beşinci sayılarda da yazılar yayınlanmıştır. Kaynak'ta dil üzerine Gazali'nin Dilin Milliyette Kıymeti ve Dillerin Millileştirilmesi (1(4), Mayıs 1933, 117-118); Abdülbaki Gölpmarlı'nın Dil Kurtuluşu (3(33), Ekim 1935, 762); Mustafa Salman'ın Dilimiz ve Görevlerimiz, (14(162-163), Temmuz-Ağustos 1946, 11-12, 14(164-165), Ağustos 1946, 11-13.) adlı yazıları ve TDK Genel Sekreterliğinin Kurumun 1934-1936 Çalışmaları Üzerine Raporu, (4(44), Eylül 1936, 243-256) gibi yazılar yayınlanmıştır. Balıkesir'de bu yazıların dışında Sabur Şahin'in Atalar Sözü, Abdi İbrahim Şevki'nin Öz Türkçe Adlar adlı kitap boyutunda çalışmaları da yayımlanmıştır (Şahin 1936, Abdi İbrahim Şevki 1934). Balıkesir'de yayınlanan çalışmalann haricinde bir de Balıkesir dışında Balıkesir üzerine yapılmış ve Balıkesir bölgesi ağız çalışmalannda kullanılabilecek bazı çalışmalar bulunmaktadır. Hikmet Turhan Dağlıoğlu'nun Halk Bilgi Haberleri'nde yayınlamış olduğu türkü metinleri Balıkesir'in Dursunbey ilçesine aittir (Dağlıoğlu 1934, 1937a, 1937b, 1938, 1939). Yine Halk Bilgisi Haberleri'nde yayımlanan Balıkesir Manileri ve Balıkesir Köylerinde Derlenmiş Sözler başlıklı Osman Nazif in iki yazısı konumuzla ilgili olduğu için anılmaya değerdir (Osman Nazif 1933a, 1933b). Sonuç, olarak Balıkesir bölgesi dil ve ağız çalışmalan, Cumhuriyet dönemi dil araştırmaları ile paralellik göstermektedir. Özellikle Türk Dil Kurumu'nun dil çalışmalarına Balıkesir'in yaptığı katkılar, son derece önemlidir. Balıkesir'deki Cumhuriyet dönemi dil çalışmalan daha çok derleme faaliyetlerine dayanmaktadır. Doğrudan dil çalışmaları için yapılan derlemelerin yanı sıra, dolaylı olarak dil çalışmalarına hizmet edebilecek derleme çalışmaları da yapılmıştır. Bütün bu çalışmalarda her zaman ilk sıralarda bulunan Balıkesir Halkevi'nin emekleri de küçümsenemeyecek ölçüdedir. Balıkesir Halkevi'nin yayın organı olan Kaynak ve Gençleryolu dergiler, ayrıca Türk Dili Gazetesi gibi yayınlar yapılan çalışmalann okuyucu ile buluştuğu yerler olmuştur. Kaynakça Abdi - İbrahim Şevki, 1934. Öz Türkçe Adlar, Balıkesir: Vilayet Matbaası. [Akay] İsmail Hakkı, 1935. Çepniler Balıkesir'de, Balıkesir: Halkevi Neşriyatından. 43 Balıkesir'de Dil ve Ağız Çalışmaları Caferoğlu A, 1953. Anadolu Abdallarının Gizli Dillerinden Bir İki Örnek, Fuat Köprülü Armağanı, Ankara, s. 77-79. Caferoğlu A, 1954. Pallacı, Tahtacı ve Çepni Dillerine Dair, TM, C. XI, s. 41-57. Caferoğlu A, 1994a. Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar Ordu, Giresun, Trabzon, Rize ve Yöresi Ağızlan, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlan. Caferoğlu A, 1994b. Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme I Oyunlar, Tekerlemeler, Yanıltmaçlar ve Oyun Istılahlan, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlan. Caferoğlu A, 1994c. Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme II Oyunlar, Tekerlemeler, Yanıltmaçlar ve Oyun Istılahlan, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlan. Caferoğlu A, 1994ç. Anadolu Ağızlarından Toplamalar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlan. Caferoğlu A, 1994d. Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlan. Caferoğlu A, 1994e. Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlan. Dağlioğlu HT, 1934. Memleket Türküleri, HBH, 15 Haziran 1934, 3-4. Dağlioğlu HT, 1937a. Memleket Türküleri, HBH, 7(73), Kasım 1937, 2-5. Dağlioğlu HT, 1937b. Memleket Türküleri, HBH, 7(74), Aralık 1937, 40-42. Dağlioğlu HT, 1938. Memleket Türküleri, HBH, 7(76), Şubat 1938, 94-96. Dağlioğlu HT, 1939. Memleket Türküleri, HBH, 8(92), Haziran 1939, 160. Gemalmaz E, 1995. Erzurum İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizin), I-III, Ankara Türk Dil Kurumu Yayınlan. Gülensoy T, 1988. Kütahya ve Yöresi Ağızları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlan. Korkmaz Z, 1995. Güney-Batı Anadolu Ağızlan Ses Bilgisi (Fonetik), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlan. Korkmaz Z, 1995. Cumhuriyet Devrinde Türk Dilindeki Gelişmeler, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, I. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlan, 909-919. Osman N, 1933a. Balıkesir Manileri, HBH, 2(21-22), 15 Mayıs 1933, 189-205. Osman N, 1933b. Balıkesir Köylerinde Derlenmiş Sözler, HBH, 3(27), Ağustos 1933,69-71. Su K, 1938. Balıkesir Civarında Yürük ve Türkmenler. İstanbul: Balıkesir Halkevi Yayınlan. Şahin S, 1936. Atalar Sözü, Balıkesir: İl Matbaası. 44 N. Alp, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 36-45, 2007 Şakiroğlu MH, 1975. Cumhuriyet Tarihimizde Süreli Yayınlara Kısa Bir Bakış: I Halkevleri Dergileri, Türk Kültürü, XEI(156), Ekim 1975, 59-64. Ülkütaşir MŞ, 1973. Cumhuriyetle Birlikte Türkiye'de Folklor ve Etnografya Çalışmaları. Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyet'in 50. Yıldönümü Yayınlan. Yurdakök A, 1992. Balıkesir Basın Tarihi, Balıkesir. 45