13-14 Eylül 1990-Ankara
Transkript
13-14 Eylül 1990-Ankara
türkiye'de memur sendikacılığı ULUSLARARASI SEMPOZYUM 13-14 EYLÜL 1990 ANKARA AHMET UZUN/ALİ AN NELİ FEHMİ G Ü V E N Ç /A L P A S L A N AS K O LA / ERDAL ISIK LAR/GÜLTE KİN HAŞAN IŞIKLI İNÖNÜ/FAZIL SAĞLAM GAZİOGLU AY IR/İBRAHİM GEREDE. İBRAHİM YETKİN J. LIND HOLM/ KENAN DURUKAN/KENAN ÖZSÜER LOUIS WEBER/M. ALİ TAN MEHMET YILMAZ/MJELL BORGEN MESUT GÜLMEZ METİN ÖZ7EKİN M U S T A F A NEVZAT HE LV A C I/ REINHARD G AZA LC l/NEC ATİ KONIGHER SERVER NECATİ ÇELİK/ TANILLİ B A Ş A T / Ş E V K E T YILMAZ TEOMAN ALPTURK /YU CE L OZKOK MÜLKİYELİLER BİRLİĞİ VAKFI YAYINLARI: 10 T Ü R K İY E ’DE M EM U R SEN D İK A C ILIĞ I ULUSLARARASI SEMPOZYUM (13-14 Eylül 1990 - Ankara) MÜLKİYELİLER BİRLİĞİ VAKFI YAYINLARI -1 0 K onur S okak. No: 1 K ızılay - A N K A R A Kapak : Sıdıka HOCA Ankara - 1991 D i z g i : A R T I Ltd. E sat Cad. 44/3 K üçükesat-A N K A R A Tel: 118 63 80 • Fax: 125 08 37 İÇİNDEKİLER SUNUŞ ~,rof. Dr. A lpaslan I Ş I K L I ..................................... . OTURUM - P rotokol K onuşm aları: Y öneten: Aydın K Ö YM EN T ü rk iy e ’de m em ur sendikacılığı" ~'rof. Dr. A lpaslan I Ş I K L I ..................................... ‘H er çalışan sendika kurm a hakkına sahiptir” Erdal İN Ö N Ü ................................................................................................................................8 ‘Sendika başlıbaşm a yeterli değildir” Yaşar TO PÇ U ........................................................................................................................... 11 ‘Dem okrasi m ücadelesi P arlam ento ’y a hapsedilem ez” ~ehmi IŞIK LAR .................................................................................. *.................................... 14 'B u A n ay asa'y a rağm en kam u sendikası kurulabilir" Şener B A T l'A L ............................................................................................................................ 17 II ’ 'T ü rk iy e 87 sayılı ILO sözleşm esini im zalam ak ve uygulam ak zorundadır” Şevket Y IL M A Z ........................................................................................................................ 20 |I ^ “ Kamu çalışanları m addi ve m anevi baskı altında“ N ecati Ç ELİK ............................................................................................................................ 23 “T üm kam u çalışanlarına, grev ve toplu sözleşm e haklarıyla donatılm ış endikal haklar tan ın m alıd ır’ Teoman A L P T Ü R K ...................................................................................................................26 i Ö rgütlenm em izle, dem okrasi m ücadelesinin en ön saflarında jeralacağ ız” Dr. Selim Ö L Ç E R ...................................................................................................................... 28 II. O T U R U M - Y öneten : A li DEM İR “ 1982 anayasası açısından m em ur sendikacılığı” D oç. Dr. F a zıl S A Ğ L A M .........................................................................................................32 ' T ü rk iy e'd e m em ur sendikacılığı; E ğitim -lş örneği” N iyazi ALTUNYA ..................................................................................................................... 39 III. O T U R U M - Y öneten : Ayhan ÇO PU R “ D em okratik toplum ların oluşm ası, sendikacıların, dem okratik örgütlerin özgürce çalışm asına bağlıdır” J. U N D H O L M ....................................................... ................................................................... 44 "Eğitim - Iş’in jap tık larını duyunca kendi kendim e sordum ; T ü rk iy e’de lıerşey çözüm e kavuşm uş m u ?” Grete R O T H ................................................................................................................................4 7 “ Norveçli ve T ürkiyeli öğretm enlerin örnek dayanışm ası” A nneli A SK O L A .........................................................................................................................4 9 "H arcanan çabaların olum lu b ir gelişm eye volaçacaöıııa inanıyorum " M jell B O R G E N ........................................... ...................... T.................; ...................................5 / "U luslararası hukuk, b ir ülke kendi im zaladığı b irsö zleşm ev i uygulam adığı zam an ihlal ed ilm iş olur" L o u is W EBER ............................................................................................................................. t i "U luslararası dayanışm a ö nem i" R ein h a rd K Ö N İG H E R ................................ ..................... .......................................................55 "E ğer bir ülkede gerçek dem okrasi varsa kurum lan da vardır" Yücel Ö Z K Ö K ............................................................................................................................. 56 "S endikalaşm a ve g rev hakkı en doğal ve önem li hakiır" A h m et U ZU N .............................................................................................................................. 59 "S endika kurm akla, dem okrasi m ücadelesinde önem li bir adım alılıyor" M ehm et YILM AZ .............................................................................................' (¡j "Sendikalaşm a k av sası çok daha aeniş bovutlarda verilm elidir" AH G Ü VEN Ç ...................................: ........................................................................................ 67 "M em urların örgütlenm esi işçi sınıfına sü ç verecek“ K enan Ö Z S Ü E R .....................................................................7. . .....................................................................................................................69 "T ü rk iy e'd e öğretm en örgütlerinin dayanışm ası ve sendikal ilişkiler” İbrahim G E R E D E ........................................... ..........................................................................73 A ÇIK O T U R U M - (T ü rk iy e'd e M em ur Sendikacılığının Yasal D üzenlem esi) Y öneten r Prof. Dr. C evat G ERÂY “ T ürkiy e'd e m em ur sendikacılığım ın yasal düzenlem esi nasıl olm alıdır?" Prof. Dr. M esut G Ü L M E Z ...... '........... .:................................................................................. 7,9 "Ö rgütlenm ede d em okratik süreçleri işletm ek «erekir“ Prof. Dr. Yakııp K E P E N E K ................................... 7. ............................................................... 8 9 "Ç ağdaş dem okrasilerde kam u personeli devletin kapıkulu deöildir" N evzat H ELVACI ..........................................................:...................... 7 .................................. 9 ? SE N D İK A F O R U M U - Y öneten : Prof. Dr. A lpaslan IŞIK LI “ A sıl olan, çalışanların sendikalaşm asıdır" K enan D U R U K A N .....................................................................................................................% “ G öriiş ayrılıkları b irlik için engel değildir” M usta fa G A Z A L C I.....................T . .........7.................................................................................. 98 "S endikal hak m ücadelesini zafere, m em ur kitlesinin kendisi ulaştıracak" İbrahim Y E T K İN ..................................................................................................................... i()l "D em iryolcular herkesten önce sendikalaşm alıdır" N aci B A Ş A T .............................................................................................................................. ¡0 4 “ D ernek bazında örgütlü ve ö rg ü tsü z m em u r yığınları biraraya getirilm eli" M ehm et A li T A N .................................................. .................................. 7 .............................. /0 6 “ Bu m ücadele genel dem okrasi m ücadelesiyle bütünleşerek verilm elidir" M etin Ö ZTE K İN ..................................................................................... •............................... ¡0 8 "K am u çalışanları arasında, sendikalaşm anın m eşru b ir hak olduğu konusunda ciddi gelişm eler var" M asan A Y I R ............................................................................................................................. 110 M ESA JLA R "M em urlar çağdaş hak ve özgürlüklerini sö k e söke alacak" Prof. S erve r TA N İ L L İ ............................. .............................................................................. 1 12 "M odern devlet anlayışı, tüm çalışanların sendikal haklarına saygıyı gerektirir" G üllekin G A Z İO G L U .............................................................................................................115 KAPANIŞ B İLD İR G ESİ ..................................................................................................... 11 6 SUNUŞ "T ü rk iy e 'd e M e m u r S e n d ika cılığ ı" ko n u lu s e m p o zyu m u d ü ze n le d iğ im iz ta rih te n b u y a na ya kla şık d o ku z a y lık b ir sü re ge çti. S e m p o zyu m d a ya p ıla n kon uşm a ların m etne d ö k ü le rek ya y ın la n m a s ın ın biraz g e cikm iş o ld u ğ u sö yle n e b ilir. A n ca k, aradan g e çe n za m a n içinde m e yd a n a g e le n ge lişm e le r, konunun ö n e m in i ve g ü n ce lliğ in i d a h a d a artırm ıştır. B öyle b ir k o n u d a u lu sla ra ra sı boyutlu b ir se m p o zyu m d ü ze n le m e m iz, o ta rih le rd e ki m ilerin ce y a d ırg a n m ıştı. H u ku k ca n b a zlığ ı y a p tığ ım ızı, yasa l v e to p lu m s a l te m e li o lm aya n b ir g irişim i ya p a y o la ra k sü rd ü rm e ye ça lıştığ ım ızı ileri s ü re n le r b ile olm uştu. O ysa, o gü n d e n bu y a n a d e ğ iş ik m e m u r ke sim lerind e g id e re k yo ğ u n la şa n se n d ika la şm a ça b a la rı ve bu ç a b a la ra karşı ç ık a rıla n en ge lle ri aşm ak a m a c ıy la h u ku ksa l a la n d a yürü tü le n s a v a şım d a eld e edile n so n u çla r gö ste rm e kte d ir ki ü lke m izd e va r ola n ta rih s e l v e to p lu m sa l koşullar, g e rç e k bir m e m u r s e n d ika cılığ ın ın d o ğ u ş u n a o rta m sa ğ la ya b ile ce k o lg u n lu k d ü ze yin in u z a ğ ın d a değildir. K u şku su z, se n d ik a c ılık m evzu attan d o ğ m a z. G en el o la ra k ta rtışm a sız b ir g e rçeğ in ifad esi o la n bu sö z, ö z e l o la ra k m em u r s e n d ika cılığ ı a çısın d a n d a ya n lış değildir. Y alnızca m e vzu a tta şu v e y a b u ne d e n le o la n a k b u lu n d u ğ u için; üstelik, b e lirg in b ir içsel d ina m iğe dayalı o lm a ya n ve esa s o la ra k d ış hukuk m e tin le rin in ya n sım a sı n ite liğ in d e ki bazı m evzuat hü kü m le rin d e n h a reke tle ü lke m izd e m e m u r s e n d ik a c ılığ ın ın d o ğ m a sın ı b e kle m e k elbe tte ki g e rçe kçi b ir tu tu m sa y ıla m a z d ı. A ncak, gö rü le n o d u r ki m e m u rla rın s e n d ik a hakkı, s a hipsiz v e ka ğ ıt ü ze rin d e ki b o ş sözcü kle rden ib a re t b ir ka vra m d e ğildir. Kam u kesim ind e m e m u r sta tü s ü n d e k i ça lışa n la rın se n d ika ha kla rın a k a v u ş m a y ö n ü n d e g ö ste rd ikle ri kararlı ilgi ve d ire n ç, bu ha kkın h a ya ta g e çirilm e sin i z o ru n lu kılan to p lu m s a l g e re klilikle rle birlikte bu ha kka g e rç e k lik ka za n d ıra b ile ce k to p lu m s a l d in a m iğ in u la şm ış o ld u ğ u bo yu tu n önem ini d e kan ıtlam ıştır. B ug ün y ü rü rlü k te ola n m e vzu a t çe rçe ve sin d e m e m u r s e n d ika la rın ın g re v haklarının ta rtışm a lı b ir n ite lik ta şım a sı d a m em urların s e n d ik a la ş m a e ğ ilim le rin i fre n le n m e sin d e fazla ö n e m li b ir e tki d o ğ u rm u ş g ib i gö rün m üyor. D e rne kler K a n u n u 'n a g ö re ö rg ütle nm ek yerine, g re v h a kkın d a n yo k s u n b ıra kıla ca kla rın d a n ö tü rü d e rn e kte n farklı olm aya cakla rı ileri sü rü le n m e m u r se n d ika la rı çatısın da ö rg ü tle n m e n in b o ş u n a b ir çab a teşkil ed e ce ğ i yo lu n d a ki g ö rü ş le rin d e m em u rların se n d ika la şm a ça b a la rın ı fa z la c a etkilem e diğ i an la şı lıyor. S e n d ik a la ş m a eğ ilim i içine g iren m e m u r kesim leri, ulusa l m evzu atın ça ğ d a ş u lu sla rarası hu kuku n e s in tile rin i ta ş ıy a n yapısı için d e se n d ika ha kkı a çısın d a n be lire n se rb e sti rejim inin, D e rn e kle r K a n u n u ’nun d a r kalıp la rı için d e ki d e rn e k tü rü ö rg ü tle n m e ye kıyasla b e lirg in ö lç ü d e g e n iş b ir ö z g ü rlü k alanı ve e tkin lik sa ğ la d ığ ın ı görm üşlerdir. K u şku su z, ko n u n u n ö ğ re tm e n le r açısınd an ta şıd ığ ı öze llikle r, se n d ika la şm a yı b ir tercih i soru nu o lm a kta n çıka rm a kta d ır. D e rne kler K a n u n u 'n u n ö ğ re tm e n le rin d e rn e k le ş m e hak kının önün e ko yd u ğ u en ge l, s e n d ika la şm a yı, ça lış a n ö ğ re tm e n le r a çısın d a n te k ö rg ütle n m e biçim i ve y o lu h a lin e g e tirm iştir. Ü lkem izd e bu d ö n e m d e b e lire n m e m u r sen dikacılığ hareketi içinde ö ğ re tm e n le rin ön cü rol o yn a m a la rın ı, kısm e n bu ne d e n e bağlı o la ra k açıklayabiliriz. M e m u r s e n d ika cılığ ı hareketi içinde d ik k a tle ri ü ze rin e to p la ya n b ir diğ e kesim d e b e le d iy e 'ç a lış a n la rıd ır. Bu du ru m u d a y e re l yö n e tim le rd e ki m evcut iktid a r yapı la nm a sın ın s o s y a l h a k v e ö z g ü rlü k le r kon usu nd aki ya k la ş ım ın ın d a h a d e m o kra tik olu şu yla a çıkla m a k y a n lış g ö rü n m e m e kte d ir, bu ba ğlam da , s a ğ lık ç a lışa n la rın ın d a o ld u k ç a din a m ik b ir m e m u r s e n d ika cılığ ı ça b a sı içinde o ld u kla rı gö zle m le n e b ilir. S ağ lık m esleğinde m e m u r sta sü n d e ç a lış a n la rın , işg ü cü piya sa sın d a o ra n s a l o la ra k a ra n a n b ir n ite liğ e sah ip olm aları d o la y ıs ıy la b e lli b ir iş g ü ve n ce le rin in b u lu n m a sı, s e n d ika la şm a ça b a la rın d a kar şıla şa b ile ce kle ri gü çlü kle ri b ira z d a h a kolay g ö ğ ü s le m e le rin i m ü m kü n k ıla c a k b ir so n u ç d o ğ u ru y o r olabilir. * * * 1982 A n a ya sa sın ın , p e k ç o k ba kım d an , ö z e llik le s o s y a l h a k la r ba kım ın dan , 1961 A nayasası ile ta b a n ta b a n a zıt b ir te m e l ü ze rin de y a p ıla n m ış v e so n d e re ce ya s a k la y ıc ve kısıtla yıcı h ü kü m le rle d o n a tılm ış o ld u ğ u n d a ku şku yoktu r. B u iki a n a ya sa a ra sın d a k farkın te m e l ne d e n i, b ir ç e v re ülkesi o la ra k T ü rk iy e ’nin tü m s iy a s a l v e hu kuksa l kurum la rının te m e l b e lirle yicisi o la n u lu sla ra ra sı alan da k a y n a k la n a n ko ş u lla rd a k i değişikliklerdir. 1961 A n a ya sa sı, 2. D ü n ya s a va şın ın fa şizm in y e n ilg is iy le s o n u çla n m a sıyla birlikte d e m okra sinin e rd e m i ve üstü nlü ğü ko n u su n d a g ü ç le n e n e vre n se l ö lç e k li g ö rü şb irliğ in in ve g e ne aynı d ö n e m d e y a yg ın la şa n , B atı v e K u ze y A vru p a ’d a ta rtış m a s ız b ir e g e m e n lik ka zan m ış ola n s o s y a l d e v le t a n la yışın ın ü lke m iz k o ş u lla rın d a k i uza ntısı n ite liğ iyle g e rçe klik kazanm ıştır. 19 82 A n a ya sa sı ise, B a tı’d a "taş d e v ri lib e ra lizm i" d e n ile n d a lg a n ın , 1970 sonrası d ö ne m de be lire n D ü nya eko no m ik bu na lım ın ın son uçlarında n g ü ç alan hızlı ve ev rensel boyutlu yükse lişinin ülkem ize taşan d ö külüm ün ün hukuksal p lan daki yansım asıdır. H er iki a n a ya sa n ın kab ul e d ild ikleri dö n e m le rd e eg e m e n o la n ulu sla ra ra sı ko şu lla rd a k farklılıklar, h a z ırla n ış a şa m a la rın d a ülkem izd e m e v c u t ola n s iy a s a l orta m ın gösterdiğ fa rklılıkla rla bü tünlen m iştir. 1961 A n a ya sa sın ın h a zırla n d ığ ı ve kab ul e d ild iğ i d ö n e m d e D.P. iktid arının üst yön eti çileri, siyasal o rta m d a n d ış la n m ış b u lu n u yo rla rd ı. B un a rağm en, 1982 A na yasa sı ile kar şılaştırm alı o la ra k d ü ş ü n ü ld ü ğ ü n d e , 1961 A n a y a s a s ın ın ç o k d a h a g e n iş b ir ka tılım a da yan an v e ç o k d a h a a z y a s a k la r içe ren b ir o rtam d a, ta rtış ıla ra k k a b u l e d ild iğ i kesindir. 1961 A na yasa sın ı b iç im le n d ire n K uru cu M eclis, ya rı ko rp o ra tif b ir d ü ze n le m e ile de olsa, fa a li yetle rin e im ka n ta n ın a n siya sa l p a rtile rin y a n ısıra çe şitli m e sle k g ru p la rın ın ve çe şitli top lum ke sim le rin in k e n d i a ra la rın d a n seçim y o lu y la b e lirle d ik le ri te m silcile rd e n o lu şm u ştu B öylesine y a y g ın b ir te m e le d a ya n a n K uru cu M e c lis b ü n y e s in d e , p a rti o la ra k te m siline m üsade e d ilm e m iş ola n D.P.’nin e ğ ilim le rin in ifa d e sin i m ü m kü n kıla c a k m e ka n izm a la r bile belli ö lçü d e m evcu ttu . Ö ze llikle b e le d iye le r te m e lin d e se çile n te m silcile rin ö n e m li b ir bö lüm ünün, sınırlı ö lç ü le r için d e d e olsa, K uru cu M e c lis ’d e D.P.’nin se sin in d u yu lm a sın a aracı o ld u kla rı b ilin m e kte yd i. 1982 A n a y a s a s ı’nın h a zırla n d ığ ı d ö n e m d e ise y a ln ız c a iktid a r p a rtisi de ğil, tüm siya sa o rg a n la r ka p a tılm ış v e tü m siya sa l yaşam o rta d a n ka ld ırılm ıştı. A n a ya sa yı h a zırlam a kla gö re vli D a nışm a M e c lis i’n in , 1 9 61’in Kurucu M e c lis ’inin aksine, a ğ ırlıklı o la ra k seçim le de ğil, b e ş g e n e ra lin ata m a sı y o lu y la oluşm a sı ç o k ö n e m li b ir fa rk te ş k il eder. II 1961 A n a ya sa sın ın ta rtışılm a sı, K uru cu M e clis d ış ın d a d a o ld u k ç a ö zg ü r k o şu lla rd a sü rd ü rü le b ilm iştir. Ö ze llikle S.B.F. bü n ye sin d e Prof. Dr. Tahsin B ekir B alta’nın ö n cü lü ğ ü n d e , B ah ri S avcı v e M u a m m e r A kso y gibi h o ca la rın ka tılım ıyla sü rd ürü lm üş o la n A na yasa s e m in e rle ri s o n u c u n d a o lu ştu ru la n A n a ya sa ta sla ğ ı nite liğ in d e ki m etin, K uru cu M eclis'in ç a lış m a la rın d a g e n iş ö lç ü d e yo l g ö sterici b ir rol oynam ıştır. B u o rta m sa y e s in d e d ir ki, b a şla n g ıçta A n a y a s a ta sla ğ ı ha zırla m a kla gö re vle n d irilm iş o la n Prof. Dr. S ıd d ık S a m i O na r b a şka n lığ ın d a ki k o m is y o n a ha kim olan k o rp o ra tist ve g e n e l o y a ve g e n e l o yd a n çık a n so n u çla ra g ü v e n s iz lik a n la m ın a g e le n eğilim lerin aşılm ası m üm kü n o lm u ş, d e m o k ra tik sosya l hu kuk J e v le ti ilkele rin e d a ya lı b ir an aya sa m etninin ka m u o yu n a su n u lm a sı sağlanabilm iştir. 12 Eylül A na yasa sın ın h a z ırlık a şa m a sın d a kam u oyu ö n ü n d e ta rtışılm a sı ise, o g ü n le rde d ü z e n le n m iş o la n b ir iki to p la n tın ın s ın ırla rın ı a ş a m a m ış tır (B unlardan S B F v e Yol-lş b ü n ye sin d e d ü z e n le n m iş o la n la r an ım sa na caktır). Bu to p la n tıla rın ardından B alıke sir B a rosu d a b ir s e m in e r g iriş im in d e b u lu n m u şsa d a , sınırlı v e ç o k k ıs a süre n b ir izin d ö n e m inden s o n ra A n a ya sa ko n u su n d a ki tü m to p la n tıla r ya sa kla n d ığ ın d a n , bu s e m in e r g e r ç e kleşe m em iştir. Kaldı ki, y a p ılm a sı m üm kü n ola n to p la n tıla rd a d a kon uşa n h e rke s, na sıl b ir ba skı ve te h d it a ltın d a ko n u ştu ğ u n u bilm ekte ydi. N itekim , S B F ’d e ki to p la n tıd a A n a ya sa ’nın sosya l h a kla rla ilg ili b ö lü m ü n e ilişkin b ir teb liğ su n a rke n , o tu ru m b a şka n ın ın ba na a yrıla n sürenin d o ld u ğ u n u uya rm ası ü ze rin e s ö yle d ikle rim i b u ra d a te kra rla m a m , d ö ne m in atm osfe rini üzerine s ö yle d ikle rim i b u ra d a te kra rla m a m , d ö n e m in a tm o sfe rin i a n ım sa tm a k ba kım ın d a n be lki y e rin d e olabilir. "S a yın b a şka n ” d e m iştim , "b u k o n u şm a n ın bu fakü ltenin ça tısı altın da ya p a ca ğ ım so n ko n u şm a olaca ğını biliyo rum . O n e de nle , izin v e rin d e sö yle ye ce kle rim in he psini sö yle ye yim ". G e rçe kte n d e kısa b ir sü re so n ra b a ş la tıla n 1402 u yg ulam ası, pek ç o k h o c a y la b irlik te b e n i d e u zu n ca b ir süre için ü n ive rsite d ışın d a bırakm ıştı. B ö yle sin e k o ş u lla rd a o rta y a çıkm ış ola n 1 9 82 A n a ya sa sın ın , ge ne l h a tla rıyla yasakçı bir k a ra k te r ta ş ım a s ın d a ş a ş ıla c a k bir ya n o lm a s a g e rektir. B u n a ka rşılık, m ütea kip sahife le rd e m e tn in i s u n d u ğ u m u z S em p ozyu m un a ç ılışın d a y a p tığ ım ko n u şm a d a d a üzerinde d u rd u ğ u m üze re, 1982 A n a ya sa sın ın m e m u rla rın s e n d ik a hakkını ya sa kla m a ya n , buna ka rşılık, b e lli ba zı g ü v e n c e le r g e tire n b ir d ü ze n le m e ö n g ö rm ü ş o lm a sı, ge rçe k b ir “sürp riz" teşkil e tm iştir. 1982 A n a ya sa sın ın bu yö n ü n ü n ç o k d e ğ iş ik so ru la rı çağ rıştırdığı, g e ne aynı ko n u ş m a d a o rta ya ko n u lm u ştu . A n ca k, a ra d a n g e çe n z a m a n içinde be lire n gözlem ler, A n a y a s a ’nın g e n e l k a ra kte riyle çe lişe n bu d u ru m u n g e rç e k nedeninin ne o la b ile ce ğ i k o n u su n d a b ira z d a h a a ç ık lık ge tirm iştir. Ö zü b a kım ın d a n 12 E ylü l'ün uzantısı ola n m evcut iktidarın, 1982 A n a ya sa sı çe rçe ve sin d e m e m u rla rın s e n d ik a hakkını d e ğ e rle n d irişi ve bu iktid a ra ba ğ ım lı ola n çe şitli yö n e tse l b irim le rin ve m a ka m la rın m em u rların s e n d ik a hakkı k o n u s u n d a o rta y a k o y d u k la rı tu tu m v e a ldıkla rı ön le m ler, 12 Eylül yö n e tim in in A n a ya sa a n la yışın ın an la şılm a sı b a kım ın d a n d a ışık tu tu cu niteliktedir. Ö y le a n la ş ılıy o r ki 12 E ylü l yön etim i, A n a y a s a ’d a a çıkça ö n g ö rü lm e m iş ola n b ir hakkın y o k sa y ılm a s ı g e re ktiğ i g ib i b ir an la yıştan ha re ke t etm iştir. K ışla d ü z e n i içinde d o ğ ru olan bö yle sin e b ir a n la yışın , A n a ya sa l dü zen b a kım ın d a n kabulü m üm kü n değildir. K ışlada ko m u ta n ın e m re tm e d iğ i b ir d a v ra n ış ta b u lu n m a k yasaktır. O ysa, bir hak, A n a y a s a ’da a ç ık ç a ö n g ö rü lm e m iş s e , a n a ya sa l g ü ve n ce d e n yo ksu n o ld u ğ u b e lk i sö yle n e b ilir; am a , yo k o ld u ğ u v e y a -aksi a çıkça ö n g ö rü lm e m iş o ld u ğ u sü re c e - A n a y a s a 'y a aykırı o ld u ğ u s ö yle n em ez. Aynı a n la yışta n ha re ke t eden b u g ü n kü iktid a r d a m e m u rla rın s e n d ik a hakkının A n a y a s a l v e ya s a l o la ra k ta n ın m a d ığ ı g ö rü şü n e d a ya lı b ir p o litik a d a ısrar e tm ekte dir. Kaldı III ki yü rü rlü kte ki A n a y a s a ’d a m e m u rla rın se n d ika h a k k ın a te m e l o lm a sı g e re ke n dü ze n le m eler d e v a rd ır v e bunlar, bu se m p o zyu m ç e rç e v e s in d e ya p ıla n çe şitli k o n u şm a la rla ye terin ce a ç ık b ir b iç im d e o rta y a konulm uştur. S en dika ku rm a v e s e n d ik a ü y e s i o lm a ça b a sı içinde o la n m e m u r kesim leri, ç o k ağır ba skıla ra uğ ra tılm a kta d ırla r. İlg ili kam u m ercileri, m e m u r s e n d ika la rın ın ku ru lu şu n u im k a n s ız la ş tırm a k v e y a ku ru lm u ş o la n la rın fa a liy e tle rin e son v e rm e k için çeşitli yo lla ra baş vurm a kta dırla r. 20 Ş u b a t 1991 ta rih in d e İçişle ri B akanı a d ın a va lilikle re g ö n d e rile n bi yazıda, ç e ş itli g e re k ç e le r ile ri s ü rü lm e k sure tiyle , m e m u rla rın s e n d ik a ku rm a girişim lerin in "yü rürlü kte ki m e vzu a tım ıza a ykırı" o ld u ğ u yo lu n d a ki h ü kü m e t g ö rü şü be lg ele nm iştir. B l g e rekçe lerin b ir b ö lü m ü , e lin izd e m etni bu lu n a n s e m p o z y u m d a ya p ıla n çe şitli ko n u şm a ç e rçe ve sin d e d a h a ö n ce d e n g e re ke n ya n ıtla rı b u lm u ştu r. İle ri sü rü le n g e re k ç e le r aras da, 1989 y ılın d a A vru p a S o sya l Ş artı o n a y la n ırk e n m e m u rla rın s e n d ik a ha kkın a ilişkin hükm e ç e k in c e ko n u lm u ş o ld u ğ u d a an ım sa tılm a kta d ır. O ysa, A v ru p a S osya l Ş a rtı'n a çe kin ce k o n u lm u ş o lm a sı, o z a m a n a ka d a r usu lü n e uyg un o la ra k o n a yla n m a k s u re tiyle ka nun hü km ü k a z a n m ış ola n ulu sla ra ra sı m e tin le rd e ye ra la n ve m e m u rla rın s e n d ik a hakkın gü ven ce a ltın a ala n h ü kü m le ri yü rü rlü kte n ka ld ırm ış değildir. H ü kü m e tin bu tu tu m u , m e m u rla rın se n d ika h a kkı k o n u s u n d a çe şitli m a h ke m e le r nez dinde sü rd ü rü le n y o ğ u n v e ya yg ın b ir h u ku k s a va şım ıyla ya n ıt bu lm a kta dır. B u n la rır b a şlıcalarını ş ö y le sıra la ya b iliriz: 1. 1980 s o n ra s ın ın ilk m e m u r sen dikası ola n E ğ itim -lş a d ın a A n ka ra V aliliği’ne kuru b ild irim i s u n u ld u ğ u n d a , V alilik, b ild irim i alm am ış, çö zü m yo lu , b ild irim in p o sta aracılığı g ö nd erilm esi s u re tiyle b u lu n a b ilm işti. A ncak, id are bu ko n u d a ki ısra rın ı sü rd ü rm e kte d ir Ç a lışm a v e S o s y a l G ü v e n lik B aka nlığ ı ile V aliliğin, İş M a h ke m e si n e zd in d e açtığı da v; son ucu nd a, E ğ itim -lş 'in A ra lık 1990 ta rih in d e y a p ılm a sı ö n g ö rü le n g e n e l kuru lu engelen miştir. Bu k a ra ra karşı E ğ itim -lş ’in itirazını in ce le ye n A n k a ra 4. A sliye M ah kem e si, h e r " " kararını v e rm iş değildir. 2. B un a p a ra le l o la ra k, İs ta n b u l Valiliği d e İsta n b u l’da k u ru lm u ş b ir ö ğ retm en sen dik ola n E ğ it-S e n ’in ku ru lu ş b a şvu ru su n u işlem e k o ym a yı red de tm iştir. Valiliğin bu tutum u karşı E ğ it-S e n ta ra fın d a n İsta n b u l 6. İdare M a h ke m e si n e zd in d e açıla n d a v a sonucunda M ah kem e , v a lilikle rin ku ru lu ş b a şvu ru la rın ı işlem e ko y m a k z o ru n d a o ldu kları g e re kçe siyl y ü rü tm e yi d u rd u rm a kara rı verm iştir. Aynı tu tu m la k a rşıla şm ış olan , b e le d iye m e m u rla rın ı ku rm u ş o ld u kla rı tü m B e l-S e n ile sa ğ lık m e m u rla rın ın ku rm u ş o ld u kla rı tüm S a ğ lık-S e al se n d ika la rın ın İsta n b u l V aliliği a leyh ine a çm ış o ld u kla rı d a v a la r sürm e kte dir. İsta n b u l Vai liği bu tu tu m u n u , 657 sayılı D e vlet M em u rları K a n u n u 'n u n "to p lu eylem ve hareketle d bu lu nm a y a s a ğ fn a ilişkin 2 6 . m a d d e sin e d a y a n d ırm a k istem e kte dir. O ysa, aynı k a n u r uı 21. m ad de si ile b irlikte e le alın d ığ ın d a , açıkça g ö rü lü r ki bu ya sa k, m em u rların "k u ru rr la nyla ilgili re s m i v e ş a h si iş le rin d e n do la yı" v e "a m irle ri v e y a k u ru m la n ta ra fın d a n kend le rine u yg u la n a n id a ri eylem ve işle m le rd e n do la yı” to p lu m ü ra ca a t v e şika ye tte b u lu nam a ya ca kla rın a iliş k in d ir v e s e n d ik a hakkının ku lla n ım ıy la ilg ili değildir. Bu hükm ün, m em uların s e n d ik a h a kkı ko n u su n d a , bu hakkı ö ze l o la ra k d ü z e n le y e n ve ulusla rara sı hu kuk a ka yn a kla n m a kla b irlik te iç hu kuku n b ir parçası h a lin e g e lm iş b u lu n a n h ü kü m le r karşısınc ge çersiz o ld u ğ u kesindir. 3. İdarenin m e m u r s e n d ik a la rın a karşı uyg uladığ ı ö n le m le r ara sın d a , 25 59 sayılı Poli V azife v e S e la h iy e tle ri K a n u n u 'n u n 7. m a d d e sin d e n d e ya ra rla n ılm ıştır. Bu m ad de ye da yan ılara k, m e m u r se n d ik a la rın ın İsta n b u l’d a b u lu n a n y ö n e tim m a h a lle rin in ve lo kallerini izinsiz fa a liy e t g ö ste rd ik le ri g e re kçe siyle ka p a tılm a sı yo lu n a g id ilm iştir. İda re nin bu tutu [V ıu n a ka rş ı E ğit-S en ta ra fın d a n açılm ış ola n d a va , 30.4.1991 ta rih in d e k a ra ra b a ğ la n ış tır . M a h ke m e , ka p a tıla n se n d ika şu b e sin in , an ılan m ad de h ü km ün e g ö re a çılm a sı izne abi ola n "is tira h a t v e eğ le n ce ye ri o la ra k te la k k is in e im ka n bu lu n m a d ığ ı" g ö rü ş ü n d e n h a c e t le y ü rü tm e n in d u rd u ru lm a sı kara rı verilm iştir. ** * M e m u r s e n d ika la rın ın h e n ü z ku ru lu ş aşa m ası ta m a m la n m a d a n , b ö lü n m e ye uğram aarı sü re ci ba şla m ıştır. A ynı işko lun da b ird e n fa z la s e n d ik a ku ru lm a sı, e lb e tte ki hareketi ayıfla tıcı so n u çla r do ğu rabilir. A yrı s e n d ik a ku ru lm a sın ı s a vu n a n la r v e g e rçe kle ştirm iş la nla r, tü zü kte ye ra la n h ü küm ler k o n u s u n d a a n la ş m a z lığ a d ü ştü kle ri için v e y a ku ru lu ş ş a m a sın d a bazı y a n lış la r yapıldığı sa vıyla , d a h a ö n c e ku ru lm u ş ola n ba zı s e n d ik a la ra arşı o ld u kla rın ı ifad e etm ektedirler. K u şku su z, ye ry ü z ü n d e kitle d e n s o y u tla n m a y a ta h a m m ü lü o lm a ya n u ğ ra şla r sırala nsa , .u n la rın ba şın d a se n d ika cılığ ın g e ld iğini sö yle m e k y a n lış o lm a z. S e n d ika cılığ ın ba şarı;ind a te m e l ö lçü tle rd e n biri, m üm kün ola n en g e n iş ta b a n a otu ra bilm ektir. Ö ze llikle , bazı siyasal g ö rü ş fa rk lılık la rın ın bölünm e ne de ni te ş k il e tm e si, se n d ika cılık ta rih in in ka yd e ttiğ i o k b ilin e n ya n lış la rd a n biridir. Y a ln ızca b e lli siya sa l g ö rü şle re sah ip o la n la rla aynı se n d ika l ça tı altın da o lm a y a o la n a k a n ıya n b ir se n d ik a c ılık anlayışı, ço rb a yı, eti... y e m e z a h m e tin e ka tla n m a k is te m e d iğ i için yem eği, ta tlıy la b a şla yıp ta tlıyla b itirm e k iste ye n hu ysuz ço c u k la rın da vra n ışın ı an ım sa tnaktadır. B öyle d a v ra n a n çocu kla rın b e s le n m e za fiy e tin e uğ ram a sı nasıl kaçın ılm a zsa, aöyle b ir s e n d ika l p o litika n ın d a ö rg ü tse l g ü ç s ü z lü ğ e y o la ça ca ğ ı bilinm elidir. K ö klü b ir sen dikal g e le n e ğ i ola n ü lke le rin ta rih i g ö s te rm e k te d ir ki, g e rç e k b ir o k u l g ib i şle v g ö re n se n d ika la rın çatısı altında, çe şitli d e n e y im le rle yo ğ ru la n kitlelerin, b e lli b ir s ü re ç sonunda, b e lli b ir g ö rü ş d o ğ ru ltu s u n d a b irle şm e le rin in sa ğ la n m a sı m üm kü nd ür. A ncak, üm ü ye le rin b e lli b ir g ö rü ş te olm asını s e n d ika l ö rg ü tle n m e n in ön koşu lu o la ra k aram ak, arabayı a tın ö n ü n e k o ş m a k ka d a r yanlıştır. G e rç e k te , ü lke m izd e se n d ika l b ü tü n lü ğ ü n sa ğ la n a m a y ış ın ın te m e l nedeni, kesintisiz t/e e ksiksiz b ir s e n d ik a l ö z g ü rlü k o rta m ın ın s a ğ la n a m a m ış olm asıdır. Ö ze llikle m em u r se n d ika la rı a çısın d a n b u g ö zle m in d o ğ ru lu ğ u ile ri sürü le bilir. T ü zü kle v e y a ku ru lu ç a lış m a la rıyla ilişkili o ld u ğ u ile ri sürülen a yrılık n e d e nle rin in, ö z g ü r koşullar içinde u y g a rca a rtış ıla ra k o rta d a n k a ld ırm a m a la rı için h iç b ir g e ç e rli nede n bulu nm am a kta dır. M e m u rla rın s e n d ik a ha kkı ile b irlikte u n u tu lm u ş olan , g e n e m e m u rla rla ilg ili b ir b a şka ha kkın d a a rtık g ü n d e m e g e lm e si ge re kiyo r. B u hak, m e m u rla rın siya si p a rtile re girm e hakkıdır. Ç a ğ d a ş d e m o k ra tik to p lu m la rd a y ılla r ö n c e s in d e ç ö z ü m e ka vu ştu ru lm u ş o la n bu s o ru n u n ü lke m izd e d e ç ö zü m e ka vu ştu ru lm a sı, m e m u rla rın s e n d ik a h a kkın ın a n la m ın ın b ü tü n lü k k a za n m a sın a d a katkı sağlayacaktır. M e m u rla rın siya si p a rtile re girm e hakkı, 1961 A n a ya sa sı ile d e ya s a k la n m ış b u lu n u yord u. M e m u rla rın siya si p a rtile re g irm e le rin i y a s a k la y a n hüküm , 1961 A n a ya sa sın ın 119. m a d d e sin d e ye ra lm a kta yd ı. 1 9 71'de 12 M art rejim i a ltın d a A n a y a s a ’d a ya p ıla n d e ğ iş ik likler çe rç e v e s in d e , b u h ü km e m em u rların s e n d ik a la ra g irm e s i ya sa ğ ı d a eklen m iştir. 1982 A n a y a s a s ın d a m em urlarrn se n d ik a la ra g irm e sin i ya sa kla ya n b ir h ü km e ye r v e rilm e m iş o lm a s ın a ka rşın , m em u rların siya si p a rtile re g irm e s in i ya sa kla ya n h ü kü m , siya si p a rtile rle ilg ili b ö lü m d e ye ra la n 68. m ad de de ö n gö rülm ü ştü r. M em u rların s iya si p a rtile re g irm e hakkının o ld u k ç a ya yg ın b ir k u şku ile ka rş ıla n m a s ge ne llikle, bö yle b ir d u ru m d a kam u yö n e tim in d e p a rtiza n lık e ğ ilim le rin in a rta ca ğ ı v e ken dileri b ir s iya si p a rti m e n su b u ola ca k ola n m e m u rla rın , yu rtta ş la r a ra sın d a siya si eğilim le rine g ö re ayrım g ö ze te ce kle ri yolun daki sa vla rın ürünüdür. O ysa, b ira z d ü ş ü n ü le c e k o lu sa, bu tü r sa vla rın in a n d ırıcı b ir te m e le o tu rm a d ık la rın ı g ö rm e k zo r değildir. H e rşeyd en ö n ce , m e m u rla rın b ir bü tün o la ra k s iy a s a l o to rite n in em rin d e o ld u k la rı ve bu n e de nle , ke n d ile ri s iya si p a rti m ensubu o lm a s a la r d a h i, h iç b ir za m a n siya si m eka niz m an ın d ış ın d a o lm a d ık la rı un utulm am alıd ır. Ö te yan da n, y u rtta ş la ra siya si e ğ ilim le rin e göre ayırım y a p ılm a sı e lb e tte k i h u ku k ve d e m o kra si ilke le ri a çısın d a n k a b u l e d ile b ilir b d u ru m değildir. N e v a r ki b u n u n kayn ağ ı, m e m u rla rın b ir siya si p a rti m en sub u o lm a la değil, b ö y le b ir d u ru m o lm a d a n d a g ö rü ld ü ğ ü üze re ço ğ u k e z s iy a s a l iktid a rın yan lı tutum u ve d e m o kra si kü ltü rü n ü n y e te rin c e g e lişkin olm a yışıd ır. S iya si o to rite n in ka m u h izm etle rind e ya n tu tm a e ğ ilim le rin in ö n le n m e si, m üm kü n olan en ge niş ke sim le rin , m üm kü n ola n en aktif b iç im le rd e siya sa l ka tılım ın ın sa ğ la n m a sıyla g e rçe klik kaza na bilir. K eza , d e m o kra si kü ltü rü n ü n ge lişim in i sa ğ la m a n ın d a b u n d a n da ha g e rçe kçi v e e tkin b ir yolu yoktur. G erçekte , m e m u rla rın siya si p a rtile re g irm e le rin i ya sa kla ya n a n la yışın ard ın d a yatan asıl neden, siy a s e ti d a r v e a yrıca lıklı b ir ke sim in uğ raş alan ı o la ra k sınırlı tu tm a a m a cıd ır M em urlar, eğ itim v e k ü ltü r d ü ze yle ri d o la yısıyla , siya si a la n d a ç o k e tkin o la b ile c e k b ir ç a lışan ke sim i o lu ş tu rd u k la rı için , on la rın siya se tte rol a lm ala rı o la sılığ ı bazı ç e v re le rd e ü küntü yara tm a ktadır. M em u rların siya se tte etkin ko n u m a g e lm e le ri, ka m u yö n e tim in d e p a rtiza n lık e ğ ilim li ■ rini artırm a ya ca k; ta m te rs in e , m em urları b ir ta kım siya si o y u n la rın ku kla sı o la ra k kullan m a eğ ilim le rini fre n le ye n b ir u n su r oluştura caktır. M e m u rla r siya se te g ire rs e , siya setin , d a r ve ayrıcalıklı b ir k e s im in o y u n c a ğ ı o lm a kta n çık m a s ı v e n ite lik ka za n m a sı sü re ci hız kaza nacaktır. ★* * M ü lkiye lile r B irliğ i V akfı ta ra fın d a n ya yın la n a n bu k ita b ın o rta y a ç ıkm a sın d a p e k ço k d o stun k a tkısın d a n ya ra rla n d ık . S e m p o zyu m u n y ü rü tü lm e s in d e yab an cı ko n u kla rın çe virm e n liğ in i y a p a ra k ö z v e rili b ir ça b a sa rfe tm iş o la n T. Y ol-lş S en dikası G e n e l B a şka n l D anışm anı S e yh a n E rdo ğd u, se m p o zyu m u n m e tin le ştirilm e siyle oluşa n bu k ita b ın yayın a h a zırla n m a sın d a da d e ğ e rli ya rd ım la rd a b u lu ndu . D eğerli g a z e te c i a rka d a şım ız Ö z e r Es mer, ta s h ih le rin ö z e n le y a p ılm a sın ı sağladı. İm ge K itab evi, M ü lkiye lile r Birliği ile ara sın da süre ge len ya kın lığ ın ı, b u k ita b ın ya yın ın a sa ğ la d ığ ı m a d d i katkı ile b ir ke re d a h a ka n ıtla d A rka d a şım ız S ıd ıka H o ca, e ste tik d ü ze n le m e kon u su n d a , bu g ü n e ka d a r çeşitli e tkin likle rim iz ç e rçe ve sin d e y a ra rla n d ığ ım ız ye te n e ğ in i, b u kitab ın ka p a ğ ın ın h a zırla n m a sın d a da gösterdi. Bu k ita b ın h a zırla n m a sın d a ya rd ım la rın ı g ö rd ü ğ ü m ü z h e rke se te şe kkü r ed iyo ruz. Bu kitabı, s e n d ika l h a k v e ö z g ü rlü k le r d e d a h il o lm a k üze re, tü m d e m o kra tik ilke ve ku ru m la h a yata ge çirm e yi b a ş a rm ış b ir T ü rk iy e ’nin o lu ş u m u n a katkı sa ğ la m a sı d ile ğ iyle o k u rla r m iz a sun uyo ruz. S ayg ılarım ızla. Prof. Dr. A lp aslan IŞIK LI M ü lkiyeliler B irliğ i G enel B aşkanı ve M iilk i\e lile r B irliği Vakfı B aşkanı (15 M a yıs 1991 VI 1. O T U R U M - P R O T O K O L K O N U ŞM A L A R I Yönelen: Aydın K Ö Y M E N (M ülkiyeliler B irliği 2. B aşkam ) Türkiye’de memur sendikacılığı Prof. Dr. Alpaslan IŞIKLI M ülkiyeliler B irliği B aşkanı D eğerli izleyenler, saygıdeğer konuklar. M ülkiyeliler B irliği, üyelerinin önem li bir bölüm ü k am u kesim inde m em u r statüsün de çalışan bir dernektir. Ayrıca, B irliğim iz üyelerinin tüm ünün mez.un oldukları, eski adıyla M ülkiye, şim diki adıyla Siyasal B ilgiler Fakültesi -b aşk a bazı işlevlerinin y an ışı ma- geleneksel olarak devlet bürokrasisine elem an yetiştiren bir öğrenim kurum udur. Bu özellikleri dolayısıyladır ki B irliğim iz, son zam anlarda ülkem izde canlılık kazan m ış olan m em urların sendikalaşm ası sorununa ilgisiz kalm am ıştır. Bu konuda B irliğim ize, yasa ların ve tüzüğünün bazı yetkiler tanıdığının ve dolayısıyla sorum luluk yüklediğinin bi'ıncındeyız. K am uya yararlı bir dernek olarak M ülkiyeliler Birliüi açısından, kendisini akından ilgilendiren ve ülkem izin g ündem inde so n d erece önem li"bir yere sahip bulunan •öyle b ir konuda, gerek üyelerini gerekse kam uoyunu aydınlatıcı etk in lik ler ortaya koyla s ı. tem el görevlerinden biridir. B öylcsine ö nem li bir görevim izin gereği olarak düzenlediğim iz bu sem pozyum da alnız olm adığım ızı görm enin kıvancı içindeyiz. Bu konuda öncelikle, dünyanın çeşitli lkelerındcn değişik ulusal ve uluslararası sendikal örgütlerin tem silcilerinin, sem pozum um uzu izlem ek ve katkıda bulunm ak üzere aram ızda bulunduklarına işaret etm ek sterim. Ö zellikle, m em ur sendikacılığı alan ın d a kayda d eğer bir deneyim birikim inin m irasçısı olan bu dostlarım ız, bizlerc kendi deneyim lerinden elde ettikleri sonuçları ve gözlem lerini aktaracaklardır. K uşkusuz, onların aram ızdaki m evcudiyeti, dem okratik dayanışm anın sınır tanım ayan gücünün bir kanıtı ve g ö stersesi olarak d a ço k özci bir anlam ifade etm ektedir. K endilerine hoşgeldiniz diyorum , söstcrdikleri ilsiy e bir kere d alıa teşekkür ediyorum ve kendilerini içtenlikle selam lıyorum . S e m p o z y u m u m u z a ilg i gösteren siya sa l p a rtile rin sayın te m s ilc ile ri de a ra m ızd a d ır A y rıc a , k o n u y la ya kın d a n ilg ili, ü lk e m iz d e k u ru lu k o n fe d e ra syo n , b ir lik , sen dika, oda d e rne k... g ib i ç o k d e ğ iş ik ö rg ü tle rin de ç o k yo ğ u n b ir k a tılım ve ilg i g ö s te rd iğ in i b e lirt m e k is te rim . H e rb ırın e h o ş g e ld in iz d iy o r, k a tk ıla rı iç in ş im d id e n te ş e k k ü rle rim i su n u y o ru m . J D eğerli basın em ekçilerine de sem pozyum boyunca aöstereccklerini tahm in ettiğim y ıkın ılgı ve yorucu çabalardan dolayı teşekkür ederim . B u arada, özellikle belirtm ek istediğim bir husus şudur: 1980 sonrasının ilk m em ur sendikası olarak kurulm uş olan E ğitim -Iş. bu sem pozyum un düzenlenm esinde başından ı İbaren bizim le yakın işbirliği içinde olm uştur. E ğ itim -lş'iıı sayın yönetici ve üyeleriııe d e rsin iz °nUdU SÖrmܧ ol(iu§ um uz il8‘ v c desteğin ço k özel bir anlam taşıdığını takdir 1 Ö le yandan. A nkara B üyükşehir B elediyesi ile Ç an k ay a v e A ltındağ belediyelerinin yardım larını şükranla belirtirim . S on olarak, bu sem pozyum çerçevesinde tebliğ sunm ak, açık oturum lara katılm ak suretiyle değerli katkılarda bulunacak olan m eslektaşlarım a, konunun uzm anı bilim adam larına ve tam b ir özveriyle çeviri işlerini üstlenm iş olan dostlarım ıza teşek k ü r etm ek isterim . D eğerli izleyenler. Ü lkem izde m em ur sendikacılığı yeniden d o ğ u ş aşam asında bulunuyor. M em ur sen dikacılığı geçm işte güçlü ve uzun öm ürlü b ir v arlığ a kavuşabilm iş değildir. M em urların S endikalaşm ası Gereğini D oğuran N ed en ler T üm dünyada o lduğu gibi ülkem izde d e m em urların sendikalaşm ası, genel anlam da sendikacılık hareketi içinde göreli olarak d ah a yakın d ö nem lere ö zgü bir oluşum dur. Bu durum un m em ur statüsünün özelliklerinden kaynaklanan çeşitli nedenleri vardır : 2 1- M em urun işvereni devlettir. M em urların sendikalaşm ası gereğinin yaygın bir kabul görebilm esi, herşeyden ö n ce devletin niteliğiyle ilgili kanaat ve d eğ erlen dirm elerde belli b ir evrim in doğm asına bağlı olm uştur. D o ğ u 'd a o lsun. B atı'd a olsun devlet uzunca b ir dönem boyunca, tanrının yeryüzündeki yansım ası olarak kabul edilen padişah vey a kral tarafından tem sil edilm iştir. B öyle b ir anlayış çerçevesinde devletin hata yapm ası kabul edilm ediği için, devlete karşı hak ta lebinde bulunm ak veya devleti daha adil b ir k onum a çekm ek am acıyla örgütlü m ücadelede bulunm ak gereği duyulm am ış; dolayısıyla, devletin istihdam ettiğ kim selerin örgütlenm esi sorunu gündem e gelm em iştir. A ncak, devletin d e in sanlardan ve toplum sal ilişkilerden b ağım sız o lm adığı görülebildiği ö lçü d ed ir k devletin istihdam ettiği m em ur vs. kategorilerdeki çalışanların d a sendikalaşm ar ları gereği anlaşılabilm iştir. 2- K am u k esim i, başlangıçta hem en bütün ülkelerde nitelikli ve beyaz yakalı bü rokratlarla sınırlı b ir istihdam alanı o larak belirm iştir. K am u kesim inde çalışanlar açısından hak ve m enfaatlerini k o rum ak ve g eliştirm ek için sendikal m ücadele gereğinin kendisini gösterm esi, başlangıçta sözkonusu olabilecek bir durum d e ğildir. Z ira bizatihi kendileri ayrıcalıklı bir kesim oluşturan kam u kesim i bürok ratlarının hakim sınıflara yakın konum ları, sendikacılık hareketine ortam teşki etm enin ço k uzağında bulunuyordu. Bu n edenledir ki 1870'de P aris Komünü kurulduğunda, adaletin gereği, m em urların m aaşlarını artırm ak olarak değil; tam tersine devletin hizm etinde çalışanların gelirinin nitelikli bir işçinin ücretini aşa m ayacağını öngören b ir kararnam enin çıkarılm ası yönünde tezahür etm iştir. Bu durum bizim ülkem izde çok daha belirgindir. O sm an lI'n ın son yıllarında ve C u m h u riy e tin ilk yıllarında "kolalı göm lekli k âtip " im ajında ifadesini bulaı kam u kesim i çalışanının konum u, sendikalaşm ayı asla ak la getirm eyecek kadar ayrıcalıklıdır. T ürk toplum unda kapitalist sınıfların o rtay a çıkışının gecikm es asker-sivil bürokrat kesim ler açısından adeta egem en b ir sınıfm ışçasına ortaya çıkm alarını m üm kün kılacak b ir ortam hazırlam ıştır. Jön T ürklerden itibaren başlayan bu durum yakın zam anlara k ad a r devam etm iştir. M em urlar dahil ol m ak üzere kam u çalışanlarının bu b ağ lam da sen d ik alaşm a gereksinim i duym ay başlam aları için birbiriyle bağlantılı iki yönlü b ir gelişm enin ortaya çıkm asın beklem ek gerekm iştir. M em urlar, b ir yandan, kapitalist toplum a ö zgü g ü çlü top lum sal kesim lerin ortaya çıkm asıyla kendi konum larının gerilediğini görm eye başlam ışlar: diğer yandan d a m em ur kategorisinin dışındaki bazı bağım lı çalışan kategorilerinin sendikal haklardan yararlanarak d u ru m lan n ı düzeltm eye b aşla dıklarını görm üşlerdir. 3- K am u kesim inde çalışanların ayrıcalıklı konum larını yitirm eleri, b ir yönüyle de nitelik kazanm anın giderek d ah a geniş kesim lerin olanakları içine giren b ir d u rum kazanm asının sonucudur. Sosyal devlet doğrultusundaki gelişm elerin so n u cu olan bu durum , m em ur olm ak için gerekli olanakları yalnızca varlıklı k esim lerin çocuklarına özgü b ir ay rıcalık olm aktan -belli ölçüde d e olsa- çıkarm ıştır. Böylecc ayrıcalık teşkil eden özellikleri giderek azalan m em ur statüsünde çalı şanların ça lışm a koşulları ve eko n o m ik , so sy al durum ları, sen d ik alaşm a gereğini duyuran b ir ilişkiye dönüşm üştür. 4- K am u kesim inin bugünkü gibi ço k sayıda ve değişik niteliklerde istihdam a ortam teşkil eden b ir büyüklük kazanm ası, nispeten yakın dönem lerin o rtay a çıkardığı b ir durum dur. Bu durum , devletin ja n d arm a veya tahsildar gibi işlevlerinin ö te sinde. düzenleyici, yatırım cı o larak ek o n o m ik ve sosyal yaşam d a yeni v e eskisine göre ço k daha geniş kapsam lı görevler üstlenm esiyle bağlantılı b ir sonuç olarak belirm iştir. Sosyal devlet d oğrultusundaki gelişm elerle bütünlenen bu durum , tüm dünyada olduğu gibi bizde d e son zam anlarda beliren neo-liberal saldırıların b ir parçası olan özelleştirm e kam panyalarına rağm en ağırlığını g en iş ölçüde k o rum aktadır. T ü rk iy e’d e M em urların Bugünkü D urum uyla İlgili Bazı G özlem ler T ü rk iy e 'd e resm i verilere göre, faal nüfus y ak laşık 18 m ilyon kadardır. Toplam olarak m ilyona yaklaşan sigortalı işçilerin 800 binden fazlası kam u kesim inde çalışm aktadır. A yrıca, son yıllarda ihdas edilm iş o lan sözleşm eli personel kategorisinde çılaşın lan n sa yısı ise 100 bini aşm ıştır. Bütün bunların d ışında m em u r statüsünde çalışanların sayısı da .5 m ilyonun üstündedir. D em ek olu y o r ki T ü rk iy e'd e faal nüfusun yaklaşık % 1 4 'ü kam u k esim in d e çalış m akta; bunların da yaklaşık % 6 0 'ı m em u r statüsünde istihdam edilm ektedir. M em urlar. 1980 sonrasında, ücret ve m aaş gelirlerine açık b ir sa ld ın teşkil ed en ekoıom i politikaları karşısında tam am en korum asız durum da kalm ışlardır. İstanbul Sanayi O dası'nııı yayınladığı bulgulara dayalı hesaplam alar, ücret ve m aaş gelirlerinin m illi gelir içindeki payının, 1980'den bu yana y arıy a n y a düştüğünü gösterm ektedir (B una karşılık, kâr. faiz, rant türü gelirlerin payının, % 5 0 'd en % 7 0 'e çıktığı görülm ektedir). E m ek g e lirlerindeki bu düşüşün, sendika hakkından hiç b ir şek ild e yararlanam am ış oldukları için, daha çok m em ur m aaşlarındaki gerilem eden kaynaklandığını tahm in etm ek yanlış o lm a yacaktır. M aaşlardaki bu gerilem eye ek o la ra k öncelikle çalışan kitlelere yönelik sosyal refah iarcam alarının genel bütçe içindeki esasen çok z a y ıf olan payının. 1980 sonrasında daha da azaltılm ış o lm ası, m em urların refah düzeylerini gerileten ayrı b ir u nsur teşkil etm iş tir. Ö te yandan, vergi politikasının sosyal adalet ilkeleriyle çelişen yapısı m em urların durum unu daha da ağırlaştırm aktadır. Ü cret ve m aaş geliri elde edenlerin gelir vergisi içindeki payı yarıyı aşm ıştır. Ü cret v e m aaş gelirlerinin yaklaşık % 2 0 's i g elir vergisi olarak kesilm ektedir. Bu, AT ülkelerinin hiç birinde görülm eyen adaletsiz b ir tablo ortaya çıkarm aktadır. 3 D eğerli izleyenler. T ü rk iy e 'd e m e m u rlan n sendikalaşm ası sorunu işte b ö y le b ir çerçeve içinde kcndisit duyurm aktadır. B u çerçeve içinde m evzuatın, m em urların sendika hakkına ilişkin evrin nasıl bir se y ir gösterm iştir? Şim di sıra kısaca bu konunun incelenm esine gelm iş bulunu yor. 12 Eylül Ö n cesin de M em urların S en dik a H akkı A nım sanacağı üzere 1961 A nayasası. 4 6 'n c ı m addesiyle sendika hakkım "çalışaııl: ra " tanım ak suretyile. m em urları da sendika hakkının kapsam ı içine alm ıştı. A n ay asa n n bu hükm üne dayanılarak 1965'de y ü rürlüğe sokulan 6 2 4 sayılı D evlet Personel Send kalan K an u n u 'n u n öngördüğü düzenlem e çerçev esin d e, toplu sözleşm e v e grev lıakl olm am akla birlikte, ço k sayıda m em ur sendikası kurulm uştu. G enel o larak m em urla tem silen kurulm uş olan T üm Per-Scn. öğretm enlerin oluşturdukları T Ö S . İL K -SE N , pol m ensuplarının olu ştu rd u k tan P ol-S en gibi sendikalar bunların başlıca örnekleridir. A ncak. 1971 'd e 12 M a n rejim i dönem inde A n ay a sa'n ın bu m addesi d e dcğiştınlerel sendika hakkının, "çalışanlar" yerine "işçilere" tanınm ası doğrultusunda b ir d ü zen len getirilm iş; ayrıca. 119'uncu m addede y apılan değişiklikle, m em urlann sendika lıakkıı açıkça yasaklayan b ir hüküm öngörülm üştür. B u değişikliklerin sonucunda, o zam aı kadar kurulm uş o lan m em ur sendikalarının v arlığına son verilm iştir. 12 E y lü l’ün S ürprizi 12 Eylül 1980 A skeri darbesi sonucunda getirilen A nayasa ile pek çok k o nuda yasak ve kısıtlayıcı d üzenlem eler getirilirken, m e m u rlan n sen d ik a hakkı konusunda eskisinde d aha özgürlükçü b ir düzenlem e öngörülm üştür. Bu. g erçekten şaşırtıcı ve çelişk ili b durum dur. N itekim , 12 E ylül sonrasında A n ay a sa'n ın bu özelliğini ilk d efa b ir sem po yum çerçevesinde açıkladığım ız vakit, (B kz; T M M O B , K am u Ç alışanlarının Sorunlar: A nkara. 28-29 aralık 1985, s. 95-97) inandırıcı olm akta bir hayli güçlük çek m iştik . Ge çekten, 12 E ylül anayasasının hazırlandığı gün lerd e estirilm iş olan h av a ile ve yapılın ş olan açıklam alarla, A nayasa'nın bu ö zelliğ in i bağd aştırm ak k olay değildir. D anışm a M e c lis in d e H akim Olan E ğilim ler D anışm a M eclisi’nde A nayasa taslağının görüşüldüğü günlerde, m em urların sendil hakkı konusunda son d erece yasakçı bir eğilim in hakim olduğu görülür. A nayasa K m isyonu sözcüsü Prof. Dr. Ş ener A kyol. k am u kesim in d e çalışanların sendika hakkın yasaklanm asını savunurken ilginç b ir gerekçe d e bulm uştur. A k y o l'a g ö re, kam u kei m iııde çalışanların kam uda çalışıyor o lm ak tan d olayı, zaten kam u kesim ine m ensubiye leri bulunduğundan, ayrıca bir sendikaya üye olm aları sakıncalı olacaktır. Sayın proles bu sakıncayı ifade etm ek için frenkçe bir tab ir d e bulm uştu. B u durum da "d o u b le apo tenance (çifte m ensubiyet) olur" diyordu. A nayasa taslağının, “ hayır" denilm esini telkin anlam ına gelm eyecek sın ırlar içine tartışılm asına kısa b ir süre izin verildiğinin ilan edildiği g ünlerde, 22 A ğustos 1 9 8 2 'cS B F 'd e kam uya açık b ir sem iner düzenlem iştik. O sem inerde bu görüşlere yanıt olarak, işverenlerin de oda. sendika, klüp, d em ek , loca... gibi b irden ço k ve d eğişik örgütlere üye olduklarını anım satm ış; sayın A k y o l’un m antığını izlem ek gerekirse, n üfus cüzdanı™ sahip herkesin T C m ensubu olm ası d o layısıyla, ay rıca b ir sendikaya m en su p olm ası karşı çık m ak gerekeceğini belirtm iştim . D anışm a M eclisi'n d e bu anlayış doğrultusunda hazırlanan A nayasa tasarısının 3 6 'n c ı m addesinde "kam u hizm eti görevlilerinin" sendika üyesi o lm aların ı açık ça yaaklayan b ir hüküm öngörülm üştü. B öylece. yalnızca “m em urların“ sendika hakkı yaaklaıım ış olm uyor; ayrıca, kam u kesim in d e çalışan çok daha geniş b ir kesim in sendika lakkından yoksun bırakılm aları yönün d e k u llanılm aya elverişli bir d ü zen lem e getirilm iş Dİuyordu. (B una koşut olarak, tasarının 145'incı m addesinde öngörülen bu- hüküm le de :am u kesim inde çalışanların kam u kurum u niteliğindeki m eslek kuruluşlarına uye oln aları yasaklanm ıştı.) M G K ’nin yap tığı değişiklikler S üpriz teşkil eden durum , halkoyuna sunulan A nayasa m etnine. Ç a n k ay a 'd a MGK aralından son şekli verilirken ortaya çıkm ıştır. M em urların sendikalara üye olm alarına ilişkin m adde, nasıl olm uşsa, tüm üyle m etinden çıkm ıştır. (Kam u kesim inde çalışanların kamu kurum u niteliğindeki m eslek kuruluşlarına üye olm alarını yasaklayan hukum de çaldırılın ıştır.) Bu selişm eyi nasıl açıklam ak m üm kündür? M G K ’ni oluşturan beş sayın generalin kendi atadıkları D anışm a M eclisi’nden daha ö zgürlükçü bir eğilim e sah ip olduk arını sövlevebilir m iyiz? Veya, b ir m aitre d 'h o te l'in ücretinin kendi m aaşından yüksek olm ası konusu dahil olm ak üzere, pek çok konuda sendikalara pek sıcak bakm adığını ortaya kovm uş olan E v re n 'in . m em ur sendikalarıyla ilgili farklı bir tutum içinde o ld u =u dü şü nülebilir m i? Yoksa bu durum , A nay asa'n ın kapalı k ap ılar ardında alelacele hazırlanm ası yöntem inden kaynaklanm ış bir m addi hatadan m ı ibarettir? A caba. Y O K ile ı gı h ü küm ler Ç a n k a y a 'd a A nayasa m etnine eklenirken, tam bu eklem enin yapıldığı sınırda yeralan söz konusu m adde d üşm üş de yerine iadesi unutulm uş m udur. Bu konudaki sorular uzatılabilir. A ncak, bu soruların yanıtı ne olursa olsun, sonuç ortadadır: Y ürürlükleki A n ay asa'd a m em urların sendika hakkını yasaklayan herhangi hır hüküm bulunm am aktadır. A n ayasa'd an K aynaklanan G üvenceler Y ü ıü rlü k ic k i A n a y a s a 'n ın m e m u rla rın s e n d ik a h a k k ı k o n u su n d a sa ğ la d ık la rı, b u h ak k ı y a sa k la y a n b ir h ü k ü m iç e rm e m e k te n ib a re t d e ğ ild ir. A n a y a sa d a m e m u rla rın se n d ik a h a k k ı k o n u su n d a -p ek d e d o la y lı o lm a y a n b ir b iç im d e - g ü v e n c e teşk il e d e n h ü k ü m le r d e b u lu n m a k ta d ır. B u n la r ş ö y le sıra la n a b ilir: 1- A nay asa'n ın 2 ‘nci m addesin d e T ürkiye C u m h u riy eti'n in “ dem okratik... sosyal b ir hukuk dev leti" olduğu yazılıdır. K im se bunun yalnızca kulağa hoş gelsin veya göze güzel görünsün diye yazıldığını iddia edem eyeceğine göre dem o k ra tik sosyal hukuk devleti olm anın gereklerim yerine getirm ek zorunludur. D e m okratik. sosyal hukuk devletinin tem el koşullarından bırı d e herhalde, tum uy gar d ü nyada olduğu üzere, herkesin ö rgütlenm e özgürlüğünden yaraılanm ası ve bu arad a, m em urların da sen d ik a hakkının tanınm asıdır. 2 - Tem el b ir hak, yasalarda aksi açıkça belirlenm ediği sürece yasaklanm ış sayıla m az. K aldı ki doğal ve tem el nitelikteki pek çok hak v e ö zg ü rlü k . A nayasa da açıkça zikredilm em iş o lsa b ile , d ah a genel nitelikteki b ir hakkın parçası olm ası d olayısıyla güvence altında kabul edilir. Ö rneğin, A nayasa d a nefes alm a hakkı öngörülm em iştir; am a, yaşam hakkının doğal bir uzantısı olarak bu hak tartış m asız olarak vardır. B unun gibi, A n ay asa'n ın 17’ncı m addesinde herkes... m addi ve m anevi varlığını korum a ve geliştirm e hakkına sahiptir" denilm ektedir. Ç ağım ızda, bağım lı çalışan konum undaki bireylerin sendika hakkından yoksun bulunm aları halinde, m addi v e m anevi varlıklarım korum aları ve geliştirm eleri konusunda ço k ciddi engeller bulunduğu tartışılm az b ir gerçektir. D olayısıyla, herkesin sendika hakkından yararlanm ası. A n av a sa'd a öngörülen m addi ve m a nevi varlıklarını korum a ve geliştirm e hakkının doğal gereğidir. 3- A nay asa'n m 51 'in ci m addesinde sendika hakkı, "işçilere" (ve işverenlere) ta nınm ıştır. G enellikle, ülkem izde m em urlar, işçi kavram ının d ışında d ü şü n ü l m ekteyse de çağım ızda hakim olan anlayış bunun tersi doğrultusundadır. Ö rn e ğin. IL O 'ııun 87 n o 'lu sözleşm esinde sendika hakkı tanınırken, işçi sözcüğünü ı Batı dillerindeki karşılığı olan sözcüklerin (w orker, travaillcur) kullanılm ış o m asına rağm en, m em urların d a bu hakkın kapsam ına dahil oldukları konusunda hiçbir tereddüt yoktur. B ir başka örnek o larak. IFFTU (U luslararası H ür Öğro m en S endikaları Federasyonu) taralın d an , hangi kesim de çalışıy o r olduklarına bakılm aksızın, tüm öğretm enlerin işçi oldukları ve işçilerin yararlandıkları hak ların tüm ünden yararlanm aları g erektiği ilkesinin benim senm iş o ld u ğ u zikred lebilir. E sasen. 12 M art dönem inde dc A n av a sa'd a "çalışanlar” yerine "işçiler" deyim inin kullanılm asının m em urların sen d ik a hakkını yasaklam ak açısından yeterli olm adığı görülm üş o lacak ki bu hakkın ay rı b ir m addeyle açıkça y asak lanm ası g ere g ry e rin e getirilm iştir. D olayısıyla, sen d ik a hakkının, geniş b ir bütün oluşturan işçilere tanınm ış o lm ak la, bu kesim içinde özel bir kategoriden ibaret olan m em urlara da tanınm ış old u ğ u n u kabul etm ek , çağım ızda hakim olan d e m okratik anlayışın gereğidir. ” 4- A nay asa'n m 9 0 ’ıncı m addesine g ö re, "u su lü n e g ö re yürürlüğe konulm uş m illet lerarası andlaşm alar. kanun hükm ündedir". Ü stelik, aynı m adde hükm üne göre "B u n lar hakkında A n ay asa'y a ay k ırılık iddiası ile A nayasa M a h k em e si'n e baş vurulam az." T ü rk iy e'n in o n aylayarak usulüne göre yürürlüğe soktuğu m illetle rarası andlaşm a niteliği taşıyan v e m em urların sendika hakkını güvence altına alıcı hüküm öngören bazı m etin ler vardır. B unların başında 1951 'd e o n ayladığı m ız 98 no’lu IL O Sözleşm esi ile 1954'te onay lad ığ ım ız A vrupa lıısan H akları ve A na H ürriyetleri Sözleşm esi v e 1 9 49'da onay lad ığ ım ız İnsan H ak la n Evrensel B ildirgesi zikredilebilir. A ncak, belirtm ek gerek ir ki bu m etinlerden hareketle, m em urların sendika ve toplu sözleşm e hakkının varlığından söz ed ileb ilirse dc. grev hakkı açısından hukuksal b ir dayanak bulm a o lanağı yoktur. E sasen , grev hakkını güvenceye alan uluslararası kaynaklar sınırlıdır. B unlardan biri o lan Av rupa Sosyal Ş artı. 1989'da o n aylanarak y ü rürlüğe sokulm uştur. A n cak , bu m etne T C adına konulan çok sayıdaki çekinceden biri, grev hakkını öngören hükm ü yürürlük dışı bıraktığından, m em urların grev hakkına bu m etin çerçevesinde de b ir dayanak bulm ak m üm kün değildir. D em ek o lu y o r ki uluslararası m etinlerden kaynaklanan iç hukuk hüküm leri, grev hakkı o lm ayan, ancak, to p lu sözleşm e hakkı olan b ir m em ur sendikacılığına olanak tanım aktadır. Y a s a la r d a n k a y n a k l a n a n b azı s ı n ı r l a m a l a r İç hukuk m evzuatım ızda da m em u rlan n sendika hakkını yasaklayan b ir hüküm yok tur. A ncak, bazı yasalarda yeralan hüküm ler, m em urların grev hakkını (sen d ik a hakkını değ il) yasaklayıcı hüküm ler öngörm ektedir. 657 S ayılı D evlet M em urlan K an u n u 'n u n 2 7 ‘n ci m addesi grev yasağı öngörm üştür. K eza, C eza K an u n u 'n u n 12 E y lü l'd en sonra değiştirilen 2 3 6 'n cı m addesi, k am u kesi- 6 ııindc grevi yasaklam akla ve 3 yıla kadar varan hapis cezası öngörm ektedir. Ö le yandan, 2908 sayılı D ernekler K anunu, öğretm enler dahil bazı kam u görevlileriıiıı dernek üyesi olm alarını ön izin sistem ine bağlam ıştır. Ayrıca. 2821 sayılı Sendikalar C anunu'nun 2 1 /5 'inci m addesine gö re. 625 sayılı Ö zel Ö ğretim K u ru m lan K aııuııu'na abi öğretm enlerin sendika üyesi olm aları yasaktır. A ncak, sendika hakkının kullanım ına bazı sın ırlar geliren bu hüküm lerin, m em urlann sendika hakkını yasakladığı kesinlikle söylenem ez. D eğerli izleyenler. Ü lkem izde yürürlükle bulunan m evzual çerçevesinde m em urların sendika hakkının var olduğu açıkça belirlenm iştir. Bu hakkı kulanan b ir grup öğretm en dc şim diye kadar ıcrhangi b ir açık engelle karşılaşm am ışlardır. Ü lkem izde m em u rlan n sendika hakkını iilen kullanır hale gelm eleri, dem okratik (oplum )ann tüm ünde uzun yıllar önce katcdilmiş b ir aşam ayı bizim dc katetm em iz anlam ına gelen b ir gelişm e olacaktır. Kamu kesi ninde çalışanların kapıkulu d unım u n a düşm ekten korunm aları ve huzurlu b ir toplum sal lüzeıı açısından kaçınılm az o lan bu gelişm e, dem okrasim izin bütünlük kazanm ası younda önem li b ir kazanım teşkil edecektir. K uşkusuz, grev hakkı olm ayan bir sendikanın dernekten farkı olm ayacağını savu nanlar olacak tır ve böyle düşünenlerin haklı oldukları yanlar vardır. A ncak, unutm am ak je re k ir ki yürürlükteki m evzuat çerçevesinde, m em urların sendikalaşm aları. D ernekler C anunu'nun d a r kalıpları içinde örgütlenm elerinden çok daha geniş hareket serbestisi ve ılanaklar sağlayabilir. Kaldı ki hakları kullanm adan sınırlarını genişletm ek olanağı yokur. Y asaların kendilerine tanıdığı sendikalaşm a hakkını kullanan m em u r kesim leri, topum um uzun dem okratikleşm esi sürecinde anlam lı b ir öncü rol oynam aktadırlar S endikalaşm a çabası içindeki m em urların başarılı olacaklarına inanm aktayım . Bu rada, sem pozyum um uzun ülkem iz ve dem okrasi açısından yararlı katkılar sağlam asını iliyorum . ^ S aygılar sunuyorum . 7 “Her çalışan sendika kurma hakkına sahiptir...” Erdal İNÖ NÜ S osyaldem okrat H a lkçı P arti G enel B aşkanı Sayın B aşkan. D eğerli Konuklar. M ülkiyeliler B irligi'nin m em urların sendikalaşm ası konusunda bö y le b ir uluslararası sem pozyum düzenlem esi elbet alkışlanacak b ir harekettir. U luslararası sendikacılık a m ini tem sil eden kendi ülkelerindeki m em urların sendikalaşm a ve sen d ik alaşm ış olar yaşam a aşam alarını bize anlatacak olan konuşm acıların konuşm alarını d a büy ü k ils>i> izleyeceğiz. A slına bakarsanız böyle toplantıları son yıllarda T ürkiye'de.ilk d efa y aşan ıyoruz. Ç ünkü T ürkiye'de m em urların sendikalaşm ası çalışan herkesin b ir sendika haklarını korum ası uzun süredir p eşin d e o lduğum uz b ir am aç. Ü lke içinde b ir siyas parti olarak bunu başından beri savunuyoruz. M em urlarım ız, çeşitli k esim lerd e çalış kam u personeli bunun peşinde, önem li b ir kam uoyu d a oluştu. A m a hala ö n em li b ir ya:sonuç alınm ış değil. A ncak geçen toplantılara nazaran bu defa fiilen sendikalaşm a başlam ış m em ur kesim lerinin bulunm uş olm ası yine d e bir ilerlem e sağlandığını göste riyor. Ben tabii ki bu ilerlem eleri yetersiz görüyorum . T ürkiye'de bu k onuların halaT cor k planda görüşülm esinden rahatsızlık duyuyorum . A m a sosyal gelişm e ancak dem okrat ilerlem elerle sağlanabiliyor, o zam an kalıcı olabiliyor. O nun için sem pozyum u düzeni yenlere tek rar teşekkür ediyorum . Ü lkem izde 55 m ilyonu aşm ış olan nüfu su m u z içinde çalışanların sayısı 16 m ilyon i: 18 m ilyon arasında tahm in ediliyor. Bu k ad a r çalışan içinde yalnız 2 m ilyona yakın çal şanım ızın sendikalaştığını biliyoruz.Toplu sözleşm e hakkını elde etm iş o lan bu kad İcüçük b ir nüfustur. Ö te yandan başta A n ay asa o lm ak üzere, çalışm a yaşam ını düzen ley ve ara dönem ürünü olan İş Yasası, S en d ik alar Y asası. Toplu Iş Sözleşm esi ve G rev Yasa gibi yasaların işçilerim izin örgütlenm elerini, toplu sözleşm eyi rahat b ir şekilde yüri m elerini grev haklarını ne kadar k ısıtladıklarını d a biliyorum . Teorik o larak bu h ak lar v am a iş kullanm aya gelince karşılarına yasal düzenlem eden gelen v e iktidarın alabildiği kullandığı çeşitli engeller çıkıyor. O açıdan 12 E ylül ara dönem i ve ondan so n ra gel A N A P dönem inde çalışm a hayatım ızın çağdaş b ir dü zey e geldiğini k im se söylcyem e A nayasa’dan başlayarak bütün bu d ö n em d e çık m ış çalışm a yasalarının hepsini değişt m ek şarttır ve bizim de am acım ızdır. Bugün kam u kesim im inde 2.2 m ilyon civarında çalışan bulunduğunu b iliy o m |[ B unlar 3 ayrı kesim de istihdam ediliyor; işçi , m e m u r ve sözleşm eli personel olara iu n lard an ancak işçi statüsünde olan 6 0 0 bin çalışan sendikalaşm a hakkına sahip, öbürleri için sendikalaşm a hakkı yok. B urada sayın Işık lı'n ın d a söylediği gibi, A naya;a’da açıkça "kam u kesim inde çalışan lan n sendikalaşm a hakkı y o k tu r" denm em iş olm a sının çıkardığı b ir kolaylık var. Şunu söyleyeyim k i. b iz parti olarafc A n ay asa’nın bu Kjjirsiz. tabii iyi yorum lanırsa olum lu olabilccck durum unun d a yeterli o ld u ğ u n a inannıyoruz. B iz h e r ça lışan se n d ik a h a k k ın a sa h ip tir, h aizd ir, k a m u k e s im in d e ç a lı ş a n la r se n d ik a k u r a b ilir le r ve b u s e n d ik a la rın ça lışm a sın d a d a b ü tü n ç a ğ d a ş d e m o k ra s ile rd e o lan k o la y lık la r sa ğ la n ır. “I L O ’n u n s ta n d a r tla r ı T ü r k iy e ’d e k i çalışm a ıa v a tın d a m e v c u ttu r.” d o ğ r u ltu s u n d a A n a y a sa ’d a d e ğ işik lik le r ö n e rd ik . A n a v a t a n ı n a ç ık ç a b ü tü n ç a lış a n la rın to p lu sözleşm eli, grevli s e n d ik a l h a k k a sa h ip ol d u ğ u n u ifa d e etm esin i iste d ik . D eğ işik li* ö n e rile rim iz B ü y ü k M illet M eclisi’nd ek i m u h a le fe t p a r tile r i a r a s ın d a o lu m lu k a r ş ıla n d ı. A n ca k h e n ü z M e clistek i ç o ğ u n lu ğum uz y e te rli o lm a d ığ ın d a n b ir A n a y a sa değişikliği d ü ze y in e g elem ed i. A m a a m a cım ız b u d u r. A çıkça A nayasa bu konuda rahatlık getirm elidir. H er çalışanın sendika curma hakkı olduğunu söylem elidir. D em okratik, sosyal, laik bir hukuk devleti olm anın çeriğindc olan özellikler A nayasa’d a açıkça söylenm elidir. B aşka b ir özelliğim iz d e geçm işte bir sü re T ürkiye'de m em urların sendika hakkının m evcut olm uş olm asıdır. T ürk dem okrasisi bazen gösterildiği gibi o k ad a r d a acem i, ç ı raklık halinde olan b ir dem okrasi değil. T ü rk iy e'd e 45 yılı aşkın b ir sü red ir halkın gay retiyle dem okratik yaşam ın biçim lenm esi A nayasa’dan başlayarak yasal düzenlem elerle yürütülm ektedir. B ir dönem de T ürkiye'de m em urların sendika hakkı vardı. G eçersizdi, am a fiilen uygulanıyordu; ö ğretm enler sendikası kurulm uştu. S onradan 12 M art d öne m inde geriye gidildi ve m em urların sendika kurm a hakkı açıkça ortadan kaldırıldı. M e m urların sendika kurm ası konusunda şöyle bir yaklaşım ın olduğunu görüyorum ve ona karşı olduğum u açıkça söylem ek istiyorum ; burada hakim zihniyet m em urların sendika kurm a hakkı olduğu zam an bu sendikayı kuranların siyasetle uğraşacakları . aşırı uçlara kendilerini kaptıracakları, aşırı solcu y a d a aşırı sağcı olacakları, bu fik irler d e zararlı oldukları için, m em urlara sendika kurm a hakkı verilm em esi gerektiğidir. F iili gerekçe budur. B u ne kadar yanlış b ir iş ve insan yapısına ne kadar aykırı b ir yaklaşım . Ö ğret m enler sendika kurduğu zam an öğrencilere ders verirken kendi siyasal fikirlerini aşıla m aya çalışm aları elbette yanlıştır. A v ru p a'd ak i sendika halinde ö rgütlenm iş öğretm enler ders verirken kendi siyasal fikirlerini ö ğrencilerine aşılam ıyorlar m ı? B unu yapan öğret m en olursa o n a sendikanın disiplin kurulu k o lla n karşı çıkıyor. Ö ğretm en in m esleği başkadır, öğretm enin siyasal fikri başkadır. O nun gibi m em urun d a m esleği başkadır, s i yasi fikri başkadır. D evlet hizm etini yaparken karşısındaki vatandaşın siyasal fikirleri ne o lu rsa olsun devlet m em uru olarak o n a karşı en ciddi şek ild e hizm etini yapar, am a bu arad a kendi si yasal fikrini korur. B u siyasal fikir bazılarına aşın gelir, gelm ez, onun hiç önem i yok. Z aten a ş ın fikirler de b ir m üddet sonra ılım lı fikirler haline geliyor, am a b ütün bu o l gunlaşm ayı yaşatarak biz bir yere v an y o ru z ve çağdaş b ir uygarlık içinde olduğum uzu gösterebiliyoruz. H er kesim deki çalışanların ancak sivil örgütlenm eyle haklarını koru m aları, sivil toplum un yapısından çıkan bir sonuç. Bunlara karşı çıkm aya, bundan ka çınm aya im kan yok. in san lar h ak lan ın koruyacaksa örgütlenm ek zorunda; bu d a sendika ile oluyor. O zam an yapılacak şey sendikayı kurm asına, sendikanın rahatlıkla çalışm asına izin verm ektir. Sendika içindeki insanlar siyasal fikirlerini bah an e ederek görevlerini aksatırlarsa bunun çaresi var. B ütün çağdaş ülkelerde olduğu gibi disiplin k u ru lla n var. A m a böyle gerekçelerle se n d ik alan n kurulm asına karşı çık m ak , k u ru lm u ş sendikaları kapatm ak, A nayasa’ya en g eller koym ak , ya d a A nayasa’d a b ir en g el yoksa d a hüküm et olarak fiilen b ir yasak rejim ini yürütm eye çalışm ak tam am iyle ilkel, ken d in e güvenm e 9 yen. am a görevlerini de kötüye kullanan insanların yaklaşım ıdır. O nun için açıkça soy İüvorum . m em urlarım ızın, öğretm enlerim izin sendikalaşm asından k o rk u lm az. Tam t ~ sine bu h areketler onların m esleklerinde d ah a başarılı olm alarını sağlar: meslekleri katkı yapar. K endi siyasal fikirlerini d e seçim lerde kullanm aları m üm kündür. H içbir kilde ’ikisini birbirine karıştırm azlar, am a karıştırm am alarını da yaşayarak o rtay a koy m aları şarttır. O nlara bu olanağı verm ezseniz h e r zam an bu tehlike karşısında öcüd korkar gibi korkarsınız; hiçbir zam an d a dem okrasim iz o lgunlaşam az. A vrupa Toplu ğ u 'ııa girm ek için uğraşırken hüküm etim izin b ir takım dış m aceralar peşinde koşııı İtibarım artırm ak yerine, m em urlarım ızın sendikalaşm a hakkını tanım ası ILO'nuıı bü sözleşm elerini kabul ederek, çağdaş bir dem okrasi olduğum uzu bir an evvel gösterin hepsinden daha ö n e m lid ir. Bu arada bütün güçlüklere rağm en T ü rk iy e'd e m em urların sen d ik alaşm ay a başla ğını görerek m utlu oluyoruz, bu hareketleri can d an destekliyoruz. Bizim parti olarak (eğim iz elbette konunun P arlam eııto 'd a çözüm e kavuşturulm asıdır, am a işin içindeki sanlar birtakım güçlükleri göze alarak , teknik m addi b ir dizi güçlüğü y enerek, sendika! fiilen ortaya çıkarırlarsa, işte o zam an tam bir gelişm e sağlanm ış olur. Bunu yapan kesim de çalışanlarım ız var; hepsini kutluyorum . Bugün eğitim k esim inde, sağlık k m inde. (arım kesim inde, belediyelerde sendika çalışm alarına b aşlam ış olan bütün ç-ıl şanlarım ıza takdirlerim i, başarı dileklerim i ifade ediyorum . Toplantıya katılan herkese sem pozyum um uzun T ürkiye'de m em urların sendikalaşm asında önem li b ir yol gösle olm ası dileğiyle saygılar sunuyorum . 10 “Sendika, başlıbaşma yeterli değil” Yaşar TO PÇU D oğru Yol P artisi G enel B aşkan Yardımcısı S ayın konuklar, değerli dinleyiciler, tem sil etm ekte o lduğum D Y P ve şahsım adına epinizi saygıyla selam lıyorum . D evlet b ir am aç değil, onu oluşturan insanların m utluluk v e refahını yaratm aya ko nm aya ve sürdürm eye hizm et eden b ir egem en kuruluştur. M utluluk vc refah deyince üç y n deöerin yanyana aelm esi gerekir. B unlardan biri m oral değerler, öteki m addi değercr. diğeri de fizik şartlardır. Bu üçünün olm ası d a yetm ez; bu üçünün öncesinde v e se n asın d a m utlaka ve m utlaka o toplum u oluşturan insanların kendi yaşam larını ve kişilikeriııi. varsa aileleriyle birlikte, kendi istedikleri doğrultuda v c biçim de özg ü rce tayın etıcleri, sürdürebilm eleri, başka b ir ifadeyle insanlık dünyasının d iğ e r fertleri gibi tam bir zaü rlü ö c sahip olm aları şarttır. A ksi halde sabahleyin uyandığım ız zam an başınızdakılcr zc ne kadar reva görüyorsa, size ne k adar hak tanıyorsa, n e k ad ar im kan veriyorsa nunla vetinm ek zorunda olan insanlar topluluğusunuzdur. D ünyada böyle b ir topluluğun efaha ve m utluluöa ulaştığını şim diye k adar gören y ad a tanık olan b ir kişiye rastlam ak m üm kün değildir.'T arihte de voktur. yaşadığım ız dönem içerisinde d e yoktur. Tabii bu sözleri böyle söylem ek kolay da. bu sözlerin ifade ettiği b ir devleti oluşturm ak elbette ki olay değil; kolay d a olm am ıştır. S endikalaşm a olayı da, o sendikalaşm adan yararlanacak lan insanların m utluluk ve refahını, bir başka ifadeyle dem in söylediğim iz m oral, maddi e fizik deÛerlerden, m addi değerleri ön p lan a çıkarıp kazanm asını sağlam ak olduğuna öre. kendF fiziki veya düşünsel em eğinden başka m addi im kanları elde etm e olanağı llm ayan insanların, b ir ara y a gelerek sendika dediğim iz örgütlenm e işine girm eleri, sonra >u örgütler aracılığıyla toplum da yarattıklarının karşılığı olan haklarını alabilm eleri, eltette ki kolay elde edilebilen işlerden olm am ıştır. D em in sayın M ülkiyeliler B irliği G enel îa şk a n ı'n ın "Türkiye'de m e m u r sendikacılığına yasalarım ız en g el değildir. T ü rk iy e mcnur sendikacılığı açısından b ir adım atm ıştır; bunu geliştirm ek istiyoruz" şeklindeki beanlarım elbette ki katılarak ve takdirle karşıladım . A m a k en dilerinin d ağ ıtm ış oldukları azılı m etinden ve burada tekrarladıkları sözlerinden bu so n u c a varm ak m üm kün değil ir. T ürkiye Cum huriyeti devleti değil, h ak sahipleri, tabir yerindeyse A nayasa dahil yaaların içerisinde cam bazlık yaparak kendilerine bir hak çıkarm ayı başarm ışlardır. A m a iz D Y P olarak bunları yeterli görm üyoruz. H atta biraz d a karşıyız. Y anlış anlaşılm asın, m em ur sen d ik asın a, sendikalaşm aya karşı değiliz; b ö y le tabelaardan, levhalardan ibaret dem okratik kurum lara karşıyız. O tabelaların, o levhaların il önünde yazm ayan, am a gerçekte bulunm ası gereken özgürlük sözcükleri bulunm adığı için karşıyız. T ürkiye’de özgür sendikacılık, ö zgür basın, gür m u h alefet, ö zg ü r dernek, toplum u, devleti plüralist yapan ve kurum lar rejim i dediğim iz d em okratik rejim i rejim yapan bu dem okratik örgütlerin b ir aksesuar, bir süs eşyası gibi tabelalarla idare ed ilm e sine karşıyız. Ç ünkü bu dışarıdan bizi sad ece burada tem silcileri bulunan dem okratik ülkelere karşı, özellikle dem okrat gösterm e gibi b ir aldatm acayı yanında g etirm ek riskini de taşım aktadır. Dışardan bakıldığı zam an "T ü rk iy e dem okrat, işte h erşey var; ö zg ü r ül kelerde ne varsa T ü rk iy e'd e de o var" gibi b ir yanıltm acayı, b ir aldatm acayı beraberinde getirdiği için. Yoksa biz D Y P olarak dem in sayın İnönü'nün b ah settiğ i, A nayasa'nın 51. m addesinde başlayıp 55. m addesine kad ar devam eden sendika kurm a haklarıyla ilgili hüküm lerdeki 51. m addedeki "işçiler" deyim inin "çalışanlar" şeklinde düzeltilm esini ilk te k lif eden siyasi partiyiz. H atta ben , iki siyasi parti arasından, bu m addelerin dem okratik ülkelerde olduğu gibi bütün çalışanların sendikalaşm asını sağlayacak hale getirilm esi için kurulm uş olan kom isyonların d ah a sonra redakte kom itesi o la ra k kurdukları iki kişilik kom itenin D Y P ayağındaki tem silcisiyim . B unu getirdik, am a say ın İnönü'nün belirttiği gibi T B B M 'de bizim le aynı düşünceleri paylaşanların sayısı henüz tüm çalışanlarım ızı sendikal güvenceye kavuşturm ayı sağlayacak düzeyde değil. S endikalaşm a başlıbaşına bize göre yeterli b ir olgu da değil, yeterli b ir örgütlenm e de değil. D em in de söylediğim gibi ö nünde yazılm a gereği duyulm asa bile m utlak olarak A nayasa'dan başlayarak, yasaların tanıdığı özgürlüklerin o sendika tarafından kullanıla bilir olm ası gerekir. Toplu sözleşm e, toplu pazarlık gücü o lm ay an sendikanın tabii ki. levha sendikacılığından öteye geçm esi düşünülem ez. N eden ö y le? Ç ünkü birtakım labi rentlerden dolaşarak, eski deyim iyle m efhum -u m uhalifi, yeni deyim iyle aksi belirtilm e d iği için kurulabilm iş bir sendika. A m a biz İnsan H akları Evrensel B ey an ııam esi'n i kabu etm iş bir ülkeyiz. Sanıyorum 23. m addede bu tü r örgütlenm elerin bu b ey an n am ey e imza atm ış ülkeler tarafından kabul edilm esi em redilir. Yine A vrupa insan H akları Sözleşm e s i’nin yanlış aklım da kalm adıysa 11. m addesi açıkça tüm çalışanların v e insanların, ör gütlenm e. kendi m üşterek çıkarlarını örgütlendikleri m esleki ö rg ü tler içerisinde kazana bilm e haklarına sahip olduklarını söylem ektedir. T ürkiye. 1965’te yürürlüğe giren Avrup; insan H akları S ö zleşm esi'nin b ir parçası sayılm ası gereken A vrupa Sosyal Ş artı'n ııı im zasında bulunm uş am a 1965'te yürürlüğe girm esinden sonra bunu onaylam am ıştır. Ç ünkü orada bunu onaylayan ülkelere birtakım m ükellefiyetler getirilm ektedir. T ürk devlet kendisini bun lara hazır görm em ektedir. D aha doğrusu, devlet değil d e devleti yönetcnleı hazır görm em ektedir. Bu da şuradan kaynaklanıyor kanaatim izce: B en bunu parti adına katıldığım birçok toplantıda söyled im , burada tekrar etm ek istiyorum : T ü rk iy e 57 m ilyon nüfusa ulaştı, her bir T.C. vatand aşı T.C. devleti üzerinde 57 m ilyonda b ir hakka sah ip tir. A m a geliniz görünüz ki. zam an zam an 56 m ilyonun hakkını kendine m alcderck kullanm ak isteyen, daha doğrusu ülkeyi kendi düşünce ve fikirlerinin egem en liğ i altında vatandaşların sabahleyin uyandıkları zam an başlarındaki ne k ad ar lütfediyorsa o kadaı yaşayabildikleri ülke gibi görm ek isteyenler ülke yönetim ine hakim olm aktadırlar. Hiç kim senin diğer insanlar üzerinde tahakküm e hakkı bulunm adığını, kim senin v a tanı sevm eden ve ona hizm ette diğerinden daha üstün bir hakka sahip olm adığını kav ra dığı ve idrak ettiği andan itibaren bu özgürlüklerin bütün insanlar tarafından özellikle bütün vatandaşlarım ız tarafından k ullanılabilir hale geleceğinden benim şüphem yoktur. M esele buradadır, m esele bazı vatandaşlarım ızın kendisini d ah a büyük pay sahibi, m em leket üzerinde daha çok söz sahibi, yasaların verdiğinin d ışında söz sahibi görm e sinden kaynaklanm aktadır. Bazı insanlar anlayam adığım , bir türlü çözem ediğim seb ep lerden, diğer insanların haklarını kullanm asından endişe etm ektedir. A m a o n u n , bu in 12 sanların kullandıkları yetkileri acaba doğru dürüst m ü , hakkıyla m ı kullandıkları yolunda b iz d e endişe etm eye kalksak, o zam an o rtay a k ao s çıkar, kavga çıkar. Ç ık m ıştır da... T ürkiye bunu aşm alıdır. D eğerli konuklar T ürkiye bütün k u ru m lan y la özgürlükçü ve d em okratik cum huriyeti artık tartışılır olm aktan çıkarm alıdır. A rtık T ürkiye, insanlarına, v atandaşlarına, fertlerine güvenm elidir. H er toplum un içerisinde özgürlükleri kötüye kullanan insanlar vardır; olacaktır da... Ö zgürlüklerin bazı kişiljer tarafından k ö tü y e kullanılır olm ası, y a da istis m ar edilebilir olm ası, onların tüm den ortadan kaldırılm ası, yahut yavaş yavaş, "şim dilik bu kadarla yetin” gibi hiçbir zam an kabul edilem eyecek b ir şekilde takdim edilm esini gerektirm ez. B unu anlam ak, kabullenm ek T ürk vatandaşı için m üm kün değildir; olm a m alıdır da. T ürkiye bunu aşm alıdır. A rtık biz T ürkiye'nin insanlarının hür o lu p olm adık larını. uygar ülkelerdeki haklara sah ip olup olm adıklarını, başka bir ifadeyle, olup olm a yacaklarını tartışılır olm aktan çıkarm alıyız. Bunu yapam adığım ız sürece b ir yere var m am ız m üm kün değildir. Sadece kendi kendim izi aldatırız. N itekim bugün d e olan budur. Bu m eyanda birşeye b u rada değinm eden geçem eyeceğim : T ürkiye b ir kavram kar gaşası içerisindedir. B u kavram kargaşasının başında da. özellikle d ev let kesim inde çalı şanların çok değişik statülerde bulunm aları gelm ektedir. Şim di T ürk hukukunda hizm et akdi var. E skiden de vardı am a istisn ai o larak kullanılırdı. Sözleşm eli personel var, devlet m em uru var. işçi var. S özleşm e. "a k id ''in Türkçesidir. Sözleşm eli personel ile hizm et akdi arasında hukuken, (m ahiyetleri itibariyle yaptığınız sö zleşm eler farklı olabilir) deyim o larak ne fark o lduğunu. 25 yıllık hukukçuyum , hala an layabilm iş değilim . H izm et akdiyle olanlar niye işçi de. sözleşm eli personel işçi değil? Ya d a biri diğerine niçin uy m uyor? M em ur kavam ı tabii bize O sm an lI'd an gelm edir. Bunun örnekleri sadece O sm an lı'd a değil Avrupa'da da vardır, olm uştur da. A m a k an aatim iz o d u r ki, m em u r kavram ını da aşm ak zorundayız. Ç ünkü m em ur kavram ı bana göre T ürkiye'de b irçok işin önünde en geldir. A rtık en azından kam uda çalışanlarla özel işlerde çalışan lar ayrılacaksa bunları bir araya toplayabilecek, bu kavram karg aşasın a son verecek bir kavram ın g eliştirilip ortaya konm ası ve yasal düzenlem elerin d e b una göre yapılm asında zaruret vardır. Aynı dairede aynı odanın içerisinde başka başka statüler, başka başka aylık gelirler, bazen ücret alm ada d ayanılm az eşitsizlikler doğuran yasal düzenlem elere b ir son verm elidir. K am uda, özel sektörde, tarlada, fabrikada veya d enizde, nerede o lu rsa olsun, tüm çalışanlarıyla bütün fertlerinin kendi örgütlerini kurabildiği, am a bö y le birtakım kav ram larla birbirlerinden suni olarak ay rılm ad ığ ı, yalın, d ü z. herkesin anlayabileceği, in sanları böyle -deyim yerindeyse- kan u n u n arkasına d o laşm ay a çalışm ak zorunda bırak m ayan düzenlem elerin yapılm ası zam anı gelm iş, geçm iştir. Biz en k ısa zam anda DYP olarak , eğ er sayım ız ve gücüm üz yeterse bunları y apm aya kararlıyız. Yok eğ er yetm i y orsa da yapanlara yardım cı olm aya kararlıyız. Ç ünkü insanları insanca yaşam a şartlarına kavuşm am ış b ir toplum un ço k büyük handikaplar içerisinde, ço k büyük riskler içerisinde, ço k büyük çalkantılar içerisinde yaşam aya m ahkûm toplum lar olduğuna gönülden inan m ış insanların bir araya getirdiği b ir siyasi partiyiz. B er E ğit-D er toplantısında (sanıyo rum 89'da G ölbaşı S in cm a sı'n d a yapılm ıştı) tüm çalışanların ve m em urların sendikalaş m ası gerektiğini ifade etm iştim . B urad a bayrağıyla ve tem silcileriyle de onları görm ekten m utluyum . Bu sem pozyum un başarıya ulaşm asını diliyorum . H epinize partim , genel başkanım ve şahsım adına a y n ayrı sev g i ve saygılarım ı sunuyorum . 13 “Demokrasi mücadelesi, Parlamento’ya hapsedilemez...” Fehmi IŞIK LAR H alkın E m ek P artisi G enel Başkanı Sayın başkan, uzak ülkelerden gelen değerli m eslektaşlarım , çeşitli m eslek grupları nın tem silcileri. Sözlerim e başlam adan önce partim ad ın a hepinizi en içten duygularla selam larım . Bizim parti hem çok yeni bir parti, hem d e yeni bir anlayışı siyasi yaşam ım ıza k a zandırm ak istiyor. H erşeyi açıkça koym ak, açıkça tartışm ak ve b undan so n ra yapılacak lara ışık tutm ak gibi ço k önem li bir işlevi y erin e getirm ek istiyor. Dem in iki siyasi parti tem silcisi ve b aşkam ın dinleyince m em u rlar niye sendikaiaşam am ış diye acı acı düşündüm . D Y P uzun yıllar iktidarda kalm ış. A dalet P artisi'n in d e vam ı olduğunu ileri sürüyor. S H P de C H P ’nin devam ı olduğunu söy lü y o r 1980 öncesindc P arlam ento aşağı yukarı bu iki partinin m illetvekillerinden oluşuyordu. Şim di tabii tak dirle karşılıyoruz ki. insan bazı eziyetlerden, sıkıntılardan geçince ve m uhalefette d c ka lınca toplum un, çalışanların değerini çok d ah a iyi anlıyor. A m a artık h alk ım ızın , çalı şanlarım ızın insanları sıkıntıdan geçirerek gerçekleri anlatm a gibi bir zo runluluğu olm a malı diye düşünüyorum . Sanıyorum 1988 yılında D lSK d e bu an lam d a b ir sem pozyum düzenledi İsveç sendikalarıyla birlikte. O sem pozyum u hatırlıyorum , ço k değerli konuş m alar yaptılar. Bugün de İsveç sendikalarının tem silcileri bulu n u y o r ve sanıyorum ay rıntılı olarak kendi ülkelerindeki gelişm elerden örnekler vereceklerdir. Fakat ben, onların da izniyle, o zam andan aklım da kalan birkaç rakam ı verm ek istiyorum : B elediye m e m urları sendikasının 180.000 üyesi var. Ö rgütlenm e oranı % 85. D evlet m em urları sen dikasının 127.000 üyesi var o zam an, örgütlenm e oranı % 70. Sağlık m em urları sendika sının % 90. m eslek öğretm enleri sendikasının % 95, ö ğretm enler sendikasının % 87, poli sendikasının % 99,9, subay sendikasının ise % 50 dolayında örgütlülük düzeyi var. Polisli görevi yapan insanların % 9 9 .9 'u örgütlenm iş. Tabii bu kolay olm am ış. 1900'lü y ıllardan başlayarak 1 9 7 7 'lere k adar gelen süre' içerisinde önce sendikalaşm a hakkı, sözleşm e hakkı, grev hakkı 77 'd e de yönetim e ka tılm a hakkını elde ederek bugünkü konum larına gelm işler. Yoğun ve uzun b ir m ücade lenin sonucunda bu haklar eld e edilm iş. T ürkiye'de de T Ö S . İL K S E N , T E K S E N gibi örgütlenm eler m em u r sendikacılığına ö rnek gösterilecek önem li örgütlenm elerdir. Ben 1962-1964 arasında yedek subay öğ retm endim . Ö ğretm enlerin sendikalaşm ası konuşuluyordu. Biz o zam an işçilikten geldi- 14 »im iz için sendikacılığı savunuyorduk; onlar da dernekçiliği savunuyordu. Sendikacılığı savunanlara karşı çıkanların gerekçesi; "B iz işçi değiliz, bizi niye işçilerle b ir tutuyorsu nuz. Sendika işçilerin örgütüdür" idi. Yani "b iz am ele d eğ iliz” dem eye getiriyorlardı. Tabii bu süreç içerisinde çalışanların sendikalaşm a hakkının yalnız klasik anlam da işçi lerle ilgili olm adığı, em eğini b ir ücret karşılığı satan herkesin hakkı olduğu giderek ortaya çıktı ve bu anlam da çok önem li m ü cadeleler de verildi T ürkiye'de... 12 M art’tan sonra T Ö B -D E R , T Ü S-D E R . T İJM -D E R , T M M O B vb. gibi örgütler grevli toplu sözleşm eli sendikalaşm a hakkı için çok yoğun m ücadele verdiler. A ncak bunca m ücadele belli bir boyuta geldiği zam an, 12 Eylül faşist darbesi sözkonusu oldu. Yalnız öğretm enlerin, m em urların sendikalaşm a hakkı d eğ il, işçilerin d e sendikalaşm a hakkı büyük zararlar gördü. * B ence m em ur sendikacılığının ö nünde birkaç engel var. E ğ er bu engeller aşılırsa bu anlam da büyük yol alınacaktır. B irincisi, bozuk ekonom ik düzenin sonucu olan büyük bir işsizliktir. Ç ok fazla öğrenim , uzm anlık gerektirm eyen alanlarda çok sayıda işsiz, m e m urların örgütlenm esinde büyük b ir baskı unsuru olarak etkisini sürdürüyor. İkincisi, iktidarın katı ve bağnaz tutum u sürüyor. A vrupa T o p lu lu ğ u 'ııa girm ek istiyorlar, insan hakları konusunda dem eçler veriyorlar, am a m em urlara, öğretm enlere yönelik çok ciddi b ir baskı uyguluyorlar. D em in S ayın İnönü siyasi düşünceyi ön p lan a çıkararak "iktidarlar bu hakkı verm ek istem iyorlar, bu tür örgütlerde insanlar p o litize oluyor. A şırı sol ya da sağa yöneliyorlar d iy e gerekçe gösteriliyor" dedi. B u. tabii hak sız bir gerekçedir. Am a biz m em urlar, çalışan insanlar olarak b ir gerçeğin d e altını çizm ek zorundayız: Sendikalaşm a ve dernek gibi dem okratik örgütlenm elerde siyasi görüşlerin ön plana çıkarılıp kitle y a nının ötelere itilm esinin m em ur örgütlenm esinin ö nünde kendim izin yarattığı çok önemli b ir engel olduğu kabul edilm elidir. B unu T Ö B -D E R d eneyim inde gördükT diğer örgüt lenm elerde gördük. Ö yle ki. herkes o örgütün, derneğin y ö n etim in d e kendisinin ve k en disine yakın insanların yeralm asını siyasi bir başarı olarak değerlendiriyordu. Bundan vazgeçm ek ve siyasetle genelde toplum u ilgilendiren konularda gö rü ş açıklam a, geliş tirm e. oluşturm a işlevini reddetm eden, am a çalışanların eko n o m ik , dem okratik m ücade lesini öne çıkaran b ir yolu izlem ek zorundayız. Bu. sendikalaşm anın, dernek başında ö r gütlenm enin önünde önem li b ir engeldir. D eğerli arkadaşlarım . Bir başka engel de işçilerin bu anlam da tam örgütlenm em iş olm asıdır. T ü rk -lş'in sa nıyorum A ğustos sayısındaki dergisinde SSK verileri d e d ik k ate alınarak 3 m ilyon 563 bin sigortalıya karşı 1 m ilyon 9 00 bin. yani 2 m ilyona yakın işçinin sendikalaştığı ifade ediliyor. Bir de çok sayıda sig o rtasız işçinin çalıştırıldığını düşünürsek, örgütlenm e yüzdesi daha da aşağılara düşüyor. Yani T ürkiye'de işçiler İsveç'teki subaylar kadar sendi kalaşm am ış durum dadır. G üçlü b ir işçi sendikalaşm ası durum u sözkonusu olm ayınca, m em urların sendikalaşm ası da elb ette güçleşiyor. Ö nedenle işçilerin d e güçlü bir sendi kalaşm a yoluna gitm esi çok ö nem lid ir diye düşünüyorum . Şim di neler yapılabilir? A nayasa değişikliği konusunda halen siyasi partilerim iz b iraraya gelm iş değillerdir, gelm eliler... Bunun öncülüğü doğal o larak bu iki değerli partim izin olacaktır. A nayasa değişikliğini gündem e getirm eliler. SH P'ye ve D Y P'ye ayrıca sesleniyorum : Şim di bele diye başkanlıkları sîzlerde, yerel iktidarsınız. B elediyede çalışan m em urların sendika laşm asına olanak tanıyın ve yolunu açın. O zam an g ö rü lecek tir ki, siyasi iktidar zorla nacak. dem okratik, saydam ve şe ffa f belediyecilik ya d a sosyal dem okrat belediyecilik dem okratik platform da örgütlenm e aşam asında ürününü verm iş olacak. B ence bu konuda vakit geçirm em ek gerekiyor. ¡5 A vnca örgütlenm em iz için nc yapm alıyız? Hem duyarlı o lm alıyız, hem d e korkuyu yenm eliyiz, fo p lu m u m u z özellikle 12 Eylül'den sonra hem ü ık ü lü ld ü . hem d e duyarlılıSmı belli ölçüde yitirdi. G em isini kurtaran kaptan, işini bilen köşeyi dönüyor. Bu. m e m urlara işçilere k ad a r yansıdı. Ö n ce duyarlı olm alıyız. Bu salon ço k değerli insanların bulunduöu b ir salon kuşkusuz. A m a ben isterdim ki burada 4-5 tane subay. 1 > _ 0 tane polis d i^ cr m em urlar, genel m üdürler, kaym akam lar, valiler bu lu n su n , m em u r sendika cılığını ta rtışsın . Ben subavım . dem okratım , toplum un ö rgütlenm esinden y anayım , ben polisim sivil toplum u savunuyorum , sendika hakkım ı savunuyorum d eyip burada o tur m alıydılar: burası dolm alıydı, taşm alıydı ve insanlar burada y er bulam adığı için ayakta kalm alıydı. D em ek ki. önce duyarlılığım ızı artırm ak zorundayız. D eöerli arkadaşlarım , bu sendikalaşm ayı gerçekleştirm ek için ciddi bir kam uoyu oluşturm ak gerekiyor. H erkes “ sen d ik alaşm a hakikaten bunların d a hakkıdır, bunlar da sendikalaşm alıdır. bunlar da grevli toplu sözleşm eli sendika hakkına sahip olm alıdır diyebilm elidir. C iddi b ir kam üovu oluşturalım . Ç ünkü ö zellik le 12 E ylül'den sonra sen dikalar ve sendikacılık suç olarak gösterildi. Televizyon ve b asın la bütün toplum bu an lam da koşullandırıldı ya da bilinç altın a b irşey yerleştirildi, sen d ik alar b iraz soğuk kar şılanır oldu. Ö rgütlenm e aleyhine ço k koşullanm a oldu. H er yakalanan genci orgut üvesi diye lanse ettiler: "Ö rgüt üyesi şu kad ar silahla yakalandı, örgüt üyesi bu kad ar bom bayla yakalandı, şu kadar adam öldüren örgüt üyesi şu kadar eylem y ap tık tan so n ra şu rad a ya kalandı veya ölü olarak ele geçirildi..." B akın, ortak paydası örgüt. Ö rgütlülüğü iyice m ahkum etm ek, kırm ak için bu tür y o llara başvuruldu. Bunu aşm anın tek yo lu büyük b ir kam uoyu oluşturulm asından geçiyor. Ö rgütlenm e lehinde büyük b ir kam uoyu oluşturm alıyız. Şim di m ütevazi bir partiyiz, sayım ız çok az: 12 m illetvekilim iz var. B u büyük çağ rılar büyük partilerden gelm eli. H epim iz öncelikle bu A n ay a sa'y a karşıyız. G örüyoruz, g arip b ir ço ğ u n lu k var. Aııay asa'y a sıkısıkıya sarılm ış, iknaya kap alı, hatta uygulam alarla biraz d ah a sıkılaştıran bir anlayışa sahip. Parm akla b u n u değiştirm eyeceğiz. A m a d em o k rasi m ücadelesi d e b ü tü nüyle P arlam entom un içine hapsedilem ez. E vvela oradan çık arm am ız lazım . Yanı kalam ızdaki çerçeveleri de biraz genişletm em iz, dem okrasi m ücadelesini P arlam ento nuıı dışına taşım am ız lazım . O zam an bu A n ay a sa'y ı da b eğenm ediğim iz, çağdışı bulduğu m uz ve silah zoruyla yürürlüğe konduğunu bildiğim ize göre diyorum k ı. butun partiler T ürkiye'nin her yerinde m itingler yapm alı: bu yasaklar tek tek m em u ru , işçiyi, polisi, subayı, esnafı, köylüyü ne kadar ilgilendiriyor, hangi yönleriyle ilgileniyor, toplum a an latılm alı. H atta ortak m etinler o rtak dil haline getirilebilir. B ir ay bu k onuda m itingler yapılır, “ bu anayasaya bunun için karşıy ız” denilir, silah zo ru y la kabul ettirilen bu ana yasa halkın gücüyle yürürlükten kaldırılır. Ö rnekleri var. R om anya halkı d a tüm den avaö'a kalkıyor; ceberrut b ir yönetim k açacak yer arıyor. D iğer ü lkelerde, o totaliter, anlı dem okratik ya da düşüncesinden farklı yönetim biçim leri o lu ştu ru lm u ş yönetim lere karşı, toplum lar ayağa kalktı; ne anayasa, n e yasalar, ne d e o anlam da uyguium alar kaidı. De m ek ki bunlar becerilebiliyor. Y eter ki o n u içim izde, b ilin cim izd e d u y a b ild im . Yoksa söylevlerle, m eclisteki parm ak say ısıy la falan bu işler olm az; d ah a uzun süre d e tiirtişırı^. O ysa toplum un, bu kadar gelir k ay b ın a uğrayan em ekçilerin b una taham m ülü yoktur. Ben bunun için size çağrıda bulunuyorum . H epinize teşek k ü r ediyorum . S ay g ılar sunuyo rum. 16 Bu Anayasa’ya rağmen kamu endikası kurulabilir” Şener BATTAL R efah Partisi Sayın konuşm acıların beyanlarından, hazırlanan m etinlerden şu sonuçlar çıkıyor: evcut 82 A nayasası kam u sendikasını açıkça yasaklam ıyor. O h ald e sendika kurabiliriz, am a grev hakkı yok. Yani A nayasa'n ın gölgesinden cım bızla bu hakkı koparm ak, kotarak için fikir adam ları beyin cim nastiği yapıyorlar. G ördüğüm , vardığım sonuç bu. Ben m eseleyi b iraz daha köklcnci biçim de o la ra k arzetm ek istiyorum . G elin şunu cım bızla 82 A nayasası’nın iğne deliğinden çözm ek yerine. 82 A nayasa'n ı tam am en kaldıralım da rahat, güzel b ir A nayasa ile bu işi çözelim ; böylelikle son erece kıym etli fik ir adam ları, profesörlerim iz de d ah a önem li m eselelere fikir yürütnler. Refah P artisi olarak biz m eseleyi A nayasa anlam ında görüyoruz. Bu 82 A nayasasıyla toplum da ne dem okrasi yapabilirsiniz, ne toplum u ileri götürebilirsiniz, ne de insan h ıklarıııa dayalı dem okratik sistem i geliştirebilirsiniz. 82 A nayasasının m em urlara çizd ği, giydirdiği elbise, köle düzeni elbisesidir. Z ira bundan 10 sene evvel bir 12 E ylülde T ürkiye'de em peryalist kapitalizm in portresi çizilm iş. T ürk insanına T ürk toplum una ■sendika yapm ayacaksın, grev yapm ayacaksın, işçi haklarını kısıtlayacaksın. Benim is tediğim kadar dem okrasi yapacaksın ." denilm iş, "ö z g ü r teşebbüs” adıyla söm ürü düzeni ikim kılınm ak istenm iştir. Sorunu b iz böyle görüyoruz. Bu köle düzenini bozm am ız lazım dır. N iye k ö le düzeni düşünüyorum ki... N em rutlar İmiş. F iravunlar gelm iş. H ititler gelm iş, hepsi gitm iş... F iravun ne yapm ış? Piram itler ıptırm ış, d ünya harikası şeyler... N asıl yaptırm ış? İnsanları karın tokluğuna çalıştırm ış, ıntcri üzerine söm ürü abidesi piram itleri dikm iş v e bütün d ü n y ay a şim di bile seyrelti yorlar. H erkes piram itlere hayranlıkla bakıyor, am a ben o p iram itlere hayranlıkla b a kanlara hiç gıpta etm iyorum . O piram it insan em eğ i üzerine, insan alınteri üzerine, zulüm .erine yapılm ış b ir inşaat. K arın tokluğuna insanları çalıştırm ışlar ve o piram itleri yap ışlar. O kırbaç yiyen insanın sendikası olsaydı, grev hakkı olsaydı, özgürlüğü olsaydı, rbaçı kaldırtırdı, ekm eğin yanm a soğan isterdi, h elv a isterdi, hürriyet isterdi, onurunu erdi. İşte sendika da, piram iti yapan insanın onu ru n u , ekm eğini istem e savaşının güim üzdeki köle düzenine karşı organizasyonudur. Ben sendikayı bö y le görüyorum . Ben jle düzeni ile bu düzen arasında, inanınız, fark görm üyorum . O eski gem ilerde kürek çekenlere kürek m ahkum ları, piram itleri yapanlara köle derlerdi; şim diki m em ura da 17 bordro m ahkum ları diyorlar. M em ur, m aaşı aldığında hesaplıyor: "B en im ekm ek paraı ı şu kadar, otobüs zam m ından elim e şu k adar kalıyor, borcum şu. Bu arlan parayla ben n kadar helva alabilirim , nasıl giysi alabilirim , diğer ihtiyaçlarım ı nasıl karşılayabilirim ?' G ünüm üz enflasyonunda.-günüm üz faiz ekonom isinde, g ü n ü m ü z vergi sistem indi tüketim e dayalı vergiler en ço k dar gelirliyi e/.diği için m em u r karın tokluğuna çalışm ay ı razı hale getiriliyor" M em ur sendika kursa herhangi b ir kim se za ıa r mı görür? Sendika kuracak, hakkım ı isterim diyecek, efendice oturacak. Sen de onunla oturursun, lıaklıy hakkını verirsin. A m a köle düzeninde efendiler kölelerin sesi çıkm asın isterler. Gün m üzde köle düzeni, em peryalist düzen, m em urun, işçinin, özgürlük isteyenin, fakir f karanın sesi çıkm asın istiyor. Şim di bakınız T ürkiye'de yıllardır gelinen nokta nedir? V aktiyle sendika diyeni k( m ünisl diye hapislerde çürütm üşler, am a günüm üzde bunu savunm ayan siyasi parti y o l . A çın tarihi, şim di grevden dolayı işçinin yakasına y apışanın siz yakasına yapışacaksınız. "Seııi zalim , seni baskıcı, seni firavun" deyip vakasına yapışacaksınız: taıih onun için lazım . O devirde grev isteyeni aç bırakıp hapislerde çürütenler, yurtdışına çıkarm a im kanlarını verm eyenler şim di 12 Eylül düzeninde bile "g rev norm al diyorlar. B ugünler üclir aeçer. S ıkıntılı günler öyle çabuk geçiyor ki T ürkiye'nin geleceğ in e, o n u r savaşı m ızla! fikir savaşım ızla biz yön vereceğiz. Şim di m em urlar sendika kursa ne olacak? Uç beş tane m em ur gelip hakkını isteyecek, efendice savunacak. S öylenen düşünceden zar; r mı gelir? A m a kapitalizm in bütün oyunları T ürkiye'de oynandığı için, d ış güçlerin sö m ürüsü anlaşılır diye sendikacılığı yasaklayacaklar. B unu gizleyeceklerini sanıyorlar. A m a iletişim çağı çok genişlem iştir. İşte M ülkiyeliler panelinde b ir Ş en er Battal çık;ır >je o haysiyet celladı insanları ayak altında paspas eder, on ların izzeti nefsiyle oynar. Buıı» da şerefle, izzetle yapar. İktidardan birilerinin bu toplantıya geldiğini sanm ıyorum . O n lar televizyonda Eylül program ları yapm akla m eşgul. O nlar tükendi. 19 yerd e seçim yaptılar, kendi ka; belediye yaptıkları yerlerde seçim yaptılar v e cum hurbaşkanını, başbakanı, bakanları 67 ilin bütün arayderini. dozerini gönderdiler, aklıkları oy % 24'tür. En kötü iktidar b % 24 alır. M arcos’la r bile bu kad ar oy alıyordu. O nun için A N A P’ın ben "T ükenip gid yorum , ey m illet, »elin, özü r dilerim , yanlışlarım var. Beıı 12 E ylülcülükten vazgeçtir dem esi lazım . Bug"ün 12 Eylül'ü yapanlar bile ö zü r d ile r beyanatlar veriyorlar. Biz sendika hakkı, işçi hakkı ile m ücadele etm eyeceğiz. Alııı teri m übareklin D ev letin iç dinam izm i, kalkınm ası bakım ından kam u personelinin m oral üstünlüğü zorunlu dur. O nun için akıllı iktidarlar, dem okratik o lm asalar bile, m em urları, kam u personelini hoşnut tutarlar, onları bordro m ahkum u yapm azlar. A m a bunlar kapitalizm in uşağı 0 dukları. efendileri bunlara bazı şeyleri telkin ettiği için sendikayı, özgür düşünceyi baskı altına alarak ilerleyeceklerini sanırlar. Şim di A llahın izniyle biz geliyoruz. Siz R efah P artisi nin cılız olduğuna bakm ayı ı. özgürlükçü parti geçm işte de bizdik. K amu personeline en çok lehte kanun teklifi veren biz?iz. Katsayı tanışm aların d a m em urların, devlete hizm et edenlerin en iyi şekilde rızklanm ası gerekir diye biz sesim izi çıkarm ışızdır. B izim kilerin hatası, toplum un ayd ıı seçkinleriyle iyi diyalog kurm am asıdır. Sizlere d ah a yakın o lm am am ızı, kendim izi an latm am am ız ve bize çizdikleri daire içinde kalm am ızdır. A m a b una rağm en dış güçler b iyi tanırlar. Biraz önce sayın Işıklı "B u konu siyasal partilere m aled ilm eli" dedi. Siyasal parti! de düzenin tokm akçıl ığını yapm am alı. “ P arlam en to 'd ak i partilerden şikayet etm e hakkım ız var. Ö zgür düşünce için ciddi ne gibi ad lım lar y ap ıy o rlar" sorusunun ccvab verem ezler. M uhalefet hak aram asını bilm eli. M uhalefet nükleer güçtür. Haklı olan nü İH ccr güçlen de kuvvellidir. H ak ço k önem li b ir olay. O nun için P arlam ento’daki m uhalefet loşluğunu üzülerek ifade clm ek zorundayım . S iyasal partiler günüm üzde artık toplum a endilcrini anlatm ak, ciddi parti olm ak zorundadırlar. Ö zgürlükler pazarlık konusu ollaz, oy konusu olm az. B unlar ciddi olarak ele alınm alıdır... O nun için sam im iyetle ifade m ek isterim ki, kam u personelinin sendikalaşm ası, işçilerin sendikal özgürlüğü, d e m okrasinin zorunlu şartı olduğu kadar, em peryalist söm ürünün d e ö n ü n e geçen ve serıayenin zulm ünü önleyen önem li organizasyonlardır. B u bakım dan, elbette bu anayasaa rağm en kam u sendikası kurulabilir. Hukuki görüşlere k atılm akla beraber, Türkiye'nin nuruna yakışır, m illetim izi tem sil edeıı bir anayasayla, ciddi dem okratik örgütlerin kuulm asıııda fayda görüyoruz. Bizim kanaatim iz budur. Sözlerim i burada kapatırken, bu konunun inşallah en k ısa zam anda çözüm lenm esini. T ürkiyem ize hürriyet, özgürlük, dem okrasinin ve sosyal hakların cn geniş anlam da gel m esi için d u a ediyorum , tem enni ediyorum . Ve bu düşüncelerle sizlerc saygılar sunuyoum . T eşekkür ederim efendim . 19 “Türkiye 87 sayılı ILO sözleşmesini imzalamak ve uygulamak zorundadır” Şevket YILM AZ Tiirk-Iş B aşkanı D aha önceki yıllarda hepinizin hatırlayacağı gibi bu hak kam u çalışan larım ıza veril m is ve m em urlar se n d ik alaşm a n . M azide kalan sudan sebeplerle m em u r sendıkalaı ı ka patı İdi: arkasından, öğretm en sendikası T Ö S kuruldu. O da k apatıldı, butun y o n c tıtıe ı yıllar boyu yargılandılar. Bu açılışlar ve kapanışlar sıkıyönetim m ahkem eler inde b 1 1 a> 1 'uzun davalara neden oldu. B unları tarihin yargısına bırakarak, şim dilik buguııku duıum kısa hatlarıyla bakm ak istiyorum : M em urlar, tüm kam u görevlileri elbette sendikalaşm a!.. Şu an d a m em urları b ir «arol bırakırsak kam u kesim inde sendikalaşm a hakkına sah ip işçi adedim iz ^ c ; dadır E ğer bu ülkede sağlıklı dem okrasi işleyecekse, uluslararası çağdaş hukuk kura la uygulanacaksa m em urlar ister istem ez s e n d ik a la şm a d ırla r. B u taraftan batılıyım diye cek öte taraftan batı standartlarına uym ayacaksın: bir yandan hem kurucu u \c s ıs il.m \k B irleşm iş M illetler Ç alışm a Teşkilatı konferanslarına katılarak ahkam keseceksin, ote y â n S n devlet olarak im zan, attığ .n IM F sözleşm elerini ta şıra !., e d i k s i n ; bu o l ,™ ILO çalışm aları nedeniyle T ürkiye'deki işçi hak ve özgürlüklerindeki n oksanlık arı LC sözleşm elerinin b ir kısm ının kabul edilip bir kısm ının kabul ed ü em em esı. ed ^ latbik edilem em esi şikayetini yapan sendikayı sendikacıyı T ürkiyey ş.kavct cdıyoı d îy e Ikam uoyuT a Ş ik ay et edeceksiniz, -k ırm ızı listeye alındı diye IL O bize karışm az d y¿çeksiniz, bunun feryadını basacaksınız. Bu çılte standart bızı bl^ e^ = ” lur ^ [ n^ d; olsa çıkm az sokakta kalırız. Yeri geldiği için söylem ek zo rundayım . K o rlc / k r ^ ncd nivle süper «üçlere ark a çıktığım ız için eğer A vrupa T opluluğu ııa gireceksek bu batıla tığım ız, çağdaşlaştığım ız için olm ayacaktır. A vrupa T opluluğu nun buguııe kadar b ı/ kendi entegrasyonuna kabul etm em esinin nedenlerim ıyı bilm ek lazım dır. T ürkiye ın sanların tem el hak ve hürriyetlerine gereken önem i v erm ediği, çalışanların tum une sen dikal örgütlenm e hakkı tanım adığı ve m evcut sendikal haklarıı k u şa ç e v irth g ı .çm at sayılm am akta ve her fırsatta da bu ayıplar yüzüm üze vuru lag elm ck ttd ır. O halde onc likle bu kafa yapım ızı değiştirm em iz lazım. M em urlara sendika hakkı yasaktır. Ç ünkü Anaya.sa*mn k o n u y la ilgili 5 1 w 52 «ııa deleri isçi ve işverenleri sayarken kam u görevlilerini zik retm em iş. A caba bu duru m em urlara yasak anlam ına geliy o r m u? İyi niyetlere göre lıayır. Kotu n iy e tle re g ö re evet Peki ne olacak? O lacak şu: M em urlar sendikalaşm asın. S eb ep A n ay asa Sankı butur m esele A nayasa’m n kul yapısı m addelerinde. T u rk -lş b ugune k adar tam altı kez Ç alışm . 20 Y asası'nda değişiklik önerisi hazırladı ve her seferinde d e zirvelerde hüküm ete sundu, ilkönce konuşm asını yapmı sayın başkan hocam ın bilahare konuşan SH P'nin sayın genel başkanının, ardından koı.uşan D Y P G enel B aşkanlığının v e telgrafı okunan T B M M Başkam sayın K aya E rdcm 'in ve hüküm etin başına, bu tek liflerim iz gerekçeleriyle altalta yazılarak verilm iş, "a ca b a tozları alınm ıyor m u " diye yenisi d e ü zerine ilave edilmiştir. A m a bugün 13 Eylül 1990 tarihine kadar d a b ir se s gelm iş değildir. Bize A n ay asa'n ın 51 ve 52. m addelerini hatırlatanlara, açılış konuşm asını yapan hocam ın d a altını çizerek söylediği gibi, biz de 90. m addeyi okum alarını tavsiye ediyoruz. O m addede im zalanan uluslararası sözleşm elerin hukuk kurallaıın a uym ak zorunluluğundan bahsediliyor. O m addenin bağlayıcılığı var. niye uygulanm ıyor o halde? M uhterem dinleyenlerim , dünya tarihine baktığım ızda hepim izin bildiği gibi yasasız hak alm a m ücadelelerine rastlarız. Değerli dostum da, değerli sendikacı arkadaşım ela benden evvel bunu bir nebze ortaya koym aya çalıştı. B ugün vazgeçilm ez dediğim iz, özüne d okunulm az haklar belki de bir asır ö n ce anarşi belirtisi sayılabilirdi. A m a insanlık yasal ve idari eng eller önünden koşarak bugün bu hakları elde etm iştir. Sendikal haklar da kısm en ö y le alınm ıştır. D ünyada da. ülkem izde d e sendikal hak lar için büy ü k m üca deleler verilm iştir. A m a ne yazık ki. bugün ülkem izde sendikal hak ve özgürlükler, kayıtlanm alar ve antidem okratik uygulam alarla tehdit altında yürüm ektedir. Tabii ki. b u n ların üstesinden geleceğiz ve çalışm a barışını tehlikeye atan yasaklardan d a kurtaracağız. Hİç şüpheniz o lm asın .'y ak ın gelecekte ülkem izde kam u çalışanları da sendikalarını ku racak: toplu sözleşm eli, grevli özgür düzene kavuşacaklardır. Bu yöndeki şikayetlerim izi ve isteklerim izi son olarak geçtiğim iz H aziran ayında C enevre'de yapılan ILO k o nferan sında. açık açık. 151 ülkenin hüküm et, işçi, işveren tem silcilerinin huzurunda dile getir dim. T ü rk iy e 87 sayılı ILO sözleşm esini m aalesef bugüne k adar im zalayıp, uygulam a alanına koyam am ıştır. Fakat onaylam adı diye T ürkiye bu sö zleşm eye uym a yüküm lülü ğünden de kolay kolay ayrılm am alıdır: ayrılam az. Ç ünkü ülkem iz ILO üyesidir v e se n dika özgürlüğü ilkesine saygı gösterm ek zorundadır. A slında ILO Sendika Ö zgürlüğü K om itesi de T ürkiye'nin bu konudaki itirazını kabul etm em iştir. O halde T ürkiye en kısa zam anda 87 sayılı sözleşm eyi im zalam ak ve uygulam ak yüküm lülüğü ile karşı karşıyadır. Bunun yanında T ürkiye'nin im zalayıp d a b ir türlü uygulam adığı 98 sayılı sözleşm e bu lunm aktadır. Ö rgütlenm e ve toplu pazarlık hakkını, işveren bu sözleşm eyi im zaladığı halde uygulam ayan tek batılı ülke m aalesef T ürkiye'dir. B u sö zleşm eye göre, özelliği bulunan bazı istisnalar dışında, kam u görevlilerinin sendikal hakları bahis konusudur. A n ay a sa'd a uluslararası sözleşm elerin uygulanm ası ulusal yasalar gibi, hatta onların üs tünde tutulduğuna göre, hüküm et bu sözleşm eyi uygulam am akla A n ay asa'y a karşı bir davranış içerisinde olm aktadır. Sayın konuklar, değerli dinleyenler. Bugün ve yarın bu sem pozyum da değerli fikir lerini esirgem eyecek dostlarım ızın konuşm alarının kağıt üzerinde ve bu salonda k alm a m aları cıı sam im i tem ennim dir. E ğer T ürkiye b ir batı ülkesi olm a yolunda ise. bu ça ğ daşlaşm adan söz edilebilivorsa. yine T ürkiye sağlıklı dem o k rasiy e geçtim diyorsa, asgari ILO standartlarına uym ak zorundadır ve böylelikle m em urlar d a sendikalaşacaktır. B un dan kaçınm anın yolu yoktur. Z ira sendikal hak artık tabii haklardandır, ister yasa olsun, ister olm asın, çalışan insanlar haklarını sendikal ö rgütler aracılığıyla korum alıdırlar. Bu tarihi gelişim den çekinip, korkm anın gereği yoktur. S oruyorum şim di: M em urlar sendikalaşınca ne olur? C evabını herkes verebilir. En azından hayat koşulları altında perişan olan m em ur, ek iş aram ak için işinden çıktıktan sonra hafta tatilinde, senelik izninde garsonluk yapm az. İş güvenceleri olur, sicilleri, atam aları, nakilleri bazı kişilerin iki dudağı ara sın d a olm az: görevlerini güvenlik içeri sinde yaparlar, ifa ederler, haksızlığa u ğ radıklarında d a sendikal dayanışm anın gereği 21 hakları aranır. lşgüvenliği olan insanlardan d a pek labii ki randım an alınır, çalışan arasında zıtlaşm alar da ortadan kalkar. G örüldüğü gibi m em urlar sendikalaşıyorsa iyil k güzellik ve belirlilikten başka birşey olm az. K ısa bir süre sonra bu hakların alınacağı olan güvenim tam dır. B u hakları alm a yolundaki başarılı günleri bir an evvel görm ek şallah hepim ize nasip olacaktır. T üm dinleyicilerim i saygıyla, sevgiyle selam lıyorum 22 “Kamu çalışanları bütünüyle maddi ve manevi sömürü altında” Necati ÇELİK H a k-lş G enel B aşkam S özlerim e başlarken ben de herbirinizi şahsım ve T ü rk iy e H ak İşçi S endikaları KonJerasyonu adına hürm et ve m uhabbetle selam lıyorum . Ve yine sözlerim in başında, d ış ■çelerden bu sem pozyum a katılm a lutfunda bulunan değerli konuklara hoşgeldınız dırum eıı kalbi duygularla kendilerini selam lıyorum . Ve yine bu denli önem li b ir konuda rüş bildirm e im kanı tanıyan M ülkiyeliler B irliği n e ve onun ço k değerli genel başkanı of. Dr. A lpaslan Işıklı beyefendiye d e ay rıca teşekkürlerim i arzedıyorum . Sayın konuklar: M üsaade ederseniz. T ü rk iy e'd e m em ur sendikacılığı konusundaki şüncelerim i arzetm eden önce, sendikalaşabilecekleri açıkça tadat ed ilen . 506 sayılı saya tabi çalışan ve 1475 sayılı yasada b ir hizm et akdine dayanarak herhangi b ir işte ret karşılığı çalışan kişi olarak tanım lanan işçilerin, çalışan ve üretenlerin durum una, ni sendikalaşm alarına değinm ekte fayda m ülah aza ediyorum . Ç alışm a ve Sosyal G üvenlik B a k a n lığ fn c a 17 T em m uz 1990 günü yayınlanan istaiL»tiöc «öre. biraz önce de ifade edildiği gibi, ülkem izde sigortalı toplam işçi sayısı 3 11 ılyon~ 563 bin 527'dir. B una m ukabil sendikalı işçi sayısı ise aynı istatistiğe göre 1 m ilyon 997 bin 564 tür. B u. sigortalı çalışanın 1/3'ü n d en d ah a fazlasının ö rg ü tle n e m e d i fi se n d ik a la şa m a d ık anlam ındadır ki. bugünkü m em u r sayısından d ah a bü y ü k b ir kitleyi teşkil etm ektedir. A yrıca 28 işkolunun 16'sm da tek sen d ik a faaliyeti, yanı sen d ik a tekeli s zkonusudur. Bu 16 işkolunda çalışan işç i sayısı d a sigortalı çalışanın 1/3 une tekabül e nektedir. Daha açıkça ifade edeyim , sendikalı çalışanın 1/3*ünde d e sendika seçm e özgürlüğü bulunm am aktadır. Takdir ed ilir ki sendika seçm e özgürlüğünün bulunm adığı kollarında çalışanları, kam il m anada örgütlenm iş kab u l etm ek m üm kün değildir. Dolasıyla sigortalı çalışanın yaklaşık 2 /3 'ü n ü n ö rg ü tlü o lm ad ığ ın ı ifade etm ek , b an a göre dece b ir gerçeğin ifadesidir. S ayın konuklar. A nayasa'nın 51. m addesinde işçiler v e işverenler, üyelerinin çalışm a şkilerinde "ekonom ik h ak ve m enfaatlerini k o rum ak ve geliştirm ek için ö n ced en izin m aksızın sendikalar ve üst kuruluşlar ku rm a hak k ın a sah ip tirler d enm esine ve _s~ 23 sayılı S endikalar Yasası ile de açık ça tadat ed ilm iş olm asına rağm en ne yazık ki. bizin açım ızdan da durum fevkalade iç açıcı değildir. Esasen grev hakkı etkin olarak kullanı lam ıyorsa örgütlenm iş olm anın bize göre fazlaca bir anlam ı da o lm asa gerekir. K aldı ki sendikalı çalışanın bizim tespitlerim ize göre % 2 'si grev yasağı kapsam ında bulunm ak tadır. Sayın konuklar. B ir m üddet ö n ce yavru vatan K ıbrıs’ta faaliyet gösteren v e kam u ça lışanlarınm örgütlü olduğu K am u-Sen, k o nfederasyonum uza üyelik başvurusunda bu lunm uş ve üyelikleri de tarafım ızdan m em nuniyetle kabul edilm iştir. Yavru vatan K ıb n s ’ta dahi durum bu iken ve birço k batılı ülkenin daha ilerisinde kısm en grev hakkı d tanınarak kam u çalışanlarının sendikalaşm a im kanı varken, T ü rk iy e'd e bu hususun henü tartışm aya açılm ış o lm asını fevkalade büyük b ir eksiklik v e kam u çalışanları ad ın a d haksızlık olarak değerlendiriyorum . Ve bu haksızlığın bir an önce giderilm esinde bcı şahsen ülke adına da yarar görüyorum . Birkaç ülke d ışında tüm ülkelerde m em urlar sendikal anlam da örgütlenm e hakkı tanınm ışken ülkem iz m em urlarından bu hakkı esir gem ek bana göre b ir güvensizliğin ifadesidir ve yanlıştır. D evleti yönetenlerin, ö n ce yö ilettikleri kendi halklarına güvenm e m ecburiyeti vardır. T ürkiye'de bugün aşırı ekonom i! sıkıntılar altında ezilen ve söm ürülenler sadece sendikalı çalışan lar ve üretenler dçğildiı K amu çalışanları bütünüyle m addi ve m anevi söm ürü altın d a çalışm aktadırlar. Üsteli! onları koruyacak, acım asız iş şartlarına karşı em eklerinin karşılığını talep edecek örgütle de m evcut değildir. D olayısıyla kam u kesim inde çalışan devlet m em urları devletin him m etine, özel kesim de çalışan lar d a ııe yazık ki işverenlerin insafına terkedilm iş durıım dadır. Değerli dinleyenler: K am u çalışanlarına ö zellik le bir hususu ifade etm ek isliyorum Sayın E vren C um hurbaşkanı iken T ürk çalışm a hayatı çok büyük bir kriz geçiriyordu K onfederasyon olarak düşüncelerim izi aktarm ak üzere kendilerine çıktığım ızda sendik çalışanların geçim .sıkıntılarını, yasal sıkıntıarını, ekonom ik sıkıntılarını anlattığım ı/ kendileri aynen şu ifadeyi kullanm ışlardır: "A caba m em urlara sendikalaşm a hakkı v m em ekle hata mı ettik?" D olayısıyla esasen bana g ö re bu genelde hem en hem en herke ortak bir görüşü olsa gerek. Kaldı ki. biraz sonraki konuşm am da değineceğim sene k hakkı tanınm am ışlığı bana göre sözkonusu değildir. Değerli A lpaslan Işıklı hocam ızın ifade ettiği gibi, bu toplantınm ana tem ası bana göre de sendikalaşm a olm alıdır. M ad ki sendikalaşm ayı önleyici bir hüküm söze konu değildir, o halde bu toplantının da. ko ııuşanların da tem ası bu yönde olm alıdır diye düşünüyorum . Değerli dinleyenler; N asıl bir bir kısım insanları suç işleyecek veya hırsızlık yapaüal diye peşinen yargılayam ıyor ve m ahkum edem iyorsak, bir lakını vehim lerle, b ir takın acabalarla m em urlara sendikalaşm a hakkını d a çok görm em eliyiz. T ürkiye. Aııayasa'm ikinci m addesinde de ifadesini bulduğu gibi, dem okratik bir hukuk devletidir. D em okra tik bir hukuk devletinin yapm ası gereken husus, hakları ortadan kaldırm ak değil, haklaı açıkça tadat etm ek ve o hakların kullanılm asına açıkça fırsat tanım ak olm alıdır. Deıııok ratik hukuk devleti olm anın gereği budur. Biz fazla b ir şey d e istem iyoruz. S adece Ana yasa’nın b ir m addesinin uygulanm asını savunuyoruz. K aldı ki. değerli arkadaşları ir M ülkiyeliler Birliği B aşkanı değindiği için değ in m iy o ru m , am a şu kadarını söylem em m üsaade edin; m em urların sendika kuram ayacağına dair, ne A nayasa "da ııe 657 sayıl devlet m em urları yasasında 11e d e 2821 sayılı S endikalar Y asası'nda bir hüküm ıncvcu değildir. Ö zellikle 2821 sayılı yasanın 2 1 . m addesinde kim lerin sendika üyesi olam aya caklan ve kim lerin sendika kuram ayacakları açık ça belirlenin iştir. M üsaade edersoni çok kısa olduğu için okum akta yarar görüyorum : “a sk eri şa h ısla r v e 40. m ad d e 2 fıkradaki idare, k urulu ş, kurum , banka ve sigorta şirk etlerin d e çalışan m üfettişler kontrolörler ve m üdürler ve buna eşit ve bunların üst kadem elerindeki diğe 24 y ö n e tic ile r ve 625 sayılı Ö zel Ö ğ re tim K u r u m la n K a n u n u ’n a ta b i ö ğ re tm e n lik y a p a n la r ü y e o la m a z la r ve se n d ik a k u r a m a z la r .” 2821 sayılı yasanın 2 1 . m addesi açıkça bunu am ir bulunm aktadır. D olayısıyla ö ğretm enler sağlık çalışanları vc d iğ er k a m u çalışanları için b ir yasaklam a sözkonusu değildir. B u itibarla elim izi çab u k tutup bu örgütlenm eleri -gecikm iş olsa da- b ir an ö n ce tam am lam akta fayda m ülahaza ediyorum . K im lerin sendika üyesi, sendika kurucusu olam ayacakları belirlendiğine g ö re, bunun dı şındakilerin sendika üyesi olabilecekleri sendika kurabilecekleri m anasım çıkarm ak k a naatim ce m üm kündür. Bu anlam da, H ak-Iş K onfederasyonu olarak, işin b aşından bu y a na. bu yönde ileri adım atan tüm girişim leri desteklem işizdir. D ernek anlam ında d a olsa em ekli öğretm enlerin örgütlendiği E ğit-D cr'i gönülden desteklem işizdir; onun çok ileri ve nihai aşam ası olan E ğitim -Iş'i, işin başından bu yana desteklem işizdir; desteklem eye devam ediyoruz. Vc sayın başkan bizlere söz verm eden bu konudaki düşüncelerim izi is tediği için söylem ekte yarar görüyorum ; doğrudur, sadece desteklem ek, sad ece benim sem ek, haklı görm ek yeterli değildir; d ayanışm a içinde olm ak m ecburiyetim iz var. Bütün em ekçilerin dayanışm a için d e'o lm a m ecburiyeti var. Bu noktada çok değerli T ürk-lş B aşkanına da birkaç cüm leyle seslenm ek istiyorum : S adece m em urlarla işçi konfederas yonu veya sendikalarının değil, konfederasyonlararası. sendikalararası d ayanışm aya da ihtiyacım ız var, bunu da gerçekleştirm em iz lazım . B unu d a bu vesileyle ifade etm ek ve m üsaadeleriyle b ir hususu dikkatlerine sunm ak istiyorum : Ç ok karşı çık tık tan hüküm etle T ü rk -lş zam an zam an oturup m eselelerini konuşuyorlar. T IS K ’le m eselelerini k o nuşu yorlar, işverenle m eselelerini konuşuyorlar. D efaatle çağrılarda bulunuyorum , diyorum kı. gelin em ek m ücadelesini, em ek kavgasını, ekm ek kavgasını beraber verelim ; yıllardır ccvap alam ıyorum . Sayın başkan, bizim d e ekm ek kavgasında birlikte olm am ız lazım . Ayrı ayrı kuruluşlar olabiliriz; bu dem okrasinin gereğidir; b una d a taham m ül gösterm ek lazım . S özlerim i toparlarken, hem işçi sendikaları konfederasyonları arasındaki d ayanışm a ya. hem de örgütlenm eye çalışan m em urlarla tam b ir d ayanışm a içinde olm am ız g erek tiğine olan inancım ı teyiden yineliyorum ve hepinize şahsım ve teşkilatım adına saygılar sunuyor, sem pozyum a başarılar diliyorum . 25 “Tüm kamu çalışanlarına grev ve toplu sözleşme haklarıyla donatılmış sendikal haklar tanınmalıdır” Teom an A LPTÜRK Tiirk M im a r ve M ühendis O daları B irliği B aşkanı S ayın başkan, değerli konuklar v e güzel dayanışm anın örn eğ i olarak aram ızda bul nan d ış ülkelerden gelm iş dostlarım ız: H epinizi T ürk M ühendis v e M im arlar d em e adına saygıyla selam lıyorum . A slında bu son dönem de T ü rk iy e'd e bırakın sendikala mayı norm al basit düzeydeki örgütlenm elere bile taham m ül yoklur. "Ö rg ü t" ve “ y asa sözcükleri radyo televizyonun her haberinde m utlaka yanyana gelm ekledir. Bunların aşıldığı dönem i birlikte hazırlam aya çalışıyor v e bu konuda m ücadele ediyoruz. Bu a lam da da T ürkiye'de özellikle kam uda çalışanların sendikalaşm asının önem li b ir çalışn gerektirdiğini şu ana kadarki tüm konuşm acılar vurguladılar. Ü lkem izde kam u çalışanlarının, teknik elem an ların d em okratik hak v e istem leri, y iardan bu yana, siyasal iktidarların temel politik (crcihlerinc bağlı olarak gelişen, zam zam an değişen yasalarla yönlendirilm iş ve halen de yönlendirilm ektedir. Bu çerçevec dönem olm uş, ekonom ik haklarda gösterm elik olm aktan öteye geçm eyen iyileştirm e! yapılm ış, dönem gelm iş, bazı ekonom ik ö rgütlenm e hakları tanınm ış, ancak dem okra nin rafa kaldırıldığı ara dönem lerde de tüm iyileştirm e vc dem okratik düzen lem eler gc alınm ış, antidem okratik uygulam alar ve belirlem eler toplum un tüm kesim lerini oldu gibi m ühendisleri, m im arları, teknik elem anları etkisi, h atta b ask ısı altına alm ıştır. n r i u G ünüm üze kadar ekonom ik hak ve istem leri ciddi k arşılık lar bulm ayan, bulam ay n kam u çalışanlarının gelişen ağır ekonom ik k o şu llar altında kötüleşen durum larının ı uzeltilm esinde, sendikal haklar en önem li v e etkili araç durum undadır. Ç ünkü çalışaıılaı kendi ö zg ü r sendikal örgütlenm eleri kanalıyla elde edecekleri örgütlü güç pastadan s rekli olarak düşm esi öngörülen payı bizzat kendilerinin belirlem eleri hakkını getirecek r. B öylelikle, şim di olduğu gibi yetersiz ücret artışlarının enflasyonist ekonom i politikal. ırı içinde kısa sürede yok olm asının getirdiği yoksullaşm anın ö n ü n e d e geçilm iş olabi çektir. Ö te yandan kam u kesim i çalışanları son yıllarda sözleşm eli personel türü statüle yapay ayrım lara tabi tutulm uş, her bölüm e yapay, adil olm ayan ayrıcalıklı uygulam a yapılm ış ve bu durum sonuçta kam u çalışanlarının örgütlü b içim de hak alm a m ücade 26 deki güçlerini de bölm üştür. O y sa çalışanların b ir bütün o lduğu, sorunların d a ayrılm az bütünlük içinde ele alınm asının zorunlu olduğu gün gibi aşikardır. S orunları geçiştirici nübirlik ö nlem lerle çözüm ü erteleyen, am a d ah a d a güçleştiren an layışlar y erine, so runları bugünden doğru tem ellere oturtarak çö zü m ler aram anın, ülkem iz y ararına olduğu i dem okrasinin de gereği olduğu açıktır. Ç ünkü çalışanların en tem el d em okratik hak özgürlüklerinin esasını düşünce ve ö rgütlenm e ö zg ürlüğü, dolayısıyla sendikal haklar şturm aktadır. Ç alışanların sendikal örgütlenm e, grev ve toplu sözleşm e haklarına k a kması dem okrasinin kendisidir, gereğidir. N e yazık ki, bugün ülkem izde k am u çalı nanlarının sendikalaşm alarını dem okrasinin gereği yerine sanki engeli sayan b ir anlayış emendir. Ü cretli kesim in elinde sendikal haklar 12 E ylül'le büyük y aralar alm ış olm aa karşın, bir ekonom ik m ücadele aracı bulunurken, kam u çalışanları bu haklardan csun bırakılm ışlardır. T ürk M ühendis M im ar O daları Birliği öteden beri tüm kam u çalışanlarının sendikal >ürlüğünü dem okrasinin gereği saym ış v e sürekli savunarak kendi ü zerine d üşeni y e ti getirm eye çalışm ıştır. ~Bu çerçevede diyoruz k i. k am u çalışanları arasında statü a klılıklarının getirdiği bölünm eler giderilm elidir. K am u kuruluşları b ü nyelerinde çalı¡a nların yönetim e katıl m alan için örgütlenm e olanakları sağlanm alıdır. T üm k am u çah>anlarına grev ve toplu sözleşm e yetkileriyle donatılm ış sendikal h ak lar tanınm alıdır. Bu dı rum . halkım ıza dem okrasi ve özgürlük vaat eden hiçbir siyasal iktidann kaçam ayacağı ıs i görevdir. Buradan bizlere hitap ed en tüm parti yöneticilerine önem li görevler düş111 ktedir. H iç olm azsa bu konuda ortak davranıp belli b ir platform da bu h aklanm ızın al im asına yardım cı olsunlar. D eğerli konuklar, değerli arkadaşlarım : B öylesine önem li bir sem pozyum u düzenleı ve^burada ele alınan konuda som ut adım lar alm ış eğitim cilerim ize ve M ülkiyeliler liğ i'n e teşekkür ediyor, sem pozyum a başarılar d iliy o r ve hepinizi saygıyla selam lıum. 27 “Örgütlenmelerimizle, demokrasi mücadelesinin en ön saflarında yeralacağız” Selim ÖLÇER T ü rk Tabipleri B irliği M erkez K onseyi B aşkanı Sayın başkan, değerli konuklar. B urada bize konuşm a olanağı sağladığınız için hepinize leşekkür ediyorum ve T ürk Tabipleri B irliği adına hepinizi saygıyla selam lıyorum . T ürkiye'de yaklaşık 250.000 civarında sağlık alan ın d a çalışan kam u personeli vardır. Bu personelin 140 b in e yakım teknik anlam da hizm et üretm ektedir. D iğerleri genel idare hizm etleri yapm aktadır. H er sene yaklaşık 3.500-4.000 civarında yeni hekim fakülteden m ezun olm akta ve bu yeni hekim lerin m ezuniyetiyle birlikte kam u alanında ücretle çalı şan hekim sayısı artm aktadır. Bugün ülkem izde Sağlık B akanlığı'ııa bağlı 3 2 0 0 sağlık ocağı vardır. B u 3200 sağlık ocağında birinci basam ak sağlık h izm etleri v erilm ekle ve burada çalışan pratisyen hekim ler bu alanda istihdam edilm ektedir. Bunun d ışında SSK . üniversite hastaneleri, P T T ve d iğ er bazı k am u iktisadi kuram larında, bazı özel k u ru lu ş larda da birinci basam ak hizm etleri karşılam ak üzere pratisyen hekim ler istihdam ed il mektedir. Bundan öte. Sağlık B a k an lığ ı'n a bağlı 6 24. SSK hastanelerine bağlı 100 civa rında hastane m evcuttur. B uralarda d a uzm an hekim lerle birlikte pratisyen h ekim ler ça lışm aktadır. B öylece istihdam la ilgili yapıyı belirledikten sonra, senede 3500-4000 m e zun edilen hekim den her sene yaklaşık 1500 civarında uzm anın piyasaya çıktığını hesap edersek, hekim ler için yakın bir gelecekte işsizliğin sözkonusu olacağım ve iş g ü v en ce lerinin ciddi biçim de sarsılacağını hem en burada belirtm ek isterim . B ugün ülkem izde sağlık alanında çalışan insanların örgütleri. T ürk T abipleri B irliği. T ürk E czacılar Birliği. T ürk D iş H ekim leri B irliği, Türk V eteriner H ekim leri B irliği, dernek bazında ise Türk H em şireler D em eği, T eknik Sağlık M ensupları D erneği, ve V eteriner H ekim ler Derııeği'dir. Bundan öte bu personelin yaklaşık % 8-10 civarı ise sendika çatısı altında örgüt lenm e şansına sahip olm uşlardır. Bu sendikalar d a S ağlık-lş v e H ak-lş'tir. 1980 yılından bu yana dünyadaki yeni konservatif akım ların etkilerine T ü rk iy e’de de rastlandı ve sağlık alanında ciddi biçim de k riz yaşan m ay a başlandı. K am unun süb v an si yonu azaldıkça, sağlık alanında ücretli çalışan kesim lerin ücretlerinde b u g ü n e kadar % 50-80 reel bir gerilem e olm uştur. Bundan ö te bütçede sağlık için ayrılan pay hızla azalm ış ve bugün % 2 .7 'y e kadar gerilem iştir. 1980 yılından bu yana kam uda çalışan h e 28 kim lere yönelik zorunlu hizm etler çık arılm ış v e h ek im ler ciddi biçim de bir statü kaybına m aruz kalm ışlardır. Buna ilave olarak hekim lerin tazm inatlarında indirim , iş risklerine ilişkin ö denen p a ralarda bir indirim sözkonusu olm uştur. M esleki risklerle ilgili olarak daha önce sağlan m ış olan radyasyon alanlarında 5 saat çalışm a hakkı, saat 10 d a verilen bazı gıdaları, sa rılıkla ilgili bazı önlem lerin alınm ası için uygulanan tedbirleri kaldırılm ış; nöbet daha önce ücretli ve izinli olduğu halde bu dönem de izin uygulam aları yöneticilerin insafına bırakılm ış ve bu alanda ödenen p ara lar d a tam am en kaldırılm ıştır. H ek im ler yer yer haf tada 90 saate varan çalışm alarda bulunm uş v e bunun karşılığında herhangi b ir ek ücret alm am ışlar, izin alm aları da yöneticilerin insafına bırakılm ıştır. O ndan öte. çalışm a o r tam larında yem ek, tuvalet, dinlenm e od aları, soyunm a dolapları, giysi vb. gibi konular ciddi soru n lar haline gelm iştir. 8 m etrekarelik od alard a bazen 20'yi aşkın insanın b ir arada bulunm a zorunluluğu yaşanm ıştır. Ö ğlen 12-13.30 arası yem ek yem ek b ir sorun haline gelm iş, çoğu insan yem ek yem em eyi tercih etm iştir. Bundan •öte tüm bu m em urlar 8 0 ’li yıllardan sonra kendi sağlıkları sözkonusu o ld uğunda her aldıkları ilaç için %2 0 'lik bir bedeli ödem ek durum unda bırakılm ışlardır. Sağlığa katkı adı altında böyle yüküm lülük le r de getirilm iştir. O nun dışında hizm et içi eğ itim lerde ciddi p ro b lem ler doğm uş ve hizm et içindeki eğilim niteliksiz hale getirilm iştir. G enel olarak ülkem izde yaygın b u lu nan hak arayam am a, hakkını arayan insanın potansiyel olarak suçlu sayılm ası, sağlık alanında çalışan insanlar içinde sözkonusu o lm u ş ve bu ciddi b ir sorun yaratm ıştır. O ndan öte. katılım la ilgili dem olaatik m ekanizm aların ilginç örneklerinden sayılabilecek bazı platform lar kaldırılm ış veya işlem ez hale getirilm iştir. E n alt düzeyden en üst düzeye kad a r tüm hekim lerin ve hastanede çalışan insanların katılabildiği hastane enfeksiyon konseyleri, "neden oldu" toplantıları v e güm rük konseyi gibi insanların fikir beyan e t tikleri toplantılar ortadan kaldırılm ış veya işlevsiz hale getirilm iştir. H astanelerde çalışan insanlar genellikle başhekim , şe f v e diğerleri ad ı altın d a ayrılm ış, bu ayrım ın sonunda elbctleki güçlü o lanlar bu işten rahatlık sağlam ışlar, çalışanlar genel olarak m ağdur ed il mişlerdir. B u gidişin karşısında hekim ler ve sağlık personeli rahatsızlıklarını zam an zam an dile getirm eye çalışm ışlar, ancak 1988 y ılına gelinceye değin bir sonuç alınam am ıştır. 8 8 'li yılların başlarında biriken sorunların yarattığı huzursuzluğu farkeden sağlık alanındaki örgütler bazı çalışm alar yapm ışlar ve yetkililer n ezdinde girişim lerde bulunm uşlardır. Bu girişim ler sonuçsuz kalınca. 1988 yılında ülkem izde ilk defa 2500 civ arın d a hekim in katıldığı b ir beyaz önlük yürüyüşü yapılm ıştır. Bu beyaz önlük yürüyüşündeki uy an lara rağm en, hüküm etin herhangi b ir girişim i sözkonusu olm ayınca ve sorunların artm ası günden güne devam ettikçe hekim lerin tepkileri 1989 yılı bahar aylarında işçi ey lem le riyle birlikte patlak verm iştir. Bu eylem sadece hekim leri kapsam akla kalm am ış.A nkara başta olm ak ü zere İstanbul. İzm ir ve öteki illerde hekim lerin öncülüğünde eczacı, vete riner. hem şire ve o işkolunda çalışan tüm insanların ortaklık ettiği toplu nöbet eylem leri ve her hastaya yeterli zam anı ayırm ak gibi bazı etk in lik ler geliştirilm iştir. Bu etkinliklerin sonunda işçi tem silcileri ve sendikacılarla h ekim ler b ir araya gelm işler. SSK hastanele rinde birtakım ortak tavırlar sonucu y ö netim i ciddi biçim de rahatsız etm işlerdir. Ve ni hayet yöneticiler, hüküm etteki tem silciler, p arlam entodaki iktidar-m uhalefet ayrım ı olm asızın tüm hekim ler, parlam enter hekim ler, eczacılar ve sağlıkçılar ayağa kalkm ış, hepsi bizleri arayıp bu işin çözüm ü için n e gerekiyorsa yapm aya hazır olduklarını belirt m işlerdir. S ağlık B akanı ancak o zam an tüm hekim örgütleriyle p azarlığ a oturm uş ve "n eleri istiyorsanız buyurun bana sö yleyin, ben elim den gelen herşeyi yapacağım ve so runlarınızı eıı kısa zam anda hüküm ete g ö tü receğ im " diye beyanda bulunm uştur. Sonuçla toplu pazarlık gibi, bir m asaya oturulm uş. bu m asada tartışılan bazı k o n u lar çözüm e ulaşır gibi olduysa da büyük ölçüde çözü m e ulaşm am ıştır, am a 1989 yılının T em m uz ayında 29 m em urlara % 100 düzeyinde bir m aaş zam m ı yapılm ıştır. B unda o dönem de etk in lik ko yan sağlık alanında çalışan insanların bü y ü k payı olduğunu belirtm ek istiyorum . D aha sonra hastanelerde çalışan sağ lık elem anlarına bu dönem e k adar ödenm eyen yem ek p ara lan yan ekleme tazm inatları adı altında ödenm eye başlandı. Y ö n eticiler artık yavaş yavaş tam m anasıyla olm asa bile nöbet sonrası izin talebinde b ulunan insanlara karşı eski katı tutum larında b ir gevşem e gösterdiler. İnsanların hüküm eti rah atsız edecek bazı tavırları o rtaya koym ası sonucunda eld e edilen birtakım hakların n e k adar güzel o l duğunu burada hem en belirtm ek istiyorum . O rtaya koyduğum uz b ir dizi etkinliğin sonucunda iki tane önem li şey ç ık » ortaya: 1- İnsanlar örgütlü olarak haklarını arad ık ların d a, b ir yere varabileceklerini anladılar. 2 - Ö rgütlü olm anın artık bir şart olduğunu ve bunun yolunun d a sendikalaşm aktan geçtiğini herkes ortak fikir olarak benim sedi. D aha sonra bu işlerde öncülük ed en insanlar D G M başta olm ak üzere m ahkem elerde sorgulanm aya b aşladılar ve bu m ah k em eler bir sene sürdü. Sonuç beraat oldu. Bugün durum nedir? 1990'ın bah ar aylarında m em u r eylem leri yeniden ülkem izde başgösterdi. M em ur eylem lerine k atılanlanıı arasında g en iş ölçüde sağlık personeli de vardı. Sağlık personeli % 2 5 'lik zam m a h ay ır dedi. % 50. % 100 zam d a istem edi; söyle dikleri tek şey vardı; "b iz sendikalaşm ak istiyoruz." İki y ıld ır sağlık alanında çalışanların sendikalaşm ası için b ir kom ite kurdular. B u kom ite hızlı ve son derece başarılı b ir b i çim de çalışm alarını yürütm ekte. Buna tab ip odaları, hem şire dem ek leri, eczacı, v eteriner birlikleri ve dem ekleri bütün güçleriyle yardım cı o lm aya çalışacak lar ve olacaklar. Ö r gütlenm e hakkı için ciddi biçim de çalışm alar yapılırken, m evcut örgütlerin yöneticilerine karşı te h d itle rd e belirm eye başladı. D em in sayın Işıklı "örgütlenen insanlara karşı bugün de bazı tehditler var" dedi. A m a bu tehditler sadece soruşturm alarla bitm edi ve bu sadece bizim sorunum uz da değil. Sayın A lptürk’ün de belirttiği gibi gelecek örgütlenm elere karşı değil, bugünkü örgütlenm elere karşı ço k büyük tehdit v e saldırılar var. B ugün ikisi hekim , biri hem şire, bîri eczacı o lm ak üzere d ört arkadaşım ızın işlerine son verildi. H akkını aradığı için, sendika istediği için, öğ len yem eğini yem ediği için, % 2 5 'lik m em ur zam m ını protesto ettiği için, sendika istediği için 52 tane hekim . I5 'e yakın h em şire vesanıyorum 10 civarında eczacı arkadaşım ız ki. bunların hepsi m eslek örgütlerinin y öne ticisi konum undadır, sürgüne yakın tayin edildiler. Dün akşam A nkara Tabip O d ası G enel S ckreteri'nin K ütahya'ya tayin edildiğini duydum . Bunların hepsi çalışına h ak ların a bir saldırıdır ve örgütlü m ücadeleye kalkan her insana karşı bu tür tavırların olacağını b ek lem ek lazım. E ğer biz gerçekten dem okratik örgütlü ve sağlıklı b ir güç istiyorsak ve b u g ünkü ör gütlenm elerle bu sald ırılan göğüsleyem eycccğim izi de biliyorsak, yeni yapılanm anın sağlıklı olabilm esi için bazı tedbirleri alm am ız gerektiğini düşünüyorum . E ğ er biz bu günden m evcut örgütlenm eler için kitlelerin taleplerini savunabileceğim iz, o n ları sö z ve karar sahibi yapabileceğim iz kanalları oluşturam am ışsak, böyle bir niyetim iz yoksa, g e lecekte kuracağım ız yahut kurm ayı d ü şü ndüğüm üz sendikanın ço k önem li b ir anlam ı olm ayacaktır. Ve eğ er sendikaya üye bu lacak yapılanm anın en önem li özelliği dem o k ra tik koşullarda kendi kitlesinin özlük haklarını savunm ayı öncelem esi o lm ay acak sa, o zam an gelecekte sendika işlevsiz kalacaktır. Bu çerçevede ülkem izin d em okratikleşm e sinden yana olm ayı b ir m eslek örgütünün en tem el özelliği olarak belirtm ek istiyorum . Ç ünkü bir örgüt kendi kitlesinin haklarını en iyi bu koşullarda savunabilir. O nun için b iz bugün m evcut örgütlenm elerim izle dem okrasi m ücadelesinin en ön sallarında yeralacağız. B ununla birlikte kendi örgütüm üzün içinde d e d em okratik m ekanizm aları hayata seçirip, buna insanları katacağız v e sendikalaşm aya giden yolda kanallar açacağız. Bu. sendikalaşm a için yeterli olacak m ı? E lbette olm ayacaktır. Bizim anlaşm ak zorunda o l 30 uğum uz m üttefiklerim iz olm ası gerekir. E lb ette yurtdışından gelenlerin tüm üne teşekü r etm eyi b ir borç biliyorum ; bu in san lar bize deslek veriyorlarsa bu bizim için son d e rece anlam lı birşeydir... A m a bunun yetm eyeceğini, esas m ücadelenin k en d i ülkem iz çinde sürdürülm esi gerektiğini ve bunun birincil m ücadele olm ası gerektiğini burada em en belirtm ek lazım. Bu m ücadelenin yolu nereden geçer? Bugün T ü rk iy e M im ar M ühendis o d alan m en suplarına. T ü rk Tabipleri Birliği m ensuplarına. H em şireler D em eğ i m ensuplarına ve iğitim -lş'in m ensuplarına saldırıların olm ası kaçınılm az. Bunlara karşı koyarken, örgütlü o larak savunm aya geçerken, sadece kendi gücüm üze sığınm ayalım . H ayatın her alan ın d a. olabilecek her platform u zorlayarak, bu saldırılara ortak olarak göğüs gerelim . Ben u çerçevede geçm iş dönem de bizden yardım larını esirgem eyen sayın işçi sendikaları m ensuplarına; T ürk-Iş ve H ak-lş B a şk an lan n a buradan b ir çağrıda bulunm ak istiyorum ; Zğer biz ortak olarak bir yere gideceksek ağırlıklarını gerçekten koysunlar, sig o rta hasanelerindc sadece ve sadece sendika istedikleri için, % 2 5 'lik zam m a hayır dedikleri için sürülen hekim arkadaşlarım ıza, hem şire arkadaşlarım ıza sahip çıksınlar. Söz burada söyleniyor am a hastanelerde bu yerine gelm iyorsa bizim b ir yere g itm em iz zor. Biz d a yanışm a zorundayız. B iz toplu vizite ey lem lerinde işçilerin yanında olduk. Biz onlara elim izden gelen her türlü yardım ı yaptık. B ugün işçiler eğitim ciler, m ülkiyeliler, mücn d isler hepsi bizim yanım ızda olm alı, çünkü b iz geçm işte hep onlardan yana o lduk ve öyle de olacak. T eşekkür ediyorum ... 31 2. O T U R U M - Y öneten: A li D E M İR (E ğ itim -lş G en el Sekreteri) 1982 Anayasası açısından memur sendikacılığı ve uluslararası sözleşmeler Doç. Dr. Fazıl SAĞ LAM A - 1982 ANAYASASI AÇISIND A N M EM U R SEN DİK A C ILIĞ I 1982 A nayasası açısından m em ur sendikacılığını doğru kavrayabilm ek için 1961 A nayasası dönem indeki gelişm elerin bilinm esi gerekir. 1 . 1961 A n a y a sa sın d a k i G elişm e ler 1) 1971 D eğ işik liğ in d en Ö n cek i D u ru m B ilindiği üzere se n d ik a h a k k ı anayasal güvenceye ülkem izde ilk kez 1961 A ııayasas ile kavuşm uştur. Bu A nay asa'n m 46. m addesi, ilkbiçim i ile sendika hakkını tüm çalı ş a n la r için güvence altına alm ıştı. B öylece yalnız işçiler d eğ il, bağım lı o larak çalışanlar özellikle m e m u r la r da sendika kurm a hakkına sahip kılınm ıştı. 46. m addenin 2. Iıkras ise: "İşç i niteliği taşım ayan kam u hizm eti görevlilerinin bu alandaki h ak lan kanunla dü zenlenir." hükm ünü getirerek, yasa koyucuya m em u r sendikaları bakım ından işçi sen d ik alan n a oranla d ah a geniş b ir sınırlam a olanağı sağlam ışın Bu yaklaşım ı m adde gerekçesinde «örm ek m üm kündür: ” K am u hizm eti görevlilerinin sen d ik a hakları şüphesiz ki işçilerınkı gibi kayıtsız olam az. Bu alanda konulacak sınırları ihtiyaca göre kanun k oyucu tesp edecektir.” 1965 yılında çık an lan 624 sayılı “ D evlet P ersoneli Sendikaları K an u n u ” . 4 6 /2 . m ad deye dayanılarak çıkarılm ış b ir yasadır. 1961 A nayasası m em urlara sendika güvencesi getirm iştir: am a sendikaların özgü (spesifik) faaliyet alanı olan toplu sözleşm e v e grev h ak lan n ı ayrı b ir m adde ile yalnızca işçilere tanım ıştır. Yani m em urlara getirilen sendika güvencesi, grevsiz, toplu sözleşm e siz b ir güvencedir. A m a yine de yasa koyucunun ortadan kaldıram ıyacağı b ir tem el hak güvencesidir. 52 2 ) 1971 D eğişikliği 12 M art hareketiyle birlikte gelen A nayasa değişikliklerinin h ed e f aldığı noktalardan biri m em ur sendikacılığıdır. 1971 A n ay asa koyucusu 1961 A nayasasında m em urlara sı nırlı b ir kapsam da tanınm ış bulunan sendika hakkının adına dahi taham m ül gösterem e m iştir. M em ur sendikacılığı bakım ından yapılan değişiklikleri dört noktada toplam ak gerekir: a ) İlk o la ra k 46. m addede yeralan “çalışanlar" sözcüğü çık arılarak , yerine "işçiler" sözcüğü konulm uş, yani sendika hakkının süjesi daraltılm ıştır. M em urlar 46. m addedeki sendika hakkının güvence kapsam ı d ışında bırakılm ıştır. b) İkinci olarak. 46. m addenin 2. fıkrası, yani işçi niteliği taşım ayan kam u hizmeti görevlilerinin sendikal haklarının yasayla düzenleneceğine ilişkin hüküm , m addeden çı karılm ıştır. B öylece m em urlar, tüm üyle 46. m addenin güvence kapsam ı d ışın a alınm ış olm aktadır. c) Bu değişikliklere paralel olarak, b ir yandan A n ay asa'n ın 119. m addesinin 1. fıkrası ile m em urlara sendikalara üye olm a yasağı getirilirken, d iğ er yandan aynı m addenin 3. fıkrasında "İşçi niteliği taşım ayan kam u hizm etlilerinin m esleki m enfaatlerini k o ru m ak ve geliştirm ek am acını güden kuruluşların bağlı olacakları h üküm ler kanunla d ü zenlenir." hükm üne yer verilm iştir. ç) N ihayet geçici 16. m addede yukarıda anılan değişikliklerin yürürlüğe girdiği tarihte 624 sayılı K anuna dayanılarak kurulm uş olan kam u hizm etlileri sendikalarının faaliyet lerinin sona ereceği: kam u hizm etlileri kuruluşlarının kurulm asına ve sendikaların var lıklarının bu kuruluşlara intikaline ait hüküm lerin kanunla düzenleneeği ve bu kanunun da altı ay içinde çıkarılacağı hükm e bağlanm ıştır. N e var ki A n ay asa'n ın bu buyruğu y e rine getirilm em iştir. 1979 yılında yayım lanan b ir m akalem de d e belirttiğim gibi.(1) yukarda özetlenen 1971 değişiklikleri, m em urların sendika kurm a hakkını yalnızca “sendika" terim i b a kım ından yasaklam ıştır. N e var ki. yapılan değişikliklerde m em urların sendikalara üye olam ayacağına ilişkin hüküm le m em ur sendikalarının faaliyetlerinin sona ereceğine iliş kin hüküm dikkatleri öylesine üzerinde to p lam ıştır ki A n ay asa'n ın 119/3. m addesi h ü k mü adeta gözden kaçırılm ıştır. O y sa bu hükm e göre, m em urların m esleki ınefaatlerini korum ak ve geliştirm ek a m acın ı güden kuruluşlardın anayasal güvencesi devam et m iştir ve "m esleki m enfaatlerin korunm ası ve geliştirilm esi" tüm sendikaların temel am acı, sendika tanım ının önem li bir unsuru niteliğindedir. A dının "sen d ik a " değil de "k u ru lu ş" olarak belirlenm iş olm ası bu gerçeği değiştirm ez. Bu değişikliklerle yapılan şey -o b jek tif anlam ıyla- m em ur sen dikalarının, işçi sendikalarından kesin hatlarıyla ay rılm ış olm asıdır. Yoksa m em urlara getirilen anayasal güvencenin kapsam ında bu terim değişikliği nedeniyle b ir azalm a m eydana gelm iş değildir. Yapılan değişikliklerin o b jek tif hukuki anlamı budur. N itekim m adde gerekçeleri de bu görüşüm ü doğrulam aktadır. 46. m addenin değişiklik gerekçesi şöyledir: "M addenin 2. fıkrası, m adde m etninden çıkarılm ıştır. Ç ıkarılan bu hüküm , işçi niteliği taşım ayan kam u hizm eti görevlilerin e sendika kurm a hakkını tanım aktaydı. Şu hususun belirtilm esinde zorunluluk vardır ki. toplu sözleşm e, grev gibi m üessesclcre. işin niteli ğinin gereği olarak yerverm eye im kan olm ayan kam u hizm etlileri kuruluşlarının gerçek m anada sendikal bir faaliyette bulunm aları m üm kün değildir. Şu h ald e bu kuruluşların 33 "sendika" olarak isim lendirilm esi herşeyden ö n ce kavram karışıklığına sebebiyet ver m ekte. ayrıca "sen d ik a" terim inin etk isiy le bu kavram a olduğundan b aşk a b ir anlam v e rilm esi eğilim ini o rtaya çıkarm aktadır. Bu itibarla işçi niteliği taşım ayan kam u hizm eti görevlilerinin m esleki m enfaatlerini korum ak ve geliştirm ek am acıyla kuracakları tücl kişiliklerin "sen d ik a” o larak değil, "kuruluş" olarak isim lendirilm esi... uygun görülm üştür." N e var ki m em ur sendikalarının faaliyetlerine son verilm iş olm ası ve A n ay asa'n ın öngördüğü özel yasanın çıkarılm am ış olm ası, m em ur sendikacılığının büyük b ir darbe yem esine yolaçm ıştır. Bu incelem eden sonra 1982 A nayasası açısından m em u r sen d ik a cılığını daha sağlıklı bir biçim de değerlendirm e im kânına sahibiz. II. 1982 A nayasasınd aki Durum 1982 A nayasası m em urların sen d ik a hakkını doğrudan ilgilendiren herhangi bir hü küm içerm em ektedir. Bu A n ay asa'd a ne güvence yönünden, ne d e yasak yönünden m e m urların sendika hakkına ilişkin bir hüküm yer alm ış değildir. A nayasanın 51. m addesi send ik a hakkını işçiler için güvence altın a alm ıştır. M em urlara ilişkin 128 ve 129. m addeler. 1961 A nayasasından farklı o larak, m em ur ların sendikalara üye olm asına ilişkin b ir yasak getirm iş değildir. A ncak yine 1961 A nayasasından farklı olarak 1982 A nayasası, m em urların m esleki m enfaatlerini korum a ve geliştirm e am acıyla kuracakları tüzel kişiliklere ilişkin herhangi b ir güvenceye yer verm em iştir. Bu n edenle değerli m eslekdaşım Prof. A lpaslan IŞ lK L I'm n 1982 anayasasının m e m urların sendika hakkı konusunda eskisinden d ah a özgürlükçü bir d ü zen lem e öngördü» şeklindeki görüşüııe(2) tam olarak katılam ıyorum . Bu g ö ıü ş. m em urların üye o lm a yas; ğına 1982 A nayasasında yer verilm em iş olm ası y önünden isabetlidir. G erçekten bu yasa ortadan kaldırılm ıştır; am a m em urların, m esleki m enfaatlerini korum ak ve geliştirm ek am acıyla kuracakları (jrgütlere ilişkin anayasal güvence de ortadan kaldırılıştır. Ö yle anlaşılıyor ki 12 Eylül A nayasa kurucuları, bu güvenceyi kaldırm akla m cm u sendikacılığı yolunu da tıkadıklarını sanm ışlardır. Bugün hak g re v i bakım ından ayıl yaklaşım ı 1982 A nayasasının 54. m adde g erekçesinde o kum ak m üm kündür. Hak grevine ilişkin herhangi b ir yasak A n ay asa'd a yer"alm adığı halde. 54. m adde gerekçesi: "G rev ve lokavt hakları" sadece toplu sözleşm e yapılırken uyuşm azlık çıkm ası halinde tanınm ış başka bir deyişle hak grevi yolu tık a n m ış tır.” diyebilm ektedir. Ve sayıları a z d a ols; bugün bu görüşü savunan hukuk profesörleri vardır. O y sa anayasaların tem el işlev devlete karşı bireyin tem el hak ve özgürlüklerini güvence altın a alm aktır; yasak koym ak değil. Böyle b ir güvence A n ay asa'd a yeralm adı d iy e, herhangi b ir y asak h ü k m ü n e da yanm aksızın onu yasaklanm ış say m ak , ancak to taliter b ir düşüncenin ürünüdür. A naya salar diğer hukuk kuralları gibi o b jek tif anlam larıyla yorum lanırlar. G erek çe, ancak bi anayasa"kuralında pozitif bir dayanak buluyorsa, bir yorum desteği o larak kullanılabilir. Yoksa gerekçedeki ibarelerle A n ay a sa'n ın h içb ir m addesinde ycralm ayan b ir yasak hük mü yaratılam az. Şu halde 1982 A nayasası, m em ur sendikacılığına ilişkin hiçbir doğ ru d an hüküm ge (irm ediğine göre, yasa koyucu m em urların sen d ik a hakkını, m em u llu k m esleğinin ve kam u hizm etinin gerekleri ve ö zelliklerini gözönündc tutarak d ü zenlem ekte geniş bir takdir yetkisine sahiptir. Yasa koyucunun bö y le b ir düzenlem e y ap m ası, aynı zam anda sosyal devlet ilkesi ve kişinin maddi ve m anevi varlığını geliştirm e hakkının d a bir gereği olarak d ü şü n ü lm elid ir.(3) 34 K ısacası, m em ur sendikacılığı bu g ü n anayasal b ir sorun olm aktan çok yasa düzeyinde b ir sorundur. G rev hakkının aksine yasalarım ızda m em urların sendika kurm asını yasaklayan genel ıir hüküm , m em urların sendika hakkına ilişkin genel b ir yasak yeralm ış değildir. A ncak, 2821 sayılı S endikalar K an u n u 'n u n kişi itibariyle uygulam a alanı, kanunda işçi olarak ınım lanm ış bulunan kişilerle sınırlı tutulduğu gibi, 2908 sayılı D em ek ler K anunu da m em urların m esleki m enfaatlerini ko ru m a ve geliştirm e am acıyla oluşturacakları örgütler çin elverişli bir zem in teşkil etm ekten uzaktır. Ü stelik bu yasa, b aşta ö ğretm enler olm ak zere bazı kam u görevlilerinin herhangi b ir dernek olm alarını dahi bir ön izin sistem ine ağlam ıştır. Yasal düzeydeki bu elverişsiz ortam karşısında m em ur sendikacılığının hukuki mesedi olarak uluslararası sözleşm eleri incelem e ihtiyacı ortaya çıkm aktadır. B - M EM U R LA RIN SE N D İK A H A K K IN A İLİŞKİN U LUSLA R AR A SI SÖ Z LE ŞM E L E R B ilindiği üzere A nay asa'n ın 90. m addesine göre, “ usulüne göre yürürlüğe konulm uş m illetlerarası aııdlaşm alar kanun hükm ündedir". Ü stelik b u n lar hakkında A nayasa ya aykırılık iddiasıyla A nayasa M ah k em esi'n e başvurulam az. M em urların sen d ik a hakkı, bir kısm ına ülkem izin de ta ra f o lduğ u çeşitli andlaşm alarla, tanınm ış ya d a güvence altına alınm ıştır. 1) M em urların sendika hakkına yer veren uluslararası belgelerin başında İN SA N H A K L A R I E V R E N SE L B İL D İR G E Sİ yeralır. Bu bildirgenin 23. m addesinin 4 . ben dine göre. "H erkesin, çıkarlarının koru nm ası için send ikalar kurm aya ve bunlara katılm aya hakkı vardır." A ncak bu bildirge bağlayıcı değildir. B irleşm iş M illetler e üye ülkelere tavsiye niteği taşım aktadır. A ncak bu vesile ile A nayasa M ahkem em izin zam an zam an bu bildirgeyi îr yorum ölçüsü olarak kullandığını d a belirtm ek gerekir. 2) B una karşılık AVRUPA İN SA N H A K L A R I S Ö Z L E ŞM E S İ, hukukum uz bakııındaıı usulüne göre yürürlüğe konulm uş b ir yasa hükm ündedir. Bu sözleşm enin 11. ıaddesiııc göre: “ H e r şa h ıs... başkalarıyla birlikte sen d ik alar kurm ak ve kendi çıkarlarını korum ak üzere sendikalara girm ek hakkı dahil olm ak üzere, dernek kurm a hakkına sahiptir. Hak süjesi olarak "h e r sahıs" terim inin kullanılm ası, m em urların d a bu hak kapsam ı çiııde yer aldığını gösterm ektedir. Ö te yandan Türk H üküm eti tarafından A vrupa K onseyi'ııe sunulan v e T ürk vatan daşlarına. A vrupa İnsan H akları K o m isy o n u 'n a kişisel başvuru hakkı tanıyan bildirinin m addesinde aynen şu yorum a yer verilm iştir: "B u bildirim ile K o m isv o n 'a tanınan başv u ru yetkisi bakım ından T ürk A nayasası'nın 33. (dernek kurm a h ak k ı).'52. (sendikal faaliyet) v e 135. m addeleri, insan hakları sözeşm esiııin 10. ve 11. m addesine uygun o larak anlaşılm alıdır." B aşka b ir deyişle bildiride dernek hakkı ile sendika hakkına ilişin A nayasa hüküm leiııdc ö n sö rü lcn daraltm a ve sınırlam aların, ö zellik le siyaset yasaklarının. A vrupa İnsan H aklan S özleşm esinin 10. 11. m addelerine uygun olarak yorum lanm ası gerektiği belirilm ektedir. B öyle bir yorum un K om isyon un çalışm ası bakım ından geçerli ve bağlayıcı 35 olu p olm ayacağı ayrı bir sorudur. A n cak , burada önem li olan nokla. sen d ik a hakkın yalnızca işçiler için güvence altın a alan A n ay asa'ııın 51. m addesi açısın d an , böyle bi uygunluk varsayım ına ihtiyaç d u y u lm am ış olm asıdır. Şu halde m em urların sendika hakkj resm i görüş açısından dahi 1982 A nayasasıyla çelişm em ekledir. B aşka bir d eyişle, "lıer şah sa" sendika hakkı tanıyan A vrupa lıısan H akları S özleşm csi'niıı, hukukum uz bakı m ından m em urların sendika hakkı y önünden p o zitif bir hukuk d ayanağı oluşturduğu kuşkusuzdur. 3) AVRUPA SO SY A L Y A SA SI d a 5. m add esin d e sözleşm e taraflarını "Ç alışanlarır ve çalıştırılanların ekonom ik ve toplum sal çıkarlarını korum ak için yerel, ulusal, vc uluslararası örgütler kurm a ya d a bu örgütlere üye olm a özgürlüğünü sağlam ak ya d; g e liş tirm e k le yüküm lü kılm aktadır. A vrupa S osyal Yasası, 4 .7 .1989 tarihli R esm i G a zetede yayım lanan uygun bulm a yasası ile o nanm ış, ancak aynı yasada yukarıda anılar 5. m adde ile 6 . m addelere çekince konulm uştur. A vrupa Sosyal Y asası'ııın lanı ınctn 14.10.1989 tarihli Resmi G az ete 'd e yayım lanm ıştır. A ncak belirtm ek gerekir ki m em urların sendika hakkına pozitif bir hukuk dayanağ arayışı bakım ındım . A vrupa Sosyal Y asası'na sendika hakkı yönünden konulm uş bulunan çekincenin fazla b ir önem i yoktur. Ç ünkü A vrupa Sosyal Yasası, zaten sendika hakkı b a kım ından A vrupa insan H akları S özleşm esi nden farklı olarak kişiye doğrudan bir hak sağlam am akta, taraf ülkeye bu hakkı sağlam a yönünden b ir yüküm lülük getirm ektedir. 4) Ö te yandan B irleşm iş M illetler'c c hazırlanan ve 3 O cak 1976 tarihinde y ü rürlüğe giren "T O PL U M SA L V E K Ü LT Ü R E L H A K L A R U LU SL A R A R A SI S Ö Z L E Ş M E Sİ" d e 8 . m addesinde taraf devletleri: "H E R K E S E ekonom ik vc toplum sal çıkarlarının korunup geliştirilm esi için sendika kurm a ve ... istediği sendikaya üye o lm a hakkını ..[ sağlam a" yüküm lülüğünü getirm iştir. A ncak T ü rk iy e bu sözleşm eyi onay lay an devletler arasında yer alm am aktadır. 5) U LU SL A R A R A SI Ç A L IŞM A Ö R G Ü T Ü SÖ Z L E ŞM E L E R İ a) S en dik a Ö zgürlüğü ve S en dik alaşm a H akkının K orunm ası H akkında 87 S a yılı S özleşm e : 1948 tarihli bu sözleşm e, çalışan ve çalıştıranlara hiç bir ayrım gözetm eksizin ... seçtikleri örgütleri kurm a ve statülerine üye olm a hakkını tanım ıştır. A ncak T ü rk iy e bu sözleşm eyi onaylam am ıştır. b) Buna karşılık bu sözleşm eyi tam am layıcı nitelikte olduğu kabul ed ilen 98 Sayılı Ö rgütlenm e ve Toplu Pazarlık H akkı S özleşm esi. 1951 tarihinde ülkem izce onay lan mıştır. c) M em urların sendika hakkını doğrudan doğruya ilgilendiren U luslararası Ç alışına Ö rgütü S özleşm esi, 27 Haziran 1978 tarihinde kabul edilen 151 Sayılı K am u G örevinde Ö rgütlenm e H akkının K orunm ası ve Ç ılışm a K oşullarının S aptanm ası Y öntem le rine ilişk in Sözleşm e'dir. Bu sözleşm e de ülkem izce onaylanm ış değildir. A ncak U luslararası Ç alışm a Ö rgütü Sözleşm eleri bakım ından vurgulanm ası gcrckcı özellik şudur: Bir ülkenin Ü luslararası Ç alışına Ö rg ü tü 'ııcc kabul ed ilm iş bulunan bi sözleşm eyi onaylam am ış olm ası, ö zellik le sendika özgürlüğü açısından o ülkenin öze denetim süreci dışında kalm asını gerektirm em ekledir. Ç ünkü üye d evletler, esasen kabu 36 ikleri U luslararası Ç alışm a Ö rgütü A n ay asası’nda ycralan tem el ilkelerle bağlı sayıl ıktadır. N itekim 1974 yılında yapılan A vrupa U .Ç .Ö . A vrupa B ölgesel Toplantısında ö zellikle sendika özgürlüğü ilkesinin "U .Ç .Ö . A nayasası’nca d o ğrulanan am açlardan ju ğ u ve bu yüzden de üye d ev letlerce örgüte katılm aları n edeniyle uyulm ası gerektiği” <lunda oybirliğiyle karar alınm ıştır. (4> H em en belirtelim ki aynı görüş, T ürkiye işv eren ler S endikası K o n fed erasy o n u 'n a 21 sayılı Yasanın uluslararası norm lara uygunluğu konusunda rap o r sunm uş olan Prof. •. M . E K O N O M İ tarafından da b en im sen m iştir.(5) E konom i, bu görüşüne k oşut olarak yeni çıkardığı ders n o tların d a da, A n ay asa’da ;m u r sendikalarından hiç sö z edilm em iş olm asından, A n ay asa'n ın m em urlar için senca yasağı getirdiği sonucunun çıkarılam ayacağını, “ insan haklarına saygılı... b ir sosyal ıkuk devletinde böyle b ir yasağın düşünülem eyeceğini: g erek in san H akları Evrensel ld irisi’nde ve gerekse 5366 sayılı K anunla onanm ış b ulunan A vrupa insan H aklan izleşm esi'nde sendika hakkının "H E R K E S E ” tanındığını v e böylece m em urları da ne aldığını belirtm ek ted ir/6^ - SONUÇ B ütün bu açıklam alar T ü rk iy e 'd e m em u r sendikacılığının p o zitif hukuk yönünden asal b ir m esnedinin m evcut olduğunu, ancak, bu hakkın etkili b ir b içim de kullanılm asını ğlayacak b ir yasal düzenlem enin hukukum uzda yeralm adığını gösterm ektedir. M em ur ııdikacılığı bakım ından belirlenen yasal dayanak, bu hakkın doğrudan kullanılm ası için terlidir. H atta yasal bir dayanak bulunm asa bile, m em urlara sen d ik a hakkını yasaklaavan b ir hukuk düzeninde bu hakkın kullanılm asına engel b ir durum , teorik olarak îv cu t değildir. Ö rneğin A vrupa'nın belki de en güçlü sendikalarına sahip olan A lm an*da. bugün bile sendika olgusunu d üzenleyen özel b ir yasa bulunm am akta, sendikalar, rihsel nedenlerle varlıklarını tüzel kişiliğe sahip olm aksızın sürdürm ektedir. A nayasa ah kem em iz de b ir kararında eski S en d ik alar K an u n u 'n u n uygulam a alanı bakım ından ;i saydığı kim seler dışında çalışanlar kategorisinin sosyolojik olarak m evcut olm ası ü n d e, bunların da A n ay a sa'n ın öngördüğü sendika hakkından yararlanabileceği, ancak ı kim selerin S endikalar K an u n u 'n u n d ışında örgütlenm eleri gerektiği sonucuna varı.ştır(7) A ncak, gerçek yaşam da böyle b ir teorik im kânın, m em urlara etkili b ir sendika hakkı ıllanım ınfsağlayacağı kuşkuludur. M em urların, yukarıda belirlenen yasal dayanaklar dı hareket ederek, sendikal örgütler oluşturm ası ve bunların gelişm esi için m ücadele n ııesi. en azından özel b ir yasal düzenlem enin gereğini gün ışığına çıkarm ası bakı m dan yararlıdır. A ncak m ücadelenin ağırlığı, m em urların bu hakkı etkili b ir biçim de Ikınm asına imkân verecek bir yasal düzenlem eye yönelm elidir. D ip N o tla rı F a z ıl S A Ğ L A M . " K o a l i t i o n s f r e i h e i t n a c h l ü r k i s c h e r V e r f a s s ı ı n g " , in : G e g e n w a r ts p r o b le n ıe d e r K o a lilio n s f r e ilıe il, V e r la g S la e m p f li u n d C i e A G , B e r n 1 9 7 9 . s . 3 8 v d . A lp a s la n IŞ I K L I. ■ 'M e m u r l a r ı n S e n d i k a H a k k ı V a r d ı r " : M ü lk iy e lil e r b ir liğ i D e r g is i. T e m m u z 1 9 9 0 . S a y ı : 1 2 1 . s . 3. B k z . I Ş I K L I , a g m . s .4 . M e s u t G Ü L M E Z . " S e n d i k a H a k k ı n ı n l ' l u s l a r a r a s ı İ l k e l e r i v e T ü r k i y e " , in s a n H a k la n Y ıllığ ı. C ili 7 -8 . Y ıl 1 9 8 5 - 1 9 8 6 'd a n a y r ı b a s ı. S e v i n ç M a lb a a s ı. A n k a r a 1 9 8 5 - 1 9 8 6 . s . 4 8 . 37 M ü n ir E K O N O M İ . " 2 8 2 1 v c 2 8 2 2 s a y ı l ı K a n u n l a r ı n U l u s l a r a r a s ı N o r m l a r a U y g u n l u ğ u ” : 2 8 2 1 s a y ılı S e n d ik a la r K a n u n u ile 2 8 2 2 s a y ılı T o p lu İş S ö z le ş m e s i, G r e v v e L o k a v t K a n u n u 'n u n U lu s la r ; ası N o r m la r a U y g u n lu ğ u , T l S K Y a y ın ı, N o : 8 1 . A n k a r a 1 9 8 6 . s . 3 8 v d ; a k s i g ö r iiş iç in b k z . K e m a l O Ğ U Z M A N . a y ııı y e r s .1 2 : a n c a k , b e l ir tm e k g e r e k i r k i E K O N O M İ . 8 7 s a y ılı S ö z le ş m e n in h a k s ü je o la r a k “ ç a lış a n la rT 'ı d e ğ i l, “ i ş ç i l e r 'i ö n g ö r d ü ğ ü n ü k a b u l e lm e k le d ir : m e tin d e b e n i m s e d iğ i m iz k a r ş ı ö r ü ş iç in b k z ., M e s u t G Ü L M E Z , a g m , s .3 4 v d . M ü n ir E K O N O M İ, A Y M . 2 6 .2 7 . 9 1 9 6 7 . E . 1 9 6 3 /3 3 6 . K . 1 9 6 7 /2 9 :A Y M K D . S a y ı: 6 . s . 15 v d ürkiye’de memur sendikacılığı; Eğitim-İş Örneği N iyazi ALTUNYA E ğ itim -tş G enel Başkanı iriş E Ğ İT İM -İŞ (Eğitim işkolu K am u G örevlileri Sendikası) çoğunluğunu öğretm enlerin uşturduğıı bir m em ur sendikasıdır. Eğitim işkolunda çalışan 60 0 .0 0 0 dolayında meurun, 450.000 kadarı cğitim -öğretim işiyle doğrudan ilgili olan görevlilerdir. G eriye ilanlar, genel hizm etlerle ilgili m em ur v e yardım cı hizm etlilerdir. Eğitim işkolunda erken sendikalaşm a eğilim inin b elirm esinde öğretm en olanların ö /e l b ir yeri vardır. Bu. çeşitli nedenlerden k ay n ak lan m ak tad ır • O sm anlı düzeninde "m em u r em ir alan kam u görevlisidir: bu nedenle on a. em ir kulu” hatta "kapıkulu" d a denilm iştir. O y sa öğretm enlerin görece b ir ö zerkliği olagelişlir. T ürk-lslam k ültüründe "hoca hak k ı", "hocanın vurduğu yerde gül biter" gibi öz deyişler vardır. • Tanzirnaila süren m odernleşm e sürecinde, yabancı ülkelere askerlerden sonra ilk gönderilenler öğretm enlerdir. B öylece öğretm enler, bilim sel d ü şü n cey e ilk açılan kam u jrevlileridir. G elişm iş batı ülkelerine giden öğretm enler, ö rgütlenm e konusunda d a er ken bilgi sahibi olm uşlardır. • Ö ğretm enler, yoksul halk kesim lerinden çıkıp geldikleri için, toplum sal çelişkileri <. ıha yakından görm üşlerdir. Bu da örgütlenm e bilincinin erken gelişm esinde etkili o l muştur. • Ö ğretm enlerin hizm et verdikleri y erler d e çelişkileri yakından tanım a o lanağı ver m ektedir. • D ünyanın her verinde olduğu gibi T ü rk iy e'd e d e öğretm enler, b aşkalarına da bilgi taşıyan görevlilerdir. Sürekli bilgi tazelem e zorunluluğu öğretm enleri örgütlenm eye karşı c a duyarlı kılm ıştır. Evrim T ü rk iy e'd e ilk öğretm en örgütü II. M eşrutiyetin ilan ed ild iğ i 1908 yılında kurulm uşır. B u örgüt ilk m em ur örgütü de sayılabilir. 'Yukarıda özetlenen b ilgiler ışığında bunu anlam ak hiç de zor değildir. 39 O sm anlı im paratorluğunun son yıllarına rastlayan bu ö rgütlenm e sü reci, sıkıntılar): doludur. B una karşın öğretm enler, 1919-22 yıllarını kapsayan sav aş dönem in d e hem Is tanbul çevresinde, hem de az gelişm iş A nadolu kentlerinde grev yapm aktan g eri kalm a m ışlardır. Y ine bu yıllarda öğretm enler, savaşa karşı çıkm ışlardır. Ö ğretm enlerin top lum sal sorunlarla içli dışlı olm aları n e padişah yönetim indeki İstanbul çev resin d e, n e dc A n adolu'daki b ir kısım yöneticilerce hoş karşılanm ıştır. Bu yıllarda öğ retm en d ern ek le rinin sık sık kapatıldığı görülm üştür. 1923'ten sonra öğretm enlerin, çeğdaş T ü rk iy e'n in oluşum una ö n em li katkıları o l muştur. Ç ağdaşlaşm a gereksinm esi içindeki C um huriyet yöneticileri bu yıljard a ö ğ ret m en derneklerine hoşgörü ile bakm ışlardır. H atta 1925-28 yılları arasında "Ö ğrctm cnleı B irliği” G enel B aşkanı M ustafa N ecati B ey 'in M illi Eğitim B akanı olduğunu görürüz. 1930'lu yıllarda girilen "T ek-P arti Y önetim i" süreci, tüm örgütler gibi, öğretm eı derneklerini ve birliklerini de eritm iştir. En ço k direnen öğretm en dernekleri d e 1936 yı lında varlıklarını sürdürm ekten vazgeçm işlerdir. 1946 yılında çok partili dönem e g eçişle dernek özgürlüğüne d e kapı aralanm ıştır. Bı yıl ülkenin çeşitli yerlerinde kurulan öğretm en dernekleri. 1948 yılında "T ü rk iy e Ö ğret men D em ekleri M illi F edcrasyonu"nda birleşm işlerdir. 1940'lı yıllarda m esleğe girmeye başlayan k öy kökenli (K öy E nstitüsü çık ışlı) öğretm enler, 1950'li yıllarda bu b irliğe taze kan taşım ışlardır. 1960'taıı sonra görece gelişen siyasal ve düşünsel yaşam , öğretm en örgütçülüğünü dı olum lu yönde etkilem iştir. 1963 yılında geçim sıkıntısı çeken öğretm enlerin. Fcderasyöı öncülüğünde yaptıkları “ Büyük Ö ğretm en Y ürüyüşü" sendikal b ir atılım olarak nitele nebilir. 1965 yılında çıkarılan "P erso n el Sendikaları K anunıT na day an arak ilk sendikay yine öğretm enler kurm uşlardır. Yazık ki. bu yasa ne toplu sö zleşm e, ne d c grev hakkı la nım ıştır. Buna karşın öğretm enler, 1968 yılında yaptıkları “ D evrim ci Eğitim Ş û rası", yiııı aynı yıl gerçekleştirdikleri “ B üyük Eğilim M itingi". 1969 yılında yaptıkları dört günlük "B oykot" ile olum lu sendikal tavırlar gösterm işlerdir. Bu eylem ler, en büyük öğretm eı sendikası olan "T ürkiye Ö ğretm en ler S en d ik a sız ım (TÖ S) ö n cülüğünde gerçekleştiril miş ve bu sendika öğretm enlerin yüzde 8 0 'in i bünyesinde toplam ayı başarm ıştır. 12 M art 1971 tarihinde gerçekleştirilen askeri darbe, sınırlı ö lçü d e sü rd ü rü len seııdi kal etkinlikleri de yasaklayan yasal düzenlem eleri getirm iş, m em u r sen d ik aları kapatıl m ış, sendikacılar da uzun süre tutuklu kalm ışlardır. 12 M art 1971 ara rejim inde ö ğretm enler yeniden dernekçiliğe dönm üşlerdir. Üç yıl içinde öğretm enlerin birçoğu "T üm Ö ğretm enler Birleşm e ve D ayanışm a D erneği' (sonra "T üm Eğitim E m ekçileri B irleşm e ve D ayanışm a D em eği") T Ö B -D E R 'd e top landılar. Bunun yanında, iktidarların kurdurduğu birçok küçük öğ retm en derneği ortaya çıktı. 12 E ylül 1980 tarihinde gerçekleştirilen askeri darbe tüm siyasal p artiler ve d e r neklerle birlikte T Ö B -D E R 'i d e kapattı. Bu dönem de kurulan askeri m ahkem eler. TÖ BDER yöneticilerini cezalandırdı. 1989 yılında sivil m ahkem elerde görülen dav ad a ise T Ö B -D E R ve yöneticileri aklandı. A ncak kim i yöneticileri T ü rk iy e'y e bugün d e sokul muyor. 1980’den Sonraki ilk A rayışlar 12 E ylül 1980 darbe rejim inin yarattığı şok, 19 8 5 'c kadar tüm şiddetiyle, b ugüne ka dar da belirli ölçüde sürm üştür. Bu dönem de yapılan yasal düzenlem eler, tüm hak ve özgürlüklerle birlikte d em ek kurm a özgürlüğünü d e aşırı dercedc kısıtlam ıştır. M em ur ların dernek kurm aları yasaklanm ıştır. 1982 A nayasası, batılı ülkelere u ygar görünm e 40 endişesiyle m em ur sendikacılığını yasaklam am ıştır; ancak, bu hakkı kullandıracak yasal düzenlem eyi de yapm am ıştır. 1986 yılının Nisan ayında A n k ara’daki öğretm en lerce çı karılan ab ece D ergisi, öğretm en ö rg ü tçülüğüne adres olm ayı am açlıyordu. N asıl b ir ö r gütlenm e çıkacağı belli o lm asa da b ir başlangıç yapıldı. 1988 yılında, öğretm enlikten çıkarılan ya da ayrılm ak zorunda kalan m eslektaşlar “ E ğ itim ciler D em eğ i”ni (EGITD E R ) kurarak önem li b ir adım attılar, lşbaşındaki ö ğretm enler bu derneğe “ fahri üye" olarak örgütlenm e çalışm alarına k atılm aya başladılar. B u d ern ek ortam ında öğretm enle rin sendikalaşm ası yolunda önem li çalışm alar yapıldı. E Ğ lT -D E R 'in öncülüğünde 22-24 E ylül 1989 tarihlerinde yapılan "S en d ik al H aklar K urultayı" konuyu, hukuksal v e moral boyutlarıyla açıklığa kavuşturm uştur. Bu kurultayda öğretm enler, yerli-yabancı dostlar ve hııkuk otoriteleri arasında başarılı b ir d ayanışm a örneği verilm iştir. E Ğ lT -D E R 'in öğretm en tabanıyla ve öteki m em ur kesim leriyle yaptığı çalışm alar, teknik hazırlıklar sürüp gitm iştir. E ö lT -D E R yönetim i oybirliğiyle aldığı b ir kararla, sendika kuruculuğuna h azır olan öğretm en ve eğitim çalışanlarını göreve çağırm ıştır. 15 Şubat 1990'da yapılan yazılı ç a ğ ın üzerine A nkara’d a toplanan bizler. E G lT lM -lŞ ’in kuruluş çalışm alarını başlattık. Ö ncelik: İlkelerde A nlaşm a E G lT -D ER A nkara Ş ub esi’nce 30 M ari 1990 günü göreve çağrılan bizler ö n ce 30 ki şiydik. S endikanın k uruluş yöntem ini beğenm eyen 7 arkadaşım ız, daha ilk gün bu gö revden çekildiler. K alan 23 k işi, ön ce b ir sendika anlayışında birleşm ek içyin çalışm alara başladılar. G örevlendirilen b ir kom isyon, b ir anlaşm a m etni hazırladı. İzleyen toplantı larda olgunlaştırılan bu m etin. 15 N isan 1990 günü oybirliğiyle kabul edildi ve 23 kişi tarafından im zalandı. B u m etin 21 N isan 1990 günü. N iyazi A ltu n y a 'm n im zasıyla m ektup olarak öğretm enlere, eğitim çalışanlarına ve kam uoyuna açıklandı. Bu m etinde benim senen sendikal ilkeler şunlardı: • K urulacak sendika, tüm çağdaş sendikalar gibi, üyelerine d ah a yeterli ü cret, daha iyi çalışm a koşulları sağlam alı ve m esleksel saygınlığı artırm alı. • S endika, eğitim işkolunda m em ur olarak çalışan herkesi, hiçbir ayrım gözetm eden ve bugünkü durum larından başka b ir nitelik aram aksızın üyeliğe kabul etm eli. • S endika, üyelerinin düşünce ve inanç özgürlüğüne so n su z saygı gösterm eli, ancak, hiçbir siyasal pazarlığa oturm am alı. • S endika, eğitim çalışanlarının som ut sorunlarını çık ış noktası yapm alı, insan hak ve özgürlüklerine saygıyı vc onları korum ayı g örev saym alıydı. Bu ilkeler daha sonra E Ğ tT İM -IŞ T üzüğüne d e girmiştir. O lu m lu/O lu m su z Tepkiler 21 N isan 1990 tarihli m ektubum uz büyük ilgi gördü, ö ğ retm en ler lirasında coşku y a rattı. İlk olum suz tepki ise. M illi Eğitim Bakanı Avni A k y o l'd an geldi. A kyol. yasaları m ızda m em urların sendika hakkının bulunm adığını. ILÖ sözleşm elerinin ise. Türkiye C um h u riy cti’ni bağlam ayacağını ilan etti. Sayın Bakan zam anla bu dem ecini yum uşattı, ancak bugüne kadar bizim le görüşm eye yanaşm adı. K uruculuktan çekilen 7 arkadaşım ızın oluşturduğu, bazı EG lT-D ER yöneticilerinin de desteklediği bir grup, öğretm enlerin bizim çıkışım ızı onaylam adığını öııc sürdü. Sözkonusu k işiler bunu açığa çıkarm ak için b ir toplantı düzenlenm esine karar verdiler. 12 41 M ayıs 1990 günü yapılm ası kararlaştırılan toplantıya. A nkara Valiliği izin verm edi. 11 M ayıs 1990 akşam ı bizim düzenlediğim iz yem ekli söyleşiye katılan öğretm enlerin eğ lim i. bizim sendika kurucusu olm am ız yönündeydi. Eski öğretm en ö rg ütçüleri, işçi set dikaları ve basın m ensupları büy ü k ö lçü d e bizim çıkışım ızı desteklem e eğilim indeydiler. B izlcr yaptığım ız titiz değerlendirm e sonucunda 28 M ayıs 1990 günü sendikanın yasal başvurusunu yapm ayı, bizden ö n ce bir başvuru olursa vazgeçip, onları desteklem eyi k ;rarlaştırdık. Böyle bir çıkış olm ayınca kararlaştırdığım ız tarihte başvurum uzu yaptık. Adı N eden “ E Ğ İT iM -IŞ ” O ldu? EĞ İT-D ER . yaptığı toplantılarda "E Ğ İT -D E R 'd en E Ğ İT S E N 'e L ." sloganını kulla nıyordu. A ncak. "E ğitim ciler D crneği”nin kısaltm ası olan EĞ İT-D ER . tüm "eğitim çal şanlarını değil, eğitim işiyle uğraşanları kucaklıyordu. H atta "e ğ itim ci" sözcüğü bile yer i yerinde kullanılm ış değildi. T ü rk ç e'd e "eğ itim ci"; eğitim üzerine d üşünce üreten, ya da b ir düşünceyi başarıyla uygulayan kim selere verilen b ir sıfattı. E Ğ İT -S E N 'in de "E ğ tim ciler S endikası” olm ası, kapsam ı d a r bir sendikayı gündem e getirecekti. A yrıca, ev rensel çalışm a dilindeki "işçi" kavram ı, tüm em ekçileri kapsıyordu. B izde d e bu kavram a yaklaşılm alıydı. K ısaltm adaki " İş" hem "lşk o lu "n u hem de "işçi” kavram larını çağrıştırm alıydı. U zun uzun tartışıldıktan sonra, o yçokluğu ile "E Ğ IT lM -tŞ " (E ğitim İşkolu K am u G örevlileri Sendikası) adı kabul edildi. Bazı eleştiricilerin dediği gibi. EĞİTD E R 'le süren öğretm en hareketinin birikim i gözardı edilm iş değildir. * E Ğ İT İM -İŞ ’in T üzel K işilik K azanm ası T ü rk iy e'd e m em urlara sendika hakkı tanıyan yasal düzenlem eler bulunduğu halde, sendikal işleyişi düzenleyen kurallar yoktur. B aşvuruda benzer kuralların "k ıy ascn " uy gulanm ası gerekiyordu. Buna göre, gerekli belgelerin valiliğe verilm esi yeterliydi. Bu konuda herhangi bir m akam dan izin alm ak gerekm iyordu. Biz d e belgelerim izi hazırla yıp. 28 M ayıs 1990 günü saat 10.00"da A nkara V aliliği'ne verecektik." 28 M ayıs günü sendikam ızın bulunduğu sokağın polislerce çevrildiğini. Valiliğe git tiğim izde aynı durum un orada d a yaşandığını gördük. D ilekçe verm ek isleyen insanların böyle karşılanm ası, herkese 12 Eylül 1980 şokunun sürdüğünü anım sattı. Valilikte, görevli Vali Y ardım cısı, o d asın a girer girm ez, "sendika başvurusu için g el diniz; siz m em ursunuz sendika k u ram azsınız" dedi O ysa dilekçem ize bakm am ıştı. B izler bunun bir hak olduğunu, dilekçem izi alıp incelem esi gerekliğini anlatm aya çalıştık. Bu m üm kün olm ayınca çıkıp notere gittik. N oterler d e A dalet B ak anlığı'ndan aldıkları b ir em ir gereğince dilekçem izi Valiliğe iletem eyeceklerini belirttiler. Bunun üzerine dilekçem izi postaneden gönderdik. A nkara Valiliği dilekçem izi 30 M ayıs 1990 günü alm ış, "alındı belgesi" de bize 4 H aziran 1990 günü saat 1 1.00'dc ulaştırılm ışın; Belgem izi alır alm az sendikam ız E Ğ İT iM -IŞ 'in tüzelkişiliğini açıklayıp, çalışm alarım ıza başladık. A nkara Valiliği, postayla gönderdiğimiz, belgelerim izi alır alm az savcılığa suç d u y u rusunda bulundu. Savcılık. 12 Haziran 1990 günü verdiği "tak ip sizlik kararında, "liıe m urların sendika kurm asının suç o lm ad ığ ın a" karar verdi. S avcılık ayrıca, durum u ince lem esi için dosyayı iş m ahkem esine havale etm iştir. H ukukçulara göre, usulüne uygu) olarak açılm ış b ir dava yoktur. Bu nedenle iş m ahkem esine başvurarak, d osyanın kaldı rılm ası istenecektir.* Sonuç E Ğ İT İM -İŞ , eğilim çalışanları ve öteki m em urlar arasında ilgiyle izlenm ektedir. Tatil önem inde bulunm am ıza karşın, b ir aylık bir çalışm a ile üye say ım ız on bine yaklaş mıştır. Bu yıl sonuna kadar işkolunda çalışanların yüzde 1 0 'u n u (60.000 kişi) örgütlem eyi ıedefiedik. O zam an zorlukları önem li ölçüde aşm ış olacağız. A ncak sıkıntılarım ızı da özetlem ek zorundayım : • G enelde özgürlükleri sakatlayan 12 eylül 1980 askeri rejim inin şoku, etkisini sürürm ektedir. • İşleyişim izi düzenleyen b ir yasa yoktur. Sendika ö zg ürlüğüm üzün b ir yasayla sınırlı Im aksızın kullanılm ası doğaldır an cak , yöneticiler “ yasanız y o k " tehdidiyle bizi rahatsız diyor. • İşverenim iz E Ğ iT İM -IŞ ’le görüşm eye yanaşm am aktadır, • Y önetici baskıları sürm ektedir. A nkara V alisi'nin G enel B a şk an 'ı görevden uzakaştırm ası. az da o lsa bazı okul yöneticilerinin v e m üfettişlerin sendikaya karşı çıkışları unun kanıtlarıdır, • N oterler birçok belgem izi onaylam aktan kaçınm ışlardır. Bazıları öğretm enlere imza erine parm ak bastırm ak gibi ilkel yö n tem ler bile uygulam ışlardır, • Ö dentilerim izi elden toplam ak zorundayız. B u d a bizi kayba uğratm akta ve sıkıntıya okm aktadır. • K uruluş aşam asında olm am ız d o lay ısıy la parasal sıkıntım ız vardır, • S endika yöneticileri aynı zam anda resm i görevlerini d e yürütm ek zorunda olduklandan, işlerim iz aksam aktadır. • Yoğun bir sendikal eğitim e gereksinm em iz vardır. B unun m ali yükü oldukça ağırır. B u sorunların çözüm ünde tem el etken, üye sayım ızın artm ası olacaktır. İşkolunda en cniş sendikal birliği yaratm am ız gerekm ektedir. Ö teki m em urların sendikalarını kur m aları da bize güç katacaktır. A yrıca, ulusal ve uluslararası dayanışm anın önem i çok büyüktür. * A n k a r a 2. 1$ M a h k e m e s i. 2 0 E y lü l 1 9 9 0 g ü n ü , u s u lü n e u y g u n d a v a a ç ılm a d ığ ın a k a r a r v e r e r e k , d o s y a y ı e r i ç e v ir m iş tir . 43 m u görevlilerini örgülleyen sendikaların yaptığı bu birlik, özel sektördeki sendikaları oluşturduğu sözleşm e kartelleriyle yakın ilişkiye geçerek, deneyim alışverişi y apm akta dır. İşverenlerin sürekli güçlendiği, sürekli daha üst birlikler kurduğu b ir dönem de, sen dikaların ve kam u kartellerinin sözleşm e kartelleri aracılığıyla işverenlerin k arşısına ç ı kabilm esi büyük b ir gelişm edir. S özleşm e karteli dediğim iz yapının görevi sözleşm eni bitim inden sonra da sözleşm enin uygulanıp uygulanm adığını sürekli olarak kontrol e t m ektir. Y ine yasal güvence altın a alınm ış olan b ir hakkım ız d a işverenin işyeriyle veyd sendikam ızla ilgili kararları tek başın a alm a hakkından yoksun olm asıdır. Böyle b ir karar alınırken sendikam ızın bilgilendirilm em esi durum unda k ararın geçersiz sayılm ası yasal güvence altına alınm ıştır. A yrıca sendika çalışanlarım ız, sendika personelim iz ve sendikal faaliyet içinde bulunan arkadaşlarım ızın iş güvenliği d e sağlanm ıştır. İşveren sendikal faaliyet için işinden izin alan sendikacının ücretini kesem ez. Tabii ki bunun yanışını sözleşm elerde de işgüvenliği sorunu gündem e getirilm iştir; h içb ir işveren gerekçesi ne olursa olsun tek taraflı işe son verm e hakkına sahip değildir. Sendikam ızın bölge veya şube sorum luları tüm işgünü işyerinden izinli görülm ektedir. B öylcce işyerindeki seııdi kal faaliyetini şube ya da bölge tem silcisi o larak devam ettirm ektedirler. Bunun yanısıra ak tif olm am akla beraber üyelerim izin her zam an kullanabileceği bir hak da eğitim hakkıdır. Ö zellikle bizim işkolum uzda sürekli gündem de tuttuğum uz kadın erkek eşitliği de sözleşm elere getirilm iş durum dadır. Bunun yanısıra sendikal faaliyetle rim izin yalnız sözleşm eler vey a işverenle ilişkiler an lam ında düşünülm em esi lazım T oplum sal siyasi gelişm eleri sendika olarak yakından izlem em iz gerekiyor. K onuşm am ın başında belirttiğim gibi, herhangi b ir siyasi partiyle doğrudan bağım ız o lm am asın a, tü züğüm üzde bu yolda b ir m adde olm asına rağm en, bu m addenin üyelerim iz ve d iğ er top lum sal katm anlar tarafından bizlerin siyasetle ilgilenm eyeceği şeklinde anlaşılm ası d yanlıştır. Biz siyasetle ilgileneceğiz. Ö zellikle kam u görevlilerini örgütleyen biz ve kar deş sendikaların, üyelerim izin tek b ir siyasi partide olm asını beklem ek k adar yanlış bi d üşünce olam az. Biz. canlı siyasi tartışm aların olduğu bir grubuz. T üzük m addem izi doğru yorum larsak, tek bir siyasi partiy le doğrudan ilişkiye geç m enin birçok üyem izi dışlam ak anlam ına geleceğini gözönünde tutm am ız gerekiyor. Bizim görevim iz üyelerim izin siyasi çalışm alardan çekinm em eleri, düşünceleri doğrul tusunda siyasi partilerle ilişkiye geçip siyasi çalışm alarını yapm aları şeklindedir. Şöyle düşünürsek; değişik partilere dağılm ış olan üyelerim izin kendi partilerindeki siyasi ça lışm alarında sendikal hak ve özgürlükleri korum am aları düşünülem ez. Ş üphesiz bizlerin d e içinde yaşadığı z o r dönem ler, siyasi çalışm anın siyasi parti çalışm asıy la karıştırıldığı dönem ler atlatıldı. Hem kam u sektöründe, hem özel sektörde örgütlü olan konfederas-; yonlar bu konuda görüşbirliğini korum aktadırlar. Bu en ciddi konulardan birisi olan sendika-siyaset ilişkisinde görüş b irliğinde olm am ız m em ur konfederasyonum uzun top lum sal konularda karar alm asını daha d a kolaylaştırdı. M em ur S endikaları Koııfederasy o n u 'n u n iş m ahkem elerinin düzenlenm esi, iş hukukunun düzenlenm esi ü zerine getirdiği ö neriler ciddiye alındı ve kabul edildi. K onfederasyonum uz vergilerin düzenlenm esi, toplum sal konular, eğitim planlam ası . iş hukuku yasalarının son g elişm elere göre nasıl değiştirileceği konularında hüküm et ve işverenler karşısında söz sahibidir. T ekrarlam ak gerekirse İsveç'te öğretm enlerin % 90'ından fazlası örgütüm üze üye durum undadır. Üye (erim izin sosyal, ekonom ik çıkarlarını korum ak bizim tem el görevim izdir. Ü yelerim izi! refah düzeylerinin sürekli gelişm esi bizim tem el görevlerim iz arasındadır. D em okratik örgütlerin oluşturduğu sendikal hareketin geliştirilm esi, o harekete sah ip çıkm ak bizim görevlerim iz arasındadır. B u anlam da, tüm çalışanların, ücretlilerin kendi ekonom ik, sosyal çıkarlarını koruyan ö zg ü r sendikaların kurulm ası ilkesi doğrudur. Son olarak Sayın B aşkan, dem okratik toplum larm . ülkelerin oluşm ası, dem okratik kitle örgütlerinin, sen dikaların özgürce çalışm asına bağlıdır. T eşekkür ederim . 46 ‘Eğitim-İş’in yaptıklarını duyunca cendi kendime sordum: Türkiye’de aerşey çözüme kavuşmuş mu?..” Grete ROTH D anim arka Ö ğretm enler S endikası U luslararası İlişkiler Sekreteri D anim arka Ö ğretm enler S en d ik ası'n ın sîzlere kardeşçe selam larını getirdim . D ani marka Ö ğretm enler Sendikası. D anim arka'daki devlet o kullarında çalışan , okul öncesin den 10. sınıfa kadar bütün sın ıf düzeylerindeki öğretm enlerin sendikasıdır. Biz eski bir sendikayız. 1973 tarihinde yüzüncü yıldönüm üm üzü kutlam ış bulunuyoruz. Daha önce jevlet okullarındaki bütün öğretm enleri örgütlediğim izi söylem iştim . A m a doğrusunu « y lem ek gerekirse, yalnızca % 98'ini örgütlem iş bulunuyoruz! Ö ğretm enler toplum un bir parçası olduğuna göre. D anim arka Ö ğ retm en ler Sendika"nın üyeleri de toplum un b ir parçası olarak. D anim arka toplum undaki en sağ diyebileeğim iz kanattan en sol diyebileceğim iz kanada k adar bütün görüşleri tem sil etm ektedir, .uşkusuz bizler. her konuda aynı görüşte olm uyoruz. Toplantı salonlarında belli bir kouda uzlaşm ak, belli bir görüşe ulaşm ak için ço k u zun tartışm alar yapıyoruz. Ö yle ki onuçta tek b ir görüş açıklayalım ve bu görüş devlet o kullarında çalışan bütün ö ğ ret m enlerin ortak görüşü olsun. D anim arka Ö ğretm enler S en d ik a sı'n d a "ik i ayaklı strateji" ediğim iz bir sendikal strateji uygulanm aktadır. Bu çalışm alarım ızın b ir ayağı, sendikal /aktır ikinci a y a k ise m esleki çalışm alar ayağıdır. T ıpkı b ir insan gibi düzgün bir bimde ilerleyebilm ek için bir sendika olarak bu iki ayağın her ikisine d e ihtiyacım ız varBu yıl M art ayında D anim arka Ö ğ retm en ler S endikasından b ir delegasyon Türkiye'yi yarel elti. Tıpkı N o rv e çli m eslektaşlarım ızın delegasyonu gibi biz de”son derece ilginç iı sanlarla karşılaştık. B üyük bir m isafirperverlik gördük ve çok şey öğrendik, çok iyi bir seyahat oldu. B elki bir kısınınız biliyordur, bizim ziyaretim izin sebebi T ürkiye'deki eğit m m akam larının D anim arkalI öğretm enleri T ü rk iv ed e istihdam etm ek yolundaki îs- ye'deki öğretm enlerin sesini duyurabilecek örgüt neredeydi, nereye gidecektik? Türki:'ye gelm eden önce sorularım ızı iyi hazırlam ıştık. 47 D ediğim gibi. T ürkiye'ye gelince pek çok kişi ile tan ışm ış, pek çok yeri ziyaret et m iştik. İlk gittiğim iz yer İçişleri B akanlığı olm uştu. O rada T ü rk iy e’deki öğretm enlerin sendika kurm aları ve bu sendikaların öğretm en örgütü olarak tanınm asının h içb ir imkanolup olm adığını ilgili m akam lara sorduk. Verilen cev ap şu oldu: ” Bu bizim işim iz değil Milli Eğitim B akanlığı’nın işidir." D aha so n ra M illi Eğitim B ak an lığ ı'n d a aynı soruyı sorduk. Şu raporu size göstereyim : bu. bizim geçen M art ayında T ürkiye'ye yapm ış ol duğum uz ziyaretim izin sonucunda hazırlam ış olduğum uz rapordur. Ve ben. burada. Mili Eğitim B akanlığı'nın bize verm iş olduğu cevabı bu rapordan size okum ak istiyorum H atta bu cevap raporda İngilizce olarak yazılıdır. H erhangi bir çeviri hatası o lm asın, t; n olarak onların söylediklerini yazalım diye... D ediler ki: "G enel o larak ö ğretm enler biı sendika kurm alıdır." E vet öyle dediler. Yalnız şunu d a söylediler: “ Ö ğretm en sendikalar siyasi parti işleriyle uğraşm am alıdır. Eğitim politikasıyla uğraşm alıdır. Ben burada yalnızca onların dediklerini aktarıyorum . Ben E ğitim -lş'iıı b ugüne kaç aı yaptıklarını duyunca kendi kendim e şö y le sordum : T ürkiye'de herşey çözüm e kavuşm m udur? Ç ünkü E ğ itim -lş siyasi parti işlerine karışm ak istem iy o r ve b ızlcr bundan soı T ürkiye'deki öğretm enlerle çok iyi b ir işbirliği içinde bulunm ak istiyoruz. Ç ünkü geç M art ayında buravı ziyaretim iz sırasında söylediğim iz gibi ö ğretm enler arasında iyi sağlam bir işbirliği öğretm en örgütleri aracılığıyla kurulur. H epinize iyi şan slar dıh> rum. 4S Norveçli ve Türkiyeli öğretmenlerin örnek dayanışması Anneli ASKOLA N o rveç Ö ğretm enler Sendikası Başkanı 13-14 Eylül 1990'da A n k ara'd a yapılan "K am u Ç alışanlarının S endikalaşm ası" k o nulu sem pozyum a katılan N orveç Ö ğretm enler S en d ik ası-ndan kardeşçe selam lar. M ülkiyeliler B irliği B aşkanı. E Ğ İT İM -İŞ B aşkanı. S em pozyum un seçkin konukları, jurada. bu ço k ö nem li sem pozyum unuza katılm ak N orveçli m eslektaşlarım ve benim için büyük onurdur. Ö ncelikle nazik davetinize teşek k ü r etm ek ve yaklaşık 100 yıllık bir sendika olan N orveç Ö ğretm enler S en dikası'ndan (N L ) selam lar getirdiğim i bildirm ek isterini. NL B aşkanı ve D ünya Ö ğretm en Sendikaları K onfederasyonu W C O T P 'n in yeni se çilm iş yürütm e kurulu üyesi bay P er W q ien 'in de sem pozyum a katılan tüm örgütlere, özellikle E G lT İM -İŞ 'e kişisel selam larını getirdim . D ayanışm a m esajıyla sizlere başarılı >ir sem pozyum diliyor. Sendikam ızın iki yöresel şubesinin H edm ark Larerlag v e Sogn O f F jordane Larerag 'ın sizlere ve sem pozyum a en iyi dileklerini su n m ak benim için özel b ir zevktir. Bu iki yöresel şube, uzun yıllar T ürkiye öğretm en hareketiyle m addi ve m anevi ak tif dayanışm a Göstermiştir. Bizim sizinle işbirliğim iz T Ö B -D E R 'Ie b aşlam ıştır ve A vrupa’da TÖ B -D E R em silcileriyle de görüşm elere devam ediyoruz. N orveç öğretm enler S en d ik ası'n d an bir delegasyon b ir hafta süreyle T ü rk iy e'y e g el di. Şu an delegem iz dokuz kişidir, anım ızda iki yöresel şubem izin tem silcisi. N orveç P arlam entosu'nun iki üyesi ve günlük gazetelerim izden iki tem silci bulunm aktadır. İstanbul ve A n k ara'd a çok ilginç ve olağanüstü g ü n ler geçirdik. T ürk m eslektaşları m ıza ve N orveç B üyükelçiliğine teşekkürler. Y etkililer, ö rşü tle r. d eğişik k işiler ve kuş kusuz m eslektaşlarım ızla tanıştık. G ezim iz boyunca E Ğ İT İM -İŞ v e E G İT -D E R 'e güzel •abaları ve sıcak konukseverlikleri nedeniyle teşek k ü r etm ek isteriz. N o rveç'deki en büyük sendika olan ve U luslararası K am u H izm etleri P S l'v e bağlı tulunan N orveç K am u İşçileri S endikası'ndan d a sizlere selam getirdim . N orveç K am u şçileri S endikası B aşkanı B ayan L iv N ilsson ad ın a d a ö rgütlenm enizin başlangıcında izlere başarılar ve bol şans dileriz.. Z iyaretim iz boyunca hüküm etinizin, aralarında öğretm enlerin d e bulunduğu K amu işçilerinin örgütlenm esine, altında im zası bulunan 1LÖ S ö zleşm esi'n iıı 98 sav d ı m adde 49 sine rağm en, neden hâlâ karşı çık tığ ın ı hep m erak ettik. D ünyada öğretm enlerin örgütle nem ediği çok ülke yok. T anzanya v c A ngola gibi bazı ülkelerde öğretm enlerin ayrı ö r gütlülükleri var; renklerine, kabilelerine, oradaki adıyla “ yurtlarına göre örgütleniyorlar U luslararası Ö ğretm enler G ünü olan 6 E k im ’de, 13 G üney A frikalı öğretm en orgutu oradaki ırkçılığı dışlayan büyük b ir ulusal örgütle birleşecekler. N am ib y a d a ogretm eı sendikası bir buçuk yaşında. Latin A m erika ve A sy a 'd a öğretm enlerin sendikaları var Ç in 'd e yeniden kuruldu. A vru p a'd a örneğin A T 'd a sendikalaşm ak doğaldır; e u tım ve öğretm enlerin işlevi k onusunda öğ retm en örgütleri önem li b ir ıol oynarlar. H epim iz işçiyiz. Ö zel ya da k am u sektöründe oluşum uz, m avi ya d a beyaz yakal oluşum uz bu gerçeği değiştirm ez. T ü rk iy e'd e de sendikalaşm a k o n u su n d a bir yasaklam anın olm adığını m em nunluk! öğrendik. K am u sektöründeki ilk sendika olan E G İT İM -İŞ 'İ k u tlu y o r v e tüm gücüm üzle destekliyoruz. Çatı örgütüm üz W C O T P 'n e bağlı tüm örgütlerin E G İT İM -İŞ ı kabul edip desteklediklerine de çok m em nunuz. Şu andaki iktidarın da E Ğ İT lM -lŞ ı tanıyacağını ve e»itim alanında öğretm en sendikasının yararlarını anlayacağını kuvvetle um ut edıyoıu;/. Ç ünkü sendika kanalıyla tüm öğretm enlere ulaşm ak çok daha ko lay olacak, eğitim in iyileşm esi yönündeki çalışm alar çabuklaşacaktır. Ö rneğin, ok u llard a reform niteliğindeki bir çalışm a iktidar vc öğretm en m utabakatı nedeniyle tüm öğretm enlerin içten katılım ını sağlayacaktır. G erçekte Eğitim Bakanlığı v c öğretm en sendikası m asanın aynı larafındadır. H er ikisi de ülkedeki eğitim i geliştirip güçlendirm ek ister: her ikisi d e eğitim hizm etindeki öğret m enlerin mcsTcki vc eğitsel form asyonlarını geliştirm ek ister. Ü cret görüşm elerinde, toplu pazarlıkta iktidar ve sendika m asanın değişik yanları dadır. N e ki, bu bile uzlaşm aya, an laşm aya yönelik b ir diyalogdur. Bu nedenle, bakanlık ve öğretm en sendikalarının düşm an o lm adıklarını, birçok k nuda işbirliği yaptıklarını rahatlıkla söyleyebiliriz. W C O T P 'nin tüm üye ülkelerdeki 13 m ilyon üyesi, ö ğ retm en ler EĞ İT İM -İŞ in ge sim ini izleyeceklerdir. Ç ünkü artık sîzleri tanıyorlar, biliyorlar. Em m im bu durum , dığ uluslararası öğretm en örgütleri IFFTU-F1SE ve W C T için d e böyledır. Bu yeni öğretm en sendikasının giderek, tüm öğretm en leri b ü nyesinde toplayacağın inanıyoruz. E G lT İM -İŞ 'in ilkelerine d eğer veriyoruz: - Sendikanızın üyelerinin ekonom ik, sosyal, ahlaki çıkarlarını koruyup, eğitim in k litesini geliştireceğini söylüyorsunuz. - Ö rgütünüzün politik bir yapılanm ada olm adığını söylüyorsunuz. Bunun akıllıca o duğunu°düşünüyoruz. Çünkii b ö y lece belli bir politik ideolojideki öğretm enleri değil, öğretm enlerin tüm ünü biraraya getirebilirsiniz. - B arış için çalışacağınızı belirtiyorsunuz. D ünya barışına ulaşm ak eğitim de b a şlir Eğitim önem li b ir görevdir. - T üm üyelerinizin, özellikle d e kad ın üyelerinizin eşil olduğunu söylüyorsunuz. K ı dınlara ayrıcalık yapılm am alı, soruna yapıcı bir şekilde el atılm alıdır. - Eşitlik sorunu önceliklerinizden biridir. Bu k onuda N orveç Ö ğ retm en ler Sendik sı'n ın önem li desteğini alacaksınız. Biz N o rv eç'te vc d ışarıd a d aim a kadın ve eşitlik k. nusunda çalışm alar yapm ışızdır. 50 ‘Harcanan çabaların, olumlu bir crelişmeye yol açacağına inanıyorum” İD Mjell BORGEN N o rveç S o sya l D em okrat P arti M illetvekili Sayın B aşkan, değerli T ürk vatandaşlarım ız. Bu konferansa katılm ak üzere bizleri de davet ettiğiniz için içten teşekkürlerim i suarım . Ç ok yoğun günler geçireceğinizi, pek çok önem li konuyû tartışacağım ızı biliyoum . B izlere. sîzlerle tanışm a fırsatını verdiğiniz için şe re f duym aktayım . B ir haftayı aşkın b ir süredir N orveçli ö ğretm enlerle birlikte. T ürk m eslektaşlarım ız politikacılar vc gazetecilerle, sendikal sorunlar, eğitim k o n u lan v e genel olarak politik m eseleleri tartıştık. Pek çok sorunu görüştüğüm üz yoğun bir hafta geçirdik. Z iyaretim izi başarılı kılan çabalar beni çok etkiledi. B u nedenle T ürk öğretm en örgütü ile N orveç ö ğ retm enlerinin ziyaretim izi düzenlem e konusundaki işbirliğine içten teşekkürlerim i suna rım . T ürkiye'de çocuklar, öğretm enler ve eğitim sistem i için durum u daha iyiye doğru ötürm ek yolunda harcanan çabalar hakkında bilgi edindik. Bu çabaların, sonunda, ölum lu bir gelişm eye yolaçacağım a inanıyorum . Ben de üyeleri kam u kesim inde çalışan N orveç Ö ğ retm en ler S en d ik ası'n ın üyesiyim . Bu nedenle ö zg ü r sendikalar kurabilm enin ö nem ini çok iyi biliyorum . Ben de d ay an ış m anın. bireysel çabalarla harekete geçirilem eyecek bir güç yarattığını yaşayarak gör üm. Bir hafta boyunca edindiğim iz bilgi v e izlenim leri N orveç yetkilileri ve N orveç k a m uoyuna ileteceğiz. Bu kısa konuşm ayı bitirm eden önce, delegasyonum uzdaki diğer parlam enter bayan A s trid N ista d ve şahsım adına, sizlcrle tan ışm a fırsatını ve T ürk toplum u hakkında bilgi edinm e fırsatını bize veren T ürk ve N orveçli öğretm enlere te şekkür ediyorum . Sayın Başkan ve değerli T ürk dostlarım . Sîzlere çalışm aların ızd a başarılar dileyerek izlerim i bitiriyorum . 51 “Uluslararası hukuk, bir ülke, kendi imzaladığı bir sözleşmeyi uygulamadığı zaman ihlal edilmiş olur” L ouis W EBER F ransa O n a Ö ğretim U lusal S endikası (SN E S) G enel Sekreter Yardımcısı Ö nce kendim i tanıtm ak isterim . Ben L ouis Weber. Şu anda b ir m eslek okulunda m;ı tem atik öğretm eniyim . Aynı zam anda O rta Ö ğretim Ö ğretm enleri U luslararası Federa;yonu G enel Sekreteriyim . Y ine Ö ğretim M esleği Ö rgütleri D ünya K onfederasyonu nu yürütm e kurulu üyesiyim . B u vesileyle size, yürütm e kurulu üyesi olduğum Oğretıı M esleüi Ö rgütleri D ünya K onfederasyonu'n u n m em ur sendikalaşm ası yönündeki çabı lan niza bütün desteğini ve dayanışm am ızı duyurm ak istiyorum . Bu dayanışm a clbetı sadece sendikalaşm a değil, haklarını elde etm ek için işveren üzerinde yani kam u üzenini zorlam a yöntem leri ve tabii bu arada grev yöntem ini de kullanm a yönünde bir dayanış madır. Bu dayanışm am ız sözde de kalm adı. Ö rgütüm üzün genel kurulunda oy birliğiyle k; bul edilen son kararım ızda desteğim izi belirttik. Bu kararım ızı sayın Turgut O zal'a d; gönderdik. Bu kararım ızda T ü rk iy e'd e m em urların sendikalaşm a çab asın a bütün güci m üzle destek verdiğim izi belirttiğim iz gibi, T ürkiye'nin de. ILO 'nuıı çalışanların haki; nnı koruyan sözleşm elerini b ir an önce onaylam ası gerekliğini belirttik. O halde şunı belirtm eliyim ki, şu anda burada varlığım d ah a ö n ce b aşlam ış bir dayanışm a sürecim -' devamıdır. Size dünya öğretim m esleği alanındaki sendikalaşm a konusunda birkaç söz söylem e istiyorum : Ö ncelikle şunu belirteyim k i. bu sendikal hareket bölünm üş b ir harekettir. B bölünm üşlük tabii özellikle dünyam ızın son 40 yıl içinde yaşadığı siyasal çekişm eleri b ir ürünü olarak görülm elidir. B asite indirgem ek g erek irse, öğreti m esleğinde dünya ç; pında 4 büyük örgütlenm e sözkonusudur. Bir tanesini hem en b elirtip bir yana bırakac; ğım. O da H ıristiyan sendikacılığıdır. Çünkü onun etkisi dünyanın belli yerleriyle sını lıdır. G eriye kalan üç büyük örgütlenm eden ikisi siyasal b ir ayrım çizgisine göre birb rinden ayrılm ıştır. B ir tanesi bu soğuk savaş ürünü olarak d oğuya bağlı olan Öğreti Sendikaları U luslararası Federasyoııu'dur. D iğeri ise batı sendikacılığını tem sil ede Ö ğretim M esleği S endikalan K onfederasyonu. Bu ayrım soğuk savaştan bize m iras ka mıştır. 52 B irçok örgüt, öğretim m esleğinde faaliyet g österen, sendikal uluslararası konfeden sy o n la rın böyle siyasal çizgilere göre ayrılm ış olm asından rahatsızlık duydukları için, 1; unlardan birine veya diğerine katılm ayı red d etm işler ve benim de üyesi bulunduğum ( ğretim M esleği Ö rgütleri D ünya K onfederasyonu üyesi olm uşlardır. B u söylediğim c '.ellikle Batı A vrupa öğretim sendikaları için geçerlidir. Bu örgütüm üz, tarafsızlığını tit zlikle korum uş, b ir yandan da kitle ağırlığını artırm ak için, hem üyelerinin m esleki h ıktarı konusunda çaba gösterm iş, hem d e d ah a g en iş anlam da, d ah a teknik, pedagojik m eselelerin çözülm esi için uğraş vermiştir. Bu çab alar sonu cu n d ad ır ki, kanım ca şu anda i yesi bulunduğum konfederasyon, öğretim m esleğindeki sendikalar, konfederasyonlar arasında en önem lisi haline gelm iştir. Bu önem i, ILO , U n esco v e A vrupa K onseyi ile i işkilerinde de ortaya çıkm aktadır. Bu nitelikte b ir örgüt olarak biz, sizin bu yeni girişi m inize destek olm ak için h e r türlü çabayı gösterm eye, sizinle dayanışm a içinde b ulun m aya hazırız; onu belirtm ek isterim . B u dem in sözünü ettiğim soğuk savaştan ard a kalm a bölünm üşlük bizim örgütüm üz i iri özellikle üzücüdür. Ç ünkü biz tüzüğüm üzde b ütün öğretim m esleği m ensuplarının Kirliğini sağlam ayı am aç edinm iş durum dayız. B u bölünm enin olum suz sonuçları birçok c m en sayesin d e hafiflem iş bulunm aktadır. B u ayrılığı, bölünm üşlüğü hafifleten birinci etm en , ikişer ü çer üyelik yoludur. Şunu t :m ck istiyorum : B irçok sendika tek b ir konfederasyonla değil, birçok konfederasyonla ç ışitli bağlar kurm a yoluna gitm ektedir: bu d a ileşitim köprüleri yaratm aktadır. Bu ayrılığın sonuçlarını ortadan kaldıran ikinci etm en, uluslararası konfederasyonlar arasında eylem birliğine gidilebilm esidir. Bu eylem birliği sadece konfederasyonları d e ğil. çok zam an IL O ve U nesco gibi kuruluşları d a içine alm aktadır. Ü çüncü um ut verici, yani bölünm eyi ortadan kaldırıcı etm en, şu anda uluslararası konfederasyonların birbirlerine yaklaşm ası v e hatta günün b irin d e birleşm esi yönünde ş. örüşm elerin başlam ak üzere olm asıdır. A rtık m esele resm i hale geldiği için ben d e b u n d a açıklayabilirim ; üyesi bulunduğum Ö ğretim M esleği Ö rgütleri D ünya K onfederas3 onu diğ er iki büyük konfederasyona, yani B a tı'y a yakın v e D o ğ u 'y a yakın iki konfedeı ısyona da birleşm e görüşm elerine başlam ak üzere çağrıda bulunm uştur. Bu çağrının s »mut b ir sonuca ulaşm ası herkesin değilse bile, hiç d eğ ilse bizim en büyük dileğim izc ir. Bu sabah konuşanlardan biri, devletin am aç olm adığını belirtti, aynı şeyi uluslararası 1 onfederasyonlar için de söylem ek gerekir. U luslararası konfederasyonlar d a am aç de•: ildir. B unlar ancak ulusal örgütlcringerek sin m cleriııe destek oldukları ölçüde yararlı rol < yııayabilirler. Ö zellikle ulusal örgütlerin sorunlarını dünya çap ın d a görm eye yardım cı ( ldukları biçim de an cak bir işe yarayabilirler. Bu uluslararası örgütlerin özellikle etken olduğu iki alan vardır: B iri geniş anlam da i ısaıı hakları alanı, öbürü d ah a d a r sendikal h ak lar alanı. T ü rk iy e tabii ünlü bir örnektir. 1 urkiyc için uluslararası kuruluşlarda çok çab a harcam ak gerekm iştir, am a ne yazık ki, ' urkiye bu hakların sekteye uğradığı tek ülke d u rum unda değildir. Ş unu görm ek gerekir Yi, uluslararası kuruluşlar T ürkiye türünde bu hakları tam tanım am ış olan ülkelerde etkili 1 ir baskı yaratabilm ektedirler. Birçok hüküm et, bu arad a okuduklarım doğruysa T ürk I lüküm eti de insan haklarının gerçi ciddi b ir konu olduğunu, am a bu hakların belli bel<eler içinde sıralam aya alındığı zam an, bunların gerçek lere uyarlanm ası gerektiği, dola\ ısıyla da “göreceleştirilm esi” gerektiği yö n ü n d e g örüş bildirm ektedirler. Bu göreceleşt rm c iddiasına karşılık bazı gerçeklere d e d ik k at çekm ek gerekir: insan h ak lan m ücadelesine. A m erikan A n ay asası’na, F ransız devrim ine baktığım ızda 1 u hak den en nesnenin b ir evrim geçirdiğini, ö n ce bireysel m ülk sahipleri hakkı olarak 53 ortaya çıktığını, giderek daha loplum cul, daha k o llek lif b ir nitelik kazandığını görüyoruz. Şunu da görüyoruz ki. bu haklar, insanlığın artık b ir ortak değeri b ir ortak varlığı, zen ginliği haline gelm iştir. Yani görece değildir bunlar; tüm insanlık için ortak şeylerdir. Bir gerçeği daha görüyoruz ki. bu haklar hem en hem en her zam an b ir m asa etrafında oturulup güzellikle bahşedilm iş şeyler değildir; büyük sav aşım lar sonucunda elde edilm iş şeyler dir. B u savaşım da da özellikle çalışanlar ön saflard a yer tutm uşlardır. B u insan haklarıyla ilgili evrensel o rtak değ erler bütünü içinde, elbette kam u h izm etine yönelik olan bölüm , yani kam uda çalışanlarla ilgili olan bölüm ün b ir özelliği var; sadece T ürkiye'de yok. T ü rk iy e'd e olduğunu biliyorum , bu sabah d in led ik lerim d en an lad ım . Fakat başka ülkeler için de bu özellik geçerli. Ç ünkü kam uda çalışanların yalnızca b ir hak m ücadelesi yapar görünem eyeceklerini. bunun yaparken de kam u hizm etini aksatacaklarını iddia edenler vardır. Bu konu üzerinde iki kısa noktada dikkati çekm ek istiyorum . B irinci nokta şu: H üküm etler bu konuda genellikle ikili oynam aktadırlar. Som ut b ir ö rnek verm ek istiyo rum: Birçok Batı A vrupa hüküm eti b ir kısım m em urlarına grev hakkını tanım akla çok çekingendirler, bunu reddetm ek için d e m em urların devletin kam u yetkisini temsil ettik lerini ileri sürm ektedirler. "K am u yetkisini, otoritesini tem sil ettiklerine göre de grev haklan o lam az" dem ektedirler. Ş im di bu iki yüzlülüğün ö b ü r yüzünü belirtm ek için şunu söyleyelim ; A vrupa'da şu anda çalışanların serbest dolaşım ı sorunu var. Ö ğretm en sendikalan şu görüşte: E vet, biz d e çalışanların serbest dolaşım ından yanayız. Fakat bulun duğum uz öfkede sahip olduğum uz özel güvencelerin d e korunm asını istiyoruz." Bu özel güvence talepleri karşısında ise bu sefer hüküm etler a z ö n ce söylediğim izin tam tersini söylüyorlar. "S iz de nihayet çalışansınız, d iğ er çalışanlardan hiçbir farkınız yok. O zam an size niye ayrıcalık tanınsın" dem ektedirler v c o arad a artık öğretm enlerin daha öncc m em ur olarak göründüğünü yani devleti temsil eden kişi olarak göründüğünü de unut m aktadırlar. N Türkiye'deki durum u ayrıntılı o larak bilm ediğim den T ürkiye'den size ayrıntılı olarak örnek verem iyorum . A m a bu çift oyunun T ürkiye'de de birçok örneğini bulm anın güç olm ayacağından em inim . İkinci olarak üzerinde durm ak istediğim konu d ah a tem el ö n em de. Şim di hüküm etler hem en hem en her yerde m em ur eylem iyle karşı karşıya kaldıklarında, bu eylem in toplum düzenini 'aksattığını ileri sürm ektedirler. Bunun tam zıddı o larak, m em ur sendikaları kendi üyelerinin hakları için m ücedele verm ekle, hatta bunlar için d ah a ileri düzeyde ücretler elde etm ekle, toplum sal düzeni bozm ak değil, tam ak sin e toplum sal ilerlem eyi sağlam aya katkıda bulunduğuna inanm aktadır. İki tem el görüş v ard ır burada. Çağcıl ni telikte olm ak isteyen hüküm etlere şu gerçeği hatırlatm ak zoru n d ay ız ki. bugün ileri olan ülkeler, çalışanların sendikal haklarını ezen ülkeler değil, aksine bunları tanıyan ülkeler dir. Sözlerim i bağlarken bazı n o k talan yinelem ek isterim . Y inelem ek istediğim birinci nokta size verdiğim iz desteğin büyüklüğüdür: d ay an ışm am ızd a, ikinci nokta şudur: Bi zim için çalışanların sendikal örgütlenm e hakkı, toplu sö zleşm e hakkı bizim anladığım ız anlam da uluslararası insan hakları hukukunun parçasıdır. U luslararası hukuk, bazılarının zannedebileceği gibi sadcce devlet sınırlarını belirleyen b ir hukuk değildir; uluslararası sendikaların katkılarıdır. B ir yığın uluslararası örgütün d e uluslararası hukukun o lu şu m unda payı vardır. Son cüm lem de şu olacak: Bu dediklerim iz doğruysa uluslararası huk u k sadcce bir ülke diğer b ir ülkeyi istila ettiği zam an ihlal edilm ez, bir ülke kendisi im zaladığı bir sözleşm eyi uygulam adığı zam an da ihlal edilm iş olur. 54 “Uluslararası dayanışmanın önemi” R einhard KONİGHER F. A lm anya E ğ itim ve B ilim Sendikası Tem silcisi D eğerli arkadaşlarım . M ülkiyeliler B irliği ve E ğitim -lş S em p o zy u m u 'n a. A lm anya Eğitim v e B ilim Sendiısı ve aynı zam anda T ürkiyeli öğretm enlerin başarı d ilek lerin i getirdik. E ğ itim -lş’i ku rak . ülkenizde yeni bir dönem başlatm ış bulunuyorsunuz. Bu. d iğ er kam u görevlilerinin n dikalaşm alannı da beraberinde getirecektir. Bu çalışm alarınızda sizlere sonsuz başaa r diliyoruz. S evgili arkadaşlarım , bugünkü düzeye gelm eniz, sizlerin kişisel m ücadelenizin ürüidür. B unda, uluslararası dayanışm anın d a önem li olduğunu söylem ek istiyorum . S evgili arkadaşlarım , öğretm enlerin v e k am u görevlilerinin sendikal haklarını engel lem ek, uluslararası anlaşm aları ihlal olduğu gibi, dem okrasiye yapılan bir baskıdır. B u da o rite r devlet yapılarındaki anlayıştır. S endikacı ve dem okrat kişiler olarak görevim iz, tür düşüncelere karşı sonuna kadar m ücadele etm ek olm alıdır. Federal A lm a n y a'd a bizim de grev h ak k ım ız verilm işti. Fakat b ir sene önce yaptığıız eylem lerle bunu biz kendim iz aldık. B ununla da. bu baskıcı devlet yapısını b ir kez daha g ö zler ö nüne sererken, öz insancıl hakkım ız olan grev hakkım ızı kendi girişim leriizle eld e ettik. Ö ğretm enlerin de em ekçi o lduğunu, bütün em ekçilerin toplu sözleşm esi, grevli sendikal hakları bulunduğunu b ir d efa d ah a gündem e getirdik. S evgili m eslektaşlarım , sizler gerçi yeni kurulm uş bulunuyorsunuz. Bu sem pozy im la d a sendikal hakların m ücadelesini veriyorsunuz. B u istem lerinizle, m eslektaşları nızın en doğal haklarını savunuyorsunuz ve aynı zam anda ülkenizdeki dem okratikleşeye d e büyük katkılarda bulunuyorsunuz. Bu m ücadelenizde so n su z.b aşan lar dilerken. Federal A lm anya Eğitim ve Bilim Sendikası v e aynı zam anda Türkiyeli öğretm en der neklerinin d e yanınızda olacağını b ir k ez d ah a vurgular, onların d a sizlere sonsuz selam larını sunarım . 55 “Eğer bir ülkede gerçek demokrasi varsa, kurumlan da vardır” Y ücel Ö ZK O K U luslararası K am u G örevlileri F ederasyonu Türkiye Tem silcisi Sayın başkan, değerli izleyenler ve basın m ensupları: Tem el insan haklarının ve sendikal hakların tanınm ası ve uygulanm ası sorunu Ulu lararası K am u G örevlileri F ed erasy o n u 'n u son derece yakından ilgilendiren önem li b konudur. B u nedenle de bu sem pozyum a katılm a lırsatını bulduğum için m em nuniyetin belirtir, örgütüm üz U luslararası K am u G örevlileri F ederasyonu unu bu sem pozyun davet edeıry ö n eticilere teşekkü r ederiz. U luslararası K am u G örevlileri Federasyonu ö zg ü r d em okratik dünyada kam u hı m etleri çalışanları için en önem li uluslararası işkolu federasyonudur. D ünyanın d o n |tarafında. 70'in üstündeki ülkede 11 m ilyondan fazla kam u işçisini tem sılen. Uluslarara Ç alışm a Ö rgütü (1LO). A vrupa K onseyi. A vrupa T opluluğu ve B irleşm iş MıllcUcr diğer uluslararası örgütleri tarafından bu işçiler ad ın a k onuşm a y cik'suıc ^ h ı p oldufe m uz kabul edilm ektedir. U luslararası K am u G örevlileri F ederasyonu (PSI) 1907 yılınc kurulm uş, tarihi boyunca gelişip büyüm esiyle birlikte, am açlan o yıllardan zam anım ı fazlaca bir değişiklik gösterm em iştir. Bu am açlardan bazılarını burada ana lıatlarıy a açıklam akta yarar görüyor ve kısaca sıralam ak istiyorum : Ö zellikle ekonom ik, sosyal, siyasal ve yasal koşullarla sendikal hareketin kurul «elişm esini engelleyen ülkelerde, kam u hizm etlerinde çalışanların kendi ja u m s ız sc dikal örgütlerini kurm alarına ve geliştirm elerine yardım cı o lm ak, bu hakları savum u; bu hakların alınabilm esi için m ücadele verm ek: Sosyal adaletin kurulm ası ve geliştirilm esiyle üye sendikalar arasında iletişim ve birliğinin oluşturulm asına katkıda bulunm ak; T üm kam u hizm etlerinde çalışanlann kendi hak ve m enfaatlerini savunup koruyalı meleri am acıyla, özgürce kendi sendikal örgütlerini kurm alarında yardım cı o lm ak, kıs sız olarak tüm sendikal hak ve özgürlüklerini uygulayabilm eleri ıçm m ücadele verm el T üm kam u hizm etlerinde çalışanların haklarını uluslararası platform larda ve ik kurum lar içerisinde tem sil etm ek v e savunm ak. Yukarıda özet olarak belirlenen tem el am açlar yanında PSI özellikle son zam anlar kam u hizm etlerinde çalışanları etkileyen çeşitli yeni so ru n lar v e koşullarla d a yakınd ilgilenm ek durum undadır. Son yıllarda kam u hizm etleriyle ilgili koşullara, kam u h 56 m etleri harcam alarına ve kam u hizm etlerinde ö rgütlü sendikalara karşı, sürekli hücum lar sözkonusudur. P arasal politikalar, ö zelleştirm e, kam u hizm etlerinin taşeronlara yaptırtılm ası gibi çeşitli yeni politika ve uygulam alar, her ülkede, her vatandaşın, h er insanın ve sendikaların geleceklerini ciddi b ir şekilde tehdit etm ektedir. Bu önem li yeni gelişm eler ve sorunlara karşı uluslararası stratejilerin form üle edilm esi ve belirlenm esi, ilgili üye sen dikalarına destek sağlanm ası. U luslararası K am u G örevlileri F ererasyonu’nun temel sorum lulukları içindedir. İngiltere gibi bazı gelişm iş ülkelerde izlenen kam u hizm etle rindeki yeni siyasal ve ekonom ik gelişm eler y anında, tabii ki gelişm ekte olan ülkelerin durum ları da hiçbir şekilde yadsınam az. B aşbakan T hatcher'in çökm eye başlayan parasal ve özelleştirm e gibi ekonom ik politikalarını kopye etm eye kalkan bazı gelişm ekte olan ülke yöneticileri ve politikacıları m aalesef d ah a d a ileri g itm ek te ve kendi ülkelerinde dem okratik hak ve özgürlükler, insan hak ları, sendikal haklar pahasına kopyeciliklerini kanıtlam aya çalışm akta, çağdışı kalm ış rejim lerin uygulayıcısı olm akla ad eta övünür görünm ektedirler. O ysa gelişm ekte olan ülke liderlerinin yöneticilerinin görem ediği veya görm ek istem ediği gerçek; dem okrasi, tem el hak ve özgürlükler, insan h akları, sendikal haklar gibi gerçek dem okrasinin tem el kurum larının nasıl b ir politika uygulanırsa uygu lansın. özgürce işlevlerini sürdürebilm esidir. A rtık gelişm ekte olan ülkelerin y önetici ve siyasetçilerinin d e çağ ım ız gerçeklerine, insan hak ve özgürlükleri, sendikal h ak lar gibi gelişm iş ülkelerin asla vazgeçm edikleri gerçek dem okrasilere duyarlı ve saygılı olm a zam anı gelm iştir ve geçm ektedir. Bakınız geçm işin ispanyasına. Y unanistanına ve g elişm iş, sanayileşm iş gerçek dem okrasinin tam anlam ıyla yerleştiği B atılı ülkelere. Bu ülkelerde artık hiçbir şekilde b ir gecede esen fır tına veya rüzgarlarla sağlam dem okrasi, insan hak v e özgürlükleri, sendikal haklar, du varları. kaleleri yıkılıp gitm iyor. G erçek dem okrasi ve kurum larının asla yaşam ını yitir m ediği bu gelişm iş ülkelerde, bazı kurum ve k işiler çıkıp d a “ güç benim elim de artık bir süre için dem okrasiyi korum ak ve kollam ak göreviyle bir g ece ansızın ben g eldim , se n dikal faaliyetleri hafife aldım , sendikalar, siyasi partileri kapattım ve liderleri benim gü vencem altında. Toplum ve ülke için, dem okrasi için ne yararlı ise ben bilirim ve ben yaparım ” diyem iyor. O ülkelerde belirli b ir azın lık için dem okrasi çoğunluk için özel cins bir dem okrasi olm uyor. D eğerli kam u görevlileri, değerli izleyenler. E ğer b ir ülkede gerçek dem okrasi varsa k u ru m lan da vardır. G erçek dem okrasi ol m adığı takdirde kuru m lan da olm az. G erçek dem okrasinin varolduğu ülkelere b ak tığ ı m ızda. artık işçiym iş, m em urm uş, öğretm enm iş, sağlık personeliym iş, hem şireym iş gibi ay n ın görem iyoruz. O ülkelerde subayından, polisinden güm rük m em uruna, ö ğ retm en i ne. sağlık personeline, tüm kam u görevlisi m em urlara k adar hepsinin özgürce toplu sö z leşm e ve grev hakkına sahip oldukları görülüyor. İşçiye varım yam alak sendika hakkı, kam u görevlisine, m em ura ise böyle b ir hak verilm ez gibi çarpık d em okratik yozlaşm a ların artık çağım ızda çağdışı kalm anın tem el göstergesi h alin e geldiğini gelişm ekte olan ülkeler m uhakkak görm ek ve öğrenm ek durum undadırlar. U luslararası K am u G örevlileri F ederasyonu (PS I) olarak desteklediğim iz ve savunduğum uz tem el sendikal h ak lar ve insan haklarının tanınm am ası sonucunda b ir adaletsizliğin olduÛuna inanm am ıza volaçan durum nerede ve ne zam an ortaya çık arsa çıksın buna Tepkimizi gösterm ek en birinci ve önem li sorum luluğum uzdur. Bu çerçeve içinde g eçm işte Şili ve Y unanistan'da olduöu gibi T ürkiye'de de 1980 yılı sjeçiş dönem i sırasında U luslararası K amu G örevlileri Fe derasyonu (PSI) U luslararası işçi S endikaları K onfederasyonu (IC U ) ve A vrupa S endi kaları K onfederasyonu (E T Ü T ) ile birlikte sendikal hakların ihlali konusunda IL O 'va bir şikayet başvurusunda bulunduk. ILO Ö rgütlenm e Ö zaürlüöü Kom itesi bu başvuruları 1981 yılından bu yana incelem ektedir. Bu incelem e hala sürm ekte olup, konu sürekli yıllık ILO konleran sı gündem ine getirilm ektedir. 57 D iğer taraftan dem okratik özgürlük v e tem el insan h ak lan ile. sendikal h ak lar ilk ele rinin A vrupa K onseyi A vrupa Sosyal Ş artında d a yeraldığm a burada kısaca değinm ek is terim. A vrupa K onseyi’ne üye devletlerin tüm vatandaşları bu haklardan yararlanm ak tadır. A vrupa K o nseyi'nin tüm üye devletleri üyeliğe kabul edilm enin ön koşulu olarak Avrupa Sosyal Ş artı’nda belirlenen 19 tem el hakkı v e ilkeyi politikalarının tem el am acı olarak kabul etm eyi onaylam ışlardır. A vrupa Sosyal Ş an ın d a belirlenen sosyal haklar, sendikaların esas dayanaklarını oluşturan tem el hakları en geniş biçim iyle kapsam aktadır. A ynca A vrupa K onseyi Sosyal Şartı herhangi b ir ayrım gözetm eksizin herkesin bu temel şartlardan yararlanm ası gerektiğini çok açık bir biçim de belirtm ektedir. B urada ortaya çıkan sorun. A vrupa K onseyi üyesi devletlerin hüküm etlerinin bu tem el h ak lan n e olçude uyguladıkları, halta ilke olarak kabul ed ip etm edikleridir. A vrupa E konom ik T oplulu ğu nun ve A vrupa K onseyi’nin sendikacılık hareketiyle danışm a konusunda o ld u k ça iyi düzenlenm iş araçları bulunm aktadır. U luslararası K am u G örevlileri Federasyonu (PSİ) olarak her iki örgüt tarafından da ilgili ülkelerin ortak am aç lan doğrultusundaki ço k sa yıdaki faaliyette tartışm alara katılan toplum sal taraflardan biri olarak kabul ed ilm ek te yiz- , , , Bu çerçeve içinde ilgili platform larda d a am aç ve ilkelerim iz doğrultusunda hareket etm ek, en birinci, en ö nem li sorum luluğum uz olm uştur v e olm aya devam edccektıı K am u hizm etleri için m ücadele verm ek, savaşm ak sü p h esiz kı U luslararası K am u G ö revlileri F e d e ra sy o n u n u n geçm işte olduğu gibi gelecekte d e nerede ve nasıl o lu rsa olsun en önem li ve en büyük görevidir. Bu görev ve m u tlu lu k lar bütünlüğünün bilinci içinde, burada sözlerim e son verirken, bu sem pozyum un ülkem iz v e dem okrasim iz açısından kam u görevlileri yararına ışık tutarak başarıya ulaşm ası v e bu yönde b ir başlangıç olm ası dileğiyle hepinize saygılar sunar, teşekkür ederim . “Sendikalaşma ve grev hakkı, en doğal ve önemli haktır” Ahm et UZUN K ıb rıs Türk A m m e M em urları . Sendikası G enel B aşkanı K ıb n s'la ilk T ürk M em ur Sendikası olan "K T A M S " 1956 yılında kurulm uştur. O yıla k adar K ıb n slı T ürk ve Rum ların biraraya gelm esiyle oluşan M em urin C em iyeti faaliyette di. B ir anlam da İngiliz söm ürge idaresine karşı filizlenm iş olan T ürk v e R um m illiy et çiliğinin bir tezahürü olarak T ürk m em urlar M em urin C em iy eti’nden ayrılm ışlar. T ürk vlcm urin C e m iy e ti'n i kurm uşlar ve d ah a sonra gerek T ürkler. gerekse R u m lar sendika ıüviyetine geçm işlerdir. K ıb n sT ü rk A m m e M em u rlan S endikası'nm (K TA M S) bugün;ü ileri, dem okratik düşünce yapısına sahip olm ası ise 1972-73 yıllarında m üm kün o l m uştur. KTAM S ülkesinin ve tüm em ekçilerin ekonom ik ve politik, sosyal ve kültürel d ü zeydeki kurtuluşunun ve yüceltilm esinin ancak toplum cu b ir düzende olabileceğini sa vunur. KTAM S em ekçilerin ekonom ik v e d em okratik hakları doğrultusunda verilen sa vaşım ın. politik savaşım la uyum lu olm ası gerektiğine inanır. K ıb n s Türk A m m e M em urları S endikası, tüzüğünde d e yeralan aşağıdaki tem el ilkeeri kabul eder: 1) Em ekçilerin sorunları toplum cu bir düzende çözüm lenir. 2) Em ekçi sınıfların devrim ci bir niteliğe erişm esi ve bilinçlenm esi an cak yurt ve dünya o laylannın em ekçiler açısın d an ve bilim sel yoldan değerlendirilm esine bağ lıdır. Bilim , em ekçi sınıfların en ö n em li savaşım aracıdır. 3) E m ekçilerin, tüm haklarını alabilm esi yalnız m esleki ve ekonom ik savaşım ile m üm kün değildir. Bunun yanısıra yasal dem okratik haklarını kullanarak v e gelişti rerek siyasi savaşım vapm alan d a gereklidir. K T A M S 'a. sivil kam u hizm etlerinde çalışan ve bu hizm etten em ekliye ayrılaıılar üye olabilirler. D olayısı ile KTAM S tüm kam u hizm eti işkollarında örgütlenm iştir. Lim anardan sağlık hizm etlerine, posta hizm etinden sivil havacılık hizm etine ve radvotelevizyon kurum una kadar örgütlenm e yayılm ıştır. K TA M S'ın gelirlerini, üyelerinden alınan asgari ücretin % 1'i kad ar olan aidatları oluşturm aktadır. K ıbrıs'ta m e m u r ve öğretm en sendikacılığının ve grev hakkının uzun y ıllardan beri varolm ası, sendikaların benim sedikleri herhangi b ir politik tavrı koyabilm eleri, düşünce 59 veya sendikal tavırlardan dolayı hapse girenin bulunm am ası, üçüncü dünyalıları ve bilr hassa T ürkiye m uhalefet partilerini, sendikaları ve ay dınları K K TC 'deki dem okrasi k o nusunda yanıltm ıştır. Birçok T ürk aydını bizlere "M em urun, öğretm enin sendikası var, grev de yapabilirsiniz, daha ne istiyorsunuz, sîzlerde n e güzel dem okrasi var" dem işlerdir. Halbuki gerçekte durum dıştan görüldüğü gibi değildir. Ç alışan lar sendikalarda birleşip örgütlendikçe hüküm etler de daha değişik y ö n tem ler uygulam aya koyarlar. B u nedenle bizde de çalışan lar bölünm üş, parçalanm ış v e farklı ç ık a r guruplarına ayrılm ıştır. Z aten güçlü b ir K TA M S'm kendileri için tehlikesini gören, h üküm et, 1977-78’lerde yandaşla rına "K am u-S en" ismi ile sağ görüşlü kukla b ir m em u r sendikası k u rd u n m u ş ve baskı altına aldıkları birçok m em uru bu sendikaya geçirm işti. Bu ikiye bölünm eden so n ra hü küm et yine her sıkıştığında farklı uygulam aları ile m em uru bölm eye devam etm iştir. K K T C 'de dem okrasi v a rd a ne oluyor? Sendikaların üyelerinden topladıkları aidatları tükettirip m ali zorluk yaratm ak için yasadışı uygulam alar ile onları m ahkem eye gitm eye m ecbur ed ip parasız bırakm ak mı dem okrasi? Yoksa o rtay a konan bir eylem i, hüküm etin, "istem lerinizi kabul ettim " diyerek sendikal hareketi söndürdükten sonra im zaladığı protokolü hayata geçirm em esi m i? Yoksa, işçi sendikası Y ön-S en'e iki sene ö n ce yapılan gibi tüm bakan, m illetvekili ve üst kadem e yöneticilerinin dev rey e girip ve her türlü yolu deneyerek b ir ay içerisinde % 90 üyeleri istifa ettirip kurdurttukları K am u-İş’c üye yap m aları m ı? Yoksa daha önceki yıllarda bir iktisadi devlet teşekkülünde (Sanayi H o ld in ü örgütlü D ev-lş'i cüceleştirm ek aşkına bu kuruluşu iflas ettirip kapattırm ak m ı? Y o k s;. m em ur m aaşlarını ödeyem eyecek durum lara d ü ştüklerinde m aaşları kesm ek için oturup m em urun greve gitm esi için yollar aram ak m ı? Yoksa, T ü rk iy e’den K K TC 'yc kaçak işçi akınına g ö z kırparak işçi rekabetini artırm ak, yerli işçileri k uzuya çevirm ek v ey a işsi/, bırakm ak. T ürkiye'den gelen kaçak işçileri de sağlık v e çalışm a koşullarına uym adan, güvenceden yoksun oİarak çalıştırıp söm ürm ek m i? D em okrasi bunlar mı? Ben burada sendikalaşm a ve grev haklarının b ir işe yaram adığını izah etm eye çalış m ıyorum . Yanlış anlaşılm asın. A ncak dem okrasiyi tüm k urallarıyla içine sindirm eyen toplum larda sendika ve grev hakkının netice olm adığını izah etm ey e çalışıyorum . Sen dika ve grev hakkı herşeye rağm en çalışanların m ücadelesinde ve dem okratikleşm e su] recinde en önem li kilom etre taşıdır. Ö yle zannediyorum ki T ürkiye'de sendikalaşm a faaj liyetlerinin yaygınlaşm ası sonrasında d em okratikleşm e y o lunda atılan adım lar daha da sıklaşacaktır. K K T C 'de durum farklı, bizler bu bakım dan d ah a şanssızız. D iğer ülkelerce tanınan b ir devlet olm adığım ız için büyük ölçüde dışa kapalı olan ülkem izde iktidarım ız ç o k dalı i fazla vurdum duym az oluyor. V urdum duym azlık b ir tarafa, d iğ er yandan da kam uoyunda sedikalan ve dem okratik örgütleri m ahkûm etm ek için her o rtay a çıktığım ızda "M il i davaya zarar veriyorlar" diye suçlayıp vatan haini ilan ed iliyoruz. Tabii iktidar ile teke tek kalsak sorunlarım ızı büyük ölçüde çözebiliriz. A ncak bir taraftan Asil N adir'iıı (Pollyj Peck) büyük ölçüde tekelinde olan basın ve paraları, d iğ e r yandan 6 0 m ilyonluk T ü rk i ye'nin hem en her kesim inin K K TC iktidarının yan ın d a bulunm ası sendikalarım ızı sen dikal m ücadelelerinde, em ekten yana siyasi partilerim izi ise seçim d ö n em lerinde hai i ilan ed erek yenilgiye m ahkum etm ektedir. K onu bu noktalara gelince K K TC 'deki 1990 C um hurbaşkanlığı ve m illetvekilliği se çim lerine değinm eden geçem eyeceğim . K K T C 'de se çim ler ağırlıkla bir yanda tekelci serm aye yanlısı U lusal B irlik Partisi ile dem okrasi ilkesi etrafında birleşen üç partinin oluşturduğu D em okratik M ücadele Partisi arasında o ld u . B irçok serm aye kuruluşu ve diğer sağ eğilim li, güdüm lü örgütler iktidardaki U lusal Birlik P artisi’ndcn y an a tavır koyarken bizim sendikam ız da diğer d em okratik sen d ik a ve örgütlerin yaptığı gibi iktidar partisine karşı tavır koydu. B iz bu tavır koym ayı en doğal dem okratik hakkım ız olduğuna 60 inanarak yaptık. E ğ er ticaret ve sanay i odaları v e işveren örgütleri çık arların ı k o rum ak ve geliştirm ek için tüm olanaklarıyla serm aye yanlısı bir partiye destek v erirlerse bir m em ur sendikası olarak b izler de üyelerim izin ekonom ik ve dem okratik ihtiyaçlarına cev ap ve recek bir partiye destek verm eliydik ve verdik. A ncak, anketler ncticcsi % 70 oy alm ası beklenen D em okratik M ücadale P artisi, son bir hafta içerisinde oy kay b ın a uğrayarak sandıktan % 45 oyla çıkabildi ve bu neticeyi kabul etm eyerek M e clis'e katılm adı, iktidarı m ecliste tek başına bıraktı. H er ülkede seçim yapılır ve kazanm a gibi k aybetm e d e kabul edilm elidir. A ncak se çim de eğ er egem enlik halkın elinden alınm ışsa, halkın iradesi saptırılm ışsa o seçim kabul edilem ez. K K T C ’de saptırılm ıştır. Bir taraftan A sil N adir'in üç tane günlük gazetesi ve paraları ile halkın iradesi saptın lırk en d iğ er taraftan ve çok d ah a önem lisi T ürkiye'nin, elçiliğindeki A navatan Partili m em urları ve T R T'si K ıbrıs T ürkünün egem enliğini ve iradesini zedelem iştir. Elçilik m em urları köy köy dolaşıp, etiketlerinden faydalanıp k ö y lünün oyunu etkilerken seçim yasağında olam ıza rağm en TRT'nin yaptığı yayınlar bizlere karşı olm uştur. “ A çık O turum " düzm ecesi adı altın d a T R T T elev izy o n u 'ııa çıkan profe sörler m uhalefet partisini yerden yere vurm uşlar. R um ’a angaje olarak ilân etm işlerdir. M uhalefetin kazanm ası halinde K K T C 'nin yok o lacağ ın ı. T ürk halkının R um 'a satılaca ğını, K ıbrıs'ın L übnan'a döneceğini iddia etm işler v e K ıbrıs Türkünün bağım sızlığına, egem enliğine vc h ü r iradesine gö lg e düşürm üşlerdir. İçlerinde benim d e Fakültede (M ülkiye'de) hocalığım ı yapm ış ve b izlere farklı şey ler öğretm iş p ro fesö rler bulunan bu açık oturum cular ve T R T T elevizyonu'nun günde üç kez tekrarlanan haberleri ve benzeri program ları ile seçim yasaklarım ızı delm işler, halkım ızı baskı altın a alıp korkutm uşlar ve egem enliğim izi büyük ölçüde yok ed ip halkım ızı A sil N adir'in hüküm etine mahkûm etm işlerdir. Ü lkem izi "N ad irlan d " yapm ışlardır. T ürkiye'deki bazı hocalar ve T R T bö y le d av ran m ıştır da diğer aydınlar, yazarlar ne yapm ıştır? B ir veya iki istisna dışında hangi aydın v ey a y azar K ıbrıs'taki bu gelişm elere karşı çıkm ıştır. "M illi D avaya" A N A P iktidarından farklı bir bakış açısı ile b akm aya y a naşm ıştır? B urada. T ürkiye'de en küçük b ir seçim d e, m uhtarlık seçim inde dahi biraz devlet olanakları iktidar tarafından k u llan ılın ca ay ağ a kalkan ilericiler, aydınlar, dem ok ratlar niye K ıbrıs'ta gerçekleri görm üyorlar, niye tüm devlet olanaklarını uluslararası serm ayeyi vc T ürkiye'nin TRT’sini iktidarlarını sürdürm ek için k ullananlara arka ç ık ı yorlar? N iye kendileri için lâyık görm ediklerini K ıbrıs T ürk H alkı için fazlası ile lâyık görüyorlar? Ve. netice olarak tüm bunlardan sonra d iy o ru z ki sendikal hareket sadece üyelerin ekonom ik sorunlarıyla ilgili uğraş veren ö rgütler değildir. H alkın, çalışanların gerçek dem okratik örgütleri olan sendikalar ülk elerin in , halkın her türlü sorunuyla d a ilg ilen m elidir. B izlcrin. yukarıda ortaya ko yduğum uz tavrım ız gibi en genel an lam d a ülkesin deki dem okratikleşm eye bağım sızlık ve egem enliğe sah ip çıkm alılar, bunları korum ayı görev saym alıdırlar. Sendikaların vc m em u r sendikalarının varlığı o d erece önem lidir. B izler görevlerim izi o derece kapsam lı kabul ediy o ru z ki K ıbrıs sorunu ile ilgili söz hakkım ızın da m evcut olduğunu iddia ederek bu hakkım ızı kullanıyoruz. K ıbrıs'ta T ürk vc R um ların kabul edecekleri adil bir çözüm ün gerçekleşm esi m utlaka gereklidir. T araf ların kabul edecekleri bir çözüm bulunm adığı takdirde K ıbrıs'ta kalıcı b ir barıştan söz edilem ez. K ıbrıs'ta kalıcı b an şa giden yol. k arşılıklı olarak varlığın, hakların vc eg e m enliğin kabul edilm esinden geçer. T ürk ve R um ları b an şa hazırlam ak yerine her güıı basın, ve yayın organlarınca, televizyonlarca. eğitim kurum larınca d üşm anlık v e şove nizm aşılam ası bi/.lcri savaşa götürür. Şovenizm ve düşm anlık günlük yaşam dan çık arıl malıdır. Türkleriıı diyaloga daha yatkın politikaları gündem e getirm eleri gerekirken. Runılar da silahlanm aktan, sınır boylarındaki tahriklerden kaçınm alıdırlar. R um ların ba- 61 • 'II n sı A vrupa'da, dünyada aram aları yanlıştır. B arış ancak K ıb r ıs 'ta gerçekleşir, çunku b a rış ı yapacak olan K ıbrıslılardır. Ü çüncü ü lk eler ancak b arışa zem in hazırlayabilirler. K ıbrıs'ta toplum lararası görüşm eleri destekleyen B irleşm iş M illcllcr G enel S ekrete rinin »irişim lerini olum lu ve kaçınılm az b ulan sendikam ız; K ıbrıs T u k A m m e M em ur lan Sendikası; R um L iderliğinin K ıbrıs T ürk toplum unu dikkate alm adan AT y e U n üyelik başvurusunda bulunm uş olm asını toplum lararası görüşm eleri ^ s m t ı y c uğratacak ve G enel S ek rete r'in görevini güçleştirecek hatalı b ir girişim olarak değerlendirir. Rum lar bu başvurularını süratle geri çekip T ürkerle diyalog kurm alıdırlar. K ıbrıs'ta eğ er savaş istem iyorsak, eğ er ta n ıla rın kabul edeceği b ir çözüm içerisinde barışı savunuyorsak, gereklerini yerine getirm eliyiz K ıbrıs ta to p lu m la ş a s ı' 8“ ^ tiyaç vardır. İki toplum lideri süratle b ir aray a gelip toplum lararası güvem gel ıştırd ı pratik önlem ler alm alıdırlar. İki toplum içerisinde m eslek gruplarının, d em okratik o r il lerin serbestçe görüşm elerine im kân tanınm alı, telefon ve d iğ er haberleşm e yol lan kıM n lm a lıd ır. Ö rneğin b ir T ürk sendikası A m erika. S o vyetler v ey a A ln k a d a k ı herh an g i bir ülke sendikasıyla haberleşebilir, biraraya gelebilir, konuşup görüşebilir am a b a n ş ' ^ jjçckleştireccği b ir Rum sendikası ile bunları y apam az v ey a istediği kolayca yapam az. G örüşem eyen, konuşam ayan insanlar nasıl barış yapacaklaıd r. Boy e "iderse liderler barış yapsalar dahi h alk lar hazır olm adıkları için barış çok guç ot r Çc eşecektir. Bu nedenlerle toplum lararası yum uşam a v e güven artırıcı pratik önlem ler önem lidir. || S endikalaşm a ve grev hakkı bir toplum da bize göre en doğal ve en önem li b ir d e m okratik haktır. Bu hakkın olm adığı bir ülkede dem okrasiden sozedılem ez. Olduğuı b ı ülkede de bu hakkın çalıştırılm a yöntem ine bakarak dem okrasinin haııgı sev iy ed e oldu »unu -öreb iliriz. S endikalaşm a olm adan çalışanların ekonom ik ve sosyal sorunlar üze rinde veya ülkenin dem okratik ve diğer h e r türlü sorunu üzerinde yasal yo Hardan sc z sahibi olm ası m üm kün olm adığı için çalışanlar sö z h ak lan ın yasal o lm ay an y( ) l -ırd‘ kullanm ayı deneyebilirler. Bunun genelde ülke için yaratacağı olum suz u k lan dıkka setirerek düşüncelerin, görüşlerin ve ö rgütlenm elerin yararını gösterebileceğim iz ıkl darlar sendikalaşm aya daha sem patiyle bakacaklardır. i Sendikalaşm a, grev hakkı v e toplu sözleşm e hakkı çalışanların eıı rıdu\ G erek kendileri için ve gerekse ülke yararlan ıçm bu boyledır. U 'k e y a r a t a u dikkate aldığım ızda m em ur sendikacılığının ö n em i d ah a da fazladır. K am u yönetim inde bürokratik ve hiyerarşik silsile içindeki kırtasiyecilikle zincire vurulm uş beyinler sendi kaların çatısı altında ülkeleri için ö zgür ve yapıcı d üşünce üretm eye başlarlar. D üşünceye yeni ufuklar açılm ış olur. D üşünceyle birlikte binlerce çiçek açar. A nadolu nun çilekeş ınsanlannın böyle b ir çiçek bahçesinde yaşam aları haklarıdır ve buna layıktırlar. Sadece kendi insanı ve ülkesi için değil, tüm dünya insanları ve ülkeleri için barışı, dem okrasiyi ve em eğin en yüce d eğer o ld u ğ u ilkesini savunan K ıbrıs T u rk A m m e M e m urları S endikası. T ürkiye'deki m em ur m eslektaşlarının sendika ve grev hakkı m ücade lelerini destekler, onların yanında ycralır ve haklı m ücadelelerinde m utlaka başarıya ulaşacaklarına inancını belirtir. Sizleri K ıbrıs T ürk m em urlarının en sam im i duygularıyla selam larım . 62 “Sendika kurmakla demokrasi mücadelesinde önemli bir adım atılıyor” M ehm et YILM AZ K ıb rıs Tiirk İlko k u l Ö ğretm enleri Sendikası E ğ ilim Sekreteri Sayın başkan, değerli arkadaşlar. K ıb n s T ürk ilkokul öğretm enlerinin d em okratik kitle örgütü K İT E R 'd en çağdaş bir T ürkiye için yılm adan, usanm adan uğraş veren sizlere saygılar, sev g iler sunarım . G eçtiğim iz yıl 22-24 E ylül tarihinde E ğit-D er tarafından A nkara'da düzenlenm iş olan Sendikal H aklar K urultayı'nın devam ı sayılabilecek bu sem pozyum a katılm aktan m u t luluk ve onur duyduk. T ürkiye'deki öğretm en v e m em urlann sen d ik alaşm a savaşım ına katkı sağlayacağına inandık. B u toplantıda ö rgütüm üze görüş ve düşüncelerini aktarm a olanağı sağlayan M ülkiyeliler B irliği yöneticilerine en içten teşekkürlerim i sunarım . K ıbrıs'taki eğitim ciler iki büyük sendikada toplanm ıştır. B unlardan biri K ıbrıs T ürk Ö ğretm en S en d ik a sı'd ır (K T Ö S). İlköğretim k adrosunda görev yapan 934 ilkokul ö ğ ret m eninden 738'i sendikam ızın üyesidir. A slında K T Ö S'ün şu andaki üye sayısı 826'dır: ancak bu üyelerin 88'i em ekli üyedir. K K T C 'deki yasalar em ekli öğretm enlerin sendika lara üye olm asın a engel değildir. Bir diğ er büyük öğretm en örgütü K ıbrıs T ürk O rta Eğitim Ö ğretm enler Sendikasıdır. O rta m esleki ve teknik öğretm en k u ru m lan ın ve pratik sanat okullarındaki öğretm enleri örgütlem iş olan bu sendika 1978 yılına k adar adını birlik olarak kullanm ıştır. Bu örgütün 12(X) civarında üyesi vardır. 1972 yılında kurulan K ıbrıs T ürk E ğ itim ciler S endikası. M illi Eğitim B ak an lığ ın d ak i m üdür ve m üfettişlerin sendikasıdır. K ıbrıs T ürk E ğitim ciler S endikasının üye sayısı 90'dır. D oğu A kdeniz Ü niversitesi Ö ğretim Ü yeleri S en d ik ası'n ın üye sayısı 3 1 'd ir. Kıbrıs Türk Ö ğretm en ler S endikası. K T Ö S'ü parçalam ak, etkisizleştirm ek am acıyla kurdurulan İLK SEN 'in üye sayısı 90'dır. llk-S en'in ilkokul öğretm enleri arasındaki örgütlenm e aranı %, 9. K TÖ S'ün ise % 79'dur. % 12 civarındaki sözleşm eli öğretm en -ki b unlar geçici ö ğ retm endir- hiçb ir sendikaya üye değildir. "C um huriyet çıkarları ve toplum çıkarları içiçedir" görüşünü kendisine ilke edinen 63 K TÖ S 1968 yılında kurulm uştur. Bu tarih le 1925 y ılından beri ı.k o rta ve lise o ^retm enlerini bünyesinde toplayan ve bir d em ek o larak çalışm alarını sürdüren K ıb rıs T ürk Ö ğ retm enler BirliSi kendi kendini feshederek dağıldı. Bu birliğin dağılm asını fırsat bilen bir crup genç ilkokul öğretm eninin ö n cü lüğünde K ıbrıs T iirk İlkokul Ö ğretm enler Sendikası kuruldu. S endika kurulm uş fakat henüz, b ir tüzel k işilik kazanm am ıştı. O tarihte bırakınız K ıbrıs T ürk b ö k e s in d e sendikanın kaydını yapacak bir m akam bulm ak, sen d ik a adına yazı alm ak bile m üm kün değildi. G erçi 1960 yılında ilan edilen K ıbrıs C um huriyet. A n ay asası'n d a çalışanların sendika kurm a, grev yapm a hakkı vardı, takat 1 yılında başlayan toplum lararası çatışm alar bu hakkın T ü ık kesim inde yaşam a geçirilm esin e I irsal tanım am ıştı. Bu o rtam d a kurucu heyet K ıb n s'lı T ürk Ö ğretm enler Sendikası ııa tüzel bir kişilik kazandırabilm ek için cesur ve riskli bir adım attı. Sendikanın kaydı için Rum k e sim indeki K ıbrıs T ürk C um huriyeti m ukkay y ib in e başvurdu. Allı aylık b ir gecikm eden sonra kayıt yapıldı. S endikanın yasal olarak o rtay a çıkm ası yıllarca ezilm iş, sındırılm ış ilkokul öğretm enleri arasında büyiik b ir h eyecan ve bir sevinç yarattı. Ö ğ retm en ler buyiik b ir istekle sendika bünyesinde toplanıp, ekonom ik ve d em okratik haklar için m ücadeleye başladı. K T Ö S'ün 22 yıllık geçm işinde 3 ö n em li d iren iş vardır. Toplum un büyük b ir kesi m inden deslek gören ilk direnişte ö ğ retm en lerin ne istediğine bir göz atalım : İlkokul öğ retm enlerinin ortaokul statüsüne getirilm esi ve ö ğretm enler arasındaki m aaş uçurum unun ortadan kalkm ası, sendikanın tayin, nakil ve disiplin konularında söz sahibi o lm ası, sı nıflardaki öğrenci sayısının 35'i geçm em esi ve 1 M a y ıs'ın tatil olarak kabul edilm esini istiyorlardı. D ireniş oldukça başarılı oldu: statü dışındaki istekler kabul edildi. D irenişin eıı önem li sonucu ilkokul öğretm enlerinin m aaş, tayin, nakil, terfi ve disiplin işlerini dü zenleyen b ir yasaya kavuşm alarıdır. 1978 yılındaki ikinci önem li direnişi anlatm adan önce, sendikanın birinci ve ikinci direniş arasında grevsiz, kavgasız elde ettiği bazı h aklara dikkat çekm ek istiyorum . Statü konusu bu dönem de halledildi. K ıbrıs T ürk öğretm en koleji m aaşları birleştirildi. Daha sonra öğretm en m aaşları yüksekokul m ezunu b ir m em urun m aaşı seviyesine getirildi. Asıl önem lisi özel yasam ızdan sendikam ıza tanınan istişare hakkıdır. Bu hakka g ö re ba kanlık ve hüküm et, öğretm enlerle ilgili alacağı her kararda öğretm en sendikalarına d a nışm ak zorundadır. Sendikalara danışm ad an herhangi bir karar alınam az. K avgasız. grevsiz böyle önem li kazanım ların elde edilm esinin nedeni, herhalde ilkokul öğ retm en lerinin kara k aşı, kara gözü değildir. B irinci direnişi toplum um uz ilkokul öğretm enlerinin greviyle yaptı. B asında grevin tehditleri aleyhine aylarca y azılar yazıldı. Ö ğretm enlerin bildirileri ve m esajları toplum da büyük yankı uyandırdı. "B u bozuk düzen değişm elidir" slo san ı toplum un birçok kesim inde ilgi, heyecan yarattı, destek buldu. Toplumu yıllarca "o tu r kalk" kom utlarıyla yönetm eye alışm ış ve kendilerini olağanüstü güçlü /.anneden bazı liderler öğretm enin savaşım ına karşı çık ın ca, o sihirli güçlerini kaybed eb ilecek ler ııi büyük b ir şaşkınlık ve korkuyla farkettiler. N e y apıp y apıp "toplum da bu d erece heyecan, um ut ve uyanış yaratan bu kille uysallaştırılm alı, pasifize edilm eli, yem bir direnişe seçm eleri en g ellenm elidir" düşüncesiyle sendikanın birçok isteği kolayca kabul edildi. A m a evdeki hesap çarşıya uym adı. Yapılan m aaş düzenlem eleri T L 'n in 1974 sonrasının (1974 sonrası m aaşlarım ız aynen T ürkiye'deki T ürk parasıyla ödenm ekledir.) süratli enflasyonuyla anlam ını kaybetm eye başladı. M eslekleri gereği Kuzey K ıbrıs'ın en küçük yerleşim birim ine kadar dağılm ış olan bu kitleyi halkından koparm ak ve so ru n lar karşı sında sessizleştirm ek m üm kün değildi. Bu nedenle de ilkokul öğretm enlerinin yurtsever örgütü K TÖ S yeniden sesini yükseltince yöneticiler öğretm enlerin birtakım kazanım l ın n ı geri alm ak sevdasına kapıldılar. H üküm et yeni hazırladığı K amu G örevlileri Yas ıs ı'n a öğretm enleri de dahil etm ek ve özel yasalarıyla elde ettikleri hakları o rtad an k; Idırm ak“istcdi. B öylece K TÖ S'ün ikinci ö n em li direnişi başlam ış oldu. H üküm etin bu gi 64 rişim ine sadece K TÖ S değil, sessiz sed asız b ir sendika olan K ıbrıs T ürk O rta Ö ğretim Birliği de karşı çıktı. İki öğretm en sendikası 12 O cak 1978'de ortak sü resiz grev ilan etti. O rtak grev çok etkili oldu ve hüküm et 1 Ş ubat tarihinde pes etti. Ö ğ retm en ler kam u g ö revlileri yasasına alınm adı. Yasal sendikal hak lan için iki öğretm en sendikasının büyük bir b a şan y la uyguladığı ( rtak grevin K ıbrıs'ın sendikal tarihinde önem li b ir yeri olacağına kuşku yoktur. - G elelim üçüncü önem li direnişim ize; 1980 sonrasında dünyada ve T ü rk iy e'd e görülen sendikacılık bunalım ından K uzey K ıbrıs'ın nasibini alm am ası beklenem ezdi. Bu d ö nem de yapılan grevleri hüküm et engelleyip, sendikayla m asaya oturm adı. Ve grevlerin ekonom ik zorluklar nedeniyle kendiliğinden dağılm ası beklendi. S endikalar arasında birliğin sağlanam am ası ve grevlerdeki başarısızlıklar, çalışanların sendikadaki üyeliğini sarstı, bireysel kurtuluş yollarına ilgiyi çoğalttı. Bu arada K uzey K ıbrıs'ta "ü ç lü le r siste m i" devreye sokuldu. B una göre, hayat pahalılığı her üç ayda b ir hesaplanıp m aaşlara ilave edildi. Bu sistem K K T C 'deki sendikaları d ah a d a etkisizleştiriyordu. 5 A ralık 1986 yılında T ürkiye Cum huriyeti ile im zalanan ve sendikalarca "yıkım pro to k o lü " diye ad landırılan ekonom ik işbirliği protokolü. K uzey K ıbrıs'taki üretim i daha da geriletti. Sanayii batırdı ve çalışanları daha da k aram sarlığa itti. 1988 yılına vardığım ız zam an hüküm ete g ö re herşey m ükem m eldi. H üküm ete göre, günden güne kalkınıyoruz. "Eşe! M obil" sistem i sayesinde çalışan lar refah ve m utluluk itin d e. A caba gerçek, hüküm etin söylediği gibi toz pem be midir? K T Ö S'e göre değildir. Eşel m obil uygulandığı zam an hayat pahalılığını tespitteki öl çü tler yetersizdir. Z am ana uygun değildir. H ayat pahalılığı üç ay d a b ir hesaplanm akla ilk iki aylık hayat pahalılığı ortadan kaldırılıyor ve ödenm iyor: hayat pahalılığı ödeneğinden vergi alınm akla gerçek hayat pahalılığı çalışana ödenm em iş o luyor; k ısacası, çalışanın satınalm a gücü yıldan yılı azalıyordu. Bu savım ızı kanıtlam ak için d e hüküm etten 1979 yılının m aaşını talep ettik. Bu tarihte K ıbrıs lirası olarak tespit edilen m aaşlarım ızın kar şılığını T L 'y e çevirdiğim iz zam an hüküm etin yılsonu itibariyle bize verdiği m aaş artışı nın kat kat üstünde b ir m iktar ortaya çıkıyordu. K T Ö S'ün değerlendirm eleri öğretm enler arasında ilgi ve destek gördü. D iğer sen d ik alar ise K TÖ S'ün d eğ erlendirm elerine ilgi gösterdiler fakat destek verem ediler. O ysa K TÖ S 1979 asli m aaşını talep etm ekle zorunlu olarak diğ er çalışanlar için de aynı m aaş artışını talep etm işti. K uzey K ıbrıs'ta hüküm et ve sendika arasında yapılacak anlaşm a v e düzenlem eler tüm m aaşlıları kapsam aktadır. KTÖS isteklerini gerçekleştirebilm ek için grev kararı aldı. G rev 2 6 O cak 1988 tarihinde başladı ve 23 N isan 1988'e kadar kadem eli olarak sadece kasaba ilkokullarında uygu landı. Ü çüncü direnişim izden başarısız çıktık ve grevleri sona erdirdik. B u başarısızlığım ı zın nedenleriyle ilgili KTÖS yetkili kurulları henüz henüz ciddi bir çalışm a yapm am ıştır. A m a tek b ir sendikanın tüm çalışan lar adına hak aram a m ücadelesine girm esi bu başarı sızlıkla önem li b ir neden olarak görülm ekledir. D eğerli dinleyiciler, K T Ö S'ün bu üç önem li direnişini biraz uzunca an latm ak la sizleri sıkm adığım ı üm it etm ek islerim . S izlerin sendikalaşm a m ücadelesine en önem li katkıyı, kendi m ücadelelerim izi, başarılarım ızı, yanılgılarım ızı bilgilerinize getirm ekle sağlaya cağım ıza inanıyoruz. KTÖS 22 yıllık m ücadelesinde öncelikle ö ğretm enin haklı çıkarla rını korum aya çalışırken, toplum lunuzu ilgilendiren birçok konuda d a ses verm eye ça lışm ıştır. Z üm rem izin sorunlarıyla toplum um uzun sorunlarını iyi d engelediğim iz zam an üyelerim iz bize destek verm işlerdir. Bu dengenin iyi sağlanam adığı dönem lerde ise se n dikam ız zam an zam an huzursuzluklar yaşam ıştır. Sendikam ız d o stlu k , barış ve d em o k rasiyi ısrarla savunm uştur. Bu konuda hiçbir ödün verm em iştir. B arış ve dem okrasiyi 65 savunm a, geliştirm e konusunda bizim dışım ızdaki sendikalarla, d em ek lerle ve siyasal partilerle işbirliği yaptık, bundan sonra d a yapm aya çalışacağız. K uzey K ıbrıs'ta sendikacılık ve grev hakkı K K T C A nayasasının 53 ve 54. m addele rinde güvence altın a alınm ıştır. Yani şu an d a yasal bakım dan b ir k ısın tım ız yok. Fak hakların kullanılm ası bakım ından bazı sıkıntılarım ız var. S endikalarım ız yetkilerini y tirm ekte. D eğil yeni kazanım lar elde etm ek , eski k azam m lan n ı m uhafaza etm ekte bi güçlüklerle karşılaşm aktadırlar. K K T C sendikalardaki bu sorunu aşm ak için b ir yol bul ■ m alıdır, bulacaktır. T ürkiye öğretm enlerinin sendikalaşm a hareketini destekliyoruz. Ö ğretm enlerin seı dikal birliğini savunuyoruz. S endika k urulm akla dem okrasi m ücadelesine ö n em li b adım atıldığına inanıyoruz. A m a b undan daha ö n em lisi, sendikanın g üçlenm esi ve e t kinliğini artırm asıdır. Bu sayede T ü rkiye'deki m çm u r sendikacılığının önündeki engeller kalkabilir, ö zg ü r ve korkusuzca sen d ik a kurulabilm esi için gerekli ya sal düzenlem eler yapılabilir. K TÖ S 1969 yılından beri T ü rkiye'deki öğretm en örgütleri T Ö S . tlk -S cn . T öb-D e . E ğit-D er ile başlattığı ilişkiyi E ğ itim -lş’le devam ettirm iş ve bundan bö y le d e devam e tirecektir. G eçtiğim iz yıl düzenlenen E ğit-D er'in S endikal H aklar K urultayı sonuç E ğitim -İş S e n d ik a sfn ın kurulm asını sağlam ıştır. M ülkiyeliler B irliğ i'n iıı düzenledi m em ur sendikacılığı hakkm daki bu sem pozyum un d a yeni m em ur sendikaları d o ğ u m u sim ve m ücadelenin başarıya ulaşacağına olan inancım ı belirtir, hepinize say g ılar suna rım. 66 ‘Sendikalaşma kavgası çok daha geniş boyutlarda verilmelidir” Ali GÜVENÇ B a sm -lş Sendikası G ene! B aşkanı Sayın başkan, değerli izleyiciler. M ülkiyeliler Birliği öncülüğünde d üzenlenen uluslararası m em u r sendikacılığı sem pozyum unda bana d a söz verilm esinden dolayı düzenleyenlere ve izleyenlere teşekkür ediyorum . Şu da gösleriyor ki M ülkiyeliler B irliği b ir d em ek o larak, örgütlü b ir biçim de, örgütlülüğün getirdiği olanakları, hem d e dem ek olm anın getirdiği olanakları kullanarak endika yolunu açabilm e im kanlarını araştırıyor. G örülüyor ki ö rg ütlülük bu denli önem li ve gerekli. A z önce salona girdiğim izde bir A lm an arkadaşım ız m em u r sendikası temsil* c si sıfatıyla konuştu. T ürkiye'de b ir işçi sendikasının başkanı olarak ben son derece üzüntü duydum . B ir T ürk olarak T ürkiye'de yaşayan b ir insan o larak üzüntü duydum . Ç ünkü bizdeki m em ur arkadaşlarım ız, hala sendika kurm a aşam ası içerisinde ve b ir der nek öncülüğünde bunu yapm aya çalışırken, bu ülkelerin insanları sendikalarını kurm uşlar ve bizim ülkem ize kadar gelip b ir sendikacı olarak konuşuyorlar. Bizim insanlarım ızın da dünyanın b ir parçası olan ülkem izde böylesi sem pozyum larda konuşabilm eleri. o şansı yakalam ış olm aları gerekir. D eğerli arkadaşlar, bizden önceki konuşm aları ve dünkü konuşm aları d a izledik. Bir bölüm ünü dinledik, bir bölüm ünü d e okuduk. M em urların sendikalaşm asına bu ülkede m evcut siyasal iktidardan. 12 E ylül'cülcrdcn ve onların yandaşlarından b aşka karşı çıkan yok. A zıcık dem okrasiden yana olan herkes m em urların da. tüm çalışanların d a sendikalı o lm asının, insan olm anın ö n k oşullan n d an biri olduğunu kabul ediyor. Z aten bu ulusla rarası sem pozyum un düzenlenm esinin sebebi de az ö n ce savdığım güçlerin bizi böyle bir noktaya getirm esidir. B asın-lş S endikası bugüne değin m em urların, polislerin sendikalı olm asından yana tavır koydu, farklı yönde görü şler o rtay a serdi. Elinden geldiğince katkı sağlam aya ça1 ştı. A ncak az öncc sayın D urukan'ın d a söylediği gibi tek tek sen d ik alar düzeyinde ıı ücadelc. elbette ki gerekli, elbette ki yararlı, m utlak bir katkı sağlar, ancak bu kavganın konfederasyonlar düzeyinde, çok dah a geniş boyutlarda çok daha ciddi o larak verilm esi gerekiyor. G önül isterdi ki. böyle bir konu M ülkiyeliler B irliği'ııden önce. T ü ık -lş ve belki ona bağlı beş 011 sendika tarafından yapılsın. O nların, m em urların sendikalaşm ası m ücadelesinde katkı sağlam aları gerekirdi. A m a bugün M ülkiyeliler B irlig i'n i de bir §ama olarak kabul etm em ek elde değil. H erhalde gün geçtikçe örgütlenm e düzeyi viikIdikçc E ğitiııı-lş. onun peşinden, m em urlarım ız sendikalaşm a ile ilgili m ücadelelerini irdürecekler. B ir süre sonra platform larda konuşacaklar, gerekli y erlerde m ücadele v e 07 recekler. bunun sonucunda m utlu o lacağ ız. Bu çerçev ed e dileğim iz v„ isteğ im iz o d u r ki. m em urlarım ız ve tüm çalışanlarım ız b u hak k ı eld e etsinler. Bu vofda m ücadele verenlere, b u sem pozyum u düzenleyen :üm d ostlara, yurt içinde, yurt d ışın d a o m u z veren aydınlara B asm -lş o iam k b aşarıla r d»Kyor. h e r türlü platform da elden «»ekliğince katkı sağlanacağını bildiriyor, say g ılar v e i v g i l e r sunuyorum . 68 ‘‘Memurların örgütlenmesi işçi sınıfına güç verecek” Kenan ÖZSÜER Yol-Iş Sendikası G en el E ğilim Sekreteri Sayın başkan, değerli basın, d eğerli izleyiciler, T ürkiye Y ol-lş Sendikası adına hepinizi saygıyla sevgiyle selam lıyorum . D eğerli izleyiciler. Bundan b ir yıl öncc yine bu salonda toplanm ış, kam u çalışanlarının sendikal haklarını a r ışnnştık. Bir vıl önce yapılan Sendikal H ak lar K urultayı, kam u çalışanlarının sendi;a aşm a talebini dile getirdiği bir toplantıydı. Bugün iki büyük değişikliği yaşayarak ada tekrar toplanm ış bulunuyoruz. Birinci önem li gelişm e, öğretm enlerin E ğitim -lş !u >e ıd ik a sı’nı kurarak m em urların sendikal örgütlenm esini başlatm ış olm aları, ikinci :m li gelişm e ise hüküm etin verdiği % 2 5 ’lik ücret zam m ının yolaçtığı T em m uz eye.■mleridir. D alga dalga yayılarak büyüyen bu eylem ler, ücret artışı talebinin önüne senikal haklar talebini geçirerek m em urların hedefini dile getirm iştir. H üküm et E ğitim -lş Se ıd ıı ik a sı'n ın kurulm asına da T em m uz eylem lerine de aynı tepkiyi gösterdi: Baskı ve sal .1iri... Ç ünkü m em urların sendikal örgütlenm eye başlam aları v e m eşru eylem leriyle lak arayışına girm eleri, işçi sınıfı m ücadelesinin yüzyıllık gerçeğini b ir kez daha kanılırd u . Bu gerçek şudur: B ugün bütün dünyanın kabul ettiği sendikal hakların yasalara, im ası ve uluslararası standartlar haline gelm esi, ancak işçilerin bu hakları, işverenlerin hüküm etlerin bütün b askılarına rağm en savunm aları ile oluşm uştur. H D eğerli izleyiciler. 12 E ylül, rejim i. A nayasası ve diğer yasaları ile birlikte biz çalışanları dar b ir elbiseye ;o tu. M em urlar bu cendereye. 12 M art askeri darbesinden sonra sendikalaşm a hakları la ellerinden alındığı için bizlerdcn de ö n cc girdiler. A m a 1989 bah ar eylem leri, sendikalı işç ııin sağlıklı ve büyüyen gövdesinin A n ay asa'n m ve 2821 ve 2822 sayılı yasaların ei deresine sığm adığını gösterdi. T em m uz eylem leri sonunda m cm urlanıı sendikalaşm a una gitm eleri, onların da sağlıklı büyüyen yapılarının kendilerine biçilen sendika, lu iş sözleşm esi ve grev haklarından yoksunluk elbisesine sığm adığını gösterdi, övde büyürse, gelişirse, serpilirse. elb iseler dar gelir, yırtılır, cendereler çatlar. İşte olya başlayan da budur. D eğerli arkadaşlarım . T ü rk iy e’nin faal nüfusu 18 m ilyon. Bu 18 m ilyon kişinin 8 m ilyonu işçidir. Bu 8 69 m ilyon işçinin 2 m ilyonu m em ur statüsünde kam u çalışanıdır. Yani toplam işçilerin dörtte biri. N asıl old u da işverenler ve siyasi iktidarlar bu 2 m ilyon işçiyi y ıllardır sendikasız, orevsiz toplu is sözleşm esiz kısacası tebaaları konum unda tutabildiler? 2 m ilyonluk kitle bu d a r elbiseye nasıl sokuldu? S ayı tek başına yeterli değildir. M em urun sendikalaşm ası birinci ilke olm alıdır. Bir yüz yıldan beri işçi sınıfının çağrısı olan birleşm ek, işçi sim linin bir parçası olan m em urun da i'lk çağrısı olm ak zorundadır. Tek tek m em urlar arasında pek çok fark bulunuyor, am a hepsinin b ir ortak özelliği vardır; hepsi de hayatını aldığı ücret e sürdürür. H epsi işçidir. M em ur sendikacılığı için herşeyden önce işçi olm anın bilinciyle işe başlanm alıdır. D ünyaya işçi olarak bakılm alıdır. M em urların aralarındaki siyası görüş ayrılıkları dahil, bütün ayrılıkları, işçi olm ak tem elinde eritm ek, ikinci plana alm ak zo rundadırlar. K am u işçileri, kim liklerini işçi kim liği tem elinde birleştirm ekle kazanacak lardır. Bu birliğin ifadesi ise örgütlenm ek olm alıdır. D eğerli arkadaşlarım , bundan lam 83 yıl ö n ce 1907 yılında kam u çalışanlarının ilk uluslararası toplantısı A lm anya'nın Schuberl kentinde yapılm ıştı. O rada kam u işçileri a l dıkları karard a şöyle diyorlardı: K am u işçileri ne koşulda olursa olsun ö rgütlenm e ve grev haklarından vazgeçm eyecekler. 1913‘te toplanan 3. uluslararası kongrede D anim arka deleaesi şu çağrıyı yapm ıştı: "İlk koşul örgütlenm e, d ah a çok örgütlenm e ve yine daha çok örgütlenm e. B ütün işçileri örgütleyelim ." E ğer kam u işçileri k endileri örgütlenm e iradesini gösterm iyorlarsa örgütlenm e hakkı neye yarar? E ğer grev yapm ak isteyen işçi voksa arev hakkı neye yarar? E ğ er işçiler örgütlü değilse, b elediyelere işçi tem silcisi soksak "neye yarar? E ğer işçilerin y aln ız dörtte biri örgütlüyse. bize kim se ald ırış etm ez bu-’üıı o lduğu gibi. B u örgütlerin 80 yıl önceki çağrısını bugün m em u r duym alıdır. Kamu işçTleri. öğretm enler, hem şireler, belediye m em urları, dem iryolcular scndıkalaşm alıdır. T ürkiye'de 2 m ilyon m em urun sesini d u yurm ası için yığınsal olarak sendikalaşm ası g e rekir. D eğerli arkadaşlarım , sayım ız 8 m ilyon. 2 m ilyonum uzun sendikası yok. Kolumu'/, kanadım ız kırık. 2 milyon işsiz var. ö rgütsüz, kolu kanadı kırık. 2 m ilyon d a sendikasız işçi var. onun da kolu kanadı kırık. B izlerin d e b ir yandan bu A nayasa v e yasalarla, bu yandan da işçi sınıfının gövdesinin d ö rtte üçünü sendikasız bırakarak kolum uzu kanadı m ızı kırdılar. Türkiye'de toplam 2.2 m ilyon kam u çalışanı var. Bunların yalnızca 6 8 0 bini işçi statüsünde; kam u çalışanının yalnızca d ö rtte biri örgütlü diyebiliriz. Biz kam u kesim i işçi sendikaları bu yönden geçek gücüm üzden yoksun kaldık. İşçi sim lin in b ir çeyreği, sendikalı kam u işçisinin bir çeyreği sendikalı. M em urların örgütlenm esi işçi sınılm a guç verecek; serm ayeye karşı tek yürek, tek el olacağız. M em urlar yalnızca kendileri için sendikalaşm ıyorlar; kam u işçileri için, bütün işçiler için de sendikalaşıyorlar. Bu yüce dem okrasi m ücadelesinde önüm üze en g eller çık acak . S erm ayedarlar her zam an dışarıdan saldırm az, m utlaka ve m utlaka en etkin saldırı m etodu ile. içeriden sald ırıy ı, bölm eyi denerler. D eğerli izleyiciler bölünürsek büyük d arb e yeriz. Yalnızca m em u rlar değil işçi hareketinin tam am ı büyük zarar görür. T ürkiye'de m em urların sendikal hareketi 1980 sonrasında yeniden doğuyor. Her do»uş sancılıdır. Ü zerinde önem le durm am ı/, gereken konu T ürkiye deki m em u r ey lem le rinin 1.5 m ilyon m em ur içinde sendikal ö rgütlenm e bilincine en çok yaklaşm ış olan m e m urlar tarafından yürütüldüğüdür. S endika öncüleri diyebileceğim iz bu k işiler d ah a çok c»itim ve sağlık sektöründe çalışm aktadırlar. B ir de belediyelerde çalışan m em urlar sen d ik a konusunda daha aktif rol oynayabilm ektedirler. D iğer bir husus bu m em urların sendika eylem lerinin İstanbul. A nkara. İzm ir gibi üç büyük kentte yoğunlaşm ış o lm ası dır. M em urların büyük çoğunluğunun taşra teşkilatında çalıştığını gö/.önüııde Iutarsak, büyük kentlerdeki m em urların sendikal m ücadelede gerçekten öncü o ld u k ların ı görürüz. S endikalaşm ak için böyle haklı bir m ücadeleyi yürüten ve 1990 T em m uzunu gerçekleş- 70 lircn m em urlar, bizler gibi sendikaların ö rgütlü yapısına dayanm ıyorlar; çünkü sendika ları yok. S ahip oldukları oda, d ernek v e b irlikler m evcut. A ntidem okratik y asalarla faa liyet alanları kısıtlanm ış örgütler. S endikaların bütün yasaklara, kısıtlam alara rağm en daha fazla faaliyet alanı olduğunu hepim iz biliyoruz. Bu m anzaraya b ir d e m em urun işten atılm a, sürülm e vs. konularında güvencesizliğini ekleyelim . M em urların sendikal hare ketine öncülük eden arkadaşlara ço k a ğ ır b ir görev düşm ektedir. M ayınlı bir tarlada yürür gibi, dikkatli, hesaplı, uyanık ve sabırlı olm ak gerekir. B izlere de sen d ik alar o larak aynı görev düşm ektedir. M em urların sendikal hak ve özgürlükleri için giriştikleri haklı m ü cadelenin yurt çapında destek bulm asını sağlam alıyız. E lim izde m em urların yapısına ilişkin çok kısıtlı bilgi bulunuyor. S ayısal b ilgiler bile çok sınırlı. D evlet İstatistik E nstitüsü, m em urları ayrı b ir kategori o larak ele alan istatis tiklere sahip değildir. A ncak 1988 yılına ait B aşbakanlık D evlet P ersonel B aşkanlığı'm n kam u personeli anket so n u ç lan eksik d e o lsa bize genel bir tab lo verebilm ektedir. 1988 yılı verilerine göre T ürkiye'de kam u kesim i çalışanlarının toplam sayısı 2 m ilyon 234 bin 4 0 2 olup, bunların statülerine göre dağılım ı şöyledir. İşçiler 6 8 7 .671, sözleşm eli perso nele 112.469. m em ur 1.434.262. toplam 2.234.402. C um hurbaşkanlığı T B M M G enel Sekreterliği, M illi S avunm a B akanlığı. Jan d arm a G enel K om utanlığı. M İT M üsteşarlığı kadroları bunların dışında . T ürkiye'd e toplam ücretlilerin % 8 5 'i erkek. % 15'i kadındır. K am u çalışanlarının % 70'i erk ek , % 23'ü kadındır. M em urların ise% 70'i erkek. % 30'u kadındır. K am u kesim inde çalışan 500 b in kadının % 92'si m em ur. % 8'i işçidir. Bütün bu rak am lar m em urların içinde kadınların önem li yerini gösteriyor. M em urların % 80'i taşra teşkilatında çalışm aktadır. M em urların işyerlerine ve hizm et sınıflarına göre dağı lım ına baktığım ız zam an genel idare hizm etlerinden sonra % 22 ile öğretm enlerin. % 10 ile sağlıkçıların geldiğini görüyoruz. B unu % 6 ile teknik h izm etler ve em niyet hizm etleri izliyor. B ir ilginç nokta da. m em urlar içinde ağırlığı olan öğretm enlerin yarıya yakınının, sağlıkçıların ise % 70'inin kadın oluşu. A nlaşılan önüm üzdeki yıllarda işçi sendika ve konfederasyonları kadın delegelerin parm akla gösterildiği yerler olm aktan çıkacak, öğ retm enler sayıca ağırlıklarından gelen b ir hızla sendikalaşm ada ilerlerken, sağlıkçılar ikinci b ir grup olarak sendikalaşacaklardır. M em urların yaş gruplarına bakıyoruz; % 26'sı 25-30 yaş arasın d a. % 26'sı ise 30-35 yaş arasında. Genç b ir kitle var karşım ızda. % 20’si ilkokul. % 15'i o rtao k u l. % 4 0 'ı lise % 25'i ise yüksek okul m ezunu. Bu say ılar bize sendikal harekette eğitim düzeyi yüksek bir kitlenin geleceğini, bunun da genel işçi örgütlenm esini büy ü k ölçüde değiştireceğini gösteriyor. G ene istatistiklere göre m em urların yalnızca 160 b in i lojm anda oturuyor. Yani ayrıcalıklı o lanlar çok değil. D eğerli arkadaşlarım . M em ur sendikalarının, işçilerin ekonom ik ve sosyal m ücadelesinin tarihini iyi bil m eleri gerekir. G erek dünyada, gerekse ülkem izde sendikal m ücadele tarihi, hataları, se vapları. yenilgileri ve zaferlerleriyle bize çok şey öğretecektir. O kuyoruz, duyuyoruz, bazen toplu iş sözleşm esi, grev hakları olm ayan sendikalarda, "b u n lar gereksizdir" di yenler çıktı. O y sa dünya sendika tarihinde bazen sendika kurm ak için, b azen toplu iş sözleşm esi hakkını alm ak için grev yapıldığını görüyoruz. İşçilerin sendika tarihi ilginç, b ir k alıb a sığm ayan, canlı ö rn ek lerle doludur. En d e m okratik ülkelerde bile özellikle kam u kesim indeki sendikalar toplu sözleşm e ve grev haklarından yoksun olabiliyor, kısıtlam ayla karşı karşıya kalabiliyorlar. H içbir şekilde "g rev siz, toplu iş sözleşm esiz, sendikayı ne y ap alım " dem iyorlar. T ersine sendikal haklar m ücadelesinin aracı olarak sendika, d ah a büyük önem kazanıyor. T ürkiye'de yüzbinlerce işçi grev yasağıyla karşı karşıya. Y üksek H akem Kurulu hepim iz ad ın a toplu iş sözlcş- 71 m esi bağıtlayacak konum da. A m a hiçbirim iz "sendikaları ne yapalım " dem iyoruz. Şim di biz kolum uz kanadım ız k ın k sa da ringe çıkıyoruz. R inge çıkm adan da nakavt ilan ederler. Ş im di hiç olm azsa hasm ım ızı görüyor, m ücadele ediyor, öğreniyoruz. toplu ış söz leşm elerinde olduğu gibi kırık kolla d a olsa sayı yapabildik. Son olarak m em urların sendikalaşm ası ile ilgili olarak şu hususa dikkat çekm ek is tiyorum : T ürkiye'nin dış borcu 6 0 m ilyar dolar. Bu kam u ve bütçe açık lan devam etliği. IM F h e r 6 ayda bir ekonom iyi teftişten geçirdiği, bizim ekonom i kurm ayları da bu tel ti; sonuçlarına aöre davranm ak zorunda oludğu sürece m em urlara rev a gördükleri ,o -5 zam m ı % 40“ yapm azlar, yapam azlar. % 4 0 yapsalar bile enflasyonu geriye alırlar. M e m urun gerçek ücretindeki azalm a sendikalaşm a talebinin ilk itici gücüdür. Ve ö n ü m ü z deki dönem lerde bu itici güç varolacaktır. Bu da m em urların sendikalaşm asındaki ek o nom ik tem eli sağlam v e değerli kılacaktır. D eğerli arkadaşlarım T ürkiye Yol-Iş S endikası, yönetim iyle, uzm anıyla, personeliyle üyeleriyle bu sendikalaşm ayla, örgütlenm eyle b erab er v e h er zam an yan ın d a olacaktır. 8( yıl öncc kam u işçilerinin uluslararası örgütünün çağrısını Yol-Iş ad ın a tekrar ediyorum B irlcşelim . örgütlenelim , hep beraber olalım . H epinizi saygı ve sevgiyle selam lıyorum . 72 ‘Türkiye’de öğretmen örgütlerinin iayanışması ve uluslararası ilişkiler” İbrahim G ER ED E E ğ itim -lş E skişeh ir Temsilcisi Sayın B aşkan, değerli konuklar. Sem pozyum um uzun çeşitli bölüm lerinde T ü rk iy e'd e öğretm en örgütlenm esinin tahsel süreci anlatıldı. B u nedenle ben konuşm am da. T ü rk iy e 'd e öğretm en örgütlerinin uluslararası ilişkilerinin ve dayanışm asının dünü v e bugünü üzerinde durm ak istiyorum . U luslararası dayanışm anın, hele öğretm en örgütleri arasındaki dayanışm anın n e de;ce önem li olduğu konusunda fazla şey söylem eye gerek görm üyorum . N asıl hava kirliliği vc deniz kirliliği gibi olaylar, sın ır tanım adan tüm insanları etk i yorsa. T ü rk iy e'd e öğretm enlerin sendikasız olm ası d iğ er ülkelerin öğretm enlerini de kiler. Ç ünkü insan hakları evrenseldir. E ğitim -lş olarak uluslararası dayanışm aya çok önem veriyoruz. A ncak sen d ik a hakcımızm yaşam a geçirilm esinde birinci koşul olarak görm üyoruz. Sağlıklı bir uluslararası dayanışm anın önkoşulları olduğunun bilincindeyiz. Bu koşulları şöyle sıralayabiliriz: 1. E ğitim -Iş'iıı güçlenm esi, kitleselleşm esi ve Türkiye öğretm enlerinin-eğitim çalı m larının- çoğunluğunu kapsam ası. Yani eğitim çalışanlarının sendikal birliğinin sağaıım ası. 2. Eğitim çalışanları dışındaki diğ er k am u görevlilerinin sendikalaşm ası ve dayanış m alarının güçlenm esi. Bu bağlam da, bugün ülkem izde m em u r sorunlarının çözü m ü için n gerçekçi eylem in, sendika kurm ak ve kurulan sendikaya üye olm ak olduğuna inanıoruz. A ksi halde, tem m uz eylem lerinde görüldüğü gibi, kendiliğinden oluşan kitle ev inleri sam an alevi gibi etkisiz kalacaktır. 3. T ü rkiye'deki işçi sendikaları ile m em u r sendikaları arasın d ak i dayanışm anın güçndirilınesi. Ç alışanların b ir bölüm ünün sendikal hakları yokken, diğerlerinin haklarının ı kolayca kısıtlanabileceği bilinen bir gerçektir. "T ü rk iy e 'd e M em ur sendikacılığı yasal ı. değil m i?" tartışm alarından kendilerini kurtarıp, kurulan m em u r sendikalarına maddi c m anevi destek olm ak /orundadırlar. 73 Ö zelle, güçlü b ir ulusal dayanışm a o lm adan, uluslararası d ayanışm anın yeterli o la m ayacağını biliyoruz. Bu arada. T ü rk iy e'd e uluslararası sendikal dayanışm a konusunda varolan yanlış eğ i lim lerin kırılm ası gerektiğine de inanıyoruz. Bu yanlış eğilim lerden birincisinin çarpıcı örneğini Sayın B akanım ız Avııi Akyol verdi: "T ü rk iy e söm ürge ülke d eğ il. IL O 'n ü n ka nunu burada uygulanm az. H em b iz nasıl IL O 'n u n ilkelerine k arışm ıyorsak, o n la rd a bize karışm asınlar". (28.4.1990 tarihli İstanbul Bayram G azetesi) B iz bö y le bir d eğerlendir meyi çarpık bir değerlendirm e olarak görüyoruz. İkinci yanlış eğilim ise bazı radikal sol düşüncelerden kaynaklanm aktadır. Bu dü şüncelere göre, uluslararası örgütler-ayrım yapm adan-em peryalizm in yan kuruluşları olarak değerlendirilm ektedir. İnsan haklan ve b a n ş örgütleri gibi, sendikal ö rgütler gibi örgütleri böyle değerlendirm enin yaıilış olduğuna inanıyoruz. E ğitim -lş. uluslararası örgütleri ciddiye alm aktadır ve uluslararası sendikal d ay an ış m aya önem verm ektedir. T Ü R K İY E ’DE Ö Ğ RETM EN Ö RG ÜTLERİNİN U LUSLA R AR A SI İLİŞK İLE RİN İN TARİHSEL G ELİŞİM İ A - T Ö S D ö n em in e K a d a r : T ü rk iy e'd e öğretm enlerin 1908'dcn beri örgütlü çalışm a içinde old u ğ u n u biliyoruz. A ncak TÖS dönem ine kadar önem li bir uluslararası ilişkiye rastlanm ıyor. (Bu değ erlen dirm e bilim sel b ir araştırm aya dayanm am aktadır, kabataslak bir araştırm a sonucudur.) Bu dönem de uluslararası ilişkilerin z a y ıf olm asının nedenleri şö y le açıklanabilir: 1. K urtuluş Savaşı dönem inde A vrupa ülkelerine duyulan güvensizlik ve tepkiler. 2 . Ö ğretm en örgütlerinin güçsüz olm ası. 3. T ü rk iy e'd e uluslararası ilişkiler için konulan yasaklar, yasal engeller. 4. Soğuk savaş propagandalarının etkisi. B- T Ö S D önem i (1 9 6 5 -1 9 7 1 ): Bu dönem deki ilişkilerin örneğini T Ö S "ün 1967-1969 Ç alışm a P rogram ından verm ek istiyorum : (TÖ S 1967-1969 Ç alışm a Program ı. s:35) "Y abancı M eslek K uruluşlarıyla İliş k ile r: T Ö S Ç ağdaş eğitim ve bilim verilerindeki karşılıklı yararlanm a olanakları elde etm ek üzere, d ış ülkelerin m eslek kuruluşları ile ilişki kurm ayı gerekli görür ■624 Sayılı kanunun sınırları ölçüsünde girişim lerde bulunm ak için G enel Kurul Y ürütm e K urulum uza d irek tif vermiştir. D ış ülkelerdeki m eslek kuruluşlarının çalışm aları izlenecektir. Yararlı görülen eğitim , sanat, bilim b u lu şlan üyelerim ize aktarılacaktır. Buna karşılık, yurdu m uzda. özellikle üyelerim izin bilim sel ve m esleki konulardaki araştırm a ve ça lışm alarının d ış ülkelerde değerlendirilm esi olanakları aranacaktır. B unlar yanında yurdum uzla, ilgili ü lk eler arasında m esleki g eziler ve üye de ğişim i olanakları da araştırılacaktır. Böylece. yabancı m eslek kuruluşlarıyla 74 olan bağlarım ız güçlendirilecek, barışçı bir dünya düzeni kurulm ası için yapılan savaşta öğretm ene düşen görev, uluslararası b ir m esleki d ay an ışm a yoluyla ye rine getirilecektir” Ç alışm a program ında iyi niyetli b ir yaklaşım olm asına k arşın , T Ö S dön em in d e som ut şekilde uluslararası ilişki kurulam am ıştır. Yasal engellerin y anında, dünya öğretm en sendikalarının yakından tanınm am ası ve T Ö S 'ü n katı b ir bağım sızlık anlayışı olması uluslararası ilişkiler kurulam ayışının nedeni sayılabilir. C- TÖ B-D E R D önem i (1973-1 9 8 0 ): T Ö B -D E R D önem indeki uluslararası ilişkilerin özetini G enel B aşkan G ültekin Gazioğlu’ndan dinleyelim : (abece D ergisi. E ylül-88, sayı:30, sf:39) "Soru: T ürkiye dem okratik öğ retm en hareketinin uluslararası ilişkilerinin dü nünü ve bugününü nasıl değerlendiriyorsunuz? - Ö ğretm en hareketim izin geçm işteki en büyük eksiği bence, uluslararası iliş kiye yeterince önem verm em iş olm asıdır. B unda hareketim izin deneysizliği yanında, egem en güçlerin koyduğu engellerin d e rolü olm uştur. Ö rgütlerim izin uluslararası ilişkileri, yönetim in izin verm esi k o şu lu n a bağlanm ıştır. Yurt d ı şında b ir davete katılm ak isteyen örgüt yöneticilerine h ep güçlük çıkarılm ıştır. T ürkiye öğretm enlerinin d ü n y a öğretm enleriyle ilişki kurm ası istenmemiştir. U ygulam a da bu yönde olm uştur. T Ö B -D E R 'in 1976 yılı kongresinde konu ciddi biçim de tartışılıyor. F İS E üye liği k ara n alınıyor. 1976-1980 yılları arasında F İS E ve F IS E 'y e üye bazı örgüt lerle sınırlı örgütsel ilişkiler kuruldu. A nım sanacağı gibi hüküm etlerin bilgisi ve izni dahilinde sürdürülen bu ilişkiler. T Ö B -D E R d avasında yasadışı ilişkiler olarak suçlanm ış, kapatm a gerekçelerinden biri sayılm ıştır. Tek başına bu öm ek bile hareketim izin m uhatap olduğu keyfi davranışları açıklam aya yeterlidir. 12 Eylül sonrasında A vrupa ülkelerine göçeden T Ö B -D E R yöneticileri ve aktivistleri yeni ve acı gerçeklerle karşılaştılar. T ürkiye öğretm en hareketi Avrupa ülkeleri öğretm en sendik alan nezdinde yeterince tanınm ıyordu. B inlerce m es lektaşım ız çeşitli A vrupa ülkelerinde ve pek çoğu sen d ik alı çalıştığı halde, Avru p a 'lı m eslektaşlar. T ü rk iy e'd ek i eğitim düzeni ve öğretm enlerin durum u ko nularında en tem el bilgilerden yoksundu..." G örüldüğü gibi T Ö B -D E R dönem inde yalnız FİSE ile sınırlı ilişkiler kurulabilm iştir. Bilindiği gibi FİSE daha çok sosyalist ülkelerdeki öğretm en sendikalarının üst örgütüdür. T Ö B -D E R 'in diğer öğretm en federasyonları ile ilişkiye g irm em esinde, kapitalist ülke lerdeki öğretm en sendikalarının yeterince tanınm am ası ve güven duyulm am ası nedeni yatm aktadır. T Ö S ve T Ö B -D E R D önem iyle ilgili dikkati çeken bir durum da. bu dönem lerde uluslararası sözleşm elerden doğan haklara sahip çıkılm am asıdır. Bu durum , hukukçula rım ızm bu konudaki çalışm alannın yetersizliği ile açıklanam az. Ö rgütlerim izin ulusla rarası dayanışm aya gereken önem i verm em elerinin bir sonucudur. D- 1980 S o n r a s ı : Sayın G azioğlu'nun biraz öncek i söyleşisinden aktardığım ız gibi T ü rk iy e öğretm en leri uluslararası dayanışm anın önem ini d ah a çok 12 E y lü l'd eıı so n ra anlam ışlardır. Bunun nedenlerini şöyle sıralayabiliriz. 75 Yurt dışına çıkm ak zorunda kalan T Ö B -D E R yöncticilcri ve üyelerinin A vrupa'n çeşitli ülkelerindeki öğretm en sendikalarını yakından tanım aları v e tanıtm aları. T ü rk iy e'd e 12 E ylül sonrasın d a tüm çalışanlara ve ö ğretm enlere yapılan an ıdem okratik baskılara, uygulam alara A vrupa kam uoyunun vc A v ru p a'lı m eslektaşlarım ı zın tepki gösterm eleri. 12 E ylül dönem inin ağ ır baskıları karşısında T ürkiye kam uoyunun ve öğretm enlerin uluslararası dayanışm a vc desteğe gereksinim duym aları, ö nem ini daha çok kavram ala neden olarak sayılabilir. A ncak şunu da gözden uzak tutm ayalım : U luslararası dayanışm anın 1986 y ılına kac ir hiçbir som ul ö rn eğ i yoktur. B elki A vrupa düzeyinde vardı, ancak bu d ayanışm a etkinlik leri 12 Eylül duvarlarını aşarak T ü rk iy e 'y e girem em iştir. "a b ec e" D ergisinin çıkışı vc arkasından E ğit-D er dönem inde uluslararası ilişki vc dayanışm anın som ut örnekleri yaşanm ıştır. B u dönem de E ğ it-D er K urucu B aşkanı Ali Bozkurt. G enel Sekreter M uştala M eriç, daha sonra d a G enel B aşkan F eyzullah Ertuğrül. Y önetim K urulu üyeleri B inali S eferoğlu ve İsm ail Hakkı Bayram çeşitli zam anlarda y dışına çıkarak A vrupa'nın vc dünyanın çeşitli ülkelerindeki öğretm en sendikaları ilişkiler kurm uşlardır. Y ine bu dönem de çeşitli ülkelerden gelen öğretm en sendik tem silcileri bizlcre m oral güç vermiştir. T ürkiye öğretm enlerinin uluslararası dayanışm ası E ğ it-D cr'in geçen yıl düzcnlcd Sendikal H aklar K u ru ltay ı'n d a doruk noktasına ulaşmıştır. iki günden beri süren sem pozyum um uza katılan vc sem pozyum un en dikkatli izleyi cileri olan yabancı konuklarım ız, uluslararası dayanışm anın en güzel örneğini verm ek tedirler. Ayrıca. E ğ itim -Iş'i destekleyen m esajları bize güç verm iştir. K endilerine teşe kür ediyoruz. A ncak tüm bu iyi niyetli örneklere rağm en. T ürkiye öğretm enleri v c öğretm en < gütleri ile uluslararası öğretm en sendikalarının dayanışm ası yeterli sayılam az. Bu yetersizliğin T ü rk iy e'd ek i öğretm en örgütleri açısından nedenleri şunlardır: 1. T ü rk iy e'd e ööretm en örgütlerinin uluslararası ilişkilerini engelleyen yasaklar v dır. 2. T ü rk iy e'd ek i öğretm en örgütlerinin (gerek E ğ ilim -lş'in gerekse E ğ it-D cr'in ) ulu lararası ilişkiler bakım ından bilgi birikim i vc kadroları yetersizdir. 3. Ö rgütlerim izin ön ü n d e ekonom ik engeller vardır. 4. H üküm et tem silcileri katıldıkları uluslararası etkinlikler hakkında öğretm enlere kam uoyuna bilgi verm em ektedirler. Ö rneğin: BM tarafından d üzenlenm iş. 4 -9 Mart 19 tarihleri arasında B angkok'ta yapılan "H e rk e s İçin Eğitim H akkı" konulu konlcran Milli Eğitim Bakanı katılm ış ve bu k onuda kam uoyuna hiçbir bilgi verilm em iştir. U luslararası dayanışm am ızdaki eksikliğin dünya öğretm en sendikaları açısından n denlcriniıı neler olduğunu bilm iyoruz. B uradaki tem silciler bize bu k onuda bilgi ver lerse seviniriz. E ğer uluslararası dayanışm anın ö n em in e gerçekten inanıyorsak, tarihin bu aşam asın da görev ve sorum luluk daha ço k dünyanın çeşitli ülkelerindeki -özellikle Avrupa'da! kardeş öğretm en sendikalarına düşm ektedir. B uradaki tem silciler aracılığıyla tüm dü yadaki öğretm en sendikalarına sesleniyoruz: G eliniz, sorunlarım ızı ve m utluluklarım paylaşalım . 76 H er ne kadar uluslararası ilişki v e dayanışm a konusunda deneyim lerim iz az o lsa da A vrupa ve dünya öğrelm en sendikaların a önerilerim iz var: 1. Bugün lem el sorunum uz olan sendika hakkım ızın yasal o larak y aşam a geçirilmesi konusunda bize destek olm aları. 2. Sendikal eğitim konusunda yardım laşm a, 3. D ers program ları, ders kitapları ve ders araçlarının birlikte üretilm esi için ortak çalışm alar, 4. K arşılıklı öğrenci ve öğretm en değiştokuşu, 5. Ö ğretm en sendikalarının A vrupa ve dünya çapında düzenledikleri eğitim ve kültür etkinliklerine E ğitim -lş'iıı katılım ının sağlanm ası. 6 . Sendikal yayınların sendikam ız E ğ itim -lş'e ulaştırılm ası. Bu önerilerim izin dikkate alınm ası ve ayrıca yapacağ ın ız ö nerilerin sendikam ıza ulaştırılm ası dileğiyle teşekkür ediyor, tüm ünüze saygılar sunuyorum . 77 A Ç IK O T U R U M - (T Ü R K İY E ’D E M E M U R SE N D İK A C IL IĞ IN IN Y A SA L D Ü Z E N L E M E Sİ) Y önelen: Prof. Dr. C evat G E R AY ( SBF E ski D eka ı ı) Türkiye'de memur sendikacılığının yasal düzenlemesi nasıl olmalı? Prof. Dr. M esut G Ü LM EZ Türkiye ve O rtadoğu A m m e İdaresi E n stitü sü B u açık oturum un ana konusunu oluşturan "Türkiye'de m em u r sendikacılığının ya al düzenlem esi nasıl olm alıdır" sorusuna ve sorununa girm eden ö n ce, dünden beri izlcdiğ n bu sem pozyum da dile getirilen kim i görüşlere ilişkin izlenim v e düşüncelerim i aktarm ak istiyorum . A çık oturum un konusu dışında kalm akla birlikte sem pozyum da tartışılan m el konunun dışır.da kalm ayan, bu sabah işittiğim beni şaşırtan bazı bilgilerden yola karak sözlerim e başlam ak istiyorum : Bu sabah ben, D anim arkalI m eslektaşım ızı d inlerken, b ir yaşım a daha bastım art daşlar. M illi Eğitim Bakanı Sayın Avni A kyol'un D anim arka heyetine, "genel o larak i retm enlerin b ir sendika kurm asından yana olduğunu" söylediğini d u yunca, gerçekt şaşırdım . Ç ünkü Sayın B akan, bu dem eci verdiği tarihten itibaren öğretm enlerin ve kar görevlilerinin sendikalaşm asına sistem atik biçim de karşı çıkm ıştır. B unun bir örneği sabahki oturum da bir çalışan öğretm en arkadaşım , aynı zam anda benim öğrencim akt dı. Sayın Bakan dem işti ki. "T ürkiye söm ürge değil. ILO'ııun k anunu burada uygulanın ız. Biz nasıl ILO 'nun ilkelerine karışm ıyorsak, o n lar da bize karışm asınlar. "B u sö zleri. ınıyorum şeker bayram ında verdiği bir dem eçte söylem işti. Sayın M illi Eğitim B aka i. kendisiyle yapılan bir konuşm ada da. "kanunun m em urlar için sendika ku ram az dediğini’ öne sürm üştür. "A nayasa da böy le diyor" d iy erek . A n ay asa'y ı ve yasaları bilen bir uzman kişi gibi, sendika hakkının iç hukukum uzda yasaklanm ış olduğu an lam ın a gelen b ir t m eç verebilm işti Sayın B akan. Bununla da kalm ayarak. E ğitim -lş G enel B aşk an ı‘r bütünlem e sınavları konusundaki görüşünü açıklam asından sonra, sendikanın "hukuki kim liği bulunm adığını ve S endika G enel B aşkanı Sayın A ltuııya’ya "Sendika Ge B aşkanı" sıfatıyla değil "öğretm en N iyazi A ltunya" olarak yanıt verdiğini belirtm iş sonra da "böyle bir sendika m uhatap değil" dem iştir. Şim di ben bütün bu sözleri yorum lam aya gerek görm üyorum . Ve bu sö zleri. Sa B ak an 'ın Danim arkalI m eslektaşlarım ıza "öğretm enlerin genel o larak b ir sendika ku bileği" yoluyla verdiği dem eciy le birlikte, onu gözönünde bulundurarak d eğ erlen d im zinizi rica ediyorum . A çık oturum da tartışacağım ız soruna girm eden değerlendirm ek istediğim bir baş 78 konu d a. Sayın T ürk-Iş G eııcl B aşk an ı'n m dün burada anlattığı, sendikal yasalardaki uluslararası norm lara aykırılıklarla ilgili olarak yaptıkları çabalardır. Sayın Y ılm az, h a zırladıkları A nayasa değişikliklerinin sayısını verdi bize. T ü rk -lş'i sanki b ir arşive dö nüştürm üşler. D oğrusu kendim e sordum : Bu değişiklik tasarılarını hazırlam akla n e büyük çabalar harcadıklarını mı anlatm ay a çalıştı, yoksa bugüne değin hiçbir önem li kuralını değiştirem edikleri sendikal yasalardaki aykırılıkların giderilm esi sorununa siyasal dota k lard a çözüm aram a politikasının iflas ettiğini mi itira f etti? Sanıyorum Sayın Y ılm az, kım ı zam an randevu bile alam adıkları siyasal dorukların kendilerini ne k ad a r m eşsu l e t liğini, ne kadar oyaladığını ve kendilerinin, ne y azık k i. siyasal iktidarlar tarafından a t latıldığını anlatm ak, tem sil etliği K onfederasyonu övm ek am acıyla d a olsa, yerm ek du rum unda kalm ıştır. B aşarısızlıklarını itira f etm iştir. B ugün konuşan, T ürk-lş'e üye olan b ir b aşka sendika başkanı, B asın-lş'in Sayın G enel B aşkanı. T ürk-Iş'in ve öteki sendikaların uluslararası hukuka dayanarak yaratılan b ir te mel insan hakkının yeterince destcklenem ediğini açıkça söyleyebilm iştir. Ben T ü rk -lş’e ve özellikle T ü rk -lş'e üye olan b ir gru p sendikaya diyorum ki, vakit henüz g eçm iş değil dir. Bu tür toplantıların A nkara dışında da yinelenm esinin son d erece önem li ve büyük yararları olacaktır. E ğer söylediklerinde gerçekten içlen iseler, onları bu desteSi EüitimIş’e ve örgütlenm e çabası içinde olan tüm öteki kam u görevlilerine verm eye"çağırıyo rum. Yine, tem elde gündem dışı olm am ak la b irlikte benim gündem dışı say d ı« ım , am a değinm ek istem ediğim bir başka konu, siyasi parti tem silcilerinin k o n u ş m a la rn le ilaili. M uhalefet partilerim izin m em ur send ik acılığ ın a verdikleri desteüin anlam ını ve içeriğini düzeyim ve boyutunu üç yıldan beri gördük. Yaptıkları A nayasa d eğ işiklikleriyle Haili çalışm a ve çabalarından, bunların d a çoğunlukları olm adığı için so n u çsu z kaldığından sözetm ekte. sanki çaresizliklerini, bizden ö zü r dileyen bir"hava içinde dile g etirm ekte dirler. Ve sendikal haklar konusunda m em urlara destek verebilm ek için, sanıyorum ikti dar olm ayı beklem ektedirler. A caba kam u görevlilerinin desteğini alm ad an iktidar ola bilirler m i? D Y P'ııin sayın tem silcisi yapılan işin önem ini, büyüklüğünü belirttikten sonra, "yasalar içinde cam bazlık yapıldığını ve böylcce bu sonuca ulaşıldığım " sö y le m iştir ve kendisinin de 25 yıllık bir hukukçu olduğunu belirtm iştir. Y apılan iş. yasalar içinde yapılan b ir cam bazlık değildir. Yapılan iş. ciddi ve titiz bir hukukçuluğun ürünüdür. B ugüne kadar ihm al edilen, görülm eyen bir noktanın yakalanm asıdır. 1961 A nayasası’ndan beri usulüne göre yürürlüğe konulan uluslararası sözleşm elerin kanun hükm ünde olduğu hükm ü gcçcrlidir. Ve dolayısıyla cid d i, titiz hukukçuların bunu ço k önceden gör m eleri gerekirdi. Bunu görem em iş olabilirler, bunun için hiç kim se ayıplaııam az. A m a bu görüş o rtaya atıldıktan sonra, eğ er bu görüşü benim siyorlarsa bunun gereğini yaparlar. Bu görüşe katılm ıyorlarsa yani usulüne göre vürürlüğe konulan uluslararası sö zleşm ele rin kanun hükm ünde sayılm asının anlam ı konusunda belirttiğim iz «örüşleri paylaşm ı yorlar ise. bunu da açıkça söyleyebilirler. Ve o zam an d erler ki. "ulusal b ir yasa çıkar m adıkça olm az, bu A nayasa'da b ir değişiklik yapılm adıkça olm az." A m a bunu bir türlü söylem iyorlar. Bu konuda m uhalefet partilerini açık o lm aya çağırıyorum . Evet, gündem dışı, önem li gördüğ ü m birkaç n oktava. süre içi birkaç noktava d e lin dikten sonra aç ık oturum da tartışm aya çalışacağım ız "m em ur sendikacılığının yasal düzcnlcm csi nasıl olm alıdır" konusundaki görüşlerim i açıklayacağım . A m a bu soruva da doğrudan doğ ru y a girm eden, "acaba m em ur sendikacılığı İçin b ir yasal düzenlem e zo runlu m udur? M em urların sendikal hakları kullanm ası m utlaka b ir ulusal yasal d ü zen le m eye gerek g österir m i? U lusal b ir y asa çıkarılm adan m em urlar sendikal hakları kulla nam az m ı? U lusal bir yasa m em urlarca sendikal hakların kullanılm asının "olm azsa ol m az" b ir koşulu m udur?" konusunu o rtay a atm aya v e bu konudaki aö rü şü m ü belirtm eye çalışacağım . 79 I Y ASAL D Ü Z E N L E M E Z O R U N L U M U? YASA, S E N D İK A L H A K L A R I K U L L A N M A N IN "O L M A Z SA O L M A Z" BİR K O ŞU L U M U? K anım ca m em ur sendikacılığının yasal düzenlem esi, "o lm azsa olm az" anlam ında zorunlu değildir. Sendikal haklar, dem okratik, çoğulcu, sosyal, insan haklarına dayalı olm azsa da "saygılı" b ir hukuk devletinde, yasaklar ve yaptırım lar olm adığı surece k ul lanılabilir. kullanılabilm elidir. B u . sen d ik al hakları düzenleyen bu- yasanın taşıdığı yara rın yüzde yüz yadsınm ası anlam ına gelm ez. Yasa birçok yönden gereklidir: herşeyden önce, hakkın kullanılacağı çerçeveyi belirler. Kimi işlem lerin nasıl ve hangi yönetsel m akam larca ve hangi biçim sel koşullara uyularak yerine getirileceğim gösterir B ir yasal düzenlem e, bu çerçevede yararlıdır ve ö zellik le de. "yasacı" yönetsel geleneği bulunan ülkeler için zorunludur. A m a bir yasal düzenlem enin varlığı, kanım ca sendikal hakları kullanm anın "olm azsa olm az" koşulu olarak düşünülem ez. Sendikal hakların kullanım ı, yasaklar ve yaptırım lar olm adığı sürece, yasa çıkarılm ası k oşuluna bağlı tutulam az. Bu »örüşüm ü sendikal hakların iki ö zelliğine dayandırıyorum , iki tem el özelliğiyle gerekçelendiriyorum . B unlara, hukuksal nitelikli v e  nayasa'dan kaynaklanan b ir üçüncüsünü de ekleyeceğim . 1. Sendikal H aklar "İnsan H a k la r ın d a n d ır M em ur sendikacılığı ve genel olarak sendikacılık için yasal b ir düzenlem enin zorunlu olm am asının birinci nedeni, sendikal hakların "insan haklarT 'ndan, insan hakları nın toplu olarak kullanılanlarından olm asıdır. İnsan hak lan evrenseldir, yazılı hukuku aşan b ir anlam ve içerik taşır; yazılı hukuki; sınırlı tutulam az. Varolanın yanında, olm ası gerekeni d e kapsar. İnsanlığın ulaştığı beli b ir aşam ada, "insan" niteliği dolayısıyla tüm insanlara tanınm ası gereken hak ve ozgur lükler "insan hakları"dır. D olayısıyla anayasaların ve yasaların içerm ediği yada yasak ladıgı haklar da insan hak lan katalogu içinde yer alır. Bu katalog A nayasa ve yasa koyu cuların iradesiyle sınırlı tutulam az, ondan bağım sız olarak oluşur, sürekli b içim de gelişi ve genişler. 1 S endikal haklar, "insan hakları"ndaıı olduğu içindir k i. insan haklarıyla ilgili tüm uluslararası önem li belgeler sendikal haklara yer verm iştir: İnsan H akları Evrensel B il dirgesi ile K işisel ve Siyasal H aklar U luslararası Sözleşm esi, bu belgelerin en çok bilinenleri arasında yeralır. K uşkusuz bunlar dışında, sendikal hakları ayrıca ve d an a ayrınlılı olarak düzenleyen başka uluslararası b elgeler d e vardır. Bu arad a ILO ile A vrupa Konseyi’nin sözleşm eleri, sendikal hakları d ah a geniş biçim de uluslararası kurallara bağlam ı“ ve güvence altına alm ıştır. 2. Sendikal H aklar K endiliğinden K ullanılabilen H aklardır Sendikal hakların özel b ir yasal düzenlem e olm aksızın k ullanılabilm esi, on ların ikine b ir özelliğinden de kaynaklanm aktadır. Sendikal haklar, öteki sosyal haklardan (örneği çalışm a ve sosyal güvenlik haklarından) ay rı olarak, 'kendiliğinden kullanılabilir (se f executing), "doğrudan doğruya uygulanabilir" (direetem ent ap plicable) nitelik taşıy; haklardır. S endika, toplu pazarlık ve grev h akları, gelenekse^ kişi hakları ile kim i öte sosval haklar gibi, devletin olum lu b ir edim ini gerektirm ez.2 Sendikal haklar, devlet som ut ve olum lu edim ini gerektiren öteki sosyal hakları korum anın ve d ah a ileri düzeyde oerçekleştirm enin toplu araçlarıdır, çağdaş ve dem okratik güvencesidir. D olayısıyh devletin sendikal haklar karşısındaki ilk ödevi, onların k ullanılm asına engel olm am a! 80 ara zarar verm em ek, kısıtlayıcı yönde karışm aktan kaçınm aktır. H erh ald e, insan hakına "saygılı" bir devletin yapm ası gereken de, öncelikle budur. D evlet, çalışm a koşul un iyileştirm ek, ekonom ik ve toplum sal durum larını geliştirm ek, ulusal gelirden adil p ay alm ak için bir araya gelen kişilerin ö n ü n e yasakçı bir ak tö r o larak çıkm am alıdır. K ısacası, yasaklarla açıkça tanınm adığı y ad a yasaklanm adığı sürece, sendikal haklar tıır "özgürlük "tür. Bu özgürlükten yararlanm a, onu kullanm a en g ellen em ez, engellenn tm e lid ir. D ünya sendikal haklar tarihi, sen d ik a, toplu sözleşm e ve grev haklarının, yasakçı" aşam adan sonra ve "hukuksal tanım a" evresi ö ncesinde b ir "özgürlük rejim i" dönem inin yaşandığını o rtaya koym aktadır. B aşka bir deyişle, sendikal hakları yasalar, yasakoyucular yaratm am ıştır; yasalardan önce v e hatta kim i zam an yasakçı ve baskıcı asalara karşın işçisiyle, m em uruyla, çalışan larca yaratılm ıştır. Y asakoyuçular, sendikal lakları yaratm a yetkisine ve tekeline sahip değildir. A ncak, yaratılan hakların çerçevesini ¿izine işlevini yerine getirir. S endikal haklar, uzun, zorlu, çetin ve çoğu kez kanlı savaım lar sonucu, bedeli ödenerek birer "to p lu m sa l gerçek" niteliği k azandıktan sonra, ya;a> oyucuların dikkat ve ilgisini çekm iştir. K ısacası, gerek sendika, g erek toplu pazarlık ıc ekse grev hak lan alanında, u ygulam a hukuku öncelem iştir, başka d eyişle hukuk •y [»ulamayı izlem iştir. 3. S en dik al H aklar U luslarası H ukuktan D oğm uştur Sendikal hakları "olm azsa olm az" anlam ında özel bir yasal d ü zen lem e olm aksızın <u lanabilm enin kanım ca b ir üçüncü d ayanağı d ah a var. Bu d a. A nayasa'dan kaynaklaıa ı, "hukuksal" nitelikli, dolayısıyla yönetim i, kam u yetkililerini v e yargı organlarını Tağlayıcı b ir dayanaktır. "U lusal" b ir yasal düzenlem e yapm aksızın d a. T ürkiye’nin onay lad ığ ı, d ah a doğrusu jsu lü n e göre yürürlüğe koyduğu uluslararası sö zleşm eler ve bunlara ilişkin yerleşik ka~arlar ile. onaylam aksızın "üye devlet" o larak bağlı olduğu sö zleşm eler çerçevesinde e ıdikal hakları kullanm ak olanaklıdır. Ç ünkü insan haklarını düzenleyen bu sözleşm eer. A nayasa uyarınca "kanun hükm ündedir", yani yasalar gibi y ö netim i v e yargı o r ganlarını bağlar. Bu sözleşm elere karşı A n a y a sa y a aykırılık savında bulunulam ayacağı çin de. yasalara ve hatta A nayasa'ya aykırı olsalar bile yasalardan ö n ce uygulanm ak zo-undadır. Bu görüş. T ürk A nayasa ve Y önetim H ukuku öğretisinde giderek benim senm ektedir.? Daha önem lisi, resm i çevreler de bu görüşe k atılm ak lad ır.Y en i b ir kitapta.4 A nayasa VI; hkem esi'nin birçok kararında onaylanan sözleşm elerin, özellikle İnsan H akları A vrupa üözleşm esi'ııin "Türk hukuk düzeni içinde yürürlüğe girdiği", "doğrudan doğruya uyguanm asının gerektiği". "Türk hukuk düzen in d e üstün b ir kural olarak yer aldİğı". "değişirilcm eyecek bir A nayasa ilkesi seviyesine yükseltildiği" belirtilm iş ve "h içb ir T ü rk kalununun A vrupa İnsan H akları S ö zleşm esi'n e aykırı olam ayacağı, o lanların d a zım nen eya A nayasa M ahkem esi kararı ile iptal edilebileceğinin kesin o ld u ğ u ". "Türk hukuk ¡üzeninde A nayasa'ya aykırılık gibi insan haklarına aykırılık k av ra m ı” bulunduğu ek enin iştir. İşte Eğitim İşkolu K am u G örevlileri S endikası (E ğitiın-lş). kendiliğinden kullanıla>ileıı bir insan hakkının. T ürkiye'nin onayladığı ve onaylam asa d a "üye devlet" olarak tağlı olduğu uluslararası belgelere day an arak kullanılm asının som ut bir ürünüdür. Yadarııı ve yaptırım ların bulunm adığı bir iç hukuk düzeninde, ekonom ik ve toplum sal urum larını düzeltm ek isteyen kam u görevlisi ö ğretm enler uluslararası belgelerde yazılı lan hakları yaşam a geçirm işlerdir. Bu son d erece doğal, olağan ve "insanca"' b ir olgudur, îu n d a şaşılacak yada yadırganacak b ira nokta aranacaksa, bu o lanaktan yararlanm akta 81 niçin bu denli geç kalındığı konusunda aranm alıdır ve kim ileri dışında, niçin öteki kam u görevlilerince sendikal örgütlenm e y o lunda som ut çalışm alar yapılm adığı konusunda aranm alıdır. K ısacası, özel b ir yasa olm aksızın kurulan E ğitim -lş, nasıl bir tem el insan hakkının toplum sal gerçeğe dönüştürülm esi anlam ını taşıyorsa, öteki kam u görevlilerince kurula ca k sendikalar da b ir tem el insan hakkının fiilen kullanılm asından başka bir anlam taşı m ayacaktır. Bu anlam da da, yasal düzenlem e zorunlu değildir, hakkı kullanm anın ol m azsa olm az" koşulu sayılam az. II. N A SIL BİR Y ASAL D Ü Z E N L E M E ? Katı bir "m evzuatçı" yönetsel geleneğin yönetenler v e yönetılenlerce benim sendiği b ir ülkede, m em ur sendikacılığına ilişkin b ir yasal düzenlem enin yararını tüm den yadsım am akla birlikte "olm azsa olm az" anlam ında b ir koşul d a sayılam ayacağı yolundaki görüşüm ü belirttikten sonra, açık otu ru m d a ele aldığım ız "nasıl b ir yasal düzenlem e sorusuna ilişkin görüşlerim i sunacağım . Bu soruyu birbirini bütünleyen şu iki b aşlık altında yanıtlam ak olanaklıdır: S endika cılığa yaklaşım ve sendikacılığın içeriği, yani sendikalara çizilen etk in lik alanının çerçe vesi. 1. Sendikacılığa Y aklaşım N asıl O lm alıdır? S endikacılığa, herşeyden önce, sendikaların birincil v e tem el am acının üyelerinin ekonom ik ve toplum sal h ak ve çıkarlarını koruyan ve geliştiren ö rgütler o luduğu gözönüne alınarak yaklaşılabilir. Bu çerçevede, sendikaları ıkı tem el araç olan toplu pazarlık ve grev haklarıyla donatm ak gerektiği açıktır. İkinci olarak, sendikacılığa, sendikaların salt m esleksel alan içinde kalm ayıp, aynı zam anda dem okratik kitle örgütleri ve b ask ı küm eleri olduğu g ö zönüne alınarak yakla şılabilir. Bu çerçevede, sendikaların özellikle toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkının bu lunm ası. genel b ir siyasal etkinlik yasağı içine alınm am ası ve öteki d em okratik kitle ör gütleriyle dayanışm a olanaklarından yoksun bırakılm am ası gerekir. 2. M em ur S endikacılığının U luslararası H ukuksal Ç erçevesi Ç izilm iştir M em ur sendikacılığına ilişkin "nasıl olm ası gerektiğini tartıştığım ız ulusal yasal dü zenlem enin uluslararası çerçevesi, sendikacılığın birbirini bütünleyen bu ıkı işlevi doğ rultusunda ve gerçekleştirilm esini sağ lay acak biçim de çizilm iştir. B aşka b ir d eyişle, k a m u görevlilerinin sendikal hakları konusunda tam b ir hukuksal boşluk sözkonusu değil dir. G erçi iç hukukta bu hakları d üzenleyen özel kurallar yoktur. A ncak bu b o şlu k , salt iç hukuk çerçevesinde b ir "özgürlük rejim i"ııin varlığı anlam ı taşım aktadır. Ç ünkü sendik; 1 haklarla ilgili uluslararası sözleşm elerden A nayasa m. 9 0 uyarınca ıç h u kukla bütünleştirilenler vardır. Ve bu sözleşm eler, "asgari norm lar" içeren b elgeler olarak. ıç hukukta yapılacak olası tüm aykırı yasal düzenlem elere karşın bağlayıcıdır. D olayısıyla sendik; 1 hakların iç hukukun parçası haline gelm iş uluslararası sözleşm elerde dayanağını b u la ı bir hukuksal çerçevesi vardır. K ısacası, iç hukuktaki "özgürlük rcjim i"ne karşın, ulusal hukukla bütünleşen uluslararası h ukukta "hak rejimi" geçerlidir. O halde "m em ur sendikacılığı için nasıl b ir yasal düzenlem e yapılm alıdır" yolundaki sorunun yanıtı, öncelikle uluslararası hukukta aranm alıdır. Ç ünkü sözleşm elerin m etin leri yanısıra, uygulanm a süreci çerçev esin d ek denetim organlarınca üretilen k ararlar \ e böylece oluşturulan uluslararası ortak se n d ik a l haklar hukuku, olası b ir yasal dü zer lem enin asgari çerçevesini oluşturm aktadır. Bu da. m em ur sendikacılığına yasal bir çe 82 ;eve çizm ek isteyen yasakoyucuyu bağlam aktadır. U luslararası hukukun içeriğine ve sağladığı haklara girm eden önce, sendikal haklar ilanındaki uluslararası hukukun hangi belgelerden oluştuğunu kısaca an ım satm ak isti yorum .5 K uşkusuz, öncelikle. A nayasa uyarınca "usulüne göre yürürlüğe konulm uş" uluslaarası sözleşm eleri anım sam ak gerekir. B unlar iki tanedir: B irincisi, henüz yürürlüğe bile 'irm eden onaylam a çalışm aları başlatılan ve 1951 'de onaylanan ILO 'nun Ö rgütlenm e ve Toplu P azarlık H akkı S özleşm esi’dir. İkincisi de. 1954’te onaylanan İn san H akları U r u p a Sö/.Ieşmesi'dir. A ncak, m em ur sendikacılığına ilişkin uluslararası hukuku, onaylanan bu iki sözleşm e le sınırlı tutm am ak «erekir. B ağlayıcılık düzeyi ve dolayısıyla denetim m ekanizm ası arklı olm akla birlikte. ILO 'ııin 87 sayılı S en dik a Ö z g ü rlü ğ ü ve S en dik a H akkının K orunm ası S özleşm esi’ni de. yasal d ü zen lem e yapılırken gözönüne alm ak ve sendika « g ü rlü ğ ü n ü n evrensel ilkelerini "devlete karşı" güven altına alan bu genelgeye aykırı iüşeıı kurallara yer verm em ek gerekir. Ç ünkü by Sözleşm e, IL O A nayasası uyarınca T ürkiye'yi "üye devlet" olarak bağlar. 6 Ö te yandan. 1989 H aziranında IL O ’d a "kara liste" olarak bilinen "özel p a r a g ra fa alınm ayı önlem ek am acıyla onaylanan A vrupa Sosyal Şartı'nı da, T ürkiye'nin sendikal ıaklar yönünden baölı olduüu uluslararası hukuk içinde düşünm ek gerekir. H er ne kadar S osyal Ş art'ın sendika, toplu pazarlık ve grev haklarını tanıyan 5. ve 6. m addelerine çe kince konulm uşsa da. aynı haklar Ş art’ın B irinci Bölüm ünde yenilm iştir. Bu bölüm ün onaylanm ası ve hukuksal bağlayıcılık d o ğurm ası söz konusu değildir. A ncak sözleşm cci devletler, izleyecekleri sosyal politikada Birinci B ölüm deki oııdokuz tem el hakka ve il keye. dolayısıyla sendika, toplu pazarlık v e grev haklarına aykırı yasal yada yönetsel düzenlem e yapm am akla yüküm lüdürler.7 Ö zetle, m em ur sendikacılığına yasal b ir çerçeve çizm ek isteyen siyasal iktidarlar alabildiğine ö z s ü r deüildir. S endikacılığa gösterm elik b ir yasal çerçeve çızem ez. Bir yandan onaylayarak iç hukukuna kattığı uluslararası sözleşm elere uym akla, ö te yandan da "üye d ev let” olarak bağlı olduğu sözleşm elere aykırı düzen lem eler yapm am ak la yü küm lüdür. T ürkiye'nin. K örfez bunalım ında izlediği politikalarla d eğ il, ancak asgari ni telikli uluslararası belgelere uym akla saygınlığını ve AT ile b ütünleşm e şansım artırabi leceği açıktır. III. U L U SL A R A R A SI K U R A L L A R A U Y G U N BÎR Y ASAL D Ü Z E N L E M E N İN T E M E L İL K E L E R İ N EL ER D İR ? Ö ııce belirteyim ki. bu soruyu yanıtlarken, teknik ay n n tıy a g irerek, b ir y asa taslağı yada tasarısı hazırlıyorm uşçasına teknik ay rıntıya inen önerilerde bulunm ayacağım . S o ruyu. onaylanan ve onaylanm ayan uluslararası sözleşm elerin m em urlara ve onların sen dikalarına' tam dıüı hak lan ve güvenceleri ayrı a v n ele alarak yanıtlam aya, b ö y lece de bağlayıcılığını belirttiğim uluslararası hukukun içeriğini som ut olarak g österm eye çalı şacağım . 1. O n aylanan S özleşm elerd e S en dik al H aklar a. K işi Y önünden Kapsam İnsan H akları A vrupa S özleşm esi (IH A S ). sendika hakkını ilkece "herkes"e tanımıştır. A ncak silahlı kuvvetler, polis vada devlet yönetim i üyelerinin bu hakları kullanm asına "haklı kısıtlam alar" konulm asına olan ak verm iştir. K anım ca, "devlet yönetim i üyeleri". 83 yerleşik ILO ilkeleri çerçevesinde, ancak "kam u erkinin organları olarak davranan" yö n eticiler biçim inde anlaşılm alıdır. B unlar dışında, yasal düzenlem enin sendika hakkının kişi yönünden kapsam ını kısıtlayan k u rallar öngörm em esi gerekir. K anım ca, İHA S çer çevesinde. silahlı kuvvetlere ve polise d e kesin b ir sendika yasağı konulam az, ancak sendika hakkının kullanılm asına "haklı kısıtlam alar" getirilebilir. İH A S, sen d ik a hak k ı nın kullanılm asına getirilecek kısıtlam aların koşullarını belirtm iştir. O lası b ir yasal d ü zenlem e, bu koşullara uygun olm alıdır. Ö zellikle, öngörülen kısıtlam a önlem lerinin zo runlu nitelik taşıyıp taşım adığı "dem okratik bir toplum "da değerlendirilecektir. Ve İHAS denetim organları, dem okratik toplum un ölçütlerini belirlem iştir. Ö rneğin "kam u düzeni" gerekçesiyle m em ur sendikacılığı için öngörülecek bir kısıtlam a önlem inin dem okratik bir toplum "da zorunlu nitelik taşıyıp taşım adığı, ulusal yasakoyucunun anlayışına göre değil A vrupa sözleşm esi'nin denetim organlarınca bu k onuda benim senen görüşe göre belirlenecektir. 8 b. Toplu P azarlık Hakkı Yasal düzenlem e, m em ur sendikalarına istihdam (çalışm a) koşullarını toplu pazarlık yoluyla düzenlem e hakkı tanım ak zorundadır. Ç ünkü bu hak 98 sayılı Sözleşm e'den doğm uştur. D evlet, m em ur örgütleri ile işveren yada işveren örgütleri arasında gönüllü toplu sözleşm eler yapılm asını ve bu yöntem in en geniş biçim de kullanılm asını özendirici ve geliştirici önlem ler alm ak zorundadır. Yapılacak yasal düzenlem e, m em u r sendikalarıyla işvcren-devlet arasındaki gönüllü toplu pazarlık ve tarafların özerkliği ilkesine aykırı kurallar öngörem ez. K ısacası, uluslararası hukukun m em urlara tanıdığı sendika hakkı, toplu pazarlık hakkıyla donatılan b ir haktır. Yasa ancak bu hakka işlerlik k azandıracak k u rallar içerebi lir. içerm elidir. M em ur hukukunun bunu sağlayacak biçim de değiştirilm esi gerekir. c. Grev Hakkı O naylanan sözleşm eler m em urlara ve m em ur sendikalarına grev hakkını "açıkça" ta nım ış değildir. A ncak biraz sonra belirteceğim gibi, grev hakkı uluslararası hukukta tü m üyle yokum sanm ış değildir. A vrupa Sözleşm esi, sendika hakkını "çıkarların savunm ası için" tanım ıştır, insan H akları Divanı. S özleşm e'nin sendikanın başvuracağı "toplu eylem " yoluyla üyelerinin m esleksel çıkarlarını savunm a örzgürlüğiiııü koruduğunu ve sözleşm eci devletlerin de bu toplu eylem in yürütülm esine izin verm ek ve geliştirilm esini olanaklı kılm ak zorunda ol duğunu belirtm iştir.9 A ncak D ivan. İH A S ’ın 11. m addesinin grev hakkını açık biçim de içerm ediği görüşündedir. D ivan'a göre İH A S. üyelerinin çık arların ı savunm ak am acıyla (sendikalarca yada üyelerce) kullanılacak toplu araçların seçilm esini d evletlere bırak m ıştır. G rev, bu araçların en önem lilerinden biridir, ancak b aşka araçlar da vardır. 11. m addenin açıkça tanım adığı grev hakkı, iç hukukça kim i d u ru m lard a kullanım ını sınır layıcı nitelikte bir düzenlem eye bağlı tutulabilir.10 K im i bilim adam ları, D ivaıı'ın bu kararlarındaki anlatım ı "ihtiyatlı" bularak özetle şu yorum u yapm aktadır: "İH A S grev hakkını açıkça öngörm em iştir, an cak g rev hakına getirilecek toptancı b ir yasaklam anın S özleşm e'ye aykırı sayılm ası o la n a k lıd ır."" B u çerçevede, yasal düzenlem enin m em urları ve m em u r sendikalarını grev hakkından kesin olarak yoksun bırakm ası. İH A S 'a aykırı düşm ektedir. K anım ca 657'deki kesin grev yasağı A vrupa S özleşm esi'ne aykırıdır. Ç ünkü D ivan, iç hukukun grev hakkının kulla nım ını "sınırlandıran” b ir düzenlem e yapabileceğini belirtm iştir. 84 K aldı ki onaylanm ayan 87 sayılı S özleşm e ile 6. m addesine çekince konulan A vrupa ijosyal Şartı da, grev hakkının genel ve kesin biçim de yasaklanm asına olanak verm ez. G rev hakkının sınırlarının ne olm ası gerekliğine az so n ra değineceğim , d . Ü yelik ve Y ö n eticilik G ü v en c esi O naylanan sözleşm elerden 98'in, sen d ik a üyesi olan ve sendikacılık etkinliklerinde liılu n an m em urlara tanıdığı önem li bir güvence vardır: M em urların işveren d evletin ist hdam alanında sendika özgürlüğüne zarar verm e am acı taşıyan tüm ayrım cı eylem lerine k ırşı "eksiksiz bir korum a"dan yararlanm aları. Bu korum anın, sen d ik a üyesi olduğu için d :vletçe işten çıkarılan b ir m em ura "tazm inat" ödem ekle sağlanm adığını, ancak eski işiı ı : geri dönm esine olanak verilerek gerçekleşebileceğini ö zellik le b elirtm ekte yarar gör ¡yorum . N e yazık ki, işçi sendikaları d a 98'in bu güvencesini gereğince değerlendireniem ektedir. 2. O n a y la n m a y a n S ö zle şm e lerd e S e n d ik a l H a k la r M em ur sendikacılığını düzenleyecek b ir yasa, onaylan mam akla y ad a çekince konulakla birlikte. Türkiye'nin bağlı olduğu b aşka uluslararası sözleşm eleri d e g ö zönüne alakla ve bunlara aykırı düzenlem e yapm am ak la yüküm lüdür. B unlardan özellikle ikisine değinm ekle yetineceğim : 87 sayılı ILO S özleşm esi ile /fvrüpa Sosyal Şartı. a. K işi Y ö n ü n d e n K a p sa m 87 sayılı S ö/.leşm e'ye göre tüm çalışanlar, hiçbir ayrım gözetilm eksizin sendika hakkına sahiptir. M em urların bu kapsam içinde olduğu kuşkusuzdur. D olayısıyla m em ur ndikalarına ilişkin bir yasal düzenlem enin, kim i m em ur kategorilerini bu haktan yokn bırakm ası. Sözlcşm e'ye ay k ın düşer. A v ru p a S osyal Ş a rtı'n a göre de. çalışanların ve dolayısıyla kam u görevlilerinin sen<a özgürlüğünden tam o la ra k yararlanm a hakkı vardır. Sosyal Ş a rfın kişi yönünden psam ı A vrupa S özlcşm csi'ne o ranla d ah a geniştir. Sosyal Ş art, polise sendika hakkını ilke olarak tanım ış, yararlanm a ölçüsünün belir li) ım esini ulusal düzenlem eye bırakm ıştır. Silahlı kuvvetler için se, ulusal yasa koyucura sendika yasağı getirm e yetkisi tanımıştır. b. S e n d ik a la ra T a n ın a n H a k la r ve G ü v e n c e le r 87 sayılı S özleşm e'nin sendikal örgütlere tanıdığı altı hak vardır: - A na tüzük ve yönetm elikler hazırlam a hakkı. : Tem silci ve yöneticilerini özgürce seçm e hakkı. - Iç yönetim ini düzenlem e hakkı. - E tkinliklerini düzenlem e vc ey lem program lan o lu ştu rm a hakkı. - Ü st kuruluşlar kurm a hakkı. - U luslararası örgütlere üye o lm a hakkı. 2821 sayılı S endikalar Y asası, bu ilkelere ay k ın sayısız kurallarla doludur. Bu hakdan özellikle biri üzerinde durm ak istiyorum . Ç ünkü sendikaların hem üyelerinin çırlarıııı koruyan ve geliştiren örgütler, hem de dem okratik baskı küm esi olm asıyla çok 85 yakından ilgilidir. ILO denelim organlarına g ö re sendikalara konulacak genel b ir "siyaset yasağı", 87'y aykırıdır. Bu, m em ur sendikaları için de geçerli b ir kuraldır. IL O 'y a göre sendikaları! tem el ve sürekli am acı, çalışanların ekonom ik v e toplum sal ilerlem esidir. A ncak şendi kaların ekonom ik vc toplum sal kalkınm aya ve halkın ilerlem esi çab aların a katılarak ye rine getirecekleri önem li rolleri vardır. O halde m em u r sendikalarına genel bir siyâsi yasağı konulm ası, 87'niıı çiğnenm esi dem ektir. B öyle b ir yasak, sen d ik aları dem okratil baskı küm esi olm aktan da alıkoyar. 87'nin sendikalara sağladığı güvencelerden ö zellik le şu ikisini anm ak isliyorum : - K am u yetkilileri sendikalara tanınan hakları sınırlandıracak yada kullanım ını en gclleyecek karışm alardan kaçınm ak zorundadır, - S endikalar yönetsel yoldan kapatılm a yada ask ıy a alınm a k onusu olam azlar. M em ur sendikalarını düzenleyecek yasanın, ö zellik le ilk güvenceyi sınırlandıran ku rai la r içerm em esi gerekir. c . Toplu P azarlık H akkı A vrupa Sosyal Ş artı, çalışm a koşullarının toplu sözleşm e yoluyla düzenlenm esi am acıyla çalışan örgütlerle işverenlerin yada işveren örgütlerinin toplu pazarlık yapma la n yöntem inin geliştirilm esini öngörm üştür. B u. sözleşm cci devletler için b ir "yüküm lülük" tür. S osyal Şart ayrıca, eşit yanlı danışm a yada o rtak g ö rüşm e, uzlaştırm a vc gönüllü ha kem süreçlerinin de oluşturulm asını v e geliştirilm esini b ir yüküm lülük olarak öngöı müştür. d . G rev H akkı S anıyorum grev sorunu, m em u r sendikacılığını düzenleyecek yasanın en tartışm al . k ritik yada "nazik" konusu olacaktır. İç hukukum uzda grev yasağı bulunduğunu biliyoruz. Bu yasağ ın , "kesin, salt" olma.' ı nedeniyle İnsan H ak lan A vrupa Sözleşm esi'ne aykırı olduğunu belirttim . G ördükleri hizm etler vc bulundukları konum lar yönünden ayrım gözetilm eksizin genel olarak tür ı m em urları kapsayan b ir grev yasağının A vrupa Sözleşm esi yanısıra, o n aylanm am ış ols ı da 87 sayılı S özleşm e'ye ve 6. m addesine çekince konulm uş o lsa bile Sosyal Şart'ııı b rinci bölüm üne aykırı olduğunu düşünüyorum . H crşcyden önce, 657'deki vc C eza Yas: s f ndaki grev yasağının ve yaptırım ların kaldınlm ası gerekir. Grev hakkı k onusunda yapılacak yasal düzenlem e 87'yc uygun olm alıdır. G erçi 8 ' grev hakkını açıkça tanım ış değildir. A ncak ILO k ırk yıldan beri, bu sözleşm enin ü m addesine dayanarak grev hakkının varlığını kabul etm iş v e bu k onuda çok zengin b ■ içtihat yaratm ıştır. Bu içtihat, m em urlar ve m em ur sendikaları için d e geçerlidir. Grev konusundaki yasal düzenlem e ilkesi şu olm alıdır: G rev, ancak kesintiye uğn m ası, halkın tüm ünün yada b ir bölüm ünün yaşam ını, güvenliğini yada sağlığını tchlikey : koyabilen "temel hizm etler"de kısıtlanabilir. K amu gücünün o rg an lan olarak hareke ı eden kam u görevlileri d c. grev kısıtlam a yada yasaklarından etkilenebilirler. Bunun d ı şında grev hakkına getirilecek kısıtlam alar 87 sayılı S özleşm e'ye aykırı düşecektir. A vrupa Sosyal Ş artı, grev hakkını açıkça tanıyan ilk u luslararası belgedir. Sosy; I Ş art, grev hakkını "çıkar uyuşm azlıkları" için ve "toplu pazarlık hakkının gerçek kulla nım ını sağlam ak" am acıyla tanımıştır. 86 Sosyal Şart çerçevesinde grev hak k ın a kim i koşullarla k ısıtlam alar getirilebilir. ÖrŞin elçilere, yüksek yöneticilere, yargıçlara, silahlı k u vvetlere v e p o lise grev kısıtla)ilir. Tem el kam u hizm etlerinde çalıştırılan k işiler grev hakkından yoksun tutulabilir, ışam sal işlevler" yerine getiren kişilere kısıtlam a k o n u lab ilir an cak m em urların tü ne grev yasağı konulm ası Ş art’a aykırıdır. D olayısıyla. 657 sayılı yasanın genel ve kesin grev yasağı, A vrupa Sözleşm esi yanı s ı n . Şart'm birinci bölüm ündeki ilkelere de aykırıdır. Yasal d ü zen lem e yapılırken hem bu yasağın kaldırılm ası, hem 87 sayılı Sözleşm e'nin. hem d e Sosyal Şart'm ilkeleri doğrul;unda kurallar konulm ası gerekir. SONUÇ M em ur sendikacılığına ilişkin yasal düzenlem enin içerik ve yaklaşım ının nasıl olm ası gerektiği, ayrıntısına girm ediğim uluslararası kurallar ve uygulam a süreci içinde oluşturu an yerleşik ilke kararları ile büyük ölçüde belirlenm iştir. Ç ıkarılacak yasa, bu uluslararası kuralları ve ilkeleri iç hu k u k n o rm una dönüştüren bir v yerine getirecektir ve uluslararası hukukun güvenceye aldığı sendikal hakların kulanılm asm da karşılaşılan kim i güçlüklerin aşılm asını sağlayacaktır. Başta d a belirttiğim gibi, uluslararası sözleşm elere uygun b ir yasal düzenlem e, hakları kullanm a yönünden ftlsinkes zorunlu olm asa bile, işlerlik kazandırm a açısından gereklidir, yararlıdır. A çıklam alardan çıkan b ir sonucu belirtm eye bile gerek görm üyorum : Yapılacak yasal d u /e n lcm e hiçbir biçim de 624 sayılı D evlet Personeli S endikaları Y asası’ndan esinlene ni z. ona dayandırılam az. H atta 6 24 sayılı yasanın kapağını bile açm ay a, kaldırm aya rek yoktur. G erek kuruluş ilkeleri, gerek sendika ü y elerin e v e yöneticilerine tanınan venceler. gerekse ve özellikle sendikalara tanınan (daha doğrusu tanınm ayan) haklar yönünden. 624 sayılı yasa, anım sanm am ası. geliştirm ek am acıyla b ile ö rnek olarak ele alınm am ası gereken tarihsel b ir belgedir. lî u k o n u d a ö r n e ğ in b k z : B ü le n t T a n ö r , T ü r k i y e 'n i n İ n s a n H a k l a r ı S o r u n u , B D S Y a y ın l a n . İs ta n b u l. 19 9 0 . s . 1 6 -1 7 . B . Z a n e tt i. " A n i d e 4 : D r o il a u n e r é m u n é r a tio n é q u i ta b l e , a n i d e 5 : D r o it s y n d ic a l, a n i d e 6 : D ro it d e n é g o c ia tio n c o l le c t iv e " . L a C h a r t e s o c i a l e e u r o p é e n n e , d ix a n n é e s d 'a p p l i c a t i o n ( C o llo q u e o r g a n i s e le 1 4 e t 15 o c to b r e 1 9 7 6 p e r l 'i n s t i t u t d 'e tu d e s e u r o p é e n n e s ) . Ü n iv e r s it e lib r e d e B r u x e l le s . 1 9 7 8 . s . 9 1 - 9 7 ; B ü le n t T a n iir . A n a y a s a H u k u k u n d a S o s y a l H a k l a r , M a y Y a y ın l a n . İ s ta n b u l. 1 9 7 8 . s . 1 7 -2 2 : M ü m ta z S o y s a l . A n a y a s a n ı n A n l a m ı , G e r ç e k Y a y ın e v i. İ s ta n b u l. 1 9 8 6 . s . 2 3 9 - 2 4 0 . Ö r n e ğ in b k z : A . Ş e r e f G ö z ü b iiy ü k . " A v r u p a in s a n H a k la n S ö z le ş m e s i v e B ir e y s e l B a ş v u r u H a k k ı" . İn s a n H a k l a r ı Y ıllığ ı, C ilt 9 . Y ıl 1 9 8 7 . s . 3 v d : T e k in A k ıllıo g lu . 'A v r u p a İn s a n H a k l a n S ö z le ş m e s i v e İç H u k u k u m u z " . A Ü S i y a s a l B i l g i l e r F a k ü l t e s i D e r g is i, C ilt X I .I V , N o :3 - 4 . T e m m u z - A r a l ık 1 9 8 9 . s . 155 vd. T ü r k i y e 'd e İ n s a n H a k l a r ı ( Y a s a l D ü z e n le m e le r . U y g u la m a . İ d d ia la r v e C e v a p la r ) . (N e y a y ı n ı o ld u ğ u b e lli d e ğ il v e ta r ih s iz ) . S . 1 6 -2 0 . D a lıa g e n iş b ilg i iç in b k z : M e s u t G ü lm e z . S e n d i k a l H a k l a r ı n U l u s l a r a r a s ı K u r a l l a r ı v e T ü r k i y e (L 'Ç Ö /İL O S ö z le ş m e v e İ lk e le r i) . T O D A l E Y a y ın ı. A n k a r a . 1 9 8 8 : M e s u t G ü lm e z . M e m u r l a r v e S e n d i k a l H a k l a r , İ m g e K ita b e v i. A n k a r a . 1 9 9 0 . M e s u t G ü lm e z . " 8 7 . T ü r k i v e 'v i Ü v e D e v le t O la r a k B a ğ la r " . M ü l k i y e l i l e r B i r l i ğ i D e r g is i. S a y ı 1 0 5 . M art 1 9 8 9 . s . 11 -1 5 . 87 7 C o n s e il d e l 'E u r o p e . 2 5 e a n n i v e r s a ir e d e la C h a r te s o c ia le e u r o p e e n n e ( O r ig in e s , fo n c tio n n e m e n t et e f f e s d e la C h a r t e ) . S tr a s b o u r g . 1 9 86. 8 M e s u t G ü lm e z , " İ n s a n H a k la n A v n ıp a S ö z le ş m e s i v e S e n d ik a H a k k ı" , İ z m i r B a r o s u D e r g is i, S a y ı . O c a k 1 9 8 9 . s . 4 0 -4 3 . 9 C o u r E u r . D .H .. A f f a i r e S y n d i c a t n a t i o n a l d e la p o li c e b e l g e , d e c is io n d u 1 2 a v r i l 1 9 7 5 . s e r i e A . n o . 1 . s . 18. 10 C o u r E u r. D .H .. A f f a i r e S c h m i d t e t D a h l s t r ô m , d é c is io n d u 6 f é v r i e r 1 9 7 6 . s é r ie A . n o . 2 l . s . 16. 11 J e a n - P a u l J a q u é . " L a lib e r té d 'a s s o c ia tio n d a n s l a c o n v e n tio n e u r o p é e n n e d e s d r o its d e l'h o m m e . p e r s p e c t i v e s c a n a d i e n n e s e t e u r o p é e n n e s d e s d r o i t s d e l a p e r s o n n e ( A c te s d e s jo u m é s S tr a s b o u r g e o is e s d e l’in s titu t c a n a d ie n d 'é tu d e s ju r i d iq u e s s u p é r ie u r s 1 9 8 4 ) . L e s é d i tio n s Y v o n B ia is C o w a n s v ille ( Q u é b e c ) . 1 9 8 6 , s . 3 1 5 : M ic h a e l B e n d e l. " L a lib e r té d 'a s s o c ia ti o n d a n s l'o p tiq u e d e la C h a e c a n a d ie n n e d e s d r o its e t lib e r té s " . P e r s p e c t i v e s c a n a d i e n n e s e t e u r o p é e n n e s .... s . 3 4 2 . 88 “Örgütlenmede, demokratik süreçleri işletmek gerekir” Prof. Dr. Yakup KEPENEK Sayın başkan değerli konuklar. H epinizi saygı ve sevgiyle selam larım . K onuya zam an ayırdığınız için hepiniz sağoun. Ö nce Sayın G ülm ez arkadaşım ızın çok büyük bir beceriyle açıkladığı v e cidden oya yapar gibi ortaya çıkardığı gerçeklere son derece saygı duyduğum u belirteyim . Ben so runu biraz daha yaygın boyutlarıyla ele alm ak istiyorum . "M em u r sendikacılığının başa rılı olm ası için neler yapılabilir, neler yapıl m a lıd ıf'd an yola çıkm ak istiyorum . K uşkusu/, çok büyük b ir başarıyla getirilen E ğitim -lş deneyi ya d a som utlaşan olgusu epim ize kıvanç veriyor. Bu doğru. Ben uluslararası sözleşm elerin ya d a yasaların ay rıntıları üzerine söylenen s ö z le rfıe k ra r etm eyeceğim . G enel çerçev e olarak tüm üyle k a lıyorum . Şunu da söyleyeyim : m em u rlar için ayrıca sendikal yasa olm alıdır. T ürkiye'de ara lan sendikalar yasası tüm çalışanları içerecek biçim de olduğu zam an, devlete, sayın G ülm e/.’in de belirttiği gibi, yalnızca askerlerine ve polislerine ilişkin bir kısım düzenlen e lc r yapm ak düşer. Yani onların d a sendikalaşm a hakkına engel olam az, am a onlarla gili düzenlem eler yapm a hakkı vardır. O nun ötesinde m em urlarla ilgili ayrı bu- düzenem eyc gerek olm adığı yönündeki görüşlere kanlıyorum . Değerli arkadaşlar, ülkem izde T ürk Iş'den de çok yakınıyoruz. S endikaların başarı sızlığında kanım ca çok ö nem li b ir nokta var ve bunu çoğu kez gözden kaçırıyoruz. Senikacı arkadaşlar hiç alınm asınlar, b iz örgütsel y ap ılarım ızda d em okratik olam ıyoruz, em okrasiyi işletem iyoruz. Yani örgüt içi dem okrasiyi işletem iyoruz: S endika içinde dem okrasiyi işletem iyoruz. Buna siyasi partilerim iz de d erneklerim iz d e dahildir. Biz rgütlenm e içinde dem okratik süreçleri işletem iyoruz. Bu ister O sm anlıdan kalm ıştır ensin, ister C um huriyetin geleneği b ö v led ir densin, b iz örgütsel anlam da dem okrat olıayı becerem iyoruz. B unda hiç kim seyi suçlam a yok: bu kanım ca bir gerçeğin saplan mışıdır. ve E ğiıim -lş ve benzeri sendikaların başarısı içinde bence tartışılm ası gereken em el koşullardan biridir. L enin'iıı ilginç b ir lafı var. d iy o r k i, "A lm an lar bir tren istas yonunu taşlam aya giderken bile bilet' alırlar". Burada A lm an karakterinin çok som ut bir özlem i var. Peki biz tren istasyonunu taşlam aya giderken n e yapıy o ru z? N asrettin hoca m eği var. en öndekini itiyoruz, geriye doğru kaçıyoruz. Bu nereden kaynaklanıyor? Tren stasyoııunu taşlam aya gitm e kararını hep birlikte alm ıyoruz. 68'li yıllardan bu yana. 20 ıldaıı fazla bir süredir dem okrasi, insan hakları, hak vç ö zg ü rlü k ler için bu ülkenin geşm esi ve büyüm esi için ço k insanım ız ö m rü n ü verdi. Ö lm ek çok büyük bir olay... Ö yle «S9 bir loplum düşününüz ki, b ir kısm ı o toplum için gözünü kırpm adan ölüm e giderken, d i ğerleri bunlar için gösteri bile yapm ıyor y a da b ir karşı koym a eylem ine bile girem iyor. B urada bir eksiklik, b ir terslik var. Bu tersliğin giderilm esi, bu yanlışın düzeltilm esi g e rekir. Bu yanlışın düzeltilm esi için ö n ce ortak k arar alm ak, birlikte karar alm ak gerekir. G ünüm üzde birileri adına başkalarının karar alm ası hiç d c b enim senir bir yöntem değildir. B ir örgütte bir eylem yapılacağı zam an üyelerinizin hepsiyle birlikte ortak karar alm a sürecini yaşam a geçiriyor iseniz ey lem inizde başarılı olursunuz. K arar alm a sü reç lerinize katılım sağlayın, üyelerinizi ortak edin; bu ço k önem lidir. Ne k adar iyi ortak ederseniz başarı olasılığı o ölçüde yüksektir. Yoksa N asrettin hoca gibi tek başına k al m anız işten bile değildir. Birinci m esele bu kararları o rtak alm ak ve bu doğrultuda katılım sağlam aktır, insanlar kendilerine değer verildiğini, kendilerinin görüşlerinin yaşam a g e çirildiğini gördükleri zam an, gözlerini kırpm adan o eylem in içinde olabiliyorlar. S iz birşey yapıyorsunuz A nkara'da. E d irn e'd e ya d a H ak k ari'd ek i arkadaşım ızın hiç haberi yok ya da karar alınm a sürecine hiç katılm am ış; kendi düşüncesinin doğrultusunda olsa bile, kendisine danışılm adan alınan bir karara genellikle katılm ıyor insanlarım ız. Bu gerçeği görm ek zorundayız. Yani, ben A nkara'da herh an g i b ir örgütün başında olarak Edirne'dekinin çıkarını ço k iyi biliyorum ; ona d anışm am a da gerek yok; nasıl olsa o benim arkam dan gelm ek zorundadır anlayışı, bizi örgütsel başarısızlığa götürm ektedir. ikinci nokta şu; sendikalar herşeyden evvel çık ar gruplarıdır. Ü yenin çıkarını en önde tutacaksınız. Ç ıkarını düşünm ek ayıpm ış gibi g elir bize. Y ıllardır bunun sıkıntısını yaşa yan bir toplum uz, am a üyenin çıkarını en önde tutacaksınız. Ü yem izin çıkarını düşül meden T ürkiye'yi kurtarm aya kalkm ayalım ; dünyada devrim y apm aya hiç k a lk m a y a b il. Ö nce kendi üyem izin çıkarını en ö nde tutm ayı benim seyeceğiz; bunu tem el ilke yapac; ğız ve herşeyi o çerçevede irdeleyeceğiz, konuşacağız, tartışacağız. Basit bir örnek ve reyim ; Sayın G ülm ez M illi Eğilim B a k a n ı'n ın ,"IL O sözleşm elerini T ürkiye kabul ederse bağım sızlığına gölge düşerm iş. T ürkiye söm ürge d eğ ilm iş" türünden b ir dem ecini sö y ledi. D eğerli arkadaşlar, benim elim de bu hüküm etin onayladığı “ Yabancı U yrukluları Çalıştırm a Y önergesi” var. R esm i gazetede çıkan b ir yönerge. Bu yönergeye göre öğretil ı üyeleri, öğretm enler başka kesim lerde çalışanlara eğ er yabancı uyruklu iseler T.C. v a tandaşı olanlara göre 4 ya da 6 kat fazla m aaş veriyor. A sıl söm ürge anlayışı budur. Şiınc i biz bu E k im 'd e kam uoyuna "b iz söm ürge d eğ iliz" diy eb iliy o r m u y u z? Ey öğretm en a r kadaşlar. ey öbür eğitim işinde çalışanlar biz söm ürge ülkesi d eğ iliz elbette.'Y abancılar kadar m aaş istiyoruz, daha fazla değil. E ğer T.C. yurttaşı isek buraya gelenler, ister P a kistanlI olsun, ister Ingiliz, beni hiç ilgilendirm iyor; yabancılar k adar m aaş istiyoruz;. Bunu slogan olarak yazabiliyor m uyuz? Temel no k ta budur. İşin A B C 'si böyle başlar. K uşkusuz bununla bitm iyor. İşin üçüncü ve önem li b ir boyutu var. Biz m em ur sendika cılığı konusunda kam uoyunda haklı olm ak zorundayız. İlkokul, o rtao k u l, lise ve üniver sitelerde gerçekten çağdışı, ilkel, bilim dışı oııca kitap vardır. G elin bir kam panya açalım . T ürk çocuğuna yanlış bilgi verenleri teşhir edelim . B unu kam uoyuna m aledelim . Bi • kam panya açalım bu E k im 'd e. Ö ğretim Ü yeleri D ern cğ i'n in b ir üyesi olarak ben dc elim den geleni yapacağım ı belirteyim . Resm i ve özel okullarda o k utulan bilim sel yan lışları ortaya koyalım . B unu kam uoyuna m aledelim . bunu birlikte yapalım . Bugün N ew ton, gelse bizim kitaplarım ızda okutulan N ew ton yasasını hiç tanım az. Darwin zaten kitaplardan çıkarıldı. Böyle kepazelik olm az. Bunuıı düzeltilm esini sağlayalım . Bunu sağlarken elbetteki kam uoyu şun u diyecektir; bu insanlar haklı; bu insanlar kendi işlerini ciddiye alıyor; bu insanlar kendi çıkarlarını ciddiye alıyorlar; bu insanlar toplum u ciddiye alıyorlar. Bu önem lidir. O ndan sonrasını getirm ek görevi hepim izin olsun. O rtak kanır alalım , ortak eylem koyalım . 90 B iliyorsunuz, sendikal hareket kitleseldir. Sendikal harekette sağcı, solcu, ortacı ay rım ı yoktur, olm am alıdır. S endikal hareket kitlesel o lm a k zorundadır. D olayısıyla biz kuruluş aşam alarında ve sendikal hareketin gelişim inde bu kitlesellik ilkesini gözönünde tutm ak zorundayız d iy e düşünüyorum . B unlar olm adan; ö zellik le sen d ik a içi dem okrasiyi işletm eden, ö n e alm adan, m em ur sendikacılığı ile ilgili yasal düzen lem eler ne olursa o l sun, sendika hareketinin başarılı olacağı k anısında değilim . B ir şeyin yasalarda hak o la rak bulunm ası yetm iyor: o konunun eylem e, yaşam a g eçirilm esi gerekiyor. Sayın G ü l m ez çok açık olarak söyledi, sendikacılığın gelişm iş olduğu ülkelerdeki yasalar eylem den sonra gelmiştir. B izde beylik b ir la f vardır: "T ü rk iy e’d e h;ıklar alınm az, yukarıdan verilir. O nun için birileri gelip aldığı zam an ses çıkarm ıyoruz" türünden b ir eleştiridir bu. Bu söz sendikalar için özellikle doğrudur. A m a öbür hakların yaşam planına, eylem planına g e çirilm esi sendikal haklar gibi değildir. Ç ok daha zordur, çok d ah a başka öğeleri gerektim . N iteliksel bir fark vardır burada. Sendikal hareket ey lem le doğar, doğabilm elidir. Biz bunun yollarım bulm ak zorundayız. 1989'un ilkbaharında işçiler. 90'ın yazında da m e murlar.’ özellikle de belediyelerde çalışan m em urlar ey lem ler yaptılar. D ünyanın hiçbir tarafında olm ayan m uhalefet biçim leri geliştirdiler, topluca viziteye çıktılar, topluca sakal bıraktılar. Bu bizim toplum um uzda önem li bir eksiği giderm eye yarayan ço k önem li bir adım dır. M em ur sendikası belediyelerde doğuyor. Bunu gözden ırak tutm ayalım . Bir kı sım belediye başkanları da m uhalefet partilerinden olm anın gerektirdiği b ir biçim de, o m em ur olgusuna olum lu baktılar. Pek çok belediye başkanları açıkça destek verdiler m em ur eylem lerine. D olayısıyla ondan d a yararlanarak, şunu söylem ek istiyorum ; m e m ur çerçevesindeki toplum sal gücü, uyanışı, gelişm eyi bütünleştirebiliriz, bütünleştir m ek zorundayız. Ve oradan, inanıyorum ki m em ur sendikacılığı anlam ında sendikal ö z gürlük yaşam a geçirilebilecektir. Bu inançla hepinize teşekkür ediyorum , saygılar sunuvorum . 91 “Çağdaş demokrasilerde kamu personeli, devletin kapıkulu değildir” N evzat HELVACI lıısan H akları D erneği G enel Başkanı D em okrasiler sivil toplum örgütleriyle yaşam bulur. G ündem in birinci m addesi d e m okrasi olan ülkelerde sendikalar salt bir çık ar örgülü olam az. B unlar b irer dem okralik kitle örgütü olm ak durum undadır. K uşkusuz sen d ik alar üyelerinin çık an için çalışacaktır, am a eğ er gündem in birinci m addesinde dem okrasi varsa, o zam an bunlar aynı zam anda dem okratik işlev göreceklerdir. B ü örgütler o lm azsa dem okrasi d e olm az. Sivil toplum örgütlerinin yeterince oluşm adığı ülkelerde, d em okrasiyi yaşatm ak d a güç oluyar. T ü r kiye örgütsüz bir toplum dur. B irçok örgüt var gibi görünüyor, fakat örgütsüz b ir to p lu m dur. H er 10 yılda b ir gelip dem okrasiyi devirm eleri, ö rg ü tsü z b ir toplum olm asından kaynaklanıyor. Bu noktayı ö ncelik le bilgilerinize sunm ak istedim . Sendikaların bir başka ve bence en önem li ö zelliğ i, hak v c özgürlükler içinde sınıfsal bir karakter sahibi olm alarıdır. Yani sendikal hak lar v c sosyal hak lar b ir sın ıf karakteri taşır. Ö bür haklann ve özgürlüklerin içinde bu bakım dan da önem lidir. Yani işçi sınıfının ekonom ik ve dem okratik örgütleri sendikalardır. Bunun için sendikalar ayrıca bir önem taşıyor. Ç ünkü böyle olduğu zam an sın ıf çıkarlarını korum ak gibi b ir işlev d e üstleni yorlar. S endikalar toplu sözleşm eler, grevler veya b aşka yo llarla toplum daki g elir d ağ ı lım ını dengeli hale getirm ek, böylece ekonom ik dem okrasiyi d e yaşam a geçirm ek gibi b ir işlev de yaparlar. E ğer sendikalar bu işlevlerini yerine gctircm iyorlarsa. yani toplum daki ekonom ik dengesizliği, gelir dağılım ındaki uçurum u ortadan kaldıram ıyoılarsa. o zam an dem okrasinin gerçekleşm esi çok zordur. G e lir dağılım ındaki dengesizliğin yoğun olduğu ülkelerde dem okrasi de yaşam a geçirilem iyor. T ü rk iy e d e hu kategoriye giriy o r denebilir. Yani ekonom ik dem okrasi bakım ından da, dem okrasinin yaşam a geçirilm esi bakım ından da sendikaların önem li görevleri vardır. Sayın G ülm ez "bu hakkın kullanılabilm esi için b ir yasa gerekm ez" dedi: ben bu g ö rüşe katılıyorum , am a "y asa olursa daha iyi o lu r" diyorum . A ııay asa'd a d a bir hakkın sayılm am ış, gösterilm em iş olm ası o hakkın kullanılam ayacağı an lam ın a gelm ez, am a bir hakkın A n ay a sa'd a bulunm asının daha yararlı o ld u ğ u n a inanıyorum . Yani kam u çalışan larının sendika kurm a, sendikalara üye o lm a hakkının an ay asal b ir güvenceye alınm ası nın alınm am ış olm asından daha etkili b ir hak olacağını düşünüyorum . O nun için ben kam u çalışanlannın sendika kurm a ve sendikalara üye .olma hakkının A n ay asa'd a yeralm asm ın ço k yararlı olacağı görüşündeyim . Ayrıca tem el ilke olarak tüm kam u çalışanlarının m eslek ayrım ı yapılm aksızın seıı92 dika kurm a ve sendikalara iiye olm a hakkı bulunm ası gerekir. A sk erler için d e gerekir diye düşünüyorum ben. Bunu daha ö n ce Sendikal H ak lar K u ru ltay ı’nda bir tartışm ada söylem iştim , b ir kez daha yineleyeyim ; İstanbul'da 1978 yılıydı sanıyorum , b ir toplantı düzenlendi. O toplantı “ K am u Ç alışanlarının Ö rgütlenm esi ve İsveç Ö rn eğ i" diye bir başlık altında yapılıyordu. Ve İsv eç 'ten çok sayıda k am u sendikalarının liderleri, başkanları sekreterleri falan gelm işti. B unlar Konuştular, am a bunların arasında İsveç polis sendikasının başkanı da konuştu. İsveç Polis Sendikası B aşkanı sendikanın 2 tane büyük grev yaptığını, başarılı grevler yürüttüğünü söylüyordu. Ve orad a dedi k i. “ İsveç'te polis işkence yapam az çünkü onun sendikası vardır." Ş im di burada üyelerin çıkarı falan sözkonusu değildir; işkence konusu vardır; insani bir konudur. A m a İsveç P olis S endika s ın ın başkanı İsveç'te işkence yapılam am asının sebeplerinden birisi olarak polisin sen dikalı olm asını gösterdi. Tabii bunu iki anlam da yorum lam ak gerekir. B irincisi, eğ er polis sendikalı olursa yönetim den gelecek yasa d ışı, insanlık dışı em irlere uym az. Çünkü a r kasında sendika gibi b ir güvencesi vardır. O nedenle oradaki polis işkence yapm az an la mında. Bir de “ polis işkence yaparsa zaten biz o polisi ö rg ü tü m ü z içinde barındırm ayız" anlam ı var. B unun için polisin de örgütlenm esi gerekiyor. Sonra subay sendikasının sek reteri çıktı konuştu. D em okrasi için sendikal örgütlenm enin ne k adar önem li olduğunu falan anlattı.O nlann da toplu sözleşm e yapm a ve anlaşm azlık çık arsa g rev yapm a hakları var. Tabii bizim toplum da bunları konuşm ak garip kaçıyor. Ç ünkü "mesela Türkiye'de öğretm enlerin dernek kurm a hakkı bile yok. Am a orad a geldiler, kendilerini anlattılar. O nların anlattıklarını naklediyorum sizlerc . G rev hakları varm ış. S ubaylar nasıl grev yapar? "B en sav aşm ıy o ru m " der grev yapar. D em ek ki. İsveç H üküm eti subay sendikasına sorm adan savaş kararı b ile alam az. Bu çok önem li birşey. C um huriyet G azetesi'n iıı yazarlarından A li Sirm eıı bu fikri geliştirdi, dedi ki. “ Bizde de subaylara sendika kurm a hakkı verm ek gerekir." M utlaka sendikaları o l maları gerekir. Ç ünkü bir gün “darbe yapm ayalım ark ad aş" dem eleri gerekir. Bundan ötürü onların da sendika kurm a hakkı olm alıdır. Ben işveren konum unda olanların d ı şında tüm kam u personelinin sendika kurm a hakkına sahip olm asından yanayım. Bir sendikanın tem el işlevi nedir? Tem el işlevinin birincisi üyelerini adli ve idari m erciler önünde tem sil etm ektir. S endika için adli ve idari m ercilerde üyeyi tem sil etm ek önem li bir işlevdir, ister, subay sendikası olsun, ister polis sendikası olsun, isterse bir kamu çalışanı sendikası olsun, üyelerini adli ve idari m ercilerde tem sil ederse bu. kuş kusu/. üyelerinin m esleği açısından büyük yararlara sağlıyacaktır. İkincisi toplu pazarlık m eselesidir. O turup ücretini v ey a çalışm a koşullarını saptam a olavı. Bu iki sendika için gerektiğinde zorunludur. Bir d e grev m eselesi var. Türkiye'de subaylar, polisler grev yapsın m ı? Bütün dünyada zaten p olislerin, subayların sendika \urm a hakkı olan yerlerde de grev hakkı yok. A m a o n a altern atif birtakım çözüm ler var. O çözüm leri getirm ek gerekiyor. G rev hakkı bulunm ayan kam u personeli sendikalarının yapabilecekleri şevleri vardır. Bir kere bunlara sendikal d ü zenlem elere katılm a olanağı verilm elidir. Yani yasa mı yapılıyor, yönetm elik mi yapılıyor, statü mü belirleniyor; luplara katılm a olanağı verilm elidir. Tabii ancak görüş bildirm e biçim inde veya parlanontonun onlardan görüş alınası biçim inde o labilir bu. E ğ er tüzükler, yönetm elikler dü zenlenecek ise bunların düzenlem esine katılm alıdırlar. Y önetim e katılabilm elidir, karar ııekanizm asına katılabilm eli, yönetim de söz sahibi olabilm elidir. Yani kendisi hakkında carar verilirken kendisinin görüşü alınm alı ve o karara kendisi katılabilm elidir. Bu çok jııemli b ir noktadır T ürkiye için. Ç ünkü T ürkiye'de kam u çalışan ların ın statüsü devlet aralından tek yanlı olarak belirlenir. Devlet oturup kendisi yapar: siz onun yaptığı ile 'ctinm ek zorundasınız: size görüşünüzü bile sorm az. A m a b ir ülkede m em urun bütün ıakları siyasal iktidarın keyfine bırakılıvorsa. orad a devlet m em urları, kam u çalışanları çin dem okrasi diye birşey yoktur. Bu ila çok önem li b ir noktadır: devlet m em urlarını 93 dem okrasinin d ışın d a tutam azsınız. Tek yanlı belirlem ede devlet m em uru dışlanıyorsa o n d a devlet m em uru için dem okrasi yoktur. O radaki devlet m em uru k apıkuludur y a d a kapıkulu kalktı derseniz, o zam an parti kuludur. İktidardaki partinin kulu falandır. Yanı devlet m em uruna kişilik, kim lik kazandırm ak ıçııı bile sendika ku rm a h a c ı n ı tanım ak »erekivor D em in İsveç örneğinden bahsettim . İsveç ın b undan önceki büyükelçisi bir konuşm asında bana bir zam anlar büyükelçilerin bile grev h ak kının qWuBu nı' f O j J r i 1Bundan önce T ürkiye'de görev yapan büyükelçi grev yapm ış büyükelçiydi. Sonra buyu kelçilerin grev yapm a hakkını kaldırm ışlar. B ence işveren durum undadır büyükelçi, am a buna rağm en grev yapm ış ve grev yapm a hakkı var. Sim di bizim «eçm işteki uygulam a üzerinde d e biraz durm ak gerekiyor. 624 sayılı k a mından sözedcce°»im 1961 A nayasası’n ın 46. m addesi sendika hakkını sadece işçiler ıçııı 3 e " î t ü m ç a S ^ için tanım ıştı. Ç alışanlar kavram , içerisinde kam u çalışanları d a o du«u için onlar da sendikal örgütlerine k avuştular gibi b ir durum ortaya çık tı. J 6 ii yi İmda 624 sayılı yasa, kam u çalışanlarına sendika hakkı veriyorm uş gibi gorundu am a aslında bu hakkın nasıl kullanılam ayacağını düzenlem işti. Y anı sendika hakkım n ku k nılm ası için değil, kullanılam am ası için çıkarılm ıştı. Bu yasaya dayanarak birçok kam u sendikası kuruldu. Bunların üye sayısı en çok olanını d a İMİıyorsunuz. T urkıyc Ö ğ ret m enler S endikası T Ö S idi. 624 sayılı yasanın birinci m addesinde işçi niteliğinde olan lar d ışındaki kam u h izm eti personelinin ortak m esleki, k ültürel, sosyal ve ıktısad hak ve m enfaatini korum ak özellikle m esleki gelişm eyi ve aralarındaki yard ım laş m avi sağlam ak am acıyla kuracakları sen d ik alar hakkında bu kanun hüküm leri uy gulanır deniliyor. Z aten kam u personelinden işçi niteliğinde olanlar sendika kurma hakkına sahip o'ldukları için on lan saym am ış. D iğer k am u personelinin ortak mesleki sosyal kültürel vc iktisadi hak v c m enfaatlerini korum ak ıçııı kurulm uştur Peki nasıl k rııvır-ık bunu elindeki araç nedir? B akın yasaklar içinde neler var. D iyor kı. herhangi statüde siyasi faaliyette bulunam az. Siyasetin dışında ne d üşünebilirsiniz. Benim ucreUm a z d ı r ! S i m ücretim i artırın " dem ek siy asettir aslında. H içbir şekilde sıyası faahyeU t bulunam az diyerek, bütün kapıları kapatıyor. Yasaklardan b ir tanesi de şöyle. grev te ştb büs ve faaliyetlerini destekleyici davranışlarda bulunam az. Peki hak vc çıkarlarını naşı koruyacak9 G rev yapam az, teşebbüsünü bile destekleyem ez. Bırakın yapm ayı yapanlar bile destekleyem ez. Ve cıı ilgincini okuyorum ; gülünç olduğu ıçııı ilginç o lanını. D evle nersoneli hukukuna veya kam u hizmeti görevlilerine ilişkin m evzuatın uygulanm asın, dair isteklerini açıklam ak ve desteklem ek am acıyla açıkça toplantı vc gösteri yuruyuş er v a n a m ız B uyurun şim di siz hak vc m enfaatlerinizi koruyun. Toplantı ve goslerı yuruyuşt düşünceyi toplu biçim de açıklam anın bir yoludur. N orm al halde adam ın toplanm a o/. S S ^ v a r gösteri yürüyüşü yapm a özgürlüğü var; faka, sendika içine g irin c e b u cv gürlüğü ortadan kalkıyor. Vc toplantı v e gösteri y ü r ü y u ş u bılc y a p a m a y a c ^ ^ kam u çalışanlarının hak ve m enfaatlerim koruyacak, işte bu 624 sayılı yasa kam u perso nelinin hak ve m enfaatlerini koruyabilm esi için değil, kullanam am ası ıçııı yapılm ış böyle yasaklarla donatılm ış b ir yasadır. Bunları şunun için söyledim ; bir sendikanın nasıl o lm am ası gerektiğini b i l n g <J önem lidir işte b ir kam u personeli sendikası b o y le olm am alıdır; boyle olursa scııd ka ol m az Ç ünkü dem ek statüsünde bile sayam ayız. A m a bu o k adar açık bir hukuksuz uk k . B alıkesir’de öğretm enler tuttular bu m addeye aykırı, o larak g o stc rıy u ru y u şu yaptı la . 1969 yılında b ir büyük öğretm en yürüyüşü yapıldı; T O S un du“ n lc d 'y 4 0 bin‘ d öğretm enin katıldığı m uhteşem yürüyüştü. A m a o n d an eyve! d e 13 a ^ s [ d e yap»lı ş . B alıkesir’deki m ahkem e 624 sayılı yasanın 14. m addesindeki bu fıkranın A n ay asa y ı av k ın olduğuna karar verdi ve oradan A nayasa M ahkem esi ne gönderdi davayı. Anayas M ah k em esi bunu iptal etti. Bu. yönetim in yaklaşım ını ıla d e etm esi bakım ından o n u taşıyor. 94 Değerli arkadaşlarım kam u personeline loplu sözleşm e v e grev hakkını içeren sendika urm a hakkım verm eyen an lay ış artık çağdışı bir anlayıştır. Ç ağdaş devletlerin tüm ünde am u personeli devlelın kapıkulları değil; devletin kendisine biçtiği ücreti, statüyü beım seyen insanlar değil. O ralarda, kendi kim liği, k işilisi v e öraü tü y le devletin yanında alışan olarak yeralıyorlar. Bizim yönelenler kendi çalışanlarına bu hakkı layık aörm üorlar. Bu anlayışı kınayarak sözlerim i lam am lıyorum . H epinize teşekkür ediyorum . 95 S E N D İK A F O R U M U Y öneten: P ro f.D r. A lp a s la n IŞ I K L I (M ülkiyeliler B irliği B aşkam “Asıl olan, ‘çalışanların’ sendikalaşmasıdır” Kenan DURUKAN H a rp -lş Sendikası G enel B aşkanı B övlesine önem li b ir konuyu T ü rk iy e'n in g ü n d e m i n e getirip, uluslararası düzeyde tartışm aya açm ış olm asından dolayı M ülkiyeliler Birliği m şahsen kutluyorum . Bir an öncc sözlerim e başlam ak istiyorum : İsv eç'in ö ld ü ^ ¿ ¿ Î n ^ Î en önem li insan hakkının örgütlenm e özgürlüğü olduğunu soyluyordu. G erçekıcn ça fp m ızda örgütlenm e özgürlüğünden daha önem li bir özgürlük sozlkonusu değ 1< r k o h v c a vönetebilm enin en kolay yolu, on ların örgütlerim ellerinden alm aktır. B akım /. P E vlül sabahı T ü rk iy e'd e 55 m ilyon insan b irey ler haline getirildi ve haklaıım d ev ltlc karsı'tek tek istem eleri volu açıldı. P artiler kapatıldı, sen d ik alar kapatıldı, d em ek ler k a patıldı. iki insanın birlikte hak aram a yolu tam am en tıkandı v e T urk toplum u oigut.su/ bir 10Pö ? ü î d i İ e r S ^ d e v i m çok yanlış belki am a başkasını bulam ıyorum : -koyun sürüsü halinde ör«ütsüz bir toplum u yönetm ek fevkalade kolay. B iraz espri. bira/, sıtcını. B S n l c r c -elm ck .c n çoşku duyuyorum , sevinç duyuyorum M ülkiyeliler ulkcm * hen idare cdcn°bir sınıftı Devlet yöneticileri d e onlardı. S ın ılsal çıkarlarını d a çok iyi îo Ç u ^ ^ S t o Sistemin ad. deği. m i? Ç ok önem li d e değil W onların elindeydi. G iderek M ülkiyeliler yönetim i kaybetm eye başladılar. Şııı iı ulkcyı m ühendisler iktisatçılar yönetiyor. M ülkiyelilerden b ir işçi d o stu prolesor. çeşitli toplu kesim lerinin ancak örgütlenm e özgürlüğü yoluyla, ulusal gelirden, ulusal çıkarlardım pay alab ilec eğ i bil ine i noktasına getirdi M ülkiyeliler birliği m. luyum . M ülkiyeliler Birliği sendikalaşm ayı tartışm a noktasına gelm işse, ulkcdc Cü c c c âimG c S İ e f i ş ç n e r J a n l . ş yaptı, işçilere 1963 d e sendika hakkı geldi A nayasa ile. grev hakkı S Î İ İ . İşçüer zannettiler ki. bu hakkı kullanarak, toplu sözleşm eler yoluyla, grev voluvla sın ıfs a l ç ık a rla rın ı ve refahlarını sağlayabilirler. H ayır Yalnızca belli toplum kesim lerine sın ılsal çık ar sağlayan d u z c n lc m ü tı. c. t o D İ u m s a İ çıkar sağlam a yolu tıkalıysa, o toplum kesim i açısından, sonuçta ['u s'an l.ı s §îm di artık görüyorum k i. M ülkiyeliler Birliği J ^ j r i k ı y c l . Birliği statüsünün kendisine sağladığı im kanların, toplum sal çık ar n ıu ^ d c lc s ın c a ç ılm a dıkça -’erek kendi çıkarları açısından, gerekse dem okrasinin korunup gçlıştın lm csın c ’• S t e K a » - biçiminde bir « ■ * istiyorum . H erkes bilm ektedir k i. dünyanın h e ry e rn d e , çalışanlar, sadece b c \ a / \a k alı 96 m avi yakalı olarak değerlendirilm ektedir. B izde sen d ik alar “ İşçi Sendikaları K anunu” biçim inde örgütlendiği, yasa da "işçi sen d ik ası” biçim inde örgütlenm eye olanak verdiği için m em urlar sendikalaşam am aktadırlar. B enim işim , harp sanayiinde, m illi savunm a işyerlerinde çalışan işçilerin ö rg ü tlen mesi. H izm et aktiyle çalışanlar sendikalara üye olabilm ektedirler. İşkolu, yasayla b elir lendiği için, bu işkolunda sadece H arb-lş S endikası y a d a bu sen d ik a düzeni içinde v a rolabilecek b ir başka sendika kurulabiliyor, işç i n o tere gidip sendikaya üye oluyor. Sen dikaya giriyor. Sendika noter belgesini işverene gönderiyor. Ve sendika, sın ıf çıkarı b a kım ından, işçinin ekonom ik çıkarı bakım ından toplu sözleşm e yapabiliyor. M illi sav u n m a işkolunda ya da m illi savunm a cam iasında sivil olarak çalışan m em ur, notere gidip .sendikaya üye olsa, o kanuna göre belgesini getireceği m akam yok. Bu sorunun çö zü m ünü bilim adam ları tartışsın, ben şahsen ak adem isyen değilim . M em ur sendikası kurulabilir m i? K anaatim ce kurulur. 624 Sayılı K anun iptal edilm iş olm asına rağm en. 1982 A nayasası gelm iş o lm asın a rağm en, m em u r sendikası benim k a naatim e göre kurulabilir. K urulursa ne olur? O nu ak ad em isy en ler tartışm alı. A nladığım kadarıyla önce örgütlenm e özgürlüğünün m anevi tadını tadarlar. A m a bu m ücadele yolu giderek dem okrasiye katkı sağlam aya dönüşür. Tabii dem okrasi geliştikçe, sendikal hak vc ö zgürlükler de gelişir, işte o zam an m esele, m em u r sendikacılığı tartışm ası yerine, "çalışanların sendikalaşm ası" biçim inde daha d o ğ ru b ir raya oturur, diye düşünüyorum . Belki de bugünkü m ücadele, işçi sendikacılığının y anında. T ü rk iy e'n in bugün k en d i ne özgü güdük dem okrasisi içinde m em u r sendikacılığı diye b ir m ücadelenin bayrağını açm ak gerekliliğini o rtaya çıkarm ış bulunuyor. Ö n ce "m em u r sendikacılığı" biçim inde de olsa, daha sonra "çalışanlar sendikacılığı" b içim in d e düzen len ecek tir diye d üşünüyo rum. Sevgili arkadaşlarım , ben başlangıçta d a arzettim : zaten birçok arkadaşım d a beııi ta nıyor. A kadem isyen değilim . P ratik işçilikten g elm iş, sendika liderliğine geçm iş b ir a r kadaşınızım . Yani bi konuda ahkâm kesecek konum da değilim . Söyleyebileceğim şudur: T ü rk iy e'd e dem okrasi güdüktür. M ülkiyeliler B irliğ i'n in statüsüne ilişkin olarak sö y le diğim sözler, konuya destek sağlam ak için söylem iş olduğum esprili sözler. A m a T ü rk i y e 'd e egem en çevreler devleti serm ayenin bekçisi haline getirm iş. Ç alışanların, d em o k ratların sendika hak vc özgürlüğü yanında, öteki insan hak vc özgürlüklerinin m ü cad e lesini verenlerin önünde çok ciddi uğraş alanlarının bulunduğunu bilm ekteyiz. T ü rk iy e'y i tam dem okrasiden uzak tutabilm ek için , bü y ü k serm aye, egem en çevreler, o yunda olabildiğince öne geçm ektedirler. Tabii, bunları durdurabilm enin yolu, ay dınla rın. çalışanların, dem okratların ve dem okrasiye ihtiyacı olanların bu tür çabalara fırsat verm em eleri, onlara engel olm ak yolunda m ücadele sergilem elerinden geçiyor. S am im i yetle itira f etm ek zorundayım ki. bugün T ü rk iy e'd e en büyük sivil toplum gücü olan işçi sendikaları düzeyinde -tek tek zaten sendikalar böyle birşev yapam azlar-, onların d a üst örgütü konfederasyonlar düzeyinde gereken m ücadele verilm em ektedir. Bunu elem ve ıstırapla ifade etm ek zorundayım . K onfederasyon düzeyinde m ücadele verem eyen işçi sendikalarının vebalinin ço k yüksek olduğunu biliyorum . B uradan bana d a ço k büyük hisseler düştüğünü biliyorum . Burada hem kon u şan , hem hüküm veren olarak söylüyo rum : M evcut işçi sendikaları konfederasyonlarının günahı büyüktür, hesabını kolay kolay verem ezler. Beıı de dahil olm ak üzere, bunun hesabını kolay kolav verem eyiz. Bu yolda açtığınız m ücadelenin başarıya ulaşm asını diliyorum . Sağlık işkolunda, eğitim işkoiunda -işkolu diyorum - sağlık alanında, eğitim alan ın d a sendikal bayrağı açm ış olan ark ad aş larım ızın m ücadelesine yürekten katılıyoruz. D evleti serm ayenin bekçisi haline getirenlerin engellerine rağm en bu m ücadelenin kutsallığına inanıyorum . M ücadelenizde si/.lcıle birlikte, om u z om uza olm ak gerektiği inancım la, hepinizi saygıyla selam lıyorum . T eşekkür ederim . 97 “Görüş ayrılıkları, birlik için engel değildir” M ustafa GAZALCI E ğil D er G enel B aşkanı Sayın Başkan, değerli konuklar, saygıdeğer m eslektaşlarım . A slında Eğit D er'in kuruluşundaki tem el am aç, salt em ekli y a d a çalışam ayan öğret m enlerin b ir takım sorunlarını çözm ek d eğ il. 12 Eylül'ün getirdiği kopan örgütlenm e hareketine b ir halka olm ak ve kam u kesim inde çalışanları ve özellikle d e öğretm enle! grevli, toplu sözleşm eli b ir sendikaya kavuşturm ayı sağlam ak olm uştur. Ve bugün d e b am acı gerçekleştirebilm ek için Eğil D er’in büyük istemi vardır. K onuşm acılar belirttiler: çağdaş loplum larda özellikle kam u kesim inde çalışanları sendika hakkı tem el, vazgeçilm ez b ir insan hakkıdır. Bu vazgeçilm ez insan hakkı anca dem okrasiyle yönetilm eyen ülkelerde yoktur ya da kısıtlıdır. A slında uluslararası yas niteliğinde, bizi bağlayan sözleşm eler T ü rk iy e m em urlarına bu hakkı verm iştir. Nilckiı uluslararası yasa niteliğinde bizi bağlayan sözleşm elerin tanıdığı haktan yararlanarak ve yasalarım ızda engel olm adığını görerek çalışan öğretm en arkadaşlarım ız E ğ itim -lşı kurdular, bu yolu açtılar. Bu yüzden kıvançlıyız. Ö ğretm enlerin grevli ve loplu sözleşm e ı (ek b ir sendika çatısı altında toplanm ası için Eğit D er olarak üzerim ize d üşeni bunda ı sonra da yapacağız. Ö ğretm enler ve eğ itim , belki d e cum huriyet tarihim izin en kötü durum unu yaşıyo B ugün öğretm enlerin nasıl bir sıkıntı içinde yaşadığını bu m esleğin sahipleri olarak he pim iz biliyoruz ve yaşıyoruz. İkinci b ir iş yapm adan karnını doyuram ıyor. H ukuk v sağlık yardım ı yok. K endi yöneticisini kendisi seçemiyor. Ö ğretm enler arasında doğal olan g örüş ayrılıklarını birlik için engel görm üyoruz. Eğ D er olarak öne çıkardığım ız görüş ideolojik birlik değildir. B unun olm ası m üm kün de değildir. B öyle bir arayışta d a değiliz. Bizim için ortak olan no k ta m esleğim izin yaptığ m ız işin sorunlarıdır. D eğerli arkadaşlar, burada D anim arka sendika tem silcisini dinle ken b ir kere daha bu düşüncenin n e k adar haklı olduğunu gördük. D anim arka tem sileişr yüzyılı aşkın b ir süre sendika deneylerinin olduğunu, sendikalarında en sağ d an en sol: kadar bütün öğretm enlerin üye olduğunu ve % 98'ini d e öğretm enlerin sendikalarına ü>c yapabildiklerini söyledi. İşte biz d e E ğit D er olarak çalışan öğretm enleri tek ve güçlü b sendikada toplayalım derken geçm işin en şanlı günlerinde bile eğer yanılgılarım ız vars; yanlış im ajlarım ız varsa onu silelim diyoruz. Sessiz bir çoğunluk o larak d ışım ızda d u r a ı. dersine gelip giden, örgütlenm eye bugüne değin çeşitli nedenlerle ilgi d uym ayan ark; daşlarım ızı bu örgüte katalım . Sanıyorum bunun yolu ideolojik birlikten geçm iyor. Oğ95 retm cnin durum unun iyileştirilm esinin d e eğitim in dem okratikleşm esinin d e bu sessiz çoğunluğu örgüte kazandırm akla olacağ ın a inanıyorum . S iyaset elb ette övgüye değer. Biz egem enler gibi “ siyaset tehlikelidir” dem iyoruz. P eşinen söylüyorum , onun savunu culuğunu da ısrarla yapacağız. K am u kesim inde çalışan lar d ah il, h erkes siyaset yapm a hakkına sahip olm alıdır, siyasi partilere üye olabilm eli, onun o rtam ların a seçilebilm elidir. A m a karşı çıktığım ız, dem okratik kitle örgütlerinin b ir siyasi parti g ib i görülm esidir. O nlara o işlevin verilm eye kalkışılm asıchr. K arşı çıktığım ız, bizim gibi düşünm üyor diye, m eslek çıkarı, özlük sorunları aynı olduğu halde m eslek taşlarım ızrb u işin dışında tutm a anlayışıdır. G üncel anlam da siy asetler ya d a dünyanın ve T ü rk iy e’nin tahlilleri bir p a rag raf da olsa bir cüm le de olsa bizi birleştirm ez. O nun için ayrılıklardan hareket ed e m eyiz. B irleştiğim iz noktalardan hareket ederiz. A n ö n ce burada konuşan değerli ark a daşlarım ız "yüksek öğretim de b ir sendika kurulursa g ireriz" dedi. Biz kadem e ayrılığına karşıyız. N erede çalışırsa çalışsın, ister anaokulunda, isterse yüksekokulda: biz onları da tek çatı altında toplam ak istiyoruz. Yani eğitim işi yapan öğretm en olarak herkes o se n dikanın altında toplanm alıdır. Toplanm alı ki, sorunlarını çözebilsin, toplanm alı ki, yalnız kendi çıkarlarına değil dolayısıyla halkının çıkarlarına hizm et etsin. B ir öğretm enin so runları çözülürse dersini daha iyi verir, çocuğunu daha iyi yetiştirir, bu. halkın da yara rınadır. Eğitim dem okratikleştirilir, bu halkın d a yararınadır. Değerli ark ad aşlar G üneydoğu A n ad o lu ’da pazartesi günü o k u llar açılacak. O kullar açılabilirse orada öğretm enin can güvenliği var m ıdır, sağcının var da solcunun yok m u d u r ya da solcunun var da sağcının yok m udur? Yok böyle birşey. in san gibi yaşayacak. Ü cret bizi ayırarak mı veriliyor? E nflasyon hepim izi birlikte y akm ıyor m u? K endi ço cu ğum uz da dahil bizi düşündürm üyor mu? N erede öğretm en v e eğitim ci yetiştiren ü ni versiteler? D ünün güzel deneylerinden bile yararlanılm ıyor. H ani elşitim -öğretim birliği? 1924'lerin bile ço k gerilerinde kaldık. E ğer T ürkiye'de hoşgörü o lsa, d üşünce özgürlüğü sağlansa, eğitim planlanm asında program lanm asında biz öğretm enler olsak, inanıyorum ki karşı düşünceye de saygı du yacağız. Bunların hepsinin önlenm esi önce örgütlenm eden, güçlü b ir sendikadan geçer. Biz öğretm enler kafam ızdaki duvarları, y asak tan yıktık, olm ayan görülm eyen duvarları yıktık. Şim di değerli arkadaşlar, uzun hedefler göstererek burnum uzun dibini görm em ek ne kadar yanlış. Bu uluslararası sözleşm eler bizlere 1950’lerde tanınm ış. O 200 bin oldu ğum uz zam an, o gerçekten görkem li yürüyüşlerin y apıldığı zam an bu sözleşm eler vardı. Şim di özeleştiride bulunuyorum . D ışa açılam adığım ız için, gerçekten kendim izi anlat m adığım ız için kendi o rtak konum uzu ö n e çıkarm adığınız için, yıl 1990. ancak kafalar daki duvarları yıkıyoruz ve yasal olan haklarım ızı kutlanıyoruz, işte E ğitim -Iş'in kurul m ası yasal olan b ir hakkın korunm asıdır. Şim di yöneticiler, şim di işverenler, .şimdi hü küm et edenler ve iktidar olanlar, on lar da yasal olm ayan kafalarındaki duvarları, engelleri yıkm alı. bütün çalışanlara grevli toplu sözleşm eli sendika hakkı tanım alıdır. Değerli arkadaşlar, bu hak alınınca biz aşım ızda söz sahibi o lacağ ız, pazarlık yapa cağız. işim izde yani eğitim de söz sahibi olacağız. D ers kitapları çağdışı bilgilerle değil çağdaş bilgilerle dolu olacak. K urultayları toplayacağız. B ir eğitim ve öğretm en konusu M illi Eğitim "de kapalı k apılar ardında yapılm ayacak. O kul m üdürünü seçm e o okulun öğretm enlerinin işi olacak. İlçe m illi eğitim m üdürünü seçm e ilçe öğretm enlerinin işi olacaktır. Il m illi eğitim m üdürünü seçm e ildeki öğretm enlerin işi olacaktır. Ö ğretm en evini, sandığım ızı kendim iz yöneteceğiz. Evini, sandığını kendi yönetm eyen, bakanlığın atadığı silahiı m ilitanlarca yönetilen bir v er nerede görülm üştür? Bunların bütün yolu îek tek söylem ek değildir, tek tek so ru n lan n peşinde koşm ak değildir. Bunların yolu ö n ce o araca kavuşm aktır. Yani grevli, toplu sözleşm eli sendika hak k ın a kavuşm aktır. O nun için 99 ben Eğil D er yönetim inin yeni seçilm iş b ir yönetim in anlayışını ısrarla söylüyorum . Bizi ayıracak noktalarda değil, birleştirecek noktalarda çağrı yapıyorum : O d a ideolojik birlik değil, m esleğim izin sorunlarıdır, yaptığım ız işin sorunlarıdır. G elin tek çatı altında bırleşelim , gücüm üzü gösterelim . T eşekkür ediyorum . 100 “Sendikal hak mücadelesini zafere, nemur kitlesinin kendisi ı aştıracak” İbrahim YETKİN Türkiye Z iraatçiler D e m e ğ i B aşkanı ||J| . \ ( . ... • / , . t* • S ayın B aşkan, değerli konuklar. T ürkiye Z iraatçılar D em eğ i M erkez Y ürütm e Kurulu ; dıııa hepinizi saygıyla selam lıyorum . Ayrıca bize bu im kanı tanıyan M ülkiyeliler Bırli*:'n e de teşekkür etm ek istiyorum . Ben sayın G azalcı gibi olaya b ir E ğitim -lş b ir E ğit-D er kapsam ında bakm ayacağım , ıı lan kendi kurum lanılın sorunları olarak görüyorum . Ben ülkem izdeki m em u r sendic lığının nasıl olm ası gerekliği konusunda k ısaca b ir görüşüm ü bildirm ek istiyorum . Bilindiöi gibi ülkem izde m em ur sendikacılığının bir geçm işi var. Bu geçm iş bugüne şık tutacak deöerli biliri ve deneyim birikim leri yaratm ıştır. A ncak bu bilgi ve deneyim ırikim inin kütlanılm ası da son derece önem lidir. G ü n ü m ü zd e hem en tüm m em urları, koııom ik haklarının geliştirilm esi ve korunm ası için grevli toplu sözleşm eli sendikal akların alınm ası gerektiğine inanm aktadırlar. N e v a r ki bu. sendikalaşm a için yeterli veri Imaktan uzaktır. "Bu yılıiı başlarında bu inanç yine vardı. A ncak gerek m em ur derneker ıin çalışm aları, «erekse enflasyon ve düşük m aaş zam ları ve en önem lisi bu yıl içinde sendikalarının vaptığı yüksek oranlarda zam lar içeren toplu sözleşm elerin etkisiyle İÇ ıc nurlar için sendikalaşm aya olan inanç talep h alin e gelm iş old u . Ve bu taleplerin kıt:s ü bir biçim de dile getirilm esi olavı yaşandı. Buaün için m em urların örgütlenm e ve hak kavgasının iladesi olan sendikal haklann lıı m asının bize «öre iki bovutu var. B unlardan birincisi A nayasa’d a şu veya bu nedenden oğaıı boşluk. B u ciddi b ir avantajdır, ancak h erşey dem ek değildir. U nutulm am alıdır kı asal boşluk, sistem in genel işleyişine ve m antığına karşıdır. Bu nedenle salt buna dayaılm am alıdır diye düşünü vorum . K aldı ki m em ur sendikacılığı açısından 624 sayılı )e /let Personel Yasası nın yürürlükte olduğu, yani m em u r sendikalarının yasal güvence 1a alındıSı dönem i de vâşadık. O dönem de m em u r sendikalarının çok verim li b ir b i de çalıştığı ve büyük bir o lay yarattığı söylenem ez. T Ö S'ü ay rı tutarak söylem ek ger ki. bugün birçok işkolunda ya da m eslek disiplininde 1965-1970 arası kurulu senik ı hatırlanm am aktadır. 12 M art'tan günüm üze k adar yapılan değerlendirm ede o zaıa ılar varolan sendikal örgütlenm elere ve diğer d em okratik h aklara sahip çıkılnıayışm ! 101 da nedeni olarak bu hakların yukarıdan aşağıya doğru verilm iş olm ası gösterilm işti Şim di bu yasa boşluğu, insan olm aktan kaynaklanan b ir hakkın kullanılm ası için yeteri olam ayacaktır. A ncak bu sözlerim , yasal boşluğu ve uluslararası sözleşm elerin olum lu luğunu reddettiğim anlam ına d a gelm iyor. B unlar çalışm anın bir boyutudur; tabii elken dir; elbette önem lidir ve avantajdır. Ç alışm am ızı kolaylaştırıcı ö zellik ler taşır. T ürkiye'de m em ur sendikalaşm asının ikinci bir boyutu d a m em urların sendikalaşın talebine ilişkindir. Yani kitlenin durum udur. H emen tüm m em u rlar sendikanın gereğine inanm akta, ancak çeşitli nedenlerden dolayı başkalarının kurm asını beklem ektedirler. Bu o bjektif bir gerçektir. Bu yılın başların d a eğilim d ah a güçlüydü. A ncak işyerlerinde ya pılan çalışm alar ve T em m uz ey lem leri kitlelerin sendikalaşm a hakkını giderek sahiplen m eşini getirmiştir. Bugün kam u çalışanları artık m aaşlarındaki yüzdelik artışların b ir çözüm olm adığın anlayıp, sorunun çözüm ünün ücret belirlem e sistem inde yapılacak köklü değişiklikle olacağını görm üşlerdir. Ü cret belirlem esinde söz ve karar sahibi olm a gereksinim in duym uşlar, bunun için de toplu sözleşm e yetkisi olan sen d ik a hakkının kazanılm asını öı plana çıkartm ışlardır. İşyerlerinde örgütlenm e esasın a dayalı çalışm aların so n d erece yararlı olduğu d; gözlenm ektedir. D ünyanın her yerinde tüm tarihi kesitlerde kazanılm ış hak ve özgürlük ler egem en sınıflara karşı verilen m ücadelenin ürünü olm uştur. Bu haklar örgütlenerek ve m ücadele edilerek kazanılabilir. Ö rgütlenm e ve m ücadele etm ek görevi hakka sam j olm ak isteyen herkesin üzerindedir. Yani kavgayı sahipleri yürütm elidir. K itle adına kil leden vekalet alm adan ve kitleyi katm adan, bir vasi zihniyetiyle k azanım lar sağlam ak olası değildir. B öyle anlayışların ve böylesine sözlü örgütlerin şu veya bu biçim de varo lan hakları korum ası ya da kullandırm ası d a olası değildir. Ö zel olarak m em ur m ücadclcs tarihi bunun örnekleriyle doludur. T arihin hiçbir dönem in d e yasal olan h aklara sığınını: kitlelerin sahiplenm ediği, ak tif olarak m ücadele ederek kazanm adıkları, yukarıdan bil i leri tarafından bahşedilen haklar kalıcı olm am ıştır, olam az da. Ve o h ak lar birileri tara fından istenildiği an geri alınır. B ahşedilen özgürlük esarettir. Bu görüşten yola çıkarak lüm m em urların kitlesel desteği, ak tif katılım ı ile sendikal hak m ücadelesi kazanılabilir egem enlere kabul ettirilebilir. Sendikal hak m ücadelesini zafere ulaştıracak o lan lar m em u r kitlesinin kendisidir. Bu nedenle sendikal hak m ücadelesinin zem inini işyerleri oluşturm aktadır. İşyerlerinde tüm m em urların katılım ına yönelik çabalarla m em urların birlikteliği ve işyeri sendikal ö r gütlenm eleri yaratılm alıdır. İşyerlerinde yaratılacak işyeri m em ur sendikaları kom iteler m em ur m ücadelesinde kitleselleşm eniıı sağlıklı bir zem inde gelişm esinin v e kurulacak işkolu sendikalarının kitle bağları ve desteğinin tem el taşları olacaktır. Bu tem el yapılar kitlenin kendi haklarının savunm asındaki yol ve yöntem lerin belirlenm esinde temel ara cıdırlar. Tepeden inm eci, kitlesellikten uzak, d a r grupçu y a d a kendiliğindene! sendikal anlayışın, tabela sendikacılığının ötesine geçm eyeceği ülkem izde d e kanıtlanm ıştır. Sendikal haklar m ücadelesi üç beş kişinin sırtlayacağı bir m ücadele değildir. Sendika ona ihtiyacı olan kitleler tarafında inşa edilecektir. M em urların b ir kesim ini örgütleyen dernek, oda ve birlikler, m em urların sendikalaşm a m ücadelesinde örgütlerinin birikim lerini ortaya koyarak, belli bir bileşim içinde olm alıdırlar. Işkollarının kendi aralarındaki platform larında oluşan m erkezi birlikler, m ücadelenin başarısı için m utlak gereklidir. M em urların dernek ve odalarının oluşturduğu birlikteliklerde, bazı olum suzluklara kar şın, geçm iş dönem lerden daha o lgun ve daha ilkeli çalışm alar yapılm akladır. Bu çalış m aların sendikal birliktelikte dah a verim li olacağına kuşkum uz yoktur. Tarım işkolundaki sendikal m ücadelede derneğim iz, üzerine d ü şen görevi yerine ge- 102 rm c çabası içindedir. Tarım işkolundaki m em u r sayısı d iğ er işkollarına göre az olm akla birlikle, m em urlar bütün ülkeye, köylere k adar yayılm ıştır. B u çalışm alarda bazı d eza vantajlar yaratm asına rağm en, bugün gelinen nokta old u k ça olum ludur. Birçok işyerinde sendikalaşm a çalışm alarını yürütecek işyeri örgütlenm eleri yaratılm ış v e tarım işkolu m em urlarının sendikalaşm a m ücadelesine a k tif olarak katılım ı sağlanm ıştır. Bu ö rgütlü lüğün yaygınlaştırılm ası ve dikey olarak g eliştirilip m erkezileştirilm esi için oluşturulan takvim hızla işlem ektedir. Tarım işkolu m em urları sendikası ço k yakın bir zam anda do ğacaktır. A ncak biz tarım cılar, diğer işkollarında yürütülen çalışm aların kuruluşa dönüşırülm esinin eş zam anlı olm ası gerektiğine de inanıyoruz. Yaygın b ir kuruluş ve tanıtma kam panyasının ardından A ralık veya O cak ay ların d a gündem e gelecek m em ur m aaşları artışlarının m uhatabı artık sendikalar olm alı diye düşünüyoruz. H epinize saygılar su n u yorum . 103 “Demiryolcular, herkesten önce sendikalaşmak” Naci BAŞAT D em iryolu M em urları D erneği G enel Başkanı Sayın başkan, sayın konuklar, değerli kam u çalışanları. H erşcyden ö n ce ben M ülki yeliler B irliğ i'n e. gerekli olduğuna inandığım ız ve ço k tan d ır b eklediğim iz bu sem poz yum u düzenlediği ve bizleri d e davet ettiği için teşek k ü r ediyorum . Ve sem pozyum un sonucunun T ürkiye kam u çalışanlarının grevli, toplu sözleşm eli sendikalaşm ası yönünde önem li bir aşam a kaydedeceğine inancım ı belirtm ek istiyorum . A yrıca sizlcrc 29 bin d e m iryolu em ekçisinin saygılarını sunuyorum . Değerli arkadaşlarım . Bizim dem iryolcuların ayrı b ir özelliği var. ben oradan konuya «ireceğim . B ence T ürkiye’de şu anda sendikalaşm aya eıı yatkın kitle dem iryolculardır. 29 M ayıs’ta ILO S endikal Ö zgürlü k K om itcsi'nin verdiği b ir karar var. "D em iryollarınd; çalışan m em ur ve sözleşm eli personel sendika kurabilir, sendikalara üye o lab ilir" diye ve bu karar hüküm ete bildirilm iş durum da. D em iryolcuların, çalışm a koşulları itibariyle Türkiye'de herkesden öııce sendikalaşm ası gereken kişiler old u ğ u n u söylüyorum . D e m iryolu işçilerinin % 95'i. beyinsel enerjiden ziyade bedensel enerji kullanan, işçi olan arkadaşlardır. O d em iryollannd ak i üretim i yapan insanlar işçidirler, bu konuda yargıjay kararı da vardır. A m a sendika kuram adık. Neden kuram adık? 1965'lere iniyorum . Y anılm ıyorsam 61 A nayasasının 46. m addesine göre. 18 H azi ra n ’da Türkiye'de T ürkiye D evlet. Büro M em urları S endikası kuruluyor. 30 H aziranda d; TC D D 'de 5. İşletm e M em urları Sendikası kuruluyor. Ve çok ilginçtir. 1968 yılına kadar 30 bin kişinin çalıştığı dem iryollarında 35 tane sendika kuruluyor. N asıl kuruluyor? Biı inceliyoruz, tabandan bir zorlam a yok: am irleri tarafından kurdurulm uş. A m irlerin ken dileri arasındaki çekişm eleri de yeni yeni sendikalar doğurm uş. N eticede 1968 yılında bu 35 sendikanın bütünselliğini sağlayan b ir federasyon kuruluyor. 7 1 'e k ad a r b ir takım ça lışm alar yaparken bazı hatalar d a yapılıyor. 12 Eylül ö ncesinde yapılan bu hatalar, bizim tabanım ızda b ir takım çatlam alara neden oluyor. Bu dönem de sendikaların ve derneklerin üye tabanının, kitlenin hak aram a örgütü olduğu unutuluyor o d em ek lerd e, o sendikalar da. Türkiye'nin siyasi kurtuluşu yapılıyor, işte o m iras d o lay ısıy la bugün örgütlenm em i ze, örgütlenm ek için çalışm am ıza rağm en zorluklarla karşılaşıyoruz. Yarın G aziantep'te bir şube açıyoruz. 16 bin üyeye b ir buçuk yılda çık ab ild ik . A m a bunu yaparken de herşeyden önce çalışanlarım ızı ırk, din. siyasi d üşünce ayrım ı yapm adan bir bütün olarak kabul ettiğim izi özellikle söyledik. A nkara'da 16 örgülün başlattığı, kam u çalışanlarım ı sendikalaşm a platform undaki görüşlerim iz d oğrultusunda, kendi örgülüm üz içerisinde de 104 sendikalaşm ak için adım lar atılm ıştır. Belki biraz yavaş g idiyor am a m utlak şekilde 991'in başlarında dem iryollarında çalışan m em urların (artık m em u r d eyim ini kullanm ak istem iyorum , çalışan deyim ini kullanm ak istiyorum ) sendikası kurulacaktır. "S en d ik a kurulacaktır" derken b ir açm azım ız vardır. B u açm azım ızla ilgili b ir d e k arar verdiğim iz nokta var: D em iryolu taşım acılığı işkolunda 3 5.000 işçi arkadaşım ızın örgütlendiği bir Dem iryol İşçisi Sendikası var. A slında gönül şunu istiyor: O sendikanın bünyesinde sendikalı )Ialım, örgütlenelim . A m a üzülerek belirtiyorum , gerek T ürk Iş'in bugüne k adar kam u çalışanlarının sendikalaşm asında izlediği po litik a gerekse D em iryol-Iş'in bugüne kadar zlediği politika karşısında D em iryol-lş bünyesinde değil, ayrı b ir D em iryolu K am u Ça(şanlan Sendikası adı altında b ir sendikanın kurulm ası gerektiğine tabanım ızın baskı sıyla karar verdik. A m a bu k ara n ın ız en son yapılacak kurultayda tartışılacak. O ndan sonra da tahm in ediyorum dem iryolu m em urlarının grevli toplu sözleşm eli sendikası da kurulacaktır. Y aşasın grevli ve toplu sözleşm eli hak m ücadelem iz diyorum ve 1991'e tüm kam u çalışanlarının sendikalı olarak girm esini diliyorum . T eşekkür ederim . 105 “Demek bazında örgütlü ve örgütsüz memur yığınları biraraya getirilmeli” Mehmet Ali TAN T ürkiye O rm ancılar D erneği Yönelim K u ru lu Üyesi D eğerli arkadaşlarım ; G ündem im iz T ürkiye'de m em u r hareketinin sendikalaşm a m ücadelesi... Son aylarda bu konuda b ir hayli çalışm alar yapıldı A n kara'da. İstanbul'da. İzm ir'de bazı büyük kent lerde. B irkaç ay d ır A nkara'da, zannediyorum 16 m eslek kuruluşu, bu p latform a katılıyor, sürekli toplantılar düzenliyor. G önül isterdi k i. ne kadar örgütlü m em u r derneği varsa hepsi bu platform da yeralsın. toplantılara iştirak etsin, çalışm alara om u z versin. A m a ne yazık ki. on u bile gerçekleştirem iyoruz ülkem izde. T ürkiye'de m em ur sayısını gözden geçirdiğim iz zam an, kam u kesim inde çalışan m e m urların an cak % 4 0 'ı ünvanîı ve d em ek le r bazında örgütlü. % 6 0 ’a yakın kesim ıy Unvansız, örgütsüz, derneksiz am a kam u çalışan ı. B unlar d em ek b azın d a bile örgütle meyi gerçekleştirem em işlerdir. D ernek bazında örgütlü m em ur örgütlerini b ir araya g (irem iyoruz, acaba bu örgütsüz kesim i oluşturan bir yığın m em uru sendikal hak müc de leşi ne nasıl sokacağız, onlarla o m u z om uza bu m ücadeleyi nasıl yürüteceğiz? Bunu düşünüyorum , hep beraber düşünelim ; çık ış yolu bulam ıyorum . Ç ünkü örgütlü kesim ler bile insanı karam sarlığa itiyor. İkinci b ir nokta da şu: Sendikal h ak m ücadelesini yürütüyoruz: İki şek ild e soııuc a ulaşabiliriz; ya m ücadele vererek, sö k e söke alarak, y a d a yasal b ir takım düzenlem eler yukarıdan lütfederler verirler. Biz de aşağıda sendikam ızı kurarız. K onuşm acılar yine 1' konuya bir nebze olsun değindiler. Yukarıdan verildiği zam an bu hakları kullanm asını t bilm iyoruz. B urada da insan karam sarlığa düşebiliyor. N asıl alacağız bu hakları? B sendikal kesim i, örgütlü kesim i nasıl toparlayacağız? Ünvanlı m em urları nasıl bir araş getireceğiz, arkasından bu Unvansız, örgütsüz kesim i bu birlikteliğin içerisine nasıl ite ceğiz, om uz om uza nasıl alacağız? M em ur m aaşları açıklanacak 25 T em m uz da. Memuı hareketlerinde bir hızlanm a oluyor. S okak gösterilerinde öncülük yap an lar toplu, işyer lerinde çalışan, örneğin hastanelerde çalışan sağlık elem anları, dem iry o lu m e m u rk n . belediyeler ki, belediyedeki m em urların toplu hareket yapm aları için ortam d a müs; ıt: oradaki m em urların toplu hareketlerini görüyoruz. M em ur m aaşları açıklandı, b iraz d ah a g ö steriler devam elli. A rkasından aylar sonra 106 M ülkiyeliler B irliği, sağolsun bir sem pozyum düzenledi, tekrar ilgilenebilenlerin önünde m em ur sendikalaşm a hareketi gündem e geldi. Bu olayı d a aşm am ız lazım . Bunu sürekli şündem de tutm ak, dem okratik m eslek örgütlerinin bir aray a gelm esini sağlam ak; onların İncülüğünde kitle tabanını sendikalaşm a yönünde harekete geçirm ek, özellikle d e ö r gütsüz. ünvanı olm ayan büro m em urunu o lay a katm ak gerekiyor. O nları d a bu hareketin çerisine nasıl sokacağız, nasıl o n la n d a yanım ıza alacağız; bu konuda kafa yoralım . T eşekkür ederim . Ben bu sorularla sesli düşüncem i bu şek ild e dile getirm iş oldum . 107 “Bu mücadele, genel demokrasi mücadelesiyle bütünleşerek verilmelidir” Metin OZTEKİN K a m u E m ekçileri Sendikası D eğerli kam u em ekçileri, değerli m emurlar. “ K am -SerT li m em urlar adına hepinizi selam lıyorum . G ö rü y o rsu n u z, üzerim deki yafet diğerlerinden farklıdır. B iliyorsunuz öğretm enlerim izin aldığı ücretle ceket alm ak m üm kün değil. O nedenle bu utancı sayın devletim izin büyüklerine ith af ediyorum D evletim izin sayın büyüklerinin bu ekonom ik çık m azı m em urların, işçilerin köylülerır üzerine yüklem esi nedeniyle ceket alam adım . Bugün devletin biz m em urlarına giydirdiği zırh parçalanıyor. G eleneksel mem kim liğim iz değişm eye başladı bile. A rtık devletten nutuk beklem e, söyleneni yapm a, verilirse kabul etm e, kısacası, boynu bükük ve o n u rsu zca yaşam a devri geçti. B ugün I' m em urlar örgütleniyoruz. Y asalarda olm uş olm am ış, kelim elere bak arak d eğ il, fiili örgütlenm e yapıyoruz. Burada yaptığım ız olay, fiili bir örgütlenm enin yaratılm ası olayıdır. M ücadelem ekonom ik istem lerin ötesine, siyasi kazanım lara ulaştırm ayı hedefliyoruz tüm ka em ekçilerinin ortak noktasını bulm ayı am açlıyoruz. G elişkin, m ücadeleci, haklarını m asını bilen b ir m em ur örgütlülüğünü yaratm anın yolu ise. m em u r kitlesinin içinde m aktan geçiyor. Bu m ücadelem izin ekonom izm in dar sınırları içine hapsetm eden, geı dem okrasi m ücadelesiyle bütünleştirerek verilm esi gerek ir düşüncesindeyiz. İşte bö; bir düşüncenin som ut ürünü olarak. K amu E m ekçileri S endikası değişik işkollarınd; bütün m em u rlan kapsayarak tüm m em urları, işk o llan esasın a göre değil, fiili olarak g revlere getirm iştir. M ücadelem izde m eşruluk boyutlarını hedeflem ekteyiz. M eşruluk zem inleri üzerin m ücadelem izi yükseltm ekteyiz. Bu anlam da T ürkiye'deki sorunun yasallık sorunu ( m adiğim özellikle vurgulam ak isteriz. Ç ünkü b u güne kadar 407 tane sendikanın kuru duğunu görm ekteyiz. B unlar, yasalara rağm en kurulm uş sendikalar. 1970'li yıllarda k rulm uş 407 sendika bugün varlığını sürdürem em ektedir. B unun sizler de farkındasın Yasalarda resm en kurulm uş sendikalardır bunlar. 12 Eylül faşizm i üzerine gelm eden kendi kendilerini kapatarak, kendi kendilerine sen d ik aların a kilit vurarak işlem ez h; e düşm üşlerdir. Ç ünkü güçlerini sadece tabeladan alm aktaydılar. K itlelerin içerisinde ı 108 ğildiler. K itlelerin örgütlü gücüne dayanm ayan örgütlülüklerin hiçbirinin bugün varlığını sürdürm ediğim çok rahat görm ekteyiz. O nun için biz diyoruz ki, K am u E m ekçileri S e n dikası üyesi olarak, çalışan b ir öğretm en o larak, tüm m em urları b iraraya getirm ek g e rektiğini, bu sorunun 657 sayılı kan u n a tabi olan tüm m em urların sorunu o lduğunu, sa dece öğretm enleri ilgilendirm ediğini, sorunun 657 say ılı zincirin kırılm ası sorunu o ld u ğunu bildiriyoruz. O nedenle, tüm m em urları biraraya getirerek burjuvazinin kafasına vura vura, yasalara bağlı olm adan, gerekiyorsa sokaklarda direnerek, gerekiyorsa işyer lerinde boykotlar yaparak, yasalarda üyelik olsun ya d a olm asın gibi kelim elere baülı kalm adan, lıılı olarak üye olarak bu sendikam ızı yaşatacağım ızı bildiriyoruz. Bu hakkı fıılı olarak burjuvazinin kafasına vura vura bizler alacağız diyoruz. H epinizi s a y ıy la selam lıyorum . 109 “Kamu çalışanları arasında sendikalaşmanın meşru bir hak olduğu konusunda ciddi gelişmeler var” Haşan AYIR B elediye D ayanışm a D erneği Tem silcisi Savın başkan, değerli arkadaşlar. B ana göre bu sem pozyum un böyle uluslararası ni telikle olm ası ve ülkem izde dem okratik kitle ö rgütleri, sendikalar düzeyinde yoğun bir ila, «öım esi sevindirici b ir olay. A ncak ben konuya burada biraz eleştirel yaklaşm ak is tiyorum . Sayın Işıklı bağışlasın bizi. B ana göre bu sem pozyum u daraltan ıkı yan var Ben de b ir öğretm enim . Ö ğretm en olarak eğitim işkolunda sendikalaşm a talebi beni_lazla_il g ilendirm iyor am a zorunlu nedenlerle m eslek dışı kalm ış b ir öğretm en o la ra k E ^ıt-D cr olayı beni ilgilendiriyor. Beni esas olarak ilgilendiren d c belediye işkolunda y a d a hizm et işkolunda örgütlendirilm esi gereken b ir sen d ik a. B u sem pozyum u daraltan yanlardan bıı ı olarak ben ısrarla E ğitim -îş olayının ö n e çıkarılm asını goruyorum . E ^ılım -Iş m ı E t , Sen m i tartışm asına girm ek istem iyorum . B u benim sorunum değil, beni E y t- D e r i k i lendiriyor, am a E ğ itim -lş'in dışında, öğretm en örgütlenm esi içinde yoğun geniş ve çok dinam ik b ir Eğit-Sen projesinin burada tartışılm am ası bana göre bir eksiklikti. Bana göre b ir başka eksiklik, işin hukuki ve teknik yanının irdelenm esinin yanında bir de sendikalaşm a olayının asli unsuru, esas özn esi olan kam u çalışanlarının T cm m u / eylem leri diye bilinen sokağa çıkışlarının d a tartışılm asını d a istiyordum . Bana gore ka m u çalışanlarının "tem m uz eylem i" dedikleri o lay lar T u ık ıy e d é 80 sonrası m em u r se n dikacılığı örgütlenm esine ilişkin en ciddi ipuçlarını vermiştir. İki g ü n d ü r burada konuşm aları dinliyorum . Dün D oğru Yol Partisi G enel İdare K uruk üyesi çok doğru b ir belirlem e yaptı. Ş unu söyledi: T ü rk iy e d e yıllardır tabela kuruluyor, ya d a tüzel kişiliği verilm iş, bağışlanm ış sen d ik alar kuruluyor B en buna kar şıyım , çünkü bu A vrupa'da T ürkiye'yi A vrupa'ya karşı b ir yanılsam a ile karşı k a rş ıy a « , bırakıyor. G erçekten "T ürkiye'de dc b ir sendika özgürlüğü var. K am u çalışan lar su ıd ı kalaşabiliyorlar" d iy e b ir yanılsam a yaratıyor, "b iz sendikanın butun ozguı luklenylc grev, toplu sözleşm e ve toplu pazarlık hak k ıy la verilm esin, istiyoruz şek lin d e doğru bı belirlem e yaptı. 110 M em ur sendikacılığı 1965'lerden beri m em ur örgütlerinin, d em okratik kitle örgütle™ -n , kam u çalışanlarının gündem inde bir olay. K onuşm acı arkadaşlardan biri belirtti. 1970 terde 4 00 ün üzerinde sendika kurulm uş am a h ep şunu gördük, (sadece T Ö S biraz daha kitlesel biraz daha yaygın bir örgütlenm eydi. Sanırım o d a öğretm enlerin 80 yıllık m ücadele geleneği oluşturm uş olm alarından kaynaklanan bir hadiseydi.) T Ö S dışındaki sendikalar fazlasıyla bir varlık gösterem em işlerdir. P eki niye böyledir. bu konu üzerinde ciddi ciddi düşünm ek lazımdır. B ana göre şim di kam u çalışanları arasında o hakkın m eşru ıır hak olduğunu konusunda da ciddi bir gelişm e var. Bugün varolan A nkara'da Bel Day J e r ın de aralarında bulunduğu 16 m em u r örgütünün oluşturduğu b ir platform var. Ayrıca her dem okratik kitle örgütünün kendi bünyesinde dem okratikleşm eye ilişkin fiili sendikal ıdım lar atm aya yönelik sendika kom isyonları oluşturuluyor. Y ine İstanbul'da. İzm ir'de ve daha başka büyük kentlerde m em urların büyük yoğunlukta bulundukları kentlerde kam u çalışanlarının böyle ortak platform lar oluşturarak birlikte ya da değişik işkollarında aynı sureci yaşam a şeklinde çok güzel ve olum lu bir dayanışm ası var. Biz A nkara belediyeleri çalışanları olarak İstanbul, İzmir. E sk işeh ir v e B ursa b eled i yelerindeki sendikal örgütlenm elerden biraz daha geriyiz, bunu sam im iyetle ifade etm ek istiyorum . A ncak bir şansım ız var. geri olm am ıza rağm en birlikte b ir m em u r projesi yürÜ1? . ' . m c ojfjnağm a sahibiz. Bel D ay D er A nkara'da 16 m em ur örgütünün birlikte yü rüttüğü sendikalaşm a platform una bağlı o larak, değişik ilçe belediyelerinde sendikalaşm a om ısyonları bunların işyerlerine yönelik işyeri kom isyonlarını oluşturarak çalışm aya aşladı. A ltındağ B elediyesi m em urları ilçe sendika kom isyonu olu ştu rm u ş durum da. Bu om ısyon, değişik işyerlerinde değişik hizm et birim lerinde kendi alt ayakları olan işyeri kom isyonlarını oluşturm aktadır. B urada dikkat ettiğim iz şey b irlikte bu projeyi yürüteıılm ck. (Eğit Der'ın kaçırdığı halkayı kaçırm am aya çalışıyoruz.) Bu birlikteliğim izi iş yerlerinde de birlikte tavır alarak yürütm eye çalışıyoruz. B aşka ilçe belediyelerinde do sendika kom isyonlarını oluşturm a doğrultusunda çaışm alar var. Yine İstanbul B elediyesi'n d ck i arkadaşlarım ız İstanbul Sendikal H aklar II K oordinasyonu adı altında m erkezi sendika kom isyonları oluşturm uştur. İzm ir’de Beleç iye M em urları S endika Y ürütm e K urulu o lu şm u ş durum da. Yani b iz bu işkolunda b ir likte b ir yasal süreci de bir hukuksal süreci d e ve o n a bağlı olan bir takvim i de diöer kam u ç nişanlarıyla birlikte, bir bütünlük içerisinde, b ir birliktelik içerisinde yürütm ek istiyo ruz. A m acım ız, projem iz buna dayandırılm aktadır. P rojem izde, bu işin esas sahibi olan n e m u r çalışanlarının bu sürecin oluşm asında şim diden yarm a söz k arar ve yetki sahibi o m ası ilkesini esas alarak hareket ediyoruz. Ve en küçük oluşum um uzdan en m erkezi cderiın UmU/a l>U llkc-v e ba§ '' ka,:|nık hareket etm ek istiyoruz. H epinize teşekkür III MESAJLAR “Memurlar, çağdaş hak ve özgürlüklerini söke söke alacak” Prof. Server TANİLL Slrasboııro Ü niversitesi S evgili arkadaşlarım . Ü lk cm i/d e dem okrasi ve insan h ak lan m ücadelesinde pek saygın b ir y e n olan Mu 'T ürkiye'de Memur Sendikacjl.g." konulu scmpozyu m un, dem okratik bir toplum oluşturm a kavgasın,d? t$0\ 0I! S ' 1’ v Î / r U a r a n ^ d Î d c « ' dayım . Birliğin yöneticilerini, bu girişim lerinden o lu ru kutlarım . Yazık ki ^9 lim . ancak -bilesiniz ki- gönlüm le aranızdayım : d üşünce ve dileklerim i dc. kısaca d. getirm eği bir görev sayıyorum . M em urlar bildiğiniz sib i. "çalışan lar" kitlesinin önem li b ir parçasını oluşturuyi sorunları da yâlnız bir m aaş ya d a ücret sorunu değil, bütün b ir ııısan hakları sorunudı Bu hakların içinde ise. örgütlenm e, giderek toplu sözleşm e ve grev haklarıyla donanm spndik-ıl haklar basla -’eliyor. B unlar, m em urların, b ir yandan insan o n u ru n a yaraşan vasam düzevîne kavu^m aları. ö te y andan ülkenin v e kendilerinin y azgılarında soz karar sahibi olabilm eleri için pek ön em li. İşte, bunun ™n“ cuc| “ r ^ lenm e hakları, çaüım ızda azım sanm ayacak boyutlara ulaşm ıştır, sen d ik alaşm a, dem ok ratik ülkelerde, bugün yargıçlara, p o lislere, hatta sub ay lara dCLiıı uzanıyor. A ncak esefle söyleyelim ki. ülkem iz, bu gelişm enin, b ir ara içine gelip girm iş iken s yıllarda, özellikle de 12 EylüFden başlayarak, tam anlam ıyla dışına çıkm ış bulunm aktad G erçekten. 1961 A nayasası, tem el hak ve özg ü rlü k lere çağdaş bir y aklaşım da bu nurken m em urlara da sendikal örgütlenm e hakkı tanıyordu. A ncak, b ild irin iz gibi. 1 vılm da çıkarılan M em ur Sendikaları K anunu, bu um udu goi gelem ış tır.v le d e ^ ls 1' it nusu kanun, m em urlara toplu sözleşm e ve grev hakları S^dü m urlann hele öğretm enlerin' kurdukları T O S un. yanı T ürkiye O c re tm tn le r Seııd sı’nm . serm aye iktidarının ağır durum larını nasıl sarstığını hatırlayacaksınız. A m a ne yazık ki. bu çok sınırlı örgütlenm e hakkı bile 1971 p im i n in 3« un. derişikliklerle m em urların ellerinden alınm ıştır v e onlara sadece bir dernekleşm e 1 a b u l l m ı S r M em urlann. bu arada öğretm enlerin TO B -D E R 1 kurarak, h ak . bir dav herşeye karşın sürdürdükleri de. belleklerinizde tazeliğim bugün de koruyor olsa gerek. Ö zetle. 1961 A nayasasıyla atılan adım , d ah a ileri m evzilere götürülecek y e ıd e . u l gide geriye dönülm üştür. 12 E y lü l'le o n u n " 1982 A nayasası" ve kanunlarıyla gelinen yer nesidir? Burada "1982 A nayasası" deyim ini tırnak içinde kullandığım ı hatırlatm ak ister n Ç ünkü ben. daha ilk gününden başlayarak. 12 Eylül rejim im düpedüz laşıst b ir rejim olarak 112 dam galam ış ye ” 1982 A nayasası" adıyla ortaya salınan m elne d e hiçbir zam an b ir anayasa dem em işim dir. A nayasa hukukunun ciddiliğine inanan bir kim se olarak, bana göre, bu m etin, b ir anayasa değil, olsa olsa b ir "kışla talim nam esi", bir "disiplin yönetm eliği”dir; Ö yle olunca, "1982 A n a y a s a s ın d a ve bana göre bugün d e süren 12 Eylül rejim inin kanunlarında, m em urların örgütlenm esi, giderek sendikal haklarının durum u hakkında bir açıklam aya girişm enin hiçbir anlam ı yoktur; böyle b ir açıklam a, onları ciddiye alm ak olur. Z aten siz de biliyorsunuz ki. yasağı kural, özgürlüğü ise istisna olarak alan bu "A n ay asa" ve onun çevresine serpiştirilm iş o lan-sözüm ona-"kanun"lar. seriy e ne k adar adım atılabilirse, o kadar atm ış durum dadırlar. G erçekten, bu " A n a y a sa 'd a , sendika kurm a hakkı, toplu pazarlık ve grev hakları, tüm çalışanlara değil, sadece işçi ve işv e renlere tanınm ıştır, işçilerim izin, bu h ak lan kullanırken ne denli çileler içinde olduklarını hatırlatm am gereksiz. Ö te yandan, m em urlar için, siyasal partilere girm e yasaklanm ış, seçilm e hakkı zorlaştırılm ış; 2098 Sayılı D ernekler K anunu, m em urların büyük bir bö lüm ünün dernek kurma ve dem ek lere üye olm a hakkını kaldırm ıştır. Bu kanun, ayrıca derneklerin, görüş bildirm e ve toplantı yapm alarını alabildiğine sınırlarken; onların, yurt içinde ve yurt dışındaki derneklerle işbirliği y ap m alan n ı d a engellem ektedir. "1982 A nayasası nın, m eslek odalarına ilişkin 135. m addesi ile D ernekler K an u n u 'n u n hü küm leri öylesine çarpık durum dadır ki. insanın idam edilerek öldü rü lm esin e karşı ç ık tıkları için "T abip O daları M erkez K onseyi" yöneticilerinin m ahkem eye verildiklerini hatırlayacaksınız. Ü niversitelerin başına öyle bir kanun m usallat edilm iştir k i. bir p ro fe sör. T iyatro S evenler D em eğ i'n e üye olabilm ek için , rektörden izin alm ak zorundadır. G erçi, m em urların sendika kurm a hakkını yasaklayan açık b ir hüküm "A nayasa"da yok. A ncak D evlet M em urlan K anunu, toplu eylem ve hareketin yaııısıra. grevi d e y a saklam ıştır. G rev ve toplu sözleşm e hakkından yoksun b ir sendikalaşm anın.^dernek k u r m a hakkından ileri bir anlam taşım adığını biliyorsunuz. Ö te yandan, m em urlara, bu arada öğretm enlere, örgütlenm e, giderek sendikalaşm a hakkını tanıyan b irçok uluslararası bil d in ve sözleşm elerde T ürk iy e'n in devlet olarak im zası vardır; yani dev let, bu hak lan , iç hukukla gerçekleştirm eyi yüklenm iştir. B ir “A n ay asa” hükm üne göre de, usulüne uysun olarak yürürlüğe konan uluslararası anlaşm a ve sözleşm eler y asa hükm ündedir. Şim di "A n ay asa"d a. m em urların sendika k um lalarını yasaklayan açık b ir hükm ün bu lu n m a m asına bakıp ve bu uluslararası m etinlerin iç hukukta yasa h ü km ünde oluşlarından da hareketle, m em urların sendika kurm a hakkının bulunduüu sonucuna varılabilir; an cak , bu hakkın kullanılabilm esi yine de pek çetin güçlüklerle karşılaşacaktır. Ç ünkü 12 Eylül hukuku -ya da hukuksuzluğu!". "A n ay asa"sın d an başlayarak, tem el hak ve özgürlüklerin önüne tam bir m ayın tarlası döşem iştir: ve gerçekten bir engelin içinde yürüyoruz. A çık kapıların denenm esi aleyhinde hiçbir şey söyleyem em ; b ir ö zg ü rlü ğ ü yaşam a geçirm ek için, her olanak değerlendirilm eli, dem okratik her vol d en e n m e lid ir Bu arada, grev ve toplu sözleşm e hakkını da içeren b ir M em ur Sendikaları K anunu önerisinin P ar lam ento ya sunulm asına ve orada yasallaşm asına çalışm ak, elbette en çık ar yoldur. Bunu söylerken, bugünkü P a rla m e n to y a egem en A N A P iktidarına um ut bağladığım ı sanm a yınız. A N AP, her zam an söylediğim gibi, benim ölçütlerim e göre, b ir siyasal parti de değil, düpedüz, b ir çıkar şebekesidir; sivil kılıkla o rejim i sürdürm ektedir v e iktidardan kovuluncaya kadar da sürdürecektir. Bu özgürlük düşm anı iktidardan, olum lu anlam da beklenebilecek hiçbir şey olam az. Ö yle o lu n ca, polislere ve sub av lara varıncaya kadar sendikalaşm a hakkının tanındığı bir çağda, m em urları örgütlenm eden, siyasal v e ’sendikal haklardan yoksun bırakan bir düzenin bir yüzkarası olduğu vurt çap ın d a ey lem lerle havkırılm alıdır. H iç unutulm asın, bütün çalışan lar gibi, m em urlar da. çağ d aş hak ve özgür lüklerini söke söke alacaklardır: bunun, geçtiğim iz T em m uz avın d an beri olum lu ve umut verici belirtileri vardır. 113 A ncak, bütün bunları yaparken, y asak bataklığnm kaynağına inm ek ve onun kurulu m asına katkıda bulunm ak da şarttır. B u da, b aşta, ülkem ize yaraşır b ir anayasadan ge m ektedir; böyle b ir anayasayı yaşam a geçirm enin yolu da, 1982 A nayasası demle b e b e y e sahiplik eden, bugünkü faşizm ve dincilik karm ası iktidarı, bu gerici ıktıa; alaşağı etm ekten seçiyor, içinde, bugünkü düzen d en acı çeken m em urların d a yeraldı; ilerici, dem okrat ve devrim ci güçleri büy ü k g ö rev ler beklem ektedir. O n ların , bu görevle yerine gelirecckleri inancını taşıyorum . H epinizi bu inançla selam lar, çalışm alarınızda candan başarılar dilerim sevgili ark daşlarım . 114 “Modem devlet anlayışı, tüm çalışanların sendikal haklarına saygıyı gerektirir” > Gültekin GAZİOĞLU TÖ B -D ER G enel Başkanı Sayın Prof. Dr. A lpaslan Işıklı M ülkiyeliler Birliği B aşkanı. w ™ 1* * Mf r ıu r S endikacılığı" konulu sem pozyum dolayısı ile «önderdiŞiniz davet için çok teşekkür ederim . K onu benim ıçiıı önem li ve ilginçtir. Elbette, böyle bir T P ° T m a u'.' y ' Ç<>k isterdim . Fakat bir zam anlar sendikacılık yapm a suçu (!) iş ediğim den ve bilinen nedenlerden ötürü sem pozyum unuza katılam ıyorum . -r İTlirk,ıyC <rJekl. yöııctıc1 sinıHiir öteden beri m em ur sendikacılığını hazm edem em işler. ' ı nı® * ak görem em iş e r.a k sin e suç saym ışlardır. Bu d üşünce ve tutum . O sm anlIdan g ° rCn b ,r an iay 'şn n M odern devlet anlayışı, tüm çalışanların • S İ ! h — du.yma.vı gerektirir. Tem el insan haklarından olan sendikalaşm a ¡hh“ '1! =u n u m u / T u rk ,yc sindeki yöneticiler, d u y arsız ve katıdırlar. Tüm < li arŞinkonuda cn a z -v ü/yı1 geridirler. O nedenle, sürekli yalan n ö ™ * hıçl,' r i*“/ yapm am aktadırlar. A nlaşılan o d u r ki. m em urlar, sendikal aklarına, yoğun m ücadelelerden sonra kavuşabileceklerdir. Bu düşüncelerle, sem pozyum unuza katılaıılara saygılarım ı sunar, başarı dileklerim i u ın m . H5 Kapanış Bildirgesi M ülkiyeliler Birliği tarafından A n k ara'd a 13-14 Eylül 1990 tarihlerinde olan "T ü rk iy e 'd e M em ur S endikacılığı" k o n u lu sem pozyum un sonucunda a c ı d a k i gözlem ler belirlenm iştir: 1- Sem pozyum , konunun uzm anlarının ve ilgili bilim adam larının katkılarıyla v c ko nunun önem ini benim sem iş olan siyasal parti yerli, yabancı sendika yöneticilerinin katılım larıyla gerçekleştirilm iştir. 2- S em pozyum un sonucunda ağırlıkla o rtay a çık an bir görüş olarak ta n e 1 insan h ıklarının varlığının -yasalarda ifadesini bulsun, bulm asın- in k ar cd .Icm ey u .ck bir _cr cek olduğu ve kesinlikle say sı duyulm ası gereken bir d eğerler bütünü oluşturduğu tespit s S d İ T a î İ , : İ K Î - m c m u r g ib i y a p a y a y n m la ra g id ilm e k » ,.m . .u m ç a l a n l a r a eksiksiz tanınm ası gereken tem el b ir haktır. 3- M em urların sendika hakkı konusunda yürürlükteki veren 12 Eylül hareketinin genel karakteriyle çelişen bir d ü z e n im e g t ın n ı* .N e d e n ne olursa olsun. 1982 A nayasasında m em urların sendika hakkını yasaklayan b ir hukum voktur Ü stelik. 1982 A nayasasının, hazırlayıcılarının niyetlerinden v e c ^ llını.,^ll'l V bağım sız da olsa, m em urların sen d ik a hakkı konusunda bazı gü v en celer taşıdığını da belirleyebilm ekteyiz: ı Y ürürlükteki A nayasa T ü rk iy e C um huriyeti ni " d e m o k , s 5 Î ^ - e devleti” olarak tanım lam ıştır. D em okratik, sosyal, hukuk d c v k u ı n vış a ^ len -.ereklerinden biri olarak, herkesin v c bu çerçevede m em ulların sendika hakkına sahip oldukları, tartışm a gö tü rm ez bir gerçektir. A nayasanın 9 0 'ın c ı m addesine gö re, "u su lü n e göre o n ay lan m ış m ıllctleraras sözleşm eler kanun hükm ündedir." T ü rk iy e C um huriyeti n ın ın' /a l'[lll^ l | usulüne göre onayladığı uluslararası andlaşm a niteliği taşıy an pek ç o k n e t m m em urların sendika hakkını da içeım ek tcd ir B unların b aşın d a A v ru p a n an H a k la rı S özleşm esi, 98 n o .lu U lu s la ra ra s ı Ç a lışm a O r g u tu S özleşm esi \ c İn s a n H a k la rı E v re n se l B ild irg esi gelm ektedir. D olayısıyla, ulusal m evzuatım ızda, b ir bölüm ü uluslararası hukukilan baz. hüküm lerle, m em urların sendika hakkının yasal çerçevesi çizilm iştir. M u urla, sendikalaşm aları, yalnızca tem el insan haklarının oııem lı bir u n s u r u n d a n yaı.ulanm a Kırı anlam ında değil, pozitif hukuk alanında ö n g ö rü lm ü ş b ir düzenlem eden dolayı d a haklan d |r. .4- İç hukuk m evzuatım ızda m em urların sendika hakkının kullanımınaı bazı smıır ar konulm uş o lm ası, bu hakkın kullanım ından k açınılm asına haklılık k azandııam az. H aklaı ı kullanm adan sınırlarını genişletm ek m üm kün değildir. ' Vınkk'ım"Vhı kaldırılm ası ve sendika hakkını düzenleyen m evzuata m em urların sen d ik a hakkını içerecek doğrultuda dem okratik bir yapı kazandırılm asıdır. 5 - M em urların sendika hakkını kullanm aları, yaln ızca. 1980 den bu y an a büsbütün 116 erozyona uğram ış bulunan ekonom ik v c sosyal durum larım düzeltm eleri yolunda serekli )ir m ücadele aracına kavuşm aları anlam ında değil; aynı zam anda, d em okrasinin bütünk kazanm ası bakım ından da kaçınılm az b ir adım olarak öııem taşım aktadır. 6 - K am u yönetim inde hukukun üstünlüğü ve genelde kanun ve düzen, m em urların ndika hakkı olm adan gerçekleştirilem ez. M em ur, antidem okratik vc hukuk dışı baskılar karşısında güçlü olduğu ölçü d e direnebilir, yasaların em irlerini yerine getirebilir. M em ur jyle bir güce, ancak, sendika hakkını kullanarak sahip olabilir. 7- Bütün bu gözlem lerin ışığında, ülkem izde m em ur sendikacılığının yeniden doğu m u olum lu bir adım o la ra k görüyor ve ülkem izin ve d em okrasim izin s>elcccüi açısından avdınlık bir gelişm e olarak selam lıyoruz. 117 Mülkiyeliler Birliği 13-14 Eylül 1990 tarihinde uluslararası katılımla düzenlediği "Türkiye'de Memur Sendikacılığı" konulu sempozyum ile ülkemizde demokratik ve siyasal hakların gelişimi açısındanönemli bir katkı sağlamıştır. Aradan geçen zaman boyunca konunun önemi daha da artmıştır. Mülkiyeliler Birliği Vakfı, Sempozyumda sunulan tebliğleri ve yapılan tartışmaları yayınlamakla bu katkının daha da kalıcı olmasını sağlamaktadır. Ülkemizin önde gelen bilim adamlarının, politikacılarının ve sendika önderlerinin görüşlerini içeren bu kitap, konu ile iigiii uluslararası üne sahip kişilerin katkılarıyla daha da zenginleşmektedir.