Folliküler Dalga Teorisi
Transkript
Folliküler Dalga Teorisi
İneklerde Folliküler Gelişim Prof. Dr. D. Ali Dinç Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi 2-6 Mayıs 2005 / Adana 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 1 Fizyolojik Bilgi Hormonal yapı ve etkileşim Folliküler dalga teorisi Senkronizasyon 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 2 Fizyolojik Bilgi Klasik ovaryum süperovulasyon tedavisine alınan cevap; hem gelişmeye başlayan follikül sayısı hem de ovule olan follikül sayısı bakımından farklılık göstermektedir. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 3 Fizyolojik Bilgi Bu farklılığın oluşmasında tedavinin uygulanmaya başlandığı günde, folliküler dalganın sergilediği manzara en etkili faktördür (D’Occhio ve ark, 1999) 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 4 Fizyolojik Bilgi Folliküler dalganın gelişmişlik dönemi ve dominantlık süresi, östrüslerin daha geniş zaman diliminde yayılarak başlamasına neden olur (Diskin ve ark 2002). 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 5 Folliküler Dalga Teorisi Ultrasonografi Hormon analizleri 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 6 Folliküler Dalga Teorisi Sığırlarda follikülerin gelişimi ve regresyonunun tabiatı üzerinde yapılan temel araştırmalarda ultrasonografinin kullanılması ile folliküler dalgalar keşfedilmiştir (Ginther et all, 1989) 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 7 Folliküler Dalga Teorisi Düve ve inekler bireysel olarak her bir östrüs siklusunda çoğunlukla 2 veya 3 daha az oranda da 1 veya 4 adet folliküler gelişim dalgasına sahiptirler 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 8 Hormonal yapı ve etkileşim Animasyon 1, 2, 3,4 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 9 Folliküler Dalga Teorisi İki folliküler gelişim dalgası 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 10 Folliküler Dalga Teorisi A: atretik R: yeni, S: seçkin, D: Dominant PO: preovulator 1. dalga siklusun 2. gününde, 2. dalga ise 11. gününde gelişmeye başlar ovulasyon 2. dalgadan şekillenir. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 11 Folliküler Dalga Teorisi 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 12 Folliküler Dalga Sığırlarda folliküler dalga sayılarıyla ilgili çalışmalar Sonuç (%) Yazar-yazarlar/Yıl Ahmad ve ark 1997 Duchens 1994 Figueiredo ve ark 1997 56 İnek,12 Düve 11 Düve 18 İnek Irk 1 Dalga 2 Dalga 3 Dalga 4 Dalga Etçi - 86 14 - Swedish red and white, Fresian - 27 73 - - 83.3 16.6 - - 29.4 64.7 5.8 Nelore 17 Düve Ginther ve ark 1989a 15 Düve Holstein - 83 17 - Rhodes ve ark 1995 17 Düve Brahman - 26.5 66.7 6.8 Savio ve ark 1988 13 Düve Fresian-Hereford 4 15 81 - Sinhg ve ark 1996 17 Düve Simmental 4.3 65.2 30.5 - Sirois ve ark 1988 10 Düve Holstein 10 20 70 - 10 İnek - - 81.25 18.75 - 32 İnek Brahman - 38 53 9 Taylor ve ark 1991 Zeitoun ve ark 1996 20.01.2013 Materyal Prof. Dr. D. Ali Dinç 13 Folliküler Dalga Sığırlarda folliküler dalga sayılarıyla ilgili çalışmalar 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 14 Folliküler Dalga Sığırlarda folliküler dalga sayılarıyla ilgili çalışmalar 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 15 Folliküler Dalga 22 baş Brown Swiss, 3-5 yaşlarında % 41 İki dalgalı folliküler gelişim % 51 Üç dalgalı folliküler gelişim gösterdi Çelik, Aydın, Şendağ ve Dinç (2005) Rep Dom Anim, 40, 2, 87-92 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 16 Folliküler Dalga 0 5 10 15 20 FSH konsantrasyonun (siyah çizgi) 2-3 gün süren geçici yükselmesi ile yeni bir dalga başlaması arasındaki ilişki (beyaz daire sağlıklı folliküller, noktalı daire atretik folliküller). (Mihm ve ark 1996). 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 17 Folliküler Dalga Follikül büyüklüğü (mm) Ovulasyon +fekondasyo n Puerperal dönem Gebeliğin ilk 7 ayı Ovulasyon Gebelik sonu Postpartum dönem Ovulasyon Siklus Farklı reprodüktif dönemlered folliküler ortaya çıkma modeli (Driancourt 2001). 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 18 Folliküler Dalga Teorisi EL ML LH 0 FF LH LH O O F F 5 10 15 20 Dominant folliküllerin ortaya çıkması (beyaz daire sağlıklı, noktalı daire atretik dominant follikül) ve kan progesteron seviyesi (siyah çizgi) ile siklusun; erken luteal (EL), mid-luteal (ML) ve folliküler fazı (FF)’ndaki LH salınım sıklığı. (OF: Ovulatör follikül) (Mihm ve ark 1996). 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 19 Folliküler Dalga Folliküllerin ortaya çıkma günü ? 2 dalgalı : 0-2 ve 9-10. günler 3 dalgalı : 0, 9, 16. günler 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 20 Folliküler Dalga dominant folliküllerinin gelişim hızları ? 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 21 Folliküler Dalga Teorisi İneklerde folliküler gelişim dalgalarının periyodik gelişimi CL regrese oluncaya kadar devam eder Üç dalgalı folliküler aktivite muhtemelen CL hayat süresi uzayınca ortaya çıkar. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 22 Folliküler Dalga Teorisi Nitekim, ekzojen P4 verilerek luteal fazın uzatıldığı hayvanlarda ortaya çıkan dalga sayısı arttırılabilmiştir Dışarıdan P4 verilerek normal plazma P4 seviyesinin devamı sağlanmış hayvanlarda siklus 30 güne kadar uzatılmış ve bu sürede 4-5 folliküler gelişim dalgası belirlenmiştir (Fortune 1993, Garcia ve ark 1999). 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 23 Folliküler Dalga Teorisi Luteal regresyon 2 dalgalı siklusta ovulatör follikülün ortaya çıkmasından 7 gün, 3 dalgalı siklusta ise 3 gün sonra oluşur (Ginther 1989b). Bu nedenle 3 dalgalı siklusun ovulatör follikülünün çapı luteolizis zamanında daha küçüktür (Ginther 1989b, Taylor ve ark 1991). 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 24 Folliküler Dalga Teorisi Üç dalgalı siklusun östrüsler arası ve luteal faz süresi iki dalgalı siklustan sırasıyla ortalama 2.4 ve 2.7 gün daha uzun 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 25 Folliküler Dalga Teorisi Ovulatör folliküllerin ortaya çıkmaovulasyon zaman aralığı farklı olmaktadır. İki folliküler dalgada bu zaman aralığı 10 gün iken üç folliküler dalgada yaklaşık 7 gündür. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 26 Folliküler Dalga Teorisi 3 folliküler gelişim dalgasına sahip hayvanlardaki ovulatör follikülün çapı, 2 folliküler gelişim dalgasına sahip hayvanların ovulatör folliküllerinin çapından daha küçüktür 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 27 Folliküler Dalga Teorisi İki folliküler gelişim dalgasına sahip hayvanlarda DF daha uzun süre ve daha fazla miktarda östrojen hormonu üretir. Fazla miktardaki östrojen hormonu oositin erken maturasyonuna yol açarak iki dalgalı ineklerde daha düşük fertilite ve gebelik oranı ile sonuçlanabilir 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 28 Folliküler Dalga İneklerde folliküler gelişim, endokrin etkileşim intrafolliküler faktörler intraselüler moleküler etki şekilleri ile gerçekleşir. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 29 Folliküler Dalga Endokrin etkileşim (başlıca FSH/LH) TGF-β süperfamilyası İnhibin A ve B Activin A, B ve AB Follistatin IGF Intraselüler moleküler faktörler 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 30 Folliküler Dalga Teorisi İneklerde antral follikülün gelişimi (300 μm’den 5 mm çapa ulaşması) 30 günden daha fazla zaman alır. Ancak daha sonra 15-20 mm çapındaki folliküler gelişim çok hızlı gerçekleşir ve her bir folliküler gelişim dalgası 4-6 günü kapsar. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 31 Folliküler Dalga Teorisi Erken antral gelişimin (yaklaşık 5 mm çapa ulaşma) gonadotropinlerden bağımsız olduğu kabul edilir. Fakat daha sonraki gelişme esas olarak gonadotropinler tarafından düzenlenir (özellikle FSH). 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 32 Folliküler Dalga Teorisi 4-9 mm arasında çapa sahip antral follikülün büyümesi FSH’un etkisiyle gerçekleşir. Aslında her bir folliküler dalga başlangıcında FSH’da geçici yükselme şekillenir. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 33 Folliküler Dalga Teorisi Östradiol, theca hücrelerinde üretilen androgenlerin aromatizasyonunun sonucu olarak ovarian follikülün granüloz hücreleri tarafından üretilir. Dominant follikül, subordinat folliküllerden daha fazla intrafolliküler östradiole sahiptir. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 34 Folliküler Dalga Teorisi İnhibinler hipofiz üzerine FSH salınımını baskılayıcı etkiye sahiptir. Folliküler sıvıdaki inhibin-A konsantrasyonu antral follikül büyüklüğü ile pozitif ilişkilidir. Buna karşılık inhibin-B seviyesi, inhibin-A’dan çok düşüktür. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 35 Folliküler Dalga Teorisi İnhibinin bütün dimerik formları FSH sentez ve salınımını baskılar. İnhibinler follikül içerisinde lokal role de sahiptirler ve östradiol üretimini baskılarlar ve aktivinin antagonisti etki gösterirler. Böylece folliküller gelişme ve farklılaşmayı baskılarlar. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 36 Folliküler Dalga Teorisi Aktivin, inhibin-β sub-ünitinin homodimeridir İnhibinin aksi etkiye sahiptir Aktivin’in aktivitesi, follistatin seviyesi ile düzenlenir Follistatin hipofiz ve ovaryumda aktivin’in fonksiyonlarını nötralize eder 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 37 Folliküler Dalga Teorisi Aktivin, granuloz hücrelerden inhibin sekresyonunu artırır. Activin, FSH reseptörlerinin uyarımı vasıtasıyla, follikülün FSH’a duyarlılığının başlamasında anahtar role sahiptir. Follikülogenetic yapısının devamı ve geliştirilmesinde görev alır. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 38 Folliküler Dalga Teorisi Primordial havuzdan folliküllerin alınması ve seçilmiş follikül aşamasına getirilmesinde, activin’in düzenleyici rolü bulunmaktadır. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 39 Folliküler Dalga Teorisi Follistatin, tek zincirli cystin’den zengin bir polipeptitdir ve granüloz hücrelerinin bir ürünüdür Follistatin, hipofiz ve ovaryumda activin’in etkilerini nötralize eder 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 40 Folliküler Dalga Teorisi Sığır ovaryum IGF sistemi IGF-I ve IGF-II’den ibarettir. IGF-tip I receptor, 4 farklı insuline-like growth factor binding protein (IGFBPs) ve en yeni olarak da IGFBPs’e karşı proteaz veya proteazlardan ibarettir. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 41 Folliküler Dalga Teorisi Sebest IGFs’ler granüloz hücre proliferasyonu, steroidogenezisi ve FSH’ya bağımlı olarak da inhibin ve activin sentezini stimule ederler. FSH miktarının düşmeye başladığı ve en düşük seviyede olduğu evrede apoptosis olmaksızın dominant follikülün yaşamasını sağlayabilmektedir. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 42 Folliküler Dalga Teorisi Folikül içerisindeki hücre ölümü apoptosis (programlı/gönüllü hücre ölümü) yolu ile daha doğrusu aracılığı ile gerçekleşir. Apoptosis, vücutdaki istenmeyen hücrelerin uzaklaştırılmasında bir seri yollardan nihai mekanizma olanıdır. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 43 Folliküler Dalga Teorisi Sığır genomu 30-40 bin gen tarafından kodlanmıştır Bu genlerin kodu, sitotokines, reseptörler, sinyal transfer molekülleri, transcription ve büyüme faktörleri, enzimler, hücre siklus düzenleyicileri, hücresel komponentler ve apoptosisi kapsayan faktörler gibi çok sayıda faktörleri ihtiva eder. Bu moleküllerin etkileşimi hücrenin yaşaması, proliferasyonu veya ölümünü kararlaştırır. 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 44 20.01.2013 Prof. Dr. D. Ali Dinç 45