Ayakta Zapturapt
Transkript
Ayakta Zapturapt
T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ORTA ÖĞRETİM PROJESİ HAYVAN SAĞLIĞI AYAKTA ZABTURABT ANKARA, 2009 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 04.09.2008 tarih ve 182 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz. İÇİNDEKİLER i AÇIKLAMALAR KOD ALAN Hayvan Sağlığı DAL/MESLEK Veteriner Sağlık MODÜLÜN ADI Ayakta Zapturapt MODÜLÜN TANIMI Hayvanları ayakta uysal hale getirebilme ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/24 ÖN KOŞUL YETERLİK Hayvanları Ayakta Uysal Hale Getirmek Genel Amaç Bu modül sonunda gerekli ortam sağlandığında hayvanları ayakta uysal hale getirebileceksiniz. MODÜLÜN AMACI Amaçlar Sığır cinsi hayvanları ayakta sabitleyebileceksiniz. Tektırnaklı hayvanları ayakta sabitleyebileceksiniz. Koyun ve keçileri ayakta sabitleyebileceksiniz. Köpek ve kedileri ayakta sabitleyebileceksiniz. Ortam: Açık veya kapalı alan, aydınlık sınıflar, hayvan barınakları, veteriner klinikleri, hayvan hastaneleri ve mezbahalar. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Donanım: Bilgisayar, projeksiyon cihazı, yazıcı, yavaşa, urgan, muşet, hayvanları tutma ve yakalama sistemleri, sargı bezi, bez şerit, ağızlık, maske, beş parmak eldiven, önlük, gözlük, çeşitli boy ve özellikte ağızlıklar, ip, halat vb. Modülün içinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen ölçme araçları ile kazandığınız bilgileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen, modülün sonunda, ölçme aracı ( test, çoktan seçmeli, doğru-yanlış, vb. ) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. AÇIKLAMALAR ii GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Hayvanlara yapılacak müdahalelerde gerekli önlemleri almanız kendi güvenliğiniz ve sağlığınız için önemli olduğu kadar müdahale edilecek hayvanın zarar görmemesi için de önemlidir. Kliniğe gelen hayvanlarda oluşabilecek endişe ve korkuya bağlı stres, hayvanların daha agresif ve saldırgan olmalarına sebep olabilir. Hayvanlara yapılacak müdahalelerde müdahale öncesi hayvanlar mutlaka zabturabt altına alınmalıdır. Böylece sizlerin, hayvan sahibinin ve hayvanın zarar görmesi engellenebilecektir. Bu modülde hayvanın yatırılmasına gerek duyulmadan yapılacak işlemlerde hayvanın ayakta uysal hale getirilmesi için zabturabt teknikleri ve bu esnada kullanılan araç gereçler açıklanacaktır. Çok basit gözüken bazı kurallar ve teknikleri uygulamak meslekî yaşantımızda olası kazaları engelleyecektir. Hayvan sahibinin ısırmaz, birşey yapmaz, tepmez, tırmalamaz vb. gibi sözleri sizin güvenlik tedbirleri almanıza engel olmamalıdır. Bu modül, hayvanaların ayakta zabturabtına yönelik olarak meslek yaşantınızda çok sık kullanacağınız bilgi ve becerileri içermektedir. Meslekî hastalık ve kazalara uğramadan çalışmanız dileğiyle başarılar dilerim. 1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 AMAÇ Tekniğine uygun olarak sığır cinsi hayvanları ayakta sabitleyebileceksiniz. ARAŞTIRMA Sığırların ayakta zapturaptının meslek hastalıkları veya kazaları yönünden önemini araştırınız. Sığırların zapturaptında kullanılacak malzemelerin neler olduğunu araştırınız. 1. SIĞIR CİNSİ HAYVANLARIN AYAKTA SABİTLENMESİ Hayvanlara yapılacak en basit müdahalelerde dahi gerekli tedbirleri mutlaka almamız gerekir. Eğer gerekli önlemleri almazsak hoş olmayan sonuçlar ile karşılaşabiliriz. Hayvana yapılacak müdahale esnasında hayvandan insana geçebilecek zoonoz hastalıklara karşı özel tedbirleri de almak gerekir. Veteriner sağlık teknisyeni olarak yapacağınız çalışmalar hayvanla doğrudan temas ile olmaktadır. Yapacağınız müdahale ne kadar basit olursa olsun hayvanın zapturapt altına alınması gereklidir. Bunu kendimiz yapacağımız gibi hayvan sahibine de yaptırabiliriz. Hayvanın iyi tutulmamasının sonuçları bizleri direkt olarak etkileyeceğinden bizim dışımızda hayvanı tutanlardan da tekniğine uygun olarak hayvanı tutmasını sağlamalıyız. Hayvanın yanlış tutulmasına anında müdahale etmeli, hayvanı tutacak kişiye nasıl tutması gerektiğini uygulamalı olarak göstermeliyiz. Aksi halde hayvanın yapacağı hamleler telafisi mümkün olmayan sonuçlar doğurabilir. Örneğin hayvanın boynuzu yüzümüze, gözümüze vs. gelerek kör olmamıza veya ciddi bir şekilde yaralanmamıza sebep olabilir. Aynı zamanda hayvanın kendine zarar vermesiyle de sonuçlanabilir. 1.1. Sığırlara Yaklaşma ve Sabitleme Teknikleri Sığırlar yularlarından bir yardımcı tarafından tutulur. Bu yardımcı boynun yan tarafında bulunursa hayvan daha sakin durur ve müdahale eden kişi herhangi bir boynuz darbesinden de korunmuş olur. Sığırları tutmak için yaklaşırken sert ve ani hareketlerden kaçınmalı, elle temas ederek hayvan okşanmalı ve sevilmelidir. Böylece hayvanın uysallaşması sağlanmalıdır. 2 Sığırlar genelde sakindirler. Her türlü müdahaleye izin verirler. Yalnız boğalar ve mandalara yapılacak müdahaleler zor ve tehlikelidir. Şekil 1.1: Sığırlara yaklaşırken duracağınız yer Sığırları tutarken eğer varsa başlarındaki yulardan yararlanabiliriz. Eğer başında yular yoksa bir ip yardımıyla şekil 1.2 ve 1.3’teki gibi hayvanı tutabiliriz. Sığırları yularlarından tutarken yuları elimize bağlamamalıyız. Aksi takdirde hayvanın aşırı tepki vermesi ve ürkmesi sonucunda tutan kişiyi yerlerde sürükleyerek zarar verebilir. Şekil 1.2: Geçici yular bağlamak Resim 1.1: Yular ve bağlanışı 3 Sığırların başları yular başlık ile sağlam bir yere bağlandıktan sonra sol elle sol boynuzundan tutulur. Boynuzun sivri uç kısmının açıkta kalmamasına dikkat etmeliyiz. Açıkta kalan boynuzun sivri ucu hayvanın sert hareketleri sonucunda yaralanmamıza sebep olabilir. Şekil 1.3: Sığırın Septum nasi’den tutulması Sağ elimizi ise iki boynuz arasından ve alın üzerinden kaydırarak baş ve orta parmaklarımızla Septum nasi’ den sıkarız. Diğer bir yardımcı kişi de kavram bölgesinden tutar. Vücudumuzu yan çevirerek bacaklarımızla hayvanın vücuduna dayanarak ve kuvvet alarak hayvanın istenmeyen hareketlerini sınırlamalıyız. Septum nasi’den sıkma işini muşet dediğimiz aletlerle de yapabiliriz. İri cüsseli ve huysuz hayvanlarda muşet ile tutarak hayvanın hareketlerini sınırlandırmak oldukça kolaydır. Bazen muşetin ucundan bir ip geçirilir ve bu ipin uçları boynuzlar çevresinden dolandırılarak alın üzerinde bağlanır. Muşete bağlı bu ip çekilerek hayvan uysal hale getirilir. Resim1.2: Çeşitli muşetler ve muşetin uygulanışı Boğaların Septum nasi’sine kalıcı bir halka takılır. Halkaya uzaktan, sağlam bir sopanın ucundaki çengel geçirilerek istenilen yöne çekilebilir. Çengelin burundaki halkaya uzaktan takılması zor olabilir. Bu nedenle burun halkasına kayış takılarak bunun boynuzlar çevresindeki bir kayışa bağlanması ile kolayca çengelin takılabileceği kalıcı bir uygulama yöntemi seçilebilir. Bu kayıştan tutup çekerek burundaki halka gerdirilir ve hayvan istenen yere götürülür. 4 Resim 1.3: Burun halkası ve burun halkasından hayvanın tutulup götürülmesi Diğer bir yöntem ise sığırın başına geçirilen urganın ucu boynuzlar çevresinde dolandırılarak bağlanır. Ağızdan geçirilip burun üzerinden dolandırılarak bir önceki kısmın altından geçirmek suretiyle çekilir. Hayvanı tutmaya yardım edecek fazla kişi yoksa sığırın başına, boynuz çevresine sıkıca bir urgan bağlanır. Urganın ucu etraftaki bir ağaca veya direk etrafına sıkıca sarılarak bağlanır. Resim 1.4: Çeşitli sabitleme yöntemleri Hayvanın tepmesine mani olmak için kuyruk içten alınarak müdahale edilen tarafın tarsal eklemin önünden dışarı ve arkaya çekilerek tutulur. Sığır artık bu ayağını tepmede kullanamaz. Sığırın tekme atmasının önüne geçmek için tekmesavar adı verilen farklı büyüklükteki sığırlar için mesafeleri ayarlanabilen metal borudan yapılan çeşitli aletler vardır. Resim 1.5: Tekmesavar 5 Hayvanın başı ve kuyruğu bir yardımcı tarafından tutulabilir. Bu amaçla yardım edecek kişi sağ elinin parmakları ile hayvanın Septum nasi’sinden tutar. Diğer eliyle de kuyruk ucundan güçlü bir şekilde tutar. Yardımcının sırtı hayvana dönüktür. Yardımcı her iki elini gerdirmek suretiyle hayvanı uysal halde tutabilir. Sığırları kuyruktan tutarak da zapturapt altına alabiliriz. Resim 1.6: Sığırların kuyruklarından tutulması Sığırlarda hareketsizleşmeyi yapacak immobilizer (hareketsizleştirici) adı verilen çeşitli cihazlar da mevcuttur. Bu aletlerin probu hayvanın rektumuna yerleştirilir. Alet çalıştırılarak prob kısmında manyetik elektrik akımı oluşturulur. Bu sayede hayvan hareketsiz bir şekilde tutulur. Türkiye’de yaygın olarak kullanılmamaktadır. Resim 1.7: Hareketsizleştirici cihaz ve uygulanışı Büyük hayvancılık işletmelerinde hayvan tutmaya yönelik olarak gelişmiş sistemler kullanılmaktadır. Özellikle süt inekçiliği yapılan işletmelerde tırnak bakımları önemlidir. Tırnak bakımı gibi müdahalelerde hayvanın iyi bir şekilde zapturapt altına alınması istenir. Bu amaca yönelik geliştirilmiş çeşitli sistemler vardır. Bu sistemlerin elektrikli veya hidrolik kontrollü olanları olduğu gibi daha basit mekanik olan çeşitleri de vardır. 6 Resim 1.8: Elektirkli - hidrolik sistemli ve basit mekanik sabitleme cihazları Büyük miktarda tarım alanında yapılan hayvancılık işletmelerinde kullanıma yönelik arazi taşıtlarının üzerine tasarlanmış çeşitli zapturapt araçlarını da görmek mümkündür. Resim 1.9:Taşıt üzerinde sabitleme sistemi 1.2. Ön Bacakların Kaldırılarak Tutulması Sığırların ön bacağından biri elle kaldırılıp tutulabilir. Hayvanın ön veya arka bacağından biri kaldırılarak tutulduğunda üç ayak üzerinde dengede kalmak zorunda kalan hayvan basış alanı daraldığı için tekme atamaz. Bu nedenden dolayı devamlı vurmak isteyen ileri geri hareket etmek isteyen huysuz hayvanların bir ön ayağı veya arka ayağı kaldırılarak tutulur. Hayvanın yular ipinden bir yardımcıya kuvvetlice tutturulur. Şayet ön sağ bacağı kaldıracaksak sağ elimizi scapula üzerine koyup, sol elimizi kaldıracağımız sağ bacağı yukarıdan aşağıya doğru okşayarak bukağılık kısmına kadar indiririz. Bu elimizle bukağılığı sıkıca kavrarız. Scapula üzerindeki sağ elimizle de hayvanı sol tarafa doğru yavaş yavaş iteriz. Kaldırmak istediğimiz ayak üzerine binen yükü azaltmış oluruz. Daha sonra sol elimizle bacağı kaldırırken scapula üzerindeki sağ elimizi de aşağı indirerek iki elimizle bukağılıktan kavrayarak karpal eklemden bükülmüş hayvanın bacağını bu durumda tutarız. Kaldırdığımız bacağa daha da hâkim olmak istiyorsak hayvanın karpal eklemini kendi sağ bacağımızın üstüne dayarız. Bacağı kaldırdıktan sonra sağ kolumuz hayvanın yan tarafında bulunmalı, bacaklarımız açık ve baş dik olmalıdır. Böyle yaparak hayvandan gelecek tehlikeyi aza indirmiş oluruz. Eğer sol bacağı kaldıracaksak aynı işlemler diğer tarafta ters el ve bacak ile gerçekleştirilir. Ayağı yere bırakacağımız zaman yavaş yavaş işlemi gerçekleştirmeliyiz. 7 Resim 1.10: Ön bacağın tutuluşu Bunun dışında bukağılığa geçirilen plat-lonj veya ip ile de ön bacağı kaldırarak tutabiliriz. Şekil 1.4: Ön bacağın ip yardımıyla kaldırılması 1.3. Bir Ön ve Bir Arka Bacağın Tutulması Bazen aynı taraftaki ön ve arka bacakların birlikte tutulması gerekir. Aynı taraftaki ön ve arka bacakların tutulması için bir plat-lonj’dan yararlanılır. Plat-lonj’un ucu örneğin arka sağ bacağın tarsal eklemin proksimaline takılır. Plat-lonj’un diğer ucu, ön sağ bacağın tarsal ekleminin proksimalinde dolandırılarak gergince ön tarafa doğru çekilerek tutulur. 8 Şekil 1.5. Aynı taraftaki ön ve arka bacağın birlikte tutulması 1.4. Arka Bacakların Tutulması Sığırlar arka bacakları ile hem öne hem arkaya hem de yana tekme atabilirler. Bu vuruşlardan korunmak ve müdahale esnasında hayvanın hareketlerinin engellenmesi için gerekli tedbirleri almalıyız. Resim 1.11: Arka bacağın ip yardımıyla kaldırılması ve tutulması Sığırın bir arka bacağını, sığırları tutmak için imal edilmiş travayın arka bölmesi veya sağlam yatay bir sütundan faydalanarak tutmak mümkündür. Müdahale edilecek hayvanın arka bacağı yatay sütun üzerinde askıya alınır. Askıya almada kullanılacak sütunun yüksekliği hayvanın dengesini bozacak kadar yüksek olmaması gerekir. 9 Resim 1.12: Arka bacağın askıya alınarak tutulması Yapılacak müdahale çok uzun sürmeyecek bir işlemse hayvanın kaldırılacak ayağının yanına giderek bir elimizle bukağılıktan kavrarız. Ayağı hafifçe yerden kestikten sonra iki elimizle sıkıca kavrayarak ayağını kaldırıp tutabiliriz. Kaldırdığımız ayağı dizimize koyarak sabitleyebiliriz. Bu tutma işlemi esnasında omzumuzdan da destek almak işimizi kolaylaştırır. Şekil 1.5: Arka bacağın bukağılıktan kaldırılması ve tutulması 10 UYGULAMA FAALİYETİ-1.1 UYGULAMAAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamaklarını tamamladığınızda sığır cinsi hayvanları başından tutarak ayakta sabitlemiş olacaksınız. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Boynuzları varsa iple boynuzları Boynuzların uç kısımlarını elinizin içine bağlayınız veya boynuzlardan tutunuz. alarak hayvanın kafasını sallamasına bağlı boynuzun sivri kısımlarının zarar vermesini engelleyebilirsiniz. Sol el ile sol boynuz kuvvetlice Tırnağınız ile burun mukozasına zarar tutulurken sağ elin baş ve işaret vermemeye dikkat ediniz. parmakları ile “septum nasi”yi sıkarak tutunuz. “Septum nasi” ye muşet uygulayınız. Bu işlem esnasında hayvana yaslanarak ittirmek işimizi daha kolaylaştırır. 11 İYETİ UYGULAMA FAALİYETİ-1.2 Aşağıdaki işlem basamaklarını tamamladığınızda sığır cinsi ayaklarından tutarak ayakta sabitlemiş olacaksınız. İŞLEM BASAMAKLARI hayvanları ön ÖNERİLER Hayvanı yular ipinden bir yardımcıya Yular ipinden sıkıca tutulduğundan veya tutturunuz. bağlandığından emin olunuz. Bukağılıktan tutulan ön ayağı yukarı Dengenizi koruyunuz. kaldırınız. Diğer elden de destek alarak iki elle Hayvanın dengesini ve kendi dengenizi ayağı tutunuz. koruyunuz. 12 UYGULAMA FAALİYETİ-1.3 ETİ Aşağıdaki işlem basamaklarını tamamladığınızda sığır cinsi hayvanları arka ayaktan tutarak ayakta sabitlemiş olacaksınız. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Hayvanı yular ipinden bir yardımcıya İpin fazla sıkı veya gevşek olmamasına tutturunuz. dikkat ediniz. Kaldırılacak arka ayağın yanına giderek Hayvanın tekmelemesine karşı dikkatli bir elinizle bukağılıktan kavrayınız. olunuz. Ayağı hafifçe yerden kestikten sonra iki Kaldırdığımız ayağı dizinize koyarak elinizle sıkıca kavrayarak kaldırıp sabitleyebilirsiniz. tutunuz. Tutma işlemi esnasında omzunuzdan da destek alabilirsiniz. Arka bacaklardan birini yatay sütun Askıya almada kullanılacak sütunun üzerinde askıya alınız. yüksekliği hayvanın dengesini bozacak kadar yüksek olmamalıdır. 13 Bacakta tarsal eklemin alt ve üst Bacağa zarar vermeden ve kan dolaşımını taraflarının çevresi ile yatay sütun da engellemeden bağlayarak sabitleyiniz. çevresinde ip dolandırarak bacağı kontrol altına alınız. 14 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME SORULARI Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz. Aşağıdaki cümlelerde verilen bilgiler doğru ise (D), yanlış ise (Y) olarak yazınız. 1. Sığırları tutmak için yaklaşırken sert ve ani hareketlerden kaçınmak elle temas esnasında hayvanı okşamak ve sevmek hayvanın uysallaşmasına sebep olur. ( ) 2. İri cüsseli ve huysuz hayvanlarda muşet ile tutarak hayvanın hareketlerini sınırlandırmak kullanılan bir yöntem değildir. ( ) 3. Sığırın tekme atmasının önüne geçmek için tekmesavar adı verilen farklı büyüklükteki sığırlar için mesafeleri ayarlanabilen metal borudan yapılan çeşitli aletler vardır. ( ) 4. Sığırları kuyruktan tutarak da zapturapt altına alabiliriz. ( 5. Hayvanlara yapılacak basit müdahalelerde zapturapt gerekli değildir. 6. Sığırlar arka bacakları ile hem öne hem arkaya hem de yana tekme atabilirler. ( ) ( ) ) DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz, yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 15 ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ÖĞRENME FAALİYETİ–2 AMAÇ Tekniğine uygun olarak Tek tırnaklı hayvanları ayakta sabitleyebileceksiniz. ARAŞTIRMA Tektırnaklıların ayakta zapturaptının meslek hastalıkları veya kazaları yönünden önemini araştırınız. Tek tırnaklıların zapturaptında kullanılacak malzemelerin neler olduğunu araştırınız. 2. TEKTIRNAKLI HAYVANLARIN UYSAL HALE GETİRİLMESİ 2.1. Müdahale Edilecek Yerin Özellikleri Tektırnaklı hayvanlara yapılacak müdahalelerde her zaman dikkatli olmak gerekir. Müdahale yapılacak zeminin kaygan olmaması gerekir. Kaygan zeminde hayvanın kayıp düşerek istenmeyen kırık çıkık gibi yaralanmalara sebep olabileceği unutulmamalıdır. Yine müdahale edilecek yerin ahır, tavla gibi dar ve kapalı olması durumunda müdahale esnasında huysuz hayvan tarafından duvara, yemliğe veya tahta bölmeye sıkıştırılabiliriz. Bu tür olumsuz durumlarla karşılaşmamak için müdahale edilecek hayvan, açık alanda toprak, çimen gibi yumuşak zeminde tutulmalıdır. Eğer hayvan bir boks içinde tutuluyorsa hayvanın başı bir yardımcıya tutturulmalı, hayvanın olduğu yere hayvanın sol tarafından girilmelidir. 2.2. Hayvana Yaklaşma ve Kullanılacak Araç Gereçler Yaklaşacağımız hayvan hakkında hayvan sahibinden uysal olup olmadığı, ısırma tepme gibi huyları hakkında bilgi almak gerekir. Hayvanın bizi görebileceği şekilde yüksek sesle adı ile hitap ederek yavaş yavaş atın başı ve boyun kısmı okşanarak yaklaşılmalıdır. Ani ve sert hareketlerden kaçınmalıyız. Bu tür hareketlerimize hayvanında ani ve sert tepkiler verebileceğini unutmamalıyız. Hayvanın yaptığı sert ve ani hareketler bizim için oldukça tehlikeli olabilir. Özellikle ağrılı bir bölgeye temasımız olacaksa daha da dikkatli olmalıyız. Atları yularsız veya başlıksız tutmamak gerekir. Dişindirik, burunsalık ve yavaşa gibi uygulamalar ile tektırnaklıları uysal hale getirebiliriz. 16 2.2.1. Dişindirik Hayvanın yularını ağzından spatium interalveolarislerden geçirip alt çene etrafında dolandırarak ilmek yaparız. Ama bu uygulama esnasında hayvanın dilinin kesilebileceğini dikkate almalıyız. Resim 2.1:Yulardaki zincir yardımıyla zapturapt yönteminin uygulanışı 2.2.2. Burunsalık Yular ipinin veya zincirinin alt ve üst çene üstünden dolandırıldıktan sonra burun üzerinde ilmek yapılmasıdır. Bu yöntemde hayvanın ani ve sert direnişi sonucunda çene ve burun kemiklerinde kırıklar oluşabilir. Özellikle zincir hiç bir zaman dişindirik veya burunsalık yapılmamalıdır. 17 Resim 2.2: Yular yardımıyla zapturapt 2.2.3. Yavaşa Çeşitleri ve Uygulanışı Yapılacak bazı küçük müdahalelerde hayvanın üst dudağının veya kulağının sıkılması ile hayvanın acı duyarak uysal hale getirilmesi yavaşa ile yapılır. Kulaktan veya yeleden elimiz ile de tutabiliriz ama huysuz hayvanlarda bu tutma yeterli gelmeyebilir. Resim 2.3: Tektırnaklılarda kulaktan tutma Yavaşalar iki çeşittir. Resim 2.4: Yavaşa çeşitleri 2.2.3.1. İpli Yavaşa Tahta bir sap ucuna geçirilmiş ince olmayan sağlam bir ip halkadan oluşur. İp halka hayvanın üst dudağına veya kulağına geçirilir. Tahta sap döndürülerek ip halkanın daralarak baskı yapması sağlanır. Bu sayede hayvan uysal hale getirilir. 18 Resim 2.5: Yavaşanın uygulanışı 2.2.3.2. Tahta veya Metal Yavaşa İç yüzleri düz, dış yüzleri ise yarı silindirik olan ve bir uçlarından birbirine menteşe ile bağlanmış, açılıp kapanabilen iki tahta parçasından oluşmuştur. Açılan uçta tahtalara bağlı bir ip bulunur. Mevcut ipin kaymaması için iki tahta uçta oyuklar vardır. Bu yavaşa hayvanın üst dudağına, açılan kısmı alt tarafa gelecek biçimde tatbik edildikten sonra uçtaki bağlama ipi oyuklardan geçecek şekilde iki tahta parçası iyice sıkıştırılır. Resim 2.6:Yavaşanın uygulanışı Yavaşayı uygulayan ve tutan kişi çok dikkatli olmalıdır. Hayvan hissettiği acı sonucu başını şiddetli bir biçimde sallaması ile tahta yavaşa bize veya bir başkasına zarar verebilir. 19 Yavaşayı tutan kişi hayvanın şaha kalkma ihtimaline karşı hayvanın önünde değil yanında durmalıdır. 2.2.4. Ağızlık, Değnekli Gerdanlık Tektırnaklı hayvanın ısırma eğilimli olduğunu sahibinden öğrenmiş veya tahmin etmişsek deri veya plastikten yapılmış ağızlık hayvanın ağzına geçirilir. Kullanılan ağızlık hayvanın bir şey yemesine engel olma amaçlı da kullanılabilir. Resim 2.7:Çeşitli ağızlıklar Bazen operasyon sonrasında atılan dikişleri veya yapılan pansumanı hayvan dişleri ile kopartmak isteyebilir. Bunu engellemek için boyun hareketlerini kısıtlama amaçlı değnekli gerdanlık denilen bir araçtan faydalanılır. Resim 2.8: Değnekli gerdanlık Yine bu amaçla başlığın altındaki halka ile göğüs çevresine uygulanmış bir kemerin üzerindeki halka arasına sağlam bir sopa takılır. Bu sopanın uzunluğu hayvanın boyun hareketlerini önleyecek uzunlukta olmalıdır. Eğer tektırnaklı bir hayvanı müdahale edilecek yere veya nakil aracına bindirmek gerekiyor ve hayvan huysuzluk yapıyorsa hayvanın gözlerini örtecek şekilde başına bir çuval 20 veya bez örtülebilir. Baş kısmı ile içeri girmemekte inat eden hayvanı geri geri içeri sokma denenebilir. Resim 2.9: Tektırnaklı hayvanların nakil araçlarına bindirilmeleri Resim 2.10: Yarış atları için nakil araçları 2.3. Bacakların Kaldırılarak Tutulması Tektırnaklı hayvanlarının ayaklarını kaldırmada kullanılacak yöntemler sığırların ayaklarını kaldırma yöntemlerine benzer. Hayvanı severek okşayarak yaklaşmak, ani sert hareketler yapmamak atlarda daha da önemlidir. 21 2.3.1. Ön Bacakların Kaldırılması Hayvan yular ipinden veya dizginlerinden tutulur. Ön sol bacak yukarıya kaldırılacağı zaman sol el scapula üzerine koyulmalı, sol bacağı yukardan aşağıya doğru yavaş yavaş okşayarak veya kaşıyarak el bukağılığa kadar indirilmelidir. Bu esnada scapula üzerindeki el ile hayvan yavaş yavaş ittirilerek hayvanın vücudunun denge noktası bozulur. Bir elle bacağı bukağılıktan kaldırılır. Karpal eklemden bükülmüş ayak iki elle tutulur. Kaldırılan ayak dize koyularak daha güvenli bir tutuş sağlanabilir. Resim 2.11: Bacakların bağlanması 2.3.2. Arka Bacağın Kaldırılıp Tutulması Bacağı kaldıracak kişi hangi arka bacağı kaldıracak ise o taraftan kendisini görecek şekilde hayvana yaklaşmalıdır. Sağ arka bacak için sağ eliyle boyun ve cidagodan başlayarak sırtından devam ederek hayvanı okşamalı, Tuber coxae üzerine kadar gitmeli, hayvanın sağrısı hizasında durmalıdır. Sol elini bacağı yukarıdan aşağıya doğru okşayarak metatarsus üzerine kaydırır. Buradan sıkı bir şekilde tutarak sağ eli ile de Tuber coxae üzerine baskı yaparak hayvanı iter. Bu itme sayesinde sağ bacak üzerindeki baskıyı azaltır. Metatarsus üzerindeki sol eli ile de hayvanın bacağını hafif kendine çekerek bacağı kaldırır. Sağ eli ile de destek vererek iki eli ayağı daha güçlü bir şekilde kaldırarak tutar. Yapılacak müdahale bittiğinde yapılan işlemler yavaş yavaş tersi yapılarak hayvanın bacağı bırakılır. Genel kural olarak ön bacağı karpal eklem yüksekliğinden arka bacağı tarsal eklemden yukarıya kaldırmamak gerekir. 22 Resim 2.12: Arka bacakların kaldırılması Arka bacağın kaldırılmasına direnen hayvanların kuyruğuna bir plat-lonj veya ip bağlandıktan sonra kaldırılacak ayağın karşısında ki ön ayak kaldırılır. İpin ucu kaldırılacak arka ayağın bukağılığına dış kısımdan ön yüzden içe ve arka yüzden tekrar dışa dolandırılarak ön tarafa doğru çekilir. Bu esnada daha önceden kaldırılan ön bacak yere bırakılır. Yine hayvanın dengesini bozma amaçlı olarak tuber coxae üzerinden hayvan itilir. Karın altına doğru kalkmış ayak artık rahatça tutulabilir. Diğer bir yöntemde ise, kaldırılacak ayağın bukağı üzerine halkası geriye bakan bir köstek takılır. İkiye katlanmış bir urgan tam katlandığı orta bölgesinden kuyruğa bağlanır. İpin serbest uçları bukağılıktaki köstek halkasından karşıt yönlerde geçirilerek hayvanın sağ ve sol taraflarına doğru birer yardımcı tarafından çekilerek gerdirilir. Bu şekilde hayvanın arka bacağı askıya alınarak kaldırmış oluruz. Resim 2.13: Arka ayakların kaldırılması 2.3.3. Bir Arka Bacağın Öne Alınması Öne alınacak bacağın incik distaline bir plat-lonj ucu geçirilir. Plat-lonj'un diğer ucu ön bacaklar arasından karşıt taraftaki boyun ve omuz üzerinden geçirilerek cidago üzerinden döndürülür. Daha sonra bu uç plat-lonj'un ön bacaklar arasından geçen önceki kısmının 23 altından tam dirsek eklemi hizasında geçirilerek çaprazlaştırılır. Ön tarafa doğru çekilerek gergin bir şekilde tutulur. Bu uygulamada plat-lonj'un ucu kuvvetlice ön tarafa doğru çekilince hayvan arka bacağını yerden kaldırır veya zorunlu olarak öne doğru götürür. 2.3.4. İki Arka Bacağın Tutulması Hayvanın her iki bacağından da gelebilecek tehlikeli savunma hareketlerini önlemek amacıyla bu yönteme başvurulur. Ucunda ip bulunan esas köstek bir arka ayağın bukağılığına geçirilir. Diğer ayağın bukağılığına ise basit bir köstek takılır. Her iki kösteğin de halkaları karın altına doğru gelmelidir. Esas kösteğe bağlı ipin ucu öbür ayaktaki basit kösteğin halkasından, içten dışa doğru geçirilir. İpin ucu bir önceki yöntemdeki gibi hayvanın ön bacakları arası boyun ve cidagodan dolaştırılarak dirsek eklemi hizasında ipin daha önceki kısmının altından geçirilerek öne doğru çekilir. Bir yardımcı gergince tutar. Tektırnaklıların iki arka bacağının tutulması için iki ip kullanılabilir. İplerin birer uçları arka bacakların bukağılıklarına veya inciklerine geçirilir. Diğer uçları ise ön bacaklar arasından geçirilip boyun kaidesinden cidago üzerine dolandırılıp sağlamca düğümlenerek bağlanır. Dört bacağın hareketlerini belli oranda kısıtlamak için uzunca bir ip alınır. İp diz eklemleri çevresinde dolandırıldıktan sonra sağrı üzerinde, ön bacaklarda dirsek eklemleri çevresinde dolandırıldıktan sonra cidago üzerinden geçirilerek gergince bağlanmaları suretiyle sağlanabilir. 2.3.5. Le goff Kösteğinin Uygulanışı Şeytan kösteği de denir. Y harfi şeklinde sağlamca bir urgandan yapılmış ve uçlarında bukağılığa geçirilmesini sağlayacak donanımların bulunduğu pratik kullanımlı bir araçtır. Bu kösteğin uçlarından biri, ön ayaklardan birinin bukağılığına, diğer ikisi arka ayak bukağılıklarına geçirilir. Bu işlemin tam tersi de yapılabilir. Bir kolu arka ayakların bukağılığına diğer ikisi ise ön ayakların bukağılıklarından geçirilir. Bu sayede hayvanın hareketleri sınırlandırılmış olur. Resim 2.14: Le goff kösteği 24 2.3.6. Atın Travayda Tutulması Travay; atın içine girebileceği ölçülerde, sağlam ve mümkünse paslanmaz malzemeden yapılmış olmalıdır. Yere sağlamca sabitlenmiş dört sütun çevresinde yaklaşık 150 cm yükseklikte ve yatay kenarlıklar montelenmiştir. Bu kenarlıkların sabit olmayanı açılıp kapanabilen düzenekte olmalıdır. Açılan taraftan müdahale edilecek hayvan travaya sokularak bu kısım kapatılır. Travayın tabanı kaymaz yapıda olmalıdır. Travay içerisine konulan hayvanın hareketleri büyük oranda sınırlandırılmış olup daha da sınırlandırmak istediğimizde, hayvan travayın demirlerine bukağılıklarından bağlanabilir. Resim 2.15: Atın travayda tutulması 2.3.7. Hayvanın Boynuna Kement Geçirilmesi Eğer bir taya müdahale edeceksek tayların daha ürkek olduğunu ve tehlikeli hareketlerde bulunabileceklerini aklımızdan çıkarmamalıyız. Bu hayvanları yakalarken sert bir ipten kement yapılır. Hayvana yaklaştığımızda başına doğru fırlatılır. Kementin hayvanın boynuna geçirilmesine çalışılır. Bu işlem her zaman kolay olmaz. Bazen sabırla uğraşmak gerekebilir. Kement hayvanın boynuna geçtikten sonra bir direğe veya ağaca bağlanır. Hayvanın bağlandığı yerin etrafında dönmesi en sonunda ipin kısalarak hayvanın sıkıştırılarak tutulması sağlanır. 25 Resim 2.16: Kementin hazırlanışı ve kement atma Resim 2.17: Yakalama sonrasında ipin tutuluşu 26 UYGULAMA FAALİYETİ-2.1 UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda tektırnaklı hayvanları yavaşa uygulayarak ayakta sabitlemiş olacaksınız. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER İpli yavaşada ip halkayı hayvanın üst dudağına Hayvana sakin yaklaşınız. veya kulağına yerleştiriniz. Hayvanın ısırma gibi tepkilerine karşı dikkatli olunuz. Hayvanın şaha kalkabileceğini dikkate alarak yan tarafta durunuz. Tahta sapı döndürerek ip halkayı daraltınız. Tahta veya metal yavaşa da hayvanın üst dudağını iki tahta veya metal arasına yerleştiriniz. Uçtaki bağlama ipi ile iki tahta veya metal parçasını sıkıştırınız. 27 Gerekirse hayvanın gözlerini uygun bir bez veya çuvalla kapatınız. İYETİ 28 UYGULAMA FAALİYETİ-2.2 Aşağıdaki işlem basamaklarını tamamladığınızda tektırnaklı hayvanları ön bacağını kaldırıp tutarak ayakta sabitlemiş olacaksınız. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Hayvanı yular ipinden veya dizgin Yumuşak hareketler ile hayvanı kayışlarından bir yardımcıya tutturunuz. okşayarak, adını söyleyerek yaklaşınız. Ön bacağın kaldırılacağı tarafa yaklaşınız. Bir elinizi kürek kemiği üzerine koyarken diğer elinizi bukağılığa kadar indiriniz. Bir elinizle hayvanı karşı tarafa doğru iterken diğer elinizle bacağı kaldırınız. 29 Diğer elinizi de aşağı indirerek iki elinizle birden bukağılığı kavrayarak kıvrılmış bacağı tutunuz. Ayarlanabilir bir kayış yardımıyla ayağı sabitleyiniz. 30 UYGULAMA FAALİYETİ-2.3 ETİ Aşağıdaki işlem basamaklarını tamamladığınızda tektırnaklı hayvanları arka bacağını kaldırıp tutarak ayakta sabitlemiş olacaksınız. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Arka bacağın kaldırılacağı tarafa önden yaklaşınız. Hayvan okşanarak elinizi tuber coxae ya kadar kaydırınız. Arka taraftan yaklaşırsanız hayvan size çifte atabilir. Dikkatli olunuz. Koruyucu iş kıyafetinizi giyiniz. (Ucu demirli çizme gibi) Elinizle okşayarak metatarsus üzerine kaydırıp sıkıca tutunuz. Kaldırdığımız ayağı dizinize koyarak sabitleyebilirsiniz. Tutma işlemi esnasında omzunuzdan da destek alabilirsiniz. Bir elinizle hayvanı karşı tarafa doğru iterken Askıya almada kullanılacak diğer elinizle inciği kendinize doğru çekerek sütunun yüksekliği hayvanın bacağı kaldırınız. dengesini bozacak kadar yüksek olmamalıdır. Diğer elinizi de aşağı indirerek iki elinizle birden bukağılığı kavrayarak kıvrılmış bacağı tutunuz. 31 Bacağa zarar vermeden ve kan dolaşımını da engellemeden bağlayarak sabitleyiniz. Bacağınızı ileri atarak hayvanın topuk ekleminin ön yüzünü bacağınız üzerine koyunuz. 32 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A ÖLÇME SORULARI Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz. Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz. 1. Eğer hayvan bir boks içinde tutuluyorsa hayvanın başı bir yardımcıya tutturulmalı hayvanın olduğu yere hayvanın sağ tarafından girilmelidir. ( ) 2. Burunsalık kullanımında atın yuları ağzından spatium interalveolarislerden geçirip alt çene etrafında dolandırarak ilmek yaparız. ( ) 3. Yapılacak bazı küçük müdahalelerde hayvanın üst dudağının veya kulağının sıkılması ile hayvanın acı duyarak uysal hale getirilmesi muşet ile yapılır. ( ) 4. Yavaşayı tutan kişi hayvanın şaha kalkma ihtimaline karşı hayvanın önünde değil yanında durmalıdır. ( ) 5. Tektırnaklı hayvanlarının ayaklarını kaldırmada kullanılacak yöntemler sığırların ayaklarını kaldırma yöntemlerine benzer. ( ) 6. Genel kural olarak ön bacağı karpal eklem yüksekliğinden arka bacağı tarsal eklemden yukarıya kaldırmamak gerekir. ( ) 7. Le goff kösteği Y harfi şeklinde sağlamca bir urgandan yapılmış ve uçlarında bukağılığa geçirilmesini sağlayacak donanımların bulunduğu pratik kullanımlı bir araçtır. ( ) DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 33 ÖĞRENME FAALİYETİ–3 –3 AALİYETİ AMAÇ Tekniğine uygun olarak koyun ve keçileri ayakta sabitleyebileceksiniz. ARAŞTIRMA Koyun ve keçilerin ayakta zapturaptının meslek hastalıkları veya kazaları yönünden önemini araştırınız. Koyun ve keçilerin zapturaptında kullanılacak malzemelerin neler olduğunu araştırınız. 3.KOYUN VE KEÇİLERİN AYAKTA TUTULMASI Koyun ve keçilerin tutulması sığır ve atlara nazaran daha kolaydır. Hayvanı tutmak için arkasından seri bir şekilde yaklaşarak arka bacağını yakalamak gerekir. Koyun ve keçilerde aşı uygulamalarında seri çalışmak gerekeceğinden bu tip hayvanların çok iyi tutulmaları gerekir. Özellikle aşılama esnasında yakalamanın ve zapturaptın iyi olmaması aşının uygulanmasında yanlışlıklara sebep olabilir. İyi tutulmayan hayvanlarda, deri altına yapılması gereken bir aşı veya ilaç kas içine yapılarak istenmeyen sonuçlar ortaya çıkabilir. İyi tutulmayan hayvanların aşılama esnasında aşı yapılamadan kaçması da sürü sağlığını tehlikeye atabilir. 3.1. Koyun ve Keçilerin Yakalanması Keçi ve koyunları aşılama, kırkım, tartım gibi gereken durumlarda onları yakalamak gerekir. Eğer size yardımcı bir yakalama sistemi yoksa kapı ve panellerden yardım alabilirsiniz. Bazı yakalama sistemlerinde hayvanları yakalama ünitelerine doğru yönlendirerek tek sıra halinde yakalamak ve müdahale yapmak mümkün olmaktadır. Yakalama esnasında birden fazla yardımcı kişinin olması, hayvanların yakalamayı kolaylaştıracağı için hayvanlarda gereksiz strese sebep olmayacaktır. Yakalanacak hayvanların diğer koyun veya keçiler ile görsel iletişimini sağlamak da aşırı stresi önlemek için önemlidir. 34 Resim 3.1: Değişik yakalama sistemleri Koyun yakalamak ve hapsetmek için koyunları bir köşede toplayarak manevralarına engel olacak görsel bariyer oluşturulmalıdır. Bu görsel bariyeri kollarınız ile yapabildiğiniz gibi taşınabilir kapı, levha, saman balyaları veya çuvallarından da faydalanabilirsiniz. Eğer yakalamak istediğiniz hayvan keçi ise işiniz daha zor olacaktır. Çünkü keçiler koyun ve sığırlara nazaran daha ürkek daha hareketli hayvanlardır. Koyunların atlayamayacağı bariyerlerden keçiler çok daha rahat bir şekilde geçebilirler. Hayvanları yakalamaya çalışırken sakin ve onları ürkütmemeye özen göstermeliyiz. Koyun ve keçilerin kör noktası dediğimiz omuz arkası arka tarafından yaklaşılmalıdır. Arka bacaklardan biri yakalanarak önce bel ve sırt daha sonra boyun kısmına doğru geçilir. Resim 3.2:Büyük işletmelerde kullanılan taşınabilir koyun yakalama ve sabitleme aracı 35 Yakaladığınız koyunu boğaza yakın çene altından tutarak burnunu yukarı ve ileri doğru uzatın. Koyunun kafası aşağıda iken daha fazla güce sahip olduğunu unutmayınız. Bu şekilde kontrolü daha uzun süre sürdürmek mümkün olacaktır. Bir elinizle hayvanı çene altından boyun ile beraber tutarken diğer elinizle de arka bacakların kavram noktasından tutmanız gerekir. Tutma esnasında açık olan bacaklarınıza doğru hayvanı yaslayarak tam bir tutmayı sağlayabilirsiniz. Hayvanı duvara yaslayarak tutmak da kolaylık sağlar. Hayvanın ön bacaklardan birisinin bükülerek yukarı öne doğru kaldırılması hem zapturaptı sağlar hem de aşılamada enjeksiyonu yapacak kişiye kolaylık sağlar. Bu yakalama işlemleri esnasında koyun ve keçileri kesinlikle tüylerinden, yapağılarından yakalamamak gerekir. Özellikle kesime gönderilen koyun ve keçilerin yapağı veya tüylerinden tutulduğunda kesim sonrası gövde üzerinde morluklar ve kızarıklıklar görülür. Bunlar da et kalitesini olumsuz yönde etkiler. Resim 3.3:Koyunların tutuluşu Resim 3.4:Koyunların tutuluşu Açık alanda yakalama işlemi yapılacaksa yakalama çengellerinden faydalanabilirsiniz. Uzun bir sopa ucuna takılan çengel yakalanmak istenen koyunun arka bacağına takılarak hayvan yakalanır. Bu çengel ile yakalama daha çok açık alanlarda yararlıdır. 36 Resim 3.5:Tek kişi ile tutma Koyun ve keçilerden yardımcı olmadan kan almanız veya damar içi enjeksiyon yapmanız gerektiği durumlarda ise hayvanın cidago bölgesi üzerine ata biner gibi koyun veya keçiyi bacaklarınız arasına sıkıştırınız. Çene altından tuttuğunuz kafayı ise dirsek kısmına yakın yerden kolunuz altına alınız. Hayvan bu şekilde hareketi sınırlandığı için kan alma veya enjeksiyon işlemini rahat bir şekilde yerine getirebilirsiniz. Aynı yöntemi hayvana hap içireceğiniz zamanda kullanabilirsiniz. Resim 3.5 ve 3.6’de görüldüğü gibi. Resim 3.6:Hap içirmek için tutma 3.2. Yakalanan Koyun veya Keçinin Sabitlenmesi Yakaladığınız koyun veya keçinin fazla hareket etmemesini istiyorsanız ve yapacağınız müdahale karın bölgesinde olacaksa hayvanı sağrı üzerine doğru oturtmaya çalışmalısınız. Bunu yapabilmek için de sağ eliniz ile koyunun çene altından tutarak geriye doğru çevirmelisiniz. Sol elinizle arka bacağın arkasından kaldırarak hayvanın dengesini bozmalısınız. Dengesi bozulan hayvan arkaya adım atmaya çalışır. Sağ dizinizle bu hareketi engellemelisiniz. Koyun veya keçi yere oturduğu zaman boyun kısmından hayvanı kendimize doğru çekerek bacaklarınız arasında sıkıştırınız. Diğer elinizle de ön omuz bölgesine baskı yaparak hayvanın kalkmasına engel olunuz. Koyun bu pozisyonda iken daha az mücadele edeceği için müdahale daha kolay olacaktır. Büyük cüsseli koyunlarda bu işlem daha zor uygulanır. 37 Sığırlarda olduğu gibi bir ip yular şeklinde baş kısmına bağlanarak ta koyun veya keçiler tutulabilir. Ama bu yöntemin aşılama gibi seri hareketi gerektiren işlerde randımanlı olduğu söylenemez. Resim 3.7: İple bağlama Resim 3.8: Koyunların tutuluşu Resim 3.9: Tırnak bakımı esnasında koyunun tutuluşu 3.3. Sınırlama Cihazları Mekanik sınırlama cihazları ile daha kolay ve daha hızlı bir şekilde koyunları sabitleyebiliriz. Bu amaçla gambrel (Gambel) cihazı denilen plastik, metal gibi malzemeden yapılan kullanımı gayet basit aletlerden faydalanılır. 38 Resim 3.10: Gambrel cihazı Yakalanan koyunun ensesi üzerine koyulan cihazın yandaki yuvalarına koyunun ön bacakları yerleştirilir. Koyun kalkmak için hareket ettiğinde ayaklarından destek alamayacağı için kıpırdamadan yatacaktır. Resim 3.11:Koyun şezlongu Koyun şezlongunda ise, koyun yakalandıktan sonra bacaklar önde kalacak şekilde sırt üstü yatırılır. Bu yöntem daha ziyade bir yardımcının olmadığı durumlarda tırnak kesimi ve bakımı gibi işlemlerde kullanılır. Hayvan şezlonga yatırıldıktan sonra tutmak gerekmediği için tek kişilik çalışmalarda oldukça pratiktir. Mekanik sabitleme araçları sığırların sabitleme cihazları gibi çalışır. Bu tip cihazlar büyük modern çiftliklerde daha çok kullanılır. 39 Resim 3.12: Mekanik sabitleme sistemi Resim 3.13: Mekanik koyun sabitleme sistemi 40 YETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda koyun ve keçileri ayakta sabitlemiş olacaksınız. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Hayvana arkasından yaklaşınız. Hayvana kör noktasından yaklaşınız. Arka bacağından birini yakalayınız. Açık alanda ucu çengel şeklinde bir sopa kullanınız. Çene altından ve boyun bölgesinden Ayaklarınıza boyun bölgesini yaslayınız. tutunuz. Boynuz varsa boynuzdan da tutabilirsiniz. Diğer el ile de sağrı bölgesinden veya Postundan veya tüylerinden tutmayınız. kavram bölgesinden tutunuz. 41 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz. Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz. 1. Yakalama esnasında birden fazla kişinin olması hayvanlarda gereksiz strese sebep olmaması açısından önemlidir. ( ) 2. Koyun ve keçilerin kör noktası dediğimiz omuz ön tarafından yaklaşılmalıdır. ( 3. Hayvanın ön bacaklardan birisinin bükülerek yukarı öne doğru kaldırılması hem zapturaptu sağlar hem de aşılamada enjeksiyonu yapacak kişiye kolaylık sağlar.( ) 4. Koyunları yapağılarından yakalamak kesim kalitesine etki etmez. ( 5. Mekanik sabitleme araçları sığırların sabitleme cihazları gibi çalışır. Bu tip cihazlar büyük modern çiftliklerde daha çok kullanılır. ( ) 6. Sığırlarda olduğu gibi bir ip yular şeklinde baş kısmına bağlanarak koyun veya keçiler tutulamaz. ( ) ) ) DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz, yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 42 ÖĞRENME FAALİYETİ–4 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 AMAÇ Tekniğine uygun olarak köpek ve kedileri ayakta sabitleyebileceksiniz. ARAŞTIRMA Kedi ve köpeklerin ayakta zapturaptının meslek hastalıkları veya kazaları yönünden önemini araştırınız. Kedi ve köpeklerin zapturaptında kullanılacak malzemelerin neler olduğunu araştırınız. 4. KÖPEK VE KEDİLERİN TUTULMASI Köpek ve kedilere yapılacak muayene, aşı, enjeksiyon gibi müdahalelerde hayvanın ısırmasını veya tırmalamasını önlemek için bu hayvanların iyi bir şekilde tutulması gerekir. 4.1. Köpeklerin Tutulması Köpeklerin zapturaptında çeşitli yöntemler kullanılır. Bir bez parçası ile tutabileceğimiz gibi bu iş için özel yapılmış araç gereçlerden de faydalanabiliriz. 4.1.1. Sargı Bezi veya Bez Şerit ile Bağlama Bu yöntem ile köpeğin ağzını bağlamak için bir bez şeritten veya sargı bezinden faydalanılır. 80 - 90 cm uzunluğunda bir bez şerit alınır. Bu bez şeritin tam ortasına hayvanın alt ve üst çenesi çevresine gelebilecek genişlikte bir ilmek atılır. Bu ilmek düğüm kısmı köpeğin çene altına gelecek şekilde yerleştirilir. Bez şeridin uçları gergince kulaklar arkasından geriye götürülerek baş ile ense arasındaki kısımda fiyonk şeklinde bağlanır. Resim 4.1: Köpeğin ağzının bez şerit ile bağlanması 43 Resim 4.2: Köpeğin ağzına bağlanan bez şeritin ense bölgesinde fiyonk yapılması 4.1.2. Ağızlık Kullanımı Müdahale edilecek köpeğin ağzına ağızlık takılması çok sık kullanılan pratik bir uygulamadır. Takılacak ağızlık köpeğin ırkına, ağız çene yapısına ve yaşına uygun olarak seçilmelidir. Takılacak ağızlık tespit edildikten sonra hayvanı ürkütmeden sakin bir şekilde yaklaşılmalı, köpeğin adı söylenerek baş kısmı okşanmalıdır. Ağızlık köpeğin ağzına geçirildikten sonra sabitleme bölümündeki kemer tokası vasıtasıyla boyutu ayarlanmalıdır. Eğer köpek saldırgan bir tavır içerisinde hırlayarak ses çıkarıyorsa köpek sahibinden ağızlığı takması istenebilir. Kullanılan ağızlıklar başka bir köpekte kullanılmadan önce mutlaka temizlenerek dezenfekte edilmelidir. Dezenfekte edilecek ağızlık için uygun dezenfektan ve yöntem tercih edilmelidir. Resim 4.3: Ağızlık çeşitleri Resim 4.4: Ağızlığın takılması ve ağızlık takılmış köpek 4.1.3. Köpek Yakalama Aleti ile Köpeklerin Yakalanması Köpek yakalama aleti köpeklerin kolay ve zarar vermeden yakalanabilmesi amacıyla kullanılır. Bu alet daha ziyade sahipsiz köpeklerin yakalanmasında kullanılır. Köpeklerin boyunlarına geçirilen dayanıklı ve boyun derisine zarar vermeyen malzeme ile oluşturulan 44 ilmeğin geçirilmesi vasıtasıyla köpeklerin yakalanmasını sağlamalıdır. Köpek yakalama aletinin uzunluğu genelde 70-150 cm. arasındadır. Köpek yakalandıktan sonra yakalama aletinin kablo kısmı tek el ile kolayca sıkılır. Sıkıldıktan sonra kilitlenebilir özelliği kullanılarak hayvanın kaçması engellenir. Bu sayede hayvanın saldırarak zarar vermesinin önüne geçmiş olursunuz. Resim 4.5:Köpek yakalama aleti Resim 4.6: Köpek yakalama aleti ile köpeklerin yakalanması 4.1.4. Kedi ve Köpek Tutma Eldiveni Kedi ve Köpek tutma eldiveni, hayvanların tutulması sırasında ısırma ve tırmalama olaylarına karşı kullanıcıyı korumaya yöneliktir. Kedi ve Köpek tutma eldiveni genellikle dayanıklı malzemeden (çift kat deri, kevlar, tel örgü vb.) imal edilmiş olmalıdır. Kedi ve Köpek tutma eldiveni en az 50 cm uzunlukta olup parmakların hareketine fazla engel olmamalıdır. Eldiveni sağ ve sol elimize geçirerek hayvanı zarar vermeyecek şekilde tutarız. Ağızlıkta olduğu gibi bu eldivenlerde kullanım sonrasında dezenfekte edilmelidir. Resim 4.7:Kedi Köpek tutma eldiveni 4.1.5.Köpeklerin El ile Tutulması Köpeklere yapılacak basit uygulamalar için köpeği tutmanız gerektiğinde bir eliniz ile çene altından boyun kısmını kavrayacak şekilde tutunuz. Diğer elinizle de karın bel bölgesinden veya ensesinden tutarak köpeği kendimize doğru yaslayınız. Eğer masa üzerinde 45 yan tarafa doğru yatırılarak tutulması gerekirse bir elinizle ense derisinden diğer elinizle ön bacaklarından tutunuz. Diğer yardımcı ise arka bacaklarından tutar. Operasyon esnasında genel anestezi altındaki köpeğin ayakları istenilen pozisyona göre bez şeritlerle operasyon masasının kenarındaki bağlama yerlerine bağlanır. Resim 4.8: Köpeklerin tutulması Resim 4.9: Köpeğin enjeksiyon esnasında tutulması 4.2.Kedilerin Tutulması Kediyi tek başınıza tutmanız gerekiyorsa bir elinizle ense derisinden sıkı bir şekilde tutunuz. Diğer elinizle de lumbal bölgenin derisinden kuvvetli bir şekilde yakalayarak hayvanı muayene masasına üzerine bastırarak tutunuz. Resim 4.10: Kedinin ensesinden tutulması Eğer tutulacak kedi küçük ve sakin ise kucağınıza alarak da tutabilirsiniz. Bir eliniz boyun çene altından tutarken diğer elinizle arka bacakların üst tarafından dirseğiniz ile karnınıza yavaşça bastırarak ön bacaklarından tutunuz. Deri altına yapılacak enjeksiyonlarda bu tutma şekli uygulanabilir. 46 Resim 4.11: Yavru kedinin tutulması Hayvanın yan yatmış olarak tutulması için bir elinizle ön bacaklarından diğer elinizle de arka bacaklarından tutunuz. Ön bacaklarını tuttuğunuz elinizin bileği ile de boyun ense bölüme baskı uygulayınız. Eğer iki yardımcı varsa, yardımcının biri ense derisi ile ön bacaklarını, diğer yardımcı da arka bacakları tutar. Resim 4.12:Kedinin yan tutulması Kedilerin lokal anestezisi ile genital bölge veya baş kısmında operasyon yapılacağı zaman adına kastrasyon kutusu denilen küçük bir sandıktan yararlanılır. Bu sandığın boyutları değişmekle beraber genellikle 55 cm uzunluk, 30 cm genişlik ve yüksekliktedir. Üst kısmında yarısı açılıp kapanabilen bir kapak bulunur. Ön kısmında 8-10 cm çapında bir delik bulunur. Bu kısmında üst yanı sürgü şeklinde yukarı doğru açılabilen bir düzendedir. Şekil 4.1: Kastrasyon kutusu ve kullanılışı Kedi, baş veya genital bölge için arka bacaklar delikten dışarıda kalacak şekilde kutu kapağı açılarak içine yerleştirilir. Özellikle kastrasyon, için arka bacaklar yukarıya yönelik olarak bir yardımcı tarafından operasyona uygun şekilde tutulur. 47 Kediyi bir havlu yardımıyla tutmak istediğiniz de havluyu masa üzerine sererek kediyi bu havlunun ön kısmının üzerine koyunuz. Ense kısmından bastırarak tuttuğunuz kedinin üzerine havlunun yan taraftaki kısımlarını sarınız. Daha sonra havlunun arkadaki kısmını da sararak ve kucağınıza alarak kedinin zapturaptını sağlayınız. Resim 4.13: Kedinin havlu ile tutulması Yine bu amaca yönelik olarak yapılmış fermuarlı çanta şeklinde yapılmış kedi zapturapt çantaları da vardır. Fermuarı açılarak kedi bu çanta içerisine konulur. Bu çantanın fermuarı kapatıldığında sadece kedinin baş kısmı dışarıda kalır. Enjeksiyon yapılacaksa bacak fermuardan dışarı çıkarılır. Resim 4.14: Kedinin fermuarlı çanta ile sabitlenmesi Kliniğe getirilen kediler bazen elimizden kaçabilir. İyice korkup ürken kedileri yakalamak oldukça zordur. Bu amaçla üretilen kedi yakalama filesi veya ağından faydalanılır. Bu ağ kedinin üzerine atılarak kedi yakalanır. Bu aletlerin kepçe biçiminde uç kısmında filesi olanları da vardır. Makas gibi açılıp kapanma mekanizmasına sahip, ucunda filesi olan alet ile de kediler yakalanır. Bu aletin kapama mekanizma kısmı kapatıldığında kedi file kısmında kalır. Hayvanın sakinleşmesi beklendikten sonra gereken müdahale gerçekleştirilir. 48 Resim 4.15: Kedi yakalama aleti ve yakalanmış bir kedi Resim 4.16: Çeşitli tiplerde yakalama kepçeleri Bazen kedi ve köpeklere enjeksiyon yapmak oldukça zordur. Saldırgan mizaçlı hayvanlara enjeksiyon yapmak için kedi köpek enjeksiyon kafesinden faydalanılır. Hayvan kafese koyulduktan sonra kafesin içindeki sıkıştırma mekanizması harekete geçirilerek kedi veya köpeğin kafes içinde hareketsiz kalması sağlanmış olur. Resim 4.16: Kedi köpek enjeksiyon kafesi 49 UYGULAMA FAALİYETİ-4.1 YETİ Aşağıdaki işlem basamaklarını uyguladığınızda köpek ve kedileri ayakta sabitlemiş olacaksınız. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER 50-60 cm uzunluğunda sargı bezi veya Kullanacağınız bez şeritin veya sargı bez şerit alınız. bezinin temiz olmasına dikkat ediniz. Bez şeridin orta kısmına ilmek yapınız. İlmeği düğüm kısmı çene altına gelecek Köpeğin tepkisini önlemek için sakin şekilde yerleştiriniz. hareket ediniz. Bez şeridin uçlarını gergince kulaklar Attığınız fiyonkun çözmek istediğinizde arkasından geriye götürerek baş ile ense kolay çözülebilir olmasına dikkat ediniz. arasındaki bölgede fiyonk şeklinde bağlayınız. 50 Hayvanın ağzına ağızlık takınız. Kullanacapınız ağızlığın hayvanın çene yapısı ve büyüklüğüne uygun olmasına dikkat ediniz. Ağızlığı taktıktan sonra kayış kısmını Fazla gevşek olmamasına dikkat ediniz. tokaya sabitleyiniz. 51 UYGULAMA FAALİYETİ-4.2 YETİ Aşağıdaki işlem basamaklarını uyguladığınızda kedileri ayakta sabitlemiş olacaksınız. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Bir elle ense derisinden diğer elle bel Kafasını çevirip sizi ısırmasına engel bölgesinin derisinden kuvvetlice olacak gerginlikte tutunuz. yakalayınız. Yan yatırarak tutmak için bir elinizle ön Koruyucu eldiven kullanabilirsiniz. bacaklarından diğer elinizle de arka bacaklarından tutunuz. Ön bacaklarını tuttuğunuz elinizin bileği Aşırı bastırarak tutmayınız. Kediye zarar ile de boyun ense bölüme baskı verebilirsiniz. uygulayınız. 52 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz. Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz. 1. Takılacak ağızlık köpeğin ırkına, ağız ve çene yapısına, yaşına uygun olarak seçilmelidir. ( ) 2. Kediyi tek başımıza tutacaksak elimizle ense derisinden sıkı bir şekilde tutarız.( 3. İyice korkup ürken kedileri yakalamak oldukça zordur. Bu amaçla muşet veya yavaşa kullanılır. ( ) 4. Saldırgan mizaçlı hayvanlara enjeksiyon yapmak için kedi köpek enjeksiyon kafesinden faydalanılır. ( ) 5. Kedilerin zapturaptında havlu gibi malzemelerden yararlanılmaz. ( ) ) DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz, yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 53 MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Bu modül kapsamında sığır, at, koyun, köpek ve kedinin ayakta zabturabtını yaparak aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet ve Hayır kutucuklarına (X) işareti koyarak kontrol ediniz. GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR A-Sığır Cinsi Hayvanların Ayakta Sabitlenmesi 1 2 3 4 5 Boynuzları varsa iple boynuzları bağladınız mı? veya boynuzlarından tuttunuz mu? Sol el ile sol boynuz kuvvetlice tutulurken sağ elin baş ve işaret parmakları ile “septum nasi”yi sıkarak tuttunuz mu? Veya “septum nasi” ye muşet uyguladınız mı? Ön Bacakların Tutulması Hayvanı yular ipinden bir yardımcıya tutturdunuz mu? Bukağılıktan tutulan ayağı yukarı kaldırdınız mı? Diğer elden de destek alarak iki elle ayağı tuttunuz mu? Arka Bacakların Tutulması Arka bacaklardan birini yatay sütun üzerinde askıya aldınız mı? Bacak tarsal eklemin alt ve üst taraflarının çevresi ile yatay sütun çevresinde ip dolandırarak bacağı kontrol altına aldınız mı? Bacak tarsal eklemin alt ve üst taraflarının çevresi ile yatay sütun çevresinde ip dolandırarak bacağı kontrol altına aldınız mı? B-Tektırnaklı Hayvanların Uysal Hale Getirilmesi Yavaşa Uygulanması 1 2 3 4 5 İpli yavaşada ip halkayı hayvanın üst dudağına veya kulağına yerleştirdiniz mi? Tahta sapı döndürerek ip halkayı daralttınız mı? Tahta veya metal yavaşa da hayvanın üst dudağını iki tahta veya metal arasına yerleştirdiniz mi? Uçtaki bağlama ipi ile iki tahta veya metal parçasını sıkıştırdınız mı? Hayvanın gözlerini uygun bir bez veya çuvalla kapattınız mı? Ön Bacağın Kaldırılıp Tutulması 1 Hayvanı yular ipinden veya dizgin kayışlarından bir yardımcıya tutturdunuz mu? 54 Evet Hayır 2 3 4 5 Ön bacağın kaldırılacağı tarafa yaklaştınız mı? Bir elinizi kürek kemiği üzerine koyarken diğer elinizi bukağılığa kadar indirdiniz mi? Bir elinizle hayvanı karşı tarafa doğru iterken diğer elinizle bacağı kaldırdınız mı? Diğer elinizi de aşağı indirerek iki elinizle birden bukağılığı kavrayarak kıvrılmış bacağı tuttunuz mu? Ayarlanabilir bir kayış yardımıyla ayağı sabitlediniz mi? Arka Bacağın Kaldırılıp Tutulması 1 2 3 4 5 Arka bacağın kaldırılacağı tarafa önden yaklaştınız mı? Hayvan okşanarak elinizi tuber coxae ya kadar kaydırdınız mı? Elinizle okşayarak metatarsus üzerine kaydırıp sıkıca tuttunuz mu? Bir elinizle hayvanı karşı tarafa doğru iterken diğer elinizle inciği kendinize doğru çekerek bacağı kaldırdınız mı? Diğer elinizi de aşağı indirerek iki elinizle birden bukağılığı kavrayarak kıvrılmış bacağı tuttunuz mu? C-Koyun ve Keçilerin Ayakta Tutulması 1 Hayvana arkasından yanaştınız mı? 2 Arka bacağından birini yakaladınız mı? 3 Çene altından ve boyun bölgesinden tuttunuz mu? 4 Diğer el ile de sağrı bölgesinden veya kavram bölgesinden tuttunuz mu? D- Köpek ve Kedilerin Tutulması Köpeklerin Tutulması 1 50-60 cm uzunluğunda sargı bezi veya bez şerit aldınız mı? 2 Bez şeridin orta kısmına ilmek yaptınız mı? 3 İlmeği düğüm kısmı çene altına gelecek şekilde yerleştirdiniz mi? 4 Bez şeridin uçlarını gergince kulaklar arkasından geriye götürerek baş ile ense arasındaki bölgede fiyonk şeklinde bağladınız mı?. 55 5 Hayvanın ağzına ağızlık taktınız mı? 6 Ağızlığı taktıktan sonra kayış kısmını tokaya sabitlediniz mi? Kedilerin Tutulması 1 Bir elle ense derisinden diğer elle bel bölgesinin derisinden kuvvetlice yakaladınız mı? 2 Yan yatırarak tutmak için bir elinizle ön bacaklarından diğer elinizle de arka bacaklarından tuttunuz mu? 3 Ön bacaklarını tuttuğunuz elinizin bileği ile de boyun ense bölüme baskı uyguladınız mı? DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlar da işaretlediğiniz “Evet” ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. ”Hayır” larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız. Tamamı Evet ise diğer modüle geçebilirsiniz. 56 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 D Y D D Y D ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 Y Y Y D D D D ÖĞRENME FAALİYETİ-3 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 D Y D Y D Y ÖĞRENME FAALİYETİ-4 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 D D Y D Y 57 KAYNAKÇA A ASLANBEY Doğan, Veteriner operasyon Bilgisi, Ankara üniversitesi basımevi, Ankara, 1986. AYDIN Mustafa, Veteriner Sağlık Meslek liseleri için Dış Hastalıkları ve Ayak Hastalıkları ders kitabı, Samsun FOWLER E Murray, Restraint and handling of wild and domestic animals, 1995 www.medaille.edu www.vetmed.wsu.edu www.iacuc.arizona.edu 58