DÜZCE CAM SEKTÖRÜ RAPORU
Transkript
DÜZCE CAM SEKTÖRÜ RAPORU
DÜZCE CAM SEKTÖRÜ RAPORU 16.12.2013 T.C Doğu Marmara Kalkınma Ajansı Düzce Yatırım Destek Ofisi Uzm. Ercan EKTİ İçindekiler TABLO VE ŞEKİL LİSTESİ ........................................................................................................................... 5 Yönetici Özeti........................................................................................................................................... 6 Giriş.......................................................................................................................................................... 7 SEKTÖR TANIMI ....................................................................................................................................... 9 Hammadde: ....................................................................................................................................... 10 Harman: ............................................................................................................................................. 11 Eritme: ............................................................................................................................................... 11 Şekillendirme: .................................................................................................................................... 11 Soğutma: ........................................................................................................................................... 12 Stoklama/Depolama: ......................................................................................................................... 13 Sevkiyat: ............................................................................................................................................ 13 Düz Cam:........................................................................................................................................ 13 Float Cam: ..................................................................................................................................... 13 Buzlu-Telli Camlar : ........................................................................................................................ 14 Çift Camlar : ................................................................................................................................... 15 Kaplamalı Camlar: .......................................................................................................................... 15 Emniyet Camları: ........................................................................................................................... 15 Temperlenmiş camlar: ................................................................................................................... 15 Lamine camlar: .............................................................................................................................. 16 Aynalar:.......................................................................................................................................... 16 Cam Tuğla: ..................................................................................................................................... 16 Cam Ev Eşyası: ................................................................................................................................... 17 Otomatik Üretim: .......................................................................................................................... 17 El İmalatı: ....................................................................................................................................... 17 Cam Çubuk:.................................................................................................................................... 17 Cam Ambalaj: .................................................................................................................................... 18 Cam Elyafı: ......................................................................................................................................... 19 Fitil: ................................................................................................................................................ 20 Dokunmuş Fitil:.............................................................................................................................. 20 Kırpılmış Demet: ............................................................................................................................ 20 Keçe: .............................................................................................................................................. 20 2 İLİŞKİLİ SEKTÖRLER ................................................................................................................................ 21 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı ................................................................................................................ 21 SEKTÖRÜN YAPISAL VE EKONOMİK ÖZELLİKLERİ .................................................................................. 21 Yapısal Özellikleri ............................................................................................................................... 22 1. İzabe Teknolojisine Dayalı Enerji-Yoğun Bir Üretim Olması ...................................................... 22 2. Hammadde Yoğun Üretim Yapısı............................................................................................... 22 3. Kesintisiz Üretim Göstermesi .................................................................................................... 23 4. Sürekli Yatırım İhtiyacı ............................................................................................................... 23 5. Çeşitli Maddelerin Elde Edilmesinde Kullanımı ......................................................................... 23 6. Teknolojik Gelişme Etkisinin Yüksekliği ..................................................................................... 24 Ekonomik Özellikler ........................................................................................................................... 24 Ölçek Ekonomisine Bağımlılığı ....................................................................................................... 24 Dikey Entegrasyon Zorunluluğu..................................................................................................... 25 İlk Yatırım Maliyetinin Yüksekliği ................................................................................................... 26 Başabaş Noktasının Yüksekliği ....................................................................................................... 26 Küresel Özelliği .............................................................................................................................. 27 Sektör ve Çevre İlişkisi ................................................................................................................... 28 DÜNYADAKİ DURUM ............................................................................................................................. 29 Kaynak: www.sanayi.gov.tr .................................................................................................................. 31 AVRUPA BİRLİĞİ’NDEKİ DURUM ............................................................................................................ 32 TÜRKİYE’DEKİ DURUM ........................................................................................................................... 33 PAZAR .................................................................................................................................................... 35 DIŞ TİCARET ........................................................................................................................................... 36 DÜZCE’DE CAM SEKTÖRÜ ...................................................................................................................... 39 TÜRK CAM SEKTÖRÜNÜN ÖNÜNDEKİ ENGELLER.................................................................................. 40 UZUN VADEDE YAPILMASI GEREKENLER ............................................................................................... 42 AR-GE ve İnovasyon, Tasarım ............................................................................................................ 42 İstihdam ............................................................................................................................................. 42 Ticaret/Gümrük ................................................................................................................................. 42 Vergi .................................................................................................................................................. 42 Sınai Mülkiyet Hakları ........................................................................................................................ 43 Ulaştırma ........................................................................................................................................... 43 Tüketici .............................................................................................................................................. 44 KOBİ ................................................................................................................................................... 44 3 DOKUZUNCU PLAN DÖNEMİ İÇİN ÖNERİLEN STRATEJİ, AMAÇ, POLİTİKA, ÖNCELİK VE TEDBİRLER ..... 44 Temel Sektörel Vizyon ve Strateji ...................................................................................................... 44 Temel Vizyon: ................................................................................................................................ 44 Stratejiler: ...................................................................................................................................... 44 Temel Amaç ve Politikalar ............................................................................................................. 45 AB’ye Katılım Sürecine Yönelik Amaç ve Politikalar ...................................................................... 45 Diğer Amaç ve Politikalar............................................................................................................... 46 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ................................................................................................................. 47 KAYNAKÇA ............................................................................................................................................. 49 4 TABLO VE ŞEKİL LİSTESİ Tablo 1: Dünya Cam Üretimi Ürün Dağılımı Tablo 2: Dünya Cam İthalatı (1.000 ABD Doları) Tablo 3: Dünya Cam İhracatı (1.000 ABD Doları) Tablo 4: Dünyada Önde Gelen Cam Firmaları Tablo 5: AB Üyesi Ülkelerin Yıllar İtibariyle Cam Üretimi (1.000 Ton) Tablo 6: Türkiye’nin İhracat Yaptığı Ülkeler (1.000 ABD Doları) Tablo 7: Sektörün 2013-2023 Projeksiyonu Tablo 8: Türkiye’nin İthalat Yaptığı Ülkeler (1.000 ABD Doları) Tablo 9: Düzce ilinin sektörel bazda ihracat verileri Şekil 1: Dünya Cam Sektörü İhracatından Başlıca Ülkelerin Aldığı Paylar, 2009 (%) Şekil 2: AB Üyesi Ülkelerin Cam Üretim Dağılımı Şekil 3: Cam Sektörü Net Katma Değer Miktarı (1000TL) Şekil 4: Uluslararası Satışların Bölgesel Dağılımı 5 Yönetici Özeti Cam Sanayii Sektör Raporu, cam sektöründe yaşanan gelişmeleri yakından takip etmek ve plan, program ve strateji geliştirme çalışmalarına altlık oluşturmak amacıyla hazırlanmış olup Türkiye ve Düzce cam sanayiini mercek altına almaktadır. Raporun oluşturulması sürecinde TOBB Türkiye Cam ve Cam Ürünleri Sanayi Meclisi Sektör Raporu 2012, Milli Eğitim Bakanlığı MEGEP Türkiye’de Cam Sektörü 2008, Sanayi Genel Müdürlüğünce hazırlanan Cam Sektörü Raporu 2013/1 gibi kaynaklardan ve Ekonomi Bakanlığı, Türkiye İhracatçılar Meclisi, Türkiye İstatistik Kurumu, Düzce Ticaret ve Sanayi Odası gibi çeşitli kurumlardan sağlanan verilerden istifade edilmiştir. Cam sektörü, ürünleriyle inşaat, otomotiv, enerji, beyaz eşya, gıda, içki, meşrubat, ilaç, kozmetik, turizm (lokanta, ikram dahil), mobilya, boru, elektrik ve elektronik gibi bir çok sektöre ve ev kesimine girdi veren temel sanayi alanlarından biri olup, ülke ekonomileri açısından büyük önem taşımaktadır. Türkiye cam sektörü yaklaşık 2,3 milyar ABD Doları düzeyindeki üretim değeri ile Türkiye ekonomisinin binde 3’ünü üretmekte olan ve yaklaşık 20 bin civarında çalışan sayısı ile üretim girdilerinin tamamına yakınını yurtiçinde sağlayan, sermaye ve enerji yoğun, aynı zamanda da yüksek kapasite ile çalışma zorunluluğu olan bir sektördür. 2012 yılı toplam cam ve cam ürünleri ihracatı 956 milyon ABD Doları, ithalatı ise 643 milyon ABD Doları olarak gerçekleşirken, sektör dış ticaret fazlası vererek ülke ekonomisine katkı sağlamıştır. 6 GİRİŞ Türkiye’de sınai örgütlenme ve ölçeklerde cam üretimi 1935 yılında Paşabahçe Fabrikası’nda başlamıştır. 1960’lara kadar tek tesiste cam ambalaj ve ev eşyası üretimi ile gelen sektör, 1960-90 döneminde ürün çeşitlendirme, teknolojik gelişme, Ar-Ge’nin kurumsallaştırılması ve dünya pazarlarına açılma alanlarında mesafe kat etmiştir. 90’lı yıllar ve sonrasında Türk cam sanayii bölgesel liderliğe dönük bir gelişim göstermektedir. 70 yıllık geçmişinde sürekli bir büyüme ve gelişme gösteren Türk cam sanayii, bugün düz cam (işlenmiş camlar dahil), cam ev eşyası, cam ambalaj, cam elyafı, taş yünü ve cam yünü gibi temel cam üretim faaliyetlerini en ileri teknolojilerle gerçekleştirmektedir. Gelişen yurt içi pazarın yarattığı ivmenin ihracatla desteklenmesi sonucu cam sanayiinin üretim kapasitesi 2005 yılında 2 milyon ton düzeyini aşmıştır. Türk cam sanayii gelecekte de büyümesini sürdürecektir. Bu büyüme niceliksel olmanın yanı sıra, mevcut ve yeni teknolojilerle üretilecek olan katma değeri yüksek ürünlere dönük olacaktır. Düz cam için üstün nitelikli kaplamalı mimari camlar, çok işlevli otomotiv camları, yüksek kaliteli ve tasarım üstünlüğü taşıyan cam ev eşyası, dayanıklılığı arttırılmış, hafifletilmiş cam ambalaj gibi klasik ürünlerin geliştirilmesinin dışında, fiber optik, düz ekran camları, güneş pilleri ve güneş kollektörleri gibi yeni ürünlere yöneliş söz konusudur. İç talebi karşılamanın yanı sıra 45 yıldır ürünlerini dünya pazarlarına ihraç eden ve bölgesel bir güç olmayı vizyonuyla geleceğini şekillendiren Türk cam sanayii için, hem iç hem de dış pazarlardaki yoğun rekabet karşısında rekabet gücünü koruyabilmek ve bu anlamda adil rekabet koşullarının sağlanmış olması hayati önem taşımaktadır. Özellikle fiyatların daha da düşerek baskıyı arttıracağı bu dönemde, ülke kaynaklarını kullanarak üretim yapan cam sektörü, bunun için verimlilik artışına, maliyet düşürmeye, katma değeri yüksek ürünler üretmeye ve hayati coğrafyasındaki talebi yerel tesislerden karşılamaya yönelmiştir. Ancak cam sanayii özellikle Türkiye’de girdi (enerji, işçilik) fiyatlarının yüksekliği nedeniyle rakip ülkelerdeki üreticilere göre dezavantajlı durumdadır. Cam sanayii sermaye yoğun bir izabe sanayiidir. Bu nedenle enerji kullanımı yoğundur. Ülkemizdeki enerji fiyatları rakiplere göre yüksektir. Yerli sanayii için bir rekabet avantajı yaratmak amacıyla enerji fiyatları ucuzlatılmalı, enerji piyasaları serbestleştirilmeli, enerji üzerinden alınan vergi bir bütçe finansman aracı olmaktan çıkarılmalıdır. 7 Cam sanayiindeki istihdam maliyetleri Avrupa pazarında camda rakibimiz olan Polonya, Çek Cumhuriyeti, Romanya, Macaristan gibi ülkelere göre çok yüksektir. İşgücü piyasasının esnek olmayan yapısı, genelde işgücünün niteliğinin yetersizliği ve en önemlisi istihdam üzerindeki yükler (sosyal güvenlik primleri, vergi yükü, zorunlu istihdam) istihdamı Türk cam sanayii için bir handikap, rakip üreticiler için bir avantaja dönüştürmektedir. Gümrük Birliği ve AB’ye mevzuat uyumu konusunda sektör büyük ölçüde hazırdır. Ancak ağır maliyetler içeren uyumlaştırmaların geçiş süreçleri/istisnalarla hafifletilmesi, sürecin yıkıcı olmaması açısından önem taşımaktadır. Bu süreçte cam sektörüne yabancı sermayenin daha çok ilgi göstererek yatırım yapması ve sektörün yeniden yapılanması beklenmektedir. Sektörün gereksindiği en önemli teşvik makroekonomik istikrardır. Bu anlamda kayıt dışı ekonominin önlenmesi, haksız rekabet yaratan koşulların ortadan kaldırılması, gümrük idaresinin etkinliğinin arttırılması, yapısal reformların tavizsiz sürdürülmesi büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, cam sanayinin tanımı yapılarak, ülkemizde bu sektörün mevcut durumu, üretim kapasitesi, ithalat ve ihracat projeksiyonları ve genel bir değerlendirmesi yapılmıştır. Ayrıca Düzce ili bazında da cam sektörü hakkında bilgiler verilmiştir. 8 SEKTÖR TANIMI Harmandan veya cam kırığından izabe (ısıtma/eritme) yolu ile üretilen her tür cam ile bunların çeşitli işlemlere tabi tutulması sonucu elde edilen ürünler sektörün kapsamına girmektedir. Cam sektörü temel olarak Gümrük Giriş Tarife Cetveli, Pozisyon 70’de yer alan cam ürünlerinden oluşmakta olup, ana üretim alanlarına göre şu şekilde sınıflandırılmaktadır (www.gumruktarife.com): GTİP EŞYANIN TANIMI 7001 Cam kırıkları ve diğer cam döküntü ve artıkları; külçe cam 7002 işlenmemiş cam bilyalar (7018 pozisyonundaki cam kürecikler hariç), çubuklar veya borular 7003 Dökme cam ve haddeden geçirilmiş cam(levha, yaprak veya profil halinde) fakat başka şekilde işlenmemiş)(emici veya yansıtıcı tabakası olsun olmasın, 7004 Çekme veya üfleme cam(yaprak halinde)(emici veya yansıtıcı bir tabakası olsun olmasın fakat başka bir şekilde işlenmemiş) 7005 Float cam ve yüzeyi cilalanmış veya parlatılmış cam (yaprak halinde) (emici veya yansıtıcı tabakası olsun olmasın fakat başka şekilde işlenmemiş) 7006 7003, 7005, 7005 pozisyonlarındaki camların kavislendirilmiş, kenarları işlenmiş, hakedilmiş, delinmiş, emaye yapılmış veya başka şekilde işlenmiş fakat diğer maddelerle çercevelenmemiş ve donatılmamış olanlar. 7007 Emniyet camları (sertleştirilmiş (temperlenmiş) veya lamine edilmiş camlardan) 7008 Çok katlı yalıtım camları 7009 Cam aynalar (çerçeveli olsun olmasın)(dikiz aynaları dahil) 7010 Cam damacana, kavanoz, şişe, küçük şişe, çanak, tüp, serum ampulleri ve diğer kaplar (eşyanın nakli ve ambalajında kullanılmaya elverişli cinsten); camdan konserve kavanozları, camdan tıpa, kapak ve benzerleri 7011 Açık cam zarflar (ampuller ve tüpler dahil) ve bunların camdan parçaları (donanımsız) (elektrik lambaları, katod işin tüpleri ve benzerleri için) 7012 İzole edici kaplar ve diğer vakumlu kaplar için camdan iç gövdeler 9 7013 Sofra, mutfak, tuvalet, yazıhane, ev tezyinatı ve benzeri işler için cam eşya (7010 ve 7018 pozisyonundakiler hariç) 7014 Sinyalizasyon camları ve camdan optik elemanlar (7015 pozisyonundakiler hariç)(optik tarzda işlenmemiş) 7015 Saat camları ve benzeri camlar, numaralı veya numarasız gözlük camları (bombeli, kavisli içi oyuk ve benzeri şekillerde)(optik tarzda işlenmemiş); bu camların imalinde kullanılan içi boş cam küreler ve segmanlar 7016 Bina veya inşaat için dökme veya kalıp camdan kaldırım blokları, tuğlalar, karolar, kiremitler ve diğer eşya (takviye edilmiş (telli) olsun olmasın); mozaik ve benzeri tezyinat için cam küpler ve diğer küçük cam eşya(mesnedi olsun olmasın); vitray halinde birleştirilmiş camlar; çok hücreli cam (cam köpüğü) (blok, pano, levha ve benzeri şekillerde) 7017 Camdan laboratuvar ve eczane eşyası ile sağlığı koruyucu eşya (taksimatlı veya ölçülü olsun olmasın) 7018 Cam boncuklar, taklit inciler, kıymetli veya yarı kıymetli taş taklitleri ve camdan benzeri boncuk türü eşya ve bunlardan eşya (taklit mücevherci eşyası hariç); camdan gözler (protez olanlar hariç); şalümo ile işlenmek suretiyle yapılan camdan heykelcikler veya süsler diğer (taklit mücevherci eşyası hariç); çapı 1 mm. den az olan cam kürecikler 7019 Cam lifleri (cam yünü dahil) ve bunlardan eşya (iplik dokunmuş, mensucat gibi) 7020 Camdan diğer eşya Cam üretimi belli başlı şu süreçleri izleyerek gerçekleştirilir: Hammadde: Çoğu silis esaslı malzemeler olan kum, kalker, feldspat, dolomit, soda, sodyum sülfat gibi malzemeler eritmeye uygun hale getirilir, temizlenir, stoklanır. 10 Harman: Üretilmek istenen cama göre, yukarıda anılan malzemeler belli reçeteler gözetilerek karıştırılır. Eritme: Harman doğalgaz, fuel-oil veya elektrik kullanılarak özel fırınlarda 1500-1600 °C‘ye kadar ısıtılarak eritilir. Şekillendirme: Yine ürünün özelliğine göre eritilmiş cam şekillendirme bölümlerine alınır. Üfleme, pres, haddeleme, yüzdürme, savurma, akıtma, vb. yöntemlerden biriyle istenen forma sokulur. Şekillendirmeye örnek resimler 11 Soğutma: Doğal haliyle çok kırılgan bir malzeme olan cam kontrollü bir şekilde yeniden ısıtılıp soğutularak iç tansiyonlarından arındırılır. Böylelikle malzeme daha dayanıklı bir hale getirilir. Sabit Soğutma Fırını 12 Stoklama/Depolama: Organizasyon, pazar, ürün gibi özelliklere bağlı olarak cam ürünü özel ambalaj ve stoklama teçhizatları ile depolanır. Sevkiyat: Cam dökme ve kaba bir yük olmadığından nakliyesi de özel araçlar gerektirir. Bu amaca uygun üretilmiş kamyon ve taşıma teçhizatları ile camın nakliyesi sağlanır. Düz Cam: Düz cam, sektörel büyüklüğünün yanı sıra girdi sağladığı inşaat ve otomotiv sektörleri başta olmak üzere mobilya ve beyaz eşya sektörleri için de önem arz eden bir üründür. Dünya düz cam talebi yılda ortalama %4 -%5 oranında büyümekte olup gelişmekte olan ülkelerde bu oran daha yüksektir. Global düz cam talebinin %76’sını Avrupa, Kuzey Amerika ve Çin oluştururken üretim de yine ağırlıklı olarak bu bölgelerde yapılmaktadır. Çin ve Hindistan’ın da içinde yer aldığı Asya-Pasifik Bölgesi, dünya düz cam üretiminin yarısını gerçekleştirmektedir. Doğu Avrupa, Rusya, Türkiye ve Balkanlar hızlı tüketim artışları ve yüksek büyüme potansiyelleri ile dinamizmin en fazla yaşandığı bölgeler olarak dünya düz cam sanayindeki önemlerini her geçen gün artırmaktadırlar. Bölgenin en büyük pazarı olan Rusya hızlı artan tüketimi ve arz açığı nedeniyle son yıllarda tüm düz cam firmalarının ilgi odağı konumundadır. Başlıca düz cam çeşitleri ve üretim teknolojileri ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. Float Cam: “Float cam”, mimari amaçlarla cam kullanımının temel ürünüdür. Float cam, cam eriyiğinin erimiş kalay üzerinde yüzdürülmesi (floating) suretiyle üretilir. Bu prosesi İngiliz Pilkington firması geliştirmiş ve 1959 yılında uygulamaya geçirmiştir. Float cam üretiminde %56 silis kumu, %18 soda, %26 dolomit, feldspat, kalker ve sülfat gibi yardımcı malzemeler 2050 °C’de eritilerek dinlenme bölgesinden geçer. Dinlenme bölgesinde sıcaklığı 1550 °C’ye gerileyen cam ergimiş, sıvı kalayın üzerinde yüzdürülür. Bu banyo altta refrakter kaplı bir hazne ve üstte azot/hidrojen karışımı bir atmosferi barındıran kapalı bir çelik bölümden oluşmaktadır. Cam, ergimiş kalay banyosunun üstünde kontrollü şekilde ilerler ve soğuyarak tavlama tünelinde rulolar üstünde hareket edecek şekilde yönlendirilir. Tavlama tünelinden akan cam hat üstünde soğuyarak, otomatik kesim ve mamul toplama bölümüne gelir; burada nihai ürün kesilmiş ve ambalajlı şekilde toplanır. Bu proses camın iki yüzünün birbirine paralel ve hatasız olmasını sağlar. T.S. 10288 standardında üretim gerçekleşir. 13 Başlıca özellikleri; • Üstün kalitede düz camı 2 mm’den- 25 mm kalınlık aralıklarına kadar renksiz ve renkli olarak üretme imkanı, • Kapasite sınırı olmaması ve yüksek tonajda cam çeken tesislerin bu prosesi kullanabilmeleri, • Kalınlık ve ebat değişimlerinin asgari üretim kaybı ile yapılabilmesi, üretim kayıplarının sadece şerit kenarlarında ince bir kısımdan ibaret olması, • Ufak bakımların dışında, tüm kampanya döneminde bu prosesle kesintisiz olarak üretim yapılabilmesi, • İşgücü ihtiyacının asgari olması, komple üretim hattının otomatik kontrol imkanı, • Yüzey kaplama proseslerinin hat üstü takibine imkan vermesi, • İkincil işlemlere tabi tutularak değişik özelliklerde kaplamalı düz cam ürünleri yapılmasıdır. Ülkemizde float cam üretimi 2010 yılına kadar tek düz cam üreticisi olarak Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş.’ne bağlı Trakya Cam tarafından yapılmış olup, 2010 yılında Düzce Cam Sanayi ve Ticaret A.Ş.’nin düz cam faaliyetine başlaması ile float cam üretici sayısı ikiye yükselmiştir. Türkiye’de düz cam üretiminde daha eski bir teknoloji olan Pittsburgh-dikey çekme prosesi ile sheet cam üretimine 1997 yılında son verilmiş ve düz cam üretiminde dünyada uygulanmakta olan en yeni teknoloji ile (float yöntemi) üretime devam edilmektedir. Günümüzde dünyada düz cam alanında yapılan yatırımların hemen hemen tümü float yöntemine dönüktür. Ülkemizde bu yöntemle Avrupa üreticilerinin kalitesinde düz cam üretimi yapılmaktadır. Buzlu-Telli Camlar : Yatay düzcam çekme prosesi kullanılarak cam eriyiğin biri desenli olan iki merdane arasından geçirilmesi suretiyle üretilen buzlu camların bir yüzü düz, diğeri desenlidir. Çeşitli renk ve desenlerde üretilen buzlu ve telli camlar inşaat ve özellikle son yıllarda enerji sektöründe pazarlanmaktadır. Işık ve gizliliğin bir arada önem kazandığı banyo, yatak odası gibi yapı bölümlerinde kapı camı veya iç mekan camı, beyaz eşya sektöründe buzdolabı camı olarak kullanılan bu ürün güneş pilleri sektöründe pv camı (fotovoltaik) olarak da kullanılmaktadır. 14 Çift Camlar : Enerji tasarrufu ve ses yalıtımı sağlamak üzere ve iç mekanlarda konfor arayışının bir sonucu olarak düz camların çeşitli çift cam uygulamalarına verilen addır. İstenilen ölçüde iki cam arası çıtalanarak hazırlanır. Çeşitli düz cam türleriyle teknik uygulamaları vardır. Kaplamalı Camlar: Float teknolojisi ile üretilen düz camlara özellik kazandırmanın en önemli yolu yüzey kaplama teknolojileridir. Bu alanda hat üstü ve hat dışı olmak üzere birçok teknik kullanılabilmektedir. Enerji tasarrufu ve çevreye yönelik olarak üretilen ‘’güneş ve ısı kontrol camları’’ dünyada özellikle gelişmiş ülkelerde, artık düz camın yerini alan ürünlerdir. Günümüzde büyük düz cam üreticileri enerji tasarrufunu arttırmaya yönelik güneş ve ısı kontrol camlarını üretmekte, yüksek performanslı camlar gibi katma değeri yüksek ürünlere ağırlık vermekte ve ürün çeşitlerini arttırmaktadır. Türkiye düz cam sektöründe rekabet gücünü korumak adına bu paralelde yüksek teknolojiye dayanan ve değer artışı meydana getiren bu ürünlere ağırlık vermektedir. Yüksek performansa sahip nitelikli yalıtım camları ‘’low-e’’ ve ‘’solar low-e’’, ısı kayıplarını tek cama göre %77, klasik çift cama göre ise %50 oranında azaltmaktadır. Ülkemizde mevcut tüm konutlarda nitelikli yalıtım camlarının kullanılması durumunda, Türkiye’de her yıl 2,5 milyar $’lık tasarruf sağlanabileceği öngörülmektedir. Yeni binalarda yalıtımlı camların kullanımını teşvik eden ‘’TS 825 Isı Yalıtım Kuralları Standardı”nın 2008’de yürürlüğe girmesiyle enerji tasarrufu sağlayan ürünlerin kullanımı yaygınlaşmaktadır. Emniyet Camları: Sertleştirilmiş ya da temperlenmiş cam yapımında sıcaklık, cam plastik hale gelmeye başlayıncaya kadar düzenli olarak artırılır. Sonra hemen fırından çıkarılır, uygun aletlerle gerekli yerlerden kıvrılır ve üstüne kuvvetle üflenen soğuk havayla düzgün olarak soğutulur. Böylece cam yüzeyi kırıcı kuvvetlere karşı normalden çok daha fazla direnç kazanır, kırılırsa da dağılmaz. Emniyet camları üretim şekline göre başlıca ikiye ayrılır; Temperlenmiş camlar: Özel ısıtma sistemlerinde camlar yumuşak hale gelmeye başlayıncaya kadar ısı düzenli olarak artırılarak 620 °C - 645 °C arasındaki seviyelere getirilir. Sonra hemen fırından çıkarılır, uygun aletlerle gerekli yerlerden kıvrılır ve üstüne kuvvetle üflenen soğuk havayla düzgün olarak soğutulur. Isıl işleme (ısıtma ve ani soğutma) tabi tutulan cam düz ve bombeli olarak 15 şekillendirilir. Otomotiv, inşaat ve beyaz eşya sektörlerinde kullanılır. Temperleme işlemi ile verilen mekanik dayanım temperlenmiş camın normal camlara göre 5 kat daha güçlü olmasını sağlar. Cam yüzeyi kırıcı kuvvetlere karşı normal camdan çok daha fazla direnç kazanır, kırılma halinde ufak parçalara ayrılır ve bundan dolayı yaralanma risklerini en asgariye inmesi sağlanır. Camlar temperli cam haline getirildikten sonra kesme, taşlama gibi işlemler yapılamamaktadır. Yapılarda dış cephe camı, kapı camı, dükkan, vitrin camı, durak camı, banyolarda duşküvet camı olarak inşaat sektörüne, buzdolabı camı ve fırın camı olarak beyaz eşyaya yönelik temperlenmiş cam çeşitleri üretilmekte olup, enerji alanında güneş enerjisinden yararlanarak sıcak su üreten güneş kolektörleri ile elektrik üreten güneş pillerinde (fotovoltaik-PV) temperli camlar kullanılmaktadır. Lamine camlar: renkli veya renksiz özel bağlayıcı polivinil butiral (PVB) tabakalar yardımıyla iki veya daha fazla cam plakanın ısı ve basınç altında birleştirilmesi ile üretilir. Kırılma halinde parçaları yerinde tutarak yaralanma risklerini azaltır. Bu özelliği nedeniyle lamine camlar güvenlik camı olarak kabul edilir. Lamine camlar düz ve bombeli olarak inşaat ve otomotiv sektörlerinde kullanılmaktadır. Ayrıca binalarda güvenlik ihtiyacı olan alanlarda güvenlik camı kullanımı 2010’da “TS 13433 Cam Yapılarda Kullanılan İnsan Çarpmasıyla İlgili Güvenlik için Uygulama Kuralları” standardı ile zorunlu hale getirilmiştir. Bu standart ile güvenlik ihtiyacı olan alanlarda lamine cam kullanımı zorunlu olmaktadır. Aynalar: Camın tarihsel gelişimi içinde en eski yüzey kaplama türüdür. Metal tuzu püskürtülerek ve diğer bir indirgen çözelti tatbik edilerek uygun sıcaklıkta yüzeyde metal çözeltiler (örneğin gümüş) uygulanmaktadır. İnşaat, mobilya, dekorasyon, otomotiv sektörleri ile çeşitli optik uygulamalarda kullanım alanı bulmaktadır. Ayrıca yapılan çalışmalar sonucunda çevre dostu ayna üretimi de sağlanmıştır. Cam Tuğla: Cam tuğla, ışık geçirebilen ve duvar örülebilecek şekilde özel olarak şekillendirilmiş camlardır. Cam duvar tuğlaları, presleme yöntemi ile şekillendirilen, iki adet yarım cam tuğlanın kenarlarının sıcakta eritilerek birbirine yapıştırılması ile elde edilmektedir. Arada bulunan hapsedilmiş kuru havanın varlığı sayesinde iyi bir ısı tutucudur. Bu camlara çok 16 değişik desenler yapılmak suretiyle farklı ısı geçirgenliklerine sahip olan cam tuğlalar elde edilir. Cam Ev Eşyası: Cam eritme fırınlarında hazırlanan cam, ya el üretimi yapılan bölmelerden çeşitli el aletleri kullanılarak alınır, şekillendirilir veya yaygın şekilde uygulanıldığı üzere otomatik üretim hatlarında çeşitli ev eşyası haline getirilir. Başlıca cam ev eşyası üretim teknikleri aşağıda verilmiştir. Otomatik Üretim: Cam ev eşyası üretiminde belirleyici olan otomatik üretimde belli başlı prosesler; pres, pres-üfleme, üfleme-üfleme, savurma, ayaklı bardaklar (çekme ve takma ayaklı bardaklar), pres-üfleme gıda kabı prosesleridir. Ülkemizde tüm bu prosesler en yeni teknolojilerin desteğinde kullanılmaktadır. Kullanılan teknolojiler, ABD ve AB ülkelerinde kullanılan en üst düzey teknolojiler ile benzerdir. Ayrıca çamaşır makinesi gözetleme camı, cam tuğla – parke gibi yapı malzemesi, mutfak robotu camı, tencere cam kapağı gibi endüstri kesimine yönelik ürünler de otomatik üretim prosesinde üretilmektedir. El İmalatı: El imalatında da dünyadaki güncel teknolojik olanaklardan faydalanılmaktadır. El imalatında kristal hediyelikler, dekoratif ve masaüstü ürünler yapılmakta, pazarın üst kesimine hitap edilmektedir. Temelde cam ev eşyasında teknolojiler aynı olmasına karşın, dünyadaki firmalar arasındaki farklılıklar bu teknolojileri kullanma becerisinde ve bu teknolojilere destek veren yan teknolojilerin (elektronik sanayi, yazılım gibi) yeterliliğinde kendini göstermektedir. Dolayısıyla firmaların know-how birikimi ve bulundukları ülkelerdeki yan teknoloji desteği büyük önem kazanmaktadır. Cam Çubuk:Türkiye’deki cam çubuk üretimi yöntemi Danner prosesidir. Danner prosesinde, şartlandırma kanalından geçen uygun kıvamdaki cam bir orifisten, yatay düzleme 15-25 derece meyilli bir döner refrakter mandrele verilir. Bu sistemde kapalı bir mufl içerisinde gaz veya elektrikle istenilen ısı dağılımı sağlanır. Uç kısmına gelen cam bir çekme sistemi ile alınır; Danner’den üflenen hava ile çapı kontrol edilir. Çekme hızı ile hava miktarı, et kalınlığı ile iç çapı belirler. Rulolar üzerinde soğuyarak kesme ve uç parlatma işlemlerine geçilir. Avize ve süs eşyası yapımında kullanılan cam çubuk üretiminde Çek Cumhuriyeti ve Almanya önemli rakiplerdir. Dünya cam ev eşyası üretimi 5 milyon ton düzeyini korumakta ve %1-%3 düzeyinde bir büyüme göstermektedir. Dünya pazarının %39’u sektörde en büyük üç firma olan Arc 17 International (Fransa), Libbey (ABD) ve Paşabahçe (Türkiye) tarafından paylaşılmaktadır. Cam Ambalaj: Cam eritme fırınından istenilen renkte, genelde beyaz, yeşil veya bal renginde alınan cam, dinlendirme bölgesi sonuna yerleştirilmiş olan ‘forehearth’ ve ‘feeder’ olarak tanımlanan kanaldan geçirilerek üretim makinesine beslenir. Forehearth’ın esas fonksiyonu, uzun zaman aralığında camın şartlandırılarak benzer ağırlık ve sıcaklıkta sürekli beslenmesini sağlamaktır. Çeşitli en ve uzunluklarda ihtiyaca göre inşa edilmekte olup, 150 ton / gün kapasiteye kadar çıkan kanallar vardır. Cam, çanağın alt kısmındaki orifisten belli stroklarla bir plancerin itmesi ile akar, kesme bıçakları ile istenilen ağırlıkta damlalar kesilerek oluklar ve kepçe vasıtası ile makineyi besler. Cam ambalaj üretimi ‘IS’ makinesinde gerçekleştirilir. Bu makine, yan yana monte edilen bağımsız seksiyonlardan oluşmaktadır. Her seksiyonda basınçlı hava ile çalışan mekanizmalar mevcuttur. Bu seksiyonları bir tahrik şaftı birleştirir ve zaman tamburu ayarına bağlı olarak çalıştırır. Damlanın her seksiyona bağlı kalıp içine zaman ayarlı düşmesi ile üretim sürdürülür. Makinede üretim şekillendirmeyi iki kademede gerçekleştirir. Üretilecek cam ambalaj türüne göre ‘’üfleme-üfleme’’ (blow-blow), ‘’pres-üfleme’’ (pres blow) veya ‘’dar boyunlu pres-üfleme’’ (narrow neck press blow - NNPB) yöntemleri uygulanır ve istenilen şekle uygun şekillendirilir. Üretilen ürünler konveyör ile tavlama fırınlarından geçirilir, çeşitli ikincil işlemler yapılır, kalite kontrolü tamamlanan ürünler hat sonunda ambalajlanır. Cam ambalaj üretiminde, yeni teknoloji yaratacak radikal gelişmeler beklenmemekte, bunun yerine makine ve buna bağlı üretim hatlarında iyileştirmeler yapılmaktadır. İyi bir cam dağılımı sağlayan NNPB yöntemiyle üretimin yaygınlaşması ürün ağırlıklarını azaltmakta ve maliyet düşüşü sağlamaktadır. Ülkemizde de NNPB yöntemiyle üretim yapılmaktadır. Pazar beklentileri ve müşteri memnuniyetinin sürekliliğini sağlamaya yönelik seri ve kaliteli üretim yapan ileri teknoloji ürünü IS makineleri ile üretim modernize edilmektedir. Ayrıca, ürün hafifleşmesi paralelinde fırınlarda atıl kalan kapasitenin tamamının kullanılmasına yönelik olarak makine kapasiteleri arttırılmaktadır. Cam ambalaj üretiminde; gerek üretim, gerek kalite kontrol ve gerekse ambalajlama ünitelerinde dünyadaki en güncel teknolojiler yaygın olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde üreticiler penisilin şişesinden gıda kavanozlarına kadar geniş bir ürün gamıyla çok çeşitli sektörlere hizmet vermektedirler. Ürün geliştirme faaliyetleri sonucu daha beyaz 18 cam üretimi için yeni kompozisyon kullanımı ile süt şişesinde %28, meyve suyu şişesinde %30 daha hafif olan “ultra hafif şişe” üretimi gerçekleştirilmiştir. Yılda ortalama %1 - %2 düzeyinde büyüyen dünya cam ambalaj üretimi, Asya-Pasifik ve Doğu Avrupa gibi gelişmekte olan ekonomilerin bulunduğu bölgelerde ortalamanın üzerinde bir hızla büyümektedir. Ancak gerek cam ambalaj üreticilerinin uyguladıkları proaktif politikalar ve gerekse sürekli gelişen ikame ambalajlar nedeniyle pazardaki rekabet gün geçtikçe yoğunlaşmaktadır. Cam kalitesine ve maliyete olumlu etkisi ve de sağladığı enerji tasarrufu ile genel ekonomiye katkısı nedeniyle üretimde “Cam Kırığı Kullanımı”nın artırılmasına yönelik çalışmalar yapılmakta, ayrıca çevre kirliliğinin önlenmesine katkıda bulunmak amacıyla cam ambalajın toplanmasını ve geri dönüşümünü sağlayacak yöntemler geliştirilmektedir. Cam Elyafı: Cam eritme ve üretimi, bir fırında kum, kalker, kolemanit vs. girdilerin tartımlı karışımlarının ergitilmesi ile başlar. Elyaf üretimi gelişme süreci içinde belli başlı iki yöntem mevcuttur. İlki erimiş cam damlalarından meyilli yivli oluklardan şekillendirilerek elde edilen cam bilyalardan elyaf çekme yöntemidir. Bugün dünyadaki ve Türkiye’deki modern uygulamalarda girdilerin otomatik olarak kapalı sistem ile tartım sonrasında başlayan ergitme işlemi kontinu (kesintisiz) olarak üretim yapan “unit melter”de devam etmektedir. Kontinu sistem ile yapılan üretimde sağlanan stabil ürün kalitesi, bilya üretiminde sağlanamamaktadır. Elyaf çekme işlemi, elektrikle ısıtılan platin/rodyum karışımı bushingler vasıtası ile bushing üzerinde bulunan 200 veya bu sayının katları kadar fazla sayıda nozullardan yapılır. Bu şekilde elyaf çekimi sonucunda elde edilen bobinler: • Fitil • Dokunmuş fitil • Kırpılmış demet • Keçe Cam iplik ürünlerini meydana getirmek için kullanılır. 19 Fitil: Bükülmeden sarılmış elyaf demetleridir. Kullanım yerlerine göre, sarılan tel sayısı, birlikte sarılan demet adedi ve üzerine aplike edilen bağlayıcı formülasyonu değişmektedir. Püskürtme, elyaf sarma veya kırpma metotları ile CTP (Cam Takviyeli Plastik) üretiminde kullanılır. Dokunmuş Fitil: Aynı veya değişik ağırlıkta fitillerin atkı ve çözgüde kullanılarak dokunması ile elde edilir. Keçe ile birlikte çeşitli açık kalıplama, pres kalıplama ve reçine enjeksiyonu ile kalıplama uygulamalarında kullanılır. Kırpılmış Demet: Elyaf üreticisi tarafından elyaf çekme sonrasında elde edilen bobinlerin ikinci bir proses ile 3mm - 24 mm arasında kırpılarak satışa hazır duruma getirilen ürün grubudur. Polyester gibi termoset veya polyamid, polypropilen gibi termoplastik reçinelerin içerisine karıştırılarak pres ve enjeksiyon kalıplama metodu ile üretimlere uygun termoset ve termoplastik bileşik halinde hazırlanır. Keçe: Elyaf üreticisi tarafından elyaf çekme sonrasında elde edilen fitil bobinlerinin ikinci proses ile keçe makinesinde 20 mm - 50 mm uzunluğunda yatay düzlemdeki taşıyıcı bant üzerine kırpılarak istenilen gram/m2’ye ulaşılacak şekilde serpiştirilir. Toz veya sıvı bağlayıcı ile birbirine bağlanır. Hat sonunda, fırından da geçen ürün karton miğferler üzerine sarılarak satışa hazır ürün halinde alınır. Keçe halindeki cam elyafı, el yatırması metodu ile üretilen CTP ürünlerinde veya makine ile üretilen ışık geçirgen ve opak levhalarda kullanılır. Günümüzde mühendislik malzemesi olarak öne çıkan cam elyafı ve polyester ürünleri, kırılgan yapıdaki plastik türevi ürünlerin fiziksel dayanım özelliklerini artırmak amacıyla altyapı (boru), otomotiv, inşaat, denizcilik, endüstriyel ürünler ve şehir mobilyaları uygulamalarında yaygın kullanım alanı bulmaktadır. Mukavemet değer, hafiflik, korozyon dayanımı, ucuz maliyet avantajı ile cam elyaf ürünleri tercih edilen malzeme olarak konumunu gün geçtikçe güçlendirmektedir. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de yenilenebilir enerji sektörüne ve küresel ısınma kapsamında sulama projelerine yönelik girişimlerin artması nedeniyle polyester ve cam elyafı talebinin de arttığı görülmektedir. 20 İLİŞKİLİ SEKTÖRLER Cam sektörü ürünleriyle inşaat, otomotiv, beyaz eşya, gıda, içki, meşrubat, ilaç, kozmetik, turizm (lokanta gibi), mobilya, boru, elektrik ve elektronik gibi birçok sektöre ve ev kesimine girdi vermektedir. Özellikle düz camda, inşaat ve otomotiv sektöründe yaşanan gelişmelerin etkisi birebir gözlenmektedir. İnşaat sektöründeki, güneş enerjisine yönelik yüksek performanslı camlar ya da otomotivde yeni girilen projeler, düz cam faaliyetlerini etkileyen unsurlardır. Cam ambalaj alanında özellikle gıda ve kozmetik sektöründe gelişen ürün çeşitleri ve dağıtım kanallarında ambalajın önem kazanması, sektörü hareketlendirmektedir. Resim 6: Camın kullanım alanları Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı SEKTÖRÜN YAPISAL VE EKONOMİK ÖZELLİKLERİ Bütün üretim alanlarında yapısal ve ekonomik özellikler o sektörün genel yapısını tanımlayan ve diğer sektörlerden ayıran iki ana unsurdur. Üretim sektörlerinin ayırt edici özellikleri, bu özelliklerin dünya genelindeki temel eğilimlerle olan ilişkilerinde tutarlı dengeler kurulmasını sağlamaktadır. Sektörün birikim yeteneğinin korunup geliştirilmesi ve geleceğinin güvence altına alınmasının ön şartı, yapısal ve ekonomik özelliklerinin iyi analiz edilmesidir. Cam üretimi ister cam kaplar (container glass) olsun, isterse düzcam (float glass) olsun modern teknoloji, büyük ölçekli yatırım ve dolayısıyla önemli ölçüde (sermaye yoğun) finans kaynağı gerektiren bir sektördür. Bu nedenle sektör faaliyetleri oldukça yoğunlaşmış durumdadır. Bu yoğunluk özellikle 1980'li yıllarda kendini göstermiştir. Bunun sonucu olarak 21 sektörde yeni yatırımlara ihtiyaç duyulmuş ve yeniden yapılanma sürecine girilmiştir. Cam sektörünün geliştirilmesi, bu yapısal ve ekonomik özelliklerin bütün kararlarda ve oluşturulacak kurumlarda göz önüne alınmasını zorunlu kılmaktadır. Cam sanayiinin ayırt edici yapısal ve ekonomik özellikleri aşağıda özetlenmektedir: I. Sektörün Yapısal Özellikleri; - İzabe teknolojisine dayalı enerji-yoğun bir üretim olması, - Hammadde yoğun üretim yapısı, - Kesintisiz Üretim göstermesi, - Sürekli Yatırım, - Çeşitli Kompozit maddelerin elde edilmesinde kullanımı, - Teknolojik Gelişme Katsayısı. II. Sektörün Ekonomik Özellikleri; - Ölçek Ekonomisine bağımlılığı, - Dikey bütünleşme zorunluluğu, - İlk Yatırım maliyetinin yüksekliği, - Başabaş noktasının yüksekliği, - Küresel Özelliği, - Sektör ve Çevre ilişkisi Yapısal Özellikleri 1. İzabe Teknolojisine Dayalı Enerji-Yoğun Bir Üretim Olması Cam sektörünün en önemli özelliği yüksek sıcaklıkta eritme teknolojisine (izabe teknolojisine) dayanan enerji-yoğun bir üretim alanı olmasıdır. Cam hammaddeleri belli ölçülere göre karıştırılarak eritme fırınlarına akıtılır. Fırınlar yaklaşık 1500-1600 santigrat derecede ısıtılarak içlerindeki hammadde cam eriyiği haline dönüştürülür. Cam eritme fırınları, kampanya dönemleri boyunca hiç söndürülmeden sıcak tutulmak zorundadır. Kampanya dönemlerinin on yıl gibi uzun bir dönemi kapsadığı göz önüne alındığında, enerji kullanımındaki sürekliliğin, buna bağlı olarak da enerjiye bağımlılığın önemi anlaşılır. 2. Hammadde Yoğun Üretim Yapısı Cam üretiminde birim ağırlığı fazla olan kum, maliyeti yüksek olan soda, doğada az bulunan dolomit ve feldspat gibi hammaddeler kullanılmaktadır. Bu ham maddelerin kalitesi ve saflığı kadar, teminindeki devamlılık da önemlidir. Gerekli spesifikasyonlara uygun hammadde 22 temininde binde 1'ler oranında bir oynama cam üretimini olumsuz yönde etkilemektedir. İçerisinde önemli miktarda enerji absorbe eden ve istenilen kalitede cam üretmenin temeli olan hammaddenin temini hususu, cam endüstrisinde yapılabilirlik çalışmaları sırasında önemle ele alınması gerekli bir konu olmaktadır. 3. Kesintisiz Üretim Göstermesi Cam eritme fırınlarının yüksek sıcaklıkta çalışmaları, enerjinin maliyet içindeki payının yüksek olması, bu üretim alanında kesintisiz üretim yapılmasını zorunlu kılmaktadır. Sektörde başabaş noktasının oldukça yüksek bir kapasite kullanımını zorunlu kılması ve izabe teknolojisinin tam kapasite çalışmayı gerektirmesi üretimde kesintisizliğin önemini artırmaktadır. 4. Sürekli Yatırım İhtiyacı Bugün teknolojide öylesine hızlı değişmeler olmaktadır ki, teknik olarak daha ömrünün yarısına gelmemiş bir makina- donanımını değiştirmek söz konusu olabilmektedir. Günümüzde makina-donanım seçiminde göz önünde tutulması gereken temel kriter, rekabet edebilir ömürdür. Herhangi bir teknik donanım performansını ve rekabet edebilirliğini kaybettiği zaman, o donanımı değiştirmeden sektörün rekabet gücünün korunması mümkün değildir. Teknolojideki hızlı değişmenin meydana getirdiği rekabet edilebilir ömür, beraberinde sürekli-yatırım olgusunu getirmiştir. Genel ilke, eldeki mevcut teknolojilerin sonuna kadar kullanılmasından sonra yatırıma gidilmesidir. Ancak gerektiğinden önce yatırım yapmanın yüksek maliyeti kadar, gerektiğinde ve tam zamanında yatırım yapmamanın getirdiği yüklerin de dikkate alınması gerekir. Fırın yenileme, şekillendirme makina donanımlarının modernizasyonu, destek hizmet üreten gereçlerin yenilenmesi, ölçme-kontrol sistemlerinin geliştirilmesi gibi diğer rekabet gücünü belirleyen gelişme alanları da dikkate alındığında, cam sektörünün enerji yoğun üretim alanı olduğu kadar, sermaye yoğun ve sürekli yatırım ihtiyacına dayalı bir alan olduğu görülür. 5. Çeşitli Maddelerin Elde Edilmesinde Kullanımı Cam, 800 değişik bileşeniyle, 43 bin çeşit ürünün elde edilmesinde kullanılmaktadır. Geniş çapta otomasyona dayanan üretim, beraberinde hammadde ve cam üretim aşamalarında şartların dengeli olmasını gerektirmiştir. Silika camı basit bir cam olmasına karşın, kimyasal etkilere karşı dayanıklıdır. Düşük genleşme katsayısına sahiptir. Bütün bu olumlu özelliklerine rağmen üretimi zordur. Cam sanayiinin üretim hacminin büyük bir kısmını soda ve kireç camları oluşturmaktadır. Nefelinli siyenitler ise, çeşitli sanayi tipi cam kaplar, cam levhalar, 23 televizyon tüpleri, lambalar, cam blok ve cam yünü, kimyasal etkilere ve ısıya dayanıklı borasilikat camları yapımında kullanılır. Temel girdi olarak kullanılan kompozit maddeler içinde cam elyafının özel bir yeri vardır. Bu nedenle, cam elyaf takviyeli plastiklere kadar, cam kökenli optik elyafın da telekomünikasyonda yarattığı imkanlar, bu sektörün geleceğine olan güveni artırmaktadır. 6. Teknolojik Gelişme Etkisinin Yüksekliği Yeni ve daha etkin üretim yöntemleri oluşturuldukça üretim teknolojisi değişir. Ayrıca, yeni buluşların tüm üretim yöntemlerinin etkinliğini artırması söz konusudur. Aynı anda bazı üretim yöntemleri etkinliklerini kaybetmeleri sonucu üretim fonksiyonundan dışlanabilirler. Bu değişimler teknolojik gelişmeyi oluştururlar. Cam sanayiinde, düz camlarda ikincil işlemler, cam ev eşyasında yenilikçi yeni ürün tasarımı, cam ambalajda teknik müşteri hizmeti gibi unsurlar rekabet gücünü etkilemektedir. Ürün, süreç ve pazarlamada yenilik oluşturmadan, yeniliklerin takipçisi olmadan, cam sektöründe birikim yeteneğini koruyarak uzun vadeli geleceği güvence altına almanın imkanı kalmamıştır. Sadece teknik boyutla kısıtlı olmayan, geniş anlamlı AR-GE çalışmaları, günümüz cam sanayiinde de belirleyici ağırlığa sahiptir. Ekonomik Özellikler Ölçek Ekonomisine Bağımlılığı Üretimde kullanılan girdilerin hepsini aynı oranda artırdığımız zaman çıktıdaki artış bu orandan fazla ise ölçeğe göre artan, bu orana eşit ise ölçeğe göre sabit, bu orandan az ise ölçeğe göre azalan bir getiri vardır. Ölçek ekonomilerinin kaynaklarının teknolojik ve ekonomik sınırları vardır ve bir noktadan sonra bu faktörler maliyetleri etkilemez, hatta olumsuz yönde etkileyebilir. Cam fırınlarının kapasiteleri; fırınların hacimleri, birim üretim için gerekli hammadde, yarı mamul madde ve işgücü miktarlarına bağlı olarak değişir. Geniş fırınlar küçüklere göre birim kapasite başına daha az ısı kaybederler çünkü ısı kaybı alana bağlıdır. İzabe teknolojisi, kesintisiz üretim ve hammadde hassasiyeti nedeniyle, sektörde ölçek ekonomisi kurallarını belirleyici duruma getirmektedir. Bu nedenle, bütün dünyada cam üreten tesislerin üretim kapasiteleri katlanarak artmaktadır. Bir yandan da üretimdeki ihtisaslaşma, bu konudaki eğilimleri daha da arttırmaktadır. Bir ülkede ya da bölgede cam üretiminde ve ticaretinde liderliğini korumak isteyen bir 24 kuruluş, talebi aşan bir arz oluşturmak zorundadır. Cam sektöründe oluşturulan her arz basamaklar biçiminde yükselir. Belli dönemlerde talebi ithalatla karşılamak, sonra başabaş noktasına gelip talebi aşan üretim düzeylerine erişmek sektörde kolay yürütülebilecek bir uygulama değildir. Sektör ölçeğe dayalı bir yapıya sahip olduğu için oligopol bir pazar yapısı oluşumuna müsaittir. Bilindiği üzere bu tür piyasalarda stratejik planlama yönetimde temel ilkedir. Sadece piyasa şartlarına değil, rakiplerin yaptıkları çalışmalara ve izledikleri politikalara bağlı olarak oluşan belirsizlik cam sektöründe güçlü bir yönetimi ve çağdaş yönetim yöntemlerinin uygulanmasını zorunlu kılmaktadır. Dikey Entegrasyon Zorunluluğu Dikey entegrasyon, bir üretim sürecinin girdi temininden tüketiciye ulaşması noktasına kadar değişik aşamaların aynı firmanın kontrolü altında gerçekleştirilmesidir. Bu durumun firmaya getirdiği avantajlar ve dezavantajlar bulunmaktadır. Firmalar arası birleşmeler ve bir firmanın diğer bir firma tarafından satın alınması, diğer faktörlerin yanı sıra maliyetlerin de büyük önemi vardır. Benzer bir şekilde, firmanın dikey entegrasyon sonucunda maliyet avantajları elde edeceğinin belirlenmesi durumunda firma bu yönde politikalar uygulayacaktır. Entegre edilmiş üretim, girişi engelleyici bir araç olarak da ilgi çekicidir. Entegre edilmiş üretimin gerçekleştirildiği bir endüstriye girmek isteyen yeni bir firma, önemli miktarlarda yatırımı geçekleştirmek durumundadır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde satıcı piyasalardaki örgütlenmenin yetersizliği, cam endüstrisinde dikey entegre gelişmeyi zorlamaktadır. Örneğin, sektörün önemli girdisi olan kumu, gerekli spesifikasyonlara uygun üreterek güvenli biçimde arz edebilecek kurumların oluşmamış olması, sektörü kendi kumunu kendi imkanlarıyla üretmeye zorlamaktadır. Sektörde çok zorunlu biçimde katı bir entegrasyon yapısı oluşmaktadır. Konjonktürün olumlu olduğu dönemde bu entegrasyonun önemli maliyet avantajları vardır. Kriz dönemlerinde ise sektör bütünüyle sarsıntı geçirebilmektedir. Bütün dünyada, bu sert entegrasyon yapıları esnetilmektedir. Hatta, çok daha gevşek yapıda örgütler bile, merkezkaç yönetim ilkesini benimseyerek, her birimi kâr merkezi olarak gören bir anlayışa yönelmektedirler. 25 İlk Yatırım Maliyetinin Yüksekliği Cam endüstrisinin bir diğer özelliği de ilk yatırım maliyetinin yüksek, kar marjlarının düşük olmasıdır. İş hacmine kıyaslandığı zaman, bir buzdolabı fabrikasına göre cam endüstrisinin cirosu çok daha düşük kalmaktadır. ABD'de petrol şirketlerinden sonra en büyük ölçekli kuruluşlar cam üreticileri olduğu halde, ciroları ve karları bakımından Fortune'nin her yıl düzenlediği dünyadaki 500 büyük şirket arasına çok az sayıda cam kuruluşu girmektedir. Gerek ilk yatırım maliyeti, gerekse modernizasyon ihtiyaçları, camda sermaye-yoğun yatırım karakterinin giderek daha baskın hale geldiğini göstermektedir. Sürekli yatırım ihtiyacı olan, sermaye yoğun karakteri gelişen ve sermaye maliyetlerine karşı duyarlılığı giderek artan böylesi bir üretim alanında, stokları artıracak, talebi daraltacak yanlış kararların etkisinin boyutu kolaylıkla kestirilebilir. Bu özellikler ve daha önce değinilen ölçek ekonomisi, dikey entegrasyon gibi yapısal özellikler nedeniyle sektöre giriş ve çıkış çok azdır. Bütün dünyada sayıları on kadar olan büyük cam üreticileri sektörün yüzde 80'inden fazlasına sahiptir. Diğer bir deyişle dünya cam piyasası oligopol bir yapı göstermektedir. Ülkelerde ise yurt içi piyasalar genellikle tekelci bir yapıya sahiptirler. Dolayısıyla sektörde rekabet daha ziyade uluslararası olarak algılanmaktadır. Bu durum hükümetlerin izledikleri dış ticaret politikalarının sektördeki rekabet gücünü doğrudan ve son derece etkili bir şekilde belirlemelerine yol açmaktadır. Başabaş Noktasının Yüksekliği Başabaş noktası analizi, bir projenin mali yeterliliğini tehlikeye sokmadan çalışabileceği en düşük verim ve/veya satış seviyesini bulmak amacıyla yapılır. Başabaş noktası deyimi bir projenin ne kar ne de zarar ettiği çalışma seviyesini ifade etmek için kullanılır. Başabaş noktası toplam gelirler ile toplam maliyetin birbirine eşit olduğu durumda gerçekleşir. Bu noktada firma ne kar ne de zarar etmektedir. Bu noktadan sonra yapılacak bir birimlik artış bile firmanın kara geçmesi için yeterli olacaktır. Aynı şekilde bu noktanın altına düşen satışlar firmayı zarar eder hale getirecektir. Bu noktayı değişik şekillerde izah etmek mümkündür. Yaygın olarak kullanılan göstergeler şunlardır: - Üretilen veya satılan birimlerin miktarı, - Satışların parasal değeri (TL cinsinden toplam satış değeri), - Tesisin Kapasite kullanım oranı 26 Şekil 1: Başabaş noktası grafiği Kapasite Kullanma Yüzdesi Cam sektöründe önemli bir özellik olarak başabaş noktasının yüksek olduğu kabul edilmektedir. Cam çeşitlerine göre farklılık göstermesine karşın, üretimde ağırlığı olan ürünlerde başabaş noktası kapasite kullanım oranının yüzde 75'i düzeyindedir. Bu durum sektörde üretim yapan firmaların giriş çıkışını kısıtlamakta, riski artırmakta ve oligopol bir piyasa yapısının oluşmasına katkıda bulunmaktadır. Sektörün karlılığı daha önce belirtilen sürekli üretimin güvence altına alınması kadar, tam kapasite çalışma şartlarına da bağlıdır. Bu nedenle, üretimin güvenceye alınması kadar, dağıtım ve müşteri potansiyelinin güvence altında tutulması da son derece önemlidir. Üretici firmalar zaman zaman kapasite fazlasını maliyetin altında dampingli fiyatlarla satarak dünya pazarlarında yeni pazar arayışlarına girmektedirler. Diğer izabe teknolojisine dayalı sektörlerde olduğu gibi, cam üretiminde de işin yavaşlaması ya da grev gibi zorunlu duruşların endüstri üzerinde yıkıcı etkisi çok yüksektir. Ayrıca, yanlış işletme politikası ya da makro-ekonomik kararlar nedeniyle, sektörde talebin daralması, olağanüstü stoklar oluşturmakta, bu nedenle sektörde maliyetler çok fazla artabilmektedir. Bu durum yeni korumacılık yöntemlerinden olan anti-damping vergilerini de gündeme getirmektedir. Küresel Özelliği Sektörde kullanıcılar üretimin yeri ne olursa olsun, düzgün ve dünya kalitesinde (uniform) mamul talep etmektedir. Bu talep, cam üreticilerini faaliyetlerinde küreselleşmeye 27 zorlamaktadır. Buna ek olarak, sektörün dünya pazarının genişliği, bu sektördeki yatırımların büyük ölçekli olarak yapılmasını gündeme getirmiş, üreticilerin daha önce genelde tek bir kıtayla sınırlanan pazarlarını dünya geneline taşımıştır. Cam ambalaj nisbi olarak daha az küresel olmasına karşın, cam ev eşyası, cam elyafı ve düz camlar küresel nitelikli ürünlerdir. Düz camlarda sermaye, talebin olduğu yere hızla giderken, cam ev eşyasında belli bir merkezde yapılan üretim dünya ölçüsünde dağıtılabilmektedir. Bu özellikler cam elyafı için de geçerlidir. Bu da, firmalar arası satın alma, birleşme, işbirliği ve ortak yatırım konularında hızlı davranılan bir sektör olma özelliği yaratmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde dinamik cam sektörlerinin gelişmelerini önleme (destabilize etme) stratejisi büyüklerin belirgin stratejilerinden biridir. Sektör ve Çevre İlişkisi Günümüzün teknolojisi, tüketim alışkanlıkları, değişen yaşam standartları, kentleşme, nüfus artışı ve sanayileşmeye paralel olarak artan kentsel ve endüstriyel atıklar önemli bir çevre problemi olarak karşımıza çıkmaktadır. Atık yönetimi konusu, atıkları geri kazanmak, atık miktarını arttıran üretim ve tüketim türlerini sınırlamak gibi hususları da kapsayan ve giderek önemi artan bir konu haline gelmiştir. Bilindiği gibi cam kaplar kolaylıkla yenilenebilir (recycling, re-use) özelliğe sahiptirler. Bu da, sektörde önemli ölçüde enerji ve hammadde tasarrufu sağlamaktadır. Zaten artan enerji maliyetleri ve çevre korumaya yönelik olarak ortaya konan yapısal düzenlemeler, yenilenebilir camların önemini oldukça artırmıştır. Cam, yeniden dolum ve dönüşüm özelliğini bir arada bulunduran tek malzemedir. Cam ambalajın büyük bir bölümü, özel şekilde ve işaretli olduğundan (depozitolu) dağıtım toplama örgütlenmesi içinde geri dönüp, temizlenerek tekrar doluma girer (Süt, bira, meşrubat şişeleri gibi). Bunun dışında kırılmış parçalar ise, renk ayırımı, temizleme ve öğütme işlemlerinden geçirilerek harmana belirli oranlarda katılır. Birçok ülke kırık camların toplanarak yeniden üretime kazandırılması konusunda yarış halindedir. Cam kapların çok kolay yenilenebilir özelliğinden dolayı bazı ülkeler bunu teşvik etmektedir. Örneğin Danimarka`da yalnızca yeni şişeler üzerine vergi konulmaktadır. Bu vergi, kullanılan şişelerin toplanma ve temizlenme maliyetlerini karşılayacak kadar yüksek orandadır. Plastik şişeler üzerindeki vergi oranı ise, karton ve ince levhalar üzerindeki vergi oranları ile karşılaştırıldığında, oldukça yüksek düzeyde bulunmaktadır. 28 Sektördeki bu özellik enerji tasarrufu açısından da çok önemlidir. Yeniden üretime kazandırılan her bir ton hurda cam yaklaşık olarak 1,2 ton hammadde ve 100 Kg. fuel-oil tasarrufu sağlamaktadır. DÜNYADAKİ DURUM Dünya cam sektörü global ekonomiye paralel bir gelişmeyle yılda ortalama % 2-4 düzeyinde büyümektedir. Dünya cam üretiminin yaklaşık 121 milyon ton düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Bu üretimin % 45’ini cam ambalaj, % 37’sini düz cam, % 4’ünü cam ev eşyası, % 3’ünü cam elyaf ve % 10’unu diğer camlar oluşturmaktadır. Toplam üretimin % 30’u Avrupa, % 34’ü Asya, % 29’u ABD ve % 7’si diğer bölgelerde gerçekleştirilmektedir. Tablo 2: Dünya Cam Üretimi Ürün Dağılımı Üretim (Milyon Ton) Pay (%) Cam Ambalaj 55.0 45 Düz cam 45.0 37 Cam Ev Eşyası 5.0 4 Cam Elyaf 3.5 3 Diğer 12.5 10 Toplam 121.0 100 Kaynak: www.sanayi.gov.tr Dünya cam ve cam mamulleri ithalatında 2011 yılı verilerine göre Çin, ABD, Almanya, Güney Kore ve Fransa ilk beş ülkeyi oluştururken; ihracatta ise yine aynı dönemde ilk beş ülkeyi Çin, Almanya ve Japonya, A.B.D. ve Fransa oluşturmaktadır. Tablo 3: Dünya Cam İthalatı (1.000 ABD Doları) İTHALATÇI ÜLKELER 2007 2008 2009 2010 2011 Çin 3.273. 327 6.241. 729 5.051. 187 2.468. 773 3.757. 049 3.420.01 1 5.970.37 0 5.629.04 0 2.559.94 6 4.072.77 1 3.028.6 10 4.641.6 42 4.457.4 40 2.454.5 35 3.250.8 27 4.871.47 4 5.733.04 6 5.207.83 9 3.289.66 6 3.474.40 3 6.267.2 82 6.106.3 42 5.622.6 82 3.734.7 19 3.694.1 68 ABD Almanya Güney Kore Fransa 29 Japonya 2.200. 2.521.46 334 8 Tayvan 1.845. 2.053.83 805 2 İngiltere 2.374. 2.385.26 406 4 Kaynak: International Trade Center, Trade Map 1.918.5 51 1.692.0 26 1.843.0 54 2.358.90 5 2.667.04 4 2.162.40 0 2.669.8 96 2.583.6 89 2.362.0 88 Tablo 4: Dünya Cam İhracatı (1.000 ABD Doları) İHRACATÇILAR 2007 2008 2009 2010 2011 Çin 7.249.8 9.069.69 7.597.08 10.325.4 12.603.526 36 Almanya 6.815.9 59 Japonya 4.136.1 10 A.B.D. 4.829.4 28 Fransa 4.245.3 05 İtalya 3.106.5 10 Belçika 3.385.1 49 Tayvan 1.115.7 39 7 7.263.28 1 4.683.04 4 5.088.10 9 4.281.09 4 3.247.45 0 3.488.59 1 1.164.74 2 6 6.143.42 1 4.503.73 7 4.144.81 8 3.265.21 1 2.514.91 7 2.603.21 6 1.128.79 7 04 6.582.03 7.190.707 3 6.527.25 6.685.186 8 4.983.82 5.325.142 4 3.459.16 3.681.417 2 2.737.49 3.070.643 5 2.641.88 2.859.749 7 1.591.80 2.186.223 8 Kaynak: International Trade Center, Trade Map 30 Şekil 1: Dünya Cam Sektörü İhracatından Başlıca Ülkelerin Aldığı Paylar, 2009 (%) Kaynak:http://www.cimentobirlik.org/tr/cimento-cam-seramik-ve-toprak-urunleri-sektorraporu-2010 Aşağıdaki tabloda dünya cam sıralamasında önde giden cam kuruluşlarının cam sektöründeki 2007 yılı cirolarına göre sıralaması verilmektedir. Tablo 5: Dünyada Önde Gelen Cam Firmaları Kuruluşun Adı St. Gobain NSG Asahi Owens Illinois Corning Hoya Guardian NEG Owens Corning Schott Ülke Fransa Japonya Japonya A.B.D. A.B.D. Japonya A.B.D. Japonya A.B.D. Almany a Vitro Meksik a Şişecam Türkiye Kaynak: www.sanayi.gov.tr Toplam Satışlar (2007) 59.408 7.986 14.747 7.567 5.860 4.807 4.500 3.683 4.978 2.848 Cam Satışları (2007) 15.734 7.854 7.597 7.100 4.700 4.346 3.700 3.668 2.987 2.848 2.631 2.599 2.483 1.930 31 AVRUPA BİRLİĞİ’NDEKİ DURUM 27 üyeli Avrupa Birliği, dünya cam üretiminde % 30 düzeyinde bir paya sahip olup, 2010 yılında toplam AB üye ülkelerinin üretiminin % 62’sini cam ambalaj, % 29’unu düzcam, % 3’ünü cam ev eşyası, % 2’sini cam elyaf ve % 3’ünü diğer camlar oluşturmuştur. Şekil 2: AB Üyesi Ülkelerin Cam Üretim Dağılımı Kaynak: CPIV (Standing Comittee of the European Glass Industries) web sitesi Tablo 6: AB Üyesi Ülkelerin Yıllar İtibariyle Cam Üretimi (1.000 Ton) Yıllar Düz Cam Cam Ambalaj Cam Ev Eşyası Cam Elyaf Diğer Toplam Cam 2006 9.981 20.967 1.526 796 1.162 34.432 2007 10.11 21.621 1.547 821 1.214 35.322 9 2008 9.865 21.270 1.440 823 966 34.364 2009 8.965 19.366 1.041 476 946 30.794 2010 9.405 19.886 1.016 714 1.005 32.026 Kaynak: CPIV (Standing Comittee of the European Glass Industries) web sitesi AB üyesi ülkelerin düz cam üretimi 9-10 milyon ton düzeyindedir. Üretim seviyesinde büyüme gözlenmeyen, doyuma ulaşmış bir yapıya sahip olan Avrupa pazarının büyüklüğü de 32 yaklaşık 9 milyon tondur. Pazarda otomotiv camı, kaplamalı cam ve lamine cam gibi işlenmiş ürünlerin payı oldukça yüksektir. AB üyesi ülkeler düz cam ve cam ambalajda ağırlıklı ihracatçı, cam ev eşyası, cam elyaf ve diğer cam çeşitlerinde ithalatçı konumdadır. TÜRKİYE’DEKİ DURUM Kurulduğu dönemden bugüne kadar yaptığı çalışmalar ve atılımlarla, Türkiye cam sektörü dünyada önde gelen cam üreticisi ülkeler arasına girmiş ve her geçen yıl olağanüstü gayretlerle rekabet gücünü pekiştirmiştir. Türkiye cam sektörü girdilerinin tamamına yakınını yurtiçinden temin eden, ihracatçı, ülke ekonomisine net katma değer yaratan ve büyümesini her koşulda sürdürmek için çaba harcayan ve Türkiye’nin lokomotif sektörlerine girdi veren önemli ve başarılı bir sektördür. Sektördeki, büyük kuruluşlar T. Şişe ve Cam Fab. A.Ş. (Şişecam) bünyesinde Paşabahçe Cam San ve Ticaret A.Ş, Trakya Cam Sanayi A.Ş., Yenişehir Cam San. A.Ş., Anadolu Cam San. A.Ş., Cam Elyaf San. A.Ş. ile Güral Cam, Marmara Cam ve İzocam’dır. Ayrıca cam işleme alanında üretim yapan çok sayıda firma vardır. Şişecam düz cam, cam işleme (inşaat, otomotiv, beyaz eşya, enerji), cam ev eşyası, cam ambalaj ve cam elyaf üretim tesislerine sahiptir. Güral Cam ve Toprak Cam cam ev eşyası, Marmara Cam cam ambalaj, İzocam cam yünü ve taş yünü alanlarında üretimlerini sürdürmektedir. Düz cam ikincil işlemlerde Schott Orim, Yıldız Cam, Star Grup, Kutaş, Hatipoğlu Cam ve Gürsan Cam gibi firmalar bulunmaktadır. Otomotiv camlarına yönelik olarak ise başta Kutaş (Tamcam), Olimpia, Başkent, Dora olmak üzere çeşitli firmalar üretimlerini sürdürmektedir. Türkiye cam sektörünün en büyüğü olan Şişecam kapasite olarak Avrupa’da 6’ncı sırada, dünyada 13’üncü sırada yer almaktadır. Cam Ev Eşyasında Avrupa’da 2’nci, dünyada 3’üncü, Düz cam ve Cam Ambalaj alanlarında ise Avrupa’da 4’üncü durumdadır. Şişecam yurtdışında yaptığı atılımlarla da bölgede önemli bir güç haline gelmiştir. Türkiye cam sektörü yaklaşık 2,3 milyar ABD Doları düzeyindeki üretim değeri ile Türkiye ekonomisinin binde 3’ünü üretmekte olan ve yaklaşık 20 bin civarında çalışan sayısı ile üretim girdilerinin tamamına yakınını yurtiçinde sağlayan, sermaye ve enerji yoğun, aynı zamanda da yüksek kapasite ile çalışma zorunluluğu olan bir sektördür. 2012 yılı toplam cam ve cam ürünleri ihracatı 956 milyon ABD Doları, ithalatı ise 643 milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Sektörde yüksek enerji tüketimine karşın cam sanayii bir taraftan da geliştirdiği katma 33 değeri yüksek ürünler ile çevre korumaya ve enerji tasarrufuna önemli katkılar sağlamaktadır. İnşaat ve otomotiv gibi Türkiye’nin lokomotif sektörlerine girdi veren ve cam sanayiinin ağırlıklı faaliyet alanını oluşturan düz cam sektörü özelinde kaplamalı camlar ve çift camlar, artık düz camın yerini almaktadır. Dünyada özellikle gelişmiş ülkelerdeki bu yaygın eğilimin halen gerisinde bulunulmakla birlikte, ülkemiz düz cam sektöründeki gelişmeler hızla ilerlemektedir. İşlenmiş camların toplam düz cam üretimindeki payı 1980’li yıllarda % 3 iken, bu oran son üç yılda % 30’lara varmış durumdadır. Ülkemizde, mevcut tüm konutlarda ısı yalıtımını iyileştiren Low E kaplamalı camların kullanılması durumunda, yılda 2,5 milyar ABD Doları tasarruf sağlama, karbondioksit emisyonunu da önemli ölçüde azaltma potansiyeli bulunmaktadır. Diğer bir anlamda, uluslararası yaptırımlara konu çevre kirliliği ve dünyanın dengesini bozan küresel ısınmayı kontrol altına alma imkanı yaratan Low E camlar, ülke ekonomisine büyük katkılar sağlayacaktır. Cam sektörünün 2010 yılında gerçekleşen 1,475 milyar TL’lik net katma değeri, % 20 artarak 2011 yılında yaklaşık 1,8 milyar TL ye ulaşmıştır. 2012 yılında net katma değer miktarı 1,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Şekil 3: Cam Sektörü Net Katma Değer Miktarı (1000TL) Kaynak: Şişecam Sektör Verileri 34 Cam üretiminde kullanılan en önemli girdiler, kum, soda, dolomit, kuvartz maddeleridir. Ülkemizin bu kaynaklar açısından zengin olması nedeniyle, Türk cam sanayi % 98 oranında yerli hammadde kullanmaktadır. Ülkemiz cam sanayinin üretim kapasitesi yaklaşık 3,5 milyon tondur. Ülkemiz üretim kapasitesinin % 90’ı Şişecam tarafından karşılanmaktadır. Şişecam’ın yurtiçi ve yurtdışı toplam üretim kapasitesi 4,7 milyon tona yaklaşmaktadır. Düz cam, cam ev eşyası, cam ambalaj, cam elyaf gibi ana üretim alanlarındaki yurtiçi mevcut kapasitesi 3,0 milyon tondur. Yurtiçi üretim kapasitesinin % 50’si düz cam, % 32’si cam ambalaj, % 16’sı cam ev eşyası, kalan yaklaşık % 2’lik kesim de cam elyafı kapasitesinden oluşmaktadır. Sektörde en büyük üretici olan Şişecam 150 ülkeye ihracat yapmaktadır. Şekil 4: Uluslararası Satışların Bölgesel Dağılımı Kaynak: Şişecam Faaliyet Raporu, 2011 PAZAR Ülkemizde cam üretim faaliyetleri, önceleri sadece Marmara ve Akdeniz Bölgesi ile sınırlıyken, coğrafi açıdan giderek daha yaygın bir yapı kazanarak Ege ve İç Anadolu Bölgelerini de içine alacak şekilde genişlemiştir. Gerek üretim faaliyetlerinin çeşitliliği ve sayısı gerekse üretici ve kapasite miktarı açısından en yoğun cam ve cam ürünleri üretim faaliyetlerinin yaşandığı şehir İstanbul’dur. İstanbul’u takiben Kırklareli, Mersin, Bursa, Eskişehir, Konya, Ankara, İzmir, Kayseri gibi 35 şehirler yine üretim çeşitliliği, üretici sayısı ve üretim kapasiteleri ile göze çarpan şehirlerdir. Türk cam sanayi gerek kapasite artışları gerekse yeni ürünlerin pazara sunulmasıyla bugüne kadar gelişimini hızla sürdürmüş olup, henüz doymamış bir pazar olma niteliği ile gelecekte de önemli bir büyüme potansiyeli taşımaktadır. Gerek taşıdığı bu pazar potansiyeli gerekse genişleyen kaliteli ürün yelpazesi ile küresel rekabete açılan Türkiye cam sektörü dış ticaret hacminde önemli bir ivme sergilemektedir. Türkiye cam sektörü satış cirosu, taşıma cirosu ve dışarıdan aldığı hizmetler toplamında yaklaşık 2,8 milyar $ düzeyinde bir iş hacmi yaratmaktadır. DIŞ TİCARET 2011 yılı toplam cam ve cam ürünleri ihracatı 977 milyon ABD Doları, ithalatı ise 704,8 milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılında ise ihracat bir önceki yıla göre % 2 değerinde düşüşle 956 milyon ABD Dolarına, ithalat ise % 8,8’lik bir düşüşle 643 milyon ABD Doları seviyelerine gerilemiştir. Cam sektörü ihracatı, Türkiye ihracatında binde 6’lık bir paya karşılık gelmektedir. Tablo 7: Türkiye’nin İhracat Yaptığı Ülkeler (1.000 ABD Doları) İthalatçı Ülkeler 2008 2009 2010 2011 2012 Dünya 838.448 903.481 977.755 956.049 72.286 88.348 96.553 98.306 İngiltere 1.016.8 34 100.61 0 58.289 49.542 56.760 60.800 63.054 İtalya 77.651 58.418 59.695 66.621 62.182 Fransa 47.665 47.748 52.087 58.226 55.603 Irak 30.633 31.929 33.813 49.532 43.035 A.B.D. 33.822 26.596 30.662 31.776 37.809 Bulgaristan 21.863 20.099 22.334 23.975 35.675 Almanya Kaynak: International Trade Center, Trade Map Türkiye cam sanayisinin en çok ihraç ettiği ürünler arasında sofra ve süs eşyası, düz cam ve fiberler bulunmaktadır. 2012 yılında Almanya, İngiltere ve İtalya en fazla ihracat yapılan ilk üç ülkedir. 36 Tablo 8: Sektörün 2013-2023 Projeksiyonu Birim 2 013 Cam İhracatı Cam İhracatı Yıllık İhracat Milyo n$ 176 01 2 2 2 2 2 2 2 2 2 015 016 017 018 019 020 021 022 023 1 1 1 1 1 2 2 2 2 397 509 644 776 900 052 192 341 500 1 1 1 1 1 1 1 1 1 059 139 235 327 413 518 614 715 822 1 8 9 8 7 8 12 70 9 Değer % 14 1 Bin ton 20 96 8 1 8 0 0 6, 79 6, 79 6 ,79 Artışı Yıllık İhracat Mikta r% 9, 45 7, 46 9, 45 7, 46 8, 45 7, 46 6, 46 7 ,46 6, 26 6, 26 6 ,26 Artışı Ortala ABD 1 ma Fiyat, Doları/T 305 İhr. Dünya Cam 13 11 1 1 1 1 1 1 1 1 1 318 324 331 338 344 351 358 365 371 6 7 7 7 7 7 7 7 8 on Milyar $ 6 66 4 8 0 1 3 5 6 8 9 1 İhracatı Türkiye % Cam San. 1, 84 1, 92 2, 02 2, 15 2, 32 2, 43 2, 53 2 ,7 2, 81 2, 96 3 ,1 Payı Türkiye İhracatı Türkiye Milyar $ 1 61 % Cam San. 18 0 0, 73 2 02 0, 7 2 26 0, 69 2 53 0, 67 2 83 0, 65 3 17 0, 63 3 55 0, 6 3 98 0 ,58 4 46 0, 55 5 00 0, 52 0 ,5 Payı Cam İthalatı Cam İthalatı Milyo n$ Bin Ton 8 18 86 7 4 86,4 9 10 51 8 9 65 5 47 1 1 1 1 1 1 1 013 074 127 195 255 330 397 6 6 6 7 7 8 8 5 82 14 55 91 36 77 27 37 73 Ortala ABD 1 ma Fiyat, Doları/T 682 İth. 16 73 1 1 1 1 1 1 1 1 1 665 657 648 640 632 624 616 608 600 1 1 1 1 1 1 2 2 2 on İhracat Miktarı 2010= 100 1 17,6 12 6,4 38 48,7 61 73 84 98 10 23 37,8 (Endeks) İhracat / İthalat İhraca 1, t / İthalat 438 1, 46 1, 53 1, 56 1, 62 1, 65 1, 68 1 ,71 1, 74 1, 75 Kaynak: Şişecam Sektör Verileri 2023 yılında Türkiye’nin hedeflediği 500 milyar ABD Dolarlık ihracata, cam sektörünün de 2,5 milyar ABD Dolar düzeyinde katkı sağlaması beklenmektedir. Tablo 9: Türkiye’nin İthalat Yaptığı Ülkeler (1.000 ABD Doları) İhracatçı Ülkeler 2008 2009 2010 2011 2012 Dünya 593.915 473.579 616.460 704.810 643.238 Çin 133.130 112.906 168.722 220.866 207.135 Almanya 63.146 52.371 59.951 73.396 65.004 Fransa 41.490 48.711 38.488 63.412 44.213 İtalya 45.934 33.914 38.409 41.908 42.126 Belçika 32.297 22.054 28.061 34.253 27.772 A.B.D 22.726 14.171 24.350 26.328 24.751 Çek Cumhuriyeti 17.063 15.413 20.004 19.974 22.759 Kaynak: International Trade Center, Trade Map 2012 yılında Çin, Almanya, Fransa, İtalya ve Belçika en fazla ithalatın yapıldığı ilk beş ülkeyi oluşturmaktadır. 38 1 ,789 DÜZCE’DE CAM SEKTÖRÜ Düzce ilinde cam sektöründe faaliyet gösteren imalat firmaları Düzce 2.OSB’de faaliyette olan Düzce Cam Sanayi A.Ş. ve Borcam Madencilik Sanayi ve Ticaret A.Ş.’dir. 13.022.707 m2 düz cam, 628.646 m2 lamine cam ve 734.400 m2 ayna üretimi kapasitesine sahip olan Düzce Cam Türkiye’nin toplam düz cam üretiminin % 19,2’lik kısmını karşılamaktadır. Borcam ise düz cam, şişe, züccaciye, seramik imalatında kullanılmak üzere dolomit, kalker ve feldspat üretimini gerçekleştirmektedir. Borcam 120.000 ton/yıl üretim kapasitesine sahip olup, tesis beş ana üniteden meydana gelmektedir (www.borcam.com.tr): Kırma- Eleme Kurutma, Sınıflandırma ve Öğütme Klasifikasyon ve Manyetik Ayırma Ürün Stoklama ve Ürün Sevk Toz Tutma Tesisin kapalı stok alanları: Dolomit: 12.000 ton Kalker: 6.000 ton Feldspat: 6.000 ton Düzce iline cam imalat yatırımı için toplam 339 milyon TL sabit yatırım karşılığında 6 adet teşvik belgesi düzenlenmiş olup öngörülen toplam istihdam 695 kişidir (Ekonomi Bakanlığı, 01.01.2001-30.09.2013 Tarihleri Arası Yatırım Teşvik Verisi). Tablo 10: Düzce ilinin sektörel bazda ihracat verileri (1000 ABD Doları) 1 Ocak- 1 Ocak- 31.12.2011 31.12.2012 DÜZCE 85.100 101.669 Ağaç Mamülleri ve Orman Ürünleri 18.496 22.312 ÇELİK 4.743 12.355 387 458 Çimento Cam Seramik ve Toprak Ürünleri 39 Değerli Maden ve Mücevherat 6 1 Demir ve Demir Dışı Metaller 2.622 7.414 Deri ve Deri Mamulleri 62 125 Diğer Sanayi Ürünleri 21 3 Elektrik – Elektronik 1.415 1.893 Fındık ve Mamulleri 676 534 Gemi ve Yat 6 0 Halı 23 17 Hazırgiyim ve Konfeksiyon 1.641 1.804 33 0 İklimlendirme Sanayii 13.975 11.569 Kimyevi Maddeler ve Mamulleri 8.705 6.776 Maden ve Metaller 165 80 Makine ve Aksamları 7.377 7.292 Savunma ve Havacılık Sanayii 4.173 8.718 Su ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri 0 17 Süs Bitkileri ve Mamulleri 15 120 Taşıt Araçları ve Yan Sanayi 4.807 3.510 Tekstil ve Hammaddeleri 15.701 16.670 Yaş Meyve ve Sebze 51 0 Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri Kaynak: Türkiye İhracatçılar Meclisi Camın da içinde bulunduğu çimento, cam, seramik ve toprak ürünleri sektöründe Düzce ili 2011 yılında 387.000 dolarlık ihracat gerçekleştirirken 2012 yılında %18’lik artış ile 458.000 dolarlık ihracat performansı gerçekleştirmiştir. TÜRK CAM SEKTÖRÜNÜN ÖNÜNDEKİ ENGELLER Sektörün hammaddesi olan cam üretiminin yapısal özellikleri itibariyle izabeye dayalı enerji yoğun bir üretim olması nedeniyle, sektör, enerji ve yakıt fiyatlarına karşı çok duyarlıdır. Bu bağlamda yüksek enerji fiyatları sektörü olumsuz yönde etkilemektedir. 40 Ölçek ekonomisi gereği tam kapasite ve kesintisiz üretim gerekliliği vardır. Özellikle izabeye dayanan cam sanayilerinin kurulumlarında büyük sermaye gerekmektedir. Küresel üreticiler, bu nedenle yatırımlara en iyi cevabı veren ülkeleri seçmeyi tercih etmektedirler. Bu kapsamda ülkelerin kuruluşlara tanıdıkları “ teşvikler” büyük önem taşımaktadır. Türkiye’de diğer bazı gelişmekte olan ülkelere göre teşvikler yetersiz kalmaktadır. Ar-Ge faaliyetlerine ayrılan kaynaklar yeterli düzeyde değildir. Ar-Ge desteğini güçlendirme (proses, alternatif hammadde geliştirme ve uygulama, enerji tasarrufu sağlama, katma değeri yüksek yeni ürünler geliştirme), rekabet gücünün arttırılması için en önemli unsurlardan biridir. Sürekli büyüme ve modernizasyon yatırımları gerekliliği yatırım ve üretim maliyetlerini artırmaktadır. Navlun giderleri özellikle çok yüksektir. Özellikle düz cam ürünlerinde özel lojistik yatırımları gerekmektedir. İstihdam üzerindeki yüksek vergi ve primler nedeniyle işçilik maliyetleri çok yüksektir. Ülke riski nedeniyle kredi maliyetleri yüksektir. Rekabete açık olan sektörde çok ucuz girdi maliyetleriyle üretim yapan ve kendilerine sağlanan sübvansiyonlarla arz fazlası ürünlerini düşük fiyatla ihraç ederek iç ve dış pazarlarda haksız rekabet yaratan üreticiler pazarı bozmayı sürdürmektedirler. Çin, Doğu Avrupa ve Orta Doğu ülkelerinden yapılan ucuz, düşük kaliteli ve tasarımlarımızı kopyalayan ürünlerin ithalatı, dampinge açık olan sektörü çok zor durumda bırakmaktadır. Bu tür ithalata karşı mevzuatımızdaki önlemlerin hızla uygulanabilmesi için özel sektör ile kamu kuruluşları arasındaki koordinasyon, gümrüklerden başlayarak daha etkin hale getirilmelidir. Gümrüklerde değer kontrollerinin etkinleştirilmesi ile hem ülkenin vergi kaybı hem de yaratılan haksız rekabet önlenebilecektir. Ayrıca, standart ve düzenlemelerin AB ile uyumlaştırılması haksız rekabetin önlenmesine katkı sağlayacaktır. 41 UZUN VADEDE YAPILMASI GEREKENLER AR-GE ve İnovasyon, Tasarım Araştırma ve geliştirme alanında, hükümetin resmi hedefine göre, harcamalarının 2010 yılına kadar GSYİH’nin %2’sine ulaştırılması gerekmesine rağmen, 2006 yılı gerçekleşmesi beklenen hedef %0,7’de kalmıştır. Türkiye koşullarına göre Şişecam’ın satışlardaki %1’lik ArGe payı ile göreceli olarak yatırımları fazladır. Ancak, ülke genelinde bakıldığında Ar-Ge yatırımlarının halen gelişme aşamasında olduğu ortadadır. Bu bağlamda hem devlet teşvikleri olarak, hem de özel sektör girişimiyle Ar-Ge, inovasyon ve tasarım alanlarında gerekli çalışmaların ve yatırımların yapılması büyük önem taşımaktadır. İstihdam İnsan Sermayesi/Beşeri sermaye hızla büyüyen ve kalkınmakta olan Türk Ekonomisinin değişen ihtiyaçlarını karşılayamaz durumdadır. Bu durum, özellikle Cam sektörü için önemli bir handikaptır. Cam sanayinde çalışma standartları ve işgücü maliyetleri Türkiye ortalamasının üzerindedir. İşe yerleştirmede yüksek niteliğe sahip işgücü tercih edilmekle birlikte, yeni istihdam ancak iş içi eğitimle sağlanabilmektedir. İşgücü piyasasının esnek olmayan yapısı, genelde işgücünün yetersizliği ve en önemlisi istihdam üzerindeki yükler (sosyal güvenlik primleri, vergi yükü, zorunlu istihdam), katı çalışma mevzuatı özellikle ikincil işlemlerde (düz camı girdi olarak kullanan cam işleme, el işçiliğinin yüksek olduğu cam ev eşyası) istihdamı kayıt dışına itmektedir. Bu durum, üreticiler arasında haksız rekabet oluşturmakta, üreticilerin verimlilik artışına ve maliyet düşürme konularına yoğunlaşmasına yol açmaktadır. Ticaret/Gümrük Cam sektörümüz düşük girdi maliyetleriyle sektörde ucuz, düşük kaliteli ve mevcut tasarımlarımızı kopyalayan ithal ürünler karşısında haksız rekabete maruz kalmaktadır. Önlem niteliğinde gümrük idaresinin etkinliği artırılarak gümrüklerde değer kontrollerinin etkinleştirilmesi önem arz etmektedir. Vergi Yetkili kuruluşlar firmaların piyasaya girişi ve faaliyet göstermesi önündeki idari engelleri azaltarak; gelir ve kurumlar vergilerini azaltarak ve basitleştirerek; vergi idaresinin ve 42 kurumsal yönetiminin etkinliğini iyileştirerek; devletin sahip olduğu birçok firmayı özelleştirerek; kurumsal yönetişimi iyileştirmeye odaklanarak yatırım ortamını iyileştirmişlerdir. Ancak, istihdam üzerindeki vergi yükü ve sosyal güvenlik primleri ve zorunlu istihdam gibi yükler kaldırılmamıştır. Kurumlar vergisi oranları, yakın zamanda indirilmiş olmasına rağmen, yüksektir. Ülkemizdeki enerji fiyatları rakiplerimize göre yüksektir. Cam sektöründe adil rekabet koşullarının sağlanabilmesi için yakıt üzerindeki vergiler kaldırılmalı veya oranı düşürülmelidir. Emeğin istihdamında ücret dışı maliyetlerin yüksekliği devam etmektedir. 2006 yılında gelir vergisi tavanı %40’dan %35’e, vergi dilimlerinin sayısı 4’e düşürülmüş olmakla beraber genel olarak, is gücü piyasasında zorluklar devam etmekte, bu alanda oluşturulan politikaların sağladığı çözümler kısıtlı kalmaktadır. Sınai Mülkiyet Hakları Fikri Mülkiyet Hakları konusunda, yasal düzenlemelerin etkin bir şekilde AB mevzuatına uyumlaştırıldığı gözlemlenmiştir. Ancak, yaptırım ve denetim mekanizmalarının halen çok etkin olmadığı ve sektör işletmeleri arasında sınai mülkiyet hakları konusunda geniş çaplı bir bilinçlenmenin olmadığı gözlemlenmektedir. Aynı zamanda, markalaşmış ürünlerin tasarımlarının kopyalanarak dış görünümüyle benzer ancak ürün kalitesi açısından yetersiz ve mevcut standartlara uymayan birçok sahte ürünün dampingli fiyatlarla da pazara sürülmesi sektörü olumsuz yönde etkilemektedir. Bu durum hem haksız rekabete neden olmakta hem de tüketici güvenliği açısından tehdit teşkil etmektedir. Ayrıca, ithalatta örneğin Uzakdoğu’dan gelen taklit mallar de yerli üreticinin rekabet avantajını bozmaktadır. Ulaştırma Liman alt ve üst yapılarının yetersizliği iç piyasa yanı sıra özellikle ihracatın ağırlıklı olarak çok maliyetli olan kara taşımacılığı ile yapılmasına yol açmaktadır. Yüksek taşıma maliyetleri ihracatın önünde engel teşkil etmektedir. AB mevzuatına uyum sürecinde getirilen düzenleyici çerçeveye rağmen hükümet yetkilileri taşımacılık sektöründe fiyatları belirleme eğilimine sahiptir. Ulaştırma sektörünün serbest piyasa mekanizmasının dinamiklerine bırakılması gereklidir. Ulaştırma ve lojistik altyapısı kuvvetlendirilmeli ve liman altyapı 43 yatırımlarına ve liman hizmetleri kalitesinin yükseltilmesine öncelik verilmelidir. Tüketici Gıda güvenliği, tüketici sağlığı ve güvenliğinin ön plana çıkması ile cam ürünleri pazarda daha yaygın bir kullanım alanı bulacaktır. KOBİ KOBİ’lerin rekabet edebilirliğini sağlamak amacıyla finansman, istihdam, eğitim, Ar-Ge, danışmanlık, pazarlama, ihracat ve ileri teknoloji gibi alanlarda destekler mevcut olmakla birlikte AB ile karşılaştırıldığında halen çok yetersizdir. Bu bağlamda, Türkiye cam sektöründe de oldukça fazla olan KOBİ’lere daha geniş olanaklar sunan AB mevzuatına uyumun sağlanabilmesi yolundaki çabaların hızlandırılması büyük önem taşımaktadır. DOKUZUNCU PLAN DÖNEMİ İÇİN ÖNERİLEN STRATEJİ, AMAÇ, POLİTİKA, ÖNCELİK VE TEDBİRLER Temel Sektörel Vizyon ve Strateji Temel Vizyon: İnsan sağlığına ve çevreye duyarlı, verimli ve modern üretim süreç ve teknolojilerini kullanan; evrensel norm ve standartlara uygun, dünya ölçeğinde imaj ve prestij bakımından aranan kaliteli ürünler üreten; küresel rekabet gücünü sürekli geliştirerek ülke kalkınmasına önemli katkılar sağlayabilen, bölgesinde lider konumda olan bir sektörel yapıya ulaşmaktır. Mevcut durumda cam sanayii ülkenin cam ihtiyacını karşılayacak kapasitelere sahiptir. Sahip olunan üretim yetenekleri 1960’lı yıllardan itibaren ihracat yapma olanağı tanımaktadır. Ancak hızlı bir değişim gösteren ve küreselleşen dünyamızda, liberalleşen ticaret ve ülkelerarası geçişkenliğin artması, rekabeti de uluslararası platforma taşımıştır. Ülke cam sanayiinin öncelikle varlığını koruması ve bundan sonra da büyüyerek kendini güvence altına alması, yerel yerine uluslararası nitelik kazanmasına bağlıdır. Bu nedenle Cam Sanayii sektör vizyonunu “camda bölgesel büyümeyi gerçekleştirmek ve bölgesel bir güç olmak” olarak tanımlamıştır. Stratejiler: Bu vizyon doğrultusunda temel stratejiler; Doğu Avrupa, Balkanlar, Orta Doğu ve Orta Asya’da üretim faaliyetine yönelik 44 yatırım yapmak, Büyümeyi şirket satınalma, birleşme ve stratejik ortaklıklarla pekiştirmek olarak belirlenmiştir. Temel Amaç ve Politikalar Yoğun rekabet ortamında yurt dışında da büyümek zorunda olan cam sektörü, edineceği yeni üretim ve pazarlama yetenekleriyle hem iç, hem de dış pazarlarına yönelebilecek tehditleri kontrol altına almayı ve performansını daha üst düzeylere çıkarmayı amaçlamıştır. Sektörün öncelikli politikalarını ise, müşteri odaklı yaklaşım çerçevesinde pazarda müşteri tatmini ve güvenini sağlama, Ar-Ge desteğini güçlendirme (proses, alternatif hammadde geliştirme ve uygulama, enerji tasarrufu sağlama, katma değeri yüksek yeni ürünler geliştirme vb.), verimliliğin dolayısıyla rekabet gücünün arttırılması için endüstri ilişkilerinin daha da geliştirilmesi, bilgi teknolojisinin olanaklarından azami ölçüde yararlanma ve kaliteli insan kaynağı barındırma oluşturacaktır. AB’ye Katılım Sürecine Yönelik Amaç ve Politikalar Cam sektörü, AB’ye katılım sürecinde mevzuat uyumlaştırması ile haksız rekabetin önlenmesini, tam rekabet koşullarının sağlanmasını, yeniden yapılanmanın gerçekleştirilmesini ve Gümrük Birliği ile başlayan AB bütünleşme sürecinin tamamlanmasını amaçlamaktadır. Bu amaca yönelik politikaların belirlenmesinde sektörün halen içinde bulunduğu koşullar dikkate alınmalıdır. Müktesebatı katılım sürecinde etkili bir şekilde uygulayabilmek için kurumların ve yönetimin birlik standartlarına getirilmesi sağlanmalıdır. Mevzuat uyumlaştırılmasında ulusal mevzuatla tanınan avantajların yaratacağı farklılıklar konusunda özel düzenlemeler yapılmalıdır. Diğer sektörler gibi cam sektörü için de ağır mali yükler getirecek olan AB çevre mevzuatına uyumda geçiş süreleri veya istisnalar, yeni üyelere tanınanlara göre dezavantajlı olmamalıdır. Vergi mevzuatının AB ile uyumlaştırılması için şeffaflığı sağlayıcı, vergi kaçağını önleyici önlemler uygulamaya konulmalı ve adil vergilendirmeye yönelik politikalar uygulanmalıdır. Enerji politikası kapsamında binalarda enerji performansı standartlarının kanun ve yönetmeliklere konulması sağlanmalıdır. Gümrüklerde idari kapasitenin kuvvetlendirilmesi ve teknik altyapı donanımının güçlendirilmesi politikalarına ağırlık verilmelidir. 45 Türkiye, AB’nin tercihli anlaşmalarını tedricen üstlenmektedir. Bu durum AB cam sektörü için dezavantaj yaratmaktadır. AB’nin serbest ticari anlaşması müzakerelerine başladıktan sonra değil, bu yönde girişimlerin planlama aşamasında Türkiye’ye bilgi vermesi, karşı tarafa Türkiye ile eş zamanlı olarak görüşmelere başlanmasını zorlayıcı telkinlerde bulunması ve bu suretle AB ile eşit koşullarda pazara giriş olanağı sağlanması üzerinde hassasiyetle durulmalıdır. Diğer Amaç ve Politikalar Cam sanayiinin “bölgesel bir güç olarak” uzun vadede kendini güvenceye alması hiç şüphe yok ki makroekonomik gelişmeye paralel bir olgudur. Türkiye ekonomisi özellikle 2001 krizinden bu yana gösterdiği performansın devam etmesi halinde daha canlı bir plan döneminin yaşanacağının ipuçlarını vermektedir. Doğal olarak cam sanayii de bu canlanmaya, büyüyen üretim kapasiteleri ile katkıda bulunacaktır. Ancak özellikle bölgemizde cam piyasalarındaki rekabette avantajlı olabilmek, uygun makroekonomik politikaların üretilmesi, daha açık bir deyişle Türkiye ekonomisinin yatırım ve sınai faaliyetler açısından cazip bir ortama dönüştürülmesiyle mümkün olacaktır. Daha önce anıldığı gibi, bununla ilgili temel politik unsurlar (kamu maliyesi, vergi politikası, yasal düzenlemeler, kamu tarafından üretilen mal ve hizmetlerinin fiyatlaması) tümüyle kamunun inisiyatifindedir. Küresel dünyada bu alanda klasikleşmiş politikaların ülkemiz için de uygulamaya konması bir zorunluluktur. Ancak sanayiinin de kendi içinde yapacakları, rekabet savaşlarındaki başarının diğer önemli ayağını oluşturmaktadır. Temel anlayışların dönemin gerçekleriyle uyum içinde olması hassas başlangıç noktasını oluşturmaktadır. Verimlilik, göz ardı edilemez bir rekabet silahıdır. “Ne üretsen satılır” döneminin kaba büyüme politikası yerine, katma değeri yüksek ürünlere yönelik büyüme öncelik kazanmıştır. Fiyat veridir, dolayısıyla maliyet optimizasyonu karı arttırmanın temel yoludur. Kalite ve müşteri tatmini hayati önemdedir. Teknolojik gelişmeyi büyümenin ana ekseni saymak; üretimin teknolojik bazını (sermaye yoğun üretim, ileri teknoloji kullanma hüneri, ürün gamı içerisinde yeni ürün payı vb.) sürekli geliştirmek temel bir politikadır. 46 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME İnsan hayatının vazgeçilmez ürünlerini üreten ve olgun bir sanayi olan cam sanayii büyümesini ve gelişmesini, dünyada ve ülkemizde önümüzdeki dönemlerde de sürdürecektir. Cam sanayii üretim teknolojisinde radikal bir yenilik beklenmemektedir. Ancak artan rekabet karşısında proses geliştirme ve verimlilik artışına yönelik çalışmalar devam edecektir. Dünya cam üreticileri geleneksel ürünlerin yanı sıra katma değeri yüksek işlenmiş cam ürünlerine ağırlık vererek yeni ürünlerle yeni pazarlar yaratacaklardır. Bu nedenle Ar-Ge çalışmaları daha da önem kazanacaktır. Büyümenin dünya ekonomisindeki büyümeye paralel olarak yılda ortalama % 4 düzeyinde olacağı tahmin edilmektedir. Büyüme cam tüketiminin düşük olduğu ve ucuz üretim maliyeti avantajına sahip gelişen ülkelerde görülecektir. Tüketim artışında mimari gelişmeler, enerji tasarrufu ve çevre bilincinin artması, tüketici sağlığı ve güvenliğinin ön plana çıkması, gıda, otomotiv, turizm, perakende ve altyapı gibi birçok sektördeki gelişme beklentileri lokomotif rolü oynamayı sürdürecektir. Uluslararası cam üreticileri “bölgesel pazar hâkimiyeti” oluşturmak için bu ülkelerde tek başlarına veya ortaklıklarla yatırıma devam edecekleri gibi şirket satın alma ve stratejik ortaklıklara bir süre daha devam edeceklerdir. Düz ekran camları gibi ileri teknoloji ürünleri yatırımları bugün olduğu gibi gelecekte de ağırlıklı olarak Güneydoğu Asya ve Uzakdoğu ülkelerinde gerçekleştirilecektir. Haksız rekabete karşı koruma tedbirleri ülkelerin gündemindeki yerini koruyacaktır. Üreticiler; kendi aralarında ve rakip ülkelerle olan yoğun rekabet karşısında, fark yaratarak pazar üstünlüğü sağlamak için verimliliğe, kaliteye, tasarıma, müşteri ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik yeni ürünlere, yeni pazarlara ve dağıtım kanallarına ağırlık vermeyi sürdüreceklerdir. Çevre standartlarını daha da daraltan yasal düzenlemeler ve artan enerji maliyetleri sektör üzerinde büyük baskı oluşturmaya devam edecektir. Dünya cam sektöründeki beklentilerin büyük bir kısmı ülkemiz cam sektörü için de geçerli olacaktır. Cam ürünleri talep artışı önümüzdeki yıllarda da sürecektir. Ülke ekonomisindeki büyümenin sürmesi, gelir düzeyinin artması ve toplumsal hayattaki (yaşam tarzı) değişim, 47 camın girdi verdiği sektörlerin ürünlerine ve dolayısıyla cam ürünlerine talebi arttıracaktır. Artan talep zamanında gerçekleştirilecek yatırımlarla karşılanacaktır. Yapısal reformların sürdürülmesi ve AB süreci yabancı sermayenin de sektöre girmesini hızlandıracaktır. Yerli yatırımcıların yanı sıra yabancı yatırımcılar tek başlarına veya yerli ortaklıklar kurarak sektörde yer alacaklardır. Sektöre girişler olacağı gibi özellikle AB sürecine uyum sağlayamayan üreticilerin sektörden çekilmesi de söz konusu olacak ve sektör yeniden yapılanacaktır. Sektör pazarlarını korumak ve geliştirmek için “bölgesel lider olma” vizyonu gereği yurt dışında başlattığı yatırım sürecini sürdürecektir. Artan yoğun rekabet ve fiyat baskısı nedeniyle cam sanayii katma değeri yüksek ürünlerin üretimine, verimlilik artışına, maliyet düşürmeye ve müşteri tatmini konularında yoğun çalışmalarına devam edecektir. Bu bağlamda sektör için Ar-Ge desteğinin rekabet gücünün arttırılması bakımından etkinleştirilmesi beklenmektedir. Rekabet gücünün arttırılması ve haksız rekabetin önlenmesi sektörün geleceği için hayati önem taşımaktadır. Bu konularda gerekli önlemlerin alınmaması halinde sektörün bugün ulaştığı birikim düzeyi ile ekonomiye olan katkılarının yitirilmesi söz konusudur. Cam sektörü Gümrük Birliği ile AB’ye büyük ölçüde mevzuat uyumu sağlamıştır. Ancak ağır maliyetler getiren mevzuat uyumlaştırmaları geçiş süreleri veya istisnalarla yıkıcı olmaktan çıkarılmalıdır. Önümüzdeki dönemde cam sanayinin üniversiteler ve TÜBİTAK gibi araştırma ve geliştirme kurumlarıyla yeni ürün ve tasarım konularında işbirliği daha da artacaktır. Ülke hammadde ve işgücü kaynaklarını kullanarak ülke ihtiyaçlarını karşılayan cam sektörü ihracatını da arttırarak sürdürecektir. Ayrıca güçlü bilgi birikimine ve üretim gücüne sahip olan cam sanayii adil rekabet koşullarının sağlanması halinde konumunu daha da güçlendirecektir. Yakın çevremizdeki diğer ülkelerden gerçekleştirilen ve haksız rekabete neden olan ithalat ise sektörün gelişme potansiyeli için büyük bir tehlikedir. İthalatta etkin denetim büyük önem taşımaktadır. 48 KAYNAKÇA Ekonomi Bakanlığı, 01.01.2001-30.09.2013 Tarihleri Arası Yatırım Teşvik Verisi Milli Eğitim Bakanlığı, MEGEP, Türkiye’de Cam Sektörü, 2008 TOBB, Türkiye Cam ve Cam Ürünleri Sanayi Meclisi Sektör Raporu, 2012 www.gumruktarife.com http://www.cimentobirlik.org/tr/cimento-cam-seramik-ve-toprak-urunleri-sektor-raporu2010 www.sanayi.gov.tr www.borcam.com.tr CPIV (Standing Comittee of the European Glass Industries) web sitesi Şişecam Sektör Verileri Şişecam Faaliyet Raporu International Trade Center, Trademap Türkiye İhracatçılar Meclisi Veri Tabanı Düzce Ticaret ve Sanayi Odası Verileri 49