Sekiz Köşeli Gakkoş Şapkası Takar mısınız? Would
Transkript
Sekiz Köşeli Gakkoş Şapkası Takar mısınız? Would
Sekiz Köşeli Gakkoş Şapkası Takar mısınız? Would You Wear an Octagon Gakkoş Hat? Elazığ demek Gakkoş demek, Gakkoş demek sekiz köşeli şapka demektir. Ancak ülkemizin bu geleneksel değeri şimdi yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. What comes to one’s mind when thinking about Elazığ is Gakkoş, and Gakkoş is the home of the octagon hat. However, this cultural value is about to go extinct. ONUR KUTLU GAGO 60 ANADOLUJET•KASIM•NOVEMBER 2015 PELİN ULCA ANADOLUJET•KASIM•NOVEMBER 2015 61 Elazığlılara “gakkoş” dendiğini duymuşsunuzdur. Yiğit, mert, kardeş anlamında kullanılan bu sözü ilk duyduğumda soyadım Gago’yla bir alakası var mı, kan mı çekiyor acaba diye düşünmüştüm. Bir bağlantı bulamasam da Elazığ sevgim büyük. Nedense Doğu’nun Paris’i yakıştırması pek çok ilimiz için yapılır ama bence bunu en çok hak eden şehir Elazığ. Peki bir Gakkoş’un vazgeçilmezi nedir biliyor musunuz? Tabii ki sekiz köşeli gakkoş şapkası! Aslında geçmişi çok da eskilere dayanmıyor gakkoş şapkasının. Zaten Anadolu’da şapka kullanımı bildiğiniz gibi Cumhuriyet’in ilanından sonra 1925 Şapka Kanunu’yla başlamıştır. Kısa bir süre içinde her yöre kendi tarzını yansıtan şapka tasarımları geliştirmiş; hatta Aydın’dan Hatay’a kadar pek çok şehir, tıpkı gakkoş şapkası gibi sekiz köşeli şapkalar üretmiştir. Ancak Elazığ’ın sekiz köşeli şapkasının yeri başkadır. Öyle ki sekiz köşeli gakkoş şapkasının Elazığ’a ait olduğuna dair patent bile vardır. Peki nedir Elazığ’ın şapkasını diğerlerinden ayıran? Her şeyden önce, sekiz köşesinin her biri, ideal bir gakkoşun sahip You may have heard people from Elazığ called “gakkoş.” When I heard this word, which means brave, chivalrous, brother, I wondered if it had any relation with our family name, Gago. Although I couldn’t come up with a connection, we have a great love for Elazığ. All right then, do you know what is a musthave for Gakkoş? Without doubt – an octagon Gakkoş hat! Actually the gakkoş hat history isn’t that old. The hat entered into use following implementation of the Hat Law in 1925, after the declaration of the Turkish Republic. Soon every region developed its own hat design that reflected distinct senses of style. Indeed, from Aydın to Hatay many cities produced cornered hats that looked like a gakkoş. However, it’s said that none of them even approached the quality of Elazığ’s gakkoş hat. The octagon gakkoş hat has even a patent that proves its origin in Elazığ. So what makes Elazığ’s gakkoş hat so unique? First, each corner of an ideal gakkoş hat represents a virtue its wearer should have: bravery, chivalry, generosity, hospitality, modesty, diligence, honesty and patriotism. While you are thinking about whether there is a gakkoş who embodies all of these virtues, let’s examine 1 2 1 Gakkoş şapkasının kenarları birbirine eşit olacak şekilde hazırlanır. The corners of a Gakkoş hat are prepared uniformly. 2 Gakkoş şapkasının kalitesi büyük ölçüde ustanın maharetine bağlı. The Gakkoş hat owes its quality mostly to superior craftsmanship. 62 ANADOLUJET•KASIM•NOVEMBER 2015 olması gereken erdemleri temsil eder: Yiğitlik, mertlik, cömertlik, misafirperverlik, alçakgönüllülük, çalışkanlık, dürüstlük ve vatanperverlik. Gakkoş şapkasını diğer şapkalardan ayıran en belirgin farkın, ön tarafında bulunan saç örgüden yapılmış şerit olduğunu söyleseler de asıl fark ustalıkta, el emeğinde ve işini aşkla yapmakta gizlidir. Gözlerinizi kapatıp 1950 ve 60’lara ait filmleri, fotoğrafları bir düşünün. Köylüsü, şehirlisi herkesin başında türlü türlü şapkalar, kasketler canlanır hayalinizde. İşte şapkacılığın altın çağı olarak kabul edilen o yıllarda, Elazığ’da yaklaşık 20 tane şapkacı varmış. Bırakın sadece Elazığ halkını, köylerden ve civar illerden yağan siparişleri yetiştirmek için şapkacılar geceli gündüzlü çalışır, balya balya şapka üretirlermiş. Ama ne olduysa 80’lerden 64 ANADOLUJET•KASIM•NOVEMBER 2015 this hat’s physical features. Although it’s been said that the most distinguishing feature of a gakkoş hat is the design of the braided strap on its front, the real difference is probably hidden in the handiwork of the dedicated craftsman who puts his heart into the manufacture. Now close your eyes and imagine 1950s-60s movies and photographs. Think about the village people, city people wearing hats and caps of all shapes and sizes. . . . In those years, considered as the golden age of hats, there were about 20 haberdashers in Elazığ. They worked day and night producing bundles of hat orders not just from Elazığ but also for people from neighboring villages and cities. However, after the 80s, the impact of globalism and liberalism turned the whole world upside down. The perception of Western consumption and fashion as the norm, and a rapid shift sonra olmuş. Tüm dünyayı etkisi alan küreselleşme ve liberalleşmenin etkileriyle, bir yandan Batılı tüketim ve dolayısıyla moda anlayışının iyice pekişmesi, öte yandan da tarım ekonomisinden sanayi ekonomisine hızlı geçiş ve onun getirdiği büyük şehirlere göç akımı, geleneksel yaşantıyı derinden sarsmış, sekiz köşeli şapka gibi geleneksel kıyafetler ve şapkacılık da dâhil olmak üzere tüm geleneksel zanaatlar hızla önemini yitirmeye başlamış. Son 35 yıldır da maalesef her gün daha da azalan talep karşısında Elazığ’da bugün sadece birkaç şapka ustası kalmış. Artık gakkoş şapkasını kimler alıyor biliyor musunuz? Elazığ ve çevre illerin kırsal kesiminde hâlâ geleneksel yaşantısını sürdüren köylüler, gündelik hayatlarında çağdaş bir yaşam tarzına sahip olmalarına rağmen bayram, şenlik, düğün gibi önemli günlerde nostaljik duygular yaşamak isteyen şehirliler ve bir de kültüre meraklı gezginler! Atalarımız “Sanatı olanlar away from an agricultural economy towards industry, simultaneously urging migration from small cities to the metropolis, affected traditional lifestyles drastically. In Turkey as elsewhere, traditional crafts, clothes and accessories like the octagon gakkoş hat lost their importance. Unfortunately, as a result of the decrease in demands over the last 35 years, there are only 3-4 nostalgic haberdashers left in Elazığ. Now the customers for a gakkoş hat are villagers who still maintain a traditional life particular to Elazığ and neighboring cities; people who live a modern city life and want to sport a traditional look on special days such as religious holidays, festivals and weddings; and finally culture-loving travelers like you. Although our ancestors say, “The ones who can actually make art stay hungry until lunch, and those who can’t stay hungry until evening.” The youth don’t see any future in this craft, and application Önde gelen otomobil, ticari araç ve iş makinesi markaları madeni yağda Petrol Ofisi’ne güveniyor. Madeni yağ sektöründe Türkiye’nin en büyük üretim ve dolum tesisine sahip Petrol Ofisi, en yenilikçi teknolojisiyle bu güveni sağlamak için çalışıyor. Farklı ihtiyaçlara özel geliştirilen, üstün koruma ve yüksek performans sunan geniş ürün yelpazesiyle bu güveni artırıyor. Her biri kendi alanında uzmanlardan oluşan ekibiyle bu güveni korumak için müşterilerine özel çözümler üretiyor. Petrol Ofisi’ne güvenen, Petrol Ofisi’ni tercih eden tüm iş ortaklarımıza sonsuz teşekkürler. 66 ANADOLUJET•KASIM•NOVEMBER 2015 öğleye kadar, sanatı olmayanlar akşama kadar aç kalır.” dese de bu meslekte gelecek görmeyen gençler, kalan üç dört ustanın yanına çırak olarak girmeyi akıllarının ucundan bile geçirmiyorlar. Müşterisi neredeyse tükenmiş, ustalarının sayısı bir elin parmaklarını geçmeyen, yeni nesilden çırak yetiştiremeyen gakkoş şapkacılığı yok olmaya başlayan mesleklerden biri olma yolunda. İşte bu gidişata dur demek, şehrin ve gakkoşların simgesi haline gelmiş sekiz köşeli şapkayı korumak ve yaşatmaya çalışmak adına Elazığlı kadınlar devreye girmiş. Hem aldıkları patentle hem de açtıkları kurslarla bu geleneği gelecek nesillere aktarmak için gayret ediyorlar. Belki eskiden olduğu gibi çıraklıktan başlayıp gerçek bir usta olmak için 10-15 yıllarını bu işe veremezler ama yine de ülkemizin bu geleneksel değerini yaşatmak için bir ümit ışığı olurlar. Siz de bir hafta sonu atlayıp Elazığ’a gitmeye, kalan son ustalardan bu güzel şapkanın inceliklerini öğrenmeye ve belki de sekiz köşeli bir gakkoş şapkası alıp kendinizi gerçek bir gakkoş gibi hissetmeye ne dersiniz? 1 Gakkoş şapkası Elazığ kimliğinin önemli bir parçası. Gakkoş hat is a signficant part of Elazığ’s identity. 2 Gakkoş şapkasının sırrı ölçümlerinin büyük hassasiyetle yapılmasında yatıyor. The secret behind the gakkoş hat is the craftsman’s delicate measurement. 68 ANADOLUJET•KASIM•NOVEMBER 2015 for apprenticeship is not even an option. What do you make of the gakkoş hat, which has nary a customer anymore? What does it mean that the last craftsmen can be counted on the fingers of one hand, with no young apprentice to continue the tradition? Is it doomed to disappear? To halt this and preserve the octagon hat, the symbol of gakkoş people, the women of Elazığ have taken the initiative. With the patent they acquired and training courses they’ve initiated, they are trying to transfer this craft to future generations. Maybe they won’t be able to start an apprenticeship and devote 1015 years to this craft, but there remains a glimmer of hope to keep this traditional treasure alive. How about going to Elazığ one weekend, learn the technicality of these beautiful hats as explained by the last haberdashers, and feel like a real gakkoş with your octagon hat? 1 2