İlgili dosyayı indirmek için tıklayın
Transkript
İlgili dosyayı indirmek için tıklayın
Türk Eğitim Bilimleri Dergisi Bahar 2009, 7(2), 237- KULLANIMLAR VE DOYUMLAR YAKLAŞIMI ÇERÇEVESİNDE SEÇİM DÖNEMLERİNDE GAZETE OKUMA ALIŞKANLIKLARI VE MOTİVASYONLAR: KONYA ÖRNEĞİ Şükrü BALCI Hüsamettin AKAR Bünyamin AYHAN ÖZET İnsanların gerek yakın çevrelerinde gerekse uzak coğrafyalarda olup bitenler hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlayan en eski kitle iletişim araçlarının başında gazeteler gelmektedir. Gerek kamuoyunun oluşmasında, gerekse de toplumsal yaşam hakkında insanların bilgilenmesi, eğlenmesi ve meraklarını gidermede gazeteler, gündelik hayatımızın ayrılmaz bir parçası olarak önemini günümüzde de devam ettirmektedir. Özellikle partiler ya da adaylar arasında kıyasıya mücadelelerin yaşandığı ve dolayısıyla insanların enformasyona olan ilgilerinin arttığı bir süreç olarak seçim dönemlerinde de gazeteler insanların tercih ettiği bir araçtır. İşte bu çalışmada 29 Mart 2009 Yerel Seçimlerinde insanların gazete okuma alışkanlıkları ve motivasyonları incelenmiştir. Konya merkezde yaşayan 948 katılımcıdan elde edilen verilere göre; insanların gazete okumalarında etkili olan 4 motivasyon belirlenmiştir. Bunlar önem sırasına göre; rehberlik, boş zamanları değerlendirme-kaçış, bilgi arama- kolaylık ve eğlencerahatlama’dır. Çalışmada seçim dönemlerinde gazete okuma süresine etki eden değişkenler olarak; yaş, aylık gelir, günlük televizyon izleme süresi, haftalık gazete okuma sıklığı ve gazete okuma motivasyonları tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Gazete, okuyucu, seçimler, kullanımlar ve doyumlar. NEWSPAPER READING HABITS AND MOTIVATIONS DURING ELECTION PERIODS WITHIN THE FRAMEWORK OF USES AND GRATIFICATIONS PERSPECTIVE: THE CASE OF KONYA ABSTRACT Newspapers are the oldest mass media that inform ate people about their close environment and far away geographies as well. Whether in the formation of public opinion or in the process of informing, entertaining and communicating in social life, newspapers are maintaining their importance as an essential part of our everyday lives. Particularly during election periods when candidates and parties are engaged in fierce competition and hence information need of the people is much increased, newspapers are the preferred media for many. This study explored newspaper reading habits and motivations of the people during the March 20, 2009 municipal elections. According to the data obtained from 948 participants living in Konya city center, four motivations have been found as effective on the newspaper reading habits. These were, in order of importance, guidance, leisure-escape, information seekingconvenience, and entertainment-relaxation. The independent variables that were found to affect the newspaper reading time were, age, income, daily television watching time, newspaper reading frequency per week, and motivators of newspaper reading. Keywords: Newspaper, reader, elections, uses and gratifications. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi, Yrd. Doç. Dr. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi, Arş. Gör. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi, Doç. Dr. İletişim 2003/18 52 Ş. Balcı – H. Akar – B. Ayhan GİRİŞ Demokrasi ile idare edilen ülkelerde basın, demokrasinin gelişme düzeyini gösteren araçların başında gelmektedir. Haber ve bilgilendirme ile başlayan fonksiyonları zamanla çoğalan basın; toplumun vazgeçilmez unsurlarından biri olmuştur. Öyle ki basın; bilginin ve haberin fikir, kültür ve bilgi formlarında üretilmesine ve dağıtımına karışır. Kaynaktan hedef kitleye, bir izleyici kitlesinden diğerine ve toplumdaki herkese iletişim kanalları hazırlar. Yine bu araçlar, toplumun kurumlarını teşkil edenlere ve bazı insanları diğerlerine anlatmak için işlev görür. Bu kanallar sadece fiziksel kanallar değildir. Halk üzerinde büyük oranda etkili olduğu kabul edilen bu araçlar; zorlama olmadan hedef kitlenin kuruma izleyici, okuyucu veya dinleyici olarak gönüllü katılımını sağlar (Güz, 1996: 982). Bireylerin gerek yakın çevrelerinde gerekse dünyada olup bitenlerden haberdar olması, ürün ve hizmetlere ilişkin bilgi edinmesi, çevreyi gözlemlemesi, boş zamanlarını değerlendirmesi, eğlenmesi ve rahatlaması gibi işlevleri kitle iletişim araçları sağlamaktadır. Bireyler kitle iletişim araçlarını kullanarak bir takım gereksinimlerini karşılamakta; medyadan elde ettiği doyumlarla psikolojik olarak rahatlamakta ve gerginlikleri azaltmaktadır (Bayram, 2008: 322). Kitle iletişim araştırmalarında kullanım ve doyumlar yaklaşımı olarak adlandırılan bu bakış açısının temel aldığı çok önemli bir nokta; kitle iletişim araçları kullanımının, bireysel hedef kitle üyeleri tarafından kontrol edildiğidir (Morrison, 1979: 83). Bir başka anlatımla kullanımlar ve doyumlar yaklaşımının özünü oluşturan aktif izleyici (Rubin, 1993: 99), sunulan içerikleri kendi amaçlarına yönelik seçer ve kullanır (Rosengren 2003: 21; McQuail 1994: 318). Bu anlamda kitle iletişim araçları içeriğini seçme işi, içeriğin kaynağına değil, alıcıya dayanmaktadır (Rubin ve Windahl, 1986: 184; Katz vd., 1995: 164-165). Yaklaşım; “medyanın insanlara ne yaptığı sorusu yerine, insanların medya ile ne yaptığı” yönünde bir araştırma sorunsalına kayılmasında aktif rol oynamıştır (Severin ve Tankard 1984: 250; Rubin, 1986: 285). Psikolojik etki kuramları arasında sayılan kullanımlar ve doyumlar paradigmasının (Küçükkurt vd., 2009: 38) dayandığı beş çağdaş varsayımı Rubin (2002), şu şekilde ifade etmektedir: İlk olarak, bir bireyin medya tercihi ve tüm diğer iletişim davranışları hedefe yönelik, dürtüsel ve kasıtlıdır. Bir başka anlatımla hedef kitle tüketeceği medyayı kendisi seçmektedir. İkinci olarak medyanın hedef kitlesi, iletişim araçlarının seçimini başlatan etkin birer iletişimcidir. Bu aşamada bireyler, kendi ihtiyaç ve arzularını tatmin etme çabasıyla medya seçiminde Bahar 2010, Sayı:30 Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma… 53 bulunurlar. Üçüncü olarak çevre, bireysel eğilimler ve kişilerarası etkileşimler gibi çeşitli psikolojik ve sosyal faktörler, iletişim davranışına yol gösterir ya da aracılık eder. Dördüncü olarak, medyanın kişilerarası etkileşim gibi işlevsel alternatifleri; seçim, dikkat ve bireyin ihtiyaçlarını ve isteklerini tatmin etme kullanımı için mevcut bulunmakta ve bunlar için rekabet halinde olmaktadır. Beşinci olarak medya seçim sürecinde bireyler, genellikle (her zaman değil) medyadan daha etkili olabilmektedir (aktaran Brubaker, 2005: 13-14). Bunların yanında kişilik özellikleri, sosyal roller ve tecrübeler ya da belirli koşullarda ortaya çıkan değişikliklerle belirlenen kişi tiplerinin de; benzer kitle iletişim araçları kullanımı örüntülerini sergilemeleri beklenmektedir (Morrison, 1979: 83). Öte yandan insanlar siyasi ihtiyaçlarını karşılamak için de medyaya yönelebilmektedirler. Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı siyasi ilgiyi iki şekilde ele almaktadır. İlk olarak, hedef kitle doğası gereği genellikle siyasi olarak görülen medya içeriğine yönelmektedir. İkinci olarak kullanımlar ve doyumlar araştırmaları daha önceki medya etkileri perspektifinden doğan bıkkınlıktan ortaya çıkmıştır; birçok medya etkisi siyasidir ve etki incelemeleri siyasi bir içerik kazanabilmektedir. Vatandaşların çoğunun siyasete ilgi duymadığını iddia eden genel yaklaşımlarına rağmen, haberlerin bir hedef kitlesi mevcuttur. İnsanların kamusal olaylara ilgi göstermeleri durumunda bu siyasi bilgi arayışının arkasındaki dürtülere ya da aranan tatminlere bakılması gerekmektedir (aktaran Brubaker, 2005: 20). Söz konusu bakış açısından hareketle bu araştırma; Konya örneğinde insanların seçim dönemlerinde gazete okuma alışkanlıkları ve motivasyonlarını belirlemeyi ve gazete okuma süresine etki eden temel değişkenlerin neler olduğunu tespit etmeyi amaçlamaktadır. 1. Gazeteler ve Siyasal Etkiler Geçirdiğimiz son yüz yıl değerlendirildiğinde, gazetenin etkileri konusunu ele alan geniş bir literatür bulunmaktadır. Araştırmalar siyasal bilgilenme (Choi ve Becker, 1987; Chaffee vd., 1994; Scheufele ve Nisbet, 2002), siyasi konularda konuşma (McLeod vd., 1996; Sotirovic ve McLeod, 2001; Ball-Rokeach vd., 2001; Nah vd., 2006) ve siyasi katılım (Shah vd., 2001; Kim ve Ball-Rokeach, 2006) gibi politik alanın farklı yönlerine eğilerek, insanların medyaya maruz kalmalarıyla oluşan davranış örüntülerini açıklamaya çalışmışlardır. Gazeteler siyasal bilgilenmenin önemli bir kaynağıdır (Weaver ve Buddenbaum, 1979: 3, Chaffee ve Kanihan, 1997: 423) ve gazete okumak, siyasal bilgilenmeyi kolaylaştırır. Çalışmalar göstermiştir ki; gazete okuma siyasal İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 54 Ş. Balcı – H. Akar – B. Ayhan bilgilenmede diğer medyalara, özellikle televizyona, göre daha güvenilir bir yoldur (Kim ve Kim, 2007: 344). Televizyon daha çok adaylara ilişkin bilgi sunarken; gazeteler siyasal partiler ve bunlar arasındaki farklılıklara yönelik bilgiler vermektedir (Chaffee ve Frank, 1996: 48). Choi ve Becker (1987:267) yaptıkları araştırmayla, gazete okuyucularının siyasi kampanyalar, adaylar ya da siyasi konuların ayrımı noktasında, televizyon izleyicilerinden daha fazla bilgi elde etme ve saklama eğiliminde olduklarını ortaya koymuşlardır. Kamusal politikalar hakkında bilgi edinmek amacıyla gazete okuyan insanlar, daha çok siyasal bilgilenmekte ve dolayısıyla daha çok siyasi katılım göstermektedirler. Buna karşılık eğlence amaçlı televizyon izleme ile siyasal bilgilenme ve siyasal katılım arasında negatif yönde bir ilişki bulunmaktadır. Bir başka anlatımla eğlence amacıyla televizyon karşısına geçen insanlar, siyasi konularda daha az bilgiye sahip olmakta ve daha az siyasi katılım sergilemektedirler (Sotirovic ve McLeod, 2001: 286). Araştırmalarda televizyon izlemenin, insanların siyasi katılımını negatif yönde etkileyen ya da dikkate değer herhangi bir değişikliğe sebep olmayan bir faktör olduğu ortaya konurken; gazete okumanın, siyasi katılım noktasında insanlar üzerine pozitif yönde etki eden bir faktör olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Kim ve Kim, 2007: 345). Ayrıca politik soruların cevapları için televizyona daha az bağımlı olarak tanımlanan insanlar, bu konuda gazetelere daha fazla güvenmektedirler (Becker ve Whitney, 1978: 1; Miller vd, 1988: 14-15). Weaver ve Buddenbaum (1979: 3), televizyonun topluma ilişkin daha genel bir gözlem yapma olanağı sağlamasına karşın; gazete okumanın özel bilgi elde etme, bir konu hakkında derinlemesine bilgi sağlama ve seçim zamanlarında rehberlik fonksiyonu yerine getirme bakımından önemli bir ayrıcalığa sahip olduğunu ifade etmektedir. Bir diğer çalışmada Weaver ve Mauro (1978: 88-89), insanların gazeteleri, daha çok destekleyici bilgi bulma, gözlemleme ve eğlence fonksiyonu için okuduklarını bildirmektedir. Geçmişte yapılmış araştırmalar, yaş ve eğitim değişkenleri ile gazete okuma alışkanlığı arasında ilişki olduğunu göstermiştir. Yüksek eğitimli (Chafetz vd., 1998: 481) ve yaşlı insanlar (Chaffee ve Wilson, 1985; Pecchioni vd., 2005: 230) daha fazla gazete okumaktadırlar ve televizyona karşı daha az bağımlılık göstermektedirler (Becker ve Whitney, 1978: 10). McLeod ve arkadaşları, demografik değişkenler (yaş, cinsiyet, eğitim, gelir) ve gazete okuma ile farklı tip siyasi katılımlar arasında pozitif bir ilişki olduğu sonucuna ulaşmışlardır (aktaran McLeod vd., 1999: 317). Yüksek statüdeki insanlar, muhtemelen daha fazla bir Bahar 2010, Sayı:30 Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma… 55 siyasi farkındalık, daha çok siyasi yetenek, daha fazla siyasi kaynak ve daha fazla siyasi duyarlılık içerisindedirler (Vedlitz ve Veblen, 1980: 36). Viswanath ve arkadaşları (1990: 906) yaptıkları araştırmada yerel ya da ulusal gazetelere abone olma ile siyasi katılım arasında pozitif bir ilişki olduğu sonucuna ulaşırken; McLeod ve arkadaşları ise, kamusal konu ve sorunlara maruz kalmanın ve gazete ile televizyonun eğlenceli içeriğini tüketmenin yerel siyasi katılımı önemli derecede etkilediğini ortaya koymuşlardır (aktaran McLeod vd., 1999: 318). Bazı araştırmalar da ise, gazete okumanın insanları, siyasi konularda diğer insanlarla konuşma noktasında cesaretlendirdiği sonucuna ulaşmıştır (Sotirovic ve McLeod, 2001: 279; Ball-Rokeach vd., 2001: 419; Nah vd., 2006: 235). Gazete okurları, televizyon izleyicilerine oranla siyaset, ekonomi, ülke sorunları ve ülke gündemi hakkında daha fazla bilgi arayan (Güneş, 1996: 821) ve dolayısıyla son tahlilde oy verme olasılığı daha yüksek insanlardan oluşmaktadır (Johnson-Cartee ve Copeland, 1991: 200-201, 207; Kinsey, 1999: 119). Öyle ki, Kalender (2003: 31), Konya ilinde yaptığı bir alan araştırmasında insanların partilerin politikalarını öğrenmede ve adayların gündem konuları hakkındaki pozisyonlarını algılamalarında bu araçlardan önemli ölçüde yararlandıkları sonucuna ulaşmıştır. Söz konusu kişiler, aynı zamanda oluşmuş kanaatlerini rahatlıkla çevrelerindeki insanlara da taşıyabilirler. Kalender‘e (2003: 35) göre gazeteler, oy verme karar sürecinde, ikinci derecede önemli gözlenen bir kitle iletişim aracıdır. Araştırmada insanların seçim dönemlerinde kampanya ve konulara ilgi düzeyi ile gazete yayınlarını önemli bulma dereceleri karşılaştırılmış ve insanların kampanyalara ve konulara ilgi düzeyi arttıkça gazete yayınlarına verdikleri önemin de arttığı görülmüştür. 2. Gazete Okuma Alışkanlıkları ve Motivasyonlarına İlişkin Araştırmalar Yapılan çoğu araştırma, kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı perspektifinden medyanın genel etkilerini ele alırken; Blumler ve McQuail (1969), medyanın siyasi içeriğinden insanların elde ettiği sekiz doyumu ortaya koymuşlardır. Buna göre insanlar oy verme rehberliği, tutumlarını pekiştirme, çevreyi gözlemleme, heyecan bulma ve gelecekle ilgili tahminde bulunabilmek, yabancılaşma, partizanlık ve rahatlamak için medyayı kullanmaktadırlar (aktaran Becker, 1976: 28). Oy kılavuzluğu bağlamında medyaya yönelen insanlar, oy verme kararında kendilerine İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 56 Ş. Balcı – H. Akar – B. Ayhan yardımcı olacak siyasi içeriklerle daha çok ilgilenmektedirler. İnsanlar medyayı gözetim için kullanırken, haberlere, bilgilere ve de olaylara başvurmaktadır (Becker, 1976: 28). Heyecan arayanlar; siyasete bir spor ya da oyun gibi yaklaşmakta ve siyasi sürecin çatışmalarından ve belirsizliklerinden keyif almaktadırlar. Öyle ki; vatandaşlar bir seçim kampanyasını bir at yarışını takip eder gibi izleyerek, eğlence motivasyonlarını da tatmin edebilmektedirler. Bu yüzden eğlence motivasyonu insanların siyasi kampanyaları takip etmeleri için önemli bir sebep olarak ortaya çıkmaktadır (Ohr ve Schrott, 2001: 423). Son olarak, gelecekte oraya çıkacak kişilerarası iletişim ve tartışma durumlarının beklentisi içerisinde olan kişiler ise, bu tür durumlara hazırlıklı olma çabasıyla medyaya yönelmektedirler (Tan, 1980: 242). Becker (1979) ise söz konusu motivasyonları biraz daha sadeleştirerek; gözetim, oy rehberliği, siyasal destek, iletişim yararı ve heyecan olmak üzere 5 kategoride toplamıştır (aktaran, Inoue, 2001: 34). Yapılan bir diğer araştırmada ise Kim ve Kim (2007: 343), insanların özellikle seçim dönemlerinde medyanın siyasal içeriğini kullanma sebeplerini; bilgilenme ve oy verme gibi özel politik davranışlara uyum sağlama (rehberlik), sosyo politik çevrenin izlenmesi (gözlemleme), diğer insanlarla konuşacak bir şeyler bulabilmek (sosyal fayda) ve son olarak da siyasi dedikodular, eğlendirici kampanya materyalleri ya da seçimle ilgili yarış haberleriyle rahatlamak (eğlence) şeklinde sıralamışlardır. McLeod ve arkadaşları (1982: 7) 1976 ABD Başkanlık Seçimleri sırasında yaptıkları araştırmada insanları medya kullanmaya yönelten üç motivasyonunun varlığına işaret etmektedirler. Öncelikle insanlar çevreyi gözetlemek ve oy tercihlerine yardımcı olması için medyaya yönelmektedirler. İkincisi heyecan arayanlar ve siyasetin mücadele arenasından keyif alanlar için medya çeşitli alternatifler sunmaktadır. Yazarların iletişimsel fayda olarak adlandırdıkları üçüncü faktör ise; bilgilenme ve siyasi konularda tartışmada materyal sağlamak için insanların medyayı kullandığını ortaya koymaktadır. Berelson (2000: 145-148) insanların gazete okumalarında etkili birçok faktörün olduğuna işaret etmektedir. Söz konusu faktörlerden biri; insanlar için gazetenin kamu işleri hakkında önemli bilgi ve yorum kaynağı olmasıdır. Bazıları için ise gazete, günlük yaşantı için bir araç olarak görülmektedir. Öyle ki; gazeteler günlük yaşantıya dolaysız bir yoldan yardımcı olmaktadır. Okuyucuyu yakın dünyasından alıp uzaklaştırmak, okuyucusunu günlük bireysel dertler yerine soluk alacak bir boş zamana kavuşturmak bakımından da gazeteler işe yarayabilmektedir. Bir başka faktör olarak sosyal bir prestij için de gazetelerin kullanıldığı Bahar 2010, Sayı:30 Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma… 57 görülmektedir. Yine yazara göre sosyal temas açısından da gazetenin önemli bir işlevi yerine getirdiği göz ardı edilmemelidir. Towers’ın (1985: 25) telefonla anket tekniğini kullanarak ulaştığı 543 yetişkinden elde ettiği verilere bakıldığında; eğlence, gözetim ve etkileşim insanların gazete okurken elde etmeye çalıştıkları başlıca doyum kategorileridir. Lain (1986: 71) ABD’nin Ohio Eyaleti’nde 1980’li yılların başında 400 kişi üzerinde yaptığı araştırmada gazete okumada etkili 3 faktör tespit etmiştir. Söz konusu faktörler önem sırasına göre; gözetim, arkadaşlık ve uyarım’dır. Benzer bir diğer çalışma da yine ABD’de Thorson ve arkadaşları (2003: 13) tarafından yürütülmüştür. Yazarlar 376 katılımcıdan elde ettikleri verilerle insanların seçim döneminde medyaya yönelmelerinde etkili üç motivasyon belirlemişlerdir. Bunlar çevreyi gözlemleme, etkileşim ve eğlencedir. Öte yandan Türkiye’deki literatür incelendiğinde ise kullanımlar ve doyumlar perspektifinden seçim dönemlerinde insanların gazete okuma alışkanlıkları ve motivasyonlarını ölçmeye çalışan herhangi bir araştırmaya rastlanmamaktadır. Bunun yanında insanların normal zamanda gazete okuma motivasyonlarını tespit etmeye yönelik iki çalışmadan söz edilebilir. Söz konusu çalışmalardan birincisi Koçak ve Kaya (2004: 1005-1006) tarafından Konya’da 1043 üniversite öğrencisi üzerinde yapılan araştırmadır. Bu çalışmada yazarlar, üniversite öğrencilerinin gazete okumalarında etkili 4 motivasyon tespit etmişlerdir. Söz konusu motivasyonlar önem sırasına göre rahatlama/ eğlence, bilgilenme/ kişisel ilgi, sosyal etkileşim/ medya kullanımı ve faydadır. Diğer bir araştırma ise Bayram (2007: 161) tarafından Eskişehir’de basılı gazete okuyucularının gazete okuma davranışlarını ve doyumlarını ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Çalışmada gazete okuma nedeniyle elde edilen doyumlar arasında enformasyon edinme, eğlence, boş zaman değerlendirme ve kendini gerçekleştirme motivasyonlarının ön plana çıktığı görülmektedir. Araştırmaya katılan 925 kişinin gazetelerinde sıklıkla takip ettiklerini belirttikleri bölümler arasında; dünya haberleri, eğitim haberleri, sağlık haberleri ve köşe yazıları başta gelmektedir. En az okunan bölümler ise sırasıyla; reklamlar, küçük ilanlar ve moda haberleri olarak belirlenmiştir. Yine okuyucuları daha çok tatmin eden basın türüne bakıldığında, katılımcıların yaklaşık yarısı, ulusal basından daha fazla tatmin olduklarını ifade etmektedirler. Yukarıdaki literatür taraması ışığında, bu çalışmada aşağıda sıralanan 6 araştırma sorusuna yanıtlar aranmaya çalışılacaktır: İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 58 Ş. Balcı – H. Akar – B. Ayhan Araştırma Sorusu 1: Katılımcıların seçim döneminde haftalık gazete okuma alışkanlıkları nasıldır? Araştırma Sorusu 2: Seçim dönemlerinde katılımcıların en çok okudukları gazete bölümleri hangileridir? Araştırma Sorusu 3: Katılımcıları seçim döneminde gazete okumaya yönelten motivasyonlar nelerdir? Araştırma Sorusu 4: Gazete okuma motivasyonlarına verilen önem, demografik değişkenlere göre farklılık gösteriyor mu? Araştırma Sorusu 5: Gazete okuma motivasyonları arasında ne tür bir ilişki vardır? Araştırma Sorusu 6: Seçim döneminde gazete okuma süresine etki eden değişkenler nelerdir? 3. YÖNTEM 3.1. Araştırmanın Uygulanması ve Örneklem İnsanların seçim dönemlerinde gazete okuma motivasyon ve davranışlarını belirlemek amacıyla 29 Mart 2009 Yerel Seçimleri öncesi Konya’nın üç merkez ilçesi Selçuklu, Karatay ve Meram’da bir saha araştırması gerçekleştirilmiştir. Örneklem seçiminde amaçlı örneklem esas alınmıştır. Çalışmanın esas amacı seçim döneminde seçme yaşına ulaşmış (18 yaş ve üzeri) insanların gazete okuma alışkanlıklarını ve motivasyonlarını belirlemek olduğundan, haftada bir günden daha az ya da hiç gazete okumayanlar örneklem dışında tutulmuştur. Bu noktada insanlara öncelikle gazete (yerel ya da ulusal) okuyup okumadıkları sorulmuş, eğer cevap okuyorum yönünde ise, anket uygulamasına devam edilmiştir. Araştırmada katılımcılara yüz yüze anket uygulanmış, ön inceleme sonucunda 948 anket analiz için uygun görülmüştür. 3.2. Veri Toplama Araçları Katılımcıların seçim döneminde gazete okuma davranışları ve motivasyonlarını belirlemek amacıyla 3 bölümden oluşan anket formu hazırlanmıştır. İlk aşamada gazete okuma motivasyonlarını belirlemeye çalışan, kullanımlar ve doyumlar ifadelerinden oluşan 5’li likert tipinde 32 maddelik bir ölçek bulunmaktadır. Ölçek, daha önceki araştırmalarda (Becker, 1976; Erdoğan, 1977; McLeod vd., 1982; Blood vd., 1983; Lain, 1986; Schlagheck, 1997; Sanders, 1997; Abdulrahim, 1999; Park, 2002; Koçak ve Kaya, 2004; Quezada, 2004; Zhang, Bahar 2010, Sayı:30 Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma… 59 2005; Kim ve Kim, 2007) kullanılan gazete okuma motivasyonları temel alınarak ve yer yer değişiklikler yapılarak uygulamaya hazır hale getirilmiştir. Bu ölçekte Tamamen Katılmıyorum (1), Katılmıyorum (2), Kararsızım (3), Katılıyorum (4) ve Tamamen Katılıyorum (5) aralıklarında cevaplar alınmıştır. Soru formunun ikinci bölümünde katılımcıların gazete okuma davranışları ile siyasal tutum ve davranışlarını keşfetmeye yönelik sorular yer almaktadır. Soru kâğıdının son bölümü ise, görüşülen kişilerin sosyo-demografik özelliklerini ortaya koyacak sorulardan meydana gelmektedir. 3.3. Verilerin Analizi ve Kullanılan Testler Alan araştırması 10-27 Mart 2009 tarihleri arasında katılımcılarla yüz yüze görüşme yoluyla gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler, SPSS 17.0 istatistik programı kullanılarak elektronik ortamda işlenmiştir. Verilerin analizinde sırasıyla; ankete katılanların demografik özellikleriyle gazete okumaya ilişkin bazı davranışlarını ortaya koymak amacıyla frekans dağılımları gibi betimleyici istatistik teknikleri esas alınmıştır. Haftalık gazete okuma davranışının demografik özelliklere göre farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya koymak için Ki-Kare Testine başvurulmuştur. Araştırmanın temel amaçlarından olan gazete okuma motivasyonlarının alt boyutlarının belirlenmesinde, keşfedici faktör analizi (Exploratory Factor Analysis) kullanılmıştır. Faktör analizi sonucu elde edilen gruplar değişken olarak kaydedilip, demografik özelliklerle olan ilişkisi Bağımsız Örneklem T-testi (Independent Samples T-Test) ve Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) aracılığıyla test edilmiştir. Çoklu karşılaştırmalarda Tukey testi esas alınmıştır. Faktörler arası ilişkinin gücünü ve yönünü ortaya koymak amacıyla Korelasyon Analizi’ne; seçim dönemlerinde gazete okumanın başlıca belirleyici değişkenlerini tespit etmek için de Doğrusal Regresyon Analizi’ne başvurulmuştur. 4. BULGULAR 4.1. Katılımcıların Bazı Özellikleri Katılımcıların demografik özellikleri, gazete okuma alışkanlıkları ile siyasal kampanya ve konulara ilgilerine ilişkin bazı bulgular şu şekildedir: Ankete katılanların cinsiyet bakımından yüzde 61.3’ü erkek, yüzde 38.7’si kadındır. Oranlar cinsiyet bakımından karşılaştırmanın yapılabileceği bir düzeydedir. Medeni duruma göre katılımcıların yüzde 64.7’si evli, yüzde 35.3’ü ise bekârdır. Araştırmanın on sekiz yaş ve üzeri insanla yapıldığı düşünüldüğünde, evli oranın bu kadar yüksek bulunması gayet doğaldır. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 60 Ş. Balcı – H. Akar – B. Ayhan Yaş dağılımının betimleyici istatistikleri incelendiğinde en düşük 18, en yüksek 71 yaşında katılımcılarla görüşüldüğü ortaya çıkmaktadır. Anket sorularını cevaplayanların yaş ortalaması 34.29, dağılımın standart sapması ise 10.74 olarak hesaplanmıştır. Katılımcıların yaşı kategorilendirildiğinde ise; katılımcıların yüzde 36.2’si 18-28, yüzde 35.2’si 29-39, yüzde 18.7’si 40-50, yüzde 7.1’i 51-61 ve yüzde 2’si 61 ve üzeri yaş grubunda yer almaktadır. Yaş sorusuna 8 kişi (% 0.8) cevap vermemiştir. Eğitim durumu açısından katılımcıların yüzde 1.7’si okur-yazar olduğunu ifade ederken; yüzde 13’ü ilkokul, yüzde 14.3’ü ortaokul, yüzde 36.8’i lise, yüzde 30.1’i üniversite ve yüzde 3.4’ü lisansüstü eğitime sahip olduklarını ifade etmişlerdir. Katılımcıların yüzde 0.7’si (7 kişi) bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Oranlara bakıldığında katılımcılar arasında lise ve üniversite eğitimi almış kişiler ağırlığı oluşturmaktadır. Mesleğe göre katılımcıların yüzde 10.1’i işçi, yüzde 16.4’ü memur, yüzde 17.6’sı esnaf, yüzde 19.4’ü serbest meslek, yüzde 8.8’i emekli, yüzde 1.9’u sanayici-tüccar, yüzde 13.7’si ev hanımı ve yüzde 11.9’u öğrencidir. Katılımcıların ailelerinin aylık toplam gelirlerine ilişkin betimleyici istatistik sonuçlarına bakıldığında, en düşük 250 TL, en yüksek 10000 TL gelire sahip oldukları göze çarpmaktadır. Bu sonuçlara göre aylık gelirle ilgili soruya cevap veren katılımcıların ortalama aylık geliri 1513 TL’dir. Aylık gelir kategorilendirildiğinde ise; katılımcıların yüzde 5’i 500 TL’den az, yüzde 38’i 5011000 TL, yüzde 23.4’ü 1001-1500 TL, yüzde 13.1’i 1501-2000, yüzde 3.5’i 20012500 TL, yüzde 3.9’u 2501-3000 TL ve yüzde 5.9’u 3001 TL ve üzerinde gelire sahiptir. Katılımcıların yüzde 7.3’ü bu soruya cevap vermemiştir. Katılımcılardan 1 ile 10 puan arasında değişen bir skala (1= hiç ilgilenmem, 10= çok ilgiliyim) üzerinde seçim döneminde siyasal kampanya ve konulara ilgi düzeylerinin ne olduğu sorulmuştur. Araştırmaya katılanların verdiği cevaplar, söz konusu kişilerin siyasal kampanya ve konularla orta düzeyde ( X = 5.08) ilgilendiklerine işaret etmektedir. Gazete okuma süresinin betimleyici istatistik sonuçları incelendiğinde ise; katılımcıların en düşük 10 dakika, en fazla da 330 dakika gazete okuduğunu ortaya koymaktadır. Araştırmaya katılan kişilerin ortalama gazete okuma süresi ise 59 dakikadır. Gazete okuma süresinin standart sapması 43 dakika olarak bulunmuştur. Bahar 2010, Sayı:30 Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma… 61 4.2. Gazete Okuma Sıklığı Araştırmaya katılan insanların yüzde 27.8’i her gün gazete okuduğunu ifade ederken; yüzde 17.6’sı hafta 5-6 gün, yüzde 26.2’si haftada 3-4 gün ve yüzde 28.3’ü haftada 1-2 gün gazete okuduklarını bildirmişlerdir. Katılımcıların yüzde 1.9’u (18 kişi) ise bu soruya yanıt vermemiştir. Sonuçların da açıkça ortaya koyduğu gibi; araştırmaya katılanların üçte bire yakın bir kısmı, her gün gazete okumaktadır. Gazete okuma sıklığının demografik değişkenlere göre dağılımı Tablo 1’de gösterilmektedir. Tablo 1. Gazete Okuma Sıklığının Demografik Özelliklere Göre Dağılımı Her gün Düzenli % CİNSİYET Erkek Kadın YAŞ 18-28 Yaş 29-39 Yaş 40-50 Yaş 51-61 Yaş 62 Yaş ve üzeri EĞİTİM Okur-yazar İlkokul Ortaokul Lise Üniversite Lisansüstü+ MESLEK İşçi Memur Esnaf Serbest Meslek Emekli Sanayici-Tüccar Ev Hanımı Öğrenci TOPLAM 30.4 23.9 25.7 29.8 28.2 26.2 42.1 18.8 24.2 26.5 26.5 32.5 28.1 21.3 27.6 36.4 28.9 28.0 55.6 18.1 26.4 27.8 Haftada Haftada Haftada 5–6 Gün 3–4 Gün 1–2 Gün % % % X²= 9.13; sd.= 3; p< .05 18.4 26.1 25.1 16.4 26.4 33.3 X²= 10.23; sd.= 12; p> .05 17.3 29.6 27.5 17.0 23.1 30.1 17.8 29.3 24.7 21.5 21.5 30.8 21.1 10.5 26.3 X²= 27.52; sd.= 15; p< .05 25.0 25.0 31.3 10.8 23.3 41.7 15.9 22.7 34.8 17.8 27.4 28.3 19.3 27.5 20.7 28.1 25.0 18.8 X²= 62.13; sd.= 21; p< .001 28.7 27.7 22.3 17.1 32.9 22.4 17.0 20.6 26.1 15.6 29.4 26.1 22.0 23.2 26.8 11.1 11.1 22.2 11.0 20.5 50.4 19.1 29.1 25.5 17.6 26.2 28.3 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 62 Ş. Balcı – H. Akar – B. Ayhan Seçim dönemi gibi siyasal enformasyonun yoğun bir şekilde dolaşıma sokulduğu bir zamanda gazete, erkekler tarafından daha çok okunan bir kitle iletişim aracı konumundadır. Bu anlamda araştırmaya katılan erkeklerin yüzde 30.4’ü her gün gazete okuduklarını ifade ederken; bu oran kadınlar için yüzde 23.9’dur. Haftada 1-2 gün gazete okuma kategorisinde ise erkeklerin oranı yüzde 25.1, kadınların oranı ise yüzde 33.3’tür. Söz konusu çapraz tablonun ki-kare analiz sonuçları da incelenmiş ve bu farklılaşmanın anlamlı olduğu ortaya konmuştur (X²= 9.13, p< .05). Katılımcıların yaşı ile haftalık gazete okuma sıklığı arasındaki çapraz tablo sonuçları incelendiğinde; her gün gazete okuma kategorisinde 62 yaş ve üzeri katılımcıların, haftada 5-6 gün gazete okumada 51-61 yaş aralığındaki insanların, haftada 3-4 gün gazete okumada 18-28 yaş aralığındaki katılımcıların ve haftada 1-2 gün gazete okumada 51-61 yaş aralığındaki bireylerin üstünlüğü bulunmaktadır. Bu sonuçların da açıkça ortaya koyduğu gibi yaşlı insanlar arasında günlük düzenli gazete okuma alışkanlığı daha fazladır. Öyle ki; 62 ve üzeri yaş grubundaki katılımcıların yüzde 42.1 gibi yarıya yakın bir kısmı, günlük düzenli olarak gazete okumaktadır. Eğitim durumuna göre okur-yazarların yüzde 18.8’i, ilkokul diplomasına sahiplerin yüzde 24.2’si, ortaokul mezunlarının yüzde 26.5’i, yine lise eğitimlilerin 26.5’i, üniversite mezunu olanların yüzde 32.5’i ve lisansüstü eğitime sahip olanların yüzde 28.1’i her gün gazete okuduklarını ifade etmişlerdir. Bu sonuçlara göre araştırmaya katılanların eğitim düzeyi arttıkça, günlük gazete okuma sıklığı da artmaktadır. Her gün gazete okuma kategorisinde üniversite mezunları, haftada 5-6 gün gazete okumada lisansüstü eğitim almış olanlar, haftada 3-4 gün gazete okumada yine üniversite mezunları ve haftada 1-2 gün gazete okumada ise ilkokul diplomasına sahip olan katılımcılar daha çok ön plana çıkmaktadır. Söz konusu çapraz tablonun ki-kare analiz sonuçları da incelenmiş ve bu farklılaşmanın anlamlı olduğu bulunmuştur (X²= 27.52, p< .05). Katılımcıların bağlı bulunduğu meslek kategorisine göre haftalık gazete okuma sıklığı anlamlı bir şekilde farklılık göstermektedir (X²= 62.13, p< .001). Araştırmaya katılanların mesleklerine göre sanayici-tüccarların yüzde 55.6’sı, esnafların yüzde 36.4’ü, serbest meslek sahibi olanların yüzde 28.9’u, memurların yüzde 27.6’sı, öğrencilerin yüzde 26.4’ü, işçilerin yüzde 21.3’ü ve ev hanımlarının yüzde 18.1’i günlük gazete okuma alışkanlığına sahip olduklarını dile getirmişlerdir. Sonuçların da gösterdiği gibi; sanayici-tüccar ve esnaf kesimi, her gün gazete okumada diğer meslek kategorilerine göre daha çok ön plana çıkmaktadır. Burada dikkati çeken bir diğer nokta ise; diğer meslek kategorileri ile karşılaştırıldığında ev Bahar 2010, Sayı:30 Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma… 63 hanımlarının günlük gazete okuma alışkanlığı açısından düşük oranlara sahip olmalarıdır. Öte yandan haftada 5-6 gün gazete okuma alışkanlığı kategorisinde emekli olanların, haftada 3-4 gün gazete okumada memurların ve haftada 1-2 gün gazete okumada ise ev hanımlarının üstünlüğü görülmektedir. 4.3. Gazetedeki Bölümlerin Okunma Oranları Gazetelerde yer alan bölümlerin okunma sıklığı incelendiğinde aritmetik ortalama değerleri açısından en çok okunan bölümlerin arasında; gazetelerin vitrin sayfası olarak değerlendirilen birinci sayfada yer alan haberler, asayiş/ suç haberleri, dini haberler, siyaset haberleri ve Konya ile ilgili gelişmeleri yansıtan haberler ilk beş sırada yer almaktadır. Spor haberleri, magazin haberleri ve tanıtım/ reklamlar katılımcıların daha az ilgi gösterdikleri gazete bölümleri olarak dikkat çekmektedir. Tablo 2. Gazetedeki Bölümlerin Okunma Sıklığı Güncel Olaylar (1. Sayfa) Asayiş Haberleri Dini Haberler Siyaset Haberleri Konya Haberleri Sağlık Haberleri Köşe Yazıları Bulmacalar Dış Haberler Ekonomi Haberleri Kültür-Sanat Haberleri Spor Haberleri Magazin Haberleri TanıtımReklamlar Hiç Okumam % Ara-Sıra Okurum % Çoğunlukla Okurum % Mutlaka Okurum % 6.4 10.4 29.7 12.3 28.1 11.9 X SD 53.6 3.30 0.89 32.1 27.5 2.74 0.99 31.4 29.1 27.6 2.72 0.99 14.3 28.5 31.9 25.3 2.68 1.00 14.1 33.7 23.7 28.5 2.66 1.03 12.5 36.3 26.0 25.2 2.63 0.99 19.2 24.3 14.7 27.8 25.8 38.5 30.6 23.5 31.9 22.5 26.4 14.8 2.56 2.52 2.46 1.03 1.12 0.91 19.7 35.0 26.4 19.0 2.44 1.01 18.9 39.0 25.2 16.9 2.40 0.97 34.3 21.3 17.3 21.4 2.37 1.20 36.2 31.6 18.5 13.7 2.09 1.04 38.8 34.6 17.4 9.2 1.97 0.96 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 64 Ş. Balcı – H. Akar – B. Ayhan Tablo 2’de yer alan bölümler içerisinde güncel olaylar (yüzde 83.3), asayiş haberleri (yüzde 59.6), dini haberleri (yüzde 56.7), siyaset haberleri (yüzde 57.2), Konya ile ilgili gelişmeler (yüzde 52.2), sağlık haberleri (yüzde 51.2) ve köşe yazıları (yüzde 53.1) büyük çoğunlukla mutlaka okunan gazete bölümleri olarak ön plana çıkmaktadır. Öte yandan dış haberler (yüzde 38.5), ekonomi haberleri (yüzde 35.0) ve kültür- sanat haberleri (yüzde 39.0) ara sıra takip edilen bölümlerdir. Ayrıca, araştırmaya katılanların yüzde 38.8’i tanıtım- reklamları, yüzde 36.2’si magazin haberlerini ve yüzde 34.3’ü spor haberlerini hiç okumadıklarını belirtmişlerdir. 4.4. Gazete Okuma Motivasyonları Araştırmaya katılanlardan seçim dönemlerinde gazete okuma motivasyonlarını tespit etmek amacıyla hazırlanan likert tipi 30 maddeye verilen yanıtlar doğrultusunda faktör analizi uygulanmış; öz değer (evigen value) ve yamaç eğrisi grafiği (scree plot) incelemesi sonucunda 4 faktör grubunun ele alınabileceği görülmüştür. Ölçekte yer alan ifadelerin faktör yüklemesi, aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri Tablo 3’de ele alınmaktadır. Tablo 3. Seçim Döneminde Gazete Okuma Motivasyonlarına Yönelik Faktör Analizi Sonuçları (Principal Component Analysis, Varimax Rotation, N= 948) Seçim Dönemlerinde Gazete Okuyorum Çünkü… 1. Faktör: Rehberlik Gazete oy kararımı vermede bana yardımcı olduğu için Bir adayın seçilmesi durumunda ne yapacağını görmeme yardımcı oluyor Adayın kişisel özellikleri konusunda yargıya varmamı sağladığı için Gazete önemli konular hakkında belli bir tutuma sahip olmamı sağlıyor Tarafsız bir bakış açılarına ulaşmak/ görmek için Seçim döneminde parti/ adayların faaliyetlerini takip etmek için Desteklediğim adayın güçlü yönlerini bana hatırlattığı için Aradığım özel siyasal bilgileri/ yazıları bulmak için Bahar 2010, Sayı:30 X SD Faktör Yüklemesi 2.58 1.29 .775 2.99 1.21 .759 2.90 1.21 .753 3.21 1.22 .656 2.86 1.25 .633 3.36 1.22 .625 2.88 1.25 .621 3.33 1.19 .507 Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma… Kamuoyu araştırmaları sonuçlarını okumak için Siyasi konular ve adaylar hakkında konuşacak bir şeyler sunduğu için Gazeteler olayların perde arkasını gösterir Kendi siyasi fikrime yakın yazılar/ görüşler bulabildiğim için 2. Faktör: Boş Zamanları Değerlendirme/ Kaçış Konuşacak birisi olmadığında bana arkadaşlık yaptığı için Kendimi daha az yalnız hissetmemi sağladığı için Ev, okul, iş ve arkadaş çevremdeki dertlerimi unutturduğu için Beni sıkan insanlardan kurtulmamı sağladığı için Günlük rutin işlerimden bir an olsun uzaklaşabilmek için Sıkıldığımda vakit geçirmek için 65 3.32 1.21 .465 3.13 1.18 .441 3.02 1.27 .419 3.25 1.28 .415 2.57 1.26 .809 2.40 1.19 .807 2.28 1.16 .781 2.39 1.25 .758 2.96 1.23 .620 3.03 1.31 .583 4.05 0.91 .777 3.91 1.02 .714 3.84 1.02 .699 3.64 1.11 .551 3.67 1.10 .523 3.27 1.19 .523 3.39 1.14 .521 Gazete okumak hoşuma gidiyor 3.63 1.13 .813 Gazete okumak eğlendirici bir iştir 3.37 1.15 .774 Rahatlamama yardımcı olduğu için 3.02 1.25 .623 Köşe yazılarını okumayı seviyorum 3.50 1.21 .611 Gazete okumak zamanı iyi değerlendirmektir 3.63 1.16 .502 3. Faktör: Bilgi Arama/ Kolaylık Dünyada ve ülkemde neler olup bittiğini öğrenebilmek için Gündemdeki önemli konuları/ meseleleri takip etmek için Yaşadığım şehirdeki gelişme/ olayları takip edebilmek için Farklı tür yazılar arasından seçim yapabiliyorum Kolayca bilgi elde edebilmek için Haberleri derinlemesine ve ayrıntılı bir şekilde sunduğu için Gazeteler diğer insanların düşüncelerini öğrenme yoludur 4. Faktör: Eğlence ve Rahatlama Faktör gruplarının sınıflandırılma ve değerlendirilmesinde Varimax rotasyonlu tablo dikkate alınmıştır. Faktör analizine tabii tutulan maddelerin özdeğeri 1’den daha büyük ve minimum yükleme büyüklüğü olarak 0.40 kriteri İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 66 Ş. Balcı – H. Akar – B. Ayhan kullanılmıştır. Faktör analizine dâhil edilen 30 maddenin güvenilirlik oranı (Cronbach’s alpha) .919 olarak bulunmuş olup; söz konusu değer kabul edilebilir sınırlar içinde ve yüksek derecede güvenilirliğe sahip olduğu ifade edilmektedir (Özdamar, 1999: 522). Faktör analizinde Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) örnekleme değeri 0.924; Barlett’s testi sonucu 11740.7 değeri ve p< .0001 düzeyinde gerçekleşmiştir. Elde edilen sonuçlar; bulguların yüksek derecede gerçekleştiğini ve kabul edilebilir sınırlar içinde olduğunu ortaya koymaktadır. Analiz sonucunda ortaya çıkan dört faktör, katılımcıların seçim döneminde gazete okuma motivasyonlarındaki toplam varyansın yüzde 52.5’ini açıklamaktadır (bakınız, Tablo 4). Ayrıca, bu faktör boyutları değişken olarak kaydedilmiş ve demografik değişkenlerle olan ilişkileri de analiz edilmiştir. Tablo 4. Faktör Özdeğerleri, Açıklanan Varyansları ve Güvenilirliği Özdeğer (Eigenvalu e) Açıklanan Varyans (%) Güvenilirlik (α) Rehberlik 9.12 16.62 .889 Boş Zamanları Değerlendirme/ Kaçış 3.22 13.39 .848 Bilgi Arama/ Kolaylık 2.07 13.35 .799 Eğlence ve Rahatlama 1.33 9.16 .800 52.53 .919 FAKTÖRLER TOPLAM KMO Measure of Sampling Adequacy: .924; Barlett’s Test of Sphericity: X2= 11740,7; df= 435; p= .000 Seçim dönemlerinde insanları gazete okumaya yönelten ilk ve en önemli motivasyon Rehberlik’tir. Bu ilk faktörün özdeğeri 9.12; güvenilirlik derecesi ise .889 gibi oldukça yüksek bir orana sahiptir. Faktörün tanımladığı fark yüzdesi de (açıklanan varyans) 16.6 olarak belirlenmiştir. Rehberlik faktörünü oluşturan maddeler incelendiğinde; seçim dönemlerinde insanlar; oy kararını vermelerine yardımcı olmada, adayın performansı ve kişisel özellikleri hakkında yargıya varmada, tarafsız bakış açılarına ulaşmada, parti-adayların faaliyetlerini takip Bahar 2010, Sayı:30 Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma… 67 etmede, desteklenen adayın güçlü yönlerini görmede, özel siyasal bilgi ve yazılara ulaşmada, kamuoyu araştırmaları sonuçlarını takip etmede, siyasal içerikli konuşacak sohbet konuları bulmada ve kişinin kendi siyasi fikirlerine yakın yazılar/ görüşler edinmede gazeteleri bir araç olarak görmekte ve kullanmaktadırlar. Demografik değişkenler açısından Rehberlik faktörü incelendiğinde, cinsiyetin anlamlı bir farklılaşma meydana getirmediği ortaya çıkmaktadır (t= 0.577; sd.= 931; p> .05). Bir başka anlatımla gazete okumada Rehberlik faktörüne verdikleri önem bakımından erkekler ( X = 3.08) ve kadınlar ( X = 3.05) birbirine yakın değerlere sahiptirler. Katılımcıların yaşı (F= 2.17; sd.= 4; p> .05), eğitimi (F= 1.23; sd.= 6; p> .05) ve aylık geliri (F= 0.62; sd.= 6; p> .05) ile Rehberlik faktörü arasında anlamlı bir farklılaşma tespit edilememiştir. Faktör analizi sonucunda ortaya çıkan ikinci motivasyon Boş Zamanları Değerlendirme/ Kaçış’tır. Bu faktörü oluşturan maddeler; insanların konuşacak birisi olmadığında kendilerine arkadaşlık etmede, yalnızlığı gidermede, günlük rutin işlerden bir an olsun uzaklaşmada, ve bunun yanında ev, okul, iş ve arkadaş çevresindeki dertleri unutmak amacıyla gazete okuduklarına işaret etmektedir. Boş Zamanları Değerlendirme/ Kaçış faktörü tek başına toplam varyansın yüzde 13.3’ünü açıklarken; faktörün güvenilirlik (Cronbach’s α = .848) ve özdeğeri (Eigenvalue= 3.22) tatmin edici düzeydedir. Boş Zamanları Değerlendirme/ Kaçış faktörü ile demografik değişkenler arasındaki ilişki incelendiğinde, cinsiyetin anlamlı bir farklılaşma meydana getirmediği(t= 0.171; sd.= 931; p> .05) ortaya çıkmaktadır. Cinsiyetle olduğu gibi yaş (F= 0.46; sd.= 4; p> .05) eğitim düzeyi (F= 1.63; sd.= 6; p> .05) ve gelir (F= 1.77; sd.= 6; p> .05) ile de Boş Zamanları Değerlendirme/ Kaçış faktörü arasında anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır. Üçüncü faktör Bilgi Arama/ Kolaylık olarak adlandırılmıştır. Söz konusu faktör çatısı altında 6 madde yer almıştır. Bunlar; “dünyada ve ülkemde neler olup bittiğini öğrenebilmek için”, “gündemdeki önemli konuları takip etmek için”, “yaşadığım şehirdeki gelişmeleri takip etmek için”, “farklı tür yazılar arasından seçim yapabiliyorum”, “kolay bilgi elde etmek için”, “haberleri derinlemesine ve ayrıntılı bir şekilde sunduğu için” ve “gazeteler diğer insanların düşüncelerini öğrenme yoludur” şeklindeki ifadelerdir. Söz konusu bu maddeler, diğer faktörleri oluşturan maddelerle karşılaştırıldığında; yüksek aritmetik ortalama değerlerine ve düşük standart sapma değerlerine sahiptir. Bir başka ifadeyle, bilgi arama ve kolaylık faktörüne daha çok önem veren katılımcılar, örneklem içerisinde homojen İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 68 Ş. Balcı – H. Akar – B. Ayhan bir dağılım sergilemektedir. Faktör toplam varyansın açıklamaktadır. Güvenilirlik değeri .799, özdeğer ise 2.07’dir. yüzde 13.3’ünü Cinsiyet ile Bilgi Arama/ Kolaylık faktörü arasında anlamlı bir ilişki bulunmaktadır (t= 2.17; sd.= 931; p< .05). Özellikle seçim döneminde erkekler ( X = 3.72) gazeteyi bilgi arama/ kolaylık amaçlı okuma bakımından kadınlara ( X = 3.62) nazaran daha yüksek değerlere sahiptir. Katılımcıların yaşı, Bilgi Arama/ Kolaylık faktörüne verilen önem bakımından anlamlı bir farklılaşmaya neden olmaktadır (F= 2.63; sd.= 4; p< .05). Tukey testi sonuçlarına göre bilgi arama/ kolaylık motivasyonu doğrultusunda en çok gazete okuyanlar 61 yaş ve üzeri bireylerken; bilgilenme amaçlı en az gazete okuyanlar 29-39 yaş aralığındaki katılımcılardır. Katılımcıların eğitim düzeyi (F= 0.44; sd.= 6; p> .05) ve geliri (F= 0.86; sd.= 6; p> .05) ile de Bilgi Arama/ Kolaylık faktörü arasında anlamlı bir ilişkinin izlerine rastlanmamıştır. Dördüncü ve son faktör “Eğlence ve Rahatlama” olarak ele alınmıştır. Bu faktörü oluşturan maddeler incelendiğinde; insanların seçim dönemi gibi oldukça hareketli günlerin yaşandığı ve bilgiye olan talebin arttığı bir dönemde bile eğlenmek, rahatlamak ve zamanı iyi değerlendirebilmek için gazete okuyabildiği ortaya çıkmaktadır. Eğlence ve Rahatlama Faktörü, yüksek güvenilirlik değeriyle (Cronbach’s α= .800) toplam varyansın yüzde 9.1’ini açıklamaktadır. Faktörün özdeğeri ise 1.33’dür. Eğlence ve Rahatlama faktörü ile demografik değişkenler arasındaki ilişkiye bakıldığında; cinsiyetin anlamlı bir farklılaşma meydana getirmediği anlaşılmaktadır (t= -1.22; sd.= 931; p> .05). Katılımcıların eğitim düzeyi ile Eğlence ve Rahatlama faktörü arasında ise anlamlı farklılaşma bulunmaktadır (F= 2.49; sd.= 6; p< .01). Betimleyici istatistikler ve çoklu karşılaştırma tablosu incelendiğinde, farklılaşmanın ilkokul mezunları ile üniversite eğitimine sahip insanlar arasında yaşandığı ortaya çıkmaktadır. Buna göre ilkokul eğitimi almış katılımcılar; üniversite mezunlarına göre seçim döneminde Eğlence ve Rahatlama amacıyla daha fazla gazete okumaktadırlar. Öte yandan katılımcıların yaşı (F= 0.57; sd= 4; p> .05) ve aylık geliri (F= 0.98; sd= 6; p> .05) ile Eğlence ve Rahatlama faktörü arasında anlamlı bir ilişki söz konusu değildir. Bahar 2010, Sayı:30 69 Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma… Boş Zamanları Değerlendirme/ Kaçış Bilgi Arama/ Kolaylık Eğlence ve Rahatlama Tablo 5. Gazete Okuma Motivasyonları Arasındaki Korelasyon Analizi Bulguları (Pearson r) Rehberlik 1 .415** .624** .502** Boş Zamanları Değerlendirme/ Kaçış .415** 1 .198** .419** Bilgi Arama/ Kolaylık .624** .198** 1 .509** Eğlence ve Rahatlama .502** .419** .509** 1 Aritmetik Ortalama 3.07 2.61 3.68 3.43 Standart Sapma .83 .93 .72 .88 Rehberlik FAKTÖRLER ARASI KORELASYON ANALİZİ Not: **p< .01 Diğer taraftan faktörler arası ilişkinin düzeyini tanımlamak açısından korelasyon analizi sonuçları incelendiğinde; en güçlü ilişkinin Rehberlik ve Bilgi Arama/ Kolaylık faktörleri arasında yaşandığı dikkat çekmektedir (r= .624, p< .01). Diğer bir ifadeyle seçim dönemlerinde kendilerine rehberlik etmesi için gazete okuyan insanlar, aynı zamanda bilgi arama/ kolaylık amacıyla da gazete ile zaman geçirmektedirler. Bilgi Arama/ Kolaylık ile Boş Zamanları Değerlendirme/ Kaçış faktörleri arasında ise, nispeten düşük düzeyde pozitif anlamlı ilişkinin varlığından söz edilebilir (r= .198, p< .01). Öyle ki; seçim dönemlerinde bilgi arama amaçlı gazeteye yönelen insanlar, bu aracı sosyal kaçış mekanizması olarak daha az görmekte ve kullanmaktadırlar. 4.5. Seçim Döneminde Gazete Okuma Süresine Etki Eden Değişkenler Seçim döneminde insanların gazete okuma sürelerine etki eden değişkenleri belirlemek amacıyla doğrusal regresyon analizine başvurulmuştur. Analize tabii tutulan ilk grup bağımsız değişken içerisinde cinsiyet, yaş, aylık gelir durumu, eğitim ve meslek gibi sosyo demografik değişkenler yer almaktadır. Medya davranışları çatısı altında verilen günlük televizyon izleme süresi ve haftalık gazete okuma sıklığı bir İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 70 Ş. Balcı – H. Akar – B. Ayhan başka bağımsız değişkenler grubunu oluşturmaktadır. Diğer bağımsız değişkenler olarak ise; rehberlik, boş zamanları değerlendirme/ sosyal kaçış, bilgi arama/ kolaylık ve eğlence/ rahatlama gibi gazete okuma motivasyonları analize dâhil edilmiştir. Regresyon analizinde katılımcıların cinsiyet, eğitim durumu, mesleği ve haftalık gazete okuma sıklıkları “dummy” değişken haline dönüştürülmüş ve “erkekler”, “ilkokul” mezunu olanlar, “ev hanımları” ve “haftada 3-4 gün” gazete okuyanlar referans alınmıştır. Seçim döneminde gazete okuma süresine etki eden değişkenleri gösteren doğrusal regresyon analizi sonuçları Tablo 6’da gösterilmektedir. Seçim döneminde gazete okuma süresine etki eden faktörler içerisinde ilk grupta cinsiyet, yaş, gelir, eğitim durumu ve meslek gibi değişkenler bulunmaktadır. Söz konusu değişkenler içerisinde katılımcıların yaşı ve aylık ortalama geliri modele anlamlı katkıda bulunmaktadır. Katılımcıların yaşı arttıkça günlük gazete okuma süresi 0.4 dakika artmaktadır. Benzer şekilde insanların aylık ortalama geliri arttıkça günlük olarak gazete ile geçirdikleri zaman da artış göstermektedir. Bu grup içerisinde yer alan kişilerin cinsiyeti, eğitim düzeyi ve mesleği ile gazete okuma süresi arasında anlamlı bir ilişki ortaya çıkmamaktadır. Günlük televizyon izleme süresi ve haftalık gazete okuma sıklığı modele anlamlı katkı sağlayan iki değişken konumundadır. Günlük televizyon izleme süresi arttıkça gazete okuma süresi de artmaktadır. Bu anlamda kitle iletişim araçlarının kullanımın birbirini etkilediği sonucuna ulaşmak mümkündür. Yine her gün düzenli gazete okuyan katılımcılar, haftada 3-4 gün gazete okuyanlara göre, bir günde gazete ile daha fazla zaman harcamaktadırlar. Seçim dönemlerinde siyasal kampanya ve konulara ilgi düzeyi ele günlük gazete okuma süresi arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Bahar 2010, Sayı:30 Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma… 71 Tablo 6. Seçim Döneminde Gazete Okuma Süresine Etki Eden Değişkenlerin Doğrusal (Linear) Regresyon Analizi Sabit (Constant) Gazete Okuma Süresi Sosyo-Demografik Özellikler Cinsiyeta Yaş Gelir Okur –yazarb Ortaokulb Liseb Üniversiteb Lisansüstü+b İşçic Memurc Esnaf c Serbest Meslekc Emeklic Sanayici-Tüccarc Öğrencic Medya Davranışları Günlük TV İzleme Süresi Haftada 1-2 günd Haftada 5-6 günd Her gün düzenlid Siyasal Kampanya ve Konulara İlgi Düzeyi Gazete Okuma Motivasyonları Rehberlik Boş Zamanları Değerlendirme/ Kaçış Bilgi Arama/ Kolaylık Eğlence ve Rahatlama R²= .162 Adjusted R² = .137 B -18.578 Beta t -1.383 Sig. .167 .514 .464 .004 -4.915 -2.040 1.853 4.906 -6.619 -6.941 -.456 -.220 3.131 -10.090 -9.622 4.395 .006 .112 .113 -.015 -.016 .020 .051 -.027 -.046 -.004 -.002 .028 -.065 -.029 .031 .138 2.204 3.067 -.424 -.349 .350 .821 -.662 -.960 -.068 -.034 .497 -1.260 -.778 .592 .890 .028 .002 .672 .727 .727 .412 .508 .337 .946 .973 .620 .208 .437 .554 .036 -5.274 7.069 10.795 .276 .111 -.052 .061 .111 .016 3.144 -1.287 1.546 2.648 .463 .002 .198 .123 .008 .643 6.603 -1.423 -2.226 9.984 .125 2.582 .010 -.030 -.764 .445 -.037 -.792 .429 .200 4.638 .000 F= 6.28; sd.= 24; p= .000 a Değişkenler dummy değişkene dönüştürülmüş, “erkekler” referans alınmıştır. b Değişkenler dummy değişkene dönüştürülmüş, “ilkokul” referans alınmıştır. c Değişkenler dummy değişkene dönüştürülmüş, “ev hanımı” referans alınmıştır. d Değişkenler dummy değişkene dönüştürülmüş, “haftada 3-4 gün” referans alınmıştır. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 72 Ş. Balcı – H. Akar – B. Ayhan Doğrusal regresyon analizine dâhil edilen gazete okuma motivasyonları arasında rehberlik ve eğlence/ rahatlama motivasyonlarının gazete okuma süresiyle anlamlı ilişki gösterdiği dikkat çekmektedir. Rehberlik faktörüne verilen önem bir birim arttıkça, gazete okuma süresi de 6.6 dakika artmaktadır. Ayrıca Eğlence ve Rahatlama faktörüne verilen önem, gazete okuma süresini 9.9 dakika arttırmaktadır. Sonuç olarak regresyon analiziyle ortaya konulan modelin anlamlı bir ilişki gösterdiği görülmektedir (F= 6.28; sd.= 24; p< .001). Model gazete okuma süresini etkileyen faktörlerle ilgili toplam varyansın yüzde 16’sını açıklamaktadır (R2= .162). Bir başka ifade ile bu değişkenlerle gazete okuma süresini etkileyen faktörlerin % 16’sı açıklanabilmektedir. Geriye açıklanamayan yüzde 84’lük bir kısım bulunmaktadır. Bu sonuçlar; gazete okuma süresini etkileyen faktörleri daha fazla açıklayabilmek için, başka değişkenlerin dikkate alınması ve test edilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. TARTIŞMA ve SONUÇ Bu araştırma 29 Mart 2009 Yerel Seçimleri öncesi Konya’da gazete okuyucularının gazete okuma davranışlarını belirlemek, seçim döneminde insanların gazete okumadan elde ettikleri doyumları ortaya koymak ve bu doyum kategorilerinin demografik değişkenlerle ilişkisini tespit etmek amacıyla tasarlanmıştır. Araştırma sonuçları incelendiğinde öncelikle katılımcıların günlük ortalama gazete okuma süresinin yaklaşık bir saat olduğu anlaşılmaktadır. En çok okunan bölümlerin arasında ise; gazetelerin vitrin sayfası olarak değerlendirilen birinci sayfada yer alan haberler, asayiş/ suç haberleri, dini haberler, siyaset haberleri ve Konya ile ilgili gelişmeleri yansıtan haberler ilk beş sırada yer almaktadır. Spor haberleri, magazin haberleri ve tanıtım/ reklamlar, bireyler tarafından daha az ilgi duyulan gazete bölümleri olarak ön plana çıkmaktadır. Çalışmanın bulguları, insanların seçim döneminde gazete okumalarında etkili dört motivasyonun varlığına işaret etmektedir. Bunlar önem sırasına göre; rehberlik, boş zamanları değerlendirme/ kaçış, bilgi arama/ kolaylık ve eğlence/ rahatlamadır. Seçim dönemleri gibi siyasal enformasyonun yoğun bir şekilde dolaşıma sokulduğu bir dönemde insanlar öncelikle gazeteyi oy kararlarının şekillenmesinde kendilerine rehberlik etmesi için okumaktadırlar. Özellikle okuyucular seçim döneminde gazetelerin; aday ve partilerin vaatlerinin daha iyi anlaşılmasına ve geleceği ilişkin çıkarımlarda bulunmaya yardım ettiğine inanmaktadırlar. Bunun yanında bilhassa Bahar 2010, Sayı:30 Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma… 73 seçim dönemlerinde gazeteler, özel siyasal bilgilere ulaşmada, kamuoyu araştırmaları sonuçlarını takip etmede ve insanların belli siyasal tutum edinmelerinde işlevsel olabilmektedir. Partiler ya da adaylar arasında kıyasıya mücadelelerin yaşandığı ve dolayısıyla insanların enformasyona olan ilgilerinin arttığı bir süreç olarak seçim dönemlerinde bile gazeteler bireyler için önemli bir boş zamanları değerlendirme ve sosyal kaçış ortamıdır. Öyle ki gazeteler; insanlara, konuşacak birisi olmadığında arkadaşlık etmekte ve kendilerini daha az yalnız hissetmelerini sağlamaktadır. Yine gazeteler ev, okul, iş ve arkadaş çevresinde sıkılan insanlar için adeta sığınılan bir liman konumundadır. Özellikle seçim dönemlerinde gazeteler, derinlemesine bilgi arayan insanlar için önemli bir kitle iletişim aracı konumundadır. İnsanlar, seçim dönemlerinde bir taraftan ülkelerinde ve yaşadıkları coğrafyada olup bitenleri öğrenmek için gazete sayfalarını karıştırırken; diğer taraftan siyaset arenasında parti ve adayların faaliyetlerini takip etmek, siyaset arenasında meydana gelen gelişmeleri daha ayrıntılı irdelemek ve diğer insanların düşüncelerini öğrenmek amacıyla gazete okuyabilmektedirler. Aynı zamanda gazeteler insanlara farklı tür yazılar arasında seçim yapma kolaylığı da sunmaktadır. Seçim döneminde gazeteler erkekler tarafından bilgi arama amaçlı olarak daha çok talep edilmekte ve kullanılmaktadır. Türkiye özelinde siyasete duyulan ilgi ve katılım açısından erkeklerin daha çok ön planda oldukları göz önünde bulundurulduğunda, böyle bir sonucun ortaya çıkması gayet doğaldır. Yine genç nesile göre, yaşlı insanlar arasında bilgi arama amaçlı gazete okuma alışkanlığı daha çok görülmektedir. Yapılan araştırma, gazete okumanın insanlar için eğlence ve rahatlama kaynağı olduğu sonucunu da ortaya koymuştur. Bir başka anlatımla insanlar eğlenmek, hoşça vakit geçirmek ve rahatlamak için gazetelerden faydalanmaktadırlar. Çünkü gazeteler; yorucu iş temposu içinde bedensel ve zihinsel yorgunluk yaşayan insanları rahatlatmak ve yorgunluklarını üzerlerinden atmak için birçok alternatif sunmaktadır. Eğitim düzeyi açısından ilkokul eğitimi almış katılımcılar; üniversite mezunlarına göre seçim döneminde eğlence ve rahatlama amacıyla daha fazla gazeteye yönelmektedirler. Seçim dönemlerinde gazete okuma süresine etki eden değişkenler arasında yaş, aylık gelir, günlük televizyon izleme süresi, haftalık gazete okuma sıklığı ve gazete okuma motivasyonları temel belirleyicilerdir. İnsanların yaşı arttıkça günlük İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 74 Ş. Balcı – H. Akar – B. Ayhan gazete okuma süreleri de artmaktadır. Benzer şekilde insanların aylık ortalama geliri arttıkça günlük olarak gazete ile geçirdikleri zamanda da bir artış yaşanmaktadır. Öte yandan günlük televizyon izleme süresi ve haftalık gazete okuma sıklığı, gazete okuma süresine pozitif yönde katkı sağlayan iki bağımsız değişken konumundadır. Sonuç olarak bu araştırma ülkemizde seçim dönemlerinde insanların gazete okuma alışkanlıkları ve motivasyonlarını tespit etmeye yönelik girişimlerden birini oluşturmaktadır. Şüphesiz bu konuda ülkenin farklı bölgelerinde yapılacak yeni çalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır. Böylelikle farklı bölgelerdeki insanların seçim dönemlerinde gazete okuma alışkanlıkları ve motivasyonlarındaki farklılıklar daha iyi ortaya konabilecek ve karşılaştırmalar yapılabilme imkânı ortaya çıkacaktır. Yine bu araştırma, seçme yaşına ulaşmış insanlar üzerinde yürütülmüştür. Gelecekteki araştırmalar daha geniş bir örneklemeye giderek, 18 yaşından küçük insanları da hedef alabilirler. KAYNAKÇA Abdulrahim, Masoud (1999). Newspaper Readership and Credibility in Kuwait: An Analysis of Uses and Gratifications Theory, Unpublished Doctoral Dissertation, School of Journalism Southern Illinois University Carbondale, UMI Dissertation Information Service. Ball-Rokeach, Sandra J.; Kim, Yong-Chan ve Matei, Sorin (2001). Storytelling Neighborhood: Paths to Belonging in Diverse Urban Environments, Communication Research, 28 (4), 392-428. Bayram, Fatih (2007). Bireylerin Gazete Okuma Alışkanlıkları: Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımına Göre Okuyucu Davranışları, Tercihleri ve Nedenleri Üzerine Bir Uygulama, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bayram, Fatih (2008). Gazete Okurlarının Okuma Motivasyonları ve Doyumları Üzerine Bir Kullanımlar ve Doyumlar Araştırması, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (1), 321-336. Becker, Lee B. (1976). Two Test of Media Gratifications: Watergate and the 1974 Election, Journalism Quarterly, 53 (1), 28-33. Becker, Lee B. ve Whitney, D. Charles (1978). The Effects of Media Dependencies on Audience Assessment of Government, Paper Presented at the Annual Bahar 2010, Sayı:30 Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma… 75 Meeting of the Association for Education in Journalism, August 13-16, Washington, 1-27. Berelson, Bernard (2000). Gazetesiz Kalmak Ne Demektir?, Ünsal Oskay (Çev.), Kitle Haberleşme Teorilerine Giriş, İstanbul: Der Yayınları, ss. 135-156. Blood, R. Warwick; Keir, Gerald J. ve Kang, Namjun (1983). Newspaper Use and Gratification in Hawaii, Newspaper Research Journal, 4 (4), 43-52. Brubaker, Jennifer (2005). The Role of the Internet in Agenda Setting: A Synthesized Uses and Gratifications and Agenda Setting Model, Unpublished Doctoral Dissertation, College of Communication and Information of Kent State University, UMI Dissertation Information Service. Chafetz, Paul K., Holmes, Helen vd. (1998). Older Adults and the News Media: Utilization, Opinions, and Preferred Reference Terms, The Gerontologist, 38 (4), 481-489. Chaffee, Steven H. ve Kanihan, Stacey Frank (1997). Learning about Politics from the Mass Media, Political Communication, 14 (4), 421-430. Chaffee, Steven H.; Zhao, Xinshu ve Leshner, Gleen (1994). Political Knowledge and the Campaign Media of 1992, Communication Research, 21 (3), 305324. Chaffee, Steven ve Frank, Stacey (1996). How Americans Get Political Information: Print Versus Broadcast News, Annals of the American Academy of Political and Social Science, 546, 48-58. Chaffee, Steven ve Wilson, Donna (1975). Adult Life Cycle Changes in Mass Media Use, Presented at the Meeting of the Association for Education in Journalism, Ottawa, Ontario, August. Choi, Hyeon Cheol ve Becker, Samuel L. (1987). Media Use, Issue/Image Discriminations, and Voting, Communication Research, 14 (3), 267-290. Erdoğan, İrfan (1977). Television and Newspaper Uses and Gratifications of Foreign Graduate Students at the University of Pittsburgh: Some Correlates, Unpublished Doctoral Dissertation, University of Pittsburgh, UMI Dissertation Information Service. Güneş, Sadık (1996). Medya ve Siyasal Bilgilenme, Yeni Türkiye Dergisi Medya Özel Sayısı, 2 (11), 803-825. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 76 Ş. Balcı – H. Akar – B. Ayhan Güz, Nurettin (1996).Türk Basınında Gündem Oluşturma, Yeni Türkiye Dergisi Medya Özel Sayısı, 2 (12), 982-997. Inoue, Yasuhiro (2001). Selective Exposure, Uses and Gratifications of a Cyber Election Campaign: Presidential Election 2000, Unpublished Doctoral Dissertation, Michigan State University, UMI Dissertation Information Service. Johnson-Cartee, Karen S. ve Copeland, Gary A. (1991). Negative Political Advertising: Coming of Age, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publishers. Kalender, Ahmet (2003). Seçmenin Karar Sürecinde İletişim Araç ve Yöntemlerinin Önemi Üzerine Bir Araştırma, Selçuk İletişim, 2 (4), 30-41. Katz, Elihu; Blumler, Jay G. ve Gurevitch, Michael (1995). Utilization of Mass Communication by the İndividual, Oliver Boyd-Barrett and Chris Newbold (Eds.), Approaches to Media: A Reader, London: Arnold Published, pp. 164-173. Kim, Kyun Soo ve Kim, Yong-Chan (2007). New and Old Media Uses and Political Engagement among Korean Adolescents, Asian Journal of Communication, 17 (4), 342-361. Kim, Yong-Chan ve Ball-Rokeach, Sandra J. (2006). Community Storytelling Network, Neighborhood Context, and Cvic Engagement: A Multilevel Approach, Human Communication Research, 32 (4), 411-439. Kinsey, Dennis (1999). Political Consulting: Bridging the Academic and Practical Perspective, Bruce I. Newman (Ed.), Handbook of Political Marketing, London: Sage Publications, Inc., pp. 113-127. Koçak, Abdullah ve Yalçın Kaya, Ahmet (2004). Information and More: Uses and Gratifications of Print Newspapers among University Students in Turkey, 2nd International Symposium, Communication in the Millennium: A Dialogue Between Turkish American Scholars, Vol II, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, pp. 1099-1107. Küçükkurt, Mehmet; Hazar Ç. Murat vd. (2009). Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Perspektifinden Üniversite Öğrencilerinin Medyaya Bakışı, Selçuk İletişim, 6 (1), 37-50. Lain, Laurence B. (1986). Steps Toward A Comprehensive Model of Newspaper Readership, Journalism Quarterly, 63 (1), 69-74. Bahar 2010, Sayı:30 Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma… 77 McLeod, Jack M.; Bybee, Carl R. ve Durall Jean A. (1982). Evaluating Media Performance by Gratifications Sought and Received, Journalism Quarterly, 59 (1), 3-12. McLeod, Jack M.; Daily, Katie vd. (1996). Community Integration, Local Media Use, and Democratic Processes, Communication Research, 23 (2), 179-209. McLeod, Jack M.; Scheufele, Dietram A. ve Moy, Patricia (1999). Community, Communication, and Participation: The Role of Mass Media and Interpersonal Discussion in Local Political Participation, Political Communication, 16 (3), 315-336. McQuail, Denis (1994). Mass Communication Theory: An Introduction, London: Sage Publications. Miller, M. Mark; Singletary, Michael W. ve Chen Shu-Ling (1988). The Roper Question and Television vs. Newspapers as Sources of News, Journalism Quarterly, 65 (1), 12-19. Morrison, Andrew J. (1979). Mass Media Use by Adults, American Behavioral Scientist, 23 (1), 71-93. Nah, Seungahn; Veenstra, Aaron S. ve Shah, Dhavan V. (2006). The Internet and Anti-War Activism: A Case Study of Information, Expression, and Action, Journal of Computer-Mediated Communication, 12 (1), 230-247. Ohr, Dieter ve Schrott, Peter R. (2001). Campaigns and Information Seeking: Evidence from a German State Election, European Journal of Communication, 16 (4), 419-449. Özdamar, Kazım (1999). Paket Programlar İle İstatistiksel Veri Analizi, Eskişehir: Kaan Kitabevi. Park, Jaeyung (2002). Online Journalism: How Journalists and Their Audience Perceive the Journalist Role, Newsworthiness and Public Dialogue, Unpublished Doctoral Dissertation, University of Missouri-Columbia, UMI Dissertation Information Service. Pecchioni, Loretta L.; Wright, Kevin B. ve Nussbaum, Jon F. (2005). Life-Span Communication, Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates. Quezada, Robert G. (2004). Reading the College Newspaper: A Readership Survey of the Daily Titan, Unpublished Master of Arts Dissertation, California State University, UMI Dissertation Information Service. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 78 Ş. Balcı – H. Akar – B. Ayhan Rosengren, Karl Erik (2003). Communication: An Introduction, London: Sage Publications. Rubin, Alan M. (1986). Uses, Gratifications and Media Effects Research, Jennings Bryant and Dolf Zillmann (Eds.), Perspectives on Media Effects, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publishers, pp. 281-301. Rubin, Alan M. (1993). Audience Activity and Media Use, Communication Monographs, 60 (1), 98-105. Rubin, Alan M. ve Windahl, Sven (1986). The Uses and Dependency Model of Mass Communication, Critical Studies in Mass Communication, 3 (2), 184199. Sanders, Jeannette A. (1997). Combining Expectancy- Value and Uses and Gratifications Theory to Predict Consumption Attitudes and Behaviors among Egyptian Faculty Members, Unpublished Doctoral Dissertation, The Florida State University, UMI Dissertation Information Service. Scheufele, Dietram A. ve Nisbet, Matthew C. (2002). Being a Citizen Online: New Opportunities and Dead Ends, Press/ Politics, 7 (3), 55-75. Schlagheck, Carol A. (1997). Newspaper Readership Choices among Young Adults, Unpublished Doctoral Dissertation, The Graduate College of Bowling Green State University, UMI Dissertation Information Service. Severin, Werner J. ve Tankard James W. (1984). Communication Theories: Origins, Methods and Uses, New York: Hastings House Publishers. Shah, Dhavan V.; Kwak, Nojin ve Holbert, R. Lance (2001). “Connecting” and “Disconnecting” With Civic Life: Patterns of Internet Use and The Production of Social Capital, Political Communication, 18 (2), 141-162. Sotirovic, Mira ve McLeod, Jack M. (2001). Values, Communication Behavior, and Political Participation, Political Communication, 18 (3), 273-300. Tan, Alexis S. (1980). Mass Media Use, Issue Knowledge and Political Involvement, Public Opinion Quarterly, 44 (2), 241-248. Thorson, Esther; Jin, Yan ve Beaudoin, Christopher E. (2003). When Uses and Gratifications Meet the Knowledge Gap: The Impact of Media Motives and Demographics on Political Activity, Paper Presented at The Annual Meeting of the International Communication Association, May 27, San Diego, pp. 1-24. Bahar 2010, Sayı:30 Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma… 79 Towers, Wayne M. (1985). Weekday and Sunday Readership Seen Through Uses and Gratifications, Newspaper Research Journal, 6 (3), 20-32. Vedlitz, Arnold ve Veblen Eric P. (1980). Voting and Contacting: Two Forms of Political Participation in a Suburban Community, Urban Affairs Review, 16 (1), 31-48. Viswanath, Kasisomayajula; Finnegan Jr, John R. vd. (1990). Community Ties in a Rural Midwest Community and Use of Newspapers and Cable Television, Journalism Quarterly, 67 (4), 899-911. Weaver, David H. ve Mauro, John B. (1978). Newspaper Readership Patterns, Journalism Quarterly, 55 (1), 84-92. Weaver, David H. ve Buddenbaum, Judith M. (1979). Newspapers and Television: A Review of Research on Uses and Effects, ANPA News Research Report, 19, 1-15. Zhang, Jueman (2005). Uses and Gratifications of Non-Journalists‘ Political Blogs, Unpublished Master of Arts Dissertation, The Faculty of the Graduate School University of Missouri-Columbia, UMI Dissertation Information Service. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 80 Ş. Balcı – H. Akar – B. Ayhan BOŞ SAYFA Bahar 2010, Sayı:30