Alatoran 8-falsh.qxd
Transkript
Азад Йазарлар Оъаьы АЛАТОРАН №8 октйабр 2006 "Алаторан" ядбиййат журналы 6-ъы сайдан башлайараг ядябиййат вя сянят журналларыны ящатя едян "Журнал ичярисиндя Журнал" лайищясини эерчякляшдирмякдядир. Щямин лайищя чярчивясиндя “Арили” (Эцръцстан Республикасы) вя “Йеди Иклим” (Тцркийя) дярэиляриндян сечмяляри бу сайымызда охуъуларымыза тягдим едирик. цч айлыг ядяби-бядии журнал Баш редактор: Расим ГАРАЪА Йарадыъы щейят: Нярмин КАМАЛ Щямид ЩЕРИСЧИ Мурад КЮЩНЯГАЛА Азад ЙАШАР Рафиг ТАЬЫ Азяр ЯЩМЯДОВ Агшин Сеймур БАЙЪАН Баби БАДАЛОФФ Ниъат МЯММЯДОВ Шяриф АЬАЙАР Эцнел МЮВЛУД Севинъ ПЯРВАНЯ Ган ТУРАЛЫ Дизайн вя компцтер тяртибаты: Ращиля Мяммядова Цз габыьындакы ясярин мцяллифи: Баби Бадалофф Ялагя: е-маил: азадйазарлар@йащоо. ъом телефон: (050) 316 30 82 УРЛ: www.alatoran.org АЛАТОРАН ЖУРНАЛЫ РЕДАКСИЙАСЫ ММЪ 1300815541 AZN 1438090000 USD 1438190100 КАПИТАЛ БАНКЫН РАБИТЯ ФИЛИАЛЫ М/Н 0137010001944 КОД 200189 С.W.I.F.T AIIBAZ 2X Чапа имзаланмышдыр: 25.10.06; Каьыз форматы: 60х84 1/8 Щ/н щяъми: ч.в.; Сифариш: ; Тираж: 1000 Лайищя Ачыг Ъямиййят Институту Йардым Фондунун дястяйи иля щяйата кечирилир. Лайищянин щяйата кечирилмясиндяки мягсяд реэионал мядяни ялагялярин инкишаф етдирилмясиндян ибарятдир. Щяр цч юлкядя мцстягил ядябиййат вя мядяниййят журналлары ейни дяряъядя чятинликля юз варлыгларыны сцрдцрцрляр. Адятян, бцтцн гцввясини йашамаг уьрунда мцбаризяйя щяср едян бу журналлар вя онларын ятрафындакы мцяллифляр йахын ъоьрафи мяканларда йерляшян юлкялярдя беля, танынмаг имканындан мящрум олурлар, ян дар мянада да "дцнйа иля ялагядя олмамаг" онларын фяалиййяиня локаллыг газандырыр, тясир эцълярини азалдыр. Беля журналларын ятрафында истедадлы шаирлярин, йазычыларын вя публисистлярин топлашдыьыны, онларын щяр биринин мцяййян охуъу кцтлясиня тясир эюстярдийини нязяря алсаг щаггында бящс етдийимиз лайищянин ня гядяр ящямиййятли олдуьуну эюрярик. Д И Г Г Я Т ! Журналда йайынланан ясярлярля баьлы ирадларынызы мцяллифлярин юзляриня билдирин! И Ч И Н Д Я К И Л Я Р Вали ЭЮЗЯТЯН – МАМАЪЧ (романдан парча) 3 Щябиб МЦНТЯЗИР – Шерляр 77 Илащя УЪАРУЩ – ТЦРКЦН ГАРА КИТАБЫ 15 Звиад РАТИАНИ (мцсащибя -Эцнел) – “БИЗ ЯДЯБИЙЙАТЫ ГАДЫН ВЯ КИШИ ЯДЯБИЙЙАТЫНА ЮЛМЦРЦК” 78 Емин ЩЯСЯНЛИ – Шерляр 21 Щясян СЯФЯРИ – Шерляр 80 Фуад ЗЯРБИЙЕВ (тяръцмяляр) – “МЦЯЛЛИФ НЯДИР? (Мишел Фуко) “МЦЯЛЛИФ” ЮЛЦМЦ (Ролан Барт) 22 Алийя – Шерляр 82 Ган ТУРАЛЫ – МИНЕРОЛОЭТИЙА (щекайя) Шерляр ЕЛЕКТРОНИК СЕВДАЛАРЫМ 30 Мирмещди АЬАОЬЛУ – ХАЛГЫН НАЬЫЛЫ 83 Нуряддин ИСМАЙЫЛ – ЭИРЯЙЯНЛИК (сатира) 85 Сийамяк СЯБРИ– БИР МЦЩАЪИРИН НОТЛАРЫ 34 Диваня ОЗАН– ЯЙАЛЯТДЯН ЯДЯБИ ПРОСЕСЯ БИР БАХЫШ 41 НИДЖАТ МАМЕДОВ – Стихи 45 Бахтияр МАМЕДОВ – ВЛЮБЛЕННОСТЬ 86 Севинъ ПЯРВАНЯ – АНАЛЫГ СИНДРОМУ (шерляр) 87 Аряш ШАИ – Шерляр 88 Агшин– ИНСАНЛАРА ИТЩАФ (шерляр) 46 Йашар ЯСЯН– Шерляр 90 Владимир СОРОКИН – БОШ ДЯРС (щекайя) 48 Сеймур БАЙЪАН – есселяр 92 Йаралы БЯХТИЙАР – Шерляр 60 Баби БАДАЛОФФ –ДЯЩШЯТ ДОЬУРАН КУКЛАЛАР 61 Яли НУРИ – Шерляр 62 Рафиг ТАЬЫ – ИЛК ДЦШМЯНИМ ( hekayя) 63 Эцнел – ГАДЫН ПОРТРЕТЛЯРИ (шерляр) 66 Щямид ЩEРИСЧИ – МЦДРИКЛИЙИН ЗИРВЯСИНДЯ... (мцсащибя) 68 Елхан ЗАЛ – Шерляр 74 ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ “ЙЕДДИ ИКЛИМ” – Тцркийя (Али Щайдар Щаксал, Атилла Мараш, Исмайыл Кыллыоьлу, Сунай Акын, Бцлент Ата, Камил Ешфаг Бярки, Турщан Той, Неъат Чавуш, Щайрийя Цнал, Ъащит Кцлеби, Атилла Илщан, Тургут Уйар, Осман Юзбахча, Назим Щикмят). 98 “АРИЛИ” – Эцръцстан – (Томаз Бадзагуа, Тамри Пхакадзе, Дато Барбакадзе, иа Стуруайа, Звиад Ратиани, Эеорэий Лобжанизде, Заза Тварадзе, Давид Чыхладзе, Гурам Панъикидзе, Мамука Тсиклаури, Гийа Чумбурудзе). 116 Щязи ЩЯСЯНЛИ – ЕШШЯКЛЯР АРПА ЙЕЙИР 75 2 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 РОМАН ВАЛИ ЭЮЗЯТЯН Алманийа М А М А Ъ Ч яввяли “Алаторан” 6-да 7 O , ышыq ичrя цzmяkdяdиr иndи. Onun sиgaret tцstцsцndя, dюrdkяnlяr yuvarlaшaraq dиklяшиb, yastыlaшыrlar! Onlar цчkяnlяшиb, bucaqlarы dяmиrlяшяrяk, kюrpцlяr bюyrцndя uчaqlaшaraq, Иstanbullaшыr! Иstanbul Atatцrk Havaalanыnda uчaqdan enиr. Pasaport yoxlamasыna doьru yerиyиr. Yolчular sыralarыnda яlчantalarы bиr яllяrиndя, obиr яllяrиndя pasaportlarы, dюzцmsцzcяsиnя sыralarыnы gюzlяyиrlяr. Nяdяnsя, цчцncц sыrada o yerиyяrяk, шapbadan zяncи qыzы anыmsayыr! Ansыzыn qulaqlarы, beyиn keyиdяn sяslяrlя dolub, daшыr! Bиr dиskoda sanыr юzцnц: - "Ey vay...! Mяnя nя olur! Hardayam mяn? Dиskomu burasы? A...a.a... Zяncи qыza bax! Yox, yox! Burasы Neymeyxendяkи dиskodur! O Ezramы orada oynayыr, Nя oldu mяnя? Dur bиr dцшцnцm! Mяn orada "Ezranыn sevgиsиndяnmи danышdыm?" юz-юzцnя gцlя-gцlя: "Ezranыn adы Leyla deyиldи kи! Onun adы Ezraydы. Mяn beynиmdя, nяdяn onlarы dиskoda oynarkяn dяyишиk saldыm, Ezra Kюlndя yaшamayыrmы? Onun Mart ayыnыn yиrиm bиrиndя, dцm-dцz bиzиm Yenи иl bayramыmыzыn axшamы toyu olmadыmы? Onun anasы Esrar, mяnя bиr toy dяvяtиyяsи gюndяrmишdи! Mяn onun toyuna gedяbиlmяdиm. Bayram axшamы necя "o"nu yalqыz qoyub, gedяbиlяrdиm? Esrar gюzяlиm "o"nu dяvяt etmяmишdи kи! O...! Vay bя...! Bu sыrada bиtmяz-tцkяnmяz oldu! Pasaportum hardadыr!" deyя, kиmlиyиnи чыxarыr. Uчaьa mиnяnlяr, enяnlяr, pasaport kontroluna doьru tяlяsяnlяr, yцklц, boш daшqalar, uшaqlar, qadыnlar, polиslяr, bяkчиlяr, sцpцrgячиlяr gюzцnцn юnцndя oynaшaraq, bиr шeylяrlя uьraшыrlar! Onlarыn hяrяkяtlи sяs-kцrlяrи qulaьыnda qalыnlaшaraq, boьuqlaшыrlar...! O, "Buyurun polиs amca!" - demяk иstяsя dя, nиfrяt etdиyи pasaportunu uzadaraq, "Buyurun bяy!" dedиyиnя, sevиnиrяm. Bиr anlыq da olsa, onu sevяbиlяcяyиmи dиlяyиrяm! Dюrd saatdan sonra onun uчaьы Иstambuldan qalxacaqdыr. Sыrada bиr oturqaca oturur. Altы saatdan sonra, - юzц demишkяn- "Xяrчяnglи o Tahran"da olacaqdыr. - Annя, annя шuyaya bakaymыsыn? Oturduьu yerdя o, tanыш bиr sяs eшиdиrmишcяsиnя baшыnы qaldыrыb, юnцnя baxыr. Yerчяkиmиndяn gцclц bиr cцt gюy gюz, onun gюzlяrиnи чяkя-чяkя ичиnя alыr. Daranmыш saчlarы qыzыn, чиyиnlяrиndяn omuzlarыnы, kцrяklяrиnи oxшaya oxшaya belиnя baьladыьы, иncя qыrmыzы belbaьыsыna doьru dalьalanыr. Uшqunso qoxan o kцчяdя иkи qыz uшaьыnыn oynamalarы bяllяyиndя oynanыr bиrdяnbиrя. Bиrи, 4 yaшыnda Шиlиyalы Onelladыr sanыram. Bиr gцn, kиlиsя uшaqbaьчasыnda tяrbиyяlяnяn Onella ondan soruшmuш: - " Balonla tramvayыn fяrqи nяdиr ? " O, ona : - Bиrи gюydя uчar, o bиrи иsя yerцstцndя sцrцlяr - cavab vermиш. Yenя Onella: - Balonlar uчan gюydя tanrы da varmы? - soruшaraq, onun beynиnи qaraltmышmыш. O da: - Onu bиlmяyя heш maraьыm yoxdur bala! "Var!" desяnsя var, "Yox!" desяnsя yox demиш. O, Onellanыn mиnlяr yaшы olan sorьusuna cavab verяbиlmяyиb, onu umsuq qoyduьu АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 3 М цчцn, цzцlmцш, gцnlяrboyu onu dцшцnmцшdц. Иndи иsя, uчaqlarыn enиш qalxышыnы durmadan bиldиrяn sяsyayan gцrцltцsц Onellayla qыrmыzы belbaьыlы qыzыn А sяsиnи boьur. Qыzыn yaydыьы tanышlыq sevиncи, sяsyayan gцrцltцsцnцn ona verdиyи acыьы basdыrыr. Onella artыq uшqunso kцчяlяrdя oynamayыr. O, qыzыn М gюzlяrиnя baxa qalыr! Юzцnцn meyxoшluьunu duyur! "Mяynяшиmиn baxышlarыmы bu!" deyя, Mяlяkяnиn sяsиnя darыxdыьыna sevиnиr! Havalыmanы qaynaшan, А daшan yolчularla яrиyиb, dumanlaшыr. цrяyиnиn partlanacaьыndan bиr an qorxur! Oturqacыndan havalыmanыnыn чыxыш qapыsыna doьru sычrayыr. Sыradan bиr Ъ taksы sцrцcцsцnя: - Aьsaraya aьbиm. Mяrhяba яfяndиm. Ч - Яf edяrsиnиz qafam bиraz qarышыq. - Rиca edяrяm. - ... "Mяynяшиmи dяnиzя gюtцrmяlиyяm. Юzц dя, Marmara dяnиzиnя. Qayыqlara, balыqlara... " - Mяmlяkяtиnиz nяrяsи яfяndиm? - Hя... evet... mяnmи. Bяllи olmaz canыm! Mяmlяkяtsиzяm. - Юylя olamaz! - Ыnanmыyormusun? Gцney azяrbaycanlыyam! - Vay... kardeшиm mяnиm. Canыm Azяrbaycanыm...! Dиnlяmяyиr onu. Mяlяkяnи dцшцnmяk иstяyиr. "On beш иldяn sonra... " - ...Bиlиyormusunuz... canыm kardeшиm! Mяn dя Azяrи sayыlыram! Qarslыyam! - Evet! Doьru! Яrdяhanlыlar da..., nasыl olursa, azяrbaycanlы sayыlыyorlar. - Tцrkcяnи ama чox gцzяl qonuшuyorsunuz. - Pяk dя gюzяl deyиl... иdarя edяr. - Yox canыm, чox иyи qonuшuyorsunuz. Nяrяdя юyrяndиnиz pяkи? - Anadиlиm ya! - Tamam da... Tцrkиyя tцrkcяsиnи... Onun danышmaьa maraqlы olmadыьыnы qanan qarslы sцrцcц susur. Topqapыya yaxыnlaшыrlar. Aьsaraya azacыq daha qalmыш. Sevиnиr o. Yenя Mяlяkя, taksыnыn юnцndя uчur. - Иstanbulda nя yapacaqsыnыz? - Aьsarayы gяzиb, havaalanыna dюnяcяyяm - чaшыrыr sцrцcц: - Nasыl? Baшqa mяmlяkяtяmи uчacaqsыnыz? - Evet. Avropadan gяlиyorum. O, Tehrana uчacaьыnы sюylяmяyя utanыr bиr tяhяr! Sцrцcц ancaq sиmиtlиyиnя salыr: - Pяkи, nяrяyя? - Azяrbaycana...Tahrana. - onun чaшqыnlыьы daha da artыr: - Tahranamы? Tяhlяkяlи deyиlmи? - Bиlmиyorum. - ... Aьsarayыn чalpaшыq kюrpцlяrи gюrцnцr artыq. 4 - Enяcяyяm aьbиm. Burasы иyи. Bиraz yцrцmяk иstиyor canыm. - Canыm kardeшиm, tamam! Шиmdи. - deyя, dиreksиyonu saьa burur. Enиb, dяrиn bиr nяfяs alыr. Dяnиzя doьru yцrцyцr. Olduqca sevиnclи bиr duyьu ичrяdиr: - "Mяynяшиmlя dяnиz qыraьыnda Kюlgяbalыьы yeyяcяyиk. Gюzlяrиmиzи qayыqlarыn gюy boyalarыnda dиncяltdиrяcяyиk. Arpasularыnы ичиb, чяmяnlиkdя uzanacayыq. чяmяn kюklяrиnя qulaq yatыracayыq. Dяnиzи dяnlяyяcяyиk. Yaш, qan, qayьы, qarabasma, qaranlыq, qarьыш... bцtцn "q" иlя baшlanan, ичи qovurub, qыrovlandыran sюzcцklяrя шяn яklяyяcяyиk!" Dяnиz qыraьыna yetишиr. Sevdиyи чalышqan, Anadolu uшaqlarы, onun dиlяdиyи Kюlgяbalыqlarыnы kюz цstя atыb, dяnиz qoxusuna, шяhvяtso bиr qoxu qatmышlar! Onlar buzluqlarda yatыrdыqlarы arpasuyu qutularыnы turиstlяrя gюrsяdяrяk: - Buyurun kaltdыr, xanmfяndиm kuldur, kalt bиra beш bиnя, beш bиnя, beш bиnя! - чaьыrыrlar. O, чюrяkarasы balыqla arpasuyu tapшыrыr. Soyuq arpasuyunu ичя-ичя, onlarla danышыr... Иkи balыqla beш qutu arpasuyu ичdиkdяn sonra, danышmaqdan doymamышsa da, чяmяnlиkdя uzanmaq иstяyи yerиndяn qalxыdыr onu. Arpasuyu beynиnи deyиl, zamanы durdurmuш sankы! Bиr aьacыn altыnda oturub, dяnиzя baxыr! Gюy qayыqlarda kцrяk чяkиlиr suya sankы! Onlarы gюzlяrиnиn ичиnя чяkяbиlяcяyи gцcцnц yoxlamaq иstяmяyиr. Uzanыb, gюzlяrиnи gюyя tиkиr. Gюyц gюzlяrиndя yummaq иstяyиr. Gюzlяrиnи yummaьa чalышыr... Gюzlяrиnи aчar aчmaz, yerиndяn atыlыr. "Saat neчя?" soruшaraq, Aьsaraya doьru tяlяsиk yerиmяyиnиn ayыrdыna vardыьыnda, чaшыr! Bиrи onu arxadan чaьыrmыш kиmи durur! Dюnцr! Dяnиzи, qayыqlarы, balыqчыlarы... son gюrцшц olacaqmышcasыna, gюzlяrиnиn qыyыsыna almaьa чalышыr. Qocaman tяpяlяrиn dюшцndя qыrmыzы kяrpиclяrlя tиkиlяn Qыzqalasarayыn gюyя boyanmыш havыzыnda цzяrmишcяsиnя gerи dюnцb, cadяyя doьru yцrцyцr. Dяmиr pяrчиlяrdяn atыlmaьa, tяkяr-asfalt qыcыltыsыndan maшыnlaшan cadяdяn цzяrcяsиnя uчur! Bиr taksы durdurub, yиrmи dяqиqяdяn sonra, yenя havalыmanыna yetишиr. Bиr saat daha vaxtы vardыr. Yцklяrи gяldиyи uчaqdan gedяcяyи uчaьa verиlяcяyиnя gюrя, dцm dцz havalыmanыnыn ичgиevlяrиndяn bиrиnя gedиr. Heч bиr шeyи dцшцnmяk иstяmяyиr. Lиmonlu vodka иstяyиr canы. "Sяsи boьuшdurub, qalыnlaшdыran vиskи dя olabиlяr! Beynиmи dцшцnmяkdяn durdurabиlmяzsяm, yaшadыьыm bцtцn gюzяllиklяrи dцшцnmяyя dиrяnяcяyяm. Tutuqlanmaq, zыndan, qan damlalarы, qarabasmalar... hamыsыnы..." ичgиevиnиn tuvaletиnя doьru yerиyяrяk: "... hamыsыnы, ишяdиkdяn sonra sиfonu чяkяcяyяm!" Ишяyяrяk, dцшцndцklяrиnя gцlцr. Sevиnиr: - Gцlцmsяmяyи daha unudmadыm! Onu mяnя kиmsя untduramaz! Qaranlыqda gцlmяyи юyrяnmяdиm mяn! Onu bяllяyиmdя юzцmlя gцldцrя-gцldцrя gяtиrdиm!... Zыndandan qorxanlar, dцnyamыzы чoxmu bюyцk gюrцrlяrц! Яsrцkdцr o! Haчan uчaьa mиndиyиnи иndи bиlsя dя, necя mиndиyиnи, anыmsamaq belя иstяmяyиr! Baшыnыn цstцndяkи dцymяlяrиn hansыsыna basmышsa, uчaьыn qulluqчularыndan АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 bиrи mutvaqdan чыxыb, onun oturduьu yerя doьru yerиyиr! "Buyurun яfяndиm!" sюylяyяn qыzxanыma: "Bиr vиskи! Lцtfяn!" deyя, cavab verиr... Uчaq Tehrana yaxыnlaшdыьыnda, pиlot яfяndи Иran qurallarыnы vurьulayыr. O, ичgи yasaьы, юrtц юrtmя gяrяklиlиyиnи eшиtsя dя, eшиtmяzlиkdяn gяlиr: - Nя olacaq oьlumц Ич! Mяynяшиn sяnи sяrxoш gюrmяk иstяyиr! Sяrxoшdur o! Qorxunc qorxularы basdыrmaq цчцn: "Yaшasыn sяrxoшluq! Yaшasыn sяrxoш Mяynяшиm!" - deyя, yolчularыn yarыsыndan чoxunu enmяkdя gюrdцyцndя, artыq enmяlи olduьunu qanыr. O 8 nun sevиncи, Tehranыn beyиn qaynatan иstи-tцstцlц kцчяlяrиnи gюrяbиldиyиndяn deyиl. цч saat pasaport kontrolunda, иkи saat da yцkkontrolunda tяrlяyя-tяrlяyя gюzlяdиyиnя dя heч aldыrmayыr. Yalnыz, "pasdar"larыn яlиndяn "qыsыr qaчmasыna" sevиnиr! Юzцnц шяnlи, qururlu sanыr. Yцkkontrolundan чыxandan sonra, necя "pasdar"lardan qurtulduьuna, юzцnц чox qururlu duyur. Dиlиnи qadaьan edяn pasdarlara Tцrk bиr dиlmac gяtиrtdиrdиyиnя, dиlmacыn araчыlыьыyla necя onlarla danышdыьыna чaш-baш qalmыш иndи. "Avropada yaшayan Gцney azяrbaycanlыya dыlmac da gяtиrяrmишlяr! Ox...!" deyяrяk, darыsqal havalыmanыndakы чadыralы, saqqallыlarы gюrцncя, keyfи pozulub, lap bяtяr darыxыr. Eшиyя чыxmaq иstяyиr. Eшиyя чыxыb, Шapbadan qaчmaq duyьusu, olduqca gцclяnиr ичиndя! Pasdarlarla qorxmaz-qorxmaz danышan o, bиrdяn-bиrя bиr anlыq qorxuya bцrцnцr: "Saqqallы, aьыlsыz, o bяdbaxt "Pasdar"larыn pиs-eyrяtи яllяrиnя geчseydи...!" deyя, dяrиn qorxulara gиrmяmяsи цчцn, tюkdцyц qorxularыn qururunu duymaьa чalышыr. Beynи ancaq, yorьunluqdanmы, yoxsa bиr durqunluqdan tяrpяnяn kиmи, onu иncиdиr. "Pasdar-чadыrsaqqal"ы dцшцndцkcя, beynи иsиnиr. Иsиndиkcя, qыzышыr, qaynayыr, яrиyиb, yanmadan, beynиnиn donu яrиyиr; yenя "Pasdar-чadыr-saqqal"ы dцшцndцkcя, иsиnиr, qыzышыr, qaynayыr, azqala beynиnиn yanыьыnы qoxlayabиlяcяkdиr. чaшчaшqыn mиllяtя tиkdиyи gюzlяrиnиnи kиprиklяrиnи чыrpmaьa da чalышsa, beynиnиn buyruqverяn tellяrи qarышdыьы цчцn, ayaqlarыnы belя, vargцcцylя чыxыш qapыsыna doьru yerиtdиrиr! Eшиyя чыxыb, bиr taksы чaьыrmaq иstяyиr. цrяk bulantыsы, baш aьrыsы amanыnы kяsиr. Acыqlanыr! Ичиnи nиfrяt bцrцyцr. Чыxыш qapыsыndan чыxar-чыxmaz, dиlиylя dodaqlarыnы yalayaraq, aьzыnыn tцpцrcяklяrиnи dиlиnиn цstцnя yыьыb, acыqla tцpцrцr. - " Qяrdяш! Mяnя dя юrgяt, mяn dя tцpцrцm dя!" Aьzыnы gцlmяk цчцn яyяn taksыcыnыn bиrи, ona deyиr. O, gecяnиn boьucu иstиsиnя aldыrmayan taksыcыya baxыb, "Sяn dяmи tцpцrmяk иstяyиrsяnц" sюylяyиr. Taksыcы ona doьru yerиyиb, yцkцnц alaraq, "Hя! Nиyя tцpцrmяyиm. Mяn dя tцpцrrяm!" deyя, taksыnыn qapыsыnы aчыr. "Buyurun, buyurun!" Taksыya mиnиb, dяrиn bиr nяfяs alaraq, sюykяnиr: - "Xяstяlиyи heч saьalmayan bu xяrчяnglи Tehrandan bиr qurtulsam! Of!" - sюylяdиyиndя, sцrцcц qayыdыb, bиr daha ona baxaraq, baшыnы tovlayыr: - "Aьzыva gurban qяrdяш! Qяrиbя sюz dedиn amma!" Onun Mehrabad adlы zяhяrlи havalыmanыndan qurtulmasыnы иsя, boьucu иstи, tцstц, saqqallы, чadыralы, юrtцlц, qara, tutqun, taksы-otomobиllяrиn bиbbиbbиbbиbbиии dцdцklяrи qarшыlayыrlar. Artыq, Tцrk taksыcыyla danышa-danышa, qaynayan beynиnи kontroluna alыb, duyduьu qurur шяnlиyиnя sevиnяrяk, sцrцcцsцnц dцm-dцz Dяmиryolu meydanыnda tanыdыьы bиr hotelя doьru sцrdцrцr. Hoteldя o, юzцnц yataьыna atdыьыnda, saat beши on beш dяqиqя geчиr. Ayaqqabыsыnы belя чыxarmadan, bиr saat uzanыb, dиncяlmяyя чalышdыqdan sonra, yuyunub, qяynanaltы gяtиrtdиrиr. Mяlяkяgиlя getmяyя чox tяlяsиr. Saat ona doьru Иnqиlab meydanыnda bиr taksыdan enиr. On beш иl юncяkи bиlиyurt юnцndяkи anыlarыnы anыmsamaьa чalышdыьыnda, "Bиrиncи amacыm Mяynяши tapmaq, иkиncиsи иsя, yenя dя Mяynяши tapmaq olacaqdыr! Tapdыqdan sonra, bu шяhяrdяn qaчmaqdan baшqa, bиr ишиm olmayacaqdыr." deyя, heч bиr шeyи dцшцnmяdяn, Mяlяkяnиn oturduьu kцчяnи axtarmaq иstяyиr. Иnqиlab meydanыndan ayrыlan Ишчи cadяsиnя doьru yerиyиr. Gedяcяyи kцчяnиn adыnы unutduьu цчцn, kиmsяdяn soruшmadan tapmalыdыr. Kцчяlяrи bиr-bиr dolaшa-gяzя, Mяlяkяlяrиn aчыq gюyя boyanmыш qapыlarыnы tapыr. Qoyub getdиyи kиmи heч dяyишmяmиш. Heч bиr шey dяyишmяmиш. Qapыnыn boyasы belя! Onun чox яskи olmasыnыn sevиncи, aчыq gюyцn daha aчыqlanmasы, yer-yer чцrцmяsи, cиngиrtиlи paslanышы, bиr rяsиmtяk gюzlяrиnя yayыlыr. Onu bиr yol, Mяlяkя onun цzцnя aчыb, onu qucaqlamышdы. Sonra юpmцшdц. O da onun aьlamaьыndan aьlamышdы. O, Mяlяkяyя telefon elяyиb, mяmlяkяtdяn qaчmalы olduьunu sюylяdиkdя, onun gюzyaшlarыnы gюrяbиlmяmишdи. Evя gяldиkdя, bu qapыnы Mяlяkя aчыb, qucaqlaшыb, bиr tяhяr aьlaшmышdыlar: - "Pasdar"lar Mяmmяdgиlиn evиnя tюkцlцblяr. Onu tutub, "Evиn" zыndanыna aparыblar! Чoxlu da яlyazыlar pasdarlarыn яlиnя geчиbdиr...!" Mяn qaчmalыyam sevgиlиm! Sяnи чox... sevиrяm! Qaчmasam ancaq mяnи юldцrяrlяr!" sюylяmишdи Mяlяkяyя. Sonralar qaчa-qaчa, sevdиyи И. S. T. vиroslarыna yaxalanan beynи, Holandada чarpыnmышdы! Иndи иsя o, qapыnыn saьыnda yerlяшdиrиlmиш zяngя basmadan, saчlarыnы darayыb, kюynяyиnиn yaxasыnы yoxlamaьыnы, daha unutmadыьыna чaшыrыr. Юzяnlя baшbarmaьыnы zяng dцymяsиnя basыr. "Gюrяsяn иndи Sadыqmы qapыnы aчacaq, yoxsa Mяlяkяц Mяqsud da aчabиlяr! Sяsиnи sevdиyиm Mяnsur da olabиlяr!" Qapыnы aчan olmayыr. Ayaq sяsи belя eшиdиlmяyиr! Bиr daha zиlи чalыr. Yenя юz-юzцnя danышыr: - "Evdя olmazsalar! Иndи Mяlяkя qapыnы aчarsa, mяnи tanыmazsa, "Buyurun! Kиmиnlя ишиnиz var?" - deyяrsя..." Bиr ayaq sяsи eшиdиr! Qulaq yatыrыr. Ayaq sяsи yaxыnlaшыr. цrяyиnиn sяsиnи, necя basdыrmaьa чaшыrmыш. Bиr yandan yaxыnlaшan ayaq sяsи, obиr yandan цrяyиnиn dюyцntцsц... Qapы aчыlыr. яllи-яllи beш yaшlarыnda bиr qadыn! Gюy, qыrmыzы boyalы, gцllц-чичяklи чяrqяtиnиn dцyцnцnц boьazыnda gяvшяdяrяk: АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 5 М - Kиmиnяn ишиz var oьlum? - Sadыq... Mяlяkя... evdяmи xala? - Sadыq kиmdи? А - On beш иl юncя Sadыqgиl burda oturardыlar. - Yox nяnя canи! Mяn tanыmaram! - "Baьышlayыn...," demяyи иstяsя dя, aьzыnы М aчmaьa baшarmayыr. Baшыnыn dюnmяsиnи duyduqca, yana чяkиlиb, kцrяklяrиnи dиvara sюykяdиb, alnыnыn tяrиnи sиlяrяk, gюyя baxыr. Qapыnыn arasыndan ona А baxan qadыn, nя elяcяyиnя чaшmыш. Kцчя, qapы, qadыn, gюy, dиvarlar olduqlarы yerdя, onun Ъ чevrяsиndя dюnя-dюnя baшqa bиr шeylяrя dюnцшцrlяr. Qadыn nя dцшцnmцшsя, qapыnы aчыq buraxыb, yeyиn addыmlarla hяyяtdяn otaьa sarы yerиyиr. Qadыnыn ayaq sяslяrи onun qulaьыnda, kцчя baшыnda saь-solЧ unu иtиrяn kиmи, ayaqlarыnыn dюnцb, yцrцdцyц yюnя yцrцmяkdя olduьunun fяrqиnя varыr! Canы ичgи иstяyиr. Vodka, vиskи, arpasuyu, чaxыr... nя olur olsun... ичgи olsun da, zяhяr olsun! Dцnyanыn bцtцn pиslиklяrиnи addыmlarыnыn atышыnda yansыlanыr gюrцr. цz-bяnиzиnи tцpцrцlmцш bиr darьышa bяnzяdиr. цzцnц, иkиayaqlы "иnsan" bичиmиnя gиrmиш bиr qarьa duyur. Ayaqlarы, иstиdяn яrиyяn asfalt цstцndя sцrцtdяnиr artыq... Yenя Иnqиlab meydanыndadыr. Иstи, tцstц, aclыq qursaьыnы sarsыtdыqca, sevиnиr. Ayaqlarыnыn sцrцnmяsиnя acыqlanыr. Tцpцrmяyя, aьzыnda tцpцrcяk belя qalmamыш. Sяrиn, kюlgяlи bиr yer axtarыr. Gцnortanыn иstиsи boynunu yandыrыb, bяnиzиnи alazlayыr. Nя dцшцnmцшsя, юzцnц gцclяndиrиb, aьzыnы aчmaьa, danышmaьa baшarыr. "Qarnыmыn aclыьыnы tцstцylя doyuzdura bиlsяm, bu иstиyя dюzяrяm. Bu иstиnи mяn unudmamышam daha. Bu юlkяdя чяkdиyиm acыlara, bu иstи gцnяш, nя elяyяbиlяr kиц Bu meydanda mяn, dяlиk-dяlиk leшlяrdяn axan qanlarыn шorultusunu, qaynamasыnы, quruyub, yuyulub, sцpцrцlmяsиnи, tuvalet quyularыna tюkцlmяsиnи gюrmцшяm...!" Иstиyя aldыrmayaraq, telefon dяftяrиndя yazdыьы bцtцn nюmrяlяrи gюzdяn geчиrmяyя baшlayыr. Sadыьы tanыyan bиrиnи axtarыr. On beш иl иlишkиsиnи kяsdиyи, telefonlaшmadыьы, mяktublaшmadыьы, Sadыьы tanыyan yoldaшlarыndan bиrиnи tapmaq иstяyиr. Ayda yeddи yol satыlan telefon nюmrяlяrlя kиmsяnи tapmadыьыnda heч dя чaшmamalыdыr. Olduqca acыqlыdыr. Юzцndяn belя acыqlanыr daha. "Adamlar da satыlыr bu юlkяdя!" dцшцndцyцndя, qayьы цrяyиnи basыr. Geчиtdя geчяn qara чadraya bцrцnmцш qadыnlarыn tяrи, saqqal basmыш, tutqun geyиntиlи яrkяklяrиn чuxurda gюzцkяn gюzlяrи, mяzarlыqda yerиmяyиnи beynиndя canlandыrыrlar... Bиr telefon bodkasыna gиrиr. Son шansыnы чevиrиr. Son telefon nюmrяsи! Sarышыn Mяmmяdиn telefon nюmrяsиdиr. Onu yыьыr. Bиb чalыnmaьa baшlanыr. Sayыr o bиb чalыnmasыnы. Bиr... иkи... цч... Bиr uшaq sяsиnи otaydan eшиdиr: - Яyo, buyuyun, kиmsиz! - son umudunun umudsuzluьa чюndцyцnц цrяyиnиn dюyцntцsцndя duyur. "Mяmmяd evlяnmишmи? Mяmmяdиn uшaьыmы bu, yoxsa o da, telefon nюmrяsиnи satmыш?" - юzцnц toparlayыr: - Mяmmяd aьa evdяmи bala? - Saxya, babamы чaьыyыm. 6 -Saь ol oьlum! - deyя, dюzцmsцz gюzlяyиr. Dяstяyи sыxы qulaьыna yapышdыrdыьыndan, qulaьыnыn aьrыsыna belя aldыrmayыr. - Buyurun! - Mяmmяd bяy? - Buyurun, kиm olasыz? Юzцmяm! - Sarышыn Mяmmяd deyиlmиsяn? Чaшыrdыьыndanmы, yoxsa tanыmadыьыndan, bиr ara susduqdan sonra: - Bяьишlяyиn! Mяn tanыmadыm sиzи! Sevиncdяn uчmaqdadыr o. - Tanыmazsan! tanыmazsan! "Hяr шeyиn yenиsи, dostun kюhnяsи!" - demишlяr. - Bяьишlяyиn! - Baьышlamasam? Nя sюylяdиyиnя чaшыrmышcasыna: - Adыzы dиyиn gюrцm kиmsиz? - Haqlыsan! On beш иldяn sonra, nяcя tanыyacaqsanц - Ey vay... sяn... - Hя! Иndи tanыdыn! - Hardasanц - Qulaьыnыn dиbиndя! - Mяnи sяrиmиsяn sяn? - Sяn юl, sяrиmя-mяrиmя yoxdur! Иnqиlab meydanыndayam. - Hardasan dur orda! Tяrpяшmя, gяlиrяm. Hansы tиlfun bodkasыndasan? - Dur, tяlяsmя! Sonra gюrцшяrиk. Sяndяn Sadыьы soruшacaqdыm. - Hansы Sadыq? - Яhяrlи Sadыq da! Sяsи dяyишиr onun. Bиraz cиddиlяшиr: - Dur orada, gяlиrяm! - deyя, qarшы чыxmaьa иzиn vermяyиr. O, telefon bodkasыndan чыxыr. Mяmmяdиn gяlmяsи чox sцrmяyиr. Bodkanыn юnцndя bиr sиgaret чяkиb, иkиncи bиr sиgaretlя Mяmmяdlя gюrцшяcяyиnиn sevиncиnи шяnlяmяdяn, gяlиb yetишиr o. Qucaqlaшыb, юpцшцrlяr. Sarышыn Mяmmяdиn saчlarы яrkяn aьarmыш sankы. Иkи юn dишlяrиnиn yerи boш, avыrdlarы чuxurlandыqca, yanaqlarы portdaq gюrцnцr. Gцlяndя, dишlяrиnи gиzlяdmяyя чalышdыьыnы baшarmayыr. - Buyur gedax evя. - deyиr. O ancaq, evя getmяk иstяmяyиr. On beш иl юncя, gцnbatanlar gюrцшmя yerlяrи olan чayxanaya getmяyя anlaшыrlar. чayxananыn aчыq qapыsыndan ичяrи gиrmяdяn: - Чox dяyишиlиbsяn! - Sarышыn deyиr. - Hя! цzцmdяn gюrцnцr! Sяn dя az dяyишmяmишsяn! Buyur ичяrи! - deyя, ичяrи gиrиb, qapыya yaxыn oturqaclara otururlar. Чaylarы tapшыrdыqdan sonra, baшlayыr o: - Evlяrиnя getdиm; kючmцшlяr onlar. Onun kиmlяrdяn danышdыьыnы bиlя-bиlя, saь-solda oturan mцшtяrиlяrя baxaraq: - Kиmlяr? - soruшur ondan. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 - Sadыqlarы deyиrяm da. - Sadыьыnan nя ишиn vardы? - Gюrцшmяk иstяyиrяm. - On beш иldяn sora nиyя gяldиn? - Sevиnmяdиnmи? - Sяrиmиsяn mяnи! Olar kи, sюyцnmиyяm? - Sadыьы harada tapabиlяrяmц Bиr oьlan чaylarы gяtиrиr. Mяmmяd, tяlяsиk bиr чay alыb, nяlbяkиsиnя boшaldaraq, яlиnиn tиtrяmяsиnи gиzlяdяbиlmяyиr. - Mяmmяd! - deyиr o. - Mяn bиlmиrяm. - Bиldиklяrиnи mяndяn gиzlяdиrsяn. Acыqlanыr o: - On beш иldяn sora nяcur olub, Sadыq yadыva dцшцb? Sadыьa gюrя gяlmиsяnsя, gяldиyиn yoldan da qeyиt! - Nя demяk? - Mяnиm ишиm dяyиl! - Necя olar kи, sяnиn ишиn olmaya? - Danышabиlmиrяm! Zor demя! Teymuru tanыyыsan! - Teymur kиm? - Mяn onun tиlfun nюmrяsиn verrяm sяnя; sяn юzцn nя иstиrsяn ondan soruш. - Bu olmadы! Sяn mяnя Sadыьыn nюmrяsиnи ver. - Sadыьыn nя tиlfun nюmrяsи var, nя dя... - sюzцnц kяsиr o. Susur. Darыxmыш gюzцkцr... - Nя dя...? - Nя dя adrиsи var mяndя. Daha da цstцnя varmaьa, sыxышdыrmaьa gюnlц razыlaшmayыr. Иkи чay daha tapшыrыr. Sarышыn, Teymurun savaшda юldцrцlmцш Яsьяr yoldaшыnыn qardaшы olduьunu sюylяyяrяk, onun telefon nюmrяsиnи yazdыrыr ona. Onun иш-gцcцndяn, evlяnиb, evlяnmяdиyиndяn soruшur. Gцn batmaqdadыr artыq. Ayaьa galxыrlar: - Olarы юtцr getsиn! Bu gecя mяnиm qonaьыmsan! Heч yerя getmиyacaxsan! - deyиr Sarышыn. O ancaq, Teymura telefon elяyяcяyиnи sюylяyиb, baшqa bиr gecя gяlяcяyиnя sюz verdиkdяn sonra, saьollaшыb, ayrыlыr. Azadlыq meydanыna doьru yerиyяrяk, Mяmmяdи dцшцnцr. Mяmmяd иlя ancaq, yenя bu gecя gюrцшяcяyиnя arxayыndыr. Onun bиr saat sonra nя qыlacaьыnы, kиmsя bиlmяz. Onun bu юzяllиyиnи o, devrиmdяn qabaq da tanыyыrdы. O, hamы yerdя olar, heч yerdя dя gюrцndцrmяzdи юzцnц. Ona "Юlцmallasы!" deyяnя, "Юlцmallasы mяn dяylяm! Чox danышma! Durram dцz яzrayиl kиmи, canыvы allam!" deyя, gцlяrdи. Onu tanыdыьы цчцn, чayxanadan ayrыldыqdan sonra, onun Teymurgиlя gedяcяyиnя belя, heч чaшmayыr. O 9 , Teymurdan Sadыьы soruшmaьы цчцn, bиr telefonbudkasыna gиrdиyиnя sevиnиrяm! Sarышыn Mяmmяdиn Sadыqdan soraq vermяmяsи, onun nыgaranlыьыnы qat-qat artыrmыш. Telefon dяstяyиnи gюtцrцb, Teymurun nюmrяsиnи yыьыr. Dюrdцncц bиb чalar-чalmaz: - Яlo, buyurun! - Teymur bяy? - Bяlи, bяlи юzцmяm. Sиz Mяmmяd aьanыn yoldaшы deyиlsиz...? - Hя, юzцmяm. Hardan bиldиnиz? - Bиraz bundan qabaq Mяmmяd aьa tиlfun elяdи. Яsьяrиnяn sиzиn yoldaш olduьuzu dedи mяnя. - Baшыnыz saь olsun! Uzaqdan-uzaьa sиzиn dяrdиnиzя шяrиk olammadыm. Baьышlayыn! Sяbиrlи olasыnыz! Яsьяr mяnиm lap yaxыn yoldaшlarыmdandы. - Saь olun! - Sиzиnlя gюrцшяbиlяrяmmиц - Buyurun, xahиш elиyиrяm! Юz evиzdи! Bиr acы чaymыzы ичяrsиz. - Saь olun! Sиzя zяhmяt olar! Mяn Sadыьы axtarыram...! Teymur onun sюzцnц kяsиr: - Yaxыndan danышsaq, daha yaxчы olar. Bиz Nazыyabadda oturrux. Elя kцчяmиzиn adыnы taksычыya desяz, юzц gяtиrяr sиzи kцчяmиzя. - Elяysя, gяlяrяm. ... Mяmmяd dяmи gяlяcяkц - Olabиlяr. Ancaq bиr sюz demяdи. - Demяz, demяz o! Teymur, kцчяlяrиnиn adыnы ona yazdыrdыqdan sonra saьollaшыrlar. Telefon budkasыndan чыxыr o. Bиr чox шeylяrи ondan gиzlяtdиklяrиnя arxayыn olmuш. Bиr oyuna gиrmиш sanыr юzцnц. Nя demяk, "Yaxыndan danышsaq..."! Dцшцnmяyя чalышыr. Gцn batmыш artыq. Bиr taksы durdurur: - Hara sцrmяlиyяm? - soruшur sцrцcц. - Nazыyabad! - deyя mиnиr. Sцrцcц gaza basmaq цzяrя, bиr qadыn taksыnыn юnцndяn dюnцb, sцrцcцyя qaш-gюz edяrяk, mиnmяk иstяdиyиnи bиldиrmяyя чalышыr. Arxadan taksыlar dцdцk чalыrlar. Sцrцcц иsя: - Dяrbяstdиr xanыm! - deyя, onu tanыrmышcasыna, "Olmaz xanыm!" чыьыrыb, deyиr. Qadыn иsя, qara чadыrasыnы яzиlя-яzиlя aчыr. чыlpaq dюшlяrиnи tиtrяdя-tиtrяdя: - H...oy mяnя bиr bax! Mяn dя dяrbяstяm! -deyиb, yeyиncяsиnя mиnmяk иstяdиyиndя, sцrцcц gaza basыr. yиmи metrя sцrmяdяn, gцlцb: - Gюrцsяn! Bular da чadralы qяhbяlяrdяndи! Иstиsяn gюtцrяk, bиzя fяrq elяmяz! Amma sяnя чoxa baшa gяlяr! deyиr. - Saь olun dadaш! Qяhbя-mяhbя иstяmиrяm. Mяnи Nazыyabada yetиrsяn, mяnиm dedиyиm olar! Nazыyabadda, Teymurgиlиn qapыsыnda taksыdan enиr. Qapыlarыnы tabыb, чaldыьыnda, yиrmи sяkиz-otuz yaшыnda bиr oьlan qapыnы aчыb, onu ичяrиyя buyur edяrяk, яlиnи uzadыb, "Mяn Teymuram!" deyиr. Onunla яl verяrяk, ичяrиyя geчиr. Teymur, yцndяn toxunmuш xalчalarla dюшяnmиш dalanыn saьыndakы otaьы gюstяrяrяk, "Buyurun! Buyurun! Qяrиbя ичяrиdя yox!" Otaьa geчиrlяr. Sarышыn Mяmmяd oturduьu yerdяn qalxыb, яl verиr. Teymur saь яlиylя muxяttяlяrи gюrsяdяrяk: "Buyurun яylяшиn! Xoш gяldиz!" deyиr. Mяmmяd: - Yerdя oturmaьы day baшarmыrsan! Gюrцrяm, yadыndan чыxadыbsan! Otur, otur! чoxdandы oturmamышsan yerя. sюykяn muxяttяlяrя bиr gюrцm! -deyя, gцlцr. Oturub, dиzlяrиnи yan-yana qadlayыr! Saь dиrsяyиnи АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 7 М muxяttяlяrя sюykяdяrяk, otaq qapыsыnыn qarшыsыnda bиr balkonun olmamasыna qayьыlanыr. Sarышыn da oturub, dиrsяyиnи muxяttяyя sюykяdиr. Teymur А ayaqцstя: - Canыz nя иstиr. чaydan, sudan... Aclыьыz yoxduц -soruшur. М - Gяlяndяn bяrи, чay ичя-ичя, tиryяkиlяrя bяnzяmишяm! Bиr lиvan sяrиn su gяtиrsяn yaxчы olar. - gцlяrяk deyиr. А - Sяn nя ичиsяn? - Mяmmяddяn soruшur. - O araqdan qalыr daha? Hя, bиraz daha qalыbdы. Gяtиrиm! Ъ - Hяlя qalsыn soraya! Onun da baшыna daш salarыq! - Nя qalsыn sonraya? - dиllяnиr o. Ч - Araьы deyиr da! - Teymur cavab verиr. Teymurla юz-bюz olmuшcasыna: - Qadan alыm sяnиn Teymur bяy! Araq vardыrsa, bя nя durmuшsan. Gяtиr ичяk dя! - deyиr. - Dцz dиyиr da! Nяkи xarиcяdя az ичиbdи yazыq! "Alышmыш, qudurmuшdan bяtяr olar!" dиyяrlяr! - Mяmmяd gцlя-gцlя deyиr. Teymur da gцlяrяk, "Baш цstя!" deyиb, otaqdan чыxыr. Mяmmяd юzцndяn sюz aчaraq, danышmaьa baшlayыr. O, onun sюzlяrиnи dиnlяyяrяk, bиr sиgaret alышdыrыr. чox sцrmяdяn, яlиndя qoymuш kиmи Teymur, yekя bиr sиnиylя ичяrи gиrиr. Sиnиdяkи bиr parч buzlu su, иstяkanlar, qaчlanmыш xиyarlar, yoьurt, duz, bиr dя Urmunun evdя чяkиlmиш цzцm araьыnы onlarыn юnцndя yerя qoyaraq, юzц dя oturur. Onlarыn sиgaretlяrиnи gюrяr-gюrmяz: - Sиz buyurun! Mяmmяd иstяkanlarы sяn doldur; mяn dя bиr чubuqaltы gяtиrиm gяlиm. Mяmmяd иsя, danышa-danышa, araьы иstяkanlara sцzmяyя baшlayыr. Teymur qayыdыb, яlиndя иkи kцlqabы oturur. Mяmmяd иstяkanыn bиrиnи ona, bиrиnи dя Teymura verиb, юz иstяkanыnы gюtцrяrяk, saьlыq verиr. Ичишmяlяr baшlanыr. Ичишя-ичишя, beyиnlяr qыzышыr. Qыzышdыqdan sonra, Sarышыnыn чayxanada "bиlmиrяm, bиlmиrяm"lяrиnиn anlamы ortaya чыxыr. Saatlar boyu dцшцndцklяrиnи, qыsa tцmlяclяrя sыьdыrыr: - "Sяn иstиsяn, Sadыьы doьrudan bиlяsяn kи, hardadыr? - Bяlи...! - Kargяr xиyavanыn bюyrцndя bиr sandиvич dцkanы var. Sяn bugцn ordan keшdиn. Ancaq onun yaьlы, kиrlи qapыsыnыn saьыnda oturan bиrиnи gюrяbиlmяdиn! Onun цч иl boyuncan gяlиb-gedяnlяrя baxmadan, bиr яlиynяn balaca bиr radиyonu qulaьыna yapышdыraraq, danышdыqlarыnы bиr dиnlяseydиn! Onun aьzыndan axan tцpцrcяklяrи, saqqalыnda quruyan yumurta, pendиr, чюrяk tиkяlяrиnи bиr gюrseydиn! Hяlя onun Haydegerdяn, Nичяdяn, Musolиnиdяn, kиlsяnиn Avrupada yandыrdыьы qadыnlardan, gиyotиndяn... danышdыьыnы bиr eшиtseydиn. "Nичя bиr poxudu yedи dayыsыynan ey! Kцlя Hиtler bя nиyя ona baxыb, cюhцdlяrиn bиt-bиrяlяrиnи yeyиrdи. Hиtler kюpяyoьlu bиlmиrdи kи, Marksыn aьlы saqqalыndadы. Onun aьlы saqqalыnda olmasaydы, nяvяsи Elиzabet Marks, Froyd яmиnиn mankяnи olmazdы kи! Zeynяb xanыm da dцnяn gecя шortunu чыxarыb, Aьsarayda bиr kяpяnяyи qovalaya8 qovalaya "Ay Klиntenиm! Canыm mяnиm! Uч gяl dцш шortuma!" demяzdи kи. Gюrdцz иndи mяn olarыn hamыsыndan aьыllыyam! Saqqalыmda pendиr-чюrяk gиzlяdиrяm kи, aclыq oldu, qыtlыqda qalmиyam. Иndи bиr malla da mяnя desя, шortuvu чыxat, чыxatmaram kи! Bя tцrklцyцn geyrяtи-namыsы harda qaldы ey...?" On beш иldяn sora sяn gяlиb, иndи o Sadыьы axtarыrsan? Onun ortancыl qяrdяши Mяnsur юldцrцlяndяn цч ay qabaq, bala qяrdяши Mяqsudu Evиn zыndanыnda tиkя-tиkя elиyиb, leшиnи dя vermяdиlяr! Sadыьы dяlиxanada zиncиrrиyиb, dиrsяklяrиnя иynя soxanda, шok verяndя sяnи иstиyиrdиm! Mяlяkяyя dя gюrцrяm чox darыxmышsan! Sekиz иl Evиndя zыndan чяkяndя, ишkяncяlяrdяn qan qusanda hardaydыn sяn...?" Mяmmяdиn чox duyьulu, acыqlы danышdыьыnы gюrяn Teymur, иstяkanlara araq sцzцb, onlara buyur edяrяk, sюzц dяyишdиrmяyя чalышыr. Ancaq Teymur da яn sonunda sюzцnц zыndana, ишkяncяyя, Яsьяr qardaшыnыn юldцrцlmяsиnя, Pasdarlarыn Evиn zыndanыnda balaca qardaшы Vahиdи ишkяncя elяdиkdяn sonra, sиgaretиnяn цzцnц yandыrdыqlarыna чevиrиr.... O иsя, onlarыn nя dedиklяrиnи, nяlяr anlatdыqlarыnы dцшцnmяk иstяsя dя, Urmu araьы beynиnи uчurtmuш. Elя hoyuxmuш kи, aьlamaq иstяdиyиndя belя, aьlayabиlmяyиr! Yatmaq иstяyиr... 10 O , gecяyarыsы ayыlыr. Su gяtиrmяk цчцn, yataьыndan qalxыb, yuxulu gюzlяrиylя buzdolabыnы axtarыr. Onu tapmadыьыna heyran qalыr. Otaьыn ortasыnda durur. Harada olduьunu dцшцnцr. Qaranlыqda gюzlяrи dяrиnlяшиr. Шыrыmшыrыm яrиyяn, boyalaшan, kюpцklяшяn, dumanlaшan kиtablar, qorxudur onu gюzlяrиylя bиrlиkdя! Dumanlaшan kиtablar dиvarlarы юzцnя bцrцyцb, otaqlara yayыlaraq, bиr meydan bичиmиnя gиrиr. Meydanda yaraqlы atlыlar, at kишnяmяlяrи, barut qoxusu, чыьыrtыlar, aчыlan tapanчa-tцfяnglяr sяsи onu hцrkdцrцr. Meydan onun gюrdцyц savaш meydanlara heч bяnzяmяyиr. Elяnчи meydanы o, televиsиyonda gюrdцyц яskи savaш meydanlarыna bяnzяdиr. Meydanыn qarшы kцчяsиnиn tяkиndя gюrцnяn чay kюrpцsцndяn bиr qadыn чыrыm-чыlpaq, daranmamыш, uzun saчlarыyla baьыraraq, meydana doьru qaчmaqdadыr. Qadыnыn чыrыm-чыlpaqlыьыna чaшmadan, onun arxasыndakы чay kюrpцsцnц gюrяr-gюrmяz, "Saman meydanы"nы anыmsadыьыna, чaш-baш qalыr. - "Tяbrиzиn Saman meydanы! Acычay...!" Ucadan чыьыrыr o. Qadыn иsя, Saman meydanыna yetишmяkdяdиr. Meydanыn ortasыnda, fars яsgяrlяrи, tutuqladыqlarы "Demokrat"larы asmaqdadыrlar. Meydanыn uc-bucaqlarыnda qaчanlar, arxadan qurquшuma baьlanыrlar. Meydanыn sol bucaьыnda, bиr yцzbaшы, - "Yaшasыn Azяrbaycan Cumhurиyyяtи!" - baьыran "Qыzыlbaш Atlыlarы"nыn bиrиnи, asmadan dиlиnи kяsиb, qяrиbя bиr nиfrяtlя sцngцsцnц чяkиb, цrяyиnя sancыr! Qadыn meydana yetишmяdяn, ayaqlarы yerdяn цzцlцr. Яllяrи иkи qanad kиmи sцzцlцb, dumanlы meydanыn цstцndя uчmaьa baшlayыr. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 O, vargцcцnц beynиnя yцklяyиb, dumanlar ичrя gюzdяn qaчыrdыьы qadыnы gюrmяyя чalышыr. Шapbadan, bиrи saь яlиndяn yapышыr. Чaш-baшlanmыш o, dюnцb baxmaq иstяdиyиndя, gюyя uчurdulur. Dюnцb baxabиldиyиndя, Mяlяkя gюz yaшlarыnы ondan gиzlяtdиrmяk цчцn, onun sol яlиnи buraxыb, belиnи qucaqlayaraq, baшыnы onun dюшцnя sюykяndиrиr. Gюz yaшlarы, onun цrяyиnи sыxыb, boьazыnы dцyцnlяndиrиr. O ancaq Mяlяkяnи ovundurmaq цчцn, aьlamamaьa чalышыr! Onun gюz yaшlarыnы gюrdцyцnц, bиldиrmяdяn, onu qucaqlayaraq, uчmaьa dяvam elяyиr. Onlarыn uчuшu, dumanlarы daha da чяnlяшdиrиr. Meydanыn цstцndя uчa-uчa, чяnlяr ичrя boьulan meydandakы pasdarlar hюykцrtцsц, tanklar gцrцltцsц, arvad-uшaq чыьыrtыsы, aчыlan tapanчa-tцfяnglяr sяsи, dцшяn qurшunlananlar zяccяsи, яl-ayaq altыnda qalan uшaqlarыn qorxu sяslяrи, analarыn aьlamalarы, чыьыr-baьыrtыlarы eшиdиlиr. Onlar barut qoxusunu belя qoxladыqlarыnda, qorxunc savaш xatиrяlяrи beyиnlяrиndя anыmsanыr. O, Mяlяkяnиn qorxulu xatиrяlяrиnиn necяlиyиnи dцшцnцr. Artыq цrяyиnиn partdayacaьыnы hиs elяyиr. Baьыrmasa, boьazыnыn dцyцnlяrи dяlиnяcяklяr иndи. Mяlяkяnиn belиnи, xatиrяlяrиnи buraxыb ucadan baьыrыr. Onun sяsи, kцlяkmишcяsиnя dumanlarы юnlяrиndяn sovurur. Dumanlar sovrula-sovrula uzaqlaшdыqca, onlarыn qanad kиmи sцzцlmцш яllяrиndяn, gюyqurшaьы boyalarы meydana saчыlыr! Bиraz юncя savaшыlan meydanыn ortasыnda, aь mяrmяrdяn yonulmuш bиr atlыnыn heykяlи gюrцnцr. Mяlяkя heykяlи ona gюrsяdяrяk: - Bax! Bюyцkbabamы gюrцrsяnmи? - deyиr. - Hя, gюrцrяm! Иlkyol mяn, bиr yцzbaшы onun dиlиnи kяsяndяn sonra sцngцsцylя юldцrdцyцndя gюrdцm. Nиyя onu basdыrmamышlar daha? - Onu bиz basdыrmalыyыq! - Bax! O qыzы gюrцrmцsяn? - Hя! O, чичяk яkиr orada! Onun яkdиyи чичяklяr, sяnиn baьчandakы чичяklяrdяn deyиlmи? - Hя! Bax necя dя o qыz sяnя bяnzяyиr! - Mяnяmи? - Hя! Sяnя! - Nя demяk иstяyиrsяn? - Gюy bиtиyи unutdunmu? Onu sяnя verdиyиmdя, sяnиnlя dюllяшmяdиkmи? - ... O, yuxudan oyanыrmышcasыna, gюzbяbяklяrи tяrpяnиr. Kиprиklяrи qamaшыr. Boьazы yanыr. Heч ayыlmamышcasыna, gюzlяrиnи aчыb, bиlgиsayarыnda yazdыьы Gюy bиtиyи oxumaq цчцn, "Mamacч" adlandыrdыьы dosиyяnи, иkи yol tыqlayыr. Sarышыn Mяmmяdи dцшцnmяk иstяyиr. Mяlяkяnи qucaqlayыb, qucaьыnda bиr bяbяk kиmи aьlamaq иstяyиr. Bиrdяnbиrя, yox olma иstяyи beynиnи basыr...! Mamacч aчыlыr. Monиtorda bиraz юncя uчduьu Saman meydanы gюrцntцlяnиr! Heч чaшmadan saь-soluna baxaraq, Mяlяkяnи axtarыr. Duman, yenиdяn yerи gюyц чяnlяndиrиr. Nя meydan, nя savaш, nя heykяl, nя dя Mяlяkя... Heч bиr gюrцnmяyиr. Heчlиkюtяsиnя яrmишcяsиnя, nяsnя yerчяkиmиndяn qurtulmuш sanыr юzцnц: - " Boшluq sцrяcиnиmи yaшayыram mяn иndиц Ox! Dиlяdиyиm yox olmadыrmы bu?" - soruшaraq, ansыzыn duman- larыn ичиndяn bиr sяs eшиdиr. Чaшdыьыndan anqыb, hoyuxur! Чяnlяrиn ичиndя sяsиn yиyяsиnи axtarыr. Dumandan baшqa heч bиr nяsnя gюrцnmяyиr. Eшиtdиyи sяs yenиdяn ucalыr: - "Sяnя eшq olsun! Mяnи axtarmaqdan yorulmadыnmы dahaц Buraya varmaьы, necя baшardыn?" O, sяs yиyяsиnи axtararaq, dumanlar чяkиlиb, bиr чюllцk gюrцnцr. Orada o, sanыrыlmaz qocaman bиr aьacы ayыrt etdиyиndя, yenя o sяsи eшиdиr: - "O daьdaьan aьacыnы gюrцrsяnmи? " O, aьaca yaxыnlaшdыqda, ondan qorxunc bиr qorxu buьlanыb, onu bцrцyцr. Nяdяnsя, Naymeyxendяkи Engиn dostunun sюzц, anыmsa bяllяyиnи qыdыqlayыr: - "Anam Anqarada иkяn mяnи qaш-kиrpиksиz doьurduьu цчцn, mяnя qara sцd яmzиrmишdи! Иndи o, daьdaьanыn qalыn bиr dalыnda oturduьunu aydыncasыna duyabиlиr. Bиraz юncя eшиtdиyи sяsиn yиyяsиnи axtarma иstяyи yenиdяn ичиndя yoьunlaшыr. O иsя, durmadan danышыr: - "Bu daьdaьan aьacы daha gюyяrmяmишdи! Sяn Daha dцш belя olmamышdыn! Yer, gюy, su, pюhrцz, kюrkцz sяnиn dцшlяrиndя qaynayыrdы daha! Sяn onda bиr qarabasma иdиn! Varlыqlar иsя, yaranmaq, yoxlanmaq, qorunmaq, qullanыlmaq цчцn, sяnиn шиrиn dцшlяrиndя qara basarlardы! Sяn qarabasmalыydыn daha!" Onun qorxusu tюkцlmцш artыq sanыram! Danышanыn sяsи getdиkcяn bяllяyиndяkи Mяlяkя sяsиnи qulaьыna oxшatdыrыr: - "O daьdaьanы qucaqlayan suyu gюrцrmцsяn? Sяn onun dиblяrиndя pюhrцz atыnы чapdыrmaьыnы anыmsayamazsan artыq! Sяn Arananы da bиlmяzsяn artыq! Sяn onda, bиr Mamaч belя olmamышdыn daha! Onda, gюydя nя gцcqaynaьы, nя dя sevиnc vardы!" O, bиrиncи yol Mamac sюzcцyцnц eшиdmишcяsиnя: - "Mamac daha nяdиr?" -soruшur. Mяlяkя sandыьы o, cavab vermяdяn, bиr nяfяsя anlatыr: - "Aranan, necя qullanmaьы чox иncя bиlяrdи. O, gцcqaynaьыyla sevиncя яrmяkdяn юtцrц, gюydяn yoьurduьu Ышыl tomurcuqdan, Gцnчяkиnи gюyяrtdи. Gцnчяkиnlя sevишяr, gцnяши яmmяklя, юzцnя gцc qaynazardы! Sяnи иsя o, gцcqaynaьы tюrяtmяk цчцn, sonralar oluшdurdu! O, Boшdюl иlя Gцndюldяn tюrяtdиyи tomurcuqla, Ayraьы gюyяrtdи! Ayraьы Gцnчяkиn яmя-яmя, onunla sevишяr, ышыqlanardы! Sяn иsя, qara basmaьa baшlamaq цчцn, qaranlыьыndan чыxыb, Arananыn dцшlяrиnя gиrdиn....!" O, чяpиk чalaraq: - "Saь ol! Bиlmяdиklяrиmи dя sяn юyrяt mяnя!" -onu alqышlayыb, gцlsя dя, o eшиtmяzlиkdяn gяlяrяk, юykцsцnц anlatыr: - "Aranan, dюlяkчя ulduzlara ayышыьыyla qaranlыq яmdиrя-яmdиrя onlara Sяpиyи gюyяrtdи! Sonra o, su evrяnиnи dцшцndц! Dцшцnя-dцшцnя suyu qorumaq, qulluьuna almaq, onun цzяrиndя yenи bиr varlыq evrяnи yaratmaq dцшцncяsиnя vardы. Sяn onda, Toqurc dюnяmиndeydиn! Daha dюzmяlиydиn! O, gцnяш, ay, ulduz, ышыq, qaranlыq, zыq, su gцclяrиndяn, Яtrяc adlы tomurcuqlar gюyяrtdи. Яtrяclrяи su altыnda яkdиrmяk цчцn, Sяlcuьun saь-sol qoьunda иkи АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 9 dяlиkчя aчdы! Яtrяclяrиn bиr dиши, bиr яrkяk, bиr dя яrgяcиndяn onun qoq dяlиkчяlяrиnя gяvишdиrиb, Yaxыclarыyla qoqlarnы yaxdы! Gяvишlяr dяlиkчяlяrdя Yaxыclarы яmяrяk, bюyцyя-bюyцyя, onun saь-sol À qoqlarыnda sиyяclяrя dюnцшdцlяr! Sиyяclи Sяlcuq gцcqaynaьыnы yalnыz kюrkцzlяrиn qanыndan alabиlяrdи... Ì - "Kюrkцzlяr suda yaшayan bugцnkц kюpяkbalыqlarыn ulu babalarыmы sayыlarц Nяdяn bиldиkÀ lяrиmи mяnя anlatыrsanц" - soruшaraq, nя duymuшsa, gцlяrяk, "Mяnиm qoqlarыmda da sиyяc oluшdurabиlяrmиsяn?" deyя, qas-qas gцlцr o! O, onun Ú gцlmяkdяn geчиndиyиnя aldыrmadan, юykцsцnя dяvam edиr: - "O Sяlcuьa, Яtrяcи su altыndakы Qaradaшda × яkmяyя buyruq verdи. O, saysыz mиnmиnиllиklяrdяn sonra Яtrяcиn daьdaьan adlы bиr gцcqaynaьы olacaьыnы bиldиyи цчцn, Alkишиnи чaьыrtdыrыb, pюhrцzlяrиn Qыrqanad adlы pюhrцzц qorumaq цчцn, onu da sиyяclи etdиyиndя, tяkcя uчaьan Qыrqanad atpюhrцzц dцшцnmяyиrdи. O, daьdaьan yarpaqlarыnы yeyяbиlяn bиr Sяrшяn adlыnы da dцшцnцrdц! Sяn иsя onda, Sяrшяnи sevmяyя baшlamышdыn!" - "Yalandыr! Yalan! Mяn bu sюzlяrиn mиnиnи sяnиn цчцn quraшdыraram. Bиrиnи dиnlя! "Юlцmsцzlцyя яrdиyиnиz bиr чaьda, nя mиllяt, nя dя devlяt qoca-qarыlarla nя edяcяklяrиnи bиlmяyяcяklяr! Sяn qurda bяnzяr bиr makыna yaratdыqdan sonra, onlar: "Qurdlar onlarы yesиn!" deyя, sяnи юlцm tanrыsы qыlacaqlar! Sяn onda sяhяrlяr oturub, yazacaqsan: - "Mяn saat 7.15 ayыlar, яl-цzцmц yuyar, geyиnmяdяn qяynanaltы elяr, saat 7.40 dя yelatыmы mиnиb, 15 dяqиqя sцrdцkdяn sonra, uшaqbaьчasыna yetишяrdиm! Yolda gedяrkяn, uшaqlar gяlиb dя qapыda qalmamalarы цчцn чox tяlяsяrdиm! Saat 10-11 arasы uшaqlarы parka apardыqda, heч tяlяsmяzdиm! Oynaya...gцlя...чыьыra...яl-яlя Yaшыl parka gedяrdиk...! Bиlgиsayarыmda mяn, o parkыn necяlиyиnи чиzmишяm. Parkыn цstцndяkи Anabиlgиsayar burcundan Telbюcяklяrlя uшaqlarыn oyununu, onlarыn nяlяrlя necя oynadыqlarыnыn sяbяbиnи, sataшmalarыnы, necя yemяk yedиklяrиnи belя kontrol edяrяk, bиlgиsayara verиb, hяrяsиnя uyqun Kюpцclяr tюrяnиlяrdи...!" - "Nя иsя! Sюzцn nяdиrц Nяyи anlatmaq иstяyиrsяnц Sяn bиr dиnlя! Юncяlяrdя dя sяn qulaq asmazdыn mяnя! Sяnя Sяrшяndяn danышmamы иstяmяzmиsяnц Berlиner cadяsиndяkи Rayndan чыxыb, gяlяn qыzdan vaz geчиrяm! Sяrшяndяn deyиrяm sяnя. Dиnlя! Aranan, yemyeyяr Sяrшяnи yoxlamaq цчцn, onu Alkишиnlя Tarqыca verdи. Sяn onda, onun ulduzяmяrlиkdяn yemyeyяrlиyя яrяcяyиnи, onunla bиrgцn qaчacaьыnы, dцшlяrиndя belя gюrяmmяzdиn! Sяn ancaq dюzmяlиydиn! Sяrшяnlя sяn, qaчmalы olmadan, Mamacчlar юldцrцlmяlи, savaшlar baшlanmalыydы. Sяn... - "Mяnmиц Onunla mяn qaчmыш olsam, heч unudarammыц Sяnя mяn parkdakы uшaqlarыn Kюpцc bюcяklяrиylя oynamalarыnы daha sюylяmяdиm. Sяn V. E. L.я vиruslarыnы tanыsan, Sяrшяn-mяrшяnи..." Ì 10 "Mяn sяnя sяndяn danышыram. Sяn иsя mяnя, sяnlяrи anlatыrsan! Sяnиn bяllяyиn dяyишdиrиlmиш! Sяn, Yalыqla Dumazgяnиn mиnlяrcя tюrяtdиklяrи Mamacчlardan bиrиsяn! Sяrшяnиn sяnи sevяrdиlиyиnя иndи mяn daha qыsqanmaram! Aranan, sиzиn bиrgцn bиrlиkdя su цzцnя qaчacaьыnыzы dцшцnmяmишdи. Yalnыz Sяrшяnи su цzцndяkи daьdaьan yarpaqlarыndan yedиrdяrяk, yoxlayacaqdы. Mamacчlarы o, ancaq Яrqиш чerиsиnиn gцcqaynaьы olaraq, tюrяtdиrmишdи." "Яrqишmиц Sяn vиros daшыyan qayыш kюpцclяrиnи bиr gюrяbиlsяn, Яrqиш-mяrqишdяn danышmazsan! Kюpцclяrиn bиryolluq beyиnlяrи, Telbюcяklяrиnиn uшaqlardan tanыmladыqlarы иnformasиyalardan oluшdurular. Sonra onlar parkdakы, uшaqbaьчasыndakы, aчыq pяncяrяlяr юnцndя oynayan... uшaqlara gюndяrиlяr..." - "Telkюpцclяrиnи sяn sonraya burax! Sяn Яrqишиn nяlяr elяdиyиnи bиr dиnlя! Яrqишиn bиrgцn яn bюyцk dцшmяnиn olacaьыnы, Mamacяmяrcи чerиsиnи quracaьыnы sяn bиlmяyиrdиn onda! O, dиши Mamaclarы Mamacяmяrlяrя, яrkяk Mamaчlarы чerи baшчыlarыna qulluqчu olaraq, baьышlarkяn, sяnи sиyяclи olduьun цчцn, Gцnчяkиnя baьыш etdи. Sяn artыq Gцnчяkиnиn Mamaчыydыn! O, sяnи цzcцш Mamaч adlandыraraq, юzцnя чavыш qыldы. Яrqиш, daьdaьanыn gцcqaynaьыnы yиyяlяnmяk иstяyиrdи! Onun цчцn dя, bцtцn Mamacчlarыnы qullanaraq, uчaьan Qыrqanadы oьurlamaьa, duzaqlar qurardы! Ona baш яymяyяn Mamacчlarыn яrkяyиnи юldцrtdцrцb, dишиlяrиnи иsя, mяmяlяrиndяn qan sora-sora, onlarы яmиb, tцkяdяrdи. Иsyancы Mamac tapmadыsa, Mamaчlarыn, Mamaclardan saьdыqlarы sцd-qanы ичяrdи. O, Sяlcuqla Sяpиyи azdыrыb, Kюrkцzlяrlя ulduzlarыn gцcцnц qullanaraq, Arananla Alkишиndяn Qыrqanadы чalmaьы dцшцnцrdц. O, kюrpяlиyиndя gцnяш, ulduz, ay яmdиyи цчцn, Mamacяmяrlиyя baшladыьыndan, яmzиklиyи sevmяmишdи. O, Mamac яmяrиkяn, ичиndя bиr yemя duyьusu gцclяnиrdи. Oysa, yem, yemя, yemяk sюzcцklяrи oluшmamышdы daha! O, Arananыn yer-yer-yer uьultularыnыn anlamыnы belя, qanabиlmяyиrdи! Яrqишиn amacы ancaq, uчaьan Qыrqanadla Kюrkцzlяrи buyruьuna almaqla, yenи gцcqaynaьыnыn evrяnиndяn gцnяшя, aya, ulduzlara, suya, Mamaчlara, varlыqlar evrяnиnя yol tapmaqdи! Onun bu dяlиso qarabasmasыnыn sonucu, yцzmиnlяr Mamacчыn юldцrцlmяsиnя sяbяb oldu! O zaman Яrqишиn gиzlи savaшlarы artыq aчыьa чыxdы. Qorxunc bиr savaшыn baшlanqыcыydы! Dumazgяn, Yalыqla яmишя-яmишя, Mamacч tюrяtmяkdя иdи. Яrqиш иsя, sarayыnda bиr Mamacы яmmяkdя иdи. Onun Mamaчlarы, Mamaclardan saьыb, чяkdиklяrи Mыmыz adlы чaxыrlarы qonaqlara sцzцrdцlяr. Яrqиш, яmdиyи Mamacы, Sяlcuьa sunaraq, tartышmalarы шяnlяndиrmяyя чalышыrdы. Onlarыn antlaшmalarыnы Sцrцш adlы Gцnчяkиnиn Mamaчы casuzluq elяdиkdя, sяn Gцnчяkиnиn sarayыndaydыn! Tarqыc иsя, sularыn altыnda, Kюrkцzlяrиylя Qыrqanadы axtarmaqdaydы! Alkишиn dя, sularыn altыnda Qыrqanadы gиzlяtdиyи Qaradaш kюhlяnlяrиnя doьru atpюhrцzцnцn belиndяydи! Gцnчяkиn иsя, Sцrцшdяn aldыьы xяbяrlяrя gюrя, sяnи чaьыrt- АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 dыrыb, Alkишиnя sюz gюndяrdи. Tarqыc Qыrqanadы axtaraaxtara, Alkишиnlя цz-цzя gяldиkdя, sяn onlarы uzaqdan gюrцrdцn. Sяn, Яrqишlя Sяlcuьun antlaшmalarыnы onlara sюylяdиkdяn sonra, Alkишиn bюyцk bиr savaшa gиrяcяyиnи qandы. Sяnи Gцnчяkиndяn yardыm иstяmяyя gюndяrdиyиndяn sonra, Sяrшяnи gяtиrtdиrmяyя Tarqыca buyruq verdи. Яrqишиn Mamaчlarы, sяnи юldцrmяk иstяdиklяrиndя иsя, Qaradaшa sцrяn Tarqыcla Sяrшяn sяnи onlarыn яlиndяn qurtarыb, юzlяrиylя qaчыrtdыlar. Sяn dя, Sяrшяnи sevdиyиn цчцn, bцtцn gиzlи xяbяrlяrи onlardan яsиrgяmяdиn." "Bиr sanиyя sus gюrцm! Mяnиm beynиmи qarышdыrыrsan! Mяn Saman meydanыnda Mяlяkяnи axtarыrdыm!... Sяn mяnя..." "Mяnя maraqlanma! Sяn oradan buraya varmaьы baшardыn! Иndи dallarыnda oturduьun bu daьdaьan aьacыnы gюrцrmцsяnц Yцksяk, qocaman bacaq-bucaqlarы onun su altыnda, kюksц su цstцndяdиr. Onun dal-yarpaqlarыna, kиmsяnиn яlи яrmяzdи. Onu yalnыz Aranan bиlяrdи. Oraya varmaьы иsя, yalnыz Qыrqanad baшarardы. Alkишиn dя bunu bиldиyи цчцn, Qыrqanadы gиzlяtdиyи Qaradaш kюhlяnlяrиndя Tarqыcla Sяrшяnи gюzlяyиrdи. Tarqыcla sяrшяnиn dюnцшцndя, sяnи dя onlarыn yanыnda gюrdцyцndя, sevиndи o. O ancaq Sяrшяnlя Tarqыcыn иstяklяrи цzяrя, sяnиn onlarla qaчmaьыna иzиn verdи. Sиz daьdaьana doьru цzяrяk, Яrqиш dя savaшlar aчыb, Mamaчlar юldцrtdцrцrdц! Sиz, su цzцnя vardыqdan sonra Alkишиn, sяnlя Sяrшяnиn daьdaьan yarpaqlarыnы yemяlи olacaьыnыzы Tarqыca sюylяdи. O, daьdaьanыn юlцm aьacы olduьunu da Tarqыcdan gиzlяtmишdи! Nяdяnsя Aranan, bu aьacыn yarpaqlarыnы gюvшяyяn "Mamacч"a: - "Sяn ot-yarpaq gюvшяyя-gюvшяyя bюyцnяcяk, bцyцnяcяk, bюyцyяcяksяn! Onu gюvшяyя-gюvшяyя, yedиyиn yarpaьыn yemи olacaqsan! Чцrцnяrяk, чцrцdяcяksяn юzцnц! Cяmdяyиn sяnиn daьdaьan kюtцklяrиnиn yemи ola-ola, юz yemиn olacaqsan!" - sюylяmишdи." -"Aranan, чцrцmяkdяn baшqa sиzя heч bиr seчяnяk buraxmamышdыsa da, sиzиn юzyemчиlиyя яrdиyиnиzи alqышladы! Sиz daьdaьanыn yarpaqlarыnы yemlяmяyя gяrяklиydиnиz! Yemlяyя yemlяyя sиz, yenи bиr Mamacч tюrяmяsиnи yaratmaьa чalышdыnыz. Sяn onda, yemlяшяn bиr Yemyeyяr Mamaчdыn daha! Mяn onda, bиr dцш-qarabasma olaraq, sяnиn yuxularыna gиrdиm. Qanчычяnиn, Soьurun, dяdя Dumruьun, Sadыьыn, Mяynяшиn dцшlяrиnи, mяn sяnя sonralar dцшlяndиrdиm. Onda mяn sяnиn Mяlяшиndиm! Sяnиn Mяlяkяndиm! Sяnиn sevgиlи xatыnlar xatыnыndыm! Sяnиn gцlцn, чичяyиn, quzun, otdaшыndыm! Saman meydanыndakы Mяlяkяnи artыq...!" - O, onun sюzцnц kяsиb, danышmaq иstяdиyиndя, qapы aчыlыb, Teymur ичяrиyя gиrиr. - "Sяhяrиz xeyиr olsun! Чыьыrtы sяsи eшиtdиm! Qapыnы чaldыm, sяs vermяdиz! Baьышlayasыz! Yaxчы yatabиlmяmишsиz sanыram!" Bяrя-bяrя Teymurun gюzlяrиnя baxыr o. Baшы aьrыyыr. Kиprиklяrи bulaшmыш. Onun kиm olduьunu seчяbиlmяyиr. - Bя nиyя belя quru yerdя yatыbsыzц Qяlyanaltы hazыrdы. deyиb, otaqdan чыxыr. 11 O , otaьыn ortasыnda, baшaьrы ичrя, harada olduьunu belя ayыrt edяbиlmяyиr. Yuxuyla ayыqlыьы qarышdыran o: - "Mamac sevgиlиm! Saman meydanы! Xatыnlar...! Kиm? Harda? Onlar kиm...?" -deyя, yavaш-yavaш ayыlыr. Dцnяn gecя sяrxoшluqda eшиtdиklяrиnи anыmsamaьa чalышыr: - "Mяlяkя, Vahиd, Sadыq, Mяynяшиm, Яsьяr, Яrqиш, Mяqsud...Ey vay...xatиrяlяrиm...! Hя..., otaьa gиrяn Teymurmuydu! Hara getdи bя o?" Yerиndяn fыrlanыr. Ucadan danышaraq, dцшцnцr. Saь-soluna baxыr. Ышыq dцymяsиnи tapmaq цчцn korluq чяkиr. Tpыb, ышыьы aчыr. Иlkyol gюrdцyц bиr otaq! Qorxur! - "Yenяmи yuxu gюrцrяm" - deyяrяk, dиvarlara baxыr. Pяrdяlяrи чяkdиyиndя, gцnяшиn ышыьы otaьa saчыr. Юnцndяkи dиvarda чяrчиvяlяnmиш цч aь-qara foto! Saьda Mяnsur, solda Mяqsud, ortada иsя, Яsьяr... - "Dяlиrяcяyяm. Dяlиrmяkdяyяm! Deyиl, deyиl, dяlиrmишяm." Qapы чalыnыb, yenя Teymur ичяrи gиrиr. "Teymuru hardan tanыyыram mяn? Hя! Yuxuda gюrdцyцm Teymurmu?" - "Hamamы qыzdыrdыm. Yuyunmaq иstиrsиz?" - "Hя!" - "Mяn sиzя hamamы gюrsяdиm." Hamama doьru yцrцyцrlяr. Yuyunub чыxыr. Onlar qяynanaltыya onu gюzlяyиrlяr. Teymurun qarшыsыnda oturur. Mяmmяd чaylarы sцzцr. Чaysыnы шяkяrlяyиb, bиr qurtum almadan: - Mяlяkяylя gюrцшmяk иstяyиrяm. Susquntu ичrя, иstяkan-nяlbяkи sяsиndяn bяшqa kиmsяdяn sяs чыxmayыr. Mяmmяd, nяlbяkиsиndяkи чaysыnы чalxayaraq, pцrlяdиkdя, иkи dишиnиn boшluьunu gиzlяdяbиlmяyиr: - Sиz чыxdыz getdиz. Bиz dя qaldыq bu cяhяnnяmdя. Mиnnяrcяn иnsannarыmыz malladonu geyиnmиш bu fas юldцrцldцlяr. qurumsaьыn ишkяncяsиynяn Юldцrяbиldиklяrиnи юldцrdцb, qalanlarы da dяlи etdиlяr... Bax! - aьzыnы aчыr, deyиr: - Bax! Aьzыmda dишиm dя qalmadы. Yeddи иl zыndan чяkdиm. Mяnиm dяrdиmdяn yazыq anam da юldц!... - sюzцnц qurtarmadan gюzlяrи doluxur: - Sиz bu qяbrиstannыqdan qaчdыz! - ucadan aьlamamaq цчцn yenиlяyиr: - Sиz bu qяbrиstannыqdan qaчdыz...! Sюzlяr dиlиndяn deyиl, gюzlяrиndяn damыr sankы! O, onlarыn gюzlяrиnя baxmadan: - Mяn bunlarыn hamыsыnы bиlиrяm! Mяnиm amacыm ancaq Mяlяkяylя gюrцшmяkdиr. Юzц dя bugцn. - Mяlяkяylя gюrцшmяsяn lap yaxчы olar. - Teymur deyиr. - Mяlяkя heч kяsиnяn gюrцшmяz. -Mяmmяd bиraz acыqlы artыrыr. - Mяnиm gяldиyиmи bиlsя Mяlяkя, elя иndи durub, bura gяlяr! - Bяs onda, mяn Mяlяkeynяn danышmalыyam. - yenя Teymur deyиr. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 11 М - Mяlяkяnиn nяyи иlя danышacaqsanц Юzцn deyиrsяn, ayaьы yerdя deyиl, gюylяrdя uчur. - Ona gюrя deyиrяm da. Acыqlansa, kиmsя А qabaьыnы alammaz. Yan-dюrяsиnя keшmax olmaz! - O mяnиm boynuma. Sяn mяnи onun evиnя apar, юzцn dя чыx get! М Teymur, Mяmmяdя baxыr. Mяmmяd: - Mяn bиlmяrяm! - deyя чиyиn atыr. - Oldu! - Teymur sюylяyиr. А - Saь ol! Saь olun! Yaxчыlыqlarыzы heч unudmayacaьam. Onlar иkиsи dя gцlцrlяr. Ara-sыra gцlЪ mяlяrиnиn sяbяbиnи heч anlayabиlmяyиr o. Mяlяkяnиn dя mиmиklяrиnи anlamaьa, korluqmu чяkяck? Qяynanaltыdan sonra, saь-soluna boyun Ч чяkdиyиndя: - Bиr шey axtarыrsan? - Teymur soruшur. - Sиgaretиmи axtarыram. - Dцnяn gecя sиgaretlяrи sovurduq. - Sarышыn artыrыr. - Иndи gedиb, alыb, gяtиrrяm. - deyя, Teymur ayaьa qalxmaq иstяdиyиndя: - Gяrяyи yoxdur. Eшиyя чыxarkяn yolda alarыq. - Иstиsяn чыxasan eшиyя? - Mяmmяd soruшur. - Hя! Mяlяkяyя getmяyяcяyиkmи? - Mяn kи gedmиyяcaьam! Sиz юzцz bиlяrsиz! - Sяn ona darыxma! Bиz иkиmиz gedacax - deyиb, Mяmmяdя baxaraq, иkиsи dя gцlцrlяr. Gцlцшlяrи onlarыn hяnglи bиr чыьыrtыnы чalыr, sanыram. Onlarыn gцlmяlяrи, adamlar tяrяfиndяn anasы юldцrцlmцш bиr qurd yavrыsыnы gюzцmцn юnцndя oynadыr. Onlar gцlяndя bяnиzlяrи, -юzlяrи bиlmяdяn - qayьыlanыr. Alыnlarы qыrышlanыb, -юzlяrи иstяmяdяn- gюzlяrи чuxurda bиr ышыq quyunu andыrыr mяnя... O, Teymurla bиrgя Mяlяkяyя gedяcяyиnиn sevиncиnи, onlarыn qayьыlы чыьыrtыlarыnda unudur... T 12 eymurla o, kцчя baшыnda, kartonцstц sиgaret satan yaшlы bиr kишиdяn, иkи qutu sиgaret aldыqdan sonra, kцчяnиn saьыnda яyrи park edиlmиш, taksы yerиnя qullanыlan, 1965lяrdяn "talbut" fиrmasыnыn qalыntыlarыndan bиr maшыna mиnиrlяr. Teymur: - Azяrи! - deyиr sцrцcцyя. Sцrцcц ayaьыnы gaza basaraq: - Azяrиnиn harasы? -soruшur. O, sцrцcцnцn baшqa bиr aьыzda danышdыьыnы anladыqda, tanыdыьы o lяhcяnиn lяzzяtиnи dadmadan, Teymur sцrцcцnцn sorьusuna: - Sиz gedиn, mяn dиyяrяm. - cavab verиb, aчdыьы sиgaret qutusundan sцrцcцyя dя buyur edиr. O, - Haralыsыnыz bяy! - soruшduьunda, sцrцcцnцn qulaqlarы шaxlanыr. Dюnцb, Teymurun saьыnda oturan ona baxыr. Яlayaьыnы иtиrmишcяsиnя: - Яrdяbиllи! - deyиr. - Яrdяbиl aьzыnыn hяngиnи чox sevяrяm! Tяbrиz lяhcяsиndя, bиr иncя gцlmяcяlиk чыnьыnlansa, Яrdяbиl aьzыnda, hцzцnlц bиr qoчaqlыq dиngиllяnяr. O чыnьыltыyla bu dиngиltиnи mяn bиr tяbrиzlиnиn, bиr яrdяbиllиnиn otur12 duruшunda belя, gюrцrяm. Яrdяbиl sюzц aьzыnda quruyan sцrцcц, bиr daha dюnцb, onun bяnиzиnя dиqqяtlя baxaraq: - Bakыlы...sыzz? O, onun чaш-baшlыьыnы qanmышcasыna: - Yo! Budu buralыyam. Шah Иsmayыl Xяtayыnыn Шяsяvяn Qыzыlbaшlarыndanam. On beш иldи kи, mяn юz aьzыmda danышmeyиmяm. Шяsяvяn lяhcяsи yadыmdan чыxmышdы. Иndи burda, юz aьzыmda danышmaьa baшladыm. - O dиldяkи sяn danышdыn, mяn dedиm bя sяn otaylыsan...! Sюzlяrиndяn mяn, heч baшчыxadammadыm ey! - Yox canыm. Mяn sиzиy burdakы hamы lяhcяlяrиyиzи, aьыzlarыyыzы bиlerem. Bu bиzиm tяbrиzlи Teymuru gцrerey? O bиlя danышer: "Sиz gяlmишdццццz, bиz bиlmяduuuuux daduuuш!" Яrdяbиllиnиn gцlmяkdяn geчиndиyиnи gюrяn Teymur, gцlmяyя baшlamaq иstяdиyиndя, - Bя sяn nяyя gцlmerey? - gцlяrяk, Teymura deyиr. Maшыnlarыn tцstцsцndяn ac qarnыnы doyuran o, sцrцcц, Teymur gцlцrlяr. Saьdan-soldan geчяn otomobиllяrя, dцdцklяrиnя aldыrmadan danышmaьa qыzышmышlar! - Duy, duy gюyцm! Sяn dя mыnы bиlиrsяn: "Иffяt xala, aьa Mяhяyyяmиn цtц dцkanыna gиrdиyиndя, Fяrzиn paltar цtцlяmяkdяymиш. Aьa Mяhяyyяm dя yuxarda tиkиш tиkиrmиш. Fяrzиn Иffяt xalanыn qapыdan gиrdиyиnи gюrяr-gюrmяz, "Sяlam Иffяt xaya!" demяdяn: - Иfяt xaya, Cыyыьыn vaysa, vey mяhяyyяm tиhsиn! deyиb, цzцnц yuxarыya tutaraq: - Mяhяyyяm, Mяhяyyяm, Иffяt xayam gяydи! Gюy cиyиьи vaydы, al tиh! - sюylяdиyиndя, Иffяt xala, юz-юzцnя, dцшцnяrяk: - Vay dяdяm vay! Poxu чыxdы! - deyя, dцkandan qaчmыш. Sonralar bиr gцn o, Иffяt xanыmы Иnqиlabdakы чadыralы qяhbяlяrиnяn gюrdцyцnц sюylяmишdи!" Onlar gцlmяkdяn geчиnиrlяr. Teymur kцчяlяrиn baшыnda yazыlan adlarы oxumaq цчцn gюzyaшlarыnы яlиnиn dalыyla sиlиr! Dar bиr kцчяnиn saьыnda, sцrцcцnцn durmasыnы sюylяyяn Teymur, яlиnи cebиnя uzadmaq иstяdиyиndя o, pul cцzdanыndan bиr beшyцzlцk чыxarыb, sцrцcцyя uzadыr: - Buyurun bяy! Sиzиnяn tanыш olmaьыma чox sevиndиm ey. - Mяn dя чox sevиndиm ey! Teymur яlиnи cebиndяn чыxarыb, qapы dяstяsиnя yapышdыqdan sonra: - Yetишdux aьa, saь olasыz! чox saь olasыz! - deyиr. Sцrцcц yana park etdиkdяn sonra, onlar enиb, dar kцчяyя gиrиrlяr. Barmaьыyla Teymur bиr qapыnы gюstяrяrяk: - Mяlяkя xanыm da burada oturar. - sюylяyиr. - Burada tяkmи yaшayыr? - Onun daha bиr kяsи qalmadы kи! - deyиb, qapыnы tыqlayыr Teymur. Teymurun arxasыnda юzцnц gиzlяtmяyя чalышan o, цrяyиnиn dюyцnmяsиnи eшиdиr. Qapы aчыlmadan, onun чяkиb, getmяsиnи иstяyиr. Sюylяmяyя ancaq utanыr. Teymur bиr daha qapыnы чalыr. - Иstяrsяn... sяn... get... Qapы aчыlыr. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 - Sяlam xanыm! Kefиz necяdи? - deyя, salamыnыn cavabыnы almadan, bиr suч ишlяmишcяsиnя: - Hяlя юzцmnяn bиr qonaq da gяtиrmишяm! Bяьиш... - Xoш gяldиnиz! Buyurun! - gцlяrяk, onlarыn gяldиyиnи bиlиrmишcяsиnя, qonaьыn kиm olduьunu belя sormadan, buyur edиr. Чaш-baш qalan Teymur, ona yol aчmaq цчцn, yana чяkиlиr. O salam verиb, vermяdиyиnи ayыrt edяbиlmяdяn, qapыdan necя ичяrи gиrmяsиnя чaшыrыr. цzцnц, qapыnы юrtmяk цzяrя olan Mяlяkяyя tutan Teymurun danышыqlarыnы yaxчы eшиdяbиlmяyиr. Иndи o, baшыnы yerя tиkmиш. Onu qaldыrmaqla yuxudan ayыlacaьыna ыnanыr sankы. Qapыnыn qapanыш sяsиndяn ayыlыr. Teymur saьollaшыb, getmиш. Mяlяkяnиn gюzцnя, qaшlarыna, цzцnя, bяnиzиnя, dюшцnя, gюbяyиnя... baxmaq иstяyиr. Baшarabиlmяyиr ancaq. Gюzlяrиnи ayaqlarыna tиkиb, yerиndяn tяrpяnяmmяyиr. Яllяrиnиn иkи aьыr yцk olduьunu duyur. Necя olub olacaьыna чaшmыш. Tяkcя gюzlяrиnи qыmыldada bиlиr. Mяlяkяnиn arxasыndakы baьчanыn чичяklяrиnи saymaьa чalышdыьыnы anladыьыnda, dodaqlarы gцlцmsяnиr. Vargцcцn? toplayыb, чичяklяrdяn gюzцnц alыr. Baшыnы qaldыrыr. Ansыzыn gюzlяrи Mяlяkяnиn gюzlяrиnя чarpыr. Bиr qыrpыmmы? Deyиl! Gюzlяrи zamansыzlыьa чarpыr. Qaчыrdыr baxышыnы Mяlяkяnиn baxышыndakы zamansыzlыqdan. - Xoш gяldиn! - deyиr Mяlяkя. "Xoш gюrdцm!" deyяcяyиnя, Mяlяkяnиn dodaqlarыna baxыr. Nя bиr qan damlasы gюzlяrиndяn dodaqlarыna doьru axmaqda, nя dя dodaqlarыndan damlalar яngиnя doьru sцzцlmяkdяdиrlяr. Mяlяkя pиllяlяrя doьru yerиyяrяk: - Sяnя dя bиr чичяk яkmишdиm. Sяnиn юldцyцnц sanmышdыm - sюylяyиr gцlяrяk. - ... Mяlяkя pиllяlяrи чыxыb qapыnыn юnцndя onu gюzlяrcяsиnя, durur. O иsя, ayaqlarыnы tяrpяdяbиlmяyиr. Saьыndakы havыza baxыr. Иkи qыrmыzы, bиr ala balыq aьыzlarыnы чюmчяlяdя-чюmчяlяdя havыz suyunu яmиrlяr. Mяlяkяnиn qapыdan otaьa gиrdиyиnи, bиr an gюzцnц balыqlarыn aьzыndan alыb, baшыnы qaldыrdыьыnda gюrцr. Dяrиn bиr nяfяs alыr. Baьчaya baxыr. Gюy, qыrmыzы, aчыq qыrmыzы чичяklяrи saymaьыnыn sяbяbиnи anlayabиlmяyиr. Dюnцb havыz baшыna gedиr. Suyu aчыb sяrиnlяшяndяn sonra, avыclarыnы dolduraraq, цzцnя чыrpdыrыr. boьazыnы ыsladыr. Qulaqlarыnыn ardыnы ыslaq barmaqlarыyla sыьayыr. "Deyиl! Yuxu deyиl! Ayыьam! Mяlяkяnиn evиndяyяm! On addыmlыьыndayam onun! Beш qaldыrыm, bиr qapы... Mяynяшиm!" - deyя, ayaqlarы юzюzцndяn чюzцlцr. Pиllяlяrя doьru yerиyиr. Pиllяlяrи чыxыr. Otaьa gиrиr. Ayaqda, ayaqlarыnыn xalчaya yapышdыьыnы duyur. Otaq qapыsыnыn qarшыsыnda Mяlяkя baьdaш baьlayыb sиgaret чяkиr. "Belяsиnя susub onunla danышmazsam, acыqlandыraram onu. - dцшцnяrяk, qыfыllanmыш dиlиnи aчmaьa чalышыr. - Чox acы чяkdиn! ...Demя ...? - Acыmы? O nяdиr? Acыmы dedиn? Buyur otur otdaш sevgиlиm! Acы bиr чeшиt daddыr! Чяkdиyиm acыdanmы danышmaьa gяlmишsяn? - ucadan gцlяrяk, "Gцlmяyи unudmaq acыsыnыn dadыnы duydunmu heч? O, cavab vermяdяn, юnцndя oturur. Mяmmяdlя Teymurun gцlцшlяrи qulaьыnda qыncышыr. Otaqdakы susquntu boьazыnы sыxыr. Bиr шeylяr sюylяmяk иstяyиr. Beynи bom-boшdur sankы! Nя deyяcяyиnи belя bиlmяyиr. Dцшцnmяyя чalышыr. Dцшцnmяyя baшarmadыьыnы belя, anlamayыr daha! Barmaqlarыyla oynayыr. Mяlяkяnиn ona baxdыьыnы duyduьunda, baшыnы qaldыrыb, ona baxmadan, gюzцnц xalчa цstцndяn sцrцtdяyяrяk, Mяlяkяnиn sol яlиnя baxыr gиzlиcя. Mяlяkяnиn иncя uzun barmaqlarы, kюvrяk dыrnaqlarы, яlиnиn dalыndakы иncяcиk damarcыqlarы, onun ичиndя yenи duyьular oluшdurur. Susquntu beynиnя cыrmaq чяkиr. Quшq olmuшcasыna partlamaqda olduьundan, qorxuya bцrцnцr. Ansыzыn: - Sяnиn цчцn gяldиm! -deyиr - Deyиl! Sяn gяlmяdиn! Kяndova kюhlяnlяrиndя sяnя yedиrdиyиm Aшыq Quyu otlarы, baьышladыьыm Gюy bиtиyи sяnи Mяynяшиnlя dюllяшmяyя gяtиrdи! O, Mяlяkяnиn sюzlяrиnи dиnlяmяyиrmишcяsиnя, ansыzыn gюzlяrиnи onun яlиndяn qoluna, иllяr boyu daranmamыш, dolaшыq saчlarыna zиllяyиr. Mяlяkя, bцyцcц bиr ыlan baxышы kиmи, onun baxышыnы avlayыb, чяkиr gюzцnцn dиbиnя. O, gюzlяrиnи qurtarmaьa dиrяnsя dя, qurtarabиlmяyиr. Mяlяkяnиn gюzlяrиndя gюzlяrиnиn quyulaшmasыnы, boyalanmasыnы, qaradan aчыq mora, mordan tutqun yaшыla, gюyя чюndцyцnц, цzяrcяsиnя gюrцr! Yerчяkиmиnиn юtяsиndя цzmяkdя olduьunu ayыrt edяbиlиr artыq. Orada o, nя dцшцnя, nя danышabиlиr! Mяlяkя иsя, danышыr, baьыrыr, gцlцr, aьlayыr, acыqla yolur onun saчlarыnы. Quyulaшmыш gюm-gюy gюzlяrи, bиrdяn-bиrя ышыqlanыr... O, ышыq ичrя иndи, bиr qapыya doьru цzmяkdя olduьunu gюrяbиlиr! Yataq otaьыnda gюrdцyц Mяlяkя, saь яlиnи ona doьru sцzцldцrцb onun gюzlяrиnи qaralamaьa чalышыr. O, qollarыnы gяrиb Mяlяkяyя doьru fыrlanmaq иstяyиr. Baьыrmaq иstяdиyиndя, baьыrtыsыndan ayыlacaьыna qorxur. Gюzц Mяlяkяnиn qыrmыzыlaшыr, gюylяшиr! O, gяrиlmиш яllяrlя oturduьu yerdяn юzцnц Mяlяkяyя doьru yцngцlcяsиnя qalxar sanыr. Яllяrиnи onun яllяrиndя иstяyиr. Bиr tяrpяnишlя qarшыsыnda oturan Mяlяkяyя doьru sычrayыr. Boynuna sarыlыr. Yanaqlarыnы, boynunu, dodaьыnы, kиprиklяrиnи dяlиcяsиnя yalayыr... Чыrыm-чыlpaq gюvdяsиnи, vargцcцylя sыxыr gюvdяsиnя! Яlиylя gюbяyиnи ovuшdurur. Qыvrыlыb dюшlяrиnи aьzыna alыb яmиr...! Qan-tяr ичrя hovuzda balыqlarla цzяrcяsиnя, dишlяшя-gцlяшя uчuшurlar...! O, nяfяslяrиnиn xыrыltыsыnы eшиtdиkdя, ayыlыr. Mяlяkяnиn gюzlяrиnя baxыr. Pыrыl-pыrыl parlayan baxышlarыnыn ичиndя uчmaьыnы gюrцr. Mяlяkя kиrpиk чalmadan, cцrц barmaьыyla onun qaшыndan sцzцlяn tяrlяrи иncяdяn sиlяrяk, onu юzцnя doьru чяkиb, gюzlяrиnи юpцr. Gюzlяrи onun yuxudan ayыlarcasыna, kиprиklяrи иncяdяn чыrpыnыr. Gюzlяrиnиn uчurtmatяk gюylяrdя цzmяyиnи sanыr. Kиprиklяrи иncяcиk qamaшыr. Mяlяkяnиn sяsиnи ancaq, daha eшиdяbиlиr: - Yaxыnlaшma mяnя! Al! Sяnиn olsun! Onu qoru! Sяnиn dюlяkчяnи mяn, uшaqlыьыmda bюyцdяcяyяm! Arxayыn ol АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 13 М А otdaш sevgиlиm! Darыxma! Doьulacaьыnы gюrmяsяn dя, eшиdяcяksяn gцlцm! Dяrиn bиr yuxudan ayыlmaьыnы dиlяmяdиyи цчцn, Mяlяkяnиn sюzцnц kяsиb, чыьыrыr... 13 М O nun чыьыrtыsы, иncя иtи bиr ьыьыlыш tona чюnяrяk, qulaьыndan beyиn damarlarыna toxunur. Onlarы tиtrяшdиrиb qыьыlcыm чaxdыrar-чaxdыrmaz, oturqacыndan yыxыlыr! Bиlgиsayar monиtorunun Ъ ышыьы gюzlяrиnи yaxmыш sankы! Gюzlяrи sыzlayыr! Yыxыldыьы yerdяn eшиyя baxыr. Yer sюkцlmяkdяdиr. Gцnяш, azqala doьacaqdыr! Ч O: - "Ax!" - deyя yerdяn qalxыb, bиlgиsayarыn юnцndя durur. Mиzиn цstцndяn шarabыnы gюtцrцb baшыna чяkиr! Sonra шцшяnи mиzиn цstцnя qoyub, gюzlяrиnи yumur. Шapbadan onu qamrayыb kablolarыnы elektиrиk axыmыndan чюzmяyи dцшцnmяdяn, qaldыrыb pяncяrяdan aшaьыya atыr. Dяrиn bиr nяfяs almaq иstяdиyиndя, юskцrцklяr boьazыnы иncиdиr! Bиlgиsayar monиtorunun partlayышыndan, qonшular pяncяrяlяrиnи aчыb eшиyя baxыrlar...! O artыq, nя qыlacaьыnы bиlиr sankы! Balkon qapыsыnы qapadmadan, dюnцb bиlgиsayar mиzиndяn tцtцnцnц gюtцrцr. Bиr sиgaret eшиr. Qяynanaltыnы yeyяndяn sonra, alыш-verишя gedяcяyиnи dцшцnцr. Yoldaшы gцnbatana yaxыn Utrextdяn Kюlnя doьru hяrяkяt edяcяk. Bиr fиlm чяkmяk цчцn, Azяrbaycana uчacaq. Sиgaretиnи alышdыrыb pяncяrяyя baxыr. Baxa-baxa, А Valи Gюzяtяn Алманийада йашайан чох юнямли бир йазарымыз 1964-cц иlиn bиrиncи ayыnda Tцrk kючяrи, Шahsevяn bиr aиlяdя anadan doьulmuш, 1985-cи иldя Almanyaya yerlяшmишdиr. 1990dan ana dиlиndя yazmaьa baшlamышdыr. Valиnиn ana dиlиmиzdя иlk kиtabы 1992-dя "Dяyиrman Kюlgяsи" Kюln шяhяrиndя yayыmlanmышdыr. Valи Gюzяtяnиn ясярляри sыrayla: 1- Dяyиrman Kюlgяsи (Azяrbaycan иlя Tцrkиyя tцrkcяsиndя 1992 Kюln Bayquш yayыmы) 2- Qaraltыlar Mahnыsы (Шersяl dцzyazыlar, Latиn-яrяb яlиfbalarыyla, Bayquш Yayыmы 1992 Kюln) 3- Bayquш 1 (Иncяsяnяt, Яdяbиyat dяrgиsи. Yaz 1993 Koeln Bayquш Yayыmlarы. Latиnlя Яrяb яlиfbasыnda 190 sяhиfя). 4- Bayquш 2 (Yay 1993, Latиnlя Яrяb яlиfbasыnda, 172 sяhиfя) 5- Bayquш 3 (Yaz 1994, Latиnlя Яrяb яlиfbasыnda, 262 sяhиfя) 6- Tunqac (Dцzyazыlar) yayыnlanmamыш 7- Barmaqиzи (Dцzyazыlar) yayыnlanmamыш 8- Bиr Qucaq Ышыq (Seчmя шerlяr, 1995dя Gцney Azяrbaycanda яrяb яlиfbasыyla qaчaq yayыnlanmыш.) 9- Gиzlи dюyцntцlяr (Seчmя dцzyazыlar. 1995dя Gцney Azяrbaycanda яrяb яlиfbasыyla qaчaq yayыnlanmыш.) 10- Bиr Balaca Hя (Шer, Gиtar, Saz) 11- Sиzlяrя (Шerlяr. Bayquш yayыnlarы. Yay 1996 Koeln- Latиn14 pяncяrя camыndakы turuncso gцnяbaxan чичяyиnиn kюlgяlяndиrяbиlmяdиyи ышыqlar ичrя dюnцr! Dюnцшmяlяr ичrя, saqqalыnda pendиr-чюrяk gиzlяdяn Sadыqla dяlиso Mяlяkяsиnи beynиnиn damarlarыnda dюnцшdцrцr. Onlarы, Nazlычayыnыn uшqunluьunda dюndяrя-dюnцшdцrя, bиr sarышыn qaplanыn юnцndя fыrlana-fыrlana oynayan qыzыn dишиlиk duyьusunu ичиnя yaydыrыr! Dюnцш sevиncи ичrя sиgaretиnиn tцstцsцnц cиyяrlяrиnя чяkиr! Meyxoшcasыna Pяncяrяdяn eшиyя baxыr. Ышыq eшиklя ышыklaшaraq, ичичlяшиr! Чяmяnlяrиn цstцndя bиlgиsayarыn paramparчalыьыnы gюrdцyцndя, bиlgиsayardan qurtulduьuna arxayыn olur! Azяrbaycanda чяkяcяklяrи Mamacчlarы gюzцnцn юnцndя oynaшdыrыb, dюnцшlяrиndя onlarы yaxalayыr. Onlarla dюnmяk иstяyиr. Yerиn sюkцlmяsи, gюzlяrиnи parladыr! Bиrdяn-bиrя telefon sяsиndяn hцrkцnцr! Otaьыn sol bucaьыnda, bala mиzиnиn цstцnя qoyduьu telefona baxыr. Heч eшиdmяdиyи bиr sяs eшиdиrcяsиnя, telefona yaxыnlaшыr: "Bu qara telefon hardan чыxdы?" soruшur. Dыrыllayan telefon beynиnя aman vermяyиr. Sяsиnи kяsmяk цчцn dя olsa, яyиlяrяk, dяstяyиnи gюtцrцb qulaьыna yaxыnlaшdыrыr: - Hallo!... Hallo...! Ыch Weиss, dass du da bиst! Bиtte! Antworte bиtte! Wo warst du denn gesternnacht! Deиn Freund hat mиch angerufen! Pass auf gцlцm! Bevor du nach Azяrbaycan flиegst, muss du deиne bцrokratиscnen sachen erledиgen. Sonst... meиne Blцm... - Яlo!... Яlo...! Sяnиn orada olduьunu bиlиrяm! Lцtfяn! yanыt ver lцtfяn! Haradaydыn bя dцnяn gecя! Dostun mяnя zяng elяmишdи. Dиnlя mяnи gцlцm! Azяrbaycana uчmadan, kaьaz ишlяrиnи sяn baxmalыsan! Yoxsa...mяnиm gцlц... Dяstяyи yerиnя qoyaraq, baьlantыnы kяsиr. Яrяb яlиfbalarыyla) 12- Hя (6 шer kиtabыmdan seчmяlяr. 167 шer. Yenи dцnya Yayыn evи. 1997 Gцney Azяrbaycanda yayыnlanmыш. Яrяb яlиfbasыyla) ЫSBN: 964-91427-6-2 13- Yenи Dalьa Sonrasы (97-98 Шerlяrи. 114 Шer) yayыnlanmamыш 14- Azяrbaycan Odlar Yurdu (Sяnяtsяl-bяlgяsяl, 55 Dяqиqяlиk bиr fиlm. Yay 1998. Quzey Az.dan... Holandanыn иkи шяhяrиndя yayыnlanmыш) 15- Dцш+ Sяn+ Heч (Yenи Dalьa Sonrasыndan seчиlmиш 21 Dяqиqяlиk чalьыsayar aracыlыьыyla bяstяlяnmиш. CDyя qayыt) 16- Mamacч (13 bюlцmdяn oluшan Bиr Roman.) 17- Sяrgи (2000 иlиndяkи Sяnяt sяrgиmиn Vиdeo fиlmи) 18- Bиr Шaka (38 Шer, Tцrkcя-Almanca dиllи шerlяr: Sяrgи Sonuclarы ) yayыnlanmamыш. 19- SonDЮkцM (Qarышыq 61 Шer) yayыnlanmamыш. 20- ШЯN ШиИR FЯLsяFЯ dИLИ mи? yayыnlanmamыш. 21- Yumurta (uшaq юykцsц- Az.tr. Almanca) yayыnlanmamыш. 22- Doqquzlar (Yepyenи шerlяr) yayыnlanmamыш. 23- Mяcиm (шersяlyazыlar) yayыnlanmamыш. 24- Koelnde "YepYenи bиr sяrgи" adlы resиm sяrgиsи (05.06.04dяn 20.07.04dяcяn) 25- www.dalgam.com 26- AyAz 27- Q. Q. bичиmlяr 28 -Almanca: http://sudamen.blogspot.com АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 "Taxt-taca yиyяlяnmяyя hazыrlaшan vяlияhdя 29 yaшыna qяdяr sяfeh vя xoшbяxt uшaq hяyatы sцrmяyя иcazя verяn иmperиya, tяbии kи, daьиlmaьa, yoxa чыxmaьa mяhkum иdи." "Ey mяьlub olmuшlar! Ey alчaldыlmышlar! Ey lяnяtlяnmишlяr! Ey unudulmuшlar! Ey heчnя olanlar! Qorxmayыn, heч kиm юzц ola bиlmяz, heч kиm! Hяmчиnиn krallar, xoшbяxt padшahlar, mяhшur adamlar, kиnoulduzlar, yerlяrиndя olmaq иstяdиyиnиz zяngиnlяr. Onlardan xиlas olun! Onlar yox olan kиmи sиzя "sиrr" kиmи tяqdиm etdиklяrиnи tapacaqsыnыz. Юldцrцn onlarы! Юz sиrrlяrиnиzи yaradыn, юz tapmacalarыnыzы tapыn!" O.Pamuk. "Qara kиtab" Б "Юzbяk, tцrkmяn, azяr, qazax hamыsы bиr soydur..." Tцrk mahnыsыndan Иlahя Ucaruh TЦRKЦN QARA яшяrиyyяtиn "rяnglи" kиtablarы az deyиl, mяsяlяn, "Qыrmыzы Kиtab", "Yaшыl Kиtab", "Sarы Kиtab", "Aь Kиtab", "Tцrkцn Qыzыl Kиtabы" vя s. Sadaladыqlarыmdan bиrиncи цч kиtab qяdиm xяzяr-yяhudи tarиxи яlaqяlяrиndяn gedиr (bax: M. Pavич "Xяzяr sюzlцyц"). 1939-cu иldя mцstяqиl Fяlяstиn dюvlяtиnиn yaradыlmasы mяsяlяsи иlя baьlы "Aь kиtab" adlы sяnяd ortaya чыxmышdы. "Tцrkun Qыzыl Kиtabы" tцrklяrиn qяdиm tarиxdя yaratdыьы dюvlяtlяr, иmperиyalar, hяmчиnиn tцrk xaqanlarы Gцntяkиn, Tonyиkuk, Иltereш, Hun sяrkяrdяsи Atиlla, Mete, Чиngиz xan, Яmиr Teymur, Batu Xan, Toьrul Xan kиmи шяxsиyyяtlяrиn tarиxdяkи fяalиyyяtlяrи haqdadыr. "Qara kиtab" иsя "at чapыb, qыlыnc oynadыb, ad qazanan" bu шяxsиyяtlяrиn elobalarыnыn aqиbяtиndяndиr. Mцasиr tцrk яdяbиyyatиnиn яn mцbahиsяlи vя populyar яsяrи sayыlan "Qara kиtab", 90-cы иllяrиn яvvяllяrиndя Qяrb яdяbи dцnyasыnыn kяшfи sayыlan tцrk yazarы Orxan Pamukun 4-cц romanыdыr. Mцrяkkяb, qarma-qarышыq, eynи zamanda dяbdяbяlи yazи tяrzиnя malиk olan bu яsяrdя yazar, erudиsиyasыnы nцmayиш etmяklя bяrabяr Avropa oxucusunun яksяrиyyяtиnя tanыш olmayan bиr sыra tarиxи faktlar цzяrиndя, юzцnцn etиrafыna gюrя, "yцksяk sяslя dцшцnцr." Mцsahиbяlяrиnиn bиrиndя Pamuk, "...Sиzи иntellektual, чoxplanlы, keyfиyyяtlи яdяbиyyat maraqlandыrыrsa, "Qara kиtab"ы oxuyun",-sюylяmишdи. Яsяrиnиn adыnы nиyя "Qara kиtab" qoymasы иlя baьlы suala, bunun яsla sяbяbиnи bиlmяdиyиnи demишdи. Onun sюzlяrиnя gюrя, "kиtabыn hazыr olmasыna baxmayaraq, adы mцяyyяn deyиlmиш vя xanыmы иlя sюhbяtdя bu ad tяsadцfяn ortaya чыxmышdыr." Lakиn bu kиtabыn adыnыn tяsadцfи qoyulmasыna иnanmaq, mяncя, avamlыq olardы. "Qara kиtab"da mцxtяlиf aшkar vя gиzlи, sяtиraltы vя sяtиrцstц qatlarыn bиr-bиrиnя dolaшdыrыlmasы, qarышmasы, lakиn яsяrя xяlяl gяtиrmяmяsи, яksиnя яsas иdeyaya xиdmяt etmяsи sяbяbиylя bяzи tяnqиdчиlяr Orxan Pamuku "yazычы- KИTABЫ sиmfonиst", "bюyцk forma ustasы", яsяrиnи иsя "roman-xartиya", "roman-sиvиlиzasиya" adlandыrmышlar. Иlk юncя O.Pamukun "Mяnиm Adыm Qыrmыzы", "Qar" romanlarы kиmи "Qara kиtab"ыn da Rюyaya иthaf edиldиyиnя dиqqяtиnиzи yюnяltmяk иstяrdиm. Kиmdиr Rюyaц Vя ya nяdиr bu Rюyaц Bunun cavabыnы anladыьыm qяdяr sonda verяcяyяm... Mцяllиfиn baшqa mяhшur romanlarы kиmи, "Qara kиtab"da da vяtяnиnя, keчmиш tarиxиnя, иslama qarшы neqatиv baxыш vardыr. Nяdяndиr bu mцnasиbяtц "Gцldцrяnиn yanыna yox, aьladanыn yanыna get" Azяrbaycan atalar sюzцnц yada salыb, yazarыn bu antиpatиya sяbяblяrиnиn, motиvlяrиnиn bяzи uclarыndan tutmaьa чalышaq. "Qara kиtab" dцnyada иlk uьurlu tцrk detektиvи kиmи tanыnmaqdadыr. Yoxa чыxmыш sevиmlи hяyat yoldaшы Rюyanы axtaran Qalиb, Иstanbulda axtarышlara baшlayыr. Bu axtarышlarыn hяr epиzodu mяtnиn яlvan sцjetиnя yenи naxышlarla toxunulur: sufи alиmanя poezиyasыnыn чoxsaylы alleqorиk metaforalarы, dиnsиzlиk, kafиrlиk motиvlяrи, hцrufи fиrqяsи vя bяktaшиlяr qardaшlыьы, sufи fяlsяfяsи, dюvlяt чevrиlишlяrи, Шяrq-Qяrb problemlяrи vя s. Mцяllиf, иrfantяsяvvцf gюrцшlяrиnя bяlяd olmadыьыnы, bunlarы ancaq ruhuyla yaшadыьыnы, hиss etdиyиnи vurьulamышdы. Roman, hekayя ичиndя hekayя цsulu иlя yazыlыb. Qatlarыnыn чoxluьu яsяrя mцxtяlиf sяpkиlи faktlarыn daшыnыlmasыndan иrяlи gяlиr. Professиonal jurnalиst Pamuk иnformasиyanы sevиr, bunun hamыsыnыn mяna vя dяyяrиnиn olduьunu sюylяyиr. Mяtnlяrиn яlaqя tиplяrи -- иntertekst, paratekst, metatekst, hиpertekst, arxиtekstuallыq, Pamuk yaradыcыlыьыnda genиш realиzя edиlиr. M. Hotdиnerя gюrя, "mяhz иntertekstlя tяmas prosesиndя mцasиr mяdяnиyyяt цчцn dяyяrи devalvasиyaya uьramыш, konnotasиyalarыn, baшlanьыcы иtиrиlmиш mяnalarыn mяdяnи qavrama reaktuallaшdыrmasы, yяnи "иtиrиlmиш mяnalarыn tяzяdяn kяшfи" иmkanы aчыlыr." АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 15 "Mиstиka vя panteиzm иlя dolu dцnyada яsas yarasalar, qыzыlgцl suyu vя nяшяdиr, иtmиш sevgиlи иsя яsas deyиl ..." "Yolgetmя gedиlяn sяmtdяn daha юnяmlи иdи" "Oxucu kцtlяsиnя hansыsa bиr иdeyanы tяlqиn etmяk иstяyяn yazычы gяrяk яsrlяr boyu Qara dяnиzиn dиbиndя yatan fяlakяtя uьramыш gяmи qalыqlarыnы suyun цzцnя qaldыrma kиmи, onu oxucu yaddaшыnыn dяrиnlиklяrиndяn чыxarda". O.Pamuk da tцrk tarиxиndя tяsadцfяn vя ya qяsdяn dиqqяtdяn kяnarda qalan, яksяrиyyяtиn romantиk иdealиzяyя bцrцdцyц faktlarы цzя чыxarыr, tяhlиl edиr. Иslamdan qopub, qeyrи-ortodoksal olmuш, sonra yenя dя иslama qayыdan, ortodoksallaшan tяzadlы panteиzmи, tяsяvvцfц tяnqиd edяnlяrиn sыrasыnda duran O.Pamuk da gюrцnmяkdяdиr. Avropanыn Иntиbah vя Aydыnlanma чaьlarыnыn mцtяfяkkиrlяrиndяn fяrqlи olaraq, cяmиyyяtи dяyишmяk, xиlas etmяk planlarыndan mяhrum olan sufиlяr, sиyasи fяlsяfя vя hцquq sиstemlяrи ortaya qoymadыlar. Tяsяvvцf sayяsиndя иslam Шяrqиndя gцclц fяrdlяr yetишsя dя, цmumиyyяtdя иslam dцnyasы иnkишaf etmяdи. Tяsяvvцf bцtцn toplumu dяyишdиrяcяk vя gяlишdиrяcяk zehnиyyяt yarada bиlmяdи vя hцquq planыnda fиqh (яnяnяvи иslam hцququ) sиstemиnя yuvarlandыlar. Bu hяqиqяtи daha parlaq nцmayиш etmяk цчцn mцяllиf, Иslam vя tяsяvvцf fиkrиnиn zиrvяsи sayыlan Mevlanя Cяlalяddиn Rumиnиn hяyatыndan bяzи qяrиbя faktlara цz tutur: "23 oktyabr 1244-cц иldя иlk gюrцшdяn sonra Mevlana Cяlalяddиn Rumи vя Шяms Tяbrиzи mяdrяsяdя dцz 6 ay tяk qalыblar, bиr dяfя dя olsun oradan чыxmayыblar... Шяms Tяbrиzиnиn mцяmmalы yoxa чыxmasыndan sonra axtarышlardan yorulan Mevlana bиr gцn "Sяn demя mяn - oyam! Onda nиyя mяn onu axtarыramц"deyиr... Шяms Tяbrиzиdяn sonra Mevlanя чox adи bиr zяrgяrlя yaxыnlыq edиr. Иkиncи "yaxыn dost" юlяndяn sonra onun yerиnи elя yenя adи bиr adam tutur... Bu fakt Mevlanяnиn юz mяnяvи halыna ишarя edиr, bцtцn araшdыrmaчыlarыn sцbut elяmяyя чalышdыьы Tяbrиzlи Шяmsиn gцclц tяsиrиnиn gюstяrиcиsи deyиl... Шяms Tяbrиzиnи юldцrmяyи Mevlanяnиn юzц яmr edиb... Bu юlцmdяn яn чox Mevlanя qazanыrdы: sыravи hacыlar cяrgяsиndяn bюyцk mиstиk шaиrlяr dяstяsиnя dцшцr, demяlи, bu юlцmц яn чox o arzulaya bиlяrdи... Mиstиka vя panteиzm иlя dolu dцnyada яsas yarasalar, qыzыlgцl suyu vя nяшяdиr, иtmиш sevgиlи иsя яsas deyиl. ... Axtarыш vя mяqsяdя doьru hяrяkяt, sevgиlиnиn tapиlmasыndan daha vacиb иdи..." - bu qяnaяtя, romanda jurnalиst araшdыrmasы yapan Cяlal gяlиb чыxыr. Lakиn qeyrиpopulyar mцnasиbяtиnя vя "bюyцk dиn xadиmи Mevlanяnи tяhqиr etdиyиnя gюrя" Cяlal, mяktяb mцяllиmи tяrяfиndяn kцчяdя gцllяlяnиr. Fиkиr verяk - mяktяb mцяllиmи tяrяfиndяn. Zahиrяn sekular, lakиn mahиyyяtcя mцsяlman юlkяsи olan Tцrkиyyяdя mцяllиmиn hяtta aqressиv fanatиklиk nцmayиш etdиrmяsи savadsыz qara camaatыn hansы psиxolojи sяvиyyяdя olmasыndan xяbяr verиr. Иslamыn ruh zиrvяsи sayыlan sufиlиkdя axtarыш, axtardыьыnы tapmaqdan, yol getmя 16 иsя gedиlяn sяmtdяn daha юnяmlи olduьundan, tarиx boyu mцsяlman dцnyasыnыn иrяlиlяmяmяsиnя, bяшяrиyyяtя yenи tюhfя verя bиlmяmяsиnя vя, demяlи, gerиlиyиn parlaq rяmzиnя dюnцшmяsиnя xиdmяt etmишdи. Axtarыш mяqsяdя dюnяndя, proses nяtиcяdяn vacиb olanda, cяmиyyяt yerиndя saymaqda qalar, praqmatиzmиn чatышmazlыьыndan mиllяt dя, dюvlяt dя иtиrяr, qazanmaz... "Gюrцnцr kи, sиfяtlяrиmиzя mяna vermяk цчцn yenи sиstem yaratmaq, yenи цsul kяшf etmяk lazыmdыr..." "Hцrufиlяrиn sиrrи, varlыьыn mahиyyяtиnи иfadя edиrdи." Hцrufиlяrиn peyьяmbяrи, Quranыn gюrцnяn hяqиqи mяnasыna yox, gюrцnmяyяn sиrlи mяnasыna иnandыьыna gюrя юldцrцlяn Fяzlullah Nяиmи vя onun davamчыsы, etиqadыna gюrя dиrи-dиrи dяrиsи soyulan hцrufи шaиr Nяsиmи fяlsяfяsиndяn яtraflы sюz aчan Pamuk bunu, Mevlanяyя шцbhяlяrlя dolu mцnasиbяtdяn fяrqlи olaraq, bюyцk hюrmяt, sиmpatи vя юnяm vermяklя edиbdиr: "Hцrufиlяrиn Tanrыnыn иnsan sиfяtиndя tяzahцr etmяsи иnancыna layиqlи qиymяt verиlmяmяsи, bu tяlиmиn unudulmasы, sиfяtlяrиmиzdя mяnanыn, dцnyada иsя sиrrиn иtmяsи demяkdиr... Иndи sиfяtlяrиmиz boшdur, onlarы яvvяlkи kиmи oxumaьa иmkan yoxdur, qaшlarыmыz, burnumuz, gюzlяrиmиz, baxышlarыmыz, sиfяtиmиzиn иfadяlяrи mяnasыzdыr... Dцnyanы sadя, bиrmяnalы, sиrsиz gюrяnlяr mяьlubиyyяtя, vя bunun qaчыnыlmaz nяtиcяsи olan kюlяlиyя mяhkumdurlar... Hцrufиlяrиn sиrrи, varlыьыn mahиyyяtиnи иfadя edиrdи." Sиvиlиzasиyanыn dцnya sиrrиnи unutmasыnы O.Pamuk, tяfяkkurцn яsaslarыndan mяhrum olma sayыr. Romanda hцrufиlиk иdeyalarыnы tяdrиcяn шишиrdяn yazar, иnanclarы fanatиkcя иfrata, absurda yuvarladanlara, bayaьыlaшdыranlara bиr mesaj yollayыr sankи. (Son zamanlar Amerиka yaxыnlыьыnda guya dяnиzlяrdя tutulan bяzи balыqlarыn, elяcя dя meшяlяrdяkи bяzи aьac yarpaqlarыnыn цstцndя tяbияtиn "яlи иlя" яrяb hяrflяrиlя "Allah" sюzц "yazыlmasы" haqda шayияlяr, sиyasи "xal" qazanmaq цчцn Qяrb юlkяlяrиnиn xцsusи qurumlarыnыn иslamчыlarыn mцhavиzяkarlыqlarыnы, vя, demяlи, fanatиklиklяrиnи, cahиllиklяrиnи artыrmaq mяqsяdиylя bu cцr "tяdqиqatlara", "oyunlara" яl atmalarы yenи kяшf deyиl...) Dиnи cяrяyanlarыn, иnanclarыn sиyasяtчиlяrиn яlиndя bиr nюv kцtlяшdиrиcи kцtlяvи sиlaha, vasиtяyя чevиrmяlяrи mцasиr dцnyada sakrallыq (mцqяddяslиk) anlayышыnыn иtиrиlmяsиnя, иdeyalarыn чюkmяsиnя, oьurlanmasыna gяtиrиb чыxarыr. Mцяllиfиn nяzяrиncя, bu, Шяrqиn Qяrbя uduzmasы anlamыna gяlmяkdяdиr: "Fяzllullah "Cavиdannamя"dя цstцюrtцlц yazmыш kи, Qяrb vя Шяrq arasыndakы toqquшma dюvrlяrи tяsadufи deyиl, qanuna uyьunluqdur. Bu toqquшmalarda hяmиn o tarиxи mяqamda dцnyanы sиrlяrlя vя иkиmяnalы tapmacalarla dolu gюrяn qalиb gяlиrdи." АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 "Bиr zamanlar bцtцn mюvcudluьun юzц шeиr иdи..." "Yuxunun yaxшы cяhяtlяrиndяn bиrи can atdыьыmыz иdealdan nя qяdяr uzaqda olduьumuzu unutmaьa иmkan verиr." "Oxшatdыqlarыnыn hamыsыnы юzцndя bиrlяшdиrяn bиr шяxsиyyяt" olduьunu etиraf edяn Pamuk, Dostoyevskи, Bredberи kиmи yazычы-mцtяfяkkиrlяrиn bиr fиkrиnи "Qar"da olduьu kиmи, "Qara kиtab" romanыna da daшыyыr, bяшяrиyyяtиn иlkиn, qяdиm чaьlarыnыn шяrtиlиklяrdяn, sцnииlиklяrdяn, чяrчиvяlяrdяn azad olmasыnы, цmumиyyяtlя bцtцn mюvcudluьun шeиr olduьunu vurьulayыr, o чaьlarыn gиzlи hяsrяtиnи чяkиr: "O dumanlы sяhяr чaьlarыnda yuxudan oyananlar yuxunu gerчяklиkdяn, poezиyanы hяyatdan, иnsanlarы adlarыndan ayыra bиlmиrdиlяr. O zamanlar hяyat vя tarиx o qяdяr hяqиqи иdи kи, hяyat nяdиr, tarиx nяdиr soruшmaq heч kиmиn aьlыna belя gяlmиrdи. Yuxular yaшanыlыrdы, hяyat yozulurdu. O zamanlar яtrafda olan hяr шey kиmи иnsanlarыn da sиfяtlяrи mяnalы иdи." (Burada Dяdя Qorqudun hяddи-buluьa чatmыш Alpan elиnиn gяnclяrиnя ad qoymasы yada dцшцr, o zamanlar ad hяr fяrdиn юzяl xцsusиyyяtlяrиnя gюrя, mяharяtиnя gюrя verиlиrdи, qazanыlыrdы, vя, demяk kи, Pamukun da qeyd etdиyи kиmи, иnsanlarы adlarыndan ayыrmaq olmurdu... ) "Yuxularыn vя boшluьun rяngи qaradыr" "Юzц ola bиlmяyя qadиr olmayan xalqlar, юzцnц baшqa sиvиlиzasиyalara oxшadan sиvиlиzasиyalar, baшqalarыnыn tarиxи иlя kиfayяtlяnяn mиllяtlяr иflasa, nяslиn kяsиlmяsиnя vя unudulmaьa mяhkumdurlar... Skиflяr, kalmыklar, mиdиyalыlar юzlяrи olmaq иstяmяdиklяrиndяn yoxa чыxmышlar." "Hяyatda hяr шey olanlarыn tяkrarы, oxшatmasы, yansыlamasыdыr" deyяn yazar, tarиxиn, bяшяrиyyяtиn bиr yerdя saymasыna, иrяlиlяmяmяsиnя, yetkиnlяшmяmяsиnя vя bununla da belя taleиmиzиn heч dяyишmяmяsиnя ишarя edиr. Romanda vяlияhdиn naьыlы, tцrklяrиn шюhrяtlи иgиdlиklяrиndяn, "qыzыl чaьlarыndan" sonra "qara gцnlяrя" цz tutmalarыnыn, fяlakяtlяrя uьrama sяbяblяrиnи yada salыr, gяlяcяk aqиbяtиmиzdяn цstцюrtцlц xяbяr verиr: "Tarиx, nюvbя иlя dяyишиlяn eynи mяnalы dюvrlяrdяn иbarяtdиr, vя bu bиr aksиomadыr. Ona gюrя dя иndи bиz bяdbяxtlиklяr zolaьыna hazыr olmalыyыq, vя bu, dцz xoшbяxt hяyatыn sцrdцyц zaman qяdяr sцrяcяkdиr..." Osmanlы sultanlarыnыn hakиmиyyяt чяkишmяlяrи dяhшяtlи sяhnяlяrlя dolu olubdur. Yalnыz torpaqlarыnыn (vя demяlи, varиdatlarыnыn) artыrыlmasыnы dцшцnяn fatehlяr, padшahlыq taxtыna чыxar-чыxmaz, yerdя qalan qardaшlarыnы юldцrцr, sonra da etdиklяrиndяn яzab чяkdиklяrиndяn rahat yaшaya bиlmиr, dяlи olurdular. "Taxt-taca yиyяlяnmяyя hazыrlaшan, юz dюvlяtиnиn tarиxиnи bиlmяyя mяcbur olan hяr vяlияhd tarиx kиtablarыndan oxuya bиlяrdи kи, babalarыndan bиrи, ЫЫЫ Mehmed, padшah olduьunda, ичlяrиndя sцdяmяr kюrpяlяr dя olmaqla, 12 qardaшыnы юldцrtdцrmцшdц. Sonralar suиqяsd kиmи qяlяmя verиlяn boьulma, zяhяrlяnmя vя ya baшqa cцr qяtl gюzlяyяrяk yaшamaq dюzцlmяzdиr... Belя vяzиyyяtdя "mяn oyundan чыxыram" mяnasыnda olan dяlи olma, яlbяttя kи, taxta yиyяlяnmяyи gюzlяyяn (юlцmцnц gюzlяmяyя bяrabяr olan taxta yиyяlяnmяyи) vяlияhdlяr цчцn qurtulmanыn яn asan yolu иdи... "Dяlи olmaq" padшahыn xяbяrчиlяrиnиn nяzarяtиndяn, иntrиqaчы sиyasяtчиlяrиn qяsd vя tяlяlяrиndяn qurtulmaq anlamыnda иdи. "Dяlи olmaq", taxt-taca yиyяlяnmяk kиmи dюzцlmяz xяyallardan xиlas olmaq иdи... Иmperиya xяrиtяsиnя nяzяr salan hяr bиr padшah olmaq иstяyяn vяlияhd, bцtцn mяsulиyyяtи цzяrиnя gяtцrяcяyи vя иdarя edяcяyи torpaqlarыn nяhяng vя sonsuz olduьunu anlayыrdы. Gяlяcяk mяsulиyyяtиn mиqyasыnыn dяrkиndяn qorxmayan vяlияhd dяlи sayыlmaya bиlmяzdи..." Иmperator taxtыnы gюzlяyяnlяrdяn цчцncц olan vяlияhd Osman Cяlalяddиn Яfяndи, kиtablarыn kюmяyи иlя padшahlыьыn юhdяsиndяn daha yaxшы gяlя bиlяcяyиnи dцшцnцr, 6 иl dцnyanыn mяhшur kиtablarыnы oxuyur. Lakиn sonra 10 иl onlardan canыnы qurtarmaq иstяyиr, onlarla dюyцшцr. O, kиtablardakы sяslяrиn, fиkиrlяrиn vя hadиsяlяrиn yerиnя юz sяsиnи, fиkrиnи vя hadиsяlяrиnи qoymaq иstяyиr, dцшцnцr kи, "юzц ola bиlmяyя qadиr olmayan xalqlar, юzцnц baшqa sиvиlиzasиyalara oxшadan sиvиlиzasиyalar, baшqalarыnыn tarиxи иlя kиfayяtlяnяn mиllяtlяr иflasa, nяslиn kяsиlmяsиnя vя unudulmaьa mяhkumdurlar... Skиflяr, kalmыklar, mиdиyalыlar юzlяrи olmaq иstяmяdиklяrиndяn yoxa чыxmышlar." (Яrяblяшяn, farslaшan, ruslaшan, чиnlяшяn tцrklяrя dя aиddиr bu fиkиr...) Юzц olmaьыn mцmkцnlцyц vя ya qeyrи-mцmkцnlцyцnц dцшцnяn bu gяnc vя aьыllы vяlияhdиn yuxuda yatdыьы yerdя юlmяsи sиmvolиk mяna daшыmaqdadыr. Bu sиmvol, sekular dюvlяt olan (vяlияhdиn Volterи, Шopenhauerи vя s. Avropa mцяllиflяrиnи mцtalия etmяsи buna ишarяdиr) Tцrkиyyяnиn dя "yata-yata" (vя ya "yatыrыla-yatыrыla") gяlяcяkdя dцnya xяrиtяsиndяn yoxa чыxma tяhlцkяsиnи ehtиmal edиr. (Tцrkиyyяnи nяdяn bu aqиbяt gюzlяdиyиnи soruшanlara cavabы nюvbяtи abzaslarda vermяyя чalышacaьam.) Hяrяmxana eyш-ишrяtиndяn, яtrafdakы cahиllиkdяn bezmиш, yalnыz mиllяtиnи necя xoшbяxt vя dюvlяtиnи necя иdarя edяcяyиnи dцшцnяn vяlияhdиn vaxtsыz юlцmцndяn sonra taxt-taca, uшaqlыqda шиllя vurduьu qardaшы Mяmmяd Rяшad Яfяndи oturur. Osman иmperatorluьunun bu son hakиmи, юlkяsиnи bяlalara sцrцklяmиш, bюyцk mцharиbяnи uduzaraq, чюkdцrmцшdцr. Чцnkи "taxt-taca yиyяlяnmяyя hazыrlaшan vяlияhdя 29 yaшыna qяdяr sяfeh vя xoшbяxt uшaq hяyatы sцrmяyя иcazя verяn иmperиya, tяbии kи, daьиlmaьa, yoxa чыxmaьa mяhkum иdи." Tцrklяrиn bяxtи heч gяtиrmиr dцшцncяlи АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 17 padшahlardan: XЫX яsrdя Qacar иmperatorluьunda da шahzadя Abbas Mиrzanыn vaxtsыz юlцmц sяbяbи иlя dя Gцney Azяrbaycanыn o zamankы Avropa mяdяnиyyяtиnя yaxыnlaшma cяhdlяrи яngяllяndи. Nяtиcяdя mиllи шцurdan mяhrum vя soyca tцrk olan Qacar иmperatorluьunun шahlarы юlkяnи aьыllыca иdarя etmяdиklяrиndяn, dюvlяt чюkdц, baшqa, шovиnиst mиllяtиn, farslarыn яlиnя keчdи, 1925 cи иldя Иran adlы dюvlяt yarandы, o bюyцk яrazиdя mюvcud olan tarиxиn sиyasи vя mяdяnи varиsи farslar oldu.Чцnkи tцrklяrиn gяlяcяklя baьlы heч bиr planlarы olmamышdыr. Dцnяnиn иdarячиsи, bu gun kюlя olmuшdur. "Bugцn-иndиkи zaman" - tarиxиn yaratdыьы durumdur. Cяnubи Azяrbaycan юz-юzцnя яsarяtя keчmяmишdиr. Tцrk tarиxиndяkи qяflяt vя cяhalяt bu mиllяtи яsarяtя sюvq etmишdиr, иndи иsя onun dцшцnяn qыz-oьullarы farsыn zиndanыnda can vermяkdя, ya da mиllи kиmlиklяrиnи dяrk etdиklяrиndяn yurdlarыnы tяrk etmяk mяcburиyyяtиndяdиrlяr. Suи-qяsd tarиxиmиzlя baьlы bиr sиrr aчacaq Boьazlarda yenи dюvlяt qurulacaqdыr. O.Pamuk "Prиnsиp kиmи, plцralиzm bиganяlиyя doьru, hяr cцr dяrиnlиyиn иtиrиlmяsиnя doьru deqradasиya edиr, mяnasыzlыьa, yanlышlыqlar vя yalanlar plцralиzmиnя axыb dюnцr." Soljenиcыn Иstanbulun vя цmumиyyяtlя Tцrkиyyяnиn qeyrиqяnaяtbяxш durumunundan oxucusu иlя "dяrdlяшяn"mцяllиf, bunun sяbяblяrиnи dиnи fanatиzm, mиllи laqeydlиk, sиyasи dayazlыqda gюrцr. Yazarыn fиkrиncя, bu sиyasи dayazlыq, qяdиmlяrdя kahиnlяr tяrяfиndяn aшkar, иndи иsя pяrdя arxasыnda dцnyanы иdarя edяn transmиllи korporasиyalarыn dяyиrmanыna su tюkmяkdяdиr. 2 mиn иllиk tяcrцbяlяrя dayanan, uzaq gяlяcяyя hesablanan, dюvlяtlяrи, dиnlяrи vя mиllяtlяrи mяhvetmя vя яsarяtdя saxlama planlarы, O. Pamukun fиkrиncя, gиzlи hazыrlanan fиzиkи vя mяnяvи terror, zor vя manqurtlaшdыrma yolu иlя hяyata keчиr. Bu qяsdи Tцrkиyyяdя hazыrlayanlarыn яksяrиyyяtи юzgяlяшmяyя meyllи olan tцrklяrиn elя юzlяrиdиr: "Yad юlkяnиn dиlиndя yazыlan чaьrышlarы tяrcцmя edиr, camaata paylayыrlar, иnandыqlarы иdeya uьrunda чalышыr. Яslиndя иsя bu cavanlar sadяcя baшqa cцr olmaq иstяyиrlяr. Gиzlи tяшkиlatlardan yenи, qondarma adlar, pasportlar alыb иstиfadяetmя, dяyишиlmя, yenиlяшmя macяralarы xoшlarыna gяlиrdи. Lakиn dяyишиldиkdяn sonra tяzяdяn яvvяlkи vяzиyyяtя qayыtmaq mцmkцn deyиl..." Юzgяlяшmя fяalиyyяtиnя dяhшяtlи meyl, tцrklяrиn bиr zaman kцtlяvи шяkиldя юz Gюy Tanrыsыndan ayrыlыb, яrяblяrиn dиnиnя fanatиkcя цz tutmalarыna sяbяb deyиlmиц Fanatиk цчцn fяalиyyяt, nяtиcяdяn daha vacиbdиr. Praqmatиklяr цчцnsя яksиnя... Tarиx gюstяrиr kи, fanatиklиk 18 dя, praqmatиklиk dя ayrы-ayrыlыqda bяшяrиyyяtя xяlяl gяtиrиr. Ta qяdиmdяn fanatиklиyи praqmatиzmlя ahяngdar bиrlяшdиrmяyи bacaran xalq, dцшцnцrяm kи, dцnyanыn яn aьыllы sayыlan mиllяtиdиr... Tцrklяrиn yяhudиlяrlя tarиxи qohumluьunu xatыrladan Pamuk, "mцasиr era yяhudи erasы, XX яsr иsя yяhudи яsrи" olduьuna gюrя, yяhudиlяшmяmяyиmиzя bиr nюv tяяssцflяnиr: "Avropa vя Amerиka yяhudиlяrиnиn яksяrиyyяtи mиn иllяr boyu Qafqaz vя Volqa чayы arasыndakы яrazиdя yerlяшяn yяhudи-xяzяr dюvlяtиndяn чыxmышlar. Bиlиrdиk kи, xяzяrlяr иudaиzmи qяbul etmиш tцrklяrdиr ... Иkи qardaш tayfalarыn иnkишaf tarиxиnи иzlяmяk olduqca maraqlыdыr. Иyиrmи яsr mцddяtиndя kюч edиb bиr-bиrиlя daиma tяmasda olaraq, sankи hansыsa bиr duyulmaz musиqи sяdasы altыnda sиam ekиzlяrи tяk rяqs rиtmlяrиndя fыrlanыrdыlar. Bиr yerdя yaшamaьa mяhkum olan bu иkи tayfa bиrlяшmяdи kи bиrlяшmяdи..." Bu genetиk yaxыnlыьы tяsdиqlяmяk цчцn Pamuk, jurnalиst Cяlalla Eduard Robиnsonun uzaq qohumlar kиmи bиrbиrиlяrиnя bяnzяmяlяrиnи qeyd edиr. Dцnyaya яn чox elm, иncяsяnяt, sиyasяt, иqtиsadиyyat sahяlяrиndя dahи шяxsиyyяtlяr bяxш edяn yяhudиlяrиn hяr cяhяtdяn supermиllяt olmasыnы etиraf etmяmяk mцяllиfя чяtиndиr... Bununla bяrabяr, yazar demяk иstяyиr kи, юzц olmaq иstяmяyяn tцrklяr, heч olmasa иslam adы altыnda яrяb tarиxи иlя kиfayяtlяnmяk yerиnя, юz soy qohumu olan Шяrqи Avropa yяhudиlяrиnиn иnancыna meyllяnsя иdи, иndи daha uьurlu bиr talehи yaшayardы. Rus atalar sюzцndя olduьu kиmи, "иkи шяrdяn daha kичиk olanы seчяrlяr". "Boьazlarda yenи dюvlяt qurulacaqdыr. Bu dяfя mиn иllяr boyu bиr neчя dяfя olduьu kиmи, bu yenи dюvlяtdя gяlmяlяr az olacaq..." Gюrяsяn bununla Qяrb dяyяrlяrиnя, sиyasяtиnя bиr mяnalы yanaшmayan Pamuk nяyя ишarя edиrц Mцasиr Tцrkиyя цzяrиndя yenи dюvlяtи az saylы gяlmяlяrlя necя qurmaq olarц Bu mцяllиf tяxяyyцlцdцr, yoxsa яdяbи formaya bцrцnmцш tarиxи-sиyasи proqnozdurц Cavabы, "иudeylяrиn tцrk olduьu qяdяr dя tцrklяrиn иudey olduьunu bиlmиrdиk" cцmlяsиndя axtarmaq gяrяkdиr. Bu иfadя, Tцrkиyя vяtяndaшlarыnыn pasportlarыnda mиllиyяt qeydи цчцn ayrыlan sяtrdя ermяnиnиn dя, yяhudиnиn dя, lazыn da, kцrdцn dя, vя s. mиllи azlыqlarыn sиyasи "sяhv" (ya suчц) ucbatыndan "tцrk" yazыlmasы sяbяbиlя dя gяlяcяkdя baш verя bиlяcяk sиyasи duruma ишarя deyиlsя, bяs nяdиrц... "Yenи gяlяnlяr иndиkи sakиnlяrи "yenи adamlara", qulluqчulara dюndяrяcяklяr. Bundan юtrц yaddaшыmыzы alыb bиzи soysuz, zamansыz, keчmишsиz vя tarиxsиz bиr mяxluqlara чevиrяcяklяrиnи tяxmиn etmяk цчцn hяtta Иbn Hяldunu oxumaьa belя, ehtиyac yoxdur... Yaddaшыmыzы mяhv etmяk цчцn яvvяl onlar tцrk uшaqlarыna Иstanbul mиssиoner mяktяblяrиndя aчыq-bяnюvшяyи rяngиndя mayyя ичиzdиrmяyи planlamышdыlar. Lakиn sonra Qяrbиn "humanиst" qanadы bu radиkal addыmы kиmyяvи maddяlяrиn zяrяrlи olduьundan tяhlцkяlи saymышdы. Bundan sonra daha yumшaq, amma daha uzun mцddяtя hesablanmыш kиno vя musиqи цsulu tяt- АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 bиq edиlmишdиr... Шцbhяsиz kи, bu цsul, sankи gюydяn dцшmцш gюzяl qadыn sиfяtlяrиnиn nцmayиши, gюzяl musиqи, иlahи qцdrяtи xatыrladan tяbияt mяnzяrяlяrи, parlaq, ичkиlяrlя dolu яlvan шцшяlяr, sиlah, tяyarяlяr vя иndиyяdяk gюrцnmяmиш paltarlar-bunlar, mиssиonerlяrиn Latыn Amerиka vя Afrиkada sыnaqdan keчиrиlяn цsullardan daha effektlи nяtиcяlяr verиr.... Adamlar ekrandakыlar kиmи yaшamaq, geyиnmяk, sevmяk иstяyиr, юzlяrиnи kиnoqяhrяmanlarыn yerиndя tяsяvvцr edиr. Иstanbulun mяnяvи-maddи чюkцшц vя kиno uьurlarы arasыndakы bиrbaшa яlaqяnи dюvlяt xadиmlяrиmиz hяqиqяtяn mи gюrmцrц Юlkяmиzdя fahишяxanalarыn vя kиnoteatrlarыn eynи kцчяlяrdя aчыlmasы tяsadцfцdцrmцц" Яhalиnиn иqtиsadи problemlяrиnи, yoxsulluьu ortadan qaldыrmadan mяnяvиyat, яxlaq problemlяrиnиn dя ortadan qalxmayacaьы шцbhяsиzdиr. Bunlarы dцшцnяn yazarыn "tцrk dцшmяnи" olmasыna иnana bиlmиrяm... (Amerиka yazarы Чarlz Bukovskиnиn dя Meksиkanыn acыnacaqlы gerчяklиyи haqda "Sяfeh Иsalar" adlы kичиk hekayяsиndя dя bu aчыqbяnюvшяyи rяng Latыn Amerиkasыnыn sиmvolu kиmи gюrцnmяkdяdиr...) Bиr zamanlar taxt-taca, hakиmиyyяtя yиyяlяnmяk xatиrиnя яn yaxыn qohumlarыnы qяddarca qяtlя yetиrяn padшahlarы dцшцnяrkяn, sиyasи nиyyяtlяrи dюvlяt bayraьыnda юz rяmzи иfadяsиnи tapan etnosun da, modern цsullardan, yяnи чaьdaш kцtlя psиxologиyasы, sosиal mцhяndиslиk elmlяrиnиn, шцur manиpulyasыlarы naиlyyяtlяrиnи genиш иstиfadя edиb, pambыqla baш kяsиb dцnya hakиmlиyиnи яlя almaq иstяyяn qцvvяlяrиn, юzц olmaq иstяmяyяnlяr цчцn "tяrяqqи" vя "plцralиzm" tяlяlяrиnя dцшmяk heч dя чяtиn deyиl. Heчkяsя gиzlи deyиl kи, bцtцn dцnyada mason xofu dolaшmaqdadыr. Bu xof, yaxыn gяlяcяkdя cяmиyyяtиn иkи sиnfя bюlцnяcяyи fиkиrlяrиnя sюykяnиr. Sиnиflяrdяn bиrиnиn yenи dюvrцn (unиkal bиlgи vя sosиal шяbяkя tяшkиl etmяk bacarыьыyla bиrlиkdя) bцtцn яsas resurslara hakиm olacaьы, dиgяrиnиn иsя yenи elиta nцmayяndяlяrи tяrяfиndяn utanmazca, vя, ola bиlsиn kи, qяddarca manиpulyasиya obyektи olacaьы ehtиmalыdыr. Bu manиpulyasиyalarыn plцralиzm, lиberalиzm adlarы altыnda keчиrиlmяlяrи haqda A.Soljenичыnиn dцшцncяlяrиnя цz tutaq: "Plцralиzmи onlar tarиxиn alи naиlиyyяtи, fиkrиn alи xeyиrи vя иndиkи qяrb hяyatыnыn alи keyfиyyяtи sayыrlar. Bu prиnsиpи onlar чox zaman belя formulя edиrlяr: nя qяdяr чox mцxtяlиf fиkиrlяr olsa, o qяdяr yaxшыdы. Яsas odur kи, heч kяs юz fиkrиnиn hяqиqиlиyиnи cиddи иsrar etmяsиn... Prиnsиp kиmи, plцralиzm bиganяlиyя doьru, hяr cцr dяrиnlиyиn иtиrиlmяsиnя doьru deqradasиya edиr, mяnasыzlыьa, yanlышlыqlar vя yalanlar plцralиzmиnя axыb dюnцr... Belяlиklя adamlar meшяdя azmыш kиmи azacaqlar; hal-hazыrkи dцnya, acиzcя bu paralичя dцчar olubdur: hяqиqи vя yalan mцddяalarыn, mцtlяq Xeyиrlя mцtlяq Шяrиn, mяrkяzdяnkяnar nиfaq, fиkиr entropиyasыnыn arasыndakы fяrqlяrиn иtиrиlmяsи gюz qabaьыndadыr." Bu sюzlяr цzяrиndя dцшцnmяk bяlkя dя hяlя gec deyиl... "Baшыnы dиk tutan jurnalиstи dюvlяt hesabыna basdыrarlar" "Gюrцnяn dцnyanыn arxasыnda sadя sиrr gиzlяnиbdиr. Bu sиrrиn aчыlmasы иnsanы azad edиr." O.Pamukun etиrafыna gюrя, bu romanыn yazы tяrzи, "daha чox mцяllиfиn qяrиbяlиyи иlя bяzяdиlmиш" zяmanяmиzиn иntellektual tцkяnmяsи haqda "yцksяk sяslя fиkиrlяшmяdиr". "Hekayяsиnя dиqqяt edяnlяrиn qayьыsыna qalmayan" Pamuk, romanыn 3-4 yerиndя "kяnaraчыxmalara" yer verиr, oxucuya юz yazычы "mяtbяxиnиn" pяrdяsиnи bиraz aчыr: "Adamlarыn яksяrиyyяtи bяzи шeylяrиn mahиyyяtиnи gюzцnцn qabaьыnda olduьundan gюrmцr... Иkиncи dяrяcяlи xцsusиyyяtlяrи иsя, gюzя tez чarpmadыьыna gюrя tez dиqqяt mяrkяzиnя alыrlar. Ona gюrя dя mяn яsas иdeyanы aчыq demиrяm, onu gиzlяdиrяm,... яsas olan, tamam yenи bиr яsяr yaratmaq deyиl, mиn иllяr boyu yaradыlan, sonralar unudulan o dahи яsяrlяrи цzя чыxarmaq vя onlarыn яsasыnda юz sюzцmц demяyи vacиb sayыram." Fяlsяfи юzцnцdяrkиn sяrgиsи цчцn sяtиrarasы mяna, иkиncи mяnalarыn sиrrlи dцnyasыna keчmяyя чalышan, "yenи иши kюhnя, чox kюhnя tarиxlяrиn, hadиsяlяrиn yenи nяqlиndяn иbarяt" olan Pamuk, юzцnцn dя elя bu romandaca etиraf etdиyи kиmи, yцksяk bяdиyyatчыlыq yox, daha чox publиsиstlиyиnи nцmayиш etmишdиr. Bяzи юzцndяn яsassыz razы yazarlardan fяrqlи olaraq, иstedanыnы obyektиv qиymяtlяndиrmяyи bacaran Pamuk bu haqda yazыr: "Яgяr bяdbяxt bиr jurnalиst yox, яsиl professиonal, иstedadlы yazычы olsaydыm, яmиn olardыm kи, "Rюya vя Qalиb" hekayяsи aьыllы vя hяssas oxucunun qяlbиndя hяlя чox иllяr yaшayacaq. Lakиn kиtabыmы vя bacarыьыmы aydыn qиymяtlяndиrmяyиm bu яmиnlиyи mяnя vermиr." Romanda,"baшыnы dиk tutan jurnalиstи dюvlяt hesabыna basdыrarlar" cцmlяsиndя yazar, hakиm dюvlяt sиyasяtиnя, иdeologиyasыna "tяn gяlmяsя gen gяrяk" gяzяsи цsyankar qяlяm sahиblяrиnя fяrqlи fиkиrlяrиnя gюrя qяsd edиlmяlяrи, sonra da, nя qяdяr qяrиbя olsa da, mяhz hяmиn dюvlяtиn hesabыna dяfn olunmasы faktlarы, gюrцnцr, yarыmmolla, yarыmdemokrat Tцrkиyyяdя юzцnцn dя qeyrи-populyar dцшцncяlяrиnи bиldиrmяsиnиn nя иlя bиtяcяyи Orxan Pamuku dцшцndцrцr. "Baшыnы dиk tutan"Azяrbaycanыn jurnalиstи Elmar Huseynovun da dюvlяt hesabыna dяfn edиlmяsиnи burada xatыrlamamaq чяtиndиr... Иstanbul, чюkцшцn baшladыьы иlk, sыnaq daшыdыr "Burada Marsel Prustu vя яsяrиnиn qяhrяmanы Albertиnanы anlayanlar yarananda, bяlkя kцчяlяrdяkи bяdbяxtlяr daha yaxшы yaшayacaq, dяlи qыsqanclыqdan bиr-bиrиlяrиnи bычaqlamayacaqlar." "Qara kиtab"da Иstanbul шяhяrи "baш qяhrяmanlardan" bиrиdиr. Шяhяrиn qяdиmlиyи, tarиxи vя s. haqda genиш, aчыq yazan mцяllиf, onun mцassиr durumunu xыrda, lakиn lakonиk cиzgиlяrlя verиr: "Burada nяиnkи yaшamaq, hяtta ayaq qoymaq mяьlub olmaq demяkdиr... Bu dяhшяtlи шяhяr иndи яvvяllяr yalnыz qaranlыq kиnoteatrlarda АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 19 gюrdцyцmцz иyrяnc sяhnяlяrlя doludur... Иstanbull иsя hяmиnkи kиmи kasыb qalacaqdыr... Mяscиdlяrиn ичи, hяmишя olduьu kиmи lampalarыn bиr hиssяsи oьurlandыьыndan, qяrиbя gюrцnцrdц." Lampalarыn hяtta mяscиdlяrdяn oьurlanmasы faktы юzц-юzlцyцndя чox шeylяrdяn - kasыblыq, fяqиrlиk, иdealsыzlыq, dиnи mяbяdlяrиn vя qanunlarыn яhalи arasыnda ehtиramыnы иtиrmяsиndяn vя s. xяbяr vermяkdяdиr. Bяyoьlu adыyla tanыnan quldurlarыn Иstanbulda "Klassиk tцrk иncяsяnяtиnиn dяstяyи klubu" rяsmи adы altыnda fahишяxana aчmalarы da bu шяhяrиn чюkцшцnцn rяmzlяrиndяndиr. Romanda, Иstanbulu юz nцfuz daиrяsиnя almыш Bяyoьlu quldurlarы, bu nяhяng шяhяrиn "qurdlar sцfrяsи" olmasыnыn sяbяblяrиndяn bиrи kиmи gюrцnmяkdяdиr. Mцsяlman юlkяlяrиndя kиtaba tapыnanlar, mцtalияnи sevяnlяr tяbяqяsиnиn hansы mяnяvи facияlяr yaшadыьыnы Azяrbaycan яdяbиyyatыnыn Keflи Иskяndяr obrazыndan yaxшы tanыyыrыq. "Qara kиtab"da Иstanbullu bиr qoca tяnha jurnalиst Avropanыn mяhшur yazarы Marsel Prustun "Иtиrиlmиш zamanыn axtarышыnda" romanыnы oxuduqda, dиn vя cahиllиk qaranlыьыna dцшmцш яhalи ичиndя fиkиrlяrиnи bюlцшmяk цчцn юzцndяn baшqa bu dяrиn яsяrи oxuyana rast gяlmиr, kиtaba maraq gюstяrяn tapmыr. Jurnalиst, юlkяsиnиn belя kasыb vя bяdbяxt olmasыna, bu юlkяdя Prust vя onun Albertиnasыnы tanыyan olmadыьыna gюrя kяdяrlяnиr. Dцшцnцr kи, "burada Prustu vя Albertиnanы anlayanlar yarananda, kцчяlяrdяkи bяdbяxtlяr bяlkя daha yaxшы yaшayacaq, dяlи qыsqanclыqdan bиr-bиrиlяrиnи bычaqlamayacaqlar..." Bu nяtиcяnи Azяrbaycan reallыqlarыna da aиd etmяk gяrяk. Kцtlяdя mцtalия alышqanlыьыnыn olmamasыndan kиtab oxuyanlarыn da яtrafыndakыlara yaranan mцnasиbяtиnи Pamuk чox yerиndя tutmuшdur: "Heчkяsиn oxumadыьы Qяrb kиtabыnы lяzzяtlя oxumuш hяr bиr tцrk bиr mцddяtdяn sonra nяиnkи bu kиtabы lяzzяtlя oxumaьыna, hяtta bu kиtabы юzц yazdыьыna sяmиmи иnanmaьa baшlayыr. Vя sonra da яtrafdakыlara yalnыz bu kиtabы oxumadыqlarыna gюrя yox, onlarыn bu cцr yazmaьa qadиr olmamalarыna gюrя onlara nиfrяt vя hяqarяtlя baxmaьa baшlayыr." (1992-cи иlиn nцfuzlu statиstиk mяlumatыna gюrя, hяr bиr Japonиya vяtяndaшы иldя ortalama 25 kиtab oxuyur. Tцrkиyяdя иsя hяr 6 tцrk иldя 1 kиtab oxuyur (!). Nя qяdяr qorxunc bиr mяlumat... Yaponиyanыn vя Tцrkиyяnиn fяrqи bu statиskadan aчыqca gюrцnцr. Azяrbaycan da kиtabчыlыq kцltцrц baxыmыndan Tцrkиyяyя bяnzяmяkdяdиr.) Mцtalия kцltцrцnцn yayьыn olmamasы toplumun цmumи gerиlяmяsиnя gяtиrиb чыxarыr, adamlarы yalnыz maddи nemяtlяr иstиfadячиsи sяvиyyяsиndя saxlayыr, ruhlarы kцtlяшdиrиr. Rusиyada son иlиn mяhшur "Duxless" romanыnыn mцяllиfи Serqey Mиnayevиn fиkrи burada yerиnя dцшцr: "Aьыllы иstehlakчы hяr kяsя maraqlы deyиl, kцt иstehlakчы иsя hamы цчцn - dюvlяt, иstehsalчы, falчыlar цчцn иdealdыr. Яlbяttя, kцt audиtorиyadan yenи Eynшteynlяr doьmayacaq, lakиn eynи zamanda yenи Чe Qevaralar da doьmayacaq. Bu иsя цmцmи "tяhlцkяsиzlиk" цчцn daha vacиbdиr..." Hяyatdan mюcцzяlи heчnя yoxdur. Sюzdяn savayы. maqdadыr. Osmanlыnыn яn dцшцnяn vяlияhdиnиn adы da Mevlanяnиn яsиl adы kиmи Cяlalяddиn иdи, bunlarыn hяr иkиsи dя fяalиyyяtиnи, fяalиyyяtиn nяtиcяsиnя deyиl, fяalиyyяtиn юzцnя yюnяltmишdи, gцclц fяrd olduqlarы qяdяr dя passиv иdиlяr. Passиv olduqlarыndan иsя cяmиyyяtи dяyишmяkdя heч bиr иш gюrmяdиlяr. Romanыn qяhrяmanы Qalиb, Rюyanы axtardыьы kиmи, bиz tцrklяr dя, bиr zaman dцnyaya qalиb gяlяn fateh ulu babalarыmыzыn Turan rюyasыnыn axtarышlarыndayыq... Tяsяvvцfdяkи kиmи, axtaranla axtarыlan eynиlяшиb, bиz tapmaqdan чox axtarыш lяzzяtиnи yaшamaqdayыq, son nяtиcя цчцn иsя, hиylяgяr dцшmяnlяrя sиnя gяrяn, bцtюv vя demяlи, gцclц Tцrk Dцnyasы иdeyasыnы, иdealыnы gerчяklяшdиrmяk цчцn cиddи proqramlar, projektlяr ortaya qoya bиlmиrиk, bяlkя dя иstяmиrиk... Bиzlяr, torpaq payыmыzы qoruya bиlmяyиb, иtиrяndяn sonra axtarышlara dцшцrцk vя sufи яxlaqыna (estetиkasыna) uyьun olaraq, sonralar axtarыш, tapmaqdan bиr nюv daha vacиb mяqsяdя dюnцшцr... Mцtalия, baшqasыnыn шцurunu tяdrиcяn dяrk etmяk deyиlsя, bяs nяdиrц "Deyиlяnlяrиn hamыsы юzц-юzlцyцndя hяqиqяt deyиl, lakиn artыq deyиlяnя vя hяlя deyиlmяyяnя ишarя edиr. Yalnыz deyиlmяyяnlяr deyиlяnlяrlя uyьunlaшdыrыlanda, bцtцn mцlahиzяlяr aydыnlaшыr." Qadamer "Deyиlmяyяnlя deyиlяnи uyьunlaшdыrыb", bunu anladыm: "Qara kиtab" ыn adы tяsadцfи deyиl. Qara rяng bu gцnцmцzцn vя gяlяcяk aqиbяtиmиzиn rяngиdиr. Boшluq, yuxu vя юlцmцn rяngиdиr qara. "Tцrkцn Qыzыl kиtabы", tцrk ulularыnыn "Юzцn ol! Юzцn olanda bюyцk olursan!" чaьrышыnы yada salыr. "Юzц olmaq иstяmяyяn xalqlar yoxa чыxacaqlar!" xяbяrdarlыьыnы da tцrkцn "Qara kиtab"ы edиr. Яsяrиn юnцndяkи "Rюyaya иthaf edиlиr" cцmlяsи dя, mяncя, tцrklяrиn иfratчы dиnчиlиyиndяn vя tяqlиdчиlиyиndяn oyanmaq иstяmяdиyи bюyцk rюyasыna, юlцmя bяrabяr yuxusuna hяsr edиlиbdиr. Bцtovlцkdя "Qara kиtab" xяbяrdarlыqdыr, bяlkя dя mяrsиyя... Pamukdan daha юncя Bюyцk Hцseyn Cavиd dя bu mesajы "Tцrk ordusu daиm qoшaraq юlkяlяr almыш, Яn sonra sиyasяtdя basыlmыш vя bunalmыш" шяklиndя vermишdиr. Bu mиsralarda sиyasяt bиlgи anlamыndadыr vя tцrklяr bиlgиsиzcя ancaq иnanaraq юlkяlяr almыш, sonra da tarиxdя иnancыn yerиnя bиlgи yerlяшdиyи zaman aldыьы юlkяlяrи saxlaya bиlmяmишdи. Roman чox planlы olduьundan onun tяhlиlиnи davam etmяk olardы. Lakиn R.Bartrыn "Oxucu, mяtnи tяшkиl edяn bцtцn cяhяtlяrи bиr yerя yыьan adamdыr. Lakиn heч kиm, hяtta яn "nцmunяvи" oxucunun da mяtnиn bцtцn mяnalarыnы tuta bиlmяsи qeyrи-mцmkцndцr, чцnkц mяtn, sonsuz dяrяcяdя sonsuzluьa aчыqdыr" fиkrи иlя razыlaшdыьыma gюrя "Qara kиtab"ыn tяhlиlиnи burada bиtиrиrяm. Romanda qяhrяmanlarыn adlarы da mяna yцkц daшы20 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 dostum, adamlardan чox яшyalarыn sevildiyi bu dцnyada heч bir sirr yox, mяna yox sirrlяri dя, mяna olmaldыr-ы da biz uydumuшuq sяn bunlarы nяzяrя alaraq heч nяyi nяzяrя almadan rahat yaшa ш e r l я r Elmin Hяsяnli *** *** tam яsяbi ayrыldыq... mяn buna dюzяmяm ki sяnsiz nя yaparыm bяn?... mяn sяni bir юmцr boyu unuta bilirmiyim?.. unutamam sяni...----deyя qatыqlayыrdыm bu gecя *** mяni atыb getdin tяk qaldыm yol pulumu verяn olmadы bu юlkяni tяrk etmяmяk цчцn hяrdяn balaca da olsa bяhanяlяr tapыram цmidlяr tapыram amma... bяlkя yazacaьыm bu cцmlя mяnim gяlяcяk karyerama tяsir etsin: mяnim azяrbaycan adlы vяtяnim yoxdur tцpцrdцm bu юlkяyя! чцn bu юlkяdя цmidlяr ana bяtnindя юlяn kюrpя kimi yox yox yox indi цmidlяri yox цmidя hamilя ananы юldцrцrlяr юldцrцblяr *** hяyat ilk tяpiyi yediyin vaxtdan baшladы ilk sюyцшц sюymяyinlя davam etdi ў siqaretin zяhяrli tцstцsцnц bizdяn чox yer kцrяsi чяkяr canыna biz yeri qazыb-qazыb o tяrяfdяn amerikadan чыxmaьы xяyal edirdik indi dя! mяqsяdimiz eyni цsullar dяyiшmiш Ряссам: Баби Бадалофф sevgilяr цrяyimizdяn чox qыsa mesaj kanallaыrnda itib batar sevgilяr цrяyimizdяn daha чox inboxlarda yaшar adamlardan daha чox яшyalar sevilяr gцnяш yeri fыrlatmaqda milyard ildir planetlяrlя bu oyunu oynamaqda яslindя dцnyaыnыn heч bir sirri yox sirrlяri biz uydurmaqda АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 21 Ï î ñ ò ì î ä å ð í FUAD ZЯRBИYEV 1977-cи иlиn sentyabrыnda Masallы rayonunun Bяdяlan kяndиndя doьulub. 1998-cи иldя Bakи Dюvlяt Unиversиtиtиnи "Beynяlxalq hцquq" иxtиsasы цzrя fяrqlяnmя dиplomu иlя bиtиrиb. Hяmиn иldяn tяhsиlиnи Fransada davam etdиrиb. Fransanыn Qrenobl шяhяrиndя Pyer-Mandes Frans Unиversиtetиndя "Beynяlxalq sиyasяt vя beynяlxalq иdarячиlиk" иxtиsasы цzrя bakalavr, Strasburqun Robert Шuman Unиversиtetиndя "Beynяlxalq hцquq" vя "Иnsan hцquqlarы" иxtиsaslarы цzrя magиst dяrяcяlяrи alыb. Haaqa Beynяlxalq Hцquq Akademиyasыnыn vя Strasburqun Rюne Kasяn adыna Beynяlxalq Иnsan Hцquqlarы Иnstиtutunun dиplomчusudur. Hazыrda Иsveчrяnиn Cenevrя шяhяrиndя yerlяшяn "Beynяlxalq mцnasиbяtlяr Иnstиtutu"nda doktorluq ишиnи hazыrlayыr vя hяmиn Иnstиtutda elmи asиstent kиmи чalышыr. Ашаьыда Фуадын орижиналдан тяръцмясиндя юнямли постмодернист философларын ясярляриндян нцмуняляри дяръ едирик. MИШEL FUKO B " M ц я llи f" n я dи r? Bиr qяdяr qяrиbя gюrцnя bиlяcяk bu mюvzunu seчmяyиm иlk nюvbяdя vaxtы иlя yazdыьыm bяzи шeylяrи tяnqиd etmяk vя yol verdиyиm bяzи ehtиyatsыzlыqlarыn цzяrиnя qayыtmaq иstяyиmlя baьlыdыr. "Sюzlяr vя шeylяr" яsяrиmdя mяn kиtab, яsяr vя mцяllиf kиmи юyrяшdиyиmиz vahиdlяrя bюlцnmяyяn dиskursиv praktиkalarы, verbal kцtlяlяrи tяhlиl etmяyя cяhd gюstяrmишяm. Bu яsяrdя konkret olaraq яsяrlяrdяn yaxud mцяllиflяrdяn deyиl, цmumи bиr шяkиldя "tяbии tarиx"dяn, "sяrvяtlяrиn analиzи"ndяn, yaxud "sиyasи иqtиsad"dan danышыram. Amma bцtцn bu mяtn boyu mяn sadяlюvhcяsиnя mцяllиf adlarи иstиfadя edиr, Bцfondan, Kцvyedяn, Rиkardodan vя baшqalarыndan danышыr vя bu adlarы qeyrи-mцяyyяn bиr atmosferdя ишlяdиrяm. Buna gюrя mяnя tamamиlя haqlы olaraq иkи иrad etmяk olardы vя hяqиqяtяn dя bu иradlar olundu. Bиr tяrяfdяn mяnя иrad tutdular kи, nя Bцfonu, nя dя onun yaradыcыlыьыnы lazыmи шяkиldя tяsvиr etmиrяm, yaxud Marks haqqыnda yazdыqlarыm Marksыn fиkиrlяrиnя mцnasиbяtdя hяddяn artыq azdыr. Tamamиlя яsaslы olsalar da bu иradlar qarшыma qoyduьum layиhяyя mцnasиbяtdя mяnя relevant gюrцnmцr. Чцnkи mяnиm nиyyяtиm Bцfon ya Marksы tяsvиr etmяk, yaxud onlarыn dedиklяrи ya demяk иstяdиklяrиnи tяqdиm etmяk olmayыb. Mяnиm mяqsяdиm onlarыn mяtnlяrиndя rast gяlиnяn bиr sыra konseptlяrиn vя nяzяrи sиstemlяrиn formalaшmasыnы tяnzиmlяyяn qaydalarы tapmaq olub. Mяnя edиlяn baшqa иrad иsя bиr-bиrиndяn чox uzaq olan Bцfon vя Lиne, Kцvye vя Darvиn kиmи adlarы yaxыnlыq vя tяbии oxшarlыьыn яn elementar qaydalarыnи pozaraq eynи kateqorиyalarda tяqdиm etmяyиmdиr. Amma bu иrad da mяnя adekvat gюrцnmцr, чцnkи mяn heч vaxt ayrы-ayrы fиkиr adamlarыnыn genealojи cяdvяlиnи tяrtиb etmяk, yaxud XVИИ, XVИИИ яsrlяrиn alиm yaxud tяbияtшцnaslarыnыn tиpиk portretlяrиnи tяqdиm etmяk 22 nиyyяtиndя olmamышam. Mяnиm mяqsяdиm daha sadя olub, bu da spesиfиk dиskursиv praktиkalarыn fяalиyyяt шяrtlяrиnи axtarmaqdan иbarяtdиr. Mяndяn soruшula bиlяr kи, belя olan tяqdиrdя nя цчцn "Sюzlяr vя шeylяr" яsяrиndя mцяllиf adlarы ишlяtmишяm; ya bunlarи ишlяtmяmяlи иdиm, ya da ишlяtdиyиm halda onlardan иstиfadя tяrzиnи mцяyyяn etmяlи иdиm. Mяncя bu иrad tamamиlя яsaslыdыr vя bиzи "mцяllиf" anlayышы haqda dцшцnmяyя dяvяt edиr. Bu anlayыш fиkиr, bиlиk, яdяbиyyat, fяlsяfя vя elm tarиxиndя fяrdиlяшmяnиn mцhцm bиr anыnы tяcяssцm etdиrиr. Hяtta bu gun belя hяr hansы konseptиn, яdяbи janrыn, yaxud fяlsяfя tиpиnиn tarиxиnи tяsvиr edяrkяn bu adычяkиlяn bюlgцlяrи иlkиn, sяbatlы vя fundamental vahиdlяr olan mцяllиf vя яsяrя mцnasиbяtdя иkиncи dяrяcяlи sayыrlar. Mяn mцяllиfиn personajыnыn tarиxи-sosиolojи tяhlиlиnи kяnara qoyuram. Bиzиm mяdяnиyyяtиmиzdя mцяllиf necя fяrdиlяшиb, ona hansы status verиlиb, nя zamandan etиbarяn autentиklиk vя mяnsubetmя axtarышlarы baшlanыb, nя zamandan etиbarяn daha qяhrяmanыn deyиl, mцяllиfиn hяyatы danышыlmaьa baшlanыb - bцtцn bunlar sюzsцz kи, tяdqиq olunmaьa layиq mяsяlяlяrdиr. Amma mяn hяlяlиk dиqqяtи mяtn vя hяr halda иlk baxышda ona kяnar olan vя zaman etиbarы иlя ondan яvvяl gяlяn bu fиqurun -mцяllиfиn mцnasиbяtиnя yюnяltmяk иstяyиrяm. Tяhlиl etmяk иstяdиyиm mюvzunun qoyuluшunu mяn Beketdяn gюtцrmяk иstяrdиm: "Kиmиn danышmasы heч bиr яhяmиyyяt kяsb etmиr". Mяncя bu etиnasыzlыqda mцasиr yazыnыn яn fundamental etиk prиnsиplяrиndяn bиrиnи gюrmяk lazыmdыr. Mяn "etиk" sюzцnц ишlяdиrяm, чцnkи bu etиnasыzlыq danышыq yaxud yazы tяrzиnи xarakterиzя edяn bиr АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 cяhяtdяn daha чox, иmanent, fasиlяsиz olaraq ortaya qoyulan, amma tam olaraq heч zaman tяtbиq olunmayan bиr qaydadыr, bиtmиш mяhsul kиmи gюtцrцlяn yazыnы xarakterиzя etmяyяn, amma praktиka kиmи baxыlanda yazыda hakиm olan bиr prиnsиpdиr. Bu qayda чox yaxшы mяlum olduьuna gюrя onun tяhlиlиnя чox vaxt ayыrmaq lцzumsuzdur. Onunla baьlы иkи mяsяlяnи xatыrlatmaq kиfayяtdиr. Яvvяlcя onu qeyd etmяk lazыmdыr kи, bu gцn yazы иfadя temasыnыn caynaьыndan qurtulub: o yalnыz юzцnя gюndяrиr, amma buna baxmayaraq daxиlи sяrhяdlяrи иlя mяhdudlaшmыr, яksиnя bayыra proyeksиyasы иlя tanыnыr. Bu o demяkdиr kи, o ишarяlяr arasыnda oyun kиmи sяcиyyяlяndиrиlsя bu oyunda dяlalяt edяnиn tяbияtи dяlalяt edиlяn mяzmundan daha mцhцm rol oynayыr. Yazы qaчыlmaz шяkиldя юz qaydalarыndan o yana keчяn vя belяlиklя bayыra чыxan oyundur. Onun mahиyyяtи yazы jestиnи nцmayиш etdиrmяk yaxud yazыnыn apologиyasы deyиl, yazan subyektиn aramsыz olaraq yoxa чыxdыьы bиr meydan yaratmaqdыr. Dиgяr mяsяlя иsя bundan da artыq tanышdыr: bu yazы vя юlцm arasыnda yaxыnlыqdыr. Burada bиz qяdиm яfsanяlяrиn yaxud yunan epopeyalarы иlя baьlы яnяnяlяrиn яksи olan bиr praktиka иlя rastlaшыrыq. Belя kи, bu яfsanяlяr vя epopeyalar qяhrяmanыn юlmяzlиyиnи яbяdиlяшdиrmяk mяqsяdиnи daшыyыrdы. Яgяr qяhrяman gяnc yaшda юlmяyи qяbul edиrdиsя, mяqsяd bu иdи kи, onun юlцmlя bюyцk dяyяr alan hяyatы яbяdиyyяtя qovuшsun. Sankи hekayя bu qяbul edиlmиш юlцmц satыn alыrdы. Mцяyyяn mяnada "Mиn Bиr gecя" nagыllarыnыn da яsas motиvи vя mюvzusu юlцmdяn yayыnmaq иdи. Naьыlчы юz naьыlыnы sяhяr aчыlana qяdяr davam edиrdи kи, onun aьzыnы hяmишяlиk baьlayacaq юlцmц юzцndяn kяnarlaшdыrsыn. Шяhrиzadыn яhvalatы bиr nюv qяtlиn tяrsиdиr, юlцmц uzaqlaшdыrmaq цчцn yorulmaz cяhdlяrdиr. Bиzиm mяdяnиyyяtиmиz yazыya bu baxышы metamorfoza uьradыb; иndи yazы qurbanlarla, hяtta hяyatыn qurbanы иlя яlaqяlиdиr. Sюhbяt kюnцllц sиlиnmяdяn, kяnarlaшmadan gedиr; bu sиlиnmя ya kяnarlaшmanыn kиtablarda tяsvиr olunmaьыna ehtиyac yoxdur, чцnkи o yazычыnыn mюvcudиyyяtиndяn belя yan keчmиr. Юlmяzlиk gяtиrmяk vяzиfяsи olan яsяr иndи юldцrmяk, юz mцяllиfиnиn qatиlиnя чevrиlmяk hцququ qazanыb. Floberи, Prustu, Kafkanы yada salыn. Bundan baшqa юlцm hяm dя yazan subyektиn fяrdи keyfиyyяtlяrиnиn yox olmasыnda da юzцnц bцruzя verиr. Yazan subyektиn юzц vя yazыsы arasыndakы dцnyada onun fяrdиyyяtиnиn heч bиr иzи yoxdur. Yazы oyununda mцяllиf юlц rolunu oynayыr. Bцtцn bunlar yaxшы tanыnan mяsяlяlяrdиr vя artыq чoxdandыr kи, яdяbи tяnqиd vя fяlsяfя mцяllиfиn иtmяsи yaxud юlцmцnц mцяyyяn edиb. Amma mяnя elя gяlиr kи, bu analиzdяn bцtцn zяrurи nяtиcяlяr чыxarыlmayыb vя onun nя dяrяcяdя vacиb olmasы dяqиq шяkиldя anlanmayыb. Daha dяqиq desяm, mяncя mцяllиfи яvvяlkи statusunda яvяz edяn bиr sыra anlayышlar var kи, onlar bu prosesdя maneчиlиk tюrяdяrяk lazыmи nяtиcяlяr чыxarmaьы яngяllяyиr. Mяn bu anlayышlardan иkиsиnиn цzяrиndя dayanacaьam. Иlk nюvbяdя яsяr anlayыsыna nяzяr salaq. Mяlum olduьu kиmи иndи belя hesab olunur kи, tяnqиdиn vяzиfяsи яsяr vя mцяllиf arasыnda яlaqяlяrи mцяyyяn etmяk, yaxud mяtnlяrdяn чыxыш edяrяk mцяllиfиn dцшцncяsиnи ya konkret tяcrцbяsиnи rekonstruksиya etmяk yox, яsяrи юzцюzlцyцndя, daxиlи arxиtekturasыnda, ичиndяkи яlaqяlяrиn яsasыnda tяhlиl etmяkdиr. Amma bu zaman dяrhal sual meydana чыxыr: " Яsяr nяdиr ? Nяdяn tяшkиl olunub ? Яsяr mцяllиf adlandыrыlan шяxs tяrяfиndяn yazыlmыш шey deyиlmи ? " Gюrdцyцmцz kиmи mяsяlя bиr qяdяr чяtиnlяшиr. Яgяr bиr adam mцяllиf deyиlsя, onun yazdыьыna, dedиyиnя, kaьыzlarda qoyduьuna, ona иstиnad edиlяn шeylяrя яsяr demяk olarmы ? Sad mцяllиf olmazdan яvvяl onun kaьыzlarыnыn statusu nя иdи ? Yяqиn kи, hяbsdя olarkяn gцn uzunu юz fantazmalarыnы цzяrиnя kючцrdцyц kaьыz yыьыnыndan baшqa heч nя. Amma sюhbяtиn mцяllиfdяn getdиyи mяlum olandan sonra da mяsяlя tam hяll olunmur. Sual yaranыr : onun bцtцn yazdыqlarы, dedиklяrи, юzцndяn sonra qoyduqlarы onun яsяrlяrиnя aиddиrmи ? Bu hяm nяzяrи, hяm dя texnиkи problemdиr. Mяsяlяn, Nиtsшenиn яsяrlяrиnи dяrc etmяk иstяyяndя, harda dayanmaq lazыmdыr ? Шцbhяsиz kи, hяr шeyи чap etmяk lazыmdыr. Amma bu " hяr шey " nя demяkdиr ? Sюzsцz kи, Nиtsшenиn юzцnцn dяrc etdиrdиyи bцtцn yazыlar bura aиddиr. Bяs яsяrlяrиnиn qaralamalarы ? Шцbhяsиz, onlar da. Bяs aforиzm layиhяlяrи ? Hяmчиnиn. Bяs gцndяlиyиn bиr ucunda edиlmиш qeydlяr ? Onlar da. Amma tutaq kи, ичи aforиzmlя dolu gцndяlиkdя tяyиn olunmuш bиr gюrцшlя baьlы qeydиn, bиr цnvanыn, yaxud camaшыrxana qяbzиnиn цstцnя dцшцrцk. Bunlar яsяrdиr ya yox ? Cavab " yox " иsя, nя цчцn ? Bu cцr problemlяr sonsuzdur. Bиr adamыn юlцmцndяn sonra qoyduьu mиlyonlarla иzиn arasыnda " яsяr "и necя mцяyyяn etmяk olar ? Яsяr nяzяrиyyяsи mюvcud deyиl vя bu vя ya dиgяr mцяllиfиn яsяrlяrиnиn kцlиyyatыnы dяrc etdиrяnlяr belя bиr nяzяrиyyяyя malиk deyиldиrlяr. Suallar sыrasыnы genишlяndиrmяk olar : mяsяlяn, " Mиn bиr gecя " яsяrdиrmи ? Иsgяndяrиyyяlи Klementиn " Stromat "ы yaxud Dиogen Laersиn " Юmцrlяr "и necя ? Gюrdцyцmцz kиmи suallar sonsuzdur. Buna gюrя dя " yazычыnы, mцяllиfи kяnara qoyaq, яsяrиn юzцnц юyrяnяk " demяk kиfayяt deyиl. Яsяr anlayышы mцяllиf qяdяr problematиk anlayышdыr. Mцяllиfиn tamamиlя yox olmasыna mane olan baшqa bиr anlayыш yazы anlayышыdыr. Яslиndя bu anlayыш mцяllиfя иstиnadы lцzumsuz etmяlи иdи. Doьrudan da hazыrda yazыya verиlяn statusda nя yazы jestиndяn nя dя mцяllиfиn nя demяk иstяdиyиndяn sюhbяt getmиr. Иstяnиlяn mяtn yayыldыьы mяkan, uzandыьы zaman daxиlиndяkи mюvqeyиnя mцnasиbяtdя юyrяnиlиr. Amma fиkrиmcя belя bиr sual qoymaq olar : yazы anlayышыnыn bu шяkиldя иstиfadяsи mцяllиfиn empиrиk xцsusиyyяtlяrиnиn transendental bиr anonиmlиyиn цstцnя transpozиsиyasыna gяtиrиb чыxarmыrmы ? Mцяllиfиn emprиk- АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 23 lиyиnиn чox nяzяrя чarpan иzlяrиnи yoxa чыxartmaq цчцn bяzяn paralel, bяzяn bиr-bиrиnя qarшы olaraq иkи metoddan иstиfadя olunur : tяnqиdи vя dиnи analиz tяrzи. Hяqиqяtяn dя yazыya prиmordиal status vermяk bиr tяrяfdяn onun mцqяddяslиyи haqda teolojи mцlahиzяnи, dиgяr tяrяfdяn, yazыnыn yaradыcы xarakterи haqda tяnqиdи mцlahиzяnи transendental шяkиldя иfadя etmяk deyиlmи ? Yazыnыn unutqanlиq vя tяhrиf sиnaьыna mяruz qaldыьыnы qяbul etmяk gиzlи mяna haqda dиnи prиnsиpи vя иmplиsиt, qaranlыq mяzmun haqda tяnqиd prиnsиpиnи transendental mцstяvиdя qoymaq deyиlmи? Yazыnы mцяllиfиn qaиblиyи иlя sяcиyyяlяndиrmяk dиnиn daиmи vя dяyишmяz яnяnя prиnsиpиnиn vя yazыnыn mцяllиfиn юlцmцndяn o yana qalmasы haqda estetиk prиnsиpиn transendental tяrcцmяsи deyиlmи ? Buna gюrя mяnиm fиkrиmcя yazыnыn bu шяkиldя xarakterиzя olunmasы mцяllиflиyя aиd edиlяn xцsusиyyяtlяrиn saxlanmasыna gяtиrиr. Baшqa sюzlя mцяllиfиn Malarmedяn baшlayaraq aram bиlmяyяn иtmяsиnя transendental яngяllяr mane olur. *** Aydыndыr kи, "mцяllиf daha mюvcud deyиl", "Allah vя иnsan bиrgя юlцmdяn юlцb" kиmи шцarlarы tяkrarlamaqla kиfayяtlяnmяk olmaz, mцяllиfиn boш qoyduьu mяkanи dиqqяtlя mцшahиdя etmяk lazыmdыr. Яvvяlcя mяn bиr necя kяlmя иlя mцяllиfиn adиnиn иstиfadяsи иlя baьlы problemlяrя toxunmaq иstяyиrяm. Mцяllиfиn adы nя demяkdиr? O necя fяalиyyяt gюstяrиr? Bu suallara tam cavab gяtиrmяk fиkrиndяn uzaьam, amma bиr neчя чяtиnlиyя dиqqяtи cяlb etmяk иstяyиrяm. Mцяllиf adы цmumи adlar sыrasыndandыr vя onlarla eynи problemlяrи bюlцшцr. (Burda mяn mцxtяlиf tяdqиqatlarыn arasыnda Sюrlиn ишlяrиnя иstиnad edиrяm). Aydыndыr kи, цmumи ad (o cцmlяdяn, mцяllиf adы) tяkcя gюndяrиш, иstиnad funksиyasыnы yerиnя yetиrmиr. O tяkcя adama tuшlanmыs barmaq deyиl, o mцяyyяn mяnada tяsvиr funksиyasы daшыyыr. "Arиstotel" deyяrkяn bиz "Analиtиklяr"иn mцяllиfи" yaxud "ontologиyanыn banиsи" kиmи tяsvиr yaxud tяsvиrlяr serиyasыnыn ekvиvalentи olan bиr sюz ишlяdиrиk. Dиgяr tяrяfdяn, mцяllиf adы mяna vermяk funksиyasыndan baшqa da funksиya yerиnя yetиrиr; mяsяlяn, bиzя bиrdяn mяlum olsa kи, Rяmbo "Ruhanи axtarыш"и yazmayыb, bu o demяk deyиl kи, bu цmumи ad ya mцяllиf adыnыn mяnasы dяyишиr. Цmumи ad vя mцяllиf adыnыn funksиyasы tяsvиr vя tяyиn qцtblяrи arasыnda realиzя olur; bu ad шцbhяsиz kи, adlandыrыlan subyektlя mцяyyяn яlaqяdяdиr. Amma bu яlaqяnи nя tяsvиr, nя dя tяyиn funksиyasы tam шяkиldя иfadя etmиr. Dиgяr tяrяfdяn, mяцllиf adы adи adlardan fяrqlи чяtиnlиklяr yaradыr. Belя kи, hяr hansы шяxsиn цmumи adы иlя onun юzц arasыnda яlaqя mцяllиf adы иlя bu adыn adlandыrdыьы subyekt arasыnda яlaqяdяn fяrqlяnиr. Mяsяlяn, яgяr mяnя 24 mяlum olursa kи, Pyer Dцponun gюzlяrи mavи rяngdя deyиl, yaxud o Parиsdя doьulmayыb, ya hяkиm deyиl vя s., Pyer Dцpon adы цtцn bunlara baxmayaraq eynи adama gюndяrmяkdя davam edяcяk vя tяyиn яlaqяsи dяyишmяz qalacaq. Mцяllиf adlarыnыn qoyduьu problemlяr иsя qatqat daha чяtиndиr: mяsяlяn, яgяr aшkar olunsa kи, Шekspиr bu gцn turиstlяrиn onun evи kиmи zиyarяt etdиklяrи evdя doьulmayыb, bu yenиlиk bu mцяllиf adыnыn fяalиyyяtиnя dяyишиklиk gяtиrmяyяcяk; amma sцbut olunsa kи, Шekspиr "Sonnet"lяrи yazmayыb, belя dяyишиklиk tamamиlя baшqa nюvlцdцr vя mцяllиf adыnыn fяalиyyяtиnя tяsиrsиz юtцшmцr. Яgяr sцbut olunsa kи, Шekspиr Bakonun "Orqanon" яsяrиnи yazыb vя bu иkи mцяllиfиn яsяrlяrиnи yazan eynи adamdыr - belя dяyишиklиk mцяllиf adыnыn fяalиyyяtиnи kюklц шяkиldя dяyишиr. Bиr sюzlя mцяllиf adы dиgяr цmumи adlar kиmи deyиl. Mцяllиf adыnыn paradoksal mяxsusиlиyиnи bиr sыra dиgяr mиsallar da gюstяrиr. Mяsяlяn, Pyer Dцponun mюvcud olmamasыnы demяk Homer yaxud Hermes Trиmejиstиn mюvcud olmamalarыnы demяklя eynи шey deyиl. Bиrиncи halda, bu o demяkdиr kи, Pyer Dцpon adыnы heч kиm daшыmыr ; иkиncи halda иsя belя mяlum olur kи, bиr neчя шяxs bиr ad altыnda qarышdыrыlыb yaxud яsl mцяllиf яnяnяvи olaraq Homer ya Hermes personajlarыna aиd edиlяn heч bиr cяhяtя malиk deyиl. X.-иn яsl adыnыn Pyer Dцpon deyиl, Jak Dцran olmasыnы юyrяnmяk bиr шeydиr, Stendalыn adыnыn Anrи Bel olmasыnы aшkar etmяk tamam baшqa шey. Bu fяrqlяrи yяqиn kи, bu cцr иzah etmяk olar: hяr hansы dиskursda mцяllиf adы adиcя bиr element deyиl (hansы kи, mцbtяda ya tamamlыq ola bиlяr, яvяzlиklя иfadя oluna bиlяr vя s.); o dиskursa mцnasиbяtdя tяsnиfedиcи funksиya иcra edиr: mяsяlяn fиlan ad mцяyyяn sayda mяtnlяrи bиr yerdя qruplaшdыrmaq, onlardan bяzиlяrиnи kяnarlaшdыrmaq, onlarы baшqa mяtnlяrlя qarшыlaшdыrmaq иmkanы verиr. Bundan baшqa o mяtnlяrиn bиr-bиrи иlя яlaqяyя qoyulmasы иmkanыnы yaradыr. Bиr neчя mяtnиn eynи ad altыnda qruplaшdыrlmasы gюstяrиr kи, onlarыn arasыnda bиr homogenlиk, qarшыlыqlы иzahetmя xцsusиyyяtи vя s. kиmи яlaqяlяr var. Nяhayяt, mцяllиf adы dиskursun xцsusи nюv mюvcudluq tяrzиnи иfadя edиr: hяr hansы bиr dиskurs цчцn mцяllиf adыnыn olmasы, "bu fиlankяs tяrяfиndяn yazыlыb", yaxud "fиlankяs bunun mцяllиfиdиr" deyя bиlmяk gюstяrиr kи, bu dиskurs gцndяlиk hяyatыn xцsusи dиqqяt cяlb elяmяyяn, dяrhal иstehlak olunan, gяlиb-gedяn sюzц deyиl, xцsusи qaydada qяbul edиlmяlи olan vя ичиndя hяrяkяt etdиyи mяdяnиyyяt чяrчиvяsиndя xцsusи status almalы olan sюzdцr. Bцtцn bunlar gюstяrиr kи, mцяllиf adы adи adamlarыn adlarыndan fяrqlи qaydada fяalиyyяt gюstяrиr. Nяtиcя etиbarи иlя belя demяk olar kи, bиzиm sиvиlиzasиyamыzda mцяyyяn sayda dиskurslar var kи, onlarda "mцяllиf" funskиyasы var, dиgяrlяrиndя иsя yox. Шяxsи mяktubun иmzaчыsы ola bиlяr, amma mцяllиfи yox; mцqavиlяnиn qarantы ola bиlяr, mцяllиfи yox. Kцчяdя oxuduьumuz, dиvara АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 yapышdыrыlmыш anonиm mяtnиn tяrtиb edиcиsи var, mцяllиfи yox. Belяlиklя, mцяllиf funskиyasы cяmиyyяt daxиlиndя bяzи dиskurslarыn mюvcudluq, sиrkulyasиya vя fяalиyyяt tяrzи иlя mцяyyяn olunur. *** Иndи иsя bu "mцяllиf" funksиyasыnы araшdыraq. Bu funksиyanы daшыyan dиskurs bиzиm mяdяnиyyяtиmиzdя necя xaraktыrиzя olunur? O dиgяr dиskurslardan nя иlя fяrqlяnиr? Mяnиm fиkrиmcя яgяr sюhbяt yalnыz hяr hansы kиtab yaxud mяtnиn mцяllиfиndяn gedиrsя, dюrd sяcиyyяvи cяhяt qeyd oluna bиlяr. Яvvяla bu kиtab vя mяtn mцlkиyyяt obyektиdиr. Onlarыn aиd olduьu mцlkиyyяt formasы mяxsusи xarakterlяrя malиkdиr vя artыq uzun иllяrdиr kи, mяcяllяlяшdиrиlиb. Qeyd etmяk lazыmdыr kи, krиmиnal aspektя mцnasиbяtdя mцlkиyyяt aspektи tarиxяn sonra gяlиr. Mяtnlяrиn, kиtablarыn, dиskurslarыn mиfolojи yaxud mцqяddяs personajlardan fяrqlи, real mцяllиflяrиnиn olmasы dиskurslarыn transqressиv ola bиlmяsи vя buna gюrя mцяllиfиn cяzalandыrыlmasы иmkanы иlя baьlыdыr. Bиzиm mяdяnиyyяtиmиzdя (vя шцbhяsиz kи, bиr sыra baшqa mяdяnиyyяtlяrdя) dиskurs иlk zamanlarda bиr шey yaxud mяhsul deyиl, akt sayыlыrdы vя bиr akt olaraq mцqяddяs/qeyrи mцqяddяs, qanunи/ qanunsuz, dиnи/blasfem kиmи иkиqцtblц mцstяvиdя yer alыrdы.Tarиxяn dиskurs mцlkиyyяt чevrяsиnя daxиl olmazdan яvvяl rиsklи bиr jest olub. Amma mяtnlяr цчцn mцlkиyyяt rejиmи bяrqяrar olandan, mцяllиflиk hцquqlarы, mцяllиf-naшиr mцnasиbяtlяrи, reproduksиya hцquqlarы vя s. haqda qaydalar qяbul edиlяndяn sonra - yяnи XVИИИ яsrиn sonu, XИX яsrиn яvvяllяrиndя - yazы aktыna xas olan transqressиya иmkanы getdиkcя яdяbиyyatыn иmperatиvиnя чevrиlmяyя baшladы. Elя bиl kи, yazar mцlkиyyяt sиstemиnя yerlяшdиrиldиkdяn sonra belя bиr status almaьыn яvяzиnи transqressиyanы sиstematиk шяkиldя hяyata keчиrmяklя alыrdы. Dиgяr tяrяfdяn, mцяllиf funksиyasы bцtцn dиskurslarda unиversal vя sяbatlы шяkиldя reallaшmыr. Bиzиm sиvиlиzasыyamыzda eynи mяtnlяr heч dя hяr zaman mяnsubиyyяt tяlяb etmяyиb. Vaxt olub kи, bиzиm иndи яdяbи adlandиracaьыmыz bиr sыra mяtnlяr (яhvalatlar, naьыllar, dastanlar, tragedиya vя komedиyalar) onlarыn mцяllиflяrи haqda heч bиr sorьu-sual olmadan qяbul edиlиr, otцrцlцr vя dяyяrlяndиrиlиrdи. Onlarыn anonиmlиyи heч bиr чяtиnlиk yaratmыrdы, onlarыn hяqиqи yaxud ehtиmal edиlяn qяdиmlиyи qaneedиcи tяmиnat иdи. Bunun яksиnя olaraq, bиzиm иndи elmи adlandиracaьыmыz vя kosmologиya, fяza, tяbabяt vя xяstяlиklяr, tяbияt elmlяrи yaxud coьrafиyaya aиd mяtnlяr Orta яsrlяrdя yalnыz mцяllиfиn adы иlя bиrgя olmaq шяrtи иlя qяbul edиlиr vя hяqиqяt daшыyыcыsы sayыlыrdы. "Hиpokrat demишdиr kи...", "Plиn belя nяql edиr kи..." kиmи иfadяlяr tяkcя dяlиl kиmи иstиfadя olunmurdu. Onlar hяm dя иsbatlanmыш kиmи qяbul olunmalи dиskurslarыn tanыnma vasиtяsи иdи. XVИИ yaxud XVИИИ яsrdяn baшlayaraq bu tяcrцbя kяnarlaшdыrыldы: o zamandan bяrи elmи dиskurslar olduьu kиmи qяbul olunmaьa baшladы: bu halda onlarиn aиd olduьu adama иstиnad yox, bиr elmи sиstemя aиdиyyatы tяmиnat kиmи qяbul olunur. Mцяllиf funksиyasы belя hallarda kяnara чяkиlиr. Иxtиraчыnыn adы sadяcя bu vя ya dиgяr teorem, elmи mцlahиzя, patolojи sиndrom цчцn ad kиmи иstиfadя olunur. Lakиn яdяbи dиskurslar yalnыz mцяllиfи иlя bиrgя qяbul oluna bиlяr: hяr hansы шeиr yaxud nяsr mяtnиndяn onun hardan gяldиyи, kиm tяrяfиndяn, hansы tarиxdя, hansы шяraиtdя, hansы layиhяdяn чыxыш edиlяrяk yazыldыьы soruшulur. Ona verиlяn mяna, ona tanыnan status vя dяyяr bu suallara verиlяn cavablardan asыlыdыr. Яgяr tяsadцfяn yaxud mцяllиfиn юy иstяyи иlя mяtn bиzя anonиm gяlиb чatыrsa, dяrhal mцяllиf axtarыlmaьa baшlanыr. Яdяbи anonиmlиk bиzиm цчцn dюzцlmяzdиr- bиz onu yalnыz tapmaca kиmи qяbul edиrиk. Bиr sюzlя, mцяllиf funksиyasы яdяbи яsяrlяr цчцn tam gцcц иlя ишlяyиr (Яlbяttя bцtцn bunlara bяzи nцanslar gяtиrmяk lazыmdыr: artыq bиr neчя vaxtdыr kи, tяnqиd яsяrlяrи onlarыn fяrdи yaradыcыlarыna gюrя deyиl, onlarыn janr vя tиpиnя, onlarda rast gяlиnяn daиmи elementlяrя gюrя analиz edиr. Yaxud, яgяr daha mцяllиfя иstиnad rиyazиyyatda bu vя ya dиgяr teoremи yaxud mцlahиzяnи adlandиrmaqdan baшqa heч nяyя xиdmяt etmиrsя, bиologиya vя tяbabяtdя mцяllиfиn adыnыn vя onun ишиnиn tarиxиnиn gюstяrиlmяsи tamam baшqa rol oynayыr: bu tяkcя mяnbяnи gюstяrmяyя xиdmяt etmиr, hяm dя mцяyyяn bиr dюvrdя bu vя ya dиgяr laboratorиyada иstиfadя olunan texnиka vя tяcrцbя obyektlяrиndяn чыxыш edяrяk ишиn etиbarlыlыьыnы mцяyyяn etmяk цчцn vasиtяdиr). Mцяllиf funksиyasыnыn цчцncц sяcиyyяvи cяhяtи ondan иbarяtdиr kи, o mцяyyяn dиskursun spontan шяkиldя mцяyyяn шяxsя mяnsub edиlmяsи deyиl, mцяllиf fиqurunun konstruksиyasыna xиdmяt edяn mцrяkkяb bиr яmяlиyyatыn nяtиcяsиdиr. Шцbhяsиz kи, bu fиqura realиst bиr status vermяyя cяhd edиlиr - mцяllиf yazыnыn mяnшя yerи kиmи tяqdиm edиlиr. Amma яslиndя шяxsdя mцяllиf adlandиrиlan (yaxud шяxsdяn mцяllиf edяn) mяtnиn цzяrиndя aparыlan яmяlиyyatlarыn (mцяyyяn cяhяtlяrиn relevant sayыlmasы, mцяyyяn yaxыnlaшdыrmalarыn aparыlmasы, mцяyyяn davamиyyяtиn aшkar edиlmяsи, mцяyyяn kяnarlaшdыrmalarыn realиzя edиlmяsи) proyeksиyasыndan baшqa bиr шey deyиl. Bu яmяlиyyatlar tarиxи dюvrlяrdяn vя dиskursun tиpиndяn asыlы olaraq dяyишиr. "Fяlsяfя sahяsиndя mцяllиf" "шaиr"lя eynи qaydada konstruksиya edиlmиr. Eynи zamanda яdяbи яsяrиn mцяllиfи bu gцn XVИИИ яsrdяkи kиmи konstruksиya edиlmиr. Amma mцяllиf fиqurunun konstruksиyasы sahяsиndя sabиt elementlяr dя tapmaq olar. Mяsяlяn, mяnя elя gяlиr kи, яdяbи tяnqиdиn uzun zamanlar boyu mцяllиfи mцяyyяn etmяk, daha doьrusu mюvcud mяtn vя dиskurslardan чыxыш edяrяk mцяllиf formasыnыn konstruksиyasыnы reallaшdыrmaq tяrzи xrиstиan яnяnяsиndя mяtnlяrиn autentиklяшdиrиlmяsи praktиkasыndan kиfayяt АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 25 qяdяr bиrbaшa шяkиldя qaynaqlanыr. Baшqa sюzlя desяk, яsяrdя mцяllиfи "tapmaq" цчцn mцasиr tяnqиd mяtnиn dяyяrиnи mцяllиfиn mцqяddяslиyи иlя sцbut etmяk цчцn xrиstиan eqzejetиkasыnыn иstиfadя etdиyи sxemlяrя чox yaxыn tяrzdя davranыr. "De vиrиs иllustrиbus" яsяrиndя mцqяddяs Jerom иzah edиr kи, eynи adы daшыma чoxsaylы яsяrlяrиn mцяllиflяrиnиn legиtиm шяkиldя иdentиfиkasыyasы цчцn yetяrlи deyиl: baшqa-baшqa шяxslяr eynи adы daшыya bиlяrlяr yaxud bиrи dиgяrиnиn adыndan suи-иstиfadя edя bиlяr. Tekstual яnяnяlяrdя ad fяrdиlиyиn markasы kиmи kиfayяt etmиr. Belя olan halda чoxsaylы dиskurslarы eynи mцяllиfя necя aиd etmяlи? Sюhbяtиn eynи adamdan yaxud fяrqlи adamlardan getdиyиnи mцяyyяn etmяk цчцn mцяllиf funksиyasыnы necя reallaшdыrmalы? Mцqяddяs Jerom bunun цчцn dюrd meyar tяqdиm edиr: яgяr mцяllиfя aиd edиlяn яsяrlяrиn ичиndя bиrи dиgяrlяrиnя mцnasиbяtdя zяиfdиrsя, onu sиyahыdan чыxartmaq lazыmdыr (bu halda mцяllиf eynи sяvиyyяlи dяyяr kиmи sяcиyyяlяndиrиlиr) ; яgяr mцяllиfиn bяzи mяtnlяrи onun dиgяr яsяrlяrи иlя doktrиnal sяvиyyяdя zиddиyяt tяшkиl edиrsя, yenя eynи qaydada davranmaq lazыmdыr (bu halda mцяllиf nяzяrи yaxud konseptual cяhяtdяn zиddиyяtsиz sahя kиmи gюtцrцlцr) ; eynи zamanda fяrqlи bиr stиldя, mцяllиfиn qяlяmиndя adяtяn rast gяlиnmяyяn sюz vя иfadяlяr ишlяnmиш яsяrlяrи xarиc etmяk lazыmdыr (burada mцяllиf stиlиstиk vahиd kиmи gюtцrцlцr) ; nяhayяt, mцяllиfиn юlцmцndяn sonraya aиd olan hadиsяlяrdяn yaxud personajlardan danышan яsяrlяrи dя kяnarlaшdыrmaq lazыmdыr (burada mцяllиf konkret tarиxи an, mцяyyяn sayda hadиsяlяrиn qovuшma yerи kиmи gюtцrцlцr). Mцasиr яdяbи tяnqиd hяtta autentиfиkasиya иlя baьlы qayьыlarы olmadыqda belя (bиr qayda olaraq belя olur) mцяllиfи heч dя fяrqlи шяkиldя mцяyyяn etmиr: mцяllиf mцяyyяn bиr яsяrdя mцяyyяn hadиsяlяrиn hяm mюvcudluьunu, hяm dя transformasиyasыnы, deformasиyasыnы vя dяyишmяlяrиnи иzah edяn faktordur (bunun цчцn mцяllиfиn bиoqrafиyasыna mцracияt olunur, onun fяrdи perspektиvи mцяyyяn edиlиr, onun sosиal mяnsubиyyяtи tяhlиl edиlиr, onun fundamental layиhяsи aшkara чыxarыlыr). Mцяllиf hяm dя yazыnыn bиrlиyиnи tяcяssцm etdиrиr - bцtцn fяrqlи cяhяtlяr яn azы evolyusиya, yetkиnlиk yaxud tяsиr prиnsиplяrи иlя иxtиsara salыnmalыdыr. Mцяllиf eynи zamanda mцяyyяn mяtnlяrиn arasыnda ortaya чыxa bиlяcяk zиddиyyяtlяrиn aradan qaldыrыlmasыna иmkan verяn vasиtяdиr: mцяllиfиn fиkиr dцnyasыnda, arzularыnda, шцur yaxud tяhtяlшцurunda bиr mяqam olmalыdыr kи, bu mяqamdan чыxыш edяrяk zиddиyяtlяr hяll oluna, bиrbиrиnи qarшыlыqlы иnkar edяn цnsцrlяr bиr-bиrиlя uzlaшa yaxud fundamental yaxud иlkиn zиddиyyяtиn яtrafиnda yыьышa bиlsиn. Nяhayяt mцяllиf иfadя baxыmыndan bиr bцtюvlцk tяшkиl edиr vя bu cяhяt onun hяm яsяrlяrиndя, hяm qaralamalarыnda, hяm mяktublarыnda yaxud fraqmentlяrиndя юzцnц gюstяrиr. Mцqяddяs Jeromun sadaladыьы dюrd meyar mцasиr tяnqиdиn mцяllиf funksиyasы иlя ишlяmяyиnиn dюrd tяrzиnи иfadя edиr. Lakиn mцяllиf funksиyasы passиv bиr mяtndяn чыxыш edяrяk hяyata keчиrиlяn sadяcя bиr rekonstruksиya kиmи 26 qиymяtlяndиrиlя bиlmяz. Belя kи, mяtndя hяmишя mцяllиfя gюndяrиш edяn mцяyyяn sayda ишarяlяr olur. Bu ишarяlяr qrammatиka mцtяxяssиslяrиnя yaxшы tanышdыr: bunlar шяxs яvяzlиklяrи, zaman vя mяkan zяrflиklяrи, fellяrиn tяsrиfиdиr. Amma qeyd etmяk lazыmdыr kи, bu elementlяr mцяllиf funksиyasыna malиk olan vя bu funksиyadan mяhrum dиskurslarda eynи cцr ишlяmиr. Bu sonuncularda sюzцgedяn elementlяr hяqиqи danишana vя onun dиskursunun mяkan/zaman koordиnatlarыna gюndяrиr. Bиrиncиlяrdя иsя onlarыn rolu daha mцrяkkяb vя daha rяngarяngdиr. Yaxшы mяlumdur kи, tяhkиyячиnиn danышdыьы яhvalat kиmи tяqdиm olunan romanda bиrиncи шяxsя aиd яvяzlиk, иndиkи zaman, mяkana aиd ишarяlяr yazычыya, onun yazdыьы ana yaxud yazma aktыna deyиl, yazычыya mцnasиbяtdя dиstansы яsяrdяn-яsяrя, hяtta bиr яsяrиn ичиndя dяyишя bиlяn alter eqoya gюndяrиr. Mцяllиfи hяqиqи yazычы tяrяfdя axtarmaq onu xяyalи tяhkиyячи tяrяfdя axtarmaq qяdяr yanlышdыrmцяllиf funksиyasы bu иkиsиnиn arasыnda hяyata keчиr. Belя zяnn etmяk olar kи, bu roman yaxud poetиk dиskursa aиd sяcиyyяvи cяhяtdиr, yalnиz kvazи-dиskurslarыn oynadыьы sahяlяrя aиddиr. Яslиndя иsя mцяllиf funksиyasы olan bцtцn dиskurslarda bu eqo чoxluьu rast gяlиnиr. Mяsяlяn, bиr rиyazиyyat traktatыna yazыlmыш юn sюzdя danышan vя bu traktatыn tяrtиb olunma шяraиtиnи gюstяrяn eqo nя mюvqeyиnя, nя dя fяalиyyяtиnя gюrя bиr иsbatыn gedишиndя danышan vя "Mяn belя nяtиcяyя gяlиrяm kи..." yaxud "Fяrz edиrяm kи..." formasыnda цzя чыxan eqo иlя eynи deyиl: bиr halda "mяn" ekvиvalentи olmayan, mцяyyяn mяkan vя zaman daxиlиndя mцяyyяn иши gюrmцш adama gюndяrиr ; иkиncи halda иsя " mяn " eynи sиmvollar, eynи aksиomlar vя eynи иlkиn sцbutlar sиstemиnи qяbul edяn иstяnиlяn шяxsиn tuta bиlяcяyи mюvqenи gюstяrиr. Lakиn eynи traktatda цчцncц eqonu da aшkar etmяk olar; bu eqo ишиn mяnasыnы иzah edиr, qarшыya чыxan чяtиnlиklяr, яldя edиlяn nяtиcяlяr, hяlя qalmaqda olan problemlяrdяn danышыr; bu eqo artыq mюvcud olan yaxud gяlяcяk rиyazи dиskurslar mцstяvиsиndя yerlяшиr. Bu halda mцяllиf funksиyasы dиgяr eqolarы arxa planda qoyan bиr eqo tяrяfиndяn hяyata keчиrиlmиr. Яksиnя belя dиskurslarda mцяllиf funksиyasы elя fяalиyyяt gюstяrиr kи, eynи zamanda цч eqonun dиspersиyasыna gяtиrиb чыxarыr. Шцbhяsиz kи, axtarышlar sayяsиndя mцяllиf funksиyasыnыn baшqa cяhяtlяrиnи dя tapmaq mцmkцndцr. Amma mяn bu dюrd cяhяtlя kиfayяtlяnиrяm, чцnkи onlar яn чox nяzяrя чarpan vя яn vacиblяrиdиr. Onlarы belя yekunlaшdыrardыm : mцяllиf funksиyasы dиskurs alяmиnи mцяyyяn vя artиkulyasыya edяn hцquqи vя иnstиtusиonal sиstemlя baьlыdыr; o bцtцn dиskurslarla baьlы, bцtцn dюvrlяrdя vя bцtцn sиvиlиzasиyalarda eynи qaydada fяalиyyяt gюstяrmиr; o hяr hansы dиskursun spontan шяkиldя onun иstehsalчыsыna aиd edиlmяsи kиmи mexanиkи prosesdяn deyиl, bиr sыra spesиfиk vя mцrяkkяb яmяlиyyatlardan иbarяtdиr; o sadяcя hяqиqи bиr шяxsя gюndяrиш etmиr, eynи zamanda mцxtяlиf kateqorиyalara aиd шяxslяrиn tuta bиlяcяyи eqolara gюndяrиr. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 *** Anlayыram kи, иndиyя qяdяr mюvzunu яsassыz шяkиldя mяhdudlaшdыrыram. Шцbhяsиz kи, rяssamlыq, musиqи, texnиka vя s. sahяlяrdя mцяllиf funksиyasыnыn nяdяn иbarяt olmasы haqda danышmaq lazыm иdи. Bundan baшqa hяtta mяnиm etdиyиm kиmи yalnыz dиskurs alяmиnи gюtцrsяk, dцшцnцrяm kи, mяnиm "mцяllиf"я verdиyиm mяna hяddяn artыq mяhduddur. Mяn mцяllиfи иstehsalыnыn legиtиm шяkиldя ona aиd edиlmяsи mцmkцn olan bиr mяtnиn, bиr kиtabыn yaxud bиr яsяrиn mцяllиfи kиmи mяhdud шяkиldя tяqdиm etdиm. Halbukи dиskurs alяmиndя kиtabdan artыq bиr шeyиn mцяllиfи olmaq иmkanыnы gюrmяk asandыr - mяsяlяn, bиr nяzяrиyyяnиn, bиr яnяnяnиn yaxud bиr fяnnиn mцяllиfи olmaq olar kи, bunlarыn hяr bиrиnиn чяrчиvяsиndя baшqa kиtablar yaxud baшqa mцяllиflяr юz nюvbяsиndя yer ala bиlяr. Belя mцяllиflяr "transdиskursиv" bиr mюvqedяdиrlяr. Bu davamlы bиr fenomendиr vя onun bиzиm sиvиlиzasиyamыz qяdяr yaшы var. Homer vя Arиstotel, kиlsяnиn atalarы bu rolu oynayыblar; eynи sюzlяrи иlk rиyazиyyatчыlar vя hиppokrat яnяnяsиnиn mяnшяyиndя duranlar haqda da demяk olar. Amma mяnя elя gяlиr kи, XИX яsrdя Avropada чox mяxsusи mцяllиf tиplяrи meydana gяlиb. Onlarы nя " bюyцk " яdяbиyyat nцmayяndяlяrи, nя dиnи kanonиk mяtnlяrиn mцяllиflяrи, nя dя elmlяrиn banиlяrи иlя qarышdыrmaq olmaz. Onlarы bиr qяdяr arbиtrar шяkиldя " dиskursиvlиk banиlяrи " adlandыraq. Bu mцяllиflяrи sяcиyyяlяndиrяn cяhяt odur kи, onlar tяkcя юz яsяrlяrиnиn, kиtablarыnыn mцяllиflяrи deyиllяr. Onlar bundan daha artыьыnы, baшqa mяtnяrиn formalaшmasы иmkanыnы vя qaydasыnы ortaya qoyublar. Bu mяnada onlar, mяsяlяn, bиr roman mцяllиfиndяn чox fяrqlяnиrlяrbu sonuncu hяr bиr halda юz mяtnиnиn mцяllиfиndяn baшqa bиr шey deyиl. Bunun яksиnя olaraq, mяsяlяn Freyd tяkcя " Rюyalarыn tяfsиrи " яsяrиnиn mцяllиfи deyиl, Marks tяkcя " Manиfest "иn ya Kapиtalыn mцяllиfи deyиl : onlar sonsuz dиskurslar иmkanыnы yaradыblar. Sюzsцz kи, mяnя asanlыqla belя bиr иrad tutmaq olar kи, roman mцяllиfиnиn tяkcя юz romanыnыn mцяllиfи olmasы hяqиqяtя uyьun deyиl; яgяr sюhbяt kиfayяt qяdяr " vacиb " mцяllиfdяn gedиrsя, o bundan artыq bиr шeydиr. Sadя bиr mиsal gюstяrmяk цчцn demяk olar kи, Ann Radklиf tяkcя " Pиreney qяsrиndя qarabasmalar " vя bяzи baшqa romanlarыn mцяllиfи deyиl, o hяm dя XИX яsrиn яvvяllяrиndя dяhшяt romanlarы janrыnы mцmkцn edиb vя bu mяnada onun mцяllиf funksиyasы onun яsяrиnи юtцb keчиr. Amma mяncя bu иrada belя cavab vermяk olar : dиskursиvlиyиn banиlяrиnиn (mиsal kиmи mяn Marks vя Freydи gюtцrцrяm, чцnkи onlar hяm bиrиncи, hяm dя яn mцhцmlяrиdиr) mцmkцn etdиklяrи bиr roman mцяllиfиnиn mцmkцn etdиyиndяn tamamиlя fяrqlиdиr. Ann Radklиfиn mяtnlяrи bu mяtnlяrdяn qиdalanan bиr sиra bяnzяtmя vя analogиyalara yol aчыb. Onun yaradыcыlыьыnda mцяyyяn xarakterиstиk xususиyyяtlяr, fиqurlar, strukturlar var kи, onlar sonradan yenиdяn иstиfadя oluna bиlиb. Ann Radklиfиn dяhшяt romanыnыn tяmяlиnи qoymasыnы demяk bu mяnanы verиr : XИX яsrиn dяhшяt romanыnda Ann Radklиfdя olduьu kиmи юz gцnahsыzlыьыnыn tяlяsиnя dцшmцs qadыn qяhrяmanы, sиrlи qяsrи, dцnyadan ona edиlяn pиslиklяrиn яvяzиnи чыxmaьы юzцnя qayя etmиш mяnfи qяhrяmanы vя s. gюrmяk olar. Amma mяn dиskursиvlиyиn юzцlцnu qoyanlar kиmи Marks vя Freyddяn danышanda onu demяk иstяyиrяm kи, onlar tяkcя mцяyyяn sayda analogиyalarы deyиl, hяm dя mцяyyяn sayda fяrqlи yanaшmalarы mцmkun edиblяr. Onlar tяmяlиnи qoyduqlarыndan fяrqlи olsa da ona aиd olmaqda davam edяn yol aчыblar. Freydиn psиxanalиzиn bцnovrяsиnи qoymasыnы demяk o demяk deyиl kи, (sadяcя o demяk deyиl kи) lиbиdo konsepsиyasыnы yaxud rюyalarыn tяfsиrи texnиkasыnы Abrahamda yaxud Melanи Klaynda tapmaq olar, bu o demяkdиr kи, Freyd юz mяtnlяrиnя, konseptlяrиnя, hиpotezlяrиnя mцnasиbяtdя fяrqlи olsa belя psиxanalиtиk dиskursa aиd olan praktиkanы mцmkцn edиb. Bu anda yenи bиr чяtиnlиk ortaya чыxыr : sual vermяk olar kи, mяgяr bu cяhяt иstяnиlяn elm banиsиndя, yaxud hяr hansы elmdя mцnbиt bиr transformasиya aparmыш иstяnиlяn mцяllиfdя mюvcud deyиlmи ? Belя demяk olar kи, Qalиley tяkcя юzцndяn sonra onun qanunlarыnы tяkrarlanmasы иmkanыnы yox, hяm dя ondan kяnarlaшmalarы mцmkцn edиb. Яgяr Kuvye bиologиyanыn, Sosцr lиnqvиstиkanыn banиsи sayыlыrsa, bu ona gюrя belя deyиl kи, onlarы иmиtasиya edиblяr, ona gюrяdиr kи, Kцvye mцяyyяn mяnada onun юzцnцn fиksиzmи иlя daban-dabana zиdd olan tяkamцl nяzяrиyyяsиnи mцmkцn edиb; yaxud ona gюrяdиr kи, Sosцr onun struktural analиzlяrиndяn чox fяrqlи olan generatиv qrammatиka иmkanыnы yaradыb. Belяlиklя, elmdя tяmяlчиlиk dиskursиv tяmяlчиlиklя eynи sыraya gяlиr. Lakиn mяnиm fиkrиmcя burada bиr fяrq var vя bu fяrq чox mцhцmdцr. Elm mиsalыnda tяmяl aktыnыn юzц gяlяcяk transformasиyalarыn ичиndяdиr; o bиr nюv mцmkцn etdиyи transformasиyalar sиstemиnиn tяrkиb hиssяsиdиr. Bu aиdиyyat mцxtяlиf formalarda ola bиlяr. Elmdя tяmяl aktыnыn bu elmиn sonrakы transformasиyalarыnыn gedишиndя kяшf olunan daha bюyцk bиr nяsnяnиn mяxsusи tяtbиq halы olmasы aшkarlana bиlяr. Yaxud hesab edиlя bиlяr kи, bu akt иntuиsиya vя emprиzm цzяrиndя qurulub; bunun цчцn onu yenиdяn formallaшdыrmaq zяrurяtи yarana bиlяr, onu daha samballы шяkиldя яsaslandыrmaq цчцn яlavя nяzяrи яmяlиyyatlar aparыla bиlяr. Yaxud hяmиn akt tяlяsиk цmumиlяшdиrmя sayыla bиlяr, bu zaman onun hяqиqи fяalиyyяt meydanыnы mцяyyяn etmяk lazыm gяlяcяk. Baшqa sюzlя, elmи tяmяl aktы hяr bиr zaman ondan meydana gяlяn transformasиyalar aparatыna yenиdяn daxиl edиlя bиlяr. Bunun яksиnя olaraq dиskursиvlиyиn tяmяlиnиn qoyulmasы aktы onun sonrakы transformasиyalarыna mцnasиbяtdя heterogendиr. Freyd tяrяfиndяn bцnюvrяsи qoyulan psиxanalиzиn bиr dиskursиvlиk kиmи genишlяndиrиlmяsи ona onun АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 27 иlk vaxtlarda qяbul etmяdиyи цmumиlиk vermяk deyиl, sadяcя onun цчцn mцяyyяn sayda tяtbиq иmkanlarыnы aчmaqdыr. Onun daraldыlmasы иsя яslиndя tяmяl aktыnda elя цnsцrlяrи иzolя etmяk cяhdиdиr kи, yalnыz bu цnsцrlяrя tяmяlчиlиk dяyяrи tanыnиr vя Freydиn bu vя ya dиgяr nяzяrиyyя yaxud konsepsиyasы onlara mцnasиbяtdя tюrяmя yaxud иkиncи dяrяcяlи sayыlыr. Nяhayяt bu tиp banиlяrиn яsяrlяrиndя hяr hansы mцlahиzя sяhv sayыlmыr; sadяcя bяzи mцlahиzяlяr qeyrи-relevant sayыldыьы цчцn yaxud onlarыn baшqa tиp dиskursиvlиyя aиd olmasы hesab olunduьu цчцn kяnarlaшdыrыlыr. Baшqa sюzlя desяk, elmи tяmяlчиlиkdяn fяrqlи olaraq dиskursиv tяmяlчиlиk юzцnцn sonrakы transformasыyalarыnыn tяrkиb hиssяsи deyиl. Bunun nяtиcыsиdиr kи, burada hяr hansы mцlahиzяnиn nяzяrи dяyяrи bu banиlяrиn яsяrlяrиnя mцnasиbяtdя mцяyyяn olunur, halbukи Qalиley vя Nyutonun halыnda onlarыn иrяlи sцrdцyц mцlahиzяlяrиn statusu fиzиkanыn vя kosmologиyanыn mюvcud normalarыna mцnasиbяtdя mцяyyяn edиlиr. Qыsaca olaraq belя yekunlaшdыrmaq olar kи, dиskursиv banиlяrиn yaradыcыlыьы onlarыn konturlarыnы cыzdыьы elmя vя meydana mцnasиbяtdя yer almыr, яksиnя bu elm vя dиskursиvlиk иstиnad mяnbяyи kиmи onlarыn yaradыcыlыьыna mцnasиbяtdя yer alыr. Bu elementlяrdяn чыxыш edяrяk bu tиp dиskursиvlиklяrdя qaчыlmaz bиr zяrurяt kиmи rast gяlиnяn " mяnшяyя qayыdыш " tяlяbиnи anlamaq olar. " Mяnшяyя qayыdыш " dedиkdя nя baшa dцшmяk lazыmdыr ? Mяncя bu иfadя иlя юzцnцn mяxsusи cяhяtlяrи olan vя mяhz dиskursиv tяmяlчиlиyи sяcиyyяlяndиrяn bиr hяrяkatы gюstяrmяk olar. Qayыdышыn olmasы цчцn яvvяlcя unutmanыn olmasы zяrurиdиr; sюhbяt tяsadцfи yaxud anlaшыlmazlыqdan иrяlи gяlяn unutmadan yox, fundamental unutmadan gedиr. Tяmяl aktы юz mahиyyяtи etиbarы иlя elяdиr kи, o unudulmaya bиlmяz. Onu nцmayиш etdиrяn, ondan tюrяnяn eynи zamanda ondan kяnarlaшmanы vя onu dяyишmяnи tяcяssцm etdиrиr. Bu qeyrи-tяsadцfи unutmalar иdentиfиkasиyasы vя tяhlиl edиlmяsи mцmkцn olan konkret яmяlиyyatlar vasиtяsиlя hяyata keчиr vя onlarы tяmяl aktыna qayыdышla mяhdudlaшdыrmaq olar. Unutmanыn gяtиrdиyи maneя sюzцgedяn dиskursиvlиyя bayыrdan pяrчиmlяnmяyиb, o elя dиskursиvlиyиn tяrkиb hиssяsиdиr, onun qaydalarыnы bu dиskursиvlиk mцяyyяn edиr. Bu шяkиldя unudulmuш dиskursиv tяmяl aktы hяm bu unutmadan иrяlи gяlяn maneяnиn mяnшяyиndя durur, hяm dя bu maneяnи aчmaq цчцn aчarы tяmиn edиr- elя bиr tяrzdя kи, bu unutmanы ancaq gerиyя qayыdышla kяnarlaшdыrmaq olar. Bundan baшqa bu qayыdыш mяtnя qayыdышdыr, daha dяqиq desяk mяtnиn boшluqlarыna, sяtиraltы mяnalarыna qayыdышdыr. Bu qayыdыш unutmanыn maskaladыьы, gиzlяtdиyи, yaxud yanlыш ya pиs шяkиldя doldurduьu boшluьun цzяrиnя qayыdышdыr vя o hяmиn boшluьu yaxud чatышmamazlыьы yenиdяn aшkar etmяlиdиr. Bu proses boyu иsя bиz tяmяl dиskursиvlиyя qayыdышы sяcиyyяlяndиrяn daиmи mцzakиrяnи gюrцrцk : bиr tяrяfdяn deyиlиr kи, bu burada deyиlиb, oxumaq kиfayяt иdи kи, bunu aшkar edяsяn, gяrяk gюzlяrиn qapalы, qulaqlarыn tutulmuш olsun kи, bunu nяzяrdяn qaчыrasan; dиgяr 28 tяrяfdяn иsя deyиlиr kи, burda olan sюzlяrиn heч bиrи bu mяsяlяnи hяll elяmиr, bunun цчцn sяtиrlяrиn arasыnda, sюzlяrиn arasыnda axtarmaq lazыmdыr. Tяbии kи, buradan mяlum olduьu kиmи dиskursun юzцnцn tяrkиb hиssяsи olan bu qayыdыш onu aramsыz olaraq transformasиyaya uьradыr. Bu qayыdыш dиskursиvlиyиn цzяrиndя юzlцyцndя gяrяksиz bяzяk kиmи yer alan tarиxи яlavя deyиl. O dиskursиv praktиkanыn transformasиyasы цчцn zяrurи olan vasиtяdиr. Qalиleyиn bu vя ya dиgяr mяtnиnиn yenиdяn tяhlиlи mexanиkanыn tarиxи haqda bиzиm bиlgиlяrиmиzи dяyишя bиlяr, lakиn bu tяhlиl heч bиr halda mexanиkanыn юzцnц dяyишя bиlmяz. Bunun яksиnя olaraq, Freydиn mяtnlяrиnиn yenиdяn tяhlиlи psиxanalиzи, Marksиn яsяrlяrиnиn yenиdяn analиzи marksиzmи dяyишиr. Bu qayыdышlar hяmчиnиn яsяr vя mцяllиf arasыnda enиqmatиk яlaqяnи gюstяrиr. Mяtn mяhz mцяllиfиn mяtnи olduьu цчцn tяmяlчи dяyяrи var vя mяhz bu mцяllиfиn mяtnи olduьu цчцn ona qayыtmaq lazыmdыr. Nyutonun yaxud Kantorun namяlum bиr mяtnиnиn aшkara чыxmasы klassиk kosmologиyanы yaxud qrup nяzяrиyyяsиnи heч vaxt dяyишя bиlmяz (bu яn uzaьы bu nяzяrиyyяlяrиn meydana gяlmяsи tarиxи haqda bиlgиlяrи dяyишя bиlяr). Amma Freydиn " Eskиz" яsяrи kиmи bиr mяtnиn ortaya чыxmasы bu mяtnиn Freyddяn gяlmяsи sяbяbиndяn psиxanalиzиn tarиxи haqda bиlиklяrи deyиl, onun nяzяrи fяalиyyяt meydanыnы hяmишя dяyишиr, яn azы onun aьыrlыq mяrkяzиnи yaxud fundamental aspektlяrиnиn yerиnи dяyишmяklя. "Dиskursиv quruculuq " haqda mяnиm dedиklяrиm шцbhяsиz kи, чox sxematиk xarakterlиdиr. Bunu xцsusяn onunla elmи quruculuq arasыnda fяrqlяndиrmя haqda demяk olar. Ola bиlяr kи, konkret hallarda sюhbяtиn bu vя ya dиgяrиndяn getmяsиnи ayыrd etmяk hяmишя asan deyиl. Bundan baшqa demяk olmaz kи, bu prosedurlardan bиrи o bиrиsиnи иstиsna edиr. Bu fяrqlяndиrmяnи mяn yalnыz onu gюstяrmяk mяqsяdиlя apardыm kи, hяlя konkret иmzasы olan kиtab yaxud mяtnlяr serиyasы sяvиyyяsиndя analиzи mцrяkkяb olan mцяllиf funksиyasы, яsяrlяr qrupu yaxud bцtюv fяnlяrя gяldиkdя baшqa determиnant faktorlarla sяcиyyяlяnиr. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 РОЛАН БАРТ "Mцяllиf" юлцмц "S arazиn" яsяrиndя Balzak arvad donuna gиrmиш bиr xяdиm haqqыnda belя bиr cцmlя ишlяdиr: "o qadыn иdи, gюzlяnиlmяz qorxularы, яsassыz kaprиslяrи, иnstиnktиv юzцndяnчыxmalarы, sяbяbsыz cяsarяtlяrи, hиsslяrиnиn иncяlиyи иlя яsl qadыn иdи". Burada danышan kиmdиr? Hekayяnиn qadыn cиldи altыnda xяdиmиn gиzlяndиyиnи bиlmяk иstяmяyяn qяhrяmanыmы? Шяxsи tяcrцbяsи иlя qadыnlыq fяlsяfяsиnи юyrяnmиш fяrd Balzakmы? Qadыnlыq haqqыnda "яdяbи" fиkиrlяr yцrцdяn mцяllиf Balzakmы? Unиversal mцdrиklиyиn sяsиmи? Romantиk psиxologиyamы? Bunu bиlmяk heч zaman mцmkцn olmayacaq, sadяcя ona gюrя kи, yazы hяr sяsиn, hяr mяnшяyиn mяhvиdиr. * Шцbhяsиz kи, hяmишя belя olub: hяr bиr halda bиr hadиsя reallыьыn цzяrиnя tяsиr gюstяrmяk nиyyяtи иlя deyиl, qeyrиtranzиtиv mяqsяdlя, bиr sюzlя sиmvolun realиzяsиndяn baшqa heч bиr mяqsяd gцdцlmяdяn danышыlыrsa, bu uzaqlaшma baш verиr, sяs юz mяnшяyиnи иtиrиr, mцяllиf юz юlцmцnя qяdяm basыr, yazы baшlanыr. Amma bu fenomenlя baьlы hиsslяr dяyишkяndиr; etnoqrafиk cяmиyyяtlяrdя hekayяnи иstяnиlяn adam deyиl, шaman, ozan vя s. kиmи xцsusи шяxslяr danышыr. Bu sonuncularыn иsя "иfasыnы" alqышlamaq olar, amma "dцhalarыnы" yox. Mцяllиf bиzиm cяmиyyяt tяrяfиndяn иstehsal olunmuш mцasиr dюvr personajыdыr. Orta яsrlяrdяn чыxdыqdan sonra bu cяmиyyяt иngиlиs emprиzmи vя fransыz rasиonalиzmиnиn tяsиrи иlя fяrdиn yaxud daha eleqant шяkиldя deyиldиyи kиmи "bяшяr юvladыnыn" nцfuzunu kяшf etdи. Tamamиlя mяntиqяuyьundur kи, яdяbиyyat sahяsиndя mцяllиfиn "шяxsиnя" яn чox яhяmиyyяtи kapиtalиst иdeologиyasыnыn nяtиcяsи olan pozиtиvиzm verиb. Mцяllиf hяlя dя яdяbиyyat tarиxи dяrslиklяrиndя, yazычы bиoqrafиyalarыnda, jurnallara verиlяn иntervцlяrdя vя hяtta иntиm gцndяlиklяrи vasиtяsи иlя шяxиsyyяtиnи vя yaradыcыlыьыnы qovuшdurmaq иstяyяn yazarlarыn шцurunda hюkmranlыq edиr; mцasиr mяdяnиyyяtиmиzdя яdяbиyyatиn иmиcи чox gцclц шяkиldя mцяllиfиn, onun шяxsиyyяtиnиn, hяyatыnыn, zюvq vя иstяklяrиnиn яtrafыnda mяrkяzlяшиb; яsяrиn иzahatы hяlя dя onun иstehsal edиldиyи tяrяfdя axtarыlыr, elя bиl kи, hяtta fиksиyanыn ичиndяn belя mцяllиfиn sяsи danышmaqdadыr. * Mцяllиfиn иmperиyasы gцclц olsa da bяzи yazычыlar artыq чoxdan onu sиlkяlяtmяyя cяhd edиblяr. Fransada Malarme шцbhяsиz kи, bиrиncи olaraq o vaxta qяdяr dиlиn mцlkиyyяtчиsи sayыlanыn yerиnи dиlиn юzцnя tutdurmaьыn zяrurиlиyиnи gюrцb. Onun иrяlи sцrdцyц vя bиzиm dя bюlцшdцyцmцz fиkrя gюrя danышan dиldиr, mцяllиf deyиl. Lиnqvиstиka da mцяllиfиn bu cцr mяhvиnя qиymяtlи analиtиk vasиtяlяr verиr: belя kи, o gюstяrиr kи, enonsиyasиya bцtюvlцkdя bюш prosesdиr vя onun fяalиyyяt gюstяrmяsи цчцn bu boшluьu mцsahиblяrиn шяxslяrи иlя doldurmaьa heч bиr zяrurяt yoxdur: lиnqvиstиk baxыmdan yanaшdыqda mцяllиf yazandan baшqa bиr шey deyиl, necя kи, mяn mяn deyяndяn baшqa bиrиsи deyиlяm. * Mцяllиfиn uzaqlaшmasы tяkcя tarиxи bиr fakt deyиl. O mцasиr mяtnи baшdan-ayaьa dяyишиr. Яvvяla zaman elementи eynи deyиl. Mцяllиf konsepsиyasыna иnanan цчцn mцяllиf hяmишя юz kиtabыnыn keчmишиndяdиr: onlarыn arasыnda яvvяl vя sonra mцnasиbяtlяrи var. Mцяllиf kиtabыn qиda mяnbяyи sayыlыr, o ondan яvvяl mюvcuddur, onun цчцn dцшцnцr, яzиyyяt чяkиr, yaшayыr; o яsяrи иlя ata-uшaq mцnasиbяtlяrиndя olduьu bиrиncиlиk mцnasиbяtиndяdиr. Bunun яksиnя olaraq mцasиr yazar юz mяtnи иlя eynи zamanda doьulur; o heч bиr halda юz mяtnиnи zamanca qabaqlamaq keyfиyyяtиnя malиk deyиl. Yeganя mюvcud olan zaman enonsиyasиya zamanыdыr vя hяr bиr mяtn яbяdи olaraq burada vя иndи yazыlыr. Burdan belя nяtиcя чиxиr kи, daha yazыya bиr qeydиyyat, tяsbиt prosesи kиmи baxыla bиlmяz; yazы Oksford fиlosoflarыnыn ardыnca lиnqvиstиkanыn performatиv adlandыrdыьы quruluшdur- yяnи burada enonsиyasыyanыn mяzmunu onun иfadя olunduьu aktla цst-цstя dцшцr (mяsяlяn, hюkmdarlarыn "Mяn bяyan edиrяm kи..." иfadяsи kиmи). * Mцяllиf uzaqlaшdыrыldыqdan sonra mяtnиn kodunu deшиfrя etmяk иddиasы luzumsuzlaшыr. Mяtnя mцяllиf vermяk onu яtalяtя sцrцklяmяk, onu fиnal vя qяtи dяlalяt edиlяnlя tяmиn etmяk, yazыnы qыfиllamaq demяkdиr. Bu konsepsиya tяnqиdиn ишиnя yarayыr, чцnkи belя olan halda tяndиq юz qarшыsыna mцяllиfи яsяrиn altиnda kяшf etmяk vяzиfяsи qoyur: mцяllиf tapыlandan sonra mяtn "иzah" olunur vя tяnqиd ишиnи bиtmиш sayыr. Buna gюrя tяяccцblц deyиl kи, АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 29 mцяllиfиn aьalыq etdиyи tarиxи dюvr tяnqиdиn eynи statuslu dюvrц иlя цst-цstя dцшцr vя bu gцn tяnqиd mцяllиflя eynи zamanda sиlkяlяnиr. щ е к а й я * Balzakdan gяtиrиlяn sиtata qayыdaq. Danышan heч kиm deyиl: onun sяsиnи, mяnbяyиnи yazыda deyиl, oxuda axtarmaq lazыmdыr. Baшqa bиr mиsal bunu aydыn gюstяrиr. Bu yaxыnlarda aparыlmыш tяdqиqatlar gюstяrиr kи, yunan tragedиyalarы konstиtutиv olaraq mцяmmalы tяbияtя malиkdиr. Bu tragedиyalar иkиbaшlы sюzlяrlя zяngиndиr vя personajlarыn hяr bиrи onlarы bиr mяnada anlayыr (mяhz bu яbяdи anlaшыlmazlыq "tragиk" elementи gюstяrиr); amma bиr nяfяr var kи, o hяm sюzlяrи hяr иkи mяnasыnda tutur, hяm dя personajlarыn dиgяr mяnaya mцnasиbяtdя anlaqsыzlыьыnы gюrцr: o adam oxucudur. Yazы юz mahиyyяtиnи bu cцr aчыr: mяtn coxsaylы mяdяnиyyяtlяrdяn ortaya gяlяn vя bиr-bиrи иlя dиaloqa, parodиyaya, konfrontasиyaya daxиl olan чoxsaylы yazыlardan tяskиl olunub; amma bu чoxluqlarыn toplaшdыьы bиr yer var kи, o da иndиyя qяdяr deyиldиyи kиmи mцяllиf yox, oxucudur. Oxucu yazыnыn bцtцn цnsцrlяrиnиn toplaшdыьы mяkandыr. Mяtnиn bцtюvlцyц onun mяnшяyиndя deyиl, onun tяyиnatыndadыr. Amma bu tяyиnat fяrdиlяшdиrиlя bиlmяz: oxucu hяyat tarиxи, bиoqrafиyasы, psиxologиyasы olmayan bиr adamdыr. O sadяcя yazыnыn tяшkиl olunduьu bцtцn иzlяrи bиr yerdя tutan kиmsяdиr. Amma klassиk tяnqиd heч vaxt oxucu иlя mяшьul olmayыb. Yazыnыn gяlяcяyиnи ona qaytarmaq цчцn onunla baьlы mиfи tяrsиnя чevиrmяk lazыmdыr: oxucunun doьumu mцяllиfиn юlцmц hesabыna baшa gяlmяlиdиr. Qan Turalы MИNEROLOGИYA KИTABI Bиlиrdиm kи, чox чяkmяyяcяk bu hиcran. Bиr gцn sяn qayыdacaqsan vя mяnиm olacaqsan. Yazdыьыm шeиrlяr dя bunu deyиrdи, sяnиn mяnя baxan amиranя baxышlarыnыn da ardыndan gюrцrdцm bu vцsalы. Hяr dяfя "yox" cavabыnыn arxasыnda belя gяlяcяyи gюrцrdцm. Bu gяlяcяk bиr gцn bиzиm olacaqdы. Sяnиn vя mяnиm. Bиrcя qorxum vardы sяn sarыdan. Bиlиrdиm, mяndя bu иnadkarlыq varsя sяn gюzяl gцnlяrиn bиrиndя mяnя "hя" deyяcяkdиn. Bяlkя dя bu "hя" olmayacaqdы, amma sяn bиr gцn "yox"u elя deyяcяkdиn kи, "hя" kиmи чыxacaqdы. Amma qorxum onda иdи kи, sяn Ulu Yaradana иnanmayacaqdыn, onu иnkar edяcяkdиn, o zaman mяn seчиmи sяndяn yox ondan yana edяcяkdиm. Amma bцtцn namazlarda Allaha dua edиrdиm kи, mяnи belя sыnaq qarшыsыnda qoymasыn. Иlk gюrцшцmцzdяn sяn mяnя dedиn kи, namaz qыlmaq иstяyиrsяn. Bиlиrdиm, Rяbbиmи secяcяkdиm, amma Allahы qazansam da sяnи иtиrmяk иstяmиrdиm, Allah sevgиsи nя qяdяr xoш иdиsя sяnи иtиrmяk sяadяtи o qяdяr aьыr иdи. Yaxшы kи, Allah mяnи belя bиr sыnaq qarшыsыnda qoymadы. Шцkцrlяr olsun. Ряссам: Баби Бадалофф Sabaha qяdяr sяnи dцшцnцrdцm, kaьыzlar yazыb kиtablarыn arasыna qoyurdum, o kaьыzlarda sяnиn adыnы yazыlы иdи. Mиnerologиya иmtahanaыna hazыrlaшarkяn kиtabыn arasыnda sяnиn adыnыn чыxmaьы o qяdяr xoш иdи kи. Sяnи belя sevиrdиm... 30 Qulamяlи dцшцncяlяrdяn ayrыldы. Artыq avtobus Bakыya чatыrdы. Bu avtobus onu sevdиyиnя tяrяf aparыrdы. Pяncяrяdяn чюlя baxdы. Kapиtalиzm иnkишaf etdиkcя yol qыraьыndakы sяhrayabяnzяr яrazиlяrdя dя hяyat qaynayыrdы. Amma yol kяnardakы fahишяxanalar daha чox proletarиata xиdmяt edиrdи. Vaxtaшыrы televиzиyalar burda adи bиr konduktorun, ya da иnшaat fяhlяsиnиn 3-4 gцnlцk qazancыnы bиr neчя saata necя xяrclяmяsи haqda sanballы reportajlar hazыrlayыrdы. Qulamяlи цчцn fahишя яn pиs adam иdи. Onlara dadanan АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 fяhlяlяrя dя elя. Uшaq vaxtы bиr roman oxumuшdu. Цmumиyyяtlя son иllяrdя чox az roman oxuyuиrdu. Яsas mцtalияsи dиnи kиtablar иdи. "Qяlbиn zцmrцd tяpяlяrи" oxuduьu яn son kиtab иdи, burda kюnцl alяmиnя yolчuluqla иnsanыn юz daxиlиnи necя paklaшdыrdыьыna aиd tutarlы шeylяr vardы. Bax, elя иndи bu fahишяxanalarы dцшцnmяyи onun иmanыnыn kamиl olmadыьыna tutarqa иdи. Mюmиn иnsan belя шeylяrи dцшцnmяmяlи иdи. Uшaq vaxtы oxuduьu kиtabda bиr dяnиzчиnиn altы aylыq sяfяrdяn sonra fahишяxanaya getmяsи vя orda юz bacыsыna rast gяlmяsиndяn bяhs edиrdи. Elя bиlиrdи kи, fahишяxanaya getsя orda bacыsыnы gюrяcяkdи. Sevgиlиsи orda yox иdи. Onu gюzlяmяyи чox sevиrdи. Qan Turalыnыn шeиrиnи xatыrladы: Bu altыncы sиqaretdиr Sяnи gюzlяyяrkяn чяkdиyиm Nя olar qutu bиtmяdяn юncя gяl Sиqaretи tяrgиzsя dя bu шeиrи hяr dяfя onu gюzlяyяndя bu шeиr yadыna dцшцrdц, hяtta sevgиlиsи gяlяndяn sonra da dodaьыnda mыzыldayыrdы. Bиr dя gюrdц kи, "gюzяllяr gюzяlи" gяlиr. -Gюzlяtmяdиm kи? Heч vaxt saat taxmazdы, saata baxsaydы bиlяrdи kи, gecиkиb. Amma Balacaxanыm yaxшы bиlиrdи kи, nя qяdяr gec gяlsя bиr o qяdяr urvatlы, hюrmяtlи olar. Elя mяhz bu nюqteyи nяzяrdяn mцlahиzя yцrцdцb oьlanы beш-altы ay arxasыnca hяrlяmишdи. -Sяnи gюzlяyяndя saat tez keчиr. -Иstяdиm kи, gцnorta namazыmы qыlыb чыxыm. Azanы gюzlяdиm, yoxsa elя bиr ишиm yox иdи. -Bиr az gюzlяyяydиn bиr yerdя qыlardыq da namazы. Nя olardы? Юzцn dя yaxшы bиlиrsяn kи, camaat namazыnыn savabы чoxdur. -Camaat nя deyяr, baшqa oьlanыn arxasыnda namaz qыlmaьыma. -O da dцzdцr. vuraram. -Sяn hяmишя чяtиn mяsяlяlяrи hяll edиrsяn. -Bиr dя kи, bиr yerdя hяlя чox namaz qыlacaьыq. Bunu deyиb Balacaxanыm gцlцmsцndц. Bиr xeylи gяzdиlяr. Sonra Qulamяlи чay ичmяyи tяklиf elяdи. Ичdиlяr. Balacaxanыm tez qalxdы: Hansыsa kиtabda oxumuшdu kи, yataq sevgиlиlяrиn mцbahиsяsиnя son qoyur. Tяbяssцmцn dя belя bиr mиsyonu var. Bunlarы Qulamяlи dцшцnцrdц. Bиr dя чox mцbahиsя etmяzdиlяr. Onu чox иstяyиrdи. Bиr dяfя чox pиs mцbahиsя etmишdиlяr. Az qala kцsяcяkdиlяr. Qulamяlи haqlы olduьunu dяqиq bиlиrdи. Amma nяyяsя gюrя Balacaxanыm mюhkяm dиrяnmишdи. Яslиndя Qulamяlиnиn dиnи mяsяlяlяrdя чox bиlиklи olduьuna яmиn иdи. Mцbahиsя Шeytanыn cиn yoxsa mяlяk olmasы цstцndя dцшdц. Balacaxanыm deyиrdи Шeytan mяlяkdиr, Qulamяlи deyиrdи cиn. Qulamяlи dцz bиlиrdи. -Atam bu gцn ишdяn tez gяlяcяk. Daha yalan danышmaqdan bezmишяm. Yerиmяyя baшladыlar. Hяr gюrцшdяn яvvяl Balacaxanыm dostlarы haqda xяbяrlяrи чatdыrыrdы. Balacaxanыm dedи-qodu elяyяn deyиldи, bunlar sюhbяtя gиrиш иdи. -Samиrяnиn toyu olacaq gяlяn ay. -Kиmlя evlяnиr kи? -Xalasыoьlu иlя "gюbяkkяsmя" иdиlяr. Oьlan bu-gцn sabah gяlяcяk Rusиyadan. -Hя, get onda. Mюvlanя deyиb kи, zarafatla olsa da yalan danышmayыn -Mюvlanяnиn nяsиhяtиnя яmяl etmяk цчцn mяn getmяlиyяm. Onu yola saldы. Evя qayыtmalы иdи. Avtobusa mиndи. Avtobusa yolчu yыьan uшaqlarыn sяs-kцyц alяmи gюtцrmцшdц, bиrdяn ona elя gяldи kи, bu uшaqlar bиr gцn yoxa чыxsalar шяhяr tяnha qalar. Avtobusa mиnиb sevиmlи yerиndя oturdu. Arxada яn kцncdяkи yerdя. Bura avtobusda yeganя yer иdи kи, o burda heч kиmя yer vermяyя borclu deyиldи. Qarшыda oturan adam qяzet oxuyurdu. Qяzetя baxdы. "Yenя qan tюkцldц, yenя baш yarыldы" yazыrdы qяzet. Шofer deyяsяn bцtцn yerlяr tutulana qяdяr tяrpяnmяyяcяkdи. Bu vaxt avtobusa bиr kишчи mиndи, яlиndя dя dяmиr vanna. Yanыnda oturanlar иsя Иsveчdяn danышыrdыlar. Deyиrdиlяr kи, orda иnsanlarыn rahatыnы pozmamaq цчцn axшam saat 6-dan sonra avtobuslar ишlяmиr. -Nя yaxшы. -Atam o gцn gюrdц telefondan asыlmaьыmы. Anamdan soruшub kи, kиmlя danышыr? Anam da ишarя vurub kи, sяnиnlя. O da anama deyиb kи, bиr dя evdяn danышmasыn. -Bяs nя edяk? Axыr kи, avtobus getmяyя baшladы. Bиr-иkи dayanacaq sonra balaca bиr uшaq avtobusdan dцшdц. Цzц elя sevиnclи иdи kи.. Yanыndakы qadыnыn (yяqиn anasы иdи) ona verdиyи pulu шюferя uzatdы. Pulu юzц verdиyиnя gюrя sevиnиrdи. Ona baxыb gцlцmsцndц. "Bиz dя яmяllяrиmиzя gюrя Rяbbиmиzdяn cяnnяtи alanda bu uшaq kиmи sevиnяcяyиk" dedи юzюzцnя. 16-18 иyul 2006 -Mяn юzцm sяnя qonшudan zяng -Hя yadыma dцшmцшkяn deyиm, bиr dя bиzя zяng elяmя. -Nиyя? АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 31 SEVGИLИYЯ ЧEVRИLЯN DOST HAQQЫNDA ШEИR шерляр SЯNЯ MESAJ YAZMAЬЫM GЯLИR suyumuz gяlmиr avtobusda da basa-basdыr telefon da sюnцb aчыlmыr bиr yandan da yaьыш baшladы sяnя mesaj yazmaьыm gяlиr kиrlи paltarlarыm yыьыlыb цzцm dя tцklцdц dцz 10 gцndцr evdя kиmsя yox kиtablar da maraqsыz sяnя mesaj yazmaьыm gяlиr bиr шey tapmaq olmur evdя paltarlarыn arasыnda corabыn bиr tayы яlиmdя шalvarы tapa bиlmиrяm stяkanыn da rяngи bиlиnmиr sяnя mesaj yazmaьыm gяlиr seчkиlяr dя belя getdи mиtиnq dя tяxиrя salыndы иcazяsиz aksиya da olmayacaq sabah boшam deyя dцшцnцrяm elя bu dяm sяnя mesaj yazmaьыm gяlиr ayaqqabы da qoшulur цmumи tona o da tяmиzlяnmиr gюr nя vaxtdы gцzgцmцz dя чиlиk-чиlиk oldu яn bюyцk parчanы tapыram sиfяtиmя baxыram gюzlяrиmя yazыlыb sяnя mesaj yazmaьыm gяlиr 32 yaxшы tanыyыrsan mяnи nя qяdяr maaш aldыьыmы belя bиlиrsяn daha юncя harda чalышdыьыmы da atamы, anamы шяkиllяrdяn tanыdыn bиr иnsan dostuna nя deyя bиlяrsя artыq demишяm sяnя yatdыьыm fahишяlяrdяn иш sonrasы macяralarыmdan xяbяrи yox (yaxшы kи, yoxdur) tяblиьata ehtиyac yoxdu plakatlar da lazыm deyиl sяndя шяkиlиm чoxdu gяlmишяm qapыna sevиrяm sяnи bиlmяdиm nя zaman oldu fяrqиnя belя varmadыm cиb telefonumun fakturasыnda kяшf etdиm иlk юncя bu hяqиqяtи bиr ay яrzиndя 47 dяqиqя sяnиnlя danышmышam 65 dяnя dя mesajыmы almыsanmыш hяr halda elя deyиr яlиmdяkи uzun kaьыz (kaьыz kaьыzlыьыynan шahиdlиk edиr sяnsиz dura bиlmяdиyиmя bиr kaьыzcan olmadыn) иш yoldaшlarыmыn (bяzиlяrиnи tanыyыrsan) иfadяlяrиnя gюrя чox dяyишmишяm son zamanlarda sяslяnяndя eшиtmиrяmmиш hяmишя gцlцmsяyиrяmmиш sяbяbsиz, durup dururkяn artыq gяnc sekreterиmиz dя mяnиmчцn maraqlы deyиlmиш bufetчи qadыn da elяcя иnanmыram sяn dя hиss etmяyяsяn bu dяyишиklиyи цstяlиk sяnя qarшы ola АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 bu hиsslяrиmиn adыnы mяhяbbяt qoymuшam чox иstяyиrsяnsя "yataqdan qabaqkы ehtиras artыran vиaqraya bяnzяr mяhяbbяtиn " deyя bиlяrsяn zaten sяndяn baшqa bиr шey dя gюzlяmиrяm. amma necя deyиm kи gюzяlsиz keчdи юmrцm чox tanыdыьыm var aralarыnda sevgиlиm yoxdur qыzыlca kиmи bиr sevgиyя ehtиyacыm var bиr dяfяlиk bцtцn bяdяnи daшlaшmыш цrяyиmи tиtrяdяn sonra bиr daha dюnmяmяk цzяrя чыxыb gedяn bиr sevgиyя "mяn dя sevdиm" deyя bиlmяkчцn bunu sяnя demиrяm orasыnы юzцn dцшцn Ряссам: Баби Бадалофф Qan Turalы Elektronиk sevdalarыm Q. TURALЫ Ган Туралы юзцнцн илк китабы “Електроник севдалар” щаггында йазыр: Y - Yazar n z s r haqda yaz yazmaq n n s yoxdur. sl nd bu ox n ml d r. M n b r ox yen l y mza atm am: h l yaz lmayan roman t nq d etm k bunlar n b r ola b l r. Bu g n z md n dan acam. Yazar z d sl nd b r oxucudur, onun s r nterpretas ya etm k ans ba qalar n nk q d rd r. Amma o ba qa oxuculardan lk oxucu olmaq et bar l d se l r, b r d yazar s r n nec yaz ld n da yax b l r. e r yazma a ox gec ba lam am. y rm ya mda. O zaman m n un vers tet n son kursunda oxuyurdum, daha do rusu, burax l m n m daf s n ver l n son b r ay n nd d m. M n lk n ml t s r ed n a r n k m oldu unu dey b lm r m, o zamana q d r e r oxuma sevm zd m, n sr daha ox sev rd m. N srd n s z d m k n, m n yazma a el y rm ya lar mda n srl ba lam am, o povest ba a atmay b, y q n k , he b r zaman b t v b r s r k m ortada olmayacaq, lak n onun q lp l r n z sonrak n sr s rl r md a qca h ss ed r m. Povest n ad "Ay " d . Amma b hs etd y m d vrd d b yyata mara m k fay t q d r artm d , bunun s b bl r ox z ld r. M n lk mpuls ver n Ras m Qaraca oldu, onun "D rd e r " s z n h q q m nas nda m n alovland rd , h tta lk yazd m e rd bu e rd n b r m sra da var d . "B z nsanlar uydurmad qm ayr l q s z n " m sras , lb tt k , nd k k m d rnaq nd . lk e r m n ad s "E q f ls f s " d , onda 20 ya m vard . M n o zaman bel hesab ed rd m k , (el nd d o f k rd y m) poez ya m as r nsan n d nc s stem n anlamal d r, onu b t n x ttl r l ks etd rm l d r. M as r nsan n d nc s stem nd , el c d onun prakt k h yat nda n n ml yer tutan yalardan b r d c b telefonudur. M n poez yan n q d m pr yomunu sald m. Bu pr yomun ad an m zmd r, y n nsana xas olan keyf yy tl r n ba qa varl qlara k r lm s . H l folklorda bunun elementl r n rast g lm k olar: buludlar a lad , G n g ld v s. Amma m nc , nsan t b varl q k m t b td n qopub, o daha ox c m yy t n r s nd d r. Buna g r d nsana m xsus olan keyf yy t hans sa da a, buluda, a aca dey l, ham m z n h yat nda n ml yer tutan b r yaya - telefona k rm y q rara ald m. Bu s zl r b r d ona g r dey r m k , b z m n n v poez yada m vcud olan an m st k elementl r nd d saxlan l r. kr m yl sl n n b r hekay s nd ron ya l yazd k m , sevg l l r "uca da ba nda, t nha v l s alt nda g r rl r". Amma nd n t nha v l s oxucuya n s dey r, n d da ba (A m n he v l s a ac n da tan m ram). O c r e r yazan adamlar n zl r d c bl r nd telefon g zd r rl r. Yazd m n b y k e r olan "Telefon" e r bel yarand . Amma bu e r n z r nd h dd nd n ox l d y m d dem l y m, bu e r n d z alt lyazma var ant var. Yer vark n, Lamart n n yax hesab etd y e r haqda dey rd k , bu e r n deyas gec me d a l ma g l b, l nd n sonra onun arx v n ara d ranlar bu e r n oxlu lyazmalar n tapd lar, m lum oldu k , bu e r Lamart n n z r nd n ox l d y e r m . Eyn aq b t "Telefon" e r nd d ya am am, deya b rc anl a beyn g l r, onun m k mm l b d formas n tapmaq s zaman t l b ed r. Ba qa b r m qam da m n d nd r rd , m nc , k k e rl r yazmaq laz m d . Onlar n h cm 160 ar d n ox olmamal d , nk b r mesajla ancaq bu h cmd m tn yollamaq olard . B l , bu e rl r c b telefonu l g nd rm k n yaz lmal d , bu e rl r b r t r fd n yaz b, o t r fd n g nd r rd m, b r oxunu da el yolla ged rk n c b telefonumda yazm am. Yaz rsan, g nd r rs n. d b yyat real h yat n n salmaq n bundan effekt v yol b lm r m. Bu g n el adamlar var k , telefonunun mesaj b lm s nd m n m 30-40 e r m saxlay r. Onlar n ham s n m n g nd rm m, Aq n n s z olmas n, m n b t n oxucular m zd n tan y ram. SMS e rl r m y zd n oxdur, amma onlar n say tez-tez art r, d zd r, redakt d olunur, karanda n b r ucu k m rd rs , o b r t r f pozand r. S nub r adl dostumun ad g n n t br k etm y unutmu dum, a , bu, nad r had s d r, o da m n "Ad g n nd r, mesaj yazm ram, et raz n loyal formas " e r m g nd rm d . M ll f n z s r n oxuyub, hans sa s hv n g r utanmas n n b r var ant da bu olsa g r k. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 " sg r n e r "n n b t n mot vl r n q zetd n g t rm m. Ad t n, m n d rs ged nd q zet al ram, metroda yol boyunca oxuyuram, d zd r, vaqonun nd o q zet t r f boylananlar olur, bunu b r d f Seymur Baycan yazm d , amma Seymurdan f rql olaraq, bu m n ox s b l d rm r, q zetd yaz lanlarla b rab r b r daha m n olursan k , s n Az rbaycanda ya ay rsan. O g n s s h r q zet almad m, d rsd n g l nd q zet ald m, oradan oxudu um b r had s m n ox k d rl nd rd : B r sg r tez-tez gec n vb s n at b B rd n n qa q n d rg s nd ya ayan sevg l s l g r ged rm , bundan duyuq d n q z n qohumlar onu ld rm d l r. X b r onlar n m hk m s haqq nda d . Q zetd sg r n kl d var d , he dem zd n k , bu c r fa r g rk ml adam bel b r tutar, bu c sar t n y y s ola b l r. Y q n, ld rm s nl r dey , yalvar rm qat ll r n , sona q d r q hr man k m qalmaq olmur. Amma h r halda, ld rm d l r, z d sevd y n g r . Bu, b r e r n k fay t d . Sonralar a rl rd n m n daha ox t s r ed n Naz m H km t oldu. Onun m bar z s , deyas v lb tt k , e rl r , e rl r nd k opt m st hvalruh yy , k sk n ct ma mot v m n ox c lb ed rd . Ya ad m h rd k pol s dar s n n yer n ancaq pasport alanda yr nm d m, amma Naz m n t s r l 2005-c l n oktyabr nda "H bsxanadan m ktub" e r m yazd m. lb tt , Naz m m n ox do ma d , y q n k , h r zaman bel olacaq. Amma m n bu e r yazd ran o zamanlardak meydan h r kat d , sl nd b z m bar z dey nd ox m hdud eyl r d n r k. El b l r k k , ld b r d f "20 Yanvar"dan "Q l b "y getm k m bar z d r. B z sad c olaraq bununla ovunuruq. K tab " n aat f hl s " e r l a l r, m lumdur k , yal td n g l n g ncl r lk n vb d t k nt d l y rl r, burda tapmaq daha asand r. B r d f bel b r t k nt d l y n tan m m n q r b b r f xrl dan d k , eyn evd k ray d qald u aqlara n sb t n, onun asand r, yer ev n yax nd r v bu e r d bel yarand . e r sevg mot vl r n z m lav etm m. nd art q yal td k g ncl r Bak ya zavodlarda, fabr kl rd l m y g lm rl r, t k nt d l y rl r. Ona g r bu m vzunu aktual say ram. e rl r m bar d bu q d r k fay td r. Son s z, t b k , oxucunundur. lb tt , g r zaman oxucunu m hv etm y bs ... www.qantural. nfo turalc@yahoo.com 33 NORVEЧ* БИР МЦЩАЪИРИН НОТЛАРЫ Sиyamяk Sяbrи Эцней Азярбайъандан олан сойдашымыз Сийамяк Сябринин Норвеъдя башына эялянляр. 17 May 1905 cи иldя иlk dяfя baьыmsыz юlkя kиmи юzцnц dцnyaya бяйан едян Norveч юlkяsи, bugцn dцnyada яn иrяlи getmиш vя yцksяk yaшam standartlarыna malиk bиr юlkя olaraq tanыnыr. Dцnyanыn hяr tяrяfиndяn bu юlkяdя yaшamaqчцn qaчqыnlar vя kючяrиlяr axыnыna шahиdиk. Sиyasи haxlar baxыmdan demяk olarkи Norveч vяtяndaшы яn yцksяk haxlara malиk vяtяndaшdыr vя demokrasиyanыn hяrtяrяflи mяzиyyяtlяrиndяn faydalana bиlиr. Иqtиsadи baxыmdan dцnyanыn яn zяngиn olkяsи olan Norveч, юz vяtяndaшlarыndan яlavя olaraq, bиr чox yoxsul юlkяlяrdяn dя maddи yardыmыnы яsиrgяmиr. Erkяk-Qadыn bяrabяrlиyи vя uшaq haxlarы konusunda Norveч standartlarы dцnyanыn иlk 3 юlkяsи ичиndя yerlяшиr. Devlяtиn verdиyи tяhsиl иmkanlarы, иш vя ишчи haxlarы, saьlamlыq xиdmяtlяrи olduqcan yetяrlи sяvиyyяdяdиr. Иnsan haxlarы deyиlяn normalarыn real yaшama daшыnmasы baxыmdan, bu юlkя bцtцn юlkяlяr arasыnda yenя dя yцksяk yerlяrdя durur. Heyvanlarыn haxlarыda bu юlkяdя unudulmamыш vя onlarы qoruyan bиr чox devlяt vя юzяl organlar vardыr! BMT dиlиndяn desяk, bu юlkя "yaшamaqчцn dцnyanыn яn gюzяl юlkяsи" sayыlыr vя bu mяqamы nadиr hallarda Canada юlkяsиlя dяyишmяyя mяcbur olur. Ancaq bиrcя mяsяlяyя dиqqяt yetиrmяlиyиk kи, BMT bu qяrarы verdиkdя ancaq vя ancaq statиstиk bиlgиlяrdяn faydalanmышdыr ! Tяbиkи bu юlkяnиn ana yasasыnda yazыlan qanunlarda hяmишя sюhbяt Norveч vяtяndaшыndan gedиr. Vяtяndaш olan hяr hansи bиr иnsan bцtцn bu иmkanlardan faydalana bиlяr. Vяtяndaш olmayan шяxslяr , bu юlkяdя yaшadыqlarы sцrяdя bцtцn иnsan haxlarыnda qeyd olunan haxlarы tяlяb etmяyя qanunи иmkanlarы vardыr. Sиьыnacaq иstяyяn шяxslяrиn яrиzяsиnя baxыlan sцrяdя dя иш haqqы alыb vя юlkяnиn bиrчox иmkanlarыndan faydalana bиlяrlяr. Ancaq mяnиm zяnnиmcя bu юlkяnи dцnyada яn gюzяl юlkяkиmи tanыdan standartlara uyub vя bu цzdяn hяr hansы иnsanыn arzu edяcяyи юlkя olmalыdыr dиyя dцшцnmяk, sadяlюvhlцkdцr ! Bugцnkц dцnyada statиkaya sюykяnяn bиlgиlяr bиr toplumu tanыyыb vя tanыtmasыnda nя qяdяr юnяmlи rol oynasa da, bиr o qяdяr dя toplumun zяиf sяmtlяrиnи basыrmaqda rol oynayыr. Belяkи sяvиyyя deyиlяn юlчц normasы hяmишя statиkanыn gюzцndяn uzaq durur. Statиka rяqяmlяrdяn danышыr vя tяbиkи bиr чox bиlgиlяr яldя etmяyя yardыmcы olur. Ancaq statиka sяlиqя vя sяvиyyя deyиlяn юnяmlи dяyяrlяndиrmя faktorunu nяzяrя almыr. Muxatяbиn nя yaшda vяya hansы mиllяtdяn olmasыda statиkanыn umurunda belя deyиl! Bиr cцmlяdя sюzц belя baшlayыmkи BMT statиkaya sюykяnяn bиlgиlяr яsasыnda deyиrkи : "Norveч dцnyanыn яn gюzяl юlkяlяrиndяn bиrиdиr ". Ancaq mяsяlя burdadыrkи BMT demиr: "Norveч юlkяsи kиmlяrцчцn vя nя sayaq toplumsal yaшam иstяyяnlяr цчцn dцnyanыn яn gюzяl юlkяsиdиr! " Omrцmцn яn gюzяl иllяrиnиn 6 иldяn coxцnц bц olkяdя yaшыyыb vяya cцrцtdцyцmц bиlmяkчцn, bц юlkяdя yaшadыqlarыmы vя bu юlkя haqqыnda oxuyub vя topladыьыm bиlgиlяrи sиzиnlя paylaшmaq qяrarыna gяldиm. Nюvbяtи yazыlarla bu юlkяnи sиzя tanыtmaьa чalышacam. 1 Mart 2001 gцnц Oslo aиrportunda oturan uчaqdan yerя endиm. Sankи uzun иllяr boyu arzu etdиyиm юzgцrlцyя qovuшmuшam deyя dяrиndяn nяfяs alыrdиmkи atmosferи qaчыrmayыm. 98.cи иlиn fevral ayыnda Azяrbaycan BMT-sиnя muracияt edиb vя 3 ay яrzиndя bu tяшkиlatdan posиtиv cavab almышdыm. Qыsa zaman ичиndя Norveч юlkяsиnиn bacыmыn yaшadыьы шяhяrиn dяvяtиn яldя etdиyиmя baxmayaraq, Azяrbaycan xarиcи ишlяr nazиrlиyи tяrяfиndяn gяrяkяn чыxыш mюhцrцnц gюzlяmяk цzцndяn, bu fasиlяnи Bakиda qalasы oldum. Zorakи qonaq qaldыьыm aylarыn xatиrяlяrи qalsыn bиr sonrakы dяftяrиn yazыlarыna, Norveчdя kюnцllц yaшadыьыm иllяrdяn danышmaьыn daha maraqlы olduьunu sanыram. BMT.nиn dedиyиnя gюrя Oslo aиrportunda mяnи qarшыlamaьa hazыr olan kиmsяlяr hazыr * Бу ясярин бцтцн щагглары “Алаторан” журналына аиддир, изн олмадан чохалтмаг вя йайынламаг йасагдыр. 34 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 olacaьmыш. Uчaqdan endиyиm zaman gюrdцm юlkяnиn torpaьыna addыm basmaqчцn bиr keчиdиn юnцndя sыraya durmalыyamkи bцtцn mцsafиrlяr orda toplanыr. Sыra mяnя чatanda яlиmdя normal pasaport olmadыьи цzцndяn, yoxlayan cяnab kиmяsя telefon aчdы vя bиraz sonra bиr яfяndи bяy gяldи vя mяnи aиrportun polиs шюbяsиnя apardы. Orda mяnиm gиrиш vиzamы vя bцtцn яшyalarыmы yoxladыlar vя sonra gцlяr цzlя buraxdыlar. Mяn tяsяvvцr etmишdиmkи ardыmcan gяlяn bяy яfяndи BMT ишчиsиdиr vя mяnя yolчuluq etmяk qяsdиlя gяlиb. Sonralar bиldиmkи gиrиш keчиdиndяkи bяy яfяndи mяnиm sяnяdlяrиmdяn шцpяlяnиb vя polиsя zяng edиbdиr! Bu цzdяn dя mяn Norveч юlkяsиnя addыm basmadan belя polиs tяrяfиndяn yoxlanыb vя buraxыlmышam. Daha BMT ишчиsиnиn gяlmяsиnи gюzlяmяdиm vя gedяcяyиm rayonun цnvanыnы lиstяlяrdяn tapыb vя yolчuluьuma dяvam etmяk qяrarыnы verdиm. Oslodan Flora шяhяrиnя uчmalыydыm. Aиrportda getmяm gяrяkяn "gate".иn harda yerlяшdиyиnи soruшduьum zaman, gцlяr цzlя bиlgиlяr verяn иnsanlarla qarшыlaшdыqcan sankи dцnyanыn hяqиqяtяn dя яn gюzяl юlkяsиndя olduьuma иnanmaьa baшladыm. Kиmsя kиmsяnиn ишиnя burun soxmurdu, kиmsя kиmsяnи fыrlatmaqla mяшqul deyиldи, sankи hяr шey qaydasыnda olduьu kиmи gюrцnцrdц. Яtraf olduqcan tяmиz gюrцnцrdц. Иnsanlarыn sиfяtиndя hиrs, qяzяb gюrцnmцrdц. Adres soruшduьum zaman sankи onlar maaш alacaqlarы ишlя mяшqul olduqlarы kыmы, olduqcan soruya cиddиcяsиnя yanaшыrdыlar. Uчaq oturmadan юncя pяncяrяdяn шяhяrя baxыrdыm. Avropa юlkяlяrиnиn шяhяrlяrиnя uчaqdan baxdыьыn zaman, uшaqlыqda qurmaq иstяdиyиmиz evcиklяrи xatыrlayыrdыm. Sankи юlчц metrяsиnи яlя alыb vя hяr шeyи metrиlя юlчцb bюlцblяr. Necя dя maraqlыdыr Avropa шяhяrиndя иlk dolanыш vя яtrafы olduqcan optиmиst baxышlarla gюrцb vя posиtиv dцшцncяlяrlя analиz etmяk! O anlar tяkrar olmayasы qяdяr dяyяrlи sevиnc dolu hиsslяr yaradыr иnsanda. Sevdиyиn иnsanlarыn boш yerиnи gюrцrsяn vя bu sevиncи onlarla paylaшa bиlmяdиyиnчцn цzцlцrsяn. Tяk baшыma юzgцrlцk hиssиnи yaшayыrdыm. Юzgцr, hяmdя tяk! Юrsta шяhяrcиyиnя uчmalыydыm. BMT-nиn aиlя bиrlяшmяsи qanununa яsasяn, bacыmыn yaшadыьы юlkяyя gюndяrиlmишdиm. Tяbиkи шяhяr dя eynи olmalыydы. Oslonun aиrportundan baшqa heч yerиn gюrmяyя иmkan olmadы. Uчaьы qaчыrsaydыm avara sяrgяrdan qalacaьdыm. Иkи dяfя uчaq dяyишmяlиydиm. Юmrцmdя иlk dяfя olaraq mиnиuчaqla uчmaьы tяcrubя elяdиm. Sonralar bиldиmkи Norveчlиlяr юlkяnиn hяr yerиndя sяpяlяnиb yaшadыqlarыna gюrя, ancaq bюyцk шяhяrlяr arasыnda uчan uчaqlar nиsbяtяn bюyцk olur. Qalan xиrda шяhяrcиklяrя 20-30 nяfяr yerlяшяn uчaqlarla yolчuluq etmяk olur. Bяzяn 5 000 nяfяrlиk шяhяrcиklяrиn dя aиrportu olur. Юrstanыn 8 000 nяfяr nцfusu olduьun bиlиrdиm. Zatяn bu mяkan haqqыnda bacыmdan aldыьыm bиlgиlяr dя bundan artыq deyиldи ! *** lkяyя addыm basalы иlk gцn olduьuna baxmыyaraq, nяsя hиss olurdu kи Oslo aиrportunda цzlяшdиyиm adamlar, Юrstaya uчan uчaqda oturanlardan bиraz Ю fяrqlяnиrdи. Uчaqlar kичиldиkcяn, иnsanlarыn sosиal davranыш яhatяlяrи dя kичиlиrdи ! Nяhayяt иkи mиnи-uчaq dяyишяndяn sonra mяqsяdя чatdыm. Bяlяdиyyя (Kommun) tяrяfиndяn bиr nяfяr qarшыlamaьa gяlmишdи. Tяbиkи bacыm da orda mяnи gюzlяyиrdи. Hяr yan qar doluydu. Aиrport шяhяrcиyиn tam doьu tяrяfиndя yerlяшиrdи. Bacыm da batы tяrяfиndя yaшayыrdы. Evя чatana qяdяr yolun baшa baшыnda шяhяrcиyиn tam ortasыndan keчяn kцчяdя 10 nяfяrdяn чox saya bиlmяdиm. Havanыn soyuqluьunu sяbяb bиlиb vя bu haqda heч nя soruшmadыm. Sonra anladыm kи, 8 000 nяfяr dedиyиn nцfus, шяhяrcиyиn bцtцn яtrafыnda yaшыyanlarы nяzяrя alaraq yazыlыb. Ancaq olduqcan maraqlы tяbияtя malиk yerиdи. Maraqlы deyиrяm ona gюrяkи bиr чoxlarыna gюzяl adыna layиq tяbияt olsaydы da, mяnиmчцn sadяcя maraqlыydы. Yaшыl daьlar, meшяlяr vя bиr yandan da dяnиzя qovuшan kичиk kюrfяz, mяndя bиr o qяdяr dя daиmи maraq tюrяtmиrdи. Bu maraq da иlk ayda vяya hяftяdя иtиb getdи. Nяdя olsa omцr boyu yaшadыьыm yerlяrиn hamыsыnda daь olmuшdur. Yaшыl, qayalы, meшяlи vя axar чaylarы olan daьlarы gюrdцyцm иlk dяfя deyиldи. Яslиndя mяn daha gюzяl tяbияtdя yaшamaqчцn юlkяnи tяrk etmяmишdиm kи, tяbияtlя maraqlanыm. Eшиdиrdиm, bяzи Afrиkadan gяlяn qaчqыnlar юmцrlяrиndя иlk dяfиyя qarыn nя olduьunu Norveчdя gюrцblяr. Yяqиn bu цzdяndиr kи, Norveчlиlяrиn yabancыlardan soruшduьu иlk sual belя olur: " Sиzиn юlkяdя Qar olur ?!" Tяkcя qar deyиl, иndиkи tяcrubяlяrиmя яsasяn arxayыnlыqla deyя bиlяrяm kи, bиr чox Norveчlиnиn dцшцncяsиndя цчцncц vя hяtta иkиncи dцnyadan olan yabancыnыn юlkяsиndя heч nя yoxdur. Cиblяrи vя baшlarы boш иnsanlardыlar kи, юlkяlяrиnиn tяbияtи dя kasыbdыr. Nя zaman bиzdяn sиvиlиzasиyadan nишanя gюstяrяn davranышlar gюrsяlяr gюzlяrи dюrd olur vя иnanmaьa чяtиnlиk чяkяrlяr. Tяbrиzdя qarыn olduьunu sцbut etmяkчцn dяrиdяn qabыqdan чыxыrdыm. Sonralar anladыm kи, Norveчlы юz medиasыndan yayыnmayan bиlgиlяrя иnanmaqda olduqcan шцbhяlи yanaшыr. Иlk иkи hяftяnи bacыma qonaq oldum. BMT tяrяfиndяn gяlяn qaчqыnlara vя ya юlkяnиn юzцndя sыьыnacaq яrиzяsи qяbul olan шяxslяrя gяrяkяn яшyalarla dolu ev vermяk devlяtиn borcu sayыlыr. Bяzи шяhяrlяrdя яшyanыn pulunu verиb vя alыb daшыmasыnы qaчqыnыn юz юhdяsиnя qoyurlar. Юrstada qayda belяydиkи bяlяdиyyя юzц alыb vя evи dюшцyяndяn sonra qaчqыna verиr. Bu цzdяndя иkи hяftяnи gюzlяmяlи oldum. Norveч dиlи юyrяnmяk qaчqыnыn иlk gюrяvиdиr, "gюzяl" tяbияtи bиr yana buraxыb hяmяn dиlи юyrяnmяyя baшladыm. Bиr чox Azяrbaycan gяnclяrи kиmи Avropaya addыm basmadan юncя bu qиtя haqqыnda bиr чox utopиst иnanclarыm varыdы. Юzяllиklя Avropanыn Skandиnavиya adlanan юlkяlяrи mяnиm dцшцncяmdя иkи qat Moderen юlkяlяr sayыlыrdы. Sankи bu юlkяlяrиn vяtяndaшlarы hяr bиrи bиr fиlosof olmalыdыr sanыrdыm. Skandиnavиya юlkяsи olmaqdan яlavя, BMT tяrяfиndяn "dцnyanыn яn gюzяl юlkяsи" adыyla юdцllяnяn Norveч, mяnиm rюyamda яn иntelиgent vяtяndaшlar юlkяsи olmalыydы. Bu юlkяyя oqяdяr иdeal АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 35 baxыrdыm kи, hяtta yabancыlarыn ичиndя nяsя yaramaz olabиlяcяyиnя belя иnanmaq иstяmиrdиm. Tяsяvvцr edиrdиm, bu иdeal юlkяnиn yяqиn иdeal bиr araшdыrma mяrkяzи vardыr, hяrhansы baшdan xarabыn bиrиsиnи юlkяyя buraxmaz. Norveчlиlяrиn kцчя bazarda nяdяn danышdыqlarыnы anlamыrdыm tяbиkи, ancaq belя tяsяvvцr edиrdиm kи, onlar yяqиn dцnyada baш verяn юnяmlи hadиsяlяrdяn danышыrlar! Nяdя olsa bleяnчи юlkяnиn vяtяndaшы vaxtыnы axmaq-axmaq sюzlяrlя keчиrяn иnsan ola bиlmяz. Иngиlиscяm яn bяdяvи sюhbяtlяrя yetяr-yetmяzиdи, Norveч dиlиnи dя юmrцmdя иlk dяfя eшиdиrdиm. Aьlыmdakы bu иntelиgent mиllяtlя olduqcan tez иlишgи qura bиlиm deyя, cиddиcяsиnя Norveч dиlиnи юyrяnmяyя baшladыm. Balыq dolu чaya dиzяcяn gиrmиш ac иnsanы tяsяvvцr edиn, qarmaьы yoxdur deyя, lяzzяtlи яtи olan sandыьы balыqlarыn gюzц юnцndя цzmяsиnя шahиd olsun ! Яtrafыmda hяrnя Norveчlи gюrцrdцmsя aьlыmda onu savadlы vя dяrиn иnsan hesab edиrdиm. Bu fиlosoflarla danышmaq иstяyиrdиm. Nяdя olsa mяndя bиr иkи kяlmя fяlsяfяdяn qыrыldadacam deyя sяbиrsиzlяnиrdиm. Ara sыra daha юncя gяlяn qaчqыnlarыn dиlиndяn onlarыn bu юlkяdяn heч dя razы olmadыqlarыnы eшиdиrdиm. Яn azы Юrstadan! Ancaq mяn olarыn sюzцnя heч qulaq vermиrdиm. Deyиrdиm, yяqиn bu onlarыn sяhvиdиrkи bu иnsanlarыn dцшцncя tяrzиndяn baш aчa bиlmиrlяr. Dиlи юyrяnиm, onlara sяhv etdиklяrиnи subut edяrяm. Bu sayaq dцшцnmяyя dяvam etmяyиn sяbяbи varыdы. Hяlя Norveчlиynяn tanыш olmamышdыm. Ancaq Fars vя Tцrk dиlиnи bиldиyиmчцn demяk olarkи bиr чox юlkяdяn gяlяn qaчqыnlarla danышыb vя tanыш olmaq шansыm varыdы. Яfqan etnиklяrиlя, Иran etnиklяrиlя, Tцrkиyя vя Tцrkиstan юlkяlяrиndяn gяlяnlяrlя tam olaraq vяya azacыq anlaшa bиlиrdиk. Kцrdlяrиn bиr чoxu Tцrkcя vяya Farsca bиlиrdиlяr. Bu иnsanlarla tanыш olduqcan hиss edиrdиmkи nяsя burda bиr yanlышlыq olmalыdыr! Ya mяn hяdsиz иdeal dцшцnцrяm vяyaxud nяsя bu sиstemdя bиr anlaшыlmazlыq olub. Hяr halda belяnчи tanышlыqlar artdыqcan mяn яmиn olurdumku bunlarыn sюzlяrиnя иnanmaq aьыldan deyиl. Яgяr onlar razы deyиllяrsя, Norveчlи taqsыrkar ola bиlmяz. Yяqиn kи, Norveчlи dя bulardan razы olmamalыdыr. Burasыn dцz anlamышdыm! Sonra anladыm kи, Norveч vяtяndaшlarы ичиndя yabancы sevmяmяk sayы vя dяrиnlиyи иldяn иlя artыrmыш. Ancaq mяn o zaman heч иnanmazdыm bиr gцn mяn dя eynи sюzlяrи dиlиmя gяtиrяcяm ! *** яlяdиyyя yaшamam gяrяkяn evиn aчarыnы verdи. Hardasa 50-55 kvm. bюyцklцkdя bиr yataq otaqlы evиdи. Norveчdя buna иkи otaqlы deyиrlяr. Etajlarы saymalarыda bиzdяn fяrqlиydы. Norveчdя иkиncи etaj dedиyиn, bиzdя bиrиncи etaj sayыlыr. Mяncя mяnиm evиm иkиncи etajda vя bиr otaqlыydы ama Norveчdя ona цчцncц etaj vя иkи otaqlы deyиrdиlяr. Bunu иlk dяfя eшиdяndя asla razы olmaq иstяmиrdиm. Mяntиqя uyqun subutlar gяtиrиrdиm vя иkиncи qatda, bиr otaqlы evdя yaшadыьыmы subut etmяk иstяyиrdиm. Bцtцn ev яшyalarы yenи alыnmышdы. Hяtta pяrdяlяrи belя yenи asmышdыlar. Mяtbяx яшyalarы hamыsы yerиndяydи, hяtta bиr neчя tяzя dяstmal. Dolabыnda meyvя dolu ev alan qaчqыn da olmuшdur. O zaman ayda 400 $ kиrayяsиydы. Ышыq pulu яlavя olanda hardasa 500 $ yaxыn olurdu. Hamыsыnы bяlяdиyyя юdяyиrdи. Bu юlkяdя su havayыdыr. Hяtta bиrиncи иlиn TV abonentиnи dя bяlяdиyyя юdяyиrdи. Яlavя olaraq B 36 yemяk ичmяk xarcиnиdя 500 $ verиrdиlяr. Ыkи dяfя paltar pulu da verdиlяr. Hяr dяfя 200 $. Qaчqыnыn иlk vя son gюrяvи mяktяbя gedиb vя Norveч dиlи юyrяnmяyиdи. Bяzи bяlяdиyyяlяrdя bunu cиddи tuturdular. Mяktяbя getmяdиyиn gцnlяrиn pulunu aylыqdan kяsиrdиlяr. Ev sahиbи olmuшdum! Цstяlиk dahи иnsanlarla danышmaьы юyrяdяn dиl mяktяbиnя getmяyя belя baшladыm. Aldыьыm aylыqla Bakыda qazandыьыm borclarы belя юdяyя bиlиrdиm. Daha nя dяrdиm ola bиlяrdиkи?!? Иlk hяfяtяldя kяsиnlиklя юzцmи yad bиr юlkяdя vяya yad иnsanlar toplumunda hиss elяmиrdиm. Чevrяmdяkи иnsanlarыn hamыsыyla dostluq шansыm var deyя dцшцnцrdцm. Ortada olan sadяcя bиrcя problem vardыr sanыrdыm : Dиl ! Norveч dиlиnи bиlmяdиyиmчцn юzцmц qыnamыrdыm tяbиkи. Ancaq vaxtыnda Иngиlиs dиlиnя lazыmы dяyяrи vermяdиyиmчцn юzцmdяn zяhlяm gedиrdи. Mяktяbdя 7 иl tamam bu dиlи oxuduьuma baxmayaraq, Иranda orta mяktяbи bиtиrяn bцtцn юyrяncиlяr kиmи bu dиldя danышmaqdan acиzиdиm. Hяlя unиversиtяdя oxuduьumuz Иngиlиscяnи dя hesaba salanda, durumun nя qяdяr utandыrыcы olduьu tam olaraq ortaya чыxыrdы. Bu dиlи normal danышa bиlmяkчцn Bakыda da bиr dяfя adыmы юzяl kurslara yazdыrdыm ama 3-4 dяfяdяn чox sиnиfdя otura bиlmяdиm. Sankи bu mиras problem tиlsиmя dцшmцшdц. Hesab edиrdиm kи, яgяr vaxtыnda bu чatышmazlыqla mяшqul olsaydыm, Norvecя addыm basan kиmи юzцmя bиr sцrц dost tapacaqdыm. Ancaq daha чox gec olmuшdu vя yeganя шans Norvec dиlиnи tez юyrяnmяyиdи. Lalыdыm ama kor vя kar deyиldиm. Чalышdиm kи, bu иkи hиssdяn olduqcan faydalanыm. Юzяllиklя чevrяmdя baш verяnlяrи tam dиqqяtlя gюz altыna alыrdыm. Sиmbollardan faydalanыb vя onlarыn arxasыnda yatan anlayышlarы baшa dцшmяyя чalышыrdыm. Hansы rяnglяrdяn daha чox иstиfadя edиrlяr, nя sayaq paltarlar geyиrlяr, yemяklяrи necяdиr, bиr bиrlяrиlя danышanda heч nя anlamыrdыm ama hansы tonla danышmalarыna dиqqяt edиrdиm. Sankи dиlиnи bиlmяdиyиnиz kиnoya baxыrdыm, юz dиlиmdя alt yazыsы da yoxdur. Sиfяtlяrиndяkи mиmиklяr, яl ayaq hяrяkяtlяrи vя bиr kяlmя dя desяm, gюrцntцlяrиnя baxыb vя nя haqda danышdыqlarыnы bиlmяk иstяyиrdиm. Яmиnиdиm kи, baшa dцшя bиlmяdиyиm sюzlяrdяn danышmыrlar, sadяcя konuyu bиlmяkчцn bцtцn nишanяlяrи araшdыrmaьa чalышыrdыm. TV programlarы da yardыmcы olurdu. Bu medиa vasиtяsиnя чox bel baьlamышdыm ama demяk olar kи, иlk шoku bu medиa vasиtяsи mяnя yaшatdы. Norvecdя gцnцn bu gцnц 5 dяnя TV kanalы vardыr. 2 dяnяsи devlяt kanalыdыr vя 3 dяnяsи юzяldиr. Devlяt kanallarы axшam saat 4-5 cиvarы baшlыyыr vя gecя saat 12-01 olur olmaz programlarы bиtиr. Bu kanallara baxmaqчцn o zaman иldя 400 $ cиvarыnda pul юdяmяk gяrяkиrdи. Evиnиzиn qapыsыnы dюyцb vя TV.nиz vardыr ya yox dиyя yoxlamalar aparыla bиlяr. Kanallara baxыb baxmadыьыnыz devlяtиn umurunda belя deyиldиr. Gцndя 6-7 saat program yayыnlanыr deyя TV varыnыzdыrsa юdяmяn gяrяk. Юzяl kanallar bedavadыr vя hяmишя programlarы vardыr. Ancaq mяnиm yaшadыьыm шяhяrcиkdя иkи dяnя kanala baxmaq olurdu. Bиrи devlяtиn vя bиrи dя юzяl. Qalan kanallara baxa bиlmяkчцn АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 яlavя olaraq bиr dяnя daha юzяl anten gяrяkиrdи. Mяn uydudan danышmыram. Adиcя юlkя kanallarыnыn hamыsыnы seyr etmяkчцn 2 dяnя anten lazыmdыr. Sanыram orda hяlя dя durum belяdиr. Maraqlыsы buyudu kи, hяtta 2 antenlя belя 4 kanal yaxalamaq olurdu vя 5-cи yaxalanmaz kanal, devlяt kanalыydы. Bu kanalыn dalьalarы kюkцndяn bиzиm шяhяrcиkdя yayыlmыrdы. Ancaq bu mяsяlя abonementи tam olaraq юdяmяyя maneчиlиk tюrяtmиrdи. Hamы юdяyиrdи ! Saatlarca TV qabaьыnda otururdum. Nяdя olsa lokal tv programlarыndan bu mиllяtиn haqqыnda bиr чox bиlgиlяr toplaya bиlяrяm dцшцnцrdцm. Qzetlяrdяn yararlanmaьa шansыm yoxudu. Radиoda habelя. Bunlarыn hяr иkиsи mцkяmmяl dиl bиlmяk tяlяb edиrdи. Zatяn юmцr boyu 5 dяnя qazet alыb almadыьыma шцbhяm var! Mяnиmчцn яn maraqlы olan buydu kи, юlkяnиn adlыm (tanыnan - red.) fиkиr sahиblяrиnи TV vasиtяsиlя tanыyыm. Gцclu sяnяdlи fиlmlяr, dцnyanыn dюrd bucaьыndan vиdeo xяbяrlяr, sиyasи analиzlяr, hяr konuyla baьlы tяnqиdlя yanaшan programlar vя saиra. Dцnyanыn яn gюzяl юlkяsи adlanan юlkяnиn tv-sиndяn bu programlarы gюzlяmяk иdealиstlиkdиr bяyяm? Dцnyanыn яn demokrat юlkяlяrиndяn bиrи olan Norvec, necя ola bиlяr kи, gцclu fиlosoflardan bяhrяsиz olsun? Onlarы tv-dя gюrmяk иstяyи utopиstlиkdиr bяyяm? Modern юlkяnиn adlыm sяnяtkarlarыnы harda gюrmяk mцmkцndцr? Bяyяm 3-cц dцnya юlkяlяrиdиr kи, яsl sяnяtkarlarы tv-yя buraxmasыnlar? Bяyяm mяn Modern юlkяyя gяlmяmишяm ?!? Belяlиklя иlk ayda tv adlanan yaramaz medиanы bцkцb bиr kяnara qoydum. Gцnцn bu gцnц dя Norveчиn tv kanallarы, bиr kяlmяdя, yaramaz kanallardыr. Kablo, tv vя ya uydusu olmayan Norveclи, mяncя Norveч kanallarыnы иzlяmяklя dцnyadan xяbяrsиz yaшayыb vя юlяcяk. Xяbяrlяr haqqыnda demяk olar kи, Amerиka Яfqanиstana vя Иraqa hцcum etmяsяydи, xarиcи xяbяrlяrdяn яsяr яlamяt gюrя bиlmяzdиnиz. Tяbи kи, Avropa vя Amerиka adlanan qиtяlяrdяn bяzяn xяbяrlяr almaq шansы hяmишя vardыr. Ancaq Asиa vя Afrиkada nяlяr olub baш vermяsи xяbяrlяrя gяlmиrdи. Sonralar bиldиm, hяftяdя bиr saat xarиcи xяbяrlяr adlы program vardыr. Иlk baxышda hadиsяlяrи analиz edяn program kиmи gюrцnsя dя, яslиndя hadиsя haqqыnda raportdan baшqa nяsя hиss olunmurdu. Иndи bu an bu sяtиrlяrи yazdыьыm zaman ( saat 05:49 ) dюvlяt kanallarы иkиsи dя boшdur. Юzяl kanallarda hяrяsиndя 1 nяfяr yenиyetmя qadыn oturub vя CD dяyишиr. Mahnыlarыn vиdeo klиplяrи dя gюstяrиlmиr. Hяmиn gюzяl qиz sankи mahnыnы oxuyur deyя, muьяnnиnи yansыlayыr. Dяrd burasыndadыr kи, bяzяn bu gюzяl qadыnlarыn olmadыьы zaman, qaba bяylяrdяn bиrи bu rolu юhdяsиnя alыr! Bиr sюzlя, desяm Norvecиn юzяl kanallarы "papanыn gцl balasы" olan qыz-oьlanlarыn at чapasы mяkanlardыr. Юlkяnиn 80%-и papanыn gцl balasыdыr deyя, demяlи bu kanallarda иfaчыlыq etmяkчцn hamыnыn шansы vardыr. Bu kanallarda eшиtdиyиm яn maraqlы 2 xяbяrи unuda bиlяcяyиmи sanmыram. Bиrиsи belяydи : Demяlи bиr neчя Arы bиr mяktяb bиnasыnыn 2cи qatыndakы pяncяrяnиn bucaьыnda yuva salыmышdы. Arыlar юlmяlиydи. Bu ишиn uzmanы gяrяkяn paltarlarы geyиb vя ишиnи baшlamadan юncя jurnalиstя bиr sыra юnяmlи bиlgиlяr verиrdи! Tяbии, journalиst dя hяmиn paltarlarda nяrdиvanыn kяnarыnda durmuшdu. Sonra nяrdиvan 2 oldu. Чцnkи jurnalиst hadиsяnиn baш verdиyи zaman cameranы hadиsя mяhяllиnя zum etmяk иstяyиrdи. Uzman adam яlиndя bиr kичиk balon sol yandan vя journalиst dя saь tяrяfdяn Arыlara hцcuma keчdиlяr. Uzman adam balonu 2-3 dяfя fыsыldatdы vя arыlar ичяrиdя oldцlяr. Sonra hamыsыnыn юlцmцndяn arxayыn olmaqчцn, uzman adam dedи kи, bиr neчя dяfя artыq fыsыldatmaq lazыmdыr. Belя dя oldu vя hadиsя kиmsяyя zиyan dяymяdяn bиtdи. Xяbяrlяr dяvam edиrdи... *** ugцnkц tяcrцbяlяrиmя dayanaraq artыq иnanыramkи иkиncи vя цчцncц dцnyada yaшыyan gяnclяrиn tяxmиnяn hamыsы, Avropa adlanan qиtя haqqыnda fantazиya dolu beyиnlя yaшayыrlar. Bu fantazиlяr bяzяn dяrиn иnanc sяvиyyяsиnя gяlиb чatыr. O qяdяr dяrиn иnanclы gяnclяr olur kи, hяtta bu юlkяlяrdя uzun иllяr boyu yaшayan Azяrbaycanlыnыn bяzи tяnqиdlяrиnя belя иnanmaq иstяmиr! Sankи allahыna toxunursan. Mяn юzцm dя bu qaydadan иstиsna deyиldиm. Yaxшы yadыmdadыr kи hяr kиm kи Avropanыn pozиtиv sяmtlяrиndяn danышardы, dиyяrdиmkи шцpяsиz dцz olmalыdыr. Ancaq bиr balaca tяnqыd etsяydи, dиyяrdиm yяqиn kи юz axmaqlыьыndan bu sorunlarы yaшыyыb. Hesab edяrdиmkи Avropada hяrшey qaydasыndadыr vя яdalяt иdeal sяvиyyяdя toplumda иcra olur. Hяr kиm яdalяtsиzlиkdяn шиkayяtчиdиrsя, demяlы юz sяhvиnи basыrыr vя шцpяsиz юz gцnahыdыr. Zehnиmиzdяkи bu иdeal dцшцncяlяrиn qaynaqlarыnы axtaranda olduqcan maraqlы sяbяblяrиn яsas rol oynamasы ortaya чыxыr. Bu konuya sonralar qayыdacam. Bu юlkяdя yaшadыьыm acы vя bяzяn шиrиn tяcrцbяlяrиn mяnиmчцn verdиyи bиlgиlяrиn яn yararlы hиssяsи bu konuya aиddиr. Nяdяn bиz belя dцшцnцrцk sualы adamы o qяdяr юz baшыna fиrladыrkи axыrda иnsan mяcbur olur юz юlkяsи haqqыndakи dцшцncяlяrи tam olaraq yenиdяn yoxlasыn. Yetяrkи шцphя etmяk qabиlиyyяtиnи yenиdяn яldя edя bиlяsяn. Bu sюzlяrи xatиrяlяrиn sonunda yerlяшdиrяcяyиmи sanыrdыm. Ancaq юzцmц sakиtlяшdиrя bиlmяdиm. Baшlanqыcda oxucuya negatиv tяsиr edиcи sюzlяrи yazmиyacam demишdиm. Чцnkи yaшadыьыm faktlarы ortaya qoymadan, qяzavяt шansыnы oxucudan almaq иstяmиrdиm. Bacardыqcan tяrяfsиz olaraq xatиrяlяrиmи yazmaьы planlamышdиm. Ancaq bu sюzlяrи yazan adam artыq иstяr-иstяmяz yaшadыqlarыndan tяsиr alыb! Юzцmц unuda bиlmяdиm. Neynяk ! Hяr halda Norvecиn pozиtиv sяmtlяrиndяn bиraz yazыb vя hиsslяrи neytral hala qaytarmaьa чalышa bиlяrяm. Nя dя olsa hиsslяrя uyan mиllяtиk. Dцшцncяmиzя tяsиr edя bиlяn hяlя anasыndan olmayыb! B Dиl юyrяnmяkчцn qaчqыnыn mяktяbя getmяsи gяrяklиdиr yazmышdыm. BMT tяrяfиndяn pozиtиv cavab almыш vя bu юlkяyя gяlяnlяrиn yeganя gюrяvи budur. Qabaqlar юz baшыna bu юlkяnи seчиb vя юlkяnиn ичиndя sыьыnacaq яrиzяsи АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 37 verяnlяr dя kampda qaldыqlarы zaman bu xиdmяtdяn havayы olaraq faydalanыrdыlar. Ancaq artыq bu шяraиt onlarчцn yaradыlmыr. Keflяrи иstяrsя юzlяrи юyrяnmяlиdиrlяr. Gяldиyиm gцndяn 3-4 gцn sonra Norveccя-Farsca sюzlцyцnц яldя etdиm. Hяlя Norveccя-A.Tцrkcя sюzlцyцn bazara gяlmяsи barяdя bиr sюz eшиtmяdиm. Quzeylиlяrdя Norveccя-Rusca sюzlцyцnя qяnaяt etdиklяrиnи duydum. Norveccя-T.Tцrkcяsиndя sюzlцyцn olmasыnы dцz 3 иldяn sonra bиldиm. Farsca sюzlцk olduqcan sяvиyyяsиzиdи. Bunu Tцrk olduьuma gюrя demиrяm. Doьurdan da belяydи. Son zamanlarda bиr dяnя abыrlыsыn чыxarыblar. Sюzlцyц 4 gцn gec яldя edяbиldиyиmчцn чox яsяblяnmишdиm. Nя dя olsa Norveчlиlя danышa bиlmяkdя 4 gцn dalы qalmышdыm! Bu fasиlяdя bяlяdиyyяdяn чaьыrdыlar. Bu gюrцшя bцtцn qaчqыnlar иlk gяldиklяrиndя dяvяt olurlar. Bяlяdиyyяnиn qaчqыnlarla mяшьul olan bиr neчя gюrяvlиsи olur. Sayыlarы baxыr шяhяrиn bюyцk-kичиk olmasыna. Sayыlarы bиr qыraqda dursun ama шцbhяm yoxdurkи hamыsы yenи qaчqыnы olduqcan gцlяr цzlя qarшыlayыrlar. Mяn dя Norveчlиlя иlk gюrцшdя bunu tяcrцbя etdиm tяbиkи. Sankи юlkя haqqыnda яskиdяn olan bцtцn tяsяvvцrlяrиmя tяsdиq peчatы vuruldu. Bacыm tяrcцmячи olaraq mяnиmlя gяldи. Bu шansы olmayanlarчцn devlяt xяrcиnя tяrcцmячи ишя alыnыr. Adam varkи 10 иldиr bu юlkяdя vя hяlя dя devlяt xяrcиnя tяrcцmячиdяn иstиfadя etmяlи olur. Gцlцшц dodaqlarыndan цzцlmяyяn bиr yaшlы qadыn bиzи qarшыladы. Sankи uzun иllяr boyu юz balasыnы gюrmяyиb! Hиss elяdиmkи hяlя sandыьыmdan da 2 qat чox Sцt gюlц olan юlkяdяyяm vя чevrяmdяkи иnsanlar hamыsы mяlяkdиr. Яn pиsи bяlkя 1 qanadlы mяlяk ola bиlяr sanыrdыm. Hяlя baшqa qaчqыnlarla tanыш olmamышdыm. Hяtta onlarы da иdeal qaчqыnlar hesab edиrdиm. Haxlarыmы bиr bиr saymaьa baшladы vя axыrda dedиkи yenя dя hяr nя lazыm olsa gяl yanыma danышaq. Sonralar bиldиmkи qaчqыnlarыn bиr чoxu иlk aylarda vя bяlkя иllяrdя, dяfяlяrcя ora gedиb vя яlavя yardыmlar da alыrlar. Tяbи kи yardыmlarыn яn sevиmlи vя populяr hиssяsи, яlavя maddи yardыmlardыr. Heч olmasa юzцmцz юdяmяsи gяrяkяn faktoralarыn bиr hиssяsиnи dя devlяtиn baшыna salmaq чяtиn иш deyиlmиш. Mиsalчцn telefon vя ya иnternet faktoralarы. Bunu gec юyrяnmяyиmя baxmыyaraq, mяn dя bu bacadan bиraz faydalandыm. Иkи hяftя иstиrahяt et vя sonra mяktяbя gedяrsяn dedи. Nяdяnsя hиss elяdи kи mяn bиraz tutqunam. O saat soruшdu: yяqиn kи buranыn qarы vя dяyишиk havasы sяnи sыxыr! Dedиm axы! Norveclи иlk danышmada konuyu bиr tяhяr qara baьlыyacaq. Ama bиr tяrяfdяn dя dцz deyиrdи bяlkя. Kичиk aьaclarыn цstцndяkи qarы belя eшшяyя yцklяsяydиn, heyvanыn belи sыnardы … Hamы юmrцnцn иlk mяktяb gцnцnц bиr dяfя uшaxlыxda yaшasa da, qaчqыn bunu 2 dяfя yaшыyыr ! … Aman tanrыm ! Utopиa sandыьыn юlkяdя yaшamaq шansыn яldя etmяk vя hяr шeyи yenиdяn vя цstяlиk иstяdиyиn kиmи 38 qurmaq gцcцnц яldя etmяyя иnanmaq, nя gюzяl bиr duyьudur. Yetяr kи planыn olsun. Skandиnavиa юlkяlяrиndя tяhsиl almaqчцn yaranan иmkanlar, olduqcan yetяrlи vя hяrtяrяflиdиr. Mяnиm amacыm Antropology fakultяsиndя yer almaqdan иbarяtиdи. Humanиtar elmlяrdя tяhsиl almaqчцn, юlkяnиn dиlиnи иkи qat yaxшы bиlmяn gяrяkиr. Adи ишlяrdя ишlяmяkчцn gцndяlиk sюzlяrи bиlmяk yetяrlиdиr. Hяtta tяbии elmlяrdя tяhsиl almaqчцn dя юlkяnиn dиlиnи mцkяmmяl bиlmяk gяrяkяn deyиl. Bunu bиldиyиm zaman Norveч dиlиnи юyrяnmяkчцn иkи qat чaba gюstяrmяyя baшladыm. Mяktяbиn иlk gцnц maraqlыydы. Altыdan altmышa, hяr rяngdя vя dцnyanыn bиr neчя fяrqlи юlkяlяrиndяn gяlяn qaчqыnlar varыdы. Qaчqыnlar hamыsы Septamber ayыnda bu юlkяyя gяlmиr tяbиkи. Bu цzdяndиr kи иlиn baшы vя yaxud sonu olmasыna baxmayaraq, yenи юyrяncи sиnиfя яlavя ola bиlяr. Bиzиm mяktяbdя цч gruppa varыdы. Tam yenи юyrяncиlяr, orta sяvиyyяlи vя bиr dя dиlи nиsbяtяn danышa bиlяnlяr. Tяbии kи tam amator grupun sиnиfиndя oturmlы oldum. Mart ayыnыn ortalarыydы vя tяxmиnяn цч ay sonra tяtиllяr baшlayacaqdы. Karи adlы bиr orta yaшlы qadыn bиzя mяllиmlиk edиrdи. Sиnиfdя bиr neчя mиllяtdяn юyrяncи varыdы, ama Яfqanlar vя Kцrdlяr demяk olarkи mяktяbdя hamыdan чoxudu. Gцnцydяn olduьuma baxmayaraq, юmrцmdя иlk dяfиyя canlы olaraq Яfqanlы bиr иnsanla tanыш oldum. Иranda яn azы иkи mиlyon Яfqan yaшыyыr ama Gцnцydя saylarы olduqcan azdыr. Sonralar bu иnsanlarla tanыш olduqcan, onlarыn Иran adlы юlkяdя nяlяr yaшadыqlarыnы юz aьыzlarыndan eшиtdиm. Hяtta dяfяlяrcя onlara Tцrk olduьumu dedиyиmя baxmayaraq, yenя dя hиss edиrdиm kи yaxыnlaшmaqdan чяkиnиrlяr vя bиr чox zюlяrиnи ичlяrиndя udub vя mяnя demиrlяr. Hesab edиrdиlяr kи Иranlыyam vя bu sюzlяrdяn xoшlanmaram! Bu haqda яtraflы yazmaьы sonraya saxlыyыram. *** яn o zamanlarda иndиkи kиmи Иngиlиs dиlиndяn heч nя anlamыrdыm. Ancaq Karиlя mцqayиsяdя bu dиlи mцkяmmяl bиlиrdиm sankи. Bununчцn dя sюzlяrи vя dяrsи anlamaqчцn, mяnиmlя onun arasыnda yeganя alternatиv Pantomиm ишarяtlяr yardыmcы olurdu. Mяndяn юncя gяlяn Яfqanlar vя Fars dиlиnи bиlяn Kцrdlяrиn yardыmыnы яlavя edяndя, sюhbяt nяdяn gedиr dиyя bиr шeylяr anlыyыrdыm. Яvvяllяr belя hesab edиrdиm kи, yяqиn bu grupdakиlar hamыsы uzaq baшы keчяn иlи tяtиllяrdяn sonra gяlяn qaчqыnlardыr. Sonra bиldиmkи иkи vя hяtta цч иl mяndяn юncя юlkяyя gяlяnlяrdяn dя bu sиnиfdя vardыr. Neчя yaшda olmaq vяya neчя иl юlkяdя yaшamaq, grupun sяvиyyяsиn tяyиn etmиrdи. Eynи sиnиfdя belя olanlarыn sяvиyyяsи dя yetяrиncяk fяrqlи gюrцnцrdц. Baшqa formada olmasыnы dцшцnmяk dя чяtиn иdи bяlkя. Axы иlиn baшыndan sonunacan qapыsы aчыqolan sиnиfиn юyrяncиlяrи necя bиr sayaqda dяrs ala bиlяrdиlяr kи? Gцneydя bиr чox kичиk kяndlяrdя ancaq bиr dяnя mяllиm olardы. Sanыram иndи dя belяdиr. Onlar bиr otaqda bиrиncи sиnиfdяn ta beшиncи sиnиfяdяk olan mяktяb шagиrdlяrиn toplayarmышlar. Hяr sиnиfя baшqa baшqa dяrslиklяr verиb vя obиrиsиlяrlя mяшqul olarmышlar. Bиzиm bu dиl sиnиfиdя olara bяnzиyиrdи. Ancaq hяtta o kяnd mяktяbиnиn шagиrdlяrи bиr otaqda olsaydыlarda, fяrqlы sиnиflяrя bюlцnцb vя fяrqlи dяrslиklяr alыrdыlar. Bиrdяkи bиr шagиrd yenи иl baшlayandan ta bиtяnяcяn, hansы sиnиfdя olduьun bиlиrdи. M АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Bиzиm bu amatorlar grupundan mяn heч nя anlamadыm. O gцnlяrи xatыrladыqcan bиlmиrяm gцlцm yoxsa aьlыyыm! Цч иl bundan яvvяl bu Norveчdя yenи bиr plan hazыrladыlar vя hяyata keчиrиrlяrkи belяnчи axmaq ишlяrиn bиraz qabaьыn ala bиlsиnlяr. Bundan юncя qaчqыn gяlиrdи vя evиndя yerlяшиrdи. Hяmяn hяmяn bиr dяnя Uydu alыb vя damda qoyurdu yada kи duvardan asыrdы. Sonra da get mяktяbя! Yeganя toplumsal aktиvиtet olurdu mяktяbя getmяk. Buda olduqcan yaramaz metodlarla ve habelя yorucu formada tяkrar olurdu. Nяhayяt mяktяbя getmяyиn yeganя sяbяbи qalыrdы. Getmяsяn bяlяdиyyя maaшыndan kяsяcяk ! Maraqlыydы! Юmrцmdя иlk dяfиyя gюrцrdцmkи иnsanlar mяktяbя gяlиrkи pulun kяsmяsиnlяr. Sиnиfиn hamыsы fяhlяydи mяncя. Иkи nяfяrdяn baшqa qalanы hamыsы plan doldururdu ... Norveч, шяhяr vяya mяktяb haqqыnda hяr hansы qaчqыnla danышыrdыm, иstиsna olmadan hamыsы яn azы mяktяbи vя шяhяrиn яhalиsиn sюyцrdц. Bиr gцn bu cцmlяnи hяmиn шяhяrdяn olan bиr Norveчlи oxuyub hиrslяnяcяk dиyя sansor edя bиlmяdиm. Tam gяrчяkdиr. Norveч haqqыnda posиtиv dцшцnяnlяr dя hamыsы gюzlяrиnи Osloya, yяnи baшkяndя baьlamышdы. Mяktяbи sevmяdиklяrиnи baшa dцшmяk bиr az zaman aldы. Ancaq шяhяrиn яhalиsиnи sevmяmяklяrиnя hяlя yetяrиncяk sяbяb toplayыb vя onlara haqq qazandыra bиlmиrdиm. Belя dцшцnцrdцm kи, bu onlarыn юz чatышmazlыqlarыndan qaynaqlanыr. Yяnи dиlи yaxшы bиlmяmяk vя Modern dцnyanы yaxшы anlamamq vя saиrя. Belяnчи dцшцnmяkчцn yetяrlи subutlar tapыrdыm. Mиsalчцn eшиdиrdиm kи qaчqыnlarыn bяzиsи шяhяrиn qыzlarыnыn hamыsыnы fahишя bиlиr, ona gюrяkи onlar alkol ичиr vяya nя bиlиm dиskoda atыlыr dцшцr vя ... Bяzи qaчqыnlar kюkцndяn bu mиllяtи kafяr hesab edиr vя donquz яtи yedиklяrиnя gюrя vя onlarыn baxышlarыnda eybяcяr geyиnишlяrиnя gюrя, иlишgиyя gиrmяdяn belя яhalиnи boykot etmишdиr. Hamы olarыn Rasиst olduqlarыn deyиrdи vя bиzlяrи sevmяdиklяrиndяn шцphяlяrи yox иdи. Hяr kяs ama hяr kяs o шяhяrdяn qaчmaьa can atыrdы. Hяtta bиzlяrя pul verяn bяlяdиyyяnи dя sюyцrdцlяr. Bunlara иnanmaq чox чяtиnиdи. Bcardыqcan чalышыrdыm kи bu narazыlыьыn sяbяbиnи onlarыn юz dцшцncяlяrиndя, yaшam tяrzlяrиndя vя dцnya gюrцшlяrиndя axtarыm. Чox zamanlar bu araшdыrmanыn sonucu mяnя haqq qazandыrыrdы kи, sorumun bюyцk hиssяsи onlarыn baxышlarы vя bяklяntиlяrиndяdиr. Hяtta olarы яlя salыb, bяzяn цrяyиmdя vяya hяtta цzlяrиnя deyиb vя gцlцrdцm. Mяnи яn чox gцldцrяn bиr nяfяr Mиsиrlиydи. Яhalиnиn ona xarиcиdиr dиyя yuxarыdan baxmalarы onu elя яsяblяndиrиrdи kи, hяr gцn deyяrdи kи Norveч pasportumu alan gцn чыxacam kцчиyя vя pasportumu яldя saxlыyыb, qabaьыma чыxan hяr hansы Norveчlиnиn baшыna чalacam. Baшыna чalыb deyяcяm kи: bax, mяn dя Norveчlиyяm artыq. Sяnиn mяndяn heч nя artыьыn yoxdur! O yazыq deyяrdи vя яsяblяnяrdи, mяn dя gцlяrdиm. Шяhяrcиyиn dцkkanlarы axшam saat 18:00 baьlanыrdы. Saat 16:00 dan sonra demяk olardы kи, kцчяlяr bom-boш olurdu. Ana kцчяdя яn чox sayda иnsan gюrmяk, ancaq vя ancaq Шяnbя gцnlяrи mцmkцnцdцr. Saat 11:00 - 14:00 fasиlяsиndя. Sonra yenя dя kцчя boшalыrdы. Maraьыmы чяkяn bиr mяsяlя varыdы. Mяn heч zaman gюrmяdиm hяmиn шяhяrиn яhalиsиndяn bиr nяfяrи, bиr qaчqыnla bяrabяr adыm atsыn ! Olan 2-3 nяfяr qara baш varыdы kи onlar da hяmиn шяhяrdяn bиr qыzla evlяnmишdиlяr vя ayиlя kиmи gяzиrdиlяr. Чox sonra bиldиm kи, hяmиn qыzlara da яhalи tяrяfиndяn tяhqиr gюzиlя baxыlыr vя boykot olmuш durumda yaшыyыrlar. Hяtta юz aиlяlяrи dя onlarы tяrd edиrdи bяzяn. Mяn bunlarы bиlmиrdиm, ama kцчяdя gяzяrkяn yavaш yavaш hиss edиrdиm kи, nяsя яhalиnиn baxышlarыnda pozиtиv hиsslяrи gюrmяk olmur. Юz dцшцncяmdя яhalиyя nиsbяt tam olaraq pozиtиv zehnиyyяtиm hяr hadиsяnи posиtиv sяmtя yormaьыma mяnя чox yardыmcы olurdu. Hяtta aшkarcasыna tяrs baxanlarы da yazыrdыm sяhv anlayышыn hesabыna. Deyиrdиm dиl bиlmиrяm ondandыr. Dиl юyrяnяrяm vя sonra hяr шey yaxшы olacaq. Mяktяb bиtяndяn sonra bиr baшa evя gяlиrdиm. Xыrda шяhяr olduьuna gюrя demяk olar kи яylяncя mяrkяzlяrиndяn яsяr яlamяt yoxudu. Mиsalчцn Bиlyard vя ya Шahmat klublarы yoxudu. Яhalиnиn yeganя яylяncяsи Cцma vя Шяnbя gecяlяrи dиskoya getmяkdяn иbarяtиdи. Qalan gцnlяrиn axшamlarы gяnc oьlanlar vя qыzlar maшыnlarыnda oturub vя kичиk mяsafяdя юz baшlarыna fыrlanыrdыlar. 200 metrяlиk mяsafяnи sцrцb, bиraz dayanыb vя yenиdяn яvvяlkи yerя qayыdыb vя maшыn ичиndя sиgaretlя musиqи dиnlяyиrdиlяr. Axшamlarы gяnclяrиn иши peшяsи buyudu. Evdя oturanlarы da sonralar bиldиmkи compцter oyunlarыyla mяшqul olurlar. Qaчqыnlarыn hamыsы bu gяnclяrи sюyцrdц ama aчыьыn deyиm kи, o zaman mяnиm olara цrяyиm yanыrdы. Aчыqcasыna gюrцnцrdц adamlar nяdяnsя bezиblяr kи belяnчи vaxt юldцrmяyя чalышыrlar. Bu bezdиklяrи шey nяdиr deyя mяnи maraqlandыrыrdы. Sonralar bu haqda yazacam. Bahar yaxыnlaшыrdы. Mяktяbdяn evя gяlиb vя yemяkdяn sonra dиlиnяn mяшqul olurdum. Axшam цstц чыxыb havamы dяyишиrdиm. Bиr gцn axшamцstц gяzяndя hяmиn bu maшыnla avaralananlarыn bиrи camы yendиrdи vя keчяrkяn orta barmaьыnы mяnя gюstяrdи. Gюzlяrиmя иnana bиlmиrdиm. Яtrafa baxdыm gюrdцm mяndяn baшqa kиmsя yoxdur. Demяlи mяnи nяzяrя almышdыr. Aьlыma sыьышdыra bиlmиrdиm kи, axы bu yaratыq nяdяn bunu edя bиlяrkи! Artыq posиtиv zehnиyyяt mяnя yardыmcы ola bиlmиrdи. Daha bunu sяhv anlayыш hesab etmяk olmaz. Mяn bunu яlavя etmяlиyяmkи юlkяdя xarиcиnи sevmиyяnlяrиn olduьundan xяbяrsиz deyиldиm. Hяtta xarиcиdяn nиfrяt edяnlяrи dя eшиtmишdиm. Ancaq aьыl deyиrkи иnsan rastlaшdыьы vя иlишgи qurduьu иnsanlarыn arasыnda kиmsяnи sevя vя ya nиfrяt edя bиlяr. Mяnиmlя bu yaratыьыn arasыnda nя zaman vя hansы яlaqя olub olmasыna mat qalmышdыm. Bu orta barmaq sankи mяnиm dяyяrlяndиrmя sиstemиmиn tam ortasыna gиrdи. Иndиkи aьlыmыnan desяm яgяr, o barmaьы qыzыla tutmaq gяrяkиrdи! Иmkanыmda olsaydы bцtцn Azяrbaycanlы aydыnlarыn adresиnи o barmaq sahиbиnя verяrdиm kи barmaqыndan bиr foto чяkиb vя onlara yollamaq шansыnы яldя etmиш olasun. *** M яktяbя arada sыrada bиr gedиrиm. Maraqlыydыkи bяlяdиyyя aylыьыmdan kяsmиrdи. Mяllиmlяrиn sayы artыrdы. Цч ay яrzиndя иkи qadыn vя иkи kиши mяllиmlя dиl dяrslяrи keчиrdиk. Bяzяn getmяdиyиm gцnlяr eynи mяllиmиn dяrs gцnlяrиnя dцшцrdц vя belяlиklя hяrdяn bиr hяftя tamam bиr mяllиmи gюrmцrdцm. Bиrgцn bиrи sиnиfdя mяnя "Шaxta baba" adы verdи. Иldя bиrdfя gюrцnяn yaratыqlara bяnzяtdи mяnи. Tam mяsulиyyяtlя deyя bиlяrяm, Norveчdя gцndяlиk yaшamda yumor hиssиndяn яsяr яlamяt gюrmяk чox чяtиndиr. O zaman mяllиmиn atmacasыnы чox normal qarшыladыm. Sonralar mиnlяrlя ona tay atmaca sюzlяrи eшиdиb vя юyrяnяcяyиmи sanыrdыm. Yяqиn kи, Norveч dиlиdя baшqa dиllяrя tay olaraq, иkи mяnalы sюzlяrlя dolu olmalыdыr АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 39 sanыrdыm. Ancaq иndи цstцndяn altы иldяn чox keчmяyиnя baxmayaraq, hяlя ona bяnzяr vяya daha maraqlы atmaca eшиtmяmишяm. Иndиkи tяcrцbяmlя dиyяbиlяrяmkи Norveч dиlиndя tяxmиnяn atmaca yoxdur ! Яgяr Norveчlиlя danышanda иkи mяnalы sюzlяrlя zarafat etmяk ишlяtsяnиz, bюyцk ehtиmalla baшa dцшmяyяcяk vя ya sяhv baшa dцшяcяk. Sиz dяrhal mяqsяdиnиzи aчыqcasыna demяlи olacaqsыzkи иkиnиz bяrabяr gцlmяk шansыn яldя edя bиlяsиz. Bu haqda sonralar yazaram. Hяlяlиk bu qяdяr deyиm kи Norveчlиlя zarafat etmяk иstяsяnиz, чox mцrяkkяb vя neчя mяnalы sюzlяrdяn иstиfadя etmяmяnиz mяslяhяtdиr. Mяktяbиn son ayыnda yenи bиr mяllиm gяldи. Mяn иndи dя baшa dцшя bиlmяmишяm kи, amator dиl юyrяncиlяrиnя 3-4 mяllиmиn dяrs demяsиndя mцsbяt sяmt nяdяn иbarяt ola bиlяr! Bяlkя amator юyrяncи yenи dиlи vя yenи sюzlяrи, yenи mяllиmlяrlя daha tez юyrяnя bиlяr dиyя hesab etmишlяr. Hяr halda mяnя belя gяlиrdи kи, sиnиfdя hamы чaш-baш dцшmцшdц. Aчыqcasыna dиyя bиlяrяm, tяxmиnяn bцtцn tanыdыьыm qaчqыnlar belя hesab edиrdи kи, Norveч dиlиnи юyrяnmяk mцmkцn deyиl. Bu цzdяn dя kиmsя юzцnц yormurdu. Sиnиfdя hamы юz dиlиnи bиlяnlя иstяdиyиnи danышыrdы. Mяllиmиn иши gцcц buydu kи, bиzиm yadыmыza salsыn: Norveч dиlиndя danышыn! Bu uyarы neчя dяqиqяdяn чox dяvam etmиrdи. Bиrиsи beш kяlmя Norveч dиlиndя dиyяndя, hяr tяrяfdяn onun sяhflяrиn юz ana dиlиndя baшa salanlar tapыlыrdы. Belя kи, bиr-bиrlяrиlя mцbahиsяyя gиrиb vя mяllиmи heч oralarыna da saymыrdыlar. Mяllиmиn yenиdяn kontrolu яlя almaьa чalышmasы yararsыz olurdu. Onu baшa dцшmяyяn юyrяncи ona muracияt etmиrdи. Hяtta bяzяn gюrцnцrdц kи, Norveч dиlиndя bиr baшqa mиllяtdяn olan юyrяncиylя mubahиsя edиrdи vя bиr bиrlяrиn baшa dцшцrdцlяr. Ancaq mяllиm baшa dцшmцrdцkи onlar Norveч dиlиndя bиr bиrlяrиnя ne dedиlяr ! Bleяnчи hallara hяr yerdя rast gяlmяk olar. Fяrqlи mиllяtlяrdяn olan qaчqыnlar demяk olar kи, юzlяrичцn юzяl Norveч dиlи yaradыblar kи ancaq qaчqыnlar bunu tam olaraq baшa dцшя bиlяr. Bu haqda sюhbяt etmяk dя qalsыn sonraya. Ancaq axыrыncы mяllиm tam baшqa formada sиnиfи иdarя edиrdи. Kяsиnlиklя plan doldurmurdu. Yeganя mяllиmиdи kи sиnиfdя hamыnыn fиkrиnи юzцnя cяlb edя bиlиrdи. Юzиlя sиnиfя kaьыz gяtиrиb paylamыrdы, oturun bu tяklиflяrи yerиnя yetиrиn demиrdи. Яn sadя kяlmяlяrlя hamыyla danышыrdы. Hяr kяs bиldиyи kяlmяlяrи cцmlяyя чevиrmяk шansыn яldя edиb vя hяtta onunla zarafat edиrdи. Sankи o da qaчqыn Norveчcяsиn yaxшы bиlиrdи! Son gцnlяrdя bиraz danышa bиlиrdиm. O dedи kи konцllц olaraq qыrmыzы-xaч quvvяlяrи ичиndя яskи Yugoslavиyada savaш baшlыyanda oralarda olubdur. Afrиkada bиr neчя olkяdя kюnцllц xиdmяtlяr edиbdиr. Tam atesиt bиr иnsanыdы. Mяn sonrala baшa dцшdцmkц o bu tяcrцbяlяr цzцndяn qaчqыnlarыn яhval ruhиyyяsиnи yaxшы baшa dцшцrdц vя qaчqыn Norveчcяsиnи bиlmяsи dя bu цzdяnиmиш. Bu иnsanla raslaшdыqda mяndя яskи Utopиst dцшцncяlяr yenиdяn gцclяndи. Mяktяbdяn, bяzи qaчqыnlardan vя hяtta yavaш yavaш шяhяrcиk яhalиsиndяn bezmяyя baшlasaydыm da, yenиdяn яmиn oldumkи yяqиnkи baшqa шяhяrlяrdя bleяnчи иnsanlar doludur. Yenя dя tяklиyиn яsas sяbяbиnи "dиl bиlmяmяzlиyиn" hesabыna yazdыm vя яn pиs durumda шяhяrи dяyишиb vя иstяdиyиm grupu tapacam sanыrdыm. Bu dяyяrlи иnsan haqqыnda sonra mukяmmяl olaraq yazacam. Tяxmиnяn иkи mяktяbdяn sonra hяmиn иnsanla yenиdяn qarшыlaшdыm vя иkи иl sцrяsиndя bиr bиrиmиzlя 40 bиr чox konular barяdя danышdыq. *** ay tяtиllяrиnиn baшlamasыna az qalыrdы. Onsuz da mяktяbя getdиyиm gцnlяr ancaq hяmиn sayqы dяyяr mяllиmиn saatlarыndan иbarяtиdи. Hяr шey yorucu olmaьa baшladы. Artыq mяn dя bu qяnaяtя gяldиmkи bюyцk шяhяrя kючmяlиyяm. Bu цzdяn dя tezlиklя иш tapыb vя kючmяkчцn pul qazanmalыydыm. Ишlяmяk иstяyиrяm dиyяndя, bиr чox qaчqыnlar bunu unut dedиlяr. Bяzиlяrи hяtta bunun mцmkцn olmadыьыn deyиrdи. Maraqlыydи kи, kиmsя qяbul etmиrdиkи яsas problem dиl bиlmяmяkdиr. Onlarыn dedиyиnя gюrя Orsta яhalиsи qaчqыna иш vermяkяn чяkиnиr. Lazыmы qяdяr dиl bиlяnlяrиn ишsиz qalmasыn gюrцrdцm ancaq yenя dя hяmишяkи kиmи юzцm dяnяmяdяn qяbul etmяk иstяmиrdиm. Qara ишdяn baшqa seчяnяk yoxdur deyиrdиlяr. Kичиk чяhяrdя qara иш tapmaq olduqcan чяtиndиr. Иkи dяnя restoran varиdи kи xarиcиlяr иdarя edиrdи. Bиrиsи Marokkolu vя obиrиsи dя Иrak Kцrdцydц. Kичиk шяhяrdя Norveчlиlяr иstяsяlяr dя qara иш vermяkdяn чяkиnиrlяr. Rяsmи qeydиyyatdan keчmиш fиrmada qara fяhlя ишlяmяk tяxmиnяn иmkansыzdыr. Y Ишяdцzяltmя иdarяsиnя getdиm vя orada ишlяyяnlяrиn bиrиlя danышdыm. Dedи sяnиnчцn чox tezdиr. Gцlцmsцyцb dedи: Get mяktяbя! Hяr шeyи baшa sala bиlяcяk qяdяr dиl bиlmиrdиm tяbи kи. Onun dedиklяrиnиn hamыsыn anlamыrdыm ama nя demяk иstяdиyиnи baшa dцшцrdцm. Qayыtdыm evя fиkиrlяшdиm kи gяlяn dяfя bacыmы tяrcцmячи gюtцrцm, onu yaxшы baшa salsыn. Fиkиrlяшdиm, o mяnи yaxшы baшa dцшmяdи vя bu цzdяn mяnи cиddиyя almadы. Dиlи yaxшы bиlmяdиyиmdя sюz yox, ama bиr чox ишlяr vardыr kи mцkяmmяl dиl tяlяb etmиr. Mяn hяr иш gюrmяyя hazыrыdыm. Zatяn Tяbrиzdя bиr чox adи ишlяrlя mяшqul olmuшdum vя aьыr яl ишlяrиndяn qaчan deyиldиm. Bunlarыn hamыsыnы ona baшa salarsamsa яgяr, sorun ortadan qalxacaq sandыm. Bacыmla bяrabяr getdиk ama faydasы olmadы. O dedи kи яn azы 800 saat mяktяbdя olduьunu subut edяn sяnяd lazыmdыr ! Hяmиn gцn baшa dцшdцm, orda da plan doldurmaqla mяшquldular. Mяn heч baшa dцшя bиlmиrdиm kи иш baшыnda gяrяkяn , 800 saat mяktяbdя olmaьы subut edяn sяnяdmиdиr yoxsa ишчиnиn nя sayaq ишlяmяsи! Pиlot kиmи ишlяmяk иstяsяydиm яgяr, sяnяdlяrиn gяrяklи olmasыnы baшa dцшяrdиm. Hamballыqчцn 800 saat mяktяbdя avaralanmaq, anlamsыzыdы mяncя. Qadam ишяdцzяltmя иdarяsиnиn yardыmыna, deyиb юzцm bиrbaшa fabrиklяrи dяnяmяk qяrarыna gяldиm. Bцtцn fabrиklяrи bиr bиr gяzdиm. Hamыsы gцlяr цzlя иnsanы qяbul edиr vя яmяllи baшlы qeydиyyatdan keчиrиr. Ad, adres vя telefon nюmrяsиnи alыr vя gцlяr цzlя deyиrkи nяzaman lazыm olsa telefon edяcяyиk. Чox sevиnиrdиm. Deyиrdиm nя dя olsa yaxыnda bиrиndяn xяbяr чыxacaq. Ancaq heч bиrиndяn bиr xяbяr чыxmadы. Sonra eynи fabrиkя yenиdяn mцracияt edяndя, yenя dя adamы gцlяr цzlя qarшыlayыb vя ишчи gяrяkяn zaman telefon edяcяklяrиnи deyиrdиlяr. Sonra baшa dцшdцmkц belяnчи mяdяnи sяvиyyяdя яrиzя qяbul edиb vя иш иstяyяnи yola salmaq, tam formalиtя bиr davranышdыr. Bиzиm юlkяdя gцlяr цzlя qяbul edиlmяk vя telefon vermяk, tяxmиnяn ишя alыnmaq anlamыna gяlиb чыxыr. Norveчdя яgяr hяr цzцnцzя gцlяn иnsanы, sиzя valeh olubdur hesab etsяnиz, qыsa zamanda Narsиsиsm xяstяlиnя dцчar olacaqsыz. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Bu gцlmяk mяsяlяsи чox юnяmlиdиr. Bиr чox hallarda Norveчlи qadыn-qыzlarы bundan шиkayяt edиr kи, yabancыlarыn цzцnя adиcя tяbяssцm edяndя, hяmиn gecя onunla yatmaq иstяdиyиnи dцшцnцr ! Bunu da яlavя edиm kи yabancы qadыnlar da шиkayяt edиr kи Norveчlи olanlar onlarыn чяkиcи hяrяkяtиnи baшa dцшmцr! Maraqlы hallardыr . Norveчlи qadыn tяbяssцmцn yataq sиgnalы olmadыьыnы bиlиr vя yabancы qadыn da tяbяssцmlяrиnиn Norveч яrkяyиndя tяsиrsиz olduьundan шиkayяtчиdиr. Tяbииkи mяn иstиsna hallarы hяmишя genяl sюhbяtlяrdяn uzaq tuturam. Bu haqda яtraflы yazmaq da qalsыn sonraya . *** N orveчя gяldиkdя belя hesab edиrdиm kи mяnиmlя bяrabяr bцtцn BMT dя verdиyиm mцsahиbяlяr Norveчя gюndяrиlиbdиr. Яn azы 30 dяfя BMT dя mцsahиbя olmuшdum. Sяbяbиnи araшdыrmaq qalsыn Bakы xatиrяlяrиnи yazdыьыm zamana , ancaq o zaman hamы bиlиrdи kи mяn pozиtиv cavabы чox tez aldыm. Mяnя dedиlяr kи, haqqыmda toplanan bцtцn bиlgиlяr Jeneva шяhяrиnя gюndяrиlиbdиr vя bиr bacыm Norveчdя olduьu цzdяn, hяmиn юlkяdяn pozиtиv cavab almaьыmыn иmkanы yцksяkdиr. Guya BMT dя aиlя bиrlяшmяsи barяdя bиr qanun vardыr kи hяmиn qanuna яsasяn mяnиm Norveчя getmяk шansыm иkи qat olurmuш. Yerи gяlmишkяn keчиcи olaraq deyиmkи mяn BMT dяn pozиtиv alandan sonra, dяrhal Norveчdя Orsta шяhяrиndяn BMTyя bиr mяktub gюndяrиldи kи, bиz onu qыbul etmяyя hazыrыq. Ancaq buna baxmayaraq mяn 12 ay tamam Bakыdan чыxmaьы gюzlяdиm! Яmиn иdиm kи, haqqыmda BMT tяrяfиndяn Jenevaya gюndяrиlяn bиlgиlяr, nяyиnkи Norveчиn xarиcиlяr цzrя ишlяyяn шюbяsиnя, habelя gюndяrиldиyиm шяhяrиn bяlяdиyyяsи vя polиsиndя dя olmalыdыr. Bu цzdяn dя юzцmц camaatыn yanыnda qяrиb hиss etsяm dя, dюvlяt organlarыna addыm basanda, sankи tanыш иnsanlar ичиndя gяzdиyиmи sanыrdыm. Bяlяdиyyя, Polиs vя mяktяbиn mяndяn xяbяrsиz olduqlarыnы sanmыrdыm ! Sonra шяhяrиnиn olduqcan kичиk olduьun gюrdukdяn sonra, belя hesab edиrdиm kи bu azacыq иnsanlara qaчqыnlarы tanыtmaq olduqcan qolay иш olmalыdыr. Ancaq getdиkcяn bunun tяrsиnи hиss etdиm vя yaшadыm. Azacыq zamandan sonra bиldиm kи, qaчqыnlarla шяhяr яhalиsи arasыnda tяxmиnяn heч bиr яlaqя yoxdur. Nяdяn bюylя olduьu yenя dя sonrakи sюhbяtdиr, ama mяn bunu gюzцmlя gюrцrdцm vя eшиdиrdиm. Bиrdяfя bиr baшqa qaчqыnla kцчяdя bиsиkletlя gяzиrdиk. Qarшыda yol цstцndя иkи dяnя Norveчlи dayanmышdы. Mяn чox adи olaraq onlara xяbяrdarlыq etdиmkи yoldan чяkиlиn. Yanыmdakы qaчqыn az qala цrяyи dayanacaqdы! Mяn hяtta onlarыn цstцnя sцrdцm vя dolaysыyla onlara demяk иstяdиmkи yoldan чяkиlиn. Yol bиzиmdиr! Mяnиmlя bяrabяr olan qaчqыn az qala yolun dяyишиb vя evиnя dюnmяk иstяyиrdи. Belяnчи hadиsяlяr mяnи baшa salыrdи kи, bu xarabada kиmsяnиn kиmsяdяn xяbяrи yoxdur. Яn azы kиmsяnиn qaчqыnыn kиm olduьundan xяbяrи yoxdur. Bankada hesab aчa bиlmиrdиm. Чцnkц Norveч юlkяsиnя ayиd olduьumu subut edя bиlяn шяxsи nюmrяm yoxudur. Norveчdя bцtцn vяtяndaшlarыn ozцnя aиd bиr nюmrяlяrи vardыr. 11 шиfrяlи nюmrяdиr kи, иlk 6 шиfrяsи vяtяndaшяn doьum tarиxиn gюstяrиr vя son 5 nюmrяdя devlяt ona tяyиn edиr. Bu nюmrяsи olmayan Norveчdя yaшыyanlar bиr чox юzяl vя devlяt xиtmяtlяrиndяn faydalana bиmяzlяr. Mяnиm qaldыьыm шяhяrcиyиn bankalarы da bu nюmrяsи olmayan иnsana hesab aчmыrdыlar. Bu nюmrяnиn haчan mяnя verиlmяsиn soruшduqda, mяnя deyиrdиlяrkи yaxыn zamanda Polиs sяnи чaьыracaq vя formalиtя bиr mцsahиbяdяn sonra sяn bu nюmrяnи alacaqsan. Polиsиn mяnиmlя nя mцsahиbя aparacaьы mяnиmчцn maraqlыydы. Mяgяr bunlar bиlmиrdи kи, шяhяrя kиm gяlиr? Yяnи mяnиm haqqыmda yetяrlи bиlgиlяrи yoxdur? Hяr halda bu mцsahиbя bяrи baшdan mяnиmчцn anlamsыz gюrцnцrdц. Banka hesab vermяyяndя, dюvlяt yardыmыnы gedиb юzцm almalы olurdum. Bu da mяnиm heч xoшuma gяlmиrdи kи, hяr ay gedяm vя яlиmи aчam kи, aylыьыmы юzцmя юdяsиnlяr. Nяhayяt bиr neчя ay sonra polиsdяn bиr kaьыz gяldи, falan tarиxdя polиs шюbяsиndя olmalыyam. Bяlяdиyyяnиn tяrcцmячиsи mяnиmlя bяrabяr olacaьыnы mяnя yazmышdыlar. Oturduq bиr ortayaшlы polиslя. Baшladы adыmы soruшmaьa. Mяn tяrcцmячиyя baxыb vя tяccцbцmц bиldиrdиm. Necя yanы adыn nяdиr? BMT tяrяfиndяn gюndяrиlmиш vя Jenevada Norveчиn ишчиsи tяrяfиndяn sяnяdlяrи tяsdиqlяnmиш vя цstяlиk шяhяrиn bяlяdиyyяsи mяnи qяbul etmяsиnи bиldиrdиyи halda, adыmы soruшur?!? Tяrcцmячи ardы kяsиlmяdяn mяnя deyиrdиkи bu mцsahиbя tamamиlя formalиtяdиr! Cиddиyя almaq lazыm deyиl. Bunlar bиr sыra kaьыzlarы qaralamalыdыrlar, bu qяdяr. Mяn dя susdum vя adыmы vя soy adыmы dedиm. Sonra mяndяn doьum gцnц vя hansы юlkяdяn olduьumu soruшdu. Aчыqcasыna demяlиyяm kи bu suallar mяnи mazqи edиrdи! Tяrcцmячи dя bunu gюrцb vя mяnиm atmacalarыmы vя hяtta sюyцшlяrиmи sansor edиrdи. Чцnkи mяn 10 cцmlя dиyяndя, o sadяcя 1-2 cцmlяdя bиtиrиrdи. Mяndяn soruшdu kи, Norveчdяn юncя hansы юlkяlяrdя olmuшam. Mяn dя cavab 2 kяlmяdиr deyя tez dedиmkи Иran vя Azяrbaycan vя yaxamы qurtarmaq иstяdиm. Polиs dяrhal hansы цnvanlarda olduьumu soruшdu? Иш bu suala чatanda mяn artыq yцz faиz bиldиm kи bu adam mяnи dolayыr vя yaxud kюkцndяn bu musahиbя ancaq oyuncaqdыr. Dedиm kи Иranda 6 шяhяrdя yaшamышam vя Azяrbaycandada bиr чox yerlяrdя. Bиr neчя шяhяrиn adыnы Иranda verdиm vя bиr neчя rayonun adыnы Bakыda. Dedиm kи heч bиrиnиn adresиnи xatыrlamыram. Sonrakы bцtцn suallarы belяnчи baшdan sovma cavablarla bиtиrdиm. Axыrda polиs mяndяn soruшdu: " Шяhяrи sevиrsяn? Orstada yaшamaqdan razыsan?" . Mяn derhal dedиm YOX ! Soruшdu nиyя? Mяn dя tяrcцmячиyя bиr чox sюzlяr dedиm vя bяzи tяcrцbяlяrиmdяn anlatdыm. Ancaq o yenя dя mяnиm uzun sюzlяrиmи 1-2 cцmlяdя bиtиrdи. Mяn цzцmц tutdum polиsя vя aчыqcasыna orta barmaьыmы ona gюstяrdиm vя dedиm kи: яgяr sяn bиr yad шяhяrя getsяn vя sяnи belя qarшыlasalar, sяn hяmиn шяhяrdяn razы qalarsan ? Tяrcцmячи qurudu baxdы mяnя. Ama daha qaчa bиlmяzdи. Polиs soruшdu vя o da dedи kи, buna orta barmaq gюstяrиblяr vя bu шяhяrdяn razы deyиl. Hяr halda bu hиssяnи dя polиsdяn чыxandan sora tяrcцmячи mяnя dedиkи polиsя belя tяrcцmя etmиш. Mяn bu gцndя bиlmиrяm kи, o polиsя nя deyиbdиr, ama bиlиrяm kи artыq sansor etmяk шansы yoxumuш. Hяr шey bиtяndяn sonra polиs dedи kи, bu kaьazыn altыna АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 41 qol чяk. Tяrcцmячиdяn soruшdum, bu nяdиr? Dedи, чяtиn tutma яши. Bu da sadяcя kaьыz bazlыqdыr. Bu юlkяdя bцtцn qaчqыnlar buna qol чяkиr. Bu sыьыnacaq яrиzяsиdиr !!! Axmaqlыьыna 2 subut toplamalыsan desяlяr, bиrиncи sяnяdи hяmиn gцn o qondarma sяnяdя qol чяkmяyиmи ad aparardыm. Qaчqыn sыьыnacaьы vermиш юlkяdя иnsana qaчqыn sыьыnacaьы яrиzяsиn иmzalatmaq, son dяrяcяdя шяrяfsиzlиkdиr mяncя ! Hяmиn gцn tяrcцmячиlя чяkиш bяkишlяrиm tamamиlя polиsиn qulaqыndan uzaq qalmышdыr sanыram. Иndиkи aьlыmla deyя bиlяrяm kи hяmиn gцn polиsdя hяmиn anlamsыz sяnяdя qol чяkяndя, aшaьыlыq bиr sestemиn doьru olduьuna qol чяkdиyиmи sanыram ! Mяn Иran adlanan юlkяdя bиr dяfя olsun belя qondarma seчgиlяrdя ишtиrak edиb vя sиstemи, seчgиlяrи rяsmиyyяtя tanыmamышdыm. Ama Norveчdя mяnи яmяllи baшlы axmaq hesab edяn Norveчиn qaчqыnlar цzrя sиyasяtиnя rяsmяn sяs verиb vя qяbul etmишdиm! Lяnяt olsun o gцnя ... Gцnц gцndяn artыq hиss edиrdиmkи Orsta шяhяrиndя qaчqыnlarla яhalи arasыnda Чиn duvarы qalыnlыqda bиr amen vardыr. Qaчqыnlarыn яhalи arasыna яlaqя qura bиldиyи иnsanlar ya narkomanlarыdы vя ya pиyanиskalar! Malи durumlarы yaxшы olan цч-beш xarиcиlяrdя шяhяrиn pozьun qыz-qadыnlarыyla иlишgиlяrи varыdы. Pozьun dedиkdя mяn bu adы o qadыnlra vermиrdиm. Яhalиnиn юzц bu qыzlarы xarиcиlя иlишgи qurublar dиyя pozьun adlandыrыrdы. Hяtta xarиcиlя яlaqя yaradan vя ya hяtta aиlя quran Norveчlи qыzlar gюrdцmkи aиlяsи tяrяfиndяn tяrd olunmuшdu. Hяmиn qadыnlardan bиrи sonralar юzц mяnя danышdыkи hяtta onun rяfиqяlяrи belя ona pиs gюzdя baxыb vя onunla oturmaьa hazыr olmamышlardы. Burasы Neqыr qoxusu verиr dиyя onun yanыndan durmuшlar vя o hяmишя юzцnц шяhяrdя tяk hиss etmишdиr. Tяbиkи 1-2 dяnя rяfиqяsи onunla яlaqяsиnи saxlamышdы ama genяl olaraq xarиcиlя яlaqяdя olan qыzlaraыn Orstada gцnц qaraydы vя pozqun adы daшыyыrdыlar. Getdиkcяn hиss edиrdиm, xarиcиlяr bu atmosferи necя fяrqlи formalarda qarшыlayыb vя buna munasиbяt bиldиrиrdиlяr. Bяzиlяrи kюkцndяn heч umrunda deyиldиkи яhalиnyяn иlишgи qura bиlиb ya yox. Bunlarыn bиr чoxu evиndя bиr sыra иmkanlar yaradыb vя ancaq vя ancaq юz mиllяtиndяn olan xarиcиlяrlя bиr grup yaradыb vя юzцчцn yaшыyыrdы. Чanaq anten duvardan asыlы, fax vя telefon vя compиuterи evdя toplayыb vя юz юlkяsиnиn TV kanallarыna baxыb vя юlkяsиndя olan qohum qonшuyla яlaqя saxlayыrdы. Norveчиn ичиndя dя ancaq baшqa шяhяrlяrdя olan юz hяmvяtяnlяrиlя danышыrdы. Norveчdя nя baш verиb vermяdиyи heч umurlarыnda belя deyиldи. Hяtta gцndяm xяbяrlяrи dя иzlяmиrdиlяr. Bunlarыn hamыsы gцnlяrи sayыrdы kи иmkan яldя etdиklяrи zaman bюyцk шяhяrя kючцb vя юz hяmvяtяnlяrиnиn daha чox sayda olduьu mяkana gedяcяklяr. Bunlarыn чoxu tяhsиlatsыz иnsanlarыdыkи иш peшяlяrи Norveч Kronu toplamaqdan иbarяtиdи. Norveчя kючmяk onlarda zяrrя qяdяr fиkиr vя dцnya gюrцшц dяyишmяsиnя sяbяb olmamышdы. Necя vardыlar, elяdя dяvam edиrdиlяr. Tam olaraq яskи baxышlarыyla чevrяlяrиnи dяyяrlяndиrиb vя юz ишlяrиnи asan etmишdиlяr. Bи baшqa grup gюrцrdцm kи, nиsbяtяn юzlяrиndя dяyишиk42 lяr yaradыb ama yenя dя hиss olurduku bunlar da olduqcan muhafиzяkarcasыna чevrяnи araшdыrыb vя fиkиrlяrиnи bяlяndиrиrdиlяr. Maraqlыydы, bu grupda yerlяшяnlяr чoxunluqda Иran adlanan юlkяnиn Fars vяtяndaшlarы olurdu ! Turk manqurtlarda varыdы ama onlarыn sayы 2 nяfяrdяn чox deyиldи. Bиrиsи kюkцndяn Tцrk olduьunu danыb vя gиzlяdиrdи vя baшqasы da Tцrk dиlиndя danышыb vя Tцrk olduьunu danmыrdы. Bugцnkи tяcrцbяmя яsasяn, dцnyanыn bиr чox mиllяtlяrиndяn olan иnsanlarla gюrцшцb vя tanыш olandan sora, tam mяsulиyyяtlя deyя bиlяrяm, dцnyada kяndиnи bяyяnmиш vяya daha dцzц, юz mяdяnиyyяtиnи yцksяk bиlиb vя baшqa mиllяtlяrиn mяdяnиyyяtиnя yuxarыdan baxan иkи mиllяt olsa, bиrиncи Fransыzlardыr vя иkиncиsиdя Иranlы Farslar ! Fransыzlarыn kяndиnи bяyяndиklяrи Avropa юlkяlяrиndя mяшurdur. Шovиnиzm kяlmяsи dя яslиndя Napleonun pяrяstишkarыnыn adыndadыr sanыram. Hяr halda Fransыzlarыn kяndиnи bяyяnяn olduqlarыna bяlkя yцzlяrcя tarиxи sяbяblяr tapmaq olar kи onlar hяmиn hadиsяlяrя fяxr edиb vя юz mяdяnиyyяtlяrиnи daha yцksяk bиlиrlяr. Ancaq Farslarыn nя sяbяbdяn юzlяrиnя aшыq olduqlarы hяlя dя mяnиmчцn sualdыr. Hяr halda bu konuya aиd olmayan sюzlяrи demяkdя mяqsяdиm buydu kи, bu иnsanlarыn necя Norveчdя vя Norveч toplumunda raslaшdыqlarы komplekslяrdяn danышыm. Bunu da яlavя edиm, bu юzцnя vя иrqиnя aшиq olmaq tяssцf, bugцn 80 иllиk assиmиlyasиya nяtиcяsиndя, bиr чox qeyrи Fars Иran vяtяndaшlarыna da kючmцшdцr. O cцmlяdяn Gцneylиlяrdя dя bяzяn bu xяstяlиyиn яsяr-яlamяtи hиss olunur. Bu psиkolojиynяn Avropada qaчqыn olmaq vя юzяllиklя Norveч kиmи mono kцltцrяll юlkяnиn Orsta шяhяrиndя yaшamaq bяzяn чox maraqlы hallar yaradыrdы. Mяnиm dя qыsa zamandan sonra anladыьыm kиmи, bu иnsanlar da gюrцrdцlяr kи, яhalиnиn vя genяllиkdя Norveчlиnиn xarиcиdяn xoшu gяlmиr. Bu цzdяn dя bunlar bacardыqcan чalышыrdыlar юzlяrиnи xarиcиlяrdяn uzaq saxlasыnlar vя belяlиklя яhalиyя fяrqlи olduqlarыnы gюstяrsиnlяr. Hяr иnsanыn юzцnц fяrqlи gюstяrmяk haqqыna qarшы deyиlяm, ancaq baxыr bu fяrqиn яsasыnы юz dцшцncяsиndя bиlsиn vя ya иrqиndя vя юz mяdяnиyyяtиndя ! Юzцnц tamamиlя xarиcиdяn uzaq saxlayan bиr qaчqыn mяnиm maraьыmы юzцnя чяkdи. Иlk юncя belя hesab edиrиm kи, bяlkя bu иnsane da mяnиm kиmи юzцnц xarиcиlяr ичиndя tяk hиss edиr vя bu цzdяn dя artыq bezиb vя bиrdяfя яlaqяnи kяsиb. Gюrцrdцm, bяzи yenиyetmя Norveчlиlяrиnяn qaynayыb qarышыb. Цrяyиmdя deyиrdиm nя bacarыqlы иnsandыr. Yяqиn kи, юz adяd-яnяnяvи kцltцrц vя Modern kцltцr arasыndakи fasиlяnи doldura bиlиb vя юz kиmlиyиnи hиfz edяrяk, яhalиnиn yenиyetmяlяrиndяn bиr neчяsиlяdя dostluq edя bиlиr. Maraьыmы чяkяn bиr mяsяlя varыdы. Hяmиn oьlan saчыnы Sarы rяnglяyиrdи. Bиraz eybяcяr gюrцnцrdц ama buna da normal baxыrdыm. Hesab edиrdиmkи yяqиn sevdиyи rяng Sarыdыr vя bиr dя kи bu onun юz ишиdиr. Ancaq qыsa zamandan sonra bиldиmkи bu oьlan dиnиnи vя hяtta adыnы da dяyишиbdиr. Bu ишlяrиn hamыsыnы onun doьal haqlarы bиlиrdиm ama artыq bиr acы gerчяk tam ortadaydы. Mяn яmиn oldum kи bu yazыq юz baшыna qalmayan oyunu gяtиrиb kи bяlkя toplumda юzцnя bиr иnsane kиmи yer aчa bиlsиn. Bиr иnsane kиmи, bиr qaчqыn kиmи yox ! (арды вар) АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Яyalяtdяn яdяbи prosesя bиr baxыш D D и v a nя Oz a n иvanя Ozan kюhnя яdяbи yazыlarыndan qopanda bюyцk dиvar saatы 24.00-ц gюstяrиrdи, demяk kюhnя gцn bиtmишdи vя yadыmdadы kи, mяn nяsя axtarыrdыm o sыrada. Qяzяb vя nиfrяtdяn sonra vahиmя ичиndя Tцrk yяhяrиnиn tиbbи saьlamlыьы tяhtяlшцur ruhи proseslяr vaxtы mяnя elя gяldи kи, deyяsяn dиktator oluram vя onda baшa dцшdцm kи, чoxlarы mяndяn narazы qalacaq, mяn юzцm dя dцnyanыn saxta parыltыsыndan narazы иdиm vя dиvardan asыlmыш Cяnubи Amerиka dяvяsи - lama шяkиlиnя baxanda яdяbиyyatыn embrиonunun hиcrяtи, "Mяn nя etmяlиyяm?"dяn canыnы qurtarmaq цчцn hяddяn artыq ekspansиvlиk etdи. "Alatoran 5"dяkи" Zяhяr vя oyuncaq цчцn darыxanlar" sиlsиlяsиndяn "Alatoran 7"dя чap olunan "rяnglяrи yemяk dя mцmkцndцr"я qяdяr haracan иnkишaf etdиyиmи bяlkя dя mяndяn yaxшы heч kиm bиlmяz. Burada romantиka da var, sцrrealиzm dя, hяtta postmodernиzm dя. mцhиtdяn uzaqda Tяklиk-яdяbи olmaq1ыq шerlяrиmя юzцmцn mцxtяlиf adamlarыn gюzц иlя baxmaьa mяcbur etdи vя mяndя olan mяlumata gюrя onda o шerlяrи o qяdяr adam oxudu kи, bu mяnиm юzцmя dя maraqlы gяldи. Dиvarыn o цzцndяkи oxucular dяyишdиyи цчцn mяnиm шerиm dя dяyишdи. Hяyatla яlaqя vя цnsиyyяt dцnyanыn qavranma manerasы vя mцasиr иnsanыn daxиlи alяmи vя onun иdeallarыnыn яksи mяnиm цчun яsasdыr. "Mяdяnиyyяt" qяzetиnиn 31-cи nюmrяsиndя Tofиq Abdиnиn "Mцstяqиllиyиmиzиn boz яdяbиyyatы" sяrlюvhяlи yazыsы dяrc olunub vя mцяllиf "Boz kиtablar"dan danышыr, ancaq ad чяkmиr vя hяmиn kиtablarыn mцяllиflяrиnиn YB цzцvlяrи olduьunu юzц dя gюzяl bиlиr. Belя "Boz kиtablar" яyalяtlяrdя dя чoxdur. Иndи YB цzцvlяrиnиn sayы 1000-nи keчиb vя цzцvlцyя qяbul zamanы neqatиv hallarыn olduьunu bиrlиyиn rяhbяrlяrи dя etиraf edиblяr dolasыyla. Dяfяlяrlя deyиlmяsиnя baxmayaraq яdяbи atestasиya keчиrиlmиr vя bцtцn bunlar azmыш kиmи яyalяtlяrdя yenи fиlиallar aчmaq gцndяmdяdиr vя bu acыnacaqlы vя bиr qяdяr dя gцlmяlи bиr vяzиyyяtdиr, yяnи mяrkяzdя vяzиyyяt qeyrи normaldыrsa, яyalяtlяrdяkи, vяzиyyяtи tяsяvvцr etmяk чяtиn deyиl. Bиr gцn caьdaш Azяrbaycan tяnqиdи bюhran иcяrsиndяdиr. Daha cox YB-dя cяmlяnяn "peшяkar" tяnqиdcиlяr hяmиn bиrlиyиn rяhbяrlиyиndяn, xususяn sяdr Anardan qorxaraq dunya яdяbиyyatы иlя ayaqlaшa bиlяcяk yenи яdяbи quvvяlяrиn yazdыqlarы яsяrlяrя (hяmиn яsяrlяr daha cox ALATORAN jurnalыnda dяrc olunur) etиnasыzlыq gostяrиrlяr vя bununla da daha cox юz karyeralarыnы qoruyurlar kи, bundan иtиrяn ancaq Azяrbaycan tяnqиdи olur. Tяnqиdcи Яsяn Cahangиr postmodernиzm haqqыnda nяzяrи yazыlar yazыr vя tяrcцmяlяr edиr, lakиn onda prиnsиpиallыq vя obyektиvlиk catышmыr, belя olmasaydы o YB-nиn sяdrи Anarыn doьma qыzы Gunel Anarqыzыnыn zяиf "Altыncы" povestи haqda (Ulduz N4,2006) cыzmaqara "tяnqиd" yazmazdы. Belя yazыlar caьdaш яdяbи tяnqиdя utanc gяtиrиr vя daha cox marksиzmlenиnиzиm dцnyagюrцшцnя sюykяnяn яskи sovet tяnqиdиdиr bu vя Яsяd Cahangиr belя passиv yazыlarla яdяbи prosesи dцzgцn qиymяtlяndиrdиyиnи zяnn edиr, чиfayda sяhv, qeyrи obyektиv tяnqиd яdяbиyyatы АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 43 Nяrgиz Cabbarlы Ичtиmaи Televиzиyada YB цzцvlяrи Vahиd Яzиz, Vaqиf Bяhmяnlи иlя AYO цzvlяrи Qan Turalы, Seymur Baycanы dяvяt edиr vя bu яlbяttя onda kи, Nяrgиz xanыm dиl boьaza qoymadan AYO-чularыn sюzцnц kяsиb, ona tapшыrыlanы deyиr, bax onda bu pиsdиr. Verиlишиn sonunda иsя юzцnя vя YB-nя lazыm olan sюzlяrlя deyиr. gerиyя aparыr. Tяnqиdчиyя nя lazыmdыr? Heч шцbhяsиz иlk nюvbяdя иstedad яsasdыr, lakиn onu narahat edяn яdяbи problemlяr nюqsanlыdыr vя hяqиqяtяn uzaqdыr, suи-иstиfadяyя aludя olmasыdыr kи, bu da doьru яdяbи nяtиcяyя gяlmяkdя ona mane olur vя sonda tяnqиd vя onun nяtиcяsи tamam basqa aspektdя, yяnи tяnqиdчиnиn юzunя sяrf etdиyи kиmи araшdыrыlыr vя o bu yolda G.Mayakovskиsayaьы var sяsиylя hayqыrыr. Яsяd Cahangиrиn tяnqиdиndя heч шцbhяsиz mцasиrlиk чatышmыr vя bununla da Azяrbaycan oxucusu чaьыn estetиk mюvqeyиndяn qяsdяn uazaqlaшdыrыlыr vя tяnqиdчи borclu olduьu sozц demяkdяnsя oxucunun gюzц qarшыsыnda bяdии tяsяrrцfatыn lazыmsыz peyzajыnы canlandыrыr. "Alma"qяzetиnиn 001-cи sayыnda Яsяd Cahangиrиn "Plaqиat" yazыsыnы oxuyarkяn onun necя qeyrи-cиddи tяnqиdчи olduьunun шahиdи oldum vя bu mцlalиzяlяr basdan-ayaьa sяhv vя qeyrи obyektиv vя qяrяzlиdиr. Burada hяqиqяt иfadя olunmadыьы цcцn oxucular tяrяfиndяn qяbul edиlmиr, чцnkи burada qaranlыq meyar чoxdur, tяnqиdчи obyektиvlиyи иsя yoxdur. Qяrяzlи tяnqиdиn dя qяdяrи olmalыdыr, yoxsa bu sonda яdяbи mцhиtя dя mяnfи tяsиr gюstяrяcяkdиr vя nяtиcяdя belя prиnsиpsиzlиk чaьdaш saьmal яdяbи tяnqиdи nцfuzdan salacaq, yяnи bu gцn Azяrbaycan яdяbи tяnqиdиndя yuxarыda qeyd etdиyиmиz kиmи saьlam abи-hava yoxdur vя qeyrи saьlam яdяbи tяnqиdи tяnzиmlяmяk чagыn яsas mяsяlяsи olmalыdыr. Belя qeyrи normal mцnasиbяt Яsяd Cahangиrиn яdяbи tяnqиdи nцfuzuna zяrbя vurur vя bu gun o bunun fяrqиndя deyиldиr. Tяnqиddя obyektиvlиk son dяrяcя vacиbdиr. Ucuz шюhrяt цчцn yazыlan tяnqиdи yazыlar tяnqиdчиnи hюrmяtdяn salыr. Basqa sюzlя tяnqиdиn юzцnц dя tяnqиd etmяsяn bu sonda ancaq zиyan gяtиrяcяkdиr. Tяnqиdчи o zaman sяmиmи olur kи, юz qяlяmиndяn чыxan bяdии yazыlarы keчиrиr. Яsяd Cahangиrиn яdяbи tяnqиddяn "Azяrbaycan" jurnalыnda чap olunan шerlяrиnи oxuyarkяn orada xeylи ruhu tяsиrlяnmяlяrи vя kюcцrmяlяrи aydыn gordцm, yяnи folkloru vя aшыq яdяbиyyatыnы, klassиk vя mцasиr яdяbиyyatы yaxшы bиldиyиmdяn hansы sюzun hardan gяldиyи mяnиm цчцn gцn kиmи aydыndыr, lakиn Яsяd Cahangиr poezиyasы belя deyяk яdяbиyyatda heч bиr aktuallыq kяsb etmиr vя caьdaш oxucunun maraq daиrяsиndя deyиldиr, odur kи, onlarыn цstцndяn ancaq sцkutla keчиrяm. Professиonal яdяbи fиkrи azdыrmaq tяnqиdчи sяnяtиnя ucalыq gяtиrmиr. Яdяbи dunyaya qeyrи-fяal mцnasиbяt, bюyцk яdяbиyyat uьrunda mцbarиzя aparan vя caьdaш Azяrbaycan яdяbиyyatыnы sonda xиlas edяcяk yazarlarы иnkar, qeyrи hяqиqяtpяrяstlиkdяn baшqa heч nя deyиldиr 44 vя Яsяd Cahangиrиn bu yazыsыnda tяnqиdчиnиn tяsdиq ruhu чatыsmыr. Vaxtы иlя N.A.Dobrolyubov "Oblomovчuluq nя demяkdиr?"adlы mяqalя yazmышdы, яgяr o saь olsaydы vя Яsяd Cahangиrиn "Plagиat"yazыsыnы oxusaydы, heч шцbhяsиz "Яsяd Cahangиrlиk nя demяkdиr?" adlы cox sanballы mяqalя yazardы. Hяr halda tяnqиdчиnиn meydanы boш gюrяrяk baш gиrlяmяsи bu mяqalяnиn яsas mюvzusu olardы. Nя qяdяr qяrиbя gюrцnsя dя, Яsяb Cahangиrиn tяnqиdи partиyalы tяnqиddиr. Marksиzm-Lenиnиzm metodologиyasы onun яsasыnы tяskиl edиr vя mяhz bu yazыda kommunиst шцuru vardыr kи, bu da яdяbиyyatыmыzыn yenи yцksяlишиnя manияdиr vя bu yazыda tяnqиdlя hяyatыn яlaqяsи иtmишdиr hяm dя. Tяnqиdиn dиgяr aktиv nцmayяndяsи Vaqиf Yusиflиdя иsя tяnqиdи tяfяkkцr var vя o иstяsя mяlumat zяngиnlиyи vя чaьdaшlыьы иlя dиgяr tяnqиdчыlяrdяn daha чox fяrqlяnя bиlяr, ancaq o da яskи sovet tяnqиd mюvqeyиndяn яl чяkя bиlmиr, bu mиnvalla o da gиrlи ola bиlmиr. Onun rцbabыnыn tяrяnnцm etdиyи яdяbи tяranяlяr чox kюhnяdиr. Bu яlbяttя kи, sяrt desяk facияvи tяqlиdчиlиkdиr, baьышlayыn..., tяnqиdчиlиkdиr. Saьlam яdяbи tяnqиdlя onun arasыnda dяrиn bиr uчurum vardыr. Яskи bяdии яhval -ruhиyyя yenи яdяbи estetиk dяyяrlяrlя sяslяшиr. Hansыsa yazarlara цnvanlanan tяmtяraqlы яdяbи tostlar, sиmvolиka, dayaz яdяbиfяlsяfи dцшцncяlяrиn яksи. Bu hяmиn canlы, яslиndя юlц yazarlara eqoиzиmdяn baшqa heч nя vermиr.Kюhnяnи uчurmaq vя bundan иlhamlanыb yenиnи yaratmaq. Яslиndя яsas qayя bu olmalыdыr. Tяnqиdчи Vaqиf Yusиflиyя elя gяlиr kи, kюhnяlяrи чox yazmaqla юzunяxas fяdakarlыq gюstяrиr. Axы o fasиlяsиz yazыr vя onun aydыn, yenи estetиk kredosu olsa, o bundan qaчa bиlяr. Professor Nиzamи Cяfяrovda fяal tяnqиdчи mюvqeyи yoxdur, belя olmasaydы o da yazdыqlarыnыn hяlя ozц tяrяfиndяn yazыlmasы mцbahиsя olan Hцseyиnbala Mиrяlяmova "Cяza mцяllиfиnя aчыq mяktub" yazmazdы vя onu tяbrиk etmяzdи. Bu gцn чaьdaш яdяbиyyatыn daxиlи alяmиnиn vя иdeallarыnыn dцzgцn yazыlmasы Nиzamи Cяfяrovu qяtиyyяn maraqыandыrmыr. Sentyabыrыn 26 da rayon tяhsиl шюbяsиndя metodиstlяrdяn bиrи mяnя Nиzamи Cяfяrovun 11-cи sиnиf цчun яdяbиyyat dяrslиyиndя getmиш, 20-cи яsrиn ortalarыndan bu gцnя qяdяr Azяrbaycan яdяbиyyatы"(sяh. 145) иcmalыnы oxudu vя mяn onu qeyd dяftяrиnя kючцrdцm vя mяsяlя burasыndadыr kи, hяmиn qeydlяr Hцseynbala Mиrяlяmov haqqыndadыr vя elя hяmиn gцn rayona 2 gцn gec gяlиb чыxmыш "Alma"qяzetиnи 002 sayыnы aldыm vя qяzetиn 17-cи sяhиfяsиndя Elnur Astanbяylиnиn "Bиr az da dюz 2" kюшя yazыsыnda 11-cи sиnfиn яdяbиyyat dяrslиyиndяn Hцseyиnbala Mиrяlяmov haqda olan qey- АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 dlяrи oxudum vя elя burada Elnur Astanbяylиnиn operatиvlиyиnя "яhsяn" dedиm vя bu gцn cяmи 2200 tиrajla чыxan "Alma"qяzetиnиn oxuculara цnvanlanmыш hяmиn иcmalыnы burada yazmaq mяcburиyyяtиndяyяm kи, яldяn-яlя keчиb daha чox oxunaqlы olan "Alatoran" oxucularы da bu bиabыrчыlыqla tanыш olsun vя Nиzamи Cяfяrova "яhsяn" desиn. "Hцseyиnbala Mиrяlяmov"(1947) Yaradыcыlыьa gяnc yaшlarыndan baшlasa da, яsяrlяrи яdяbи-ичtиmaи mцhиtdя 80-cи иllяrиn sonu , 90-cи иllяrиn H.Mиrяlяmov яvvяllяrиndя genиш yayыlmышdыr. Azяrbaycan xalqыnыn цmummиllи lиderи H.Яlиyevlя baьlы bяdии publиsиstиk яsяrlяrиn, "Daьlarda atыlan gцllя", "Xяcalяt", "Cяza" vя s. roman vя povestlяrиn mцяllиfиdиr. Sosиal-mяnяvи, яxlaqи problemlяr qaldыran "Gяlиnlиk paltarы" romanы son иllяr яdяbиyyatыmыzыn яn dяyяrlи яsяrlяrиndяndиr." N.Cяfяrov 11-cи sиnиf цчun "яdяbиyyat" dяrslиyи sяh.145 Elя bиlиrяm яlavя шяrhя ehtиyac yoxdur vя elя иcmaldakы bu qeydlяrиnя gюrя Nиzamи Cяfяrova "Яhsяn" dцшцr. Onu da qeyd edиm kи, "Dramaturgиya" bюlmяsиndя(sяh.145)dя Hцseyиnbala Mиrяlяmovun adы чяkиlиr. Nиzamи Cяfяrov "Sяnяt"qяzetиnиn 12-cи sayыndakы mцsahиbяsиndя иsя deyиr: "Иlk nюvbяdя иsя yaradыcы mяhsuldarlыqla seчиlmяk lazыmdыr. Яn obyektиv, яn normal vя яn etиbarlы mцbarиzя yolu budur." Qяrиbя paradokusdur,deyиlmи? Чagdaш tяnqиddя daxиlи saflaшma prosesи getmяlиdиr. Tяnqиdиn цslub rяngarяnglиyиnя чalышmaq, yenи tяшяbbцslяrи doьru, dцzgцn, tяrяfsиz, qrup mяnafeyиnя uymadan чюzmяk, яdяbиyyatыn yaradыcыlыq иmkanlarыnы genишlяndиrяcяk, onu sяmяrяlи vя faydalы edяcяk. Keyfиyyяtlи bяdии tяrcumяyя genиш oxucu kutlяsиnиn bцtцn zamanlarda ehtиyacы vardыr. Burada hяddяn artыq sяrbяstlиyя yol vermяk olmaz. Qeyrи peшяkarlыq vя dиqqяtsиzlиk sonda nюqsanlы tяrcumя nцmunяsи ortaya чыxaracaq. Чagыmыzda yenи tяrcumячи necя olmalыdыr? Hansы yenи яsяrlяr tяrcцmя olunmalыdыr? Bu suallarыn doьru, dцrцst cavablarы olsa da, bяzи tяrcцmячиlяr юz ишlяrиnя mяsulиyyяtsиz yanaшmaqla qцsurlu tяrcцmя vя bяdии cяhяtdяn orjиnaldan qat-qat zяиf чevиrиlяr ortaya qoymaqla юzlяrиnя vя oxuculara hюrmяtsиzlиk edиrlяr. YB-nиn sяdrи Anar "Xяzяr" jurnalыnыn 2006-cи sayыnda Mark Tvenиn "Tennesи шtatыnda jurnalиstlиk" hekayяsиnи чevиrиb. Elя buradaca qeyd edиm kи, Anar юzunun "Sиzsиz" naьыlыnda ("Dunya bиr pяncяrяdиr" Gяnclиk-1986, sяh.397) yazыr: "Atam bиzя Mark Tvenиn hekayяlяrиnи oxuyur. Hansы hekayяlяrи oxuduьu da dяqиq yadыmda qalыb: "Tennesиdя jurnalиstlиk" ... vя s. Gцlцrцk, uьunub gedиrиk." Anarыn юzцnцn etиraf etdиyи kиmи hekayя vaxtы иlя чox uьurlu чevrиlиb. Belя olan halda hяmиn hekayяnи dцbarя чevиrmяyя nя hacяt? Elя яsяrlяrи tяzяdяn чevиrmяk lazыmdыr kи,vaxtы иlя uьursuz чevrиlиb. Bu anda mяnя elя gяldи kи, Anar dяqиq bиlиr kи, Mark Tven иmzasы hяlя uzun mцddяt dцnya яdяbиyyatы tarиxиndя yer tutacaq vя belяdя Anar adы da Mark Tvenиn чevиrmяnи kиmи onun kюlgяsиndя gюrцnя bиlяr. Buna oxшar vяzиyyяt V.Шekspиrиn "Pyeslяr"(Yazычы,1989 sяhиfя 521) kиtabыnda "Fыrtыna" pyesиnиn zяиf чevrиsиndя dя hиss olunur vя mяlumdur kи, Sekspиr adы dцnya яdяbиyyatы xяzиnяsиnиn uьurlarыndandыr vя yuxarыdakы fиkиrlяrи bura da шamиl etmяk olar. "Xяzяr" иn yuxarыda gюstяrdиyиm sayыnda Ezra Paundun шerlяrи (Orjиnaldan чevиrи Aynur Sabиtova, bяdии чevиrи Zakиr Fяxrи) bяrbad чevrиlиb. YB-nыn цzцvlяrи olan yazычыlarыn zarafat kиmи bиr bиrиnя dedиklяrи mяшhur mиsralarы yadыma dцшцr: Otururam hяr cцmя Eylяyиrяm tяrcцmя Ancaq bunlar чatmayыr Xыrda-xuruш xяrcиmя Eynи sюzlяrи jurnalыn hяmиn sayыnda getmиш Яbu Hяmиd Яl Qяzalиnиn "Sяadяt иskиrи"яsяrиnиn anormal чevиrиsи barяdя dя demяk olar vя hяmиn яsяrиn чevиrиsи Afaq Mяsuda mяxsusdur kи, F.Dostoyevskиnиn "Karamazov qardaшlarы" яsяrиndяn bиr parчanы da чevиrmяyя cяhd edиb. Bяlи, ancaq cяhd edиb... "Alatoran"ыn 6-cы sayыnda bяdии чevиrи иlя baьlы hяyяcan tяblиmиzdяn nяtиcя чыxararq tяnqиdчи Яsяd Cahagиrиn "Azяrbaycan" jurnalыnda yazacaьыnы nяzяrdя tutduьu "Юylя bиr tяrcцmя kи", цmumи sяrlюvhяlи "Son иllяr meydana чыxan яdяbи -bяdии tяrcцmяlяr haqqыnda qeydlяr" sиlsиlяsиndяn bиrиncи yazыsы dяrc olunub. Hяmиn yazы da "Bиr yarpaq. Turkиyя qadыn шerи antologиyasы (Bakы,"Yurd"-NPB-2006) haqqыndadыr. Antologиyanы Narыngцl "чevиrиb". Elя buradaca Яsяd Cahangиrиn xatыrladиьыm чevиrи mяsяlяsиnя mцnasиbяtиmи bиldиrиm, yяnи Яsяd burada Alatoranыn adыnы чяkmяmяyиnиn sяbяbи bиrbaшa YB-nыn sяdrи Anarla bиrbaшa baьlыdыr, baшqa sюzlя o, Alatoranыn adыnы чяkmиш olsaydы яlbяtdя kи, bu Anarы qяzяblяndиrяrdи vя Яsяd Cahangиr buna getmяz иndиkи mяqamda. 2-cиsи Яsяd Cahangиr "Bиrиncи yazы"sыnы Narыngцlцn чevиrиdяn baшqa hяr шeyя oxшayan "чevrиsиnя" cяlb etmяklя oxucularы чaшdыrmaq mяqsяdи gцdцr, yяnи mяsяlяnиn kюklц hяllиndяn яdяbи иctиmayyяtи yayыndыrыr. Яlbяtdя "Dцnya яdяbиyyatы books" serиyasыndan АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 45 kиtablar чap etmяk olar. Mяsяlя burasыndadыr kи, respublиkada "Azяrbaycan Tяrcцmя mяrkяzи" fяalиyyяt gюstяrиr vя яlbяtdя kи, hяmиn mяrkяz dюvlяt tяrяfиndяn malиyyяlяшdиrиlиr vя uzun иllяrdиr kи, oraya Afaq Mяsud rяhbяrlиk edиr. Mяncя mяsяlяyя elя buradan baшlamaq lazыmdыr, yяnи mяrkяzиn dиrektoru Afaq Mяsudu hяmиn ишdяn kяnarlaшdыrmaqla Mяrkяzиn ишиnи yenиdяn qurmaq daha mяqsяdяuyьun olar. Azad Yaшarыn "Alatoran 7" - dя gedяn "Konseptual шerlяr"иnи oxuduqdan sonra xeylи rahat nяfяs aldыm, yяnи tez-tez sяslяnяn "Azяrbaycan шerи qurtarыb" fиkrиnя Azadыn bu шerlяrи tutarlы cavabdыr vя fиkrиmcя onun bu шerlяrи Azяrbaycan шerиnи dцnyanыn иstяnиlяn яdяbи nюqtяsиdя tяmsиl edя bиlяr vя иndи buna чalышmaq lazыmdыr kи bu яdяbи fakt чaьdaш Azяrbaycan шerиnиn цsyankar ruhunu hяr yana yaya bиlsиn vя иnanыram kи, Azad Yaшar яdяbи varlыьы onun hяr шeyиn fюvqцndя dayanaraq яdяbи uчuшu uьurla davam etdиrяcяk. Sevиnc Чыlьыn "Sяnяt" qяzetиnиn 10-cu nюmrяsиndя чap olunmuш шerlяrиndяn Alatoran 7- dяkи шerlяrиnя qяdяr fяal шaиr юzцnяmяxsusluьu ortaya qoymaьa чalышmышdыr vя hяr yenи poetиk sиma sehиrlи bиr alяmиn hadиsяsиdиr hяm dя vя bunun zяrurяtя чevrиlя bиlmяsи, шaиrиn donma nяtиcяsиndя "kюhnя шerя yetяr" - deyя bиlmяsи vя qяfиldяn hцcum, ayaьыnы yorьanыna gюrя uzatmamaq cяhdlяrи, baшqa sюzlя яrишиn иpиnи яks иstиqamяtdя toxumaq, gцndяn-gцnя (шerdяn-шerя) lюhrяm яdяbи yerишdяn uzaqlaшmaq vя "иndи mяnиm nюvbяmdиr"- deyиb ayaьыnы yerя bяrk vurmaq vя "sиz mяnи xatыrlayacaqsыnыz" - dan sonra иrяlи чыxmaq, hяm dя yenи яdяbи daш чыxarыlan yerя getmяk meylи, yandыrыcы яdяbи maddяlяrdяn иstиfadя иlя tezalovlanan mяnalы vя mяnasыz hяr шeyи bиrbaшa (azad, sяrbяst) deyя (yaza) bиlmяklиk юzц цчцn yenи яdяbи yol aчmaqlыqdыr Sevиnc цчцn hяm dя. Azяrbaycan яdяbиyyatыnda bu gцn qadыn poezиyasы surяtlи иnkишaf dюvrцnц keчиrиr. Юzgяlяшя bиlmяk, nцmayишkяranя deyиm tяrzи, daha чox alt dцnyanы yazmaq vя яdяbиyyatы qaldыrmaq meylи qadыn шaиrlяrdя gцclцdцr. Sevиnc Чыlьыn цчцn sюzцn dюnцш nюqtяsи onun шerlяrиnиn heyrяtamиzlиyиndяn baшlayыr vя nя yaxшы kи, bu шerlяr qurama deyиl. "Azяrbaycan" jurnalыnыn kиtab rяfи bюlmяsи heч kиmя gяrяk olmayan kиtablarы чox hяvяs vя иnadla tяblиь edиr. Harda dцшцb sыndы шaиr qцruru -Vahиd Яzиzdяn deyиrяm. O Vahиd Яzиzdяn kи, Space kanalыndakы "Azяrи star" estrada yarышmasыnda mцnsцflяr heyyяtиnиn tяrkиbиndя mцьяnnи Иlhamя Qulиyevanыn aьzыndan чыxan hяr sюzя "Lяbbeyk" - deyиr. Adиl Mиrseyиdиn Parиs hяsrяtи чox sцnиdиr. Aqшиnиn Praqa mяsяlяsи иsя чox canlы vя adama yaxыndыr. 46 Elчиn Hцseyиnbяylиnиn kompиlyasиya romanlarы baш alыb gedиr. Onun 4 romanыndan Qan Turalыnыn 4 hekayяsи yaxшыdыr vя sonuncunun hekayяlяrиndя postmodern elementlяr var vя bu юzцnцn uьurlu hяllиnи tapыb. Яhmяd Oьuzun "Hиdayяt: yerиn yurdun ruhu var" яdяbи sюhbяtиndяn sonra юzц yazmыш "sualsыz cavab vя ya 2 saatlыq sюhbяtя sюzardы..." olacaq yяqиn. Шяxsи karиyerasыnda hюkmяn olacaq. Azяrbaycan nяsrи Tцrkиyяdя "Sular gцnяшя шяrqи sюylяrkяn" kиtabыnda Rяшad Mяcиd(?), Yaшar (?), Gцnel Anarqыzы(?), Иlqar Fяhmи, Sяlиm Babullaoьlu(?),Elчиn Hцseyиnbяylи(?) иlя tяmsиl olunub. Hяqиqяtяn olunubmu? Nяrmиn Kamalыn romanы ortadadыr. Qurban Sяиdиn romanыndan sonra mяn hяr halda oxucunu razы salan иkиncи belя яsяr oxumamышam. "Xяzяr 3"(2006) nюmrяsиndя BSU-nun aspиrantы Rюvшяn Яlиyevиn "Mцasиr Azяrbaycan tяrcцmяшцnaslыьыn stratejи konsepsиyasы" чap olunub. Ancaq orada yenи heч nя yoxdur, ylnыz yazыlanlarыn tяkrarыdыr bu, baшqa heч nя deyиl. Иlqar Fяhmиnиn чevrи dиlи чox qurudur vя oxucunu mяtndяn uzaqlaшdыrыr. Bиldиrиш Azяrbaycanda normal vя saьlam яdяbи tяnqиd mяdяnиyyяtи чatышmыr vя bцtцn яdяbи mяsяlяlяr azяrbaycansayaьы xыrdalanыr. Чatышmayan azadlыq Яdяbи tяnqиd azad olmalыdыr hяm dя. Яbяdи qalan yaxud Professor Nиzamи Cяfяrova yadasalma: 11-cи sиnfиn "Яdяbиyyat"dяrslиyи yenи tяdrиs иlиndя tяkmиllяшdиrиlяrkяn Azяrbaycanda yenи яdяbиyyatыn bцnюvrяsиnи qoyan "Dюrd dev"(mяnbя:Elxan Zal Qaraxanlы"Dюrd dev") - Rasиm Qaraca, Hяmиd Herиsчи, Murad Kюhnяqala vя Azad Yaшarыn yaradыcыlыqlarы haqqыnda mяlumat vermяynиzиn vaxtыdыr dцшцnцrяm. Zяnglяr kиmиn цчцn чalыnыr (Mяnbя:Ernest Hemиngway "For whom the bell talls") Yazычы - Tяnqиdчи Mehdи Hцseyиn bolшevиk иdeologиyasыnыn иfrat keшиyиndя duran adam olub. Mцяyyяn mяnada sadиst иdи hяm dя. Ona gюrя dя onu YB-nиn sяdrи "seчmишdиlяr" vя sonda su sяnяyи suda sыndы. Note: Яdяbи tяnqиddяn (цmumиyyяtlя яdяbиyyatdan) heч bиr tяmяnnam vя иddиam yoxdur. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 *** ß íå ôàíàò ïîñòìîäåðíèçìà, íî åñòü íàäåæäà - è âåñüìà ÷òî õàîñ, ñëîâíî êëèçìà, íàø ìèð î÷èñòèò îò äåðüìà òîòàëèòàðèçìà! Íèäæàò ÌÀÌÅÄΠÐóáàè *** ß íå ñèëåí êàê Ðåìáî èëü Ðåìáî íè íà ðóêàõ è íè â ñòèõàõ ìíå íå âîçíåñòè òåáÿ, ÿ äàæå íå... íå Âîçíåñåíñêèé, ÷òîá ôàìèëèåé ñâîåþ ïîäåëèòüñÿ è õîòÿ áû òàê ïîìî÷ü òåáå ïàðèòü, íî ÿ ãîòîâ áåç ïðîìåäëåíüÿ ñåé òåêñò ðàçìíîæèòü ïîñðåäñòâîì Xerox è óñòëàòü ïðîñïåêòû, óëèöû, äâîðû è òðîòóàðû, îïåðåæàÿ òâîé êàæäûé øàã ...ïîäîáíûé ìèëëèìåòð ìíå ïî çóáàì... Ïåñíü ëèòåðàòîðà ß ëèòåðàòîð, ÿ îòñòîé. Ïîãîâîðèë áû êòî ñî ìíîé, à òî ìîè ïîäðóæêè áóêâàøêè êíèã äà ìóøêè. Ýõ, æèçíü ìîÿ - Êàøòàíêà, òî÷íåé Ìóìó.  áîëîòî! Æèâó ÿ êàê ïîãàíêà, à ìíå áîëòàòü, à ìíå áîëòàòü, à ìíå áîëòàòü îõîòà!! ß ëèòåðàòîð, ÿ îòñòîé! Íå ÿ ìíå íóæåí, à ÄÐÓÃÎÉ. Âíóòðè ìåíÿ öèòàòû, ñíàðóæè ëèøü çàïëàòû. Ïðîòèâíî? Ýõ, æèçíü ìîÿ - Êàøòàíêà, òî÷íåé Ìóìó.  áîëîòî! Æèâó ÿ êàê ïîãàíêà, à ìíå áîëòàòü, à ìíå áîëòàòü, à ìíå áîëòàòü îõîòà!! I Áóòûëêà øàìïàíñêîãî â äèêîé ñòðàíå íå ðàçëåé âîäà ñ î÷êîì íåóãîäíûõ. Çäåñü èìåííî òàê ñòàâÿòñÿ êëèçìû, äàáû âûñâîáîäèòü èç ñûòûõ â ïîëüçó ãîëîäíûõ. II  ïðàâîé ðóêå øàóðìà, â ëåâîé àéðàí. Äîåäàé, äîïèâàé, ïîòîì íà òàðàí áàíæèõó âîçüìè, ïðîéäÿñü ïî âîêçàëó. Îíà - òâîé íàðîä. Òû - åé òèðàí. III "Ñìåðòü íåèçáåæíà? - òû êðè÷èøü, óêðûâøèñü ñ ãîëîâîé. Îòâåòü, îòâåòü, âîçëþáëåííûé ìîé, ìèëûé, äîðîãîé!" Íî ÷òî ìîãó îòâåòèòü ÿ - áåçóìíûé è áîëüíîé: "Ïåé ïèâî, ïèâî ïåé è çàåäàé ÷èïñîé..." *** Íàëåé, êðàñàâèöà, ñåáå ìíå íðàâèòñÿ äóïëèòü ïüÿíæó÷åê. Íàïîìèíàþò ìíå îíå ïóñòóþ âíóòðåííîñòü èãðóøåê. Î äà! Íàïîìèíàåò ìíå òâîÿ ñìåðäÿùàÿ áëåâîòà î ñìåðòè, ìóêàõ, Ñóäíîì äíå, è ÷òî çà íèì - òóïèê, áîëîòî! Çàâèäåâ, êàê äàåøü òû òå÷ü, ÿ ôàëüøü ñåé æèçíè çàáûâàþ. Áåññâÿçíóþ óñëûøàâ ðå÷ü, Êîêòî è Áàðòà âñïîìèíàþ. Áóõíè, ìîÿ ðàäîñòü, áóõíè è ïåðåñòàíåøü áûòü ïå÷àëüíîé: ïîøèðå íîæêè ðàñïàõíè è ðàñêà÷àåì áåðåã äàëüíèé. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 47 Aзяр ЯЩМЯДОВ Америка Бирляшмиш Штатлары D Ц NYA REKORD U щekayя Xяbяr agentliklяri xяbяr yaydыlar - Almaniya yeni dцnya rekordu qazanыb. Ыnternetdя bu xяbяri bir neчя dяfя gюrdцmsя dя цstцnя tыklayыb oxumadыm nя rekorduymuш bu. Yalnыzca idmanla baьlы bir шey olduьunu ehtimal etdim deyя bilяrяm. Vя yenя dя dцшцnцrяm, doьrudanmы ehtimal etmiшdim? necя? Bir шeyя яminяm, o xяbяrin nя olduьunu юyrяnmяk istяmirdim. Yadыmdadыr ki, tяkrar-tяkrar qarшыma чыxdы, YahooNews vя baшqa яn mцxtяlif xяbяr xidmяtlяrindя; mяnsя hяr gюrdцyцmdя цstцndяn keчdim; istяdim bir sirr olaraq da qalsыn mяnimчцn. Sonra yerli qяzetlяrdяn birini oxuyarkяn balaca bir yazыya rast gяldim vя bu dяfя nяzяrlяrimi qaчыrda bilmяdim, mяqalяni son cцmlяsinя qяdяr oxudum. Futbol цzrя dцnya чempionatыndan sonra nюvbяti Avropa cempionatыnыn seчmя oyunlarы baшlayыbmыш demя. Юtяn чempionatdan юz istяdiklяrini ala bilmяyяn hegemon millяtlяrin yыьmalarы hirslяrini tюkцblяr cыrtdan юlkяlяrin цstцnя. Qoldan vur ki, vurasan. Fransa Gцrcцstana 3-0 vurub, Ыngiltяrя Andorraya 5-0 vurub, bu tяrяfdяn yoldaшlыq gюrцшцndя Ukrayna Azяrbaycana 6-0 vurub, vя buyurun, Podolskinin 4, Schweinsteiger, Ballack, Hitzlsperger vя Klosenin hяrяyя 2, Friedrixin 1 qolu ilя Almaniya San Marinoya 13-0 hesabыyla qalib gяlib. Bircя Ыtaliyanыn adы чяkilmir bu hяngamяdя. Чempion adыnы alыb qoyublar baшlarыnыn altыna, kimя nя sцbut edяsidirlяr ki? Romada Litva kimi zяif bir takыmla sakit bir heч-heчя oynadыlar, 1-1. Ыnsafяn Ыtaliyanы hegemon dюvlяt adlandыrmaq da olmaz. Ыtalyanlar юzlяri haqda чox aшaьы dцшцnяn tяvяzюkar bir millяtdir. Afrikada 2-3 koloniyalarы olub, onun da fяrli-baшlы bir xeyrini gюrmяyiblяr. Mяnim ilk uшaqlыq xatirяm futbol haqdadыr. 1978-ci il. Dцnya чempionatыnыn finalы, Argentina-Hollandiya gюrцшmяsi. Yadыmda qalan Argentinanыn az qala qapы xяttinin цstцndяn vurduьu qol vя hollandlalra argentinalыlar arasыnda yaшanan gяrginlikdir. Bir dя nяsя чox tutqun bir sяhnя…. hяrdяn mяnя elя gяlir ki, aь-qara TV-nin qarшыsыnda dayanmышam, яtrafda adamlar var; futboldan vя digяr шeylяrdяn danышыrlar, kimsя bяrkdяn nяsя dяyir, camaat gцlцшцr. Amma nя deyirlяr, nя danышыrlar? Argentinanыn чempion olmaьыna sevinirlяrmi? Yoxsa Hollandiyaya yazыqlarы gяlir? Sюz-sюhbяtdяn heч nя yadыmda deyil. Bяlkя bir sяs, ya bir jest? yox… yadыmda qalmayыb. 1978-ci ildя mяnim цч yaшыm vardы. Bu yaшda mяn nя Argentina tanыya bilяrdim, nя dя dцnya, hakim, чempion, qapы xяtti kimi abstraksiyalarы qavraya bilяrdim. Bunlar hamыsы olsa-olsa sonrakы illяrdяn yadыmda qalmыш sюhbяtlяrdir demяk. Amma o sяhnя, aь-qara TV-nin qarшыsыnda oturmaьыm, TV-nin цstцnя qoyulduьu masa, masanыn цstцndя aь-gюy rяngli dama-dama юrtцk, ekranda futbol gюrцntцlяri… bunlardamы olmayыb? Futbolu hяr zaman dяli kimi sevmiшяm. Dцnya чempionatlarыnda elя bil son dюrd ilin dяrd-sяrini, azar-bezarыnы unudub юmrцn tяzя bir mяrhяlяsinя baшlayыram. Ыndi qanrыlыb arxaya baxdыqca юmцr чempionatlar arasы dюrdillik intervallara bюlцnmцш kimi gюrцnцr mяnя - Argentina(1978) vя Ыspaniya(1982) arasы mяktяbя getdim, Ыspaniya vя Meksika(1986) arasы kяnddяn Bakыya kючdцk, Meksika vя Ыtaliya(1990) arasыnda юzцmя peшя seчdim, Ыtaliya vя Amerika(1994) arasыnda orta mяktяbi bitirdim, Amerika vя Fransa(1998) arasы юlkяdяn xaricя getdim, Fransa vя Koreya(2002) arasыnda evlяndim, Koreya vя Almaniya(2006) arasы qыzыm dцnyaya gяldi. Belяcя, 4-я bюlцnяn illяrin birindяn o birisinя, qitяdяn qitяyя, stadiondan stadiona hoppana-hoppana keчib getmяkdяdir hяyat. 48 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 - Mцmkцn deyil qяti. Gяrяk ??? on top fяrqi ilя uda. Belя шey futbolda mцmkцn deyil. - Mцmkцn deyil? - Yox. Bircя ??? Malta ilя gюrцшdяn яvvяl top fяrqindя 11 top geridяydi. Vя 12-1 uddular Maltanы. Amma Malta nяdir ki? Mяhlя komandasыdыr Malta. - Hяm dя gюr ee, ??? bir top boшlayыb qapыsыndan, amma yenя dя istяdiklяri qяdяr vurublar. - Hя. Malta mяhlя komandasыdыr. Bu sюhbяt neчя ildir yaddaшыmda iliшib qalib. Romblarыn vя kvadratlarыn yerinя yazыlasы takыmlarыn adlarыnы unutmuшam. Rяhmяtlik dayыmla aramыzdakы bu sюhbяtin doьrudan da baш vermяsinя mяn hяr zaman inanmaq istяmiшяm. Hяm dя ayrы шeylяr dя yadыmdadыr. Danышdыьыmыz otaq, otaqda soba yanmasы … baшqa nя? … sюhbяtlяr … - Bax onun adыnы dцz de gюrцm deyя bilяrsяnmi? - Elikyar. - Yox. - Elkiyar. - Yox - Bяs nя? - Elkyaer! Onun adы Elkyaerdir, dцnyanыn яn gцclц futbolчusudur bu dяqiqя. Dцnya чempionatlarы mяnя dцnyanыn pozuq dцzяninя bir dцzяliш kimi dя gюrцnцr. Mяsяlяn, 2002-ci il чempionatыnыn ilk gюrцшцnц xatыrlayыn. Чempion Fransa neчя il mцstяmlяkяsi olmuш Seneqala 1-0 yenilir. Dюrd il юz gцnlяrini lovьalanmaqla, eyш-iшrяtlя keчirяn Fransa millisi чempionatda bir qol da vurmadan evя dюnцr. Яvяzindя Tцrkiyя vя Koreya яn gцclц dюrd takыm sыrasыna чыxыr. Yaxud, son dюrd чempionatda afrikalыlarыn mюhtяшяm qяlяbяlяrini xatыrlayыn; bir-birinin ardыnca Kamerun, sonra Nigeriya, sonra Seneqal, sonra Qana dцnyanы heyrяtя salыr. 2006-ci il чempionatыnыn hяlledici Qana-ABШ gюrцшц. Bir tяrяfdя dцnyanыn яn varlы юlkяsi. O biri tяrяfdя яhalisinin яksяriyyяti elektriksiz qalыb bu gюrцшmяni seyr etmяkdяn mяhrum olan kasыb bir mяmlяkяt. 1982-ci ilin чempionatы haqdasa mяn artыq чox шeyi xatыrlayыram. Televizorumuz iшlяmяdяyindяn dostum Чontalangildя baxыrdыm. Bяzяn gecя saat birdя-ikidя gяlirdim evя, bяzяn qardaшыmы da юzцmlя gюtцrцrdцm. яdяdlяrlя. Tяqvimi dя elя tarixi unutmamaqчцn kяшf ediblяr. - Чюrяyinizi yemяdiniz? Nя var o dцrmяyin arasыnda? - … - Tяzяgцl! Sяnя шor dцrmяyi dedim, yoxsa yaь dцrmяyi? - Nяnяm qoymur ee yaьa яl vuraq. - Aaz, dedim ki, yaь dцrmяyi gяtir uшaqlara! Mяtlяblя sonuncu dяfя 1986-cы ildя, Meksikadakы чempionatыn qыzьыn bir чaьыnda gюrцшdцk, Bakыda. Dedi чempion Danimarka olacaq, mяn dя sevincяk razыlaшdыm. O vaxt Danimarka чox gцclцydц, qrup oyunlarыnda hяr цч takыmы yenmiшdilяr. Elkyaer hяlя oynayыrdы. Amma gюzlяnilmяdяn sяkkizdя bir finalda 5-1 uduzdular. Maraqlыdыr, bu da bir rekordmu? Ыnternetdя arayыram. Bяli, rekordmuш. Danimarka dцnya чempionatlarыnda heч vaxt belя bюyцk hesabla yenilmяyib. Almaniyanыn San Marino цzяrindяki qяlяbяsindяn hяlя цч-dюrd gцn яvvяl mяn Ыngiltяrяylя Andorranыn oyununa baxыrdыm. Ыngilislяr ilk on beш dяqiqiяdя iki qol vurdular, mяn dя hesabladыm ki, bu gediшlя yazыq Andorranыn qapыsыna 12 qol vuracaqlar. Hяmin andaca юzцmdяn soruшmuшdum: 12-0 hansыsa bir rekord filan olmaya? 12-1 hesabыnы xatыrlamышdыm, dayыm Firdovsiylя sюhbяtimizi xatыrlamышdыm. Vя yalnыz indi mяnя aydыn olur ki, Almaniyanыn rekordundan bяhs edяn o xяbяrlяri oxumaq istяmяmяyimin tяk sяbяbi qorxu imiш. Ыstяmirdim юyrяnяm ki, futbol tarixindя heч bir юlkя Maltanы 12-1 yenmяyib. Чцnki bu sohbяtin doьrudan da baш vermяsinя mяndя heч vaxt яminlik olmayыb. "Yanlыш yaddaш" deyilяn bir anlayыш var psixologiyada, mяsяlяn, uшaq xatыrlayыr ki, atasы bычaьы яlinя alыb anasыnы hяdяlяyir, anasы da qorxu iчindя чыьыrыr. Яslindяsя, ata bычaqla hяyяtdяki toyuьun baшыnы kяsirmiш, ana da hяyяtdяki itя чыьыrыrmыш. Elяcя dя xoш duyьulu xatirяlяrimiz qurama ola bilir. Mяqalя belя bir sonluqla bitirdi: "Almaniyanыn bu qяlяbяsinя qяdяrki rekord nяticя Ыspaniya-Malta gюrцшцndя qeydя alыnmышdы. Hяmin gюrцшdя ispanlar 12-1 hяsabы ilя qalib gяlmiшdilяr". Otaqda чox vaxt Mяtlяb, mяnlя qardaшыm vя Чontalan olurduq. Aramыzda iyirmi illik yaш fяrqi, amma hamыmыz furbolu sevirik. - Niyя yemirsiz чюrяyinizi? Demяk, olubmuш belя bir шяy! Kvadratlarыn yerinя adы yazыlasы takыm da Ыspaniyaymыш! Boris Pasternak vaxtilя yazыb: "Biz цrяyimizdя yaшatdыьыmыz xatirяlяrя sыyrыlыb юlяcяyik". Bunu bir яdяbiyyat forumunda gюrdцyцmя яsasяn yazыram, Pasternakыn belя bir sюz deyib-demяmяsini dяqiqlяшdirя bilmяdim. Цrяyimizdя yaшatdыьыmыz xatirяlяr… юz-юzцmя bir neчя dяfя pычыldayыram. Юlцm ayaьыnda o xatirяlяrin hяm dя hяqiqяt olduьuna яmin olmamыz чoxmu vacibdir? Mяtlяb hяm dя ruscadan tяrcцmя elяyirdi, biz rusca danышыьы baшa dцшmцrdцk. SSRЫ-Yeni Zellandiya gюrцшц yadыma gяlir, 4-0. Mяn heч googlя filan aramadan da deyя bilяrяm ki, bu o zamana gюrя SSRЫ цчцn rekord gюstяricidir. (Meksika чempionatыnda Macarыstanы 6-0 yenib tяzяlidilяr rekordu). Bakыdakы ikiotaqlы mяnzilimizin geridяki otaьыndayыq. Soba yanыr, mяn vя dayыm futboldan danышыrыq. Otaqda baшqa heч kim yoxdur. Gюrяsяn o hansы takыmmыш ki, kimisя 10 qol fяrqi ilя yenmяsi gяrяkirmiш? Bunu da юyrяnmяk mцmkцn olsaydы. Yaddaшыmыza toplanmыш шeylяri biz nяylяsя assosiasiya edяrяk qoruyub saxlaya bilirik чox zaman, mяsяlяn, Oktyabr 2006, Santa Barbara - Tяzяgцl, Gцlцsц! Bu uшaqlara yaь dцrmяyi gяtirin! АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 49 ДЦНЙА ПОЕЗИЙАСЫ КОРИФЕЙЛЯРИ W.S.Merwin mцasir Amerika шeirindя яn nцfuzlu fiqurlardan biridir. 1927-ci ildя Nyu Yorkda doьulub, Nyu Cersi vя Pensilvaniyada bюyцyцb. Ыspaniyada, Fransada, Ыngiltяrяdя, Meksikada vя Havay adalarыnda yaшayыb. Gяncliyindя fransыz, ispan, latыn vя portugal dillяrindяn tяrcцmяlяr etmяklя юzцnц dolandыrыb. Tяrcцmячilik sonralar da W.S.Merwin yaradыcыlыьыnыn mцhцm bir hissяsini tяшkil edib. 20-dяn artыq шeir kitabы, чoxlu nяsr яsяrlяri, tяrcцmяlяr, esselяr чap etdirib. 1970-ci ildя Pulitzer Mцkafatыnы qazanыb. Hяmin ildяn indiyя qяdяr Havay adalarыnda yaшayыr. Bu adalarыn fцsunkar tяbiяti W.S.Merwinin son dюvr yaradыcыlыьыnda чox asan duyulur. W.S.Merwin яtraf mцhitin qorunmasы uьrunda mцbarizя aparan bir aktivist kimi dя tanыnыr. 60-cы illяrdя Vyetnamdakы mцharibя яleyhinя yazdiьi шeirlяr W.S.Merwini xalq arasыnda mяшhurlaшdыrыb. Sonralar o, metrik nizamsыzlыq, durьu iшarяlяrinin yoxluьu vя vasitяli nitqdяn istifadяylя xarakterizя olunan юzцnяmxsus poeziyasы ilя Amerika яdяbi mцhitindя aparыcы mюvqe qazanыb. Son dюvr шeirlяrindя ekoloji fяlsяfя vя buddizmя olan maraьыnыn tяsiri duyulmaqdadыr. 2005ci ildя чap etdirdiyi Migrasiya шeirlяr kitabi Milli Kitab Mцkafatыna layiq gюrцlцб. ANANAS TARLASЫ ЮNЦNDЯ DAYANMЫШ TURЫSTLЯRЯ SUALLAR Yediyiniz ananas xoшunuza gяlirmi salfet istяyirsizmi sizя ananasi kim verdi o adamlar haqda nя bilirsiz чoxmu ananas yeyrisiz hardan gяlmisiz indi yediyiniz ananas яvvяl yediklяrinizlя mцqayisяdя necяdir axыrыncы dяfя ananas yediyiniz yadыnыzdamы bilirdizmi o ananaslar hardan gяlib qiymяti neчяyя idi ilk dяfя ananas daddыьыnыz gцn yadыnыzdamы ananasы tяzяmi xoшlayыrsыz yoxsa konserv qabыnda qabыn цstцndяki шяkildяn nяsя xatыrlayыrsыzmы o шяklя baxanda nя hisslяri keчirdiniz nя daha чox xoшunuza gяlir шяkil yoxsa ananas tarlasы ananasыn hardasa bitdiyini tяsяvvцr etmiшdizmi heч bu ananas tarlalarы nяcяdir xoшunuza gяlirmi яvvяllяr ananas tarlasы gюrmцшdцnцzmц heч ananas bu adalarda qяdimdяnmi olub bilirsizmi yerli яhali ananas yeyibmi bilirsizmi yerli яhali ananas яkib-becяribmi bilirsizmi bu torpaqlarы necя alыb ananas tarlasыna чeviriblяr torpaьы tarlaya чevirmяkчun ona nя ediblяr bilirsizmi neчя ay iшlяyiblяr torpaqda hansы dяrinlikdя шumlayыblar bilirsizmi o maшыnlar nя цчцndцr sizi heyrяtlяndirirmi bilirsizmi o konteynerlяrdя nя var sizi maraqlandыrыrmы ananas tarlasыndan юncя burda nя vardы nя dцшцnцrsцz tarlalarы inkiшaf gюstяricisi saymaq olarmы nя dцшцnцrsцz orda bir kvadrat mil яrazidяki plastik qablar nя цчцndцr sizcя mяhsul yыьыmыndan sonra bu plastik qablar hara gedir sizcя mяhsul yыьыmыndan sonra torpaьa nя edirlяr bilirsizmi siz heч яtrafda quш gюrdцnцzmц harda vя nя vaxt hansы quш nюvц idi yadыnыzdadыrmы burda яvvяllяr quш olubmu bilirsizmi siz gяldiyiniz yerlяrdя quш varmы sizcя bu vacibdirmi nяlяr vacibdir bяs bura gяlяndяn bяri yerli яhalidяn gюrmцsцzmц heч 50 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 nя edirdilяr яyinlяrindя nя vardы hansы dildя danышыrdыlar gecя klublarыndaydыlarmы siz gяldiyiniz yerlяrdя aborigenlяr varmы ananas tarlasыnыn шяklini чяkmisizmi hяч istяrdizmi fotoaparatы mяn tutam belяdя siz hamыnыz шяklя dцшяrdiniz mяn sizin шяklinizi чяksяm etiraz etmяzsiz ki elя burda durardыz ananas tarlasыnыn юnцndя nя vaxtsa bir dя buralara gяlяcяksizmi яn яsas nя sяbяbя bura gяlmяyя qяrar verdiz nяsя bir шey цчцnmц axtardыьыnыz bir шeymi var bu adalar haqda ilk dяfя harda eшtidiniz siz onda hardaydыz neчя yaшыnыz vardы adalarы hansы sюzlяrlя tяsvir etdilяr sizя indi burda olduьunuz zaman o sюzlяr sizя nя mяna vяrir siz nя iшlя mяшьulsuz чюrяkpulunuz nяdяn чыxыr bu ananasыn yarpaьы hansы rяngdяdir siz nя deyяrdiz siz cяrgяylя dцzцlmцш шeylяrя baxanda hansы hisslяr keчirirsiz istяrdizmi yuxunuzda ananas tarlasы gюrяsiz bu sizin birinci gяliшinizmi adalar xoшunuza gяlirmi юz sюzlяrinizlя desяz adalarda яn чox nя xoшunuza gяlir bir sяfяrя чыxanda цrяyinizdяn яn чox nяlяr keчir bura nя vaxt gяldiniz nя qяdяr qalacaqsыz gяlяndя adalarыn шяraitiniя uyьun paltar aldыnыzmы heч nя qяdяr pul xяrclяdiz paltar tapmaq asan idimi gяzmяkчцn юzцnцzцn planыnыz varmы yoxsa hansыsa qrupa mяnsubsuz юzbaшыnamы olmaьы xoшlayыrsыz yoxsa qrupla olmaьы qrupunuzda neчя adam var biletiniz neчяyя idi ekskurisyalar da biletя daxilmi yoxsa яlavя pul юdяyirsiz hotel maшыn yemяk necя onlardamы biletdяn kяnardыr biletin pulunu odяmisizmi yoxsa sonra verяcяksiz чeklяmi юdяdiz yoxsa kredit kartla maшыnыnыzы gцnlцkmц kirayя etmыsыz yoxsa hяftяlikmi bu maшыn daha rahatdыr yoxsa evdя surdцyцnцz maшыn bir qallona neчя mil getmяk olur bu adalarda hara qяdяr getmяk istяyirsiz axыrыncы цч saatda haralarda olmusuz axыrыncы цч mil яrzindя nяlяr gюrmцsцz sяfяrdя vaxt azlыьы duydunuzmu heч sizcя bura gяlmяyiniz verdiyiniz pula dяyяrmi neчя yaшыnыz var evdяn юtrц darыxmыsыzmы heч burda nя yeyirsiz istяdiyinizi yeyя bilirsizmi юzцnцzlя evя nя hяdiyyяlяr gюtцrяcяksiz o hяdiyyяlяrя nя qяdяr pul xяrclяyяcяksiz artыq almыш olduьunuz bir hяdiyyя varmы onlarы necя yerlяшdirяcяksiz bu haqda dцшцnmцsцzmц o hяdiyyяlяrin hardan gяlmяsi haqda bir sюz deyяcяksizmi ananas tarlalarы haqda bir sюz deyяcяksizmi АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 51 rяqs etmяk xoшunuza gяlirmi burda yaьыш yaьanda nя edirsiz bura istirahяt цчцnmц gяldiz чoxmu iчirsiniz burda юlkяnizdя yaшadыьыnыz yer xoшunuza gяlirmi ordamы doьulmusuz neчя il yaшamisiz orda o yerin adыnыn bir mяnasы varmы яhalinin sayы artыtrmы neyчцn orda yaшayыrsыz hяlя чoxmu yaшayacaqsыz eviniz kюhnя evdirmi satmaq istяrdinizmi saymaьы unutdunmu юz yaшыnы da unut sonra geriyя saymaьы unut sonra yuvarlaq яdяdlяri unut kяsrlяri unut keч Roma rяqяmlяrinя onlarы da unutduqdan sonra kюhnя tяqvimi unut ordan keч kюhnя яlifbanы unutmaьa ordan da keч яlifbanы unut ta o vaxtacan ki hяr шey yenя dя kяsilmяz gюrцnяcяk sяnя bir zaman olduьu tяk sizin fikrinizcя tяcrцbяnizя яsasяn adalar siz yaшda adama perspektiv vяd edirmi bir dяyiшiklik varmы ki burda etmяk istяyяrdiz bura para yatыrmaq istяrdizmi burda yaшamaq istяrdizmi bцtцn ilimi yaшayardыz yoxsa ilin bir hissяsin ananasda sizcя bir mяnfяяt varmы davam et elementlяri unut sudan baшlayaraq keч yerя hansы ki oddan yaranmышdы odu unut FONTAN ЧALЫШMALAR Яvvяl saatыn neчя olduьunu unut bir saat яrzindя чalыш xatыrlamayasan gцnцn hansы vaxtыdыr ve bunu hяr gцn tяkrar et sonra hяftяnin gцnцnц unut hяr hяftя mяшq elя bunu sonra da bir hяftя яrzindя tez-tez unut ki hansы юlkяdяsяn чalыш unutduьun intervallar mцmkцn qяdяr uzun olsun bцtцn bunlar sяnя kюmяk edяcяk ki toplamanы ya da чыxmanы unudasan fяrqi yoxdur birindяn yerlяri dяyiшmяklя o birisin alыrsan bunlarыn sayяsindя bir hяftяyя filan saymaьы unudacaqsan 52 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Qяsяbяdя alыcыlarыn sifяtinя baxa-baxa seks шoularыna bilet satan qoca bir qadыn юz mяtbяxindя yaxыn adamlar vя onlarыn dostlarы цчцn ziyafяt tяшkil elяyib qonaqlarыn чoxunu tanыmыr da heч amma hamыya qulluq edir sцfrяdяki tort vя meringi юz hяyяtinin yumurtasыndan hazыrlanыb bunu tяkrar-tяkrar юzц dя deyir ki bir dяnя dя olsun sцni шey yoxdur sцfrяdя kцncdя чarpayыsы qoyulmuш balaca oьlan da tяsdiqlяyir dцzdцr nяnя dцzdцr qadыn qapыnы da aчыb axшamыn zяif iшыьыnda hяyяtdяki fontanыn baшыna yыьышыb dыrnaqlarы ilя qaшыnan toyuqlarы da gюstяrir ALATORANDA GЮBЯLЯK AXTARЫШЫ Gцn hяlя чыxmayыb mяn neчя яsrlik юlц шabalыd yarpaqlarыnыn цzяrilя gedirяm kяdяr yoxdur bu yerdя amma oreol quшu baшqa bir hяyatdan xяbяrdarlыq edir ki mяn oyaьam Qaranlыqda yaьыш yaьdыьы zaman qыzыlы шanterellяr* yuxunun iчяrisinя soxulub mяni oyatdыlar mяnim deyildi o yuxu vя mяn onlarы tapmaqчцn bu tяpяnin baшыna чыxdыm Harda gюrцnцrlяrsя elя bilirяm ki orda nя vaxtsa olmuшam mяn onlarыn yerlяrini baшqa bir hяyatы xatыrlayыrmыш kimi tanыyыram deyir onlarla eyni шяhяrdя yaшayanda belя ayda bir dяfя bяlkя daha az gюrяrdim onlarы mяn deyirяm ah elяdir o deyir axыrыncы dяfя atamы gюrmяyя gedяndя mяn deyirяm axыrыncы dяfя atamы gюrяndя o deyir axыrыncы dяfя atamы gюrяndя o mяndяn yaшayышыm barяdя soruшurdu iшlяrim nеcяdir kefim nеcяdir sonra o qonшu otaьa keчdi ki nяsя gюtцrцb mяnя vяrsin ah deyirяm mяn atamыn яllяrinin soyuqluьunu bir dя yenidяn hiss elяyirяm deyir atam qayыtdы vя gюrdц mяn qapыnыn aьzыnda dayanыb qol saatыma baxыram dedi bilirsяn mяn istяrdim sяn mяnimlя qalasan sюhbяt edяk ah bяli mяn deyirяm Ah harda gяzirяm axы mяn юzцmц axtara-axtara ancaq sяn mяшьulsansa istяmirяm юzцnц mяcbur edib burda qalasan tяk elя mяnя gюrя CEYMS Xяbяr verdilяr ki чox uzaqlarda olan bir dostum юlцr pяncяrяdяn bayыra baxdыm yaz otlarы arasыnda balaca чiчяklяr чыxmышdы vя mяn o ciчяklяrin adыnы heч cцr xatыrlaya bilmirяm DЦNЯN Dostum deyir mяn yaxшы oьul olmamышam baшa dцшцrsяnmi mяn deyirяm bяli baшa dцшцrяm mяn heч nя demirяm o deyir atam dedi bяlkя sяnin vacib bir iшin var ya bяlkя kiminlяsя gюrцшцn var istяmirяm iш-gцcцndяn olasan mяn pяncяrяdяn чюlя baxыram dostum mяndяn yaшca bюyцkdцr deyir mяn atama dedim ki elяdir getmяliyяm vя onu tяrk etdim halbuki deyir nя getmяyя bir yerim vardы nя dя gюrmяyя bir iшim deyir mяn юz ata-anamы gюrmяyя чox az-az gedяrdim bilirsяnmi mяn deyirяm bilirяm ў *шanterel - gюbяlяk nюvц АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 53 Ряссам: Баби Бадалофф 54 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 INSАNLАRА ITHАF Mяnim цчцn kечmiш dеkаbrdыr Bu gцn hяrя bir cцr bяdbяхdir, mяn iki cцr Qаlхыb pяncяrяni юrtцrяm. Яsяn kцlяk hяyяtdяki kцknаr аьаcыnыn tоzunu Оtаьа dоldurur, Mяni tоz bаsmыш insаnа чеvirir Gеc dоьmаlашыb, tеz юgеylяшяn tоz bаsmыш bir kiшiyя. АГШИН ИKИ MИN DЮRD YЦZ ИLDИR KИ... (S d n) Q яdim yunаn filоslаrыndаn biri dеyib ki, Хошbяхtlik ikinяfяrlik mяsяlяdir. Bяs hаnы о ikinci nяfяr, kimdir о, hаrdаdыr, hаnsы cяhяnnяmdя? Ыki min dюrd yцz ildir ki, biz оnun yоlunu gюzlяyirik Ыki min dюrd yцz ildir ki, biz tяkik Ыki min dюrd yцz ildir ki, Biz bашыmыzы yаzы yаzdыьыmыz mаsаnыn цstцnя qоyub аьlаyыrыq. Яsgяrdя оlаndа bizim hяrbi hissяyя Ыkinci cаhаn sаvашыndа dоndurulmuш яt шаqqаlаrы gяlirdi Bir sаvашdа dоndurulmuш яtlяri Bашqа bir sаvашdа yеyirdik Bяlkя еlя yыllаr юncя dоndurulmuш яt шаqqаsыdыr Hяmin ikinci nяfяr. О, mяnim qаrшыmа чыхsа Bахmаrаm bюyrяklяrimdя dаш vаr Bахmаrаm qаn аzlыьыndаn чяkdiyim аьrыlаrа Яn аzы, юldцrmяyin nя оlduьunu bilmяyяn яllяrimi vеrяrяm оnа dцшmяnlяrini юldцrmяk цчцn аncаq о yохdur, hеч оlmаyаcаq dа. Аdаm yоrьаnыn аltыndа dаhа yахшы аnlаyыr Tяk qаldыьыnы Sizi bilmirяm, шяхsяn mяn insаnы tяk gюrяndя Чооооооооооооооооооооооооооооооооооох dаrыхыrаm Lаp mаьаrа divаrыndаn sаllаnыb qыш yuхusunа gеdяn yаrаsаyа dюnцrяm Lаp о yаrаsаnыn bцzцшmцш dяri qаnаdыnа чеvrilirяm Bаtаqlыqdа bаtsа bеlя insаnа kюmяk еtmяk, яlindяn tutmаq Оnunlа bаtmаq lаzыmdыr. Bаtаn, bоьulаn insаnы bеlя tяk qоymаq qяddаrlыqdыr, Sяdа Bu gцn yаnvаr аyыdыr, Mяn hяqiqяti yаlnыz Dаdыn аlmа bоyuncа bяrаbяr pаylаnmаsыndа gюrdцm Bашqа hеч yеrdя Цzцmц uшаqlаrа tuturаm: - uшаqlаr tаnыш оlun bu kяdяrdir! Bizim еvlяrя яlidоlu gяlяn yеgаnя qоnаq Diшlяriniz tюkцlяndя аьlаmаyыn, bu kяdяr dеyil Оnlаrыn yеrindяn yеnisi чыхаcаq О шеylяrin yеrinя аьlаyыn ki, Оnlаrыn yеrindяn hеч vахt yеnisi чыхmыr. Sяdа, gюzяl qаdыn, Sяnя isя bircя sюz dеmяk istяyirяm, Dцnyаdа gюzяllikdяn bоl hеч nя yохdur! Hеч nя!!! QАDЫN ЕV HЕYVАNЫDЫR ( q ni H. n) О шяhяrdя ki, Dоьmа еvindя tцrmя hяyаtы yашаyаnlаr Sеvdiyi qаdыnы юzgя аrvаdы kimi qucаqlаyаnlаr Hаlаl чюrяyini яsir dцшmцш яsgяr kimi чеynяyяnlяr vаr О шяhяrdя Bашыmыzыn цstцndяki sяmа hяlя gюy dеyil Аyаьыmыz аltыndаkы tоrpаq hяlя yеr dеyil Bir аydыr ki, bizim еvdя sааt dоqquzdur Pяncяrяdя vurnuхаn qаrа milчяyin vыzыltыsыnы dilimizя чеvirirяm Bilirяm ki, milчяk шцшяnin о biri цzц цчцn охuyur О biri цzцndяkilяr цчцn охuyur Nя milчяk tяkdir bu еvdя, nя dя mяn tяkяm Dоьub, tюrяyя bilirsя, hеч bir cаnlы tяk dеyil Dеmяk hяr bir cаnlыnыn iчindя bашqаlаrы vаr Mаsаmыn цstцndя bir bошqаb sup buьlаnа-buьlаnа dцшцnцr Sup dа dцшцnцr, mяn dя dцшцnцrяm Dцшцnцrцk ki, Vяtяn insаnыn dоьulduьu yеr dеyil Vяtяn insаnыn оldцyц yеrdir! АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 55 Sяn gеdяndяn sоnrа yеrini аdыnыn чяkilmяsini istяmяyяn Bir qаdыndаn sоruшdum Qаdыn dеdi: "о, аdаm bяlkя dя еvimizin dаmыndа yашаyаn Vяhшi gюyяrчinlяrin аrаsыndаdыr Bяlkя dя yоl bоyuncа dцzцlmцш Tоzlu kцknаr аьаclаrыnыn sыrаsыndаdыr Еvdяn чыхаndа яynindя bоz pеncяk, qаrа шаlvаr Аyаьыndа ipli аyаqqаbы, Gюzцndя цmid vаrdы... Hяftяnin tяk gцnlяri tаnrыyа inаnаr, Cцt gцnlяri inаnmаzdы Qышdа sоbаnыn dibindя bцzцшцb yаtаrdы Qоnшudа tяzяcя dоьulmuш cоcuq аьlаyаndа yашаmаqdаn qоrхаrdы Еvdяn чыхаndа яynindя цmid vаrdы Siqаrеtini bашqаsыnыn siqаrеtindя yаndыrmаz Sааtыnы bашqаsыnыn sааtыylа qurmаzdы Оnun dа qаdыnlаrы sяninkilяr kimi хяyаnяtkаrdы Еvdяn чыхаndа iчindя цmid vаrdы" Qаdыnа inаnmаdыm! Mяn bilirяm, yеr цzцndя yаlnыz bircя qаdыn vаr Yеrdя qаlаnlаr оnu yаmsыlаmаqlа mяшьuldur Mяn bilirяm, qаdыn еv hеyvаnыdыr Kiшi оnu tяbiяtdяn tutub яhillяшdirib Qаdыnа inаnmаdыm. Bizi tяrk еtmiш insаnыn ismin "Kim" suаlыnа yох, "hаrа" suаlыnа cаvаb vеrdiyini dя bilirяm Аtаm юldц. О, аrtыq yеrdir, оrаdыr Gцnbаtаndыr Еvimizdяn чыхаndа цstцndя цmid vаrdы. Qаdыnа inаnmаdыm Qаlхыb еvdя gяziшdim, юlkяmя bахdыm Bu юlkя mяnя qаrnыndаkы cоcuьu yumruqlаyаn Zаlыm аnаnы хаtыrlаtdы Bu юlkя mяnя хяstя cоcuьun ikrаhlа yеdiyi yеmяyi хаtыrlаtdы Bu юlkя mяnя аclаrы vя yохsullаrы Dilяnчi оvcundаkы яzik pullаrы Zibil yешiklяrindя qаynашаn siчоvullаrы хаtыrlаtdы Bu юlkя mяnя Bяzяn яlimdяki siqаrеtin kцlцnц чыrpmаьа yеr tаpmаdыьыm dцnyаnы хаtыrlаtdы Bu юlkя mяnя sяrчяlяr dяnlяmяsin dеyя Kяnd аrvаdlаrыnыn gцnяbахаnlаrыn gцlцmsяyяn цzцnя ?nяk pохunu yахmаsыnы хаtыrlаtdы Аrvаdlаrыn qаnахmаsыnы хаtыrlаtdы Bаш gюtцrцb gеtmяk istяdim Аncаq yеnя gяziшdim, dцшцndцm... Gюrцnцr burdа dа kimsя оlmаlыdыr Dоьmа еvindя tцrmя hяyаtы yашаmаlыdыr Sеvdiyi qаdыnы юzgя аrvаdы kimi qucаqlаmаlыdыr Hаlаl чюrяyini яsir dцшmцш яsgяr kimi чеynяmяlidir... ...DЫR, ...DUR, ...DЦR... 56 YЦZ QЫRХ YЕDDИ DЯNЯ SЯN ( ys l n) S яn hеч "Nя цчцn qаnlа bашlаnыr qаdыn?" rоmаnыnы охumusаn? Hаrdаn охuyаsаn, hеч bu rоmаnы yаzаn оlub ki? Dцnяn gеcя dоstum Sаlаmlа аrаq iчirdik, sеvgidяn dаnышыrdыq "18 yашыnа чаtmаyаnlаrа sеvgi qаdаьаndыr" - dеyirdik "Sеvgi iki nяfяr аrаsыnа чяkilmiш bяrаbяrlik iшаrяsi dеyil, Bяrаbяrsizlik iшаrяsidir" - dеyirdik "Ыki nяfяr аrаsыndаkы yеgаnя bяrаbяrlik tяklikdыr" dеyirdik "Bяrаbяrlik iшаrяsi riyаziyyаt еlminin fыrыldаьыdыr, Hяyаtdа bяrаbяr оlаn iki hеч nя yохdur" - dеyirdik Rus аrаьы iчirdik. Sяn hеч юz еvciyindя gildяn insаn dцzяldяn bаlаcа tаnrы gюrmцsяn? Bu gцn еvdя dаrыхdыm, qаlхыb yцz qыrх yеddi dяnя "sяn" sаydыm Yцz qыrх yеddi dяnя sяn Biz bir yеrdя оlаndа hеч bu qяdяr чох dеyildin Nяsя bir аz аz idin Kцlяkli hаvаdа аьzыmdа хыrчыldаyаn qum dяnяsi qяdяr аz. Mяnim еvim yох idi Mяnim dюrd kцncцm vаr idi, hяr kцncdя bir hюrцmчяyim vаr idi Bашыmыn цstцndя bir dаmыm vаr idi Bir qаpыm, iki pяncяrяm vаr idi, sяn gяlяnя qяdяr. Sяn gяlяndя mяn tяk idim, pivя iчirdim Nяfяsimdя qurudulmuш duzlu bаlыqlаr цzцrdц Yаlnыz sяnin bяdяnin idi, mяnim tяkliyimin mаyа dяyяri Yаlnыz sяnin bяdяnini юdяyib Sаtыn аlmаq оlаrdы mяnim tяkliyimi Юz mаyаsыnа sаtdыm sяnя tяkliyimi Sяn gяlяndя mяn tяk idim, nяnяmi dцшцnцrdцm Sяn gяlяndя nяnяmin gюzlяri bizi чохdаn unutmuшdu Nяnяmin gюzlяri tяk qаlmышdы Оnun iynяsini sаplаyаn biz cоcuqlаr Bu qоcа аrvаdа gюzlяrindяn girib чыхыrdыq Nяnяmin gюzlяri biz оnun iчindя оlаndа юrtцldц Biz nяnяmin iчindя аьlаша-аьlаша qаldыq Ыnsаnыn pаrча-pаrча юldцyцnц hеч kim dеmяmiшdi bizя Bizя dеmяmiшdilяr ki, Dюшlяrindяn bашlаyыr юlmяyя qаdыn bяdяni Dеmяmiшdilяr ki, Яn ахыrdа qаdыnыn аyаqlаrы юlцr Biz gюzцmцzц ачаndа nяnяmin dюшlяri чохdаn юlmцшdц Sinяsindя bаsdыrmышdы юlmцш dюшlяrini nяnяm Nяnяm юlяndя аdаmlаr яllяrinя tцpцrцb, bеli gюtцrdцlяr vя dеdilяr: АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 - шцkцr sяnя ilаhi, чохdаn idi ki, yахшы аdаm bаsdыrmыrdыq. Sяn gяlяndя tяk idim, insаnlаrа mяktub yаzыrdыm Yаzыrdыm ki, еy insаnlаr, sizinlя bir dцnyаdа yашаmаq Еvinizin yаnыndа еv tikmяk, sizя qоnшu оlmаq Hеч bilirsiniz nеcя чяtindir? Sяn gяlяndя sяnя dеmяk istяyirdim ki, dаrыхmа Kцlяklяr sяni чох sеvdiyindяn Hаmыdаn чох цшцdяcяk Yаьышlаr sяni hаmыdаn чох islаdаcаq Dяniz sяni чох sеvdiyindяn Hаmыdаn tеz bоьаcаq sulаrыndа Bаlыqlаr sяni чох sеvdiyindяn Hаmыnыn cяsяdindяn tеz gяmirяcяklяr cяsяdini Tоrpаqlаr bцtцn sцmцklяrdяn tеz чцrцdяcяklяr sяnin sцmцklяrini hяr шеy, hяr шеy sяni tяlяsdirяcяk ki, Mяnя tеz qоvuшаsаn Sяn gяlяndя mяn cаnlы dеyildim, аdаm dеyildim Mяn sяnin gяlib чыхdыьыn yеr idim! Sяn gяlяndя mяn tяk idim Ыndi хаtыrlаmаdыьыm kimisя unudurdum (S ym r B yc n n) АT ЯTЫNDЯN DОST S еmir, hаydы Юzцmцzя qоyun яtindяn qаdыn yаrаtmаьыn vахtы gяldi Яti insаn яtindяn оlаnlаr чох ucuzdur Яn bаhаlыlаrы gеcя bаrlаrыndаdыr Vахtы gяldi, dоstumuzu аdаmlаrа gюstяrib dеmяyin: - tаnыш оlun, dоstumdur, хаlis аt яtindяndir, юzцm yоьurmuшаm Sеmir, Ыkinci insаnы birincinin qаbыrьаsыndаn yаrаtdы tаnrы Bяs цчцncцnц ikincinin hаrаsыndаn yаrаtdы? Bяs dюrdцncцnц? Bяs bешincini? Bilmяk istяyirяm ki, Mяn indi аtаmыn hаrаsыndаnаm? Sеmir, bilirsяn nя цчцn dаrыхыr insаn? Еlя bil bu qяdяr quшun, оtun, hяшяrаtыn аrаsыndа Nяsя чаtышmыr, Еlя bil kimsя yохdur Mяn hяmiшя bяdяnimin qаbаq tяrяfiylя dаrыхыrаm Bяdяnimin qаbаьыylа gюzlяyirяm оnu Sеmir, bu gцn аvtоbusdа bir qоcа юz-юzцnя dеdi ki, Владимир СОРОКИН Владимир Эерэийевич Сорокин 1955-ъи илдя Москванын Быково гясябясиндя доьулуб. Нефт вя Газ Институтуну битирся дя, ихтисасы цзря щеч вахт ишлямяйиб. Техники китабларын бядии тяртибаты иля мяшьул олуб. Насир, опера либреттолары мцяллифи, кинодраматург, дизайнер вя ряссам кими фяалиййят эюстяриб. Илк китабы 1985-ъи илдя Парисдя няшр олунуб, Алманийа Мядяниййят Назирлийинин мцкафатыны газаныб. Русийада илк ясяри 1990-ъы илдя ("Дцшбяря" пйеси), илк китабы ися 1992-ъи илдя чапдан чыхыб. Бош дярс ( щ е к а й я ) Черныш уьунараг гачан Эерайа сойунма отаьынын кандарында чатды, йахасындан йапышыб ону эери дартды: - Эял бяри… сонъуглама… инди щяр шейи ушаглара ачыб дейяъям… Эцлмякдян юзцнц сахлайаммайан Эера тахта мящяъъярдян йапышды: - Кюмяйя эялин! Кю-мя-йяяя! Онун эур сяси мяктябин бомбош дящлизини башына эютцрдц. Эеранын мцряккябя булашмыш яллярини мящяъъярдян дартыб айырмаг цчцн эцъянян Черныш пычылдады: - Эял бяри дейирям… Йохса Сашканы да чаьыраъам… якишдирмяйи бяс дейил, щяля бир эцлцр дя… - Кю-мя-йя эя-лин! Эера эери ганрылды, бойнунун ардыйла Чернышын чянясиня бир дяня илишдиринъя йенидян гящгящя чякди. - Вай сяни яълаф! - дейян Черныш ону юз ардынъа сцрцдцб апарды. Тцнд эюй рянэли мяктябли пенъяйи Эеранын эялиб башына чыхмышды, кафел дюшямядя сцрцшян чякмяляри ися ъцйцлдяйирди. - Йахшы, Черныш, бурах… ешитмирсян… йетяр даща. - Сонъуглама… Архадан дикдабанларын шух таггылтысы ешидилди. Дящлиз бойу: - Чернышев! - нидасы якс-сяда верди. Черныш айаг сахлады. - Бу ня щянэамядир беля? - дейян Зинаида Михайловна ъялд йахынлашды, йахалыьындан тутараг ону Эерадан айырды. Бу ня демякдир?! Сяндян хябяр алырам! Йолдашынын ъайнаьындан гуртулан Эера дикялди, пенъяйини сащмана салмаьа башлады. Бурнуну чякян Черныш бахышларыны дивара дикди. Эера да эюзлярини ейни сямтя зилляди. Яллярини юнцндя чатаглайан Зинаида Михайловна сорушду: АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 57 - Нийя дярсдя дейилсиниз? - Зинаид Михална… биздя о… бизи бурахыблар… дярсимиз бошдур. - Кимдя, йяни "биздя"? Бешинъи "Б"дями? - Щя. - О нийя еля? Нийя дярс бошдур ки? - Светлана Николайевна хястяляниб. - Щя-я… доьрудан ща. Щя, ня олсун ки? Демяли, онда сиз юзбашыналыг етмялисиниз? Эерасименко! Бу ня ойундур? Нийя чыьыртынла бцтцн мяктяби лярзяйя салмысан? Эера дивара бахмаьындайды. - Татйана Борисовна бизя мясяля щялл етмяйи тапшырыб эетди. - Щя, ня олсун ахы? Нийя мяктяби учурдурсунуз? Щя? - Зинаид Михална, биз фикирляшдик ки… - Бяс ев тапшырыглары? Ев тапшырыьыныз да йохдур ки? Йохдур? Юзцнцзц щарада зянн едирсиниз ки? Ушаглар сусурду. Зинаида Михайловна кюкс ютцрцб, Чернышевин чийниндян йапышды: - Эерасименко, синифя эет. Чернышев, сян ися ардымъа эял… - Зинаид Михална, нолар… - Эедяк, эедяк! Эерасименко, синифдякиляря де сяс салмасынлар. Бир аздан эялиб сизя баш чякяъяйям. Эера йериндян эютцрцлдц. - Эедяк, Чернышев. Беля эюрцрям ки, сян лап сыртылмысан. Дцнян Болшованы инъитмишдин, буэцн ися Эерасименкону йерля сцрцдцрсян… 58 - Зинаид Михална, нолар, бир дя елямяйяъям… - Эял, эял эюрцм. Баш-бейними апарма. Дцнян Болшова мцяллимляр отаьында аьлайырды! Бир дя, йери эялмишкян, дцнян нийя дярсдян сонра йаныма эялмядин? Щя? Бяйям сяня тапшырмамышдым ки? - Мян эялмишдим, Зинаид Михална, сиз йериниздя йох идиниз. - Йох идим? Щяля эюзцмцн ичиня йалан да дейир. Бярякяллащ сяня. Зинаида Михайловна кабинетиня чатыб гапыны ачды. - Кеч эюрцм. Чернышев цсуллуъа ичяри кечди. Онун ардынъа отаьа дахил олан Зинаида Михайловна гапыны юртдц. - Демяли, беля. Сяс-кцйцнцз мяним отаьымдан да ешидилирди. Бцтцн мяктяби башына эютцрмцшдц сясиниз. Гадын ачарларыны масанын цстцня атараг отурду, Чернышевя башыйла ишаря етди: - Йахын эял. Оьлан цркяк-цркяк масайа йанашыб, гадынла цзбяцз дайанды. Зинаида Михайловна эюзлцйцнц чыхартды, гашларынын арасыны овушдурду, йорьун-арьын оьланы сцздц: - Ахы, мян сянинля неъя баш едим, Чернышев, щя? Башыны ашаьы салан Чернышев сусурду. Бцрцшцк пионер галстуку сцрцшяряк эедиб чийниня чыхмышды. - Адын нядир? - Серйожа. - Серйожа. Щялялик бешинъи синифдя- АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 сян. Щарадаса ики ил сонра сяккиздя олаъагсан… Бяс сонра? Бялкя еля билирсян ки, бу ъцр давранышла биз сяни доггузунъу синифя кечиряъяйик? Давранышдан гиймятин нечядир? - Цч… - Бяс ъябрдян? - Дюрд. - Чох шцкцр… бяс ядябиййатдан? - Цч. - Рус дилиндян? - Цч… - Буйур. Бялкя пешя мяктябиня эетмяйи дцшцнцрсян? Нийя сусурсан? Чернышев бурнуну чякди: - Йох. Еля бурда охумаг истяйирям. - Сяня бахан буну демяз. Бир дя ки, бу ъцр гиймятлярля щеч биз дя буна разы олмарыг. Вя цстялик, беля давранышла. - Зинаид Михална, амма щяндясядян вя рясмдян гиймятлярим бешдир… Зинаида Михайловна эюзлцйцнц гылыфына гойду: - Галстукуну дцзялт. Ял щавасына галстукунун дцйцнцнц тапан Чернышев ону йериня гайтарды. - Валидейнлярин нячидирляр? - Атам мцщяндисдир. Анам ися сатыъы ишляйир. "Москва" универмаьында… - Щя. Бяс онда нийя юзцнц беля апарырсан? Бялкя о Куликовдан нцмуня эютцрцрсян? Дейяк ки, о йетимханада бюйцйцб, сянин ки, ата-анан вар. Она бир тярбийя верян йохдур, бяс сяня ня олуб? Бялкя сянин неъя охумаьын валидейнляринин веъиня эялмир? - Йох, веъиня эялир… - Атан эцндялийини йохлайыр? - Йохлайыр. - Ня дейир ки? - Данлайыр… - Бяс сян ня едирсян? - Нолар… Зинаид Михална, бир дя юзцмц беля апармайаъаьам… - Ня беля тутугушу кими дил-боьаза гоймурсан? Ахы, сян пионерсян, йекя адамсан артыг! Сянин бир дя беля едибетмяйяъяйин бир еля ваъиб дя дейил, ясас одур ки, беля эется, сяндян ня чыхаъаг?! Анлайырсан буну? - Анлайырам… чалышаъам юзцмц дцзялдим… Зинаида Михайловна кюкс ютцрдц. - Щеч инанмаьым эялмир, Чернышев. - Доьру сюзцмдцр. - Щя, сянин бу доьру сюзцн дя ки… дейя эцлцмсцнян гадын йериндян галхыб, пянъяряйя йанашды, цшцдяряк ири чийинлярини чякди. - Бяс дцнян Болшова иля ня ойун чыхартмышдын? Чернышев дурухду: - Садяъя… мян… - Ня садяъя? Садяъя гызын хятриня дяймишдин? Садяъя хятриня - елями? - Йох, мян буну истямирдим… биз юз арамызда гачды-тутду ойнайырдыг… - Чернышев, ойун эюз йашларына эятириб чыхартмамалыдыр… - Мян ону аьлатмаг истямирдим ахы. - Она эюря гызын туманыны дартырдын ки? - Мян дартмырдым… садяъя… Зинаида Михайловна она йахынлашды: - Щя, онда де эюряк, буну ня мягсядля едирдин бяс? - Зинаид Михална, яввял о юзц мяни чимдикляди, кцряйимя-кцряйимя вурду… - Сян дя онун туманыны ашаьы дартдын? Сян дя, пионер ола-ола, онун туманыны сыйырдын? Щя, Чернышев? Яэяр буну о кцчя ушаьы Куликов елямиш олсайды, мяня йер елямязди. Сяня ня олуб?! Сян ки, кечян ил щяндяся цзря шящяр олимпиадасына эюндярилмишдин! Инди ися галхыб туман сыйырырсан? - Амма бу биръя йол… - Ахы нийя? Ня цчцн? - Билмирям… - Йахшы, бундан фикрин, мягсядин ня иди ахы? Бялкя онун алтында ня олдуьуну эюрмяк истяйирдин? - Йох… - Бяс онда ахы нийя сыйырырдын? - Билмирям… - Сян дедин - мян дя инандым! Ахы нийя сыйырырдын? Йохса буну етираф етмяйя ъцрятин чатмыр? Юзцн дя эяляъяйин комсомолусан! - Мян садяъя… - Садяъя онун алтында ня олдуьуну эюрмяк истямишдин? Эял, киши кими дцзцнц де! Дцз тапмышам?! - Щя… Зинаида Михайловнаны эцлмяк тутду: - Яъяб сарсагсанмыш… Бяс сянин юз шалварынын алтында ня вар? - Ичдону… - Гызларда да ичдону вар. Бяс сян ня зянн етмишдин - бялкя йун кюйняк олмалыйды? Бяйям сян билмирдин ки, гызлар да ичдону эейинирляр? - Билирям… билирдим… - Онда, яэяр билирдинся, нийя сыйырырдын? - Ахы, о да мяни чимдикляди… - Амма сян еля индиъя бойнуна алдын ки, туманын алтда ня олдуьуну эюрмяк истяйирдин! Чернышев сусурду. Зинаида Михайловна башыны йырьалады: - Чернышев… Чернышев… Нийя мяня кяп эялирсян, щеч утанмырсан? - Кяп эялмирям, Зинаид Михална. - Кяп эялирсян! Нюмря эялирсян! Гадын она сары яйилди. - Бяйям эерчяйи бойнуна алмаг сяндян ютрц беля гялиз олуб? Кяп эялирсян! Чцнки сяни туман вя йа ичдону йох, мящз онун алтындакы марагландырырмыш! Чернышев башыны бир аз да ашаьы саллады. Зинаида Михайловна чийниндян йапышыб ону силкяляди: - Сяни бу, мящз бу марагландырырмыш! Чернышев мызылданды: - Йох… йох… - Айыб олан щеч дя бу дейил. Яксиня бу, чох тябиидир… Айыб одур ки, сян эерчяйи мяндян эизлядирсян! Бах, бу - айыбдыр! - Эизлятмирям… эизлятмирям… - Йох, эизлядирсян! - Эизлятмирям… - Онда буну ачыгъа де мяня. Зинаида Михайловна масанын архасында яйляшяряк, ялини чянясиня сюйкяди. Чернышев бурнуну чякиб, ялини йанаьында эяздирди: - Демяли, мян… - "Демяли" артыгдыр! - Демяли… мяни марагландырырды… мян садяъя марагланырдым ки… Башыны йырьалайан Зинаида Михайловна она кюмяйя эялди: АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 - Чернышев, нечя йашын вар? - Он ики. - Он ики… Йекя адаммышсан. Баъын неъя, вар? - Йох. Зинаида Михайловна карандашыны ойнадараг: - Йох… - дейя тякрарлады. - Гулаг ас! Кечян щяфтя сян Нина Зачепина иля дя далашмышдын! Онун да ичдонунун алтына бахмаг истяйирдин?! - Йох… щеч дя йох… онда мян… онда тамам башга шей цстя… - Щайды, дцз эюзляримин ичиня бах. Бары инди эоплама. Чернышев башыны ашаьы саллады. - Чцнки онда да сяни ейни шей марагландырырды. Дцздцр? Щя? Оьлан башыйла буну тясдиг етди. Зинаида Михайловна эцлцмсцндц: - Чернышев, сян еля билмя ки, мян сяня истещза едирям вя йа бундан ютрц сяни ъязаландыраъаьам. Бурада вязиййят чох фярглидир. Сян он ики йашын ичиндясян. Щяр шейля марагланан вахтындыр. Щяр шейи эюрмяк, билмяк истяйирсян. Мяним дя ня вахтса он ики йашым олуб, буну йахшы анлайырам. Йохса сян еля зянн едирсян ки, баш мцяллим еля анаданэялмя баш мцяллим олур? Мян дя гыз олмушам. Амма мяним юзцмдян бюйцк гардашым да вар иди. Ады Володйа иди. Вахты эяляндя о да мяня баша салмышды оьланла гызын фяргини. Мян дя она эюстярмишдим бу фярги. Бах, беля. Чох садя бир шейдир. Она эюря дя о, юзэянин туманыны сыйырмаьа ещтийаъ дуймамышды. Нормал адамлар кими бюйцмцшдцк. Инди о, мцлки авиасийа пилотудур, мян ися мяктябдя баш мцяллимяйям. Бах, беля. Чернышев гашларынын алтындан гадына эюз гойурду. Зинаида Михайловна эцлцмсямяйиня давам едирди: - Эюрдцйцн кими, щяр шей чох бяситдир. Разысан бунунла? - Щя… - Гощумларда сянинля йашыд щяр щансы гыз ушаьы вар? - Йох. Халаоьлум вар… халагызым ися йох… 59 - Бяс гызлардан бир ряфигян, йахын ряфигян неъя, вар? Щягиги мянада ряфигян, йяни щягиги достун вар? Ки, она щяр сиррини етибар едясян? - Йох. Йохдур… Зинаида Михайловна ялиндяки карандашы бир тяряфя гойуб, эиъэащыны гашыды: - Яъяб яфял-бичаря нясил бюйцйцр. Ня баъылары вар, ня дя ряфигяляри… Он сяккиз йаша эяляндя башлары айылаъаг, онда да башлайаъаглар гатыгламаьа… Бир дягигялийиня сусан гадын галхыб гапыйа тяряф йюнялди, ачары ики дяфя бурмагла гапыны ичяридян килидляди. Сонра ися ити аддымларла Чернышевин йанындан ютяряк пянъярянин пярдясини чякди: - Буну щямишялик йаддашына йаз, Чернышев: щеч няйи долайы йолларла юйрянмяйя ъан атма. Бу йолла юйряндийин билэидян сян щеч вахт, щеч вядя хейир эюрмязсян. Йахын эял. Чернышев цзцнц она сары дюндярди. Гадын пянъярядян араланды, яйниндяки гящвяйи туманы йухары галдырыб, чяняси иля сахлады, ашаьы чырмаладыьы колготкасынын алтындан мави ичдону эюрцндц. Чернышев башыны чийинляринин арасына гысараг эери-эери чякилди. Зинаида Михайловна колготкасыны ашаьы чякди, сонра щяр ики ялини ичдонунун ичиня салды. Йанбызыны ойнатмагла, ичдонуну дизиня гядяр сыйырды. Чернышев она арха чевирди. - Дайан! Дайан, сарсаг! - бир ялийля туманыны сахлайыб, диэяр ялийля оьланын голундан йапышараг ону юзцня сары дюндярди. - Щяддин вар цзцнц йана чевир! Мян бурда сяндян ютрц чалышырам, эиъгулу! Бах! Тотуг дизлярини аралайараг, Чернышевин голуну бир дя дартды: - Бах! Сянинляйям! Чернышев! Чернышев бир бахыб, йенидян цзцнц чевирди. - Бах! Бах дейирям! Бах! Айагларыны аралы гойан гадын оьлана тяряф йериди. Додагларыны бцзян Чернышев зырылдады. - Бах! Юзцн эюрмяк истяйирдин дя! Инди буйур… бах… Гадын туманыны бир аз да галдырды. Цзцнц пенъяйинин голуйла юртян 60 Чернышев щюнкцртц вурду. - Нийя аьлашма гурмусан, Чернышев. Кяс! Бу дягигя мумла. Ня олду, горхдун йохса? Кяс… кяс демядим сяня?.. Гадын ону диварбойу дцзцлмцш стуллара тяряф дартды: - Отур. Отур, юзцня тохтаглыг вер. Чернышев стула чюкдц, яллярийля цзцнц тутуб щюнкцрдц. Туманыны ъялд ашаьы салан Зинаида Михайловна онун йанында яйляшди: - Чернышев, щя, ня олду ки, сяня? Ня олду ахы, Серйожа? О, оьланы чийинляриндян тутуб гуъаглады. - Ди бясдир, ешидирсян? Бялкя гызбибисян, щя? Йа да о биринъилярдянсян? Чернышев аьламаьындайды. - Щеч бир эюр утаныр?! Бясдир, сян ъанын. Ахы, сян юзцн буна ъан атырдын. Бу дягигя кяс! Лап аьыны чыхартдын! Мумла! Гадын ону силкяляди. Сон кяря ич вуран Чернышев сусараг отурдуьу йердяъя бцзцкдц. - Бах, беля… эюзцнцн горасыны сыхма… беля дя зырылдамаг олар?.. Евцяъян, сяни… Йенидян ич вуран Чернышев йумруьунун далыйла эюзцнц силди. Зинаида Михайловна онун башыны сыьаллайараг деди: - Ня олду сяня? Нейчцн горхдун ки? Щя? Диллян дя. Щя? Диллян. - Билмирям… - Бялкя сян еля билирдин ки, сянин бу сиррини щамыйа ачыб сюйляйяъяйям? Ахмаг. Мян билярякдян пянъярянин пярдясини чякмишдим. Сяня шяряф сюзц верирям ки, буну щеч кяся демяйяъяйям. Инандын? Щечъя кимя. Мяня инанырсан да? Инанырсан? - Инанырам… - Бяс онда нядян горхдун ки? - Билмирям… - Щяля дя горхурсан? Доьрудан, бялкя щяля дя горхурсан? - Горхмурам… - дейян Чернышев ич вурду. Зинаида Михайловна онун гулаьына пычылдады: - Партийачы сюзц верирям ки, буну Кимсяйя демяйяъяйям! Ясил партийачы сюзц! Билирсян дя, бу "партийачы сюзц" нямяня шейдир? АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 - Щя… билирям… - Сян мяня эцвянирсян? Щя? Диллян. Эцвянирсянми? Ай сарсаг, мян дя еля сяндян ютрц чалышырдым да байагдан. Сонрадан "саь ол" дейяъяксян мяня. Щя, эцвянирсян мяня? - Щя дя… эцвянирям… - "Щя дя, эцвянирям" йох! Де ки, эцвянирям, Зинаида Михайловна. - Эцвянирям, Зинаида Михайловна. - Даща аьлашма гурмайаъагсан ки? - Йох. - Сюз верирсян? - Сюз верирям. - Ясил пионер сюзц вер ки, даща аьлайыб-сытгамайаъаг вя бу сирримизи щеч кяся ачмайаъагсан! - Ясил пионер сюзцмдцр. - Ня "ясил пионер сюзцндцр" ки? - Даща аьлайыб-сытгамамаг вя бу сирримизи щеч кяся ачмамаг… - Бах, беля. Йягин байаг сян еля билирдин ки, мян сяни яля салырам… бойнуна ал, еля билирдин? Еля билирдин, йа йох? Еля дя билирмишсян, вай сяни эиъгулу, дцз тапыбмышам, щя? - дейя хымыр-хымыр эцлцмсцнян гадын, онун чийнини силкяляди. Чернышев: - Бир ара, - сюзлярини мызылдайараг эцлцмсяди. - Яъяб сарсагсан, Чернышев. Йяни доьруданмы, щеч бир гыз сяня орасыны эюстярмяйиб ки? - Йох… щеч бириси… - Вя сян дя щеч кимдян буну ъанидилдян хащиш елямямисян, елями? Бары эюзуъу эюрмяк цчцн? - Йо-ох… - Амма эюрмяк истяйирдин, елями? Дцзцнц де, истяйирдинми? Чернышев чийинлярини дартды: - Билмирям… - Йалан демя! Ахы, биз сянинля дцзцнягулу данышырыг! Истяйярдинми? Ясил пионер сюзц кими! Щя, дцзцнц де! Истяйярдин? - Дейяк ки… истяйярдим… Гадын цсуллуъа туманыны галдырыб, тотуг айагларыны аралады: - Еля ися бах… бах, цзцнц йана тутма… Чернышев гашларынын алтындан дейилян тяряфя бахды. Гадын узунбоьаз чякмяляринин цстцня дцшян колготкасыны вя ичдонуну гайдайа саландан сонра дизлярини бир аз да аралады: - Бах. Яйил, лап йахындан бах… Бурнуну чякян Чернышев яйилди. - Щя, эюрцрсян? - Эюрцрям… - Бяс нийя яввял-башдан горхурдун ки? Щя? - Билмирям… Зинаида Михайловна… бялкя лазым дейил… - Щеч эюр утанырсан?! Индиъя юзцн няйи бойнуна алмышдын, щя? Йахшы-йахшы бах. Чернышев лал-мат бахмалы олду. Гадын она тяряф яйилиб хябяр алды: - Йахшыъа эюря билирсянми? Эюрмцрсянся, бах, беля дя дайана билярям… Гадын онун лап юнцндя дурду. Чернышев гара тцклярля сымсых юртцлц гасыьа нязяр салды. Бир аз цстдя, йамйасты гарнын ортасында гадынын ири эюбяйи эюзя дяйирди. Резинин онун гарны цзяриндя ачдыьы дярин шырым ашкар сезилирди. - Яэяр мейлин чякирся, тохуна билярсян… яэяр истяйирсянся, тохун… горхма. Зинаида Михайловна онун эюзйашларыйла исланмыш ялини эютцрцб, юз гасыьына гойду: - Истядийин кими тохун… щя… тохунсана… Чернышев мамырлы тяпяъийя тохунду. Пюртмцш Зинаида Михайловна эцлцмсцндц: - Эюрдцн ки, бунда гярибя щеч ня йохдур? Эюрдцн, йохдур? Щя? Эюрдцн? Сяндян сорушурам? Гадынын башы йырьаланыр, бойалы додаглары ися истямсиз сяйрийирди. - Йохдур. - Еля ися йеня тохун. Ашаьылара да. Ашаьылара да тохун. Горхма… Гадын сяйримяйя башлайан айагларыны даща да аралады. Чернышевин яли онун габармыш ъинсиййят додагларында долашды. - Йеня тохун… йеня… нядян горхурсан ки… гыз-зад дейилсян ки… щяр неъя олса, артыг пионерсян ахы… Чернышев овъуну гадынын мящрям йериндя эяздирди. - Архайа да тохуна билярсян… орадан даща йахындыр… бах, беля ща… Гадын далыны оьлана сары чевирди, туманыны йухары галдырды. - Архадан да тохун… тохунсана… Чернышев ялини саллаг йанбызларын арасында эяздиринъя йенидян о ислаг мящрям йеря эялиб чыхды. - Бах беля… тохун… истядийин гядяр тохун… инди ися йенидян габаг тяряфя тохун… Чернышевин яли габаг тяряфя кечди. - Инди йеня дя архадан… бах, беля… бир аз сярт тямаса кеч… црякли ол… ня горхагсан беля… орада дар бир йуваъыг вар… бармаьынла ону тап… йох, ашаьыларда… щя, о. Дцрт ичяри… беля… Чернышев бармаьыны тапдыьы дялийя йеритди. - Беля. Эюрцрсян… тапдын… йуваъыьы… - дейя Зинаида Михайловна йанбызыны даща да дикялтди, эюзлярини тавана дикяряк пычылдады. - Йох… бир аз ичяридя сахла… бах… галх да айаьа… нийя отурмусан ахы?! Чернышев айаьа галхды. - Бир ялинля архада эязиш, о бириси иля юндя… бах, беля… Оьлан щяр ики ялини ишя салды. - Бах, беля. Истяйирсянся, мян дя сянинкиляря тохунум? Истяйирсян? - Билмирям… бялкя… буна эяряк йохдур… - Мян билирям ки, истяйирсян… еляъя тохунаъам… сян мянимкиляря тохунурсан ахы… мяня дя мараглыдыр ки, бяс сянин… Гадын оьланын няфяйини йохлады, дцймяляри ачыб, ялини ичяри салды: - Бах… бах… эюрдцн ки… сянинки щялялик балаъадыр… амма сян бюйцйяндя… йяни о бюйцйяндя… бах, беля ща… онда сян ону… йеня ялля, горхаг олма… бах, беля… вя онда сян онунла чох дяликляр фятщ едяъяксян… беля… инди ися щяля тездир… нийя ялини чякдин ки… бир аз да тохун… Зянэ вурулду. - Щя, бу гядяри дя йетяр… - Гадын йериндя дикялди, колготкасы иля ичдонуну ъялд йухары чякди, туманыны сащмана АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 салды. - Бясдир… щя, сян щеч кяся бу барядя щеч ня демязсян ки? Доьрудан? - Йох, демярям… - Ясил пионер сюзцндцр? - Ясил пионер сюзц. - Бу, бизим сирримиз кими галаъаг, елями? - Щя. - Ушаглара да демяйяъяксян? - Демярям. - Анана да? - Анама да. - Анд ич. Ялини галдыр вя де - пионер сюзц верирям. Чернышев йапышганлы ялини алнынын юнцндя тутду: - Пионер сюзц верирям. Зинаида Михайловна маса архасындакы дивардан асылмыш Ленинин портретиня сары дюнцб деди: - Партийа сюзц верирям… Зянэ бир дя чалынды. Баш мцяллимя дилхор щалда сорушду: - Бу, тяняффцс зянэидир, йохса дярся башлама зянэи? Чернышев: - Тяняффцс зянэидир, - деди. Зинаида Михайловна пянъяряйя йанашыб, пярдяни ачды, сонра Чернышевя сары дюндц: - Чох да пюртмямишям ки? - Йох… - Йох? Еля ися якил бурдан. Бир дя дялядузлуг елямя… Гадын гапыны ачды. - Сцрцш… Дайан! Няфяйини дцймяля. Оьлан архасыны она чевириб, няфяйини баьлады. - Сиздя инди щансы дярсдир? - Тябиятшцнаслыг… - Он сяккизинъи отагда? - Щя, орда, йухарыда… - Щайды, эет. Гадын йенидян гапыны ачды. Ешийя чыхан Чернышев дабанына тцпцрдц. Дилимизя чевирди - Азад ЙАШАР 61 tиyar x я B lы Yara Qazax r-nu ДЮЗЦМЛЦ ХАЛГЫН МЯDHИЙЙЯСИ M nd e d r m Tez-tez: d z ml xalq q D z m n t p r ms n n D z, d z mlu xalq q Be -alt agac n k s lm s n d zm d k aya a qalxd q be -alt m n m z n ba k s ld -d zd k b z d z ml xalq q Ceyran qa an, c y r m l y n da lar -d zl r burax b lan m l y n d zl r g ld k Anam z m l ts d d z-d z ml xalq q ШAИRLЯR VЯTЯNИNDЯ Qazaxda al m d oxdu, h k m d , mu ll m d a qlar var m cl s-m cl s a rl r var toyxana-toyxana s yas t l r var ayxana - ayxana q r z, bolluqdu qarda b rc m n m e rl r m n lk oxucusu atm r M n ’y z-y z’ ya ay ram s n d ya ayasan y z-d z ml xalq q d z m n t p r ms n n d z, d z ml xalq q Ba na taxta d n, d l xanaya du n n b l m z b l du n, burda a r olur V t n e r ad na gerb m zd k pal d yarpa na e r yaz rlar sevg r ad na g l yarpag na e r yaz rlar Amma x ng l yarpa na a d olur O k md anq r r tr bunada gost r n g z nd k t r buna da vers l r d b tr bunala burda a rl r lum k s l r Ey g nc dostum bunlar n agz na bax nca nazlana-nazlana ged n b r can yanm dal nca bax, dal nca yoxsa s n d ba larsan rl m y 62 Ряссам: Баби Бадалофф H rd n bu a rl r ot ma n na doldurulan xotma k m ma na doldurub t db r apar rlar ot nd g l n lan k m l r nd lan q vr l r-haz rla r t db rd s zu z h rl m y n АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 DЯHШЯT DOЬURAN KUKLALAR Babи Badaloffla mцsahиbя: Necя oldu kuklalar janrыnda ишlяmяyя baшladыn? Sяn bиlиrsяn, yaradыcыlыq axtarыш ичяrиsиndя olmaq demяkdиr, daha doьrusu bяdии yaradыcыlыq иnsan axtarышlarыnыn, xцsusиlя яgяr sюhbяt иdeal hяqиqяt axtarышыndan gedиrsя, mяn deyяrdиm kи, яn цstцn formasыdыr. Hяr bиr yaradыcы иnsan, sяnяt adamы da юzцnцn maksиmal иfadя цslubunu axtarыr, bu hяr kяsdя bиr cцr alыnыr, mяsяlя daxиlиndяkи yaradыcыlыq enerjиsиnя tam sяrbяstlиk vermяk, onun qanadlanmasыna, bцtцn шиddяtиylя цzя чыxmasыna шяraиt yaratmaqdan иbarяtdиr. Mяn uzun иllяrиn yaradыcыlыq tяcrцbяsи nяtиcяsиndя artыq юz potensиalыmы яn yaxчы шяkиldя kuklalarda иfadя edя bиlиrяm. Tяsdцfи deyиl, kuklalar bиzиm uшaqlыьыmыzla baьlы bиr anlayышdыr, sankи uшaqlыьыmыzla bиrlиkdя bиrdяfяlиk keчmишdя qalыb, ancaq яslиndя uшaqlыьыmыz bиzиm varlыьыmыzda gиzlи olduьu kиmи kuklalar da bиzиm alt шцurumuzda юz gиzlи hяyatlarыnы sцrdцrцrlяr, mяn kuklalar dцzяldяrkяn юz uшaqlыьыma tяhtяlшцur bиr sяyahяt tяшkиl edиrяm vя onlardan zюvq alan иnsanlara da belя bиr sяyahяtиn zюvqцnц daddыrыram. Sяnиn kuklalarыn яn yaxшы halda яcaиbdиr, onlarы bиr uшaьыn oyuncaqlarы olmaqdan daha чox, hяyat adlы dяhшяtlи hadиsяnиn yuxulardakы eybяcяr proyeksиyasы adlandыrmaq daha doьru olardы. Шяxsяn mяnиm юz uшaqlыьыm gюrdцyцnцz bu kuklalarda яks olunub. Mяn heч vaxt valdeynlяrиmиn sюzцnя baxmamышam, onlarыn gюrmяk иstяdиyи kиmи olmamышam... Mяn kukla dцzяldяrkяn aчыq, demonstratиv шяkиldя oynayыram, юzцnциfadяnиn bu formasы mяnя lяzzяt verиr, sankи яvvяllяr necя valиdeynlяrиmиn sюzцnя baxmыr юz uшaq oyunlarыmы davam etdиrиrdиm, иndи dя cяmиyyatиn kanonlarыna, satu-kvoya etиraz olaraq mяn yenя sюzя baxmыram, юz oyunuma davam edиrяm, bu cцr olmaq mяnиm цчцn var olmanыn иdeal шяklиdиr, bu cцr yaшamaqdan, hяqиqяtяn lяzzяt alыram. Babи, sяnиn yaratdыьыn bu kuklalara, mяn bиdиyиmя gюrя шяhяrиmиzdя yaшayan xarиcиlяr daha чox maraq gюstяrиrlяr, bu yaxыnlarada Иngиltяrяdя yaradыcыlыq sяfяrиndя olarkяn nя qяdяr kukla satыn alыndыьыnы mяnя danышmышdыn, bunu necя иzah etmяk olar? Bиzиmlя Qяrb иnsanыnыn estetиk qavrayышы arasыnda bюyцk fяrq var. Toplum olaraq parыltыlы, bяzяkdцzяklи шeylяrя meyllиyиk, zahиrи effekt, tяmtяraqlыlыq bиzиmчцn bюyцk яhяmиyyяt daшыyыr. Bиr avropalы vя ya amerиkalы belя deyиl, belя шeylяr onlar цчцn keчиlmиш mяrhяlяdиr. Цmumиyyяtlя, bиr az oxumuш, иncяsяnяtи baшa dцшяn, aьыllы иnsanlar kцtlяvи иstehsal mяhsulu olan, serиyalы yaradыcыlыq nцmunяlяrиnи qяbul etmяzlяr, o шey kи, tяk bиr nцsxяdиr, yalnыz bиrcя dяfя yaradыlыb, artыq иstяsяn belя иkиncи dяfя eynиsиnи yarada bиlmяzsяn, qиymяtlиdиr. Mяnиm kuklalarыm da belяdиr, mяn onlarы satanda юz юvladlarыmdan яbяdи ayrыlыrammыш kиmи hиsslяr keчиrиrяm. Bu kuklalarыn hяr bиrи tяk bиr nцsxяdиr. Babи, sяnиn kuklalarыn gцldцrmяkdяn, яylяndиrmяkdяn daha чox иnsana fяlakяt, facиanяlиk hиssи aшыlayыr, bu nяdиr, sяn bиr rяssam kиmи, hяyatыn facиanяlиyиnиmи gюstяrmяk иstяyиrsяn, yoxsa sяnиn юz шяxsи hяyatыn belя facияlяrlя doludur? Bяlи, иnsanlar юz яmяllяrиylя bиzиm hяyatыmыza чoxlu facия gяtиrиblяr, bиzиm uшaqlыq dцnyamыzы eybяcяrlяшdиrиblяr. Mяnиm kuklalarыm dяhшяt doьurur, onlar absurd fиqurlardыr, bununla mяn bиzиm baшыmыza nя oyun gяtиrиldиyиnи gюstяrmяk иstяyиrяm. Mяnиm kuklalarыm, яgяr belя demяk olarsa, bиzиm ич dцnyamыzыn шяklиnи tяcяssцm etdиrиrlяr... АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 63 Яlи Нurи Я rdя bи l ( 1 9 8 8 ) 1 balarы ayaqlarыmыn sяsиnя bцtцn savaш yerlяrиndя yaшayan sevdaшlarыma susqun kцчя kцчя susub vя цчцnчц evиn qapыsыndakы aьaclar gцndяkиndяkиndяn gцdя gюrsяnиrlяr yalnыz mяnиdиm vя иndи yellя sovrulan qяzetlяrdя gяlиbdиrlяr bиlmяm nяdяn mяn sяnи tяkcя qяzetlяrиn hadиsяlяr sяhиfяsиndя gюrdцm 3 sыьara gecя gюzц иldиrиskи ышыьыnda aь geyиmlи bиr boy gюrцшцr vя sяn mяnи alышdыrыb qaranlыqda иtиrsяn aay deyиrlяr sыьara sяrяtan gяtиrиr 4 2 gюrцш 57 58 59 60 saat12 yeddи gюz kюrpц kюlgяm utanыr mяndяn tяpиlиr ayaqlarыm altыna gяlиr uzaqdan tutuшur baxышlarыmыz gяlиr sovuшur ayrыlыrыq o saьdan gedиr mяnsя soldan qalиlейиn fяrzиyяsи dцz чыxmышdыr mяn yenя onu gюrяcяyяm яyяr dиskиnmяsяlяr sяrhяddиlяrdя mиn bom64 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 oyanыш qяlяm radyo mиz цstц saatыm toxunublar qorxulu bиr xalчanыn boшluqlarыna uчmadan tяpиlиr yerя qat bя qat tabut lяhяd torpaq daш salam necяsиz bиtиbdиrmи иcяrиmdя doьulan gцnlяr? HEKAYЯ Rafиq Taьы И Л K D ЦШ M Я N И M (МЕМУАР) Hяsяnaьa on yaшыnda юldц. Юldц dя yox, gяbяrdи, gяbяrdи dя yox, xosunvay oldu. Иndи mяn юz keчmиш yaшыdыmdan - иlk dцшmяnиmdяn dцz 45 иl bюyцyяm. "O, rяhmяtя getdи", "o, haq dцnyaya qovuшdu", - bu cцr-bu sayaq шиrиn-шяkяr иfadяlяrdяn dя zяndeyиzяhlяm gedиr. Dцzц, artыq elя mяdяnи sюzlяrя mяndя hюvsяlя qalmayыb. "Mяdяnи" deyяndя - чцrцk vя boш, шиt, sцnи-bцrokratиk sюzlяr. Oьlan ad gцnцndяn bиrcя hяftя sonra suda batdы. Pudluq daш kиmи чayыn palчыqlы-lиllи dиbиnя getdи... Boьulanda, onu bиr uшaq gюrцbmцш. Hяmиn uшaq иndи durur vя 50-nи hяlя tяzя haqlayыrsa da, yцz иldи mцsиnn qocalara oxшayыr. Allah canыnы salamat elяsиn, Hяsяnaьanыn юlцm anlarыndan da bиr tяk "bul-bul" yadыnda qalыb. Deyиr, "bul-bul" onun vяsиyyяtи kиmи bиr шeydи. Hя, юlцmц tяntяnяsиz baш verиb. Yox, bиr dayan, чay sяthиnиn lиllяnmяsиnи bяlkя tяntяnяyя bяnzяtmяk olar da. Sarы-bulanыq daиrя narыncы xяttя чevrиlяrяk чay aшaьы axmaьa baшlayыb. Yяqиn bяd xяbяr gedиb dяnиzя dя чatыb. Hяr halda, Hяsяnaьanыn hяlakы bu юtяrи tяbияt mяnzяrяsиnи oьlanыn yaddaшыna hяkk edя bиlиb. Иыk dцшmяnиmdяn yeddи gцn kичиkdиm deyя, onun юlцmц bиr hяdиyyя kиmи gяlиb ad gцnцmяcя dцшdц. Tamamиlя tяsadцfяn. Bиr zяrurяt kиmи dя anam ad gцnlяrиmиn yaraшыьы, daиmи шюhrяtи saydыьы шahanя bиr plov asmышdы. Plov qыpqыrmыzы boranыsыyla buludlu-yaьышlы hяmиn qara gцndя Gцnяши rяmzlяndиrиrdи. Иlk dцшmяnиm tez sыradan чыxdы, чыxdaш oldu vя desяm, qыlыncыmыn qaшы dцшmяz kи, юz юlцmцylя mяndя gяlяcяyя bюyцk цmиdlяr doьurdu. Artыq rahatca yaшamaq vя axыrda da qol-qычыnы uzadыb rahat юlmяk mцmkцn gюrцnцrdц. Xoшbяxtlиk - dцшmяnи olmamaqlыqdы. Hяsяnaьa sankи dцшmяn olan kяsиn kиmlиk vя necяlиyиnи mяnя anlatmaq цчцn hяyata gяlmишdи. Gяldи, anladыb da getdи. Hяm dя o, hяyata gяlmяsяydи vя gяlиb dя tezbazar getmяsяydи, mяndя gяlяcяyя цmиdlяr hardan yaranardы! Юzцdя bu tezlиkdя. Onun sayяsиndя mяn цmиdиn шяhdи-шяkяrиnи duy- dum, яsl lяzzяtиnи gюrdцm. Цmиdlяrиn иncяlиk vя zяrиflиklяrи mяnя чatdы. Яllяrиmи qaldыrыb etиraf edиrяm: mяnя havayы-kalam qяlяbя nяsиb olmuшdu. Kиmиn yadыnda deyиl: uшaqlыqdakы dцшmяn adama hяdsиz qorxunc gюrsяnиr. Иlk dцшmяn ortaya чыxdыmы, sankи qarшыsыna mяqsяd qoyub, uzaq baшы, bиr-иkи hяftяyя mиfolojиlяшиr. Цstяlиk, gecяlяrи saymazyana yuxuna gиrиr, orda uzun-caydaq ayaqlarыyla azad-asudя gяzиr. Mяncя, иlk dцшmяn юmцrlцk uyumur vя uyumursa da, demяk, sяnя pusqu qurur. O, yuxularda qurduьu pusqudanca hяmlяlяr edяr, sяnя hяyatda xяtяr-xяsarяt, sяdяmя yetиrя bиlяr. Яfsus, иlk dцшmяnиmиn юlцmцndяn gяlяn sevиnc uzun sцrmяdи - vur-tut bиr иl чяkdи. Maьыl юzцm цчцn шellяnя-шellяnя gяzиrdиm. Hяtta Hяsяnaьanы yamsыlayыb ona-buna sataшыrdыm da. Ta orasыnы demяzlяr kи - ичиmи yeyя-yeyя. Hardasan-burdasan, sonrakы ad gцnцmdя oьlan, keчяl baшы da sankи yaьlanыb, yumшaqca vя sяssиzcя fиkиr-xяyalыma soxuldu. Onun dцшцncяlяrиmи zяbt etmяsи aчыqca bиr zorakыlыq aktы, qяsbkarlыqdы. Get-gedя dя Hяsяnaьanыn zorakыlыqlarы hяr dяfя yenи halqada vя yenи keyfиyyяtdя цzя чыxыrdы. 15 иyullar, ad ьцnцm yox, bиr nюv, yetиmчя Hяsяnaьanыn anыm gцnlяrи oldu. Ишя bax, o mяnя nя dяyиr, hяtta nя xяtrиmя dяyиrdиsя dя, иlbяиl onun xofu canыmы цzmяkdя, цrяyиmи saplaьыndan qoparmaqdaydы. Plov da - hяmишяkи qыrmыzы. Deyиrdиn, яlbяt, keчяn иlиn bu иldя kserosurяtи чыxarыlыb. Baшaьrыsы olmasыn, Hяsяnaьa bu dцnyadan 10 yaшыnda иtmишdиsя, ad gцnlяrиmdя иllиk-юmцrlцk bиtmишdи. O mяnиm hesabыma hяr иl bиr gцn hяyata юz яlavяsиnи yaшamaqdaydы. Dost-doьmalarы onu unutmaqda, yeganя dцшmяnиsя getgedя daha parlaq xatыrlamaqdaydы. Юz юlцmцylя bиrgя Hяsяnaьa ad gцnlяrиmиn gцldяstяsиydи. Иndяn belя dя otuz иl yaшasam, otuz иl юmr edяcяk, яllи иl yaшasam - яllи. Яl чяkяnя oxшamыr. Saьlыьыnda ad gцnlяrиmя vыz atmazdы, юlяndяn sonra... mazata mиnmишяm. Qaчa-qaчa, dяvяtsиz gяlиr. Юlцb nяcиblяшmишdи. Ad gцnцmя hяdиyyяsи dя nя ola АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 65 - gяtиrиb цrяyиmя sancdыьы vahиmяlяr чяlяngи. Artыq mяn ad gцnlяrиmи ancaq onunla keчиrиrdиm. Tяkbяtяk. Tet-a-tet. Bиr tяk onunla mяшьuldum. Buna mяcbur иdиm. Evdяkиlяr gюzцmя kюlgя kиmи gюrsяnиrdиlяr. Bяlkя heч yoxdular da. Hяsяnaьa realdы, qohumlarыm иrreal. Doьrudan da, yetиmчяnи mяndяn baшqa hamы unutmuшdu. Kяnddя dя, bяlkя elя юz evlяrиndя dя. Durub soruшsan, anasы da (atasы yoxdu), elя bиr cцt qaraqarьa bacыsы da nяиnkи onun doьulduьu gцnц-ayы, ya иlи, hяtta юzцnц-цzцnцdя dumanlы xatыrlayar. Mяnsя Hяsяnaьanы unutmaq nяdи, юldцyцgцnцbelя saatыna-dяqиqяsиnяcяn dяqиq bиlиrdиm. Aчыьы, иlk dцшmяn kиmи o mяnя юz doьmalarыna - ana-bacыsыna olduьundan dяyяrlи иdи. Onun varlыьы bиr zaman mяnиm цчцn hяyatи яhяmиyyяt kяsb edяrdи; elя иndи dя edиr. Vaxt-bиvaxt o mяnи vяhшяtlы olum-юlцm dиlemmasы qarшыsыnda qoyub; yenя qoyur. Sиnяmя hяr чюkяndя, elя bиlmишяm иndи-bu saat ишиm bиtdи - яlvиda, hяyat. Gяl gюr, belя bиrиsиnиn юlцmцgяlиb sяnиn ad gцnцnя dцшя... Dцшmяn dostdan unudulmazdыr. Pяrvяrdиgara, mяn ad gцnlяrи nevrozuna tutulmuшam! Artыq ovuclayыb atdыьыm trankvиlиzatorlar qяtиyyяn kar elяmиr. Dяrman-zad Hяsяnaьanыn da yanыndan yel olub юtmцr. Onu nяиnkи yatыrtmыr, heч mцrgцlяtmиr dя. Amma иstяrяm barы ad gцnцmdяsя o yata; elя mяn dя. Ad gцnцmцheч dя шad gцnцm kиmи qeyd etmяk иstяmяzdиm. Mяnиm ad gцnцm artыq чoxdan yalnыz nяzяrи cяhяtcя шad gцndцr. Boranыlы plov Gцnяши rяmzlяndиrиrsя dя, шadlыьы zяrrяcя яks etdиrmиr. Rяdd olsun ad gцnlяrиm! Mяn onlarы bиlmяrrя unutmaq иstяrdиm. Qoy hamы elя bиlsиn kи, hяlя heч doьulmamышam. Barы bиr nяfяrи doьulanlar cяrgяsиndяn sиlsиnlяr. Yalvarыram! Nя olar? Mяn bunu юzцmя bиr hюrmяt, yaxшыlыq sanaram. Иstяrяm qяvи dцшmяnи ad gцnцmdяcя fыs vurub yatan gюrцm. Dцшmяnи yatыlы gюrmяk necя xoшdur... Onda onu hяyatdan lяkя kиmи sиlmяk dя asan olar. Yox, юlя dя, mяn onu saь qoymaram! Ad gцnlяrиmиn bиrиndя onu leш-boьaz edяr, qяtlя yetиrяrяm, иnшallah! Bычaьы reallыqdan vиrtuallыьa - bиrbaшa цrяyиnяcя saplayacaьam. And ичmишяm! Elя 4-5 yaшlarыndan fыrыldaьыn cюvhяrи, qudurmuшun yekяsиydи. Yekяbaшdы. Gюz-baшы cиvя kиmи qaynayardы. Bиr dя gюrdцn kиmиnsя dalыna bиr tяpиk - uшaq zыr-zыr aьlamaьa baшladы. Яsas da baшыaшaьы-яlaчы uшaqlarыn belиnя qalxыrdы. Kяndиn qoч-qoyununu at kиmи чapardы. Bиzlяyиb-yerиtmяyя hюvsяlяsи чatmadыьыndan, bиr tяk eшшяyя mиnmяzdи. O, eшшяklяrя юlяnяcяn bиganя qaldы. Onlar da - buna. Hяsяnaьanыn baшы - hazыrcana kub. Hяvя dишlяrи цst dodaьыnы юnя иtяlяdиyиndяn, aьzы яksяrяn aчыq qalыrdы. Цzdяn ana sюyцшцsюyяnя oxшayыrdыsa da, иnsafяn, heч vaxt dиlиndяn elя bиr sюz qaчыrtmadы. Яksиnя, ana sюyцшцsюyяnlяrиn qяnиmи иdи. O юz anasыnы da sюyцшlяrdяn hяlяlиk ancaq sankи dяmиrdяn dцzяldиlmиш yumruqlarыyla qoruya bиlиrdи. Hamыnыn ondan иt kиmи qorxmasы mяnя bиr tяsяllи иdи. Qorxaqlыqda tяk deyиldиm. Lakиn baшqasыyla nя ишиm, dюymяk Hяsяnaьaya, elя bиlиrяm, dюyцlmяksя ayыb-ayыb bиr tяk mяnя xas xцsusиyyяtdи. Юlяn gцnцnяcяn mяn onun hяr yay цlgцclя qыrxdыrdыьы baшыna elgюzцnя yцngцl bиr чыrtmasa da vurmadыm. Яksиnя, юzцm onun yumruq-tяpиklяrиnи, шиllя66 qapazlarыnы "ишtahla" yedиm. Barmaьыnыn tиnиylя tяpяmи dюyяclяyяndя, az qalыb beynиm fяvvarяlяr kиmи gюyя uчa. Шalvarыm tяpиk yerlяrиndяn alabяzяkdи. Ayaqqabыlarыnыn altы dalыmda mюhцr шяklиndя иz buraxardы. Bиr dяfя dя tяpиklяrиndяn sonra qayышыmdan quш lяlяyи sallanыrmыш. Hamы aьzыnы ayыrыb qaqqanaq чяkиr - "Bunun dalы lяlяklяyиb,"- deyиrdи. Яlbяttя, dюyцlяnя gцlяrlяr. Яcяb dя elяyяrlяr. Vя yяqиn gцcsцzя kюmяk dяmшяklиk, ya sяfehlиk sayыldыьыndandы kи, hamы Hяsяnaьanыn tяrяfиnи tuturdu. Mяn elя o vaxtdan hцquq qanmayan, hцquqa qыsnadыlmayan uшaqlarы sevmиrяm. Onlarы gюrmяyя gюzцm yoxdur. Uшaqlarda hяr шey vяhши tяbияtlя hяmahяngdиr. ...Hяmишя dя evя шalvar-kюynяyиmи чыrpыb-gцl kиmи tяmиzlяyяndяn sonra qayыdardыm. Qorxurdum ata-anam onun adиcя sюzцdava olan anasыyla (atasы yoxdu) dиllяшяr, юzцmцrdяшиr ишlяyяn, danышanda цzцpomиdor kиmи qыzaran, boyun damarlarы barmaq yogunluqda шишяn arvad onlara cыrmaq atar. Mяncя, tяhqиrlяrя dюzmяklя dцnya mцharиbяlяrиnиn dя qabaьыnы almaq mцmkцndцr. Amma яcяb Hяsяnaьa xortdayыb gяlя, bиr onu salam tяpиyиmиn altыna. Qabыrьalarыnы sыndыrmaqla dяrsиnи verяm. Namxuda, artыq юkцz boydayam, onu bиrcя dяqиqяyя xяшиlя dюndяrяr, cяhяnnяmя vasиl edяrяm. Qoy elя qыnasыnlar-sюysцnlяr mяnи: qыllы-яjdaha bиr kиши sarыqыlчыq bиr yetиmиncя цstцnя dцшцb. Pah, onun dишlяrиnи xцsusи lяzzяtlя qыrыb qarnыna tюkяrdиm! Demяzsиnиz, vцcudumda at gцcцylя hesablanasы qцvvяtlяr yatыr. Я, mяn onu ovuclarыmda atыb-tutub oynadaram! Цzцyuxarы da elя tullayaram, cяmdяyи gedиb gюy qцbbяsиnя yapышar. Чox da xofu hяlя canыmdadыr. Bиr yandan qorxurdum da hяr шey tяrsиnя alыna: uшaq uшaqlыьыynan arxamы vura yerя. Hяr ad gцnцmdя mяn Hяsяnaьanы bиr baшqa cцr xatыrlamышam. 30-35-dя bиr olan Allahdan onun dиrиlиyиnи arzulayardыm. Bu иllяr onunla haqq-hesabы чцrцtmяk цчцn яn mцnasиb vaxtdы. Qayышbaldыr чaьlarыmdы. Яfsus, sonra иrи addыmlarla xяstяlиklяr gяlиb чыxdы, qocalыq mяnи haqladы, gцc-mцc getdи ишиnиn dalыnca. Burda bиrcя yaxшы cяhяt var kи, dиrиlяrsя, o elя uшaq kиmи dя dиrиlяcяk vя onda mяn o uшaьы, "dюymяk" o sюz deyиl, dяlи mal kиmи tapdayacaьam. Ancaq o bюyцyяrdиsя, bиr vaxtlarыn sяhvяn zиrяklиyиnи, ona-buna xox gяlmяklиyи bяlkя юzцyerя qoyacaqdы. Uшaqlыqda aьzы gen yerdяydи. Шцbhяsиz, sonra hяyat sыxыb suyunu чыxarar, onu muma dюndяrяrdи. Hяsяnaьanыn ondakы qoчaqlыqlarы bцsbцtцn anlamazlыqdandы. Bюyцk dя anlaшыlmazlыqdы. Baшы яhlяt daшыna dяyяndя, qorxaьыntцlkцnцn yekяsи olacaqmыш. Qara kяnd ишlяrиndя belи яyиlяr, donqarlarы kюynяyиnи yыrtar, bax, onda иkи яlи, bиr gиc baшы olardы. Nяdяnsя, mяn onun yaшlы чaьlarыnы mяьmun tяsяvvцr edиrяm. Sosиal vяzиyyяtи dя nя ola - qиda чatышmazlыьы, avиtamиnozlar. Vяrяm dиspanserиnиn pasиyentи olub da, nяfяsиndяn saчыlan tubazиd qoxusuyla ьяzяcяkdи. Aчыьы, tяzяlиkcя mяn onu юzцmя dost seчmишяm (юlцmцndяn sonra). Yяqиn artыq qяbrи иtиb dя, ya hяmиn qяbиr durursa, цstцnцot-яlяf, qanqal basыb. Bиnяva nя yatdы kи, nя dя yuxu gюrя. Gюzlяrиnи dцnyaya aчыb bиr tяk uчuq-sюkцk evlяrиnи gюrdц; яylяncяsи bиr yanы salxaq, bиr yanы qalxaq eyvanda sцrцшmяk, ekskursиyalarыsa barы Lяnkяrana-Masallыya da yox, yalnыz qonшu kяndя oldu: xalasыgиlя. Heyranlыьы bюyцk tяbияtиn ancaq юz sovetlиyиmиzя dцшяn parчasыnaydы. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Onun hяyatda gюrdцyцяn ekzotиk шey "Bakы-Astara" qatarы sayыla bиlяr. Artыq mяn Hяsяnaьanыn hяr pиslиyиnя "neynяk" deyиrяm. Olan olub, keчяn keчиb. Torpaq altda иynя-иynя sцmцklяrи qalan bиr cиnbalayla kиn-kцdurяt saxlamaq nя dяrяcяdя doьrudur! Mяnи eшшяk kиmи чыrpmaqda cиnayяtzad gцdmцrdцkи. Elяcя mяzяlяnиrmиш. Tяbияt qanunlarы onda daha barиz цzя чыxmышdы. Bu qanuna яsasяn gцclцgцcsцzцdюymяlи vя яzmяlиdиr, dи vяssalam, o da neylяyиr dюyцr vя яzиrdи. Heч nя ondan asыlы deyиlmиш. Mяnя яl bulaшdыrmaqda bиr qяbahяtи yoxmuш. Tяbияtя uyьun belя hяrяkяtlяr яslиndя gюzяllиk sayыlmalыdыr. Onsuz bюyцdцkcя, ondakы olan-qalan bu gюzяllиk tяdrиcяn иtяcяk, tяrzи-hяrяkяtlяrи sosиallыьa kюklяnяcяk, belя deyяk, ayы boyda bиr kиши sичanbяyи bиrиsиnиn qabaьыnda quyruq bulayacaqdы. Ancaq hяrdяn dя beynиmиn qurdu tяrpяnиr, "elя yaxшыdы, vaxtыnda gorbagor olub", deyиrdиm. Kиm bиlиr, bяlkя bюyцyцb kиllerdяn-reketdяn olacaqdы. Zиyanxah bиr varlыьa чevrиlяrdи. Yox, яcяb olub ona; gюydяkи kиши onu bu dцnyadan yaxшы rяdd elяyиb. Иnsanlar onun nazыyla oynayasы deyиldи. Bяшяrиyyяt Hяsяnaьanыn юlцmцsayяsиndя xeylи иrяlи dцшdц. Ыndи heч fяrz edя bиlmиrяm dя kи, o, saь qalsaydы, юlkяm hansы tarиxи bataqlыqlarda eшяlяnиrdи. Hardan yadыna dцшdцsя, bиr gцn qыzыm gцndяlиklяrиnи mяnя oxumaьa verdи. Orda dюrd gюzlя юz ad gцnlяrиmи aradыm. 1-cи 15 иyul: Bu ьцn atamыn ad gцnцdцr. Bиz bu ad gцnцnцyubиley adlandыrdыqsa da, atam sevиnmяdи. Nяdяnsя, o, nиgarandы. Gюzlяrи yol чяkиrdи. Yяqиn elя ona gюrя dя 50 иllиyи maraqsыz keчdи. Mяn atamda yubиleylяrя bиganяlиk kяшf etdиm. 2-cи 15 иyul: Atam hяmишя deyяr kи, plov ad gцnlяrиnиn чыraьыdыr. Neчя-neчя aylar fиkиr verиb nя gюrdцm: hяqиqяtяn dя, plovun boranыlыsы qыrmыzы, boranыsыzы aь lampaya bяnzяyиr. Ышя bax, bu яzиz gцndя atam ишtahsыzdыr, "qыrmыzы lampa"ya gюzucu da baxmыr. "Elя bиl dиpdиrи bиr cюngяnи yeyиb durmuшam", deyиr. Yox, bu dяfя plov evиmиzя bayram gяtиrmяdи. 3-cц15 иyul: Bu gцn o, sцbhцn gюzцaчыlandan юzцnцbиlя-bиlя sevиncяk gюstяrиrdи kи, bиz dя ona baxыb sevиnяk, atыlыbdцшяk. Onun dodaьы qaчdыmы, evиmиzdя hamы qanad taxыb uчmaьa qalыr. Qaш qaralыb pяncяrяlяr alышandasa, onun sevиncи sюndц. Atam yaxшыca maska taxыbmыш; mяn ondan heч belя шey gюzlяmяzdиm. 4-cц15 иyul: Atam юz ad gцnцndя aьladы. Bяhanяsи dя gюr nя oldu: mahnыdan tяsиrlяnиb. Axы, hanы mahnы? Hansы mahnыdan? Bиz elя bиr шey eшиtmиrdиk. Bиrdяn dalaьыm sancdы kи, mahnыnы цrяyиndя oxuyurmuш. olur? Burda yorulub dayandыm. Hя, ad gцnlяrиm Hяsяnaьanыn mюvcudluq gцnlяrи иdи. Mяn gюrцrdцm kи, Hяsяnaьa qыzыmыn "Gцndяlиy"иndя aчыqca юz tяsbиtиnи tapыb. Qыzыmsa hяr иlиn mяhz bu яlamяtdar gцnцndя ovqatыma soьan doьranmasыnыn motиvиnи hяlя tapmamышdы.Yцz иl qala, heч cцr tapa bиlmяzdи dя. Чцnkи nиyя - mяnиm bиabыrчы tarиxчяmdяn xяbяrsиzdи. O, Hяsяnaьa юlяndяn dцz 30 иl sonra dцnyaya gюz aчыb. Hяsяnaьanыn юlцmц, facияlи olmuш olsa da, sonrakы юlцm hadиsяlяrиnи цstяlяyя bиlmяmиш, barы yцngцl xяbяr шяklиndяsя gяlиb ona чatmamышdы. Юlцm яfsanяyя dюnmяdиsя, xяbяrи yerиndяcя qalar. Hяsяnaьa чayda batan gцnц sellяmя yaьыш yaьыr, sarayыmыz damыr, ичяrиdя musиqиyя oxшar boьunuq, bиr az da qorxunc rиtmlяr yaranыrdы. Ыnяyиn belиnя dцшяn damcыlar чиlиklяnиb яtrafa sяpяlяnиrdи. Kяndиn aшaьы baшыnda nagahan шиvяn qopdu. Aьыzlarыn hansы sяmtя dцшmяsиndяn asыlы olaraq da, sяslяr artыb-azalыrdы. Цstяlиk, aьlaшma damcыlarda яks-sяda verиr, sиntezator effektиndя qяnшяr evlяrя чatыrdы. Yenя deyиrяm, яcяb oldu ona. Xam tapmышdы mяnи! Яclafыn yumruьu elя dя aьыrdы... Daшdы elя bиl! Bиr yol sol qulaьыmыn dиbиnи necя alышdыrdыsa, elяcя цstdяn aшaьы цrяyиmяcя aьrыlar doldu. Dцz цч ay cиn-шяyatиn sяslяrи ичиndя чabaladыm. Цrяk tяrяfdяkи qulaьыm иndиyяcяn mayыfdы. Hяsяnaьa sankи qulaьыmыn ичиndя oturub, hяyatdan gяlяn sяslяrиn qabaьыnы alыr. Artыq onun boyda nяvяm var; batmыш hяrdяn elя dя zиrяklяшиr, qaчыb mяnи yumruqlayыr. Dюymцr kи..., elяbelя... mяzяlяnиr. Daha dюyцlmяk vaxtыm keчиb. Qurana яl basaram kи, bu saat bиr kяs mяnя чыrtma da vurmaz. Xahиш etsяm belя. Kиmиn nяyиnя lazыmam? Hяm dя yenя xatыrladыram: yaш mяsяlяsи. Tяsadцfяn цst-цstя qalaqlanmыш иllяr mяnи xиlas edиr, hяr cцr travmatиzmdяn uzaqlaшdыrыr. Mяnя яl qaldыran oьlan tapыlarsa da, dяrhal иctиmaи qыnaьa tuш gяlяr. Aьsaqqallыьыma ишarя vurar, hяmиn yaramaza "юl, utan", deyяrlяr. Lap bu yaxыnlaracan yaшamaq mяnя qorxunc gяlяrdи. Hяyatda dяlи-qudurmuш nя чox, иstяnиlяn vaxt gяlиb qarnыnы balыq qarnы kиmи yыrta bиlяrlяr. Юzцdя sяbяbsиz-fиlansыz. Bиrи elя bu Hяsяnaьa kиmи. Zor elя ona gюrя zor sayыlыr kи, adamы oturduьu yerdяcя qamarlayыr, ram edиr. Яlhяmdцlиllah, mяn uшaqlыq vя gяnclиyиmи xatabalasыz yola vermишяm. Юlцm-иtиmdяn bиrtяhяr qurtulmuшam. ...Qocalыьыm da яmиn-amanlыqda keчяr, иnшallah! Artыq иlиn 364 gцnцnцюlцb, tяkcя bиr gцn - mяnиm ad gцnlяrиmdя sag qalan, elя hяmиn gцnlяrdя batdыьы чaydan baшыnы qovzayыb boy gюstяrяn Hяsяnaьanыn varlыьы mяnи qыcыqlandыrmыr. Dцшdцyцm halla barышmышam. Amma hamы elя bиlиr o, иl boyu - hяr gцn юlцb... Dцzdц, mяn юlяndя, иstяdи-иstяmяdи, onu da qяbrя mяnиmlя bиr quylayacaqlar. Hяsяnaьa dиrи qaldыьы bиrcя gцnцndя dя юlцb gedяcяk. Maьыl gцman olunur kи, mяnиm цstцmdя ayda-иldя bиr yol aьlayacaqlar, onunkunda - яsla. O mяnиmlя bиr qяbиrdя olsa-olsa иldя bиr gцn keчиrиlmяyяn ad gцnцmdя qol-boyun "yatacaq". Yarяb, o da aьlaшmalarla цst-цstя dцшя, ya dцшmяyя, mяnиm цчцn tюkцlяn gюz yaшlarыndan ona da beш-цч damcы чata, ya yox. Qalan vaxtы o hamы tяrяfиndяn hяr gцn unudulub. Hayыf. 5-cи 15 иyul: Atamыz hяrdяn dишlяrиnи xыrчыldadыr. Gюrяn, nиyя? Uшaq da deyиl kи, deyяm qurdu var. Sual: bюyцklяrdя dя qurd АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 20.06.05 - 13.10.06 67 Гадын портретляри Эцнел Кафйа гары Cаван ата-аналары Севинмяйя гоймаздын Кюрпяляри доьулан кими Онлары чапыб-таламагла Йеня дя бцтцн кюрпяляри "Кцчцк" дейя чаьырыр Валидейнляря Ушаглары тящгир етмяйин мцмкцнлцйцнц Баша салырдын Эюзцмц дцнйайа ачар-ачмаз Сянин нифрятинля гаршылашдым Ганлы ялляринля мяни шилляляйиб Сясини чыхарт, кцчцк - дейя гышгырдын Мяня еля эялди ки Сонрадан мяни тез-тез беля чаьыран анам Ювладыны тящгир етмяйи сяндян юйрянди Бцтцн cаван аналар кими Аьлым кясмяйя башлайанда Сяня олан нифрятими Эизлятмядим Кянд арасында сяня раст эялирдим Мяни юпмяк цчцн яйиляндя Йанагларыны дишляйирдим Дишим ятиня кечяня гядяр Узагдан эюряндя Балдырларыны даша тутурдум Бу ушаг гудуздур - дейирдин Сян араланан кими Мяни йеня дюйцрдцляр Сяня эюря Вя сяня олан нифрятим бир аз да артырды Бюйцдцкcя Дцнйайа эяляр-эялмяз Мяни алчалтдыьыны унутдум Инди сяня башга шейляря эюря нифрят едирдим Сян йашландыгcа ган ичяня чеврилмишдин 68 Сянин щекайятини Мяня лап бюйцйяндя данышдылар Щяля cаван вахтларындан Кяндин ян йарашыглы кишиси олан ярин Сяня хяйанят едирмиш Кяндин бцтцн cаван гадынларыны Юзцня рягиб билирмишсян Щяр дяфя ушаг доьуздурмаьа эедяндя Доьулан кюрпядя яриндян бир шей ахтарыр Чох вахт да тапырмышсан Амма сясини чыхартмаз Севдийин ярини яля вермязмишсян Кюрпяляря нифрят етмяйя Эцнащсыз варлыглардан Щейиф чыхмаьа Инсанлары Доьулан ушаьын севинcини йашамаьа гоймамаьа О вахтдан башламысан Амма щеч вахт ялиндя ушаг юлмяйиб АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Ешитдиклярим сяня олан нифрятими азалтмады Бир дяфя сяня щяр шейи билдийими дедим Вя сяндян "нийя, нийя юлдцрмцрдцн о ушаглары?!" дейя сорушдум Сяндян яълафъасына бир йалан ешидяъяйимя яминдим Кафтар ганъыг! Сянся о гядяр гоъалмышдын ки мяним цзцмя беля бахмаьа щейин олмады башыны галдырмадан "Аллащдан горхурдум, бала, Аллащдан!" дедин Яря эедирди Ушаг доьурду Сонра бошанырды О щяр дяфя бошананда Гоъа ата-анасы севинирди О бири гызлары кцсцлц эяляндя Гоъа гызлырыны дюйцр, яр евиня гайтарырды Гызлар аьлайырдыларБяс Сянубяря щеч ня демирсян?! Гоъанын цзц бир анлыг ишыгланыр О сизин кими дейил - дейирди О Сянубярди! Бири Сянубярди Сянубяр гярибя гызды Аьрыйанда кимсяйя демирди Кимсянин йанында гаш-габаг тюкмцрдц Щамыныn гайьысына галыр Кюмяйиня эялирди Амма кимсянин досту олмурду Гоъанын беш гызы варды Дюрдц бир-бириндян эюзялди Бири Сянубярди Гоъа юзц беля дейярди Башгалары ондан соршанда Дюрд гызыны эюрянляр Бешинъи дя беля эюзялди - дейя сорушардылар Гоъа щейран-щеран узаглара бахарды Йох-дейярди эцлцмсяйяряк - Бешинъиси Сянубярди Сянубяр о бириляриня охшамырды Билмирям о неъяйди Йа даща эюзялди Йа бир аз чиркин Дейя билмярям Биръя буну билирям ки Щамы цчцн О садяъя Сянубярди Сянубяри щамы севирди Амма анламырды Сянубяр китаб охуйурду Иняк саьырды Халча тохуйурду Гарьыдалы сачаьы гурудурду Гоъа атасы цчцн Цч ушаьы варды Щяряси бир яриндян Онларла ана кими давранмырды Тямиз, тох сахлайыр Дярсляринин гейдиня галыр Дярдлярини динляйирди Амма башларыны сыьалламаз Гуъаьына алмаз Ширин бир сюз демязди Сянубяр ъаван юлдц 30 йашында О юляндя Мян гябир цстцндя Ня "гызым" фярйады ешитдим Ня "баъым" ня "йазыг эялин" Цч ушаьы беля "ана" дейил "Сянубяр" дейиб аьлайырды… АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 69 Щ я м и д Щ е р и ш ч и й л я м ц с а щ и б я : Иlk dяfя pоstmоdеrnizmlя bаьlы yаzыlаrыn dяrc оlunmаsыndаn ("Cаhаn" jurnаlыndа) tяqribяn 10 il kечir. Pоstmоdеrnizmin bu yubilеyini kiminlя qеyd еdяk, оnun шяrяfinя dоlddurduьumuz tаrаш stяkаnlаrы kiminlя tоqquшdurаq? Sоn 5-6 ildя Аzяrbаycаndа юzцnя pоstmоdеrnist dеyяnlяrin sаyы hяdsiz аrtsа dа, yаdыmыzа hаmыdаn яvvяl Hяmid Hеrisчi dцшdц. Bu gцnlяrdя 45 yашыnы mцdrikliyin zirvяsindя hаqlаyаn qоcаmаn yаzычыmыz illяrdir ki, pоstmоdеrnizmя "оturub". Mцdrikliyin zirvяsindя… Hяmid, Аzяrbаycаn юz pоstmоdеrn nаьыlыnы yаrаdа bildimi? Hяr hаldа 10 il bir igidin юmrцdцr… Pоstmоrdеrnistlяrin qаrшыsыndа durаn яn аьыr mяsяlяlяrdяn biri хаlqыmыzыn яn ахmаq nаьыlы оlаn "Cыrtdаn"ы tяzяdяn yаzmаq vяzifяsidir. Bu dяfя Div qаlib gяlmяlidir. Cыrtdаn юz cыrtdаn yеrini tutmаlыdыr. Vя yахud bашqа cцr: bu sцjеtin hяr iki vаriаntы юz hяllini tаpmаlыdыr. Hяlя ki, оnun bir vаriаntыnы yаzmышыq - Cыrtdаnа qяlяbя vеrmiшik. Divlяrя qаrшы dцшmяn mцnаsibяtdяyik. Bu, nаьыldаn gяlir. Яdяbiyyаt isя, hяr iki tяrяfin lаyiqli qяlяbяsini tяmin еtmяliydi. Ruslаr, аnqlоsаkslаr, itаlyаnlаr bu cцr trаvеstik цsullаrlа юz яdяbiyyаtlаrыnыn bцtюvlцyцnц tяmin еtmiш, Divinkini Divя, Cыrtdаnыnkыnы Cыrtdаnа vеrmiшlяr. Bеlя trаvеstik оyunlаrы Аzяrbаycаn яdяbiyyаtы hяyаtа kечirmяk istяmir. Bunun dа bашыndа dеdiyim hяmin "cыrtdаnlаr pаrtiyаsы" dаyаnыr. О cыrtdаn hяr birmizin kюnlцndя dоminаntlыq qаzаnыb. Biz юz Divimizя qаrшы tаm яdаlяtsizik. Siz "Div" dеdikdя nяyi nяzяrdя tutursunuz: insаnыn шцurаltыsыndа gizlяnяn titаntыlаrыmы, Nаzim Hikmяtin dеdiyi "Mаvi gюzlц Dеv"imi? Yохsа Rаmшtеynin "Аnа" klipinin bаш qяhrяmаnы - mяhbяsя аtыlmыш Аtlаntы? Sizin чох gюzяl gюrmя qаbiliyyяtiniz vаr. Яsgяrlikdя snаypеr оlmаmsыnыz? Yох, minаmyоtчu оlmuшаm. Оndа, vахsеy. Divlяrin qаnы gеtdi ki! Nаzim Hikmяtin Mаvi gюzlц Divi sяni gюrцncя, "Sаhil" bаьыnыn аьаclаrы аrаsыndа gizlяnяcяk. Nя sяn оnun fаrkыndа оlаcаqsаn, nя Cыrtdаnыn fаrkыndа. Pоlis isя АYB-nin qаpыsыnы - cыrtdаnlаrы qоruyаcаq!.. Yахшы, bu Cыrtdаnы Divя dоьru nеcя dеkоnstruksiyа еtmяk оlаr? Ахы цч min ildi, оnun bоyu аrtmыr ki, аrtmыr. Dеkоnstruksiyаnыn qаnunlаrы Аzяrbаycаn яdяbiyyаtыndа hяmiшя mюvcud оlub. Gюtцrяk klаssik яdяbiyyаtdа qяzяllя mеyхаnа mцnаsibяtlяrini. Sоnuncusu klаssik divаn mюvzulаrыnыn dеkоnstruksiyаsы dеyil, bяs nяdir? Аncаq bu dеkоnstruksiyаlаrdа yеnя dя cыrtdаnlаrыn mаrаqlаrы tяmin оlunub. Bеlя чыхыr ki, indiki cыrtdаnlаrыn "vаizi" Nаmiq Qаrачuхurludur? Hяmin uzun siyаhыdа Nаmiq яn ахыrыncы pillяni tutur. Bяs birinci - Аnа Cыrtdаn kimdir? Аnа sюzцnя "r" hяrfi яlаvя еt… 70 Аnаr Nаьыlbаz? Юzцdцr ki, vаr! Yох, yох, Sizdя яsl snаypеr istеdаdы vаr, minаmyоtчu kimi tяyinаtыnыz tаm yаnlышdыr. О ki, qаldы Аnаr Nаьыlbаzа, yаlnыz оnun simаsыndа bцtцn аnаrlаrыn nаьыllаr аlяmi ilя, cыrtdаnlаrlа, cыrtdаnшцnаslаrlа gizli яlаqяlяri цzя чыхdы. Аnаrnаьыlbаzlаrыn hаmыsы, юzlяri dя bilmяdяn, pоstmоdеrnistdirlяr. Yяni шцursuz pоstmоdеrnistlяr. Ыndi isя sяnяt аlяminя шцurlu pоstmоdеrnistlяr gяlir. Оnlаr nаьыlыn, nаьыlbаzlаrыn, trаvеstik оyunlаrыn, bir sюzlя nаьыlыn sirrini ачыb fаш еdяn insаnlаrdыr. Оndа bu gцn qыzышаn яdяbiyyаt dаvаsыnnыn kюkцndя dя bu dururmuш dа: bцtцn kюhnя nаьыllаrыn yеnidяn yаzыlmаq qоrхusu… Qоrхusu nюyчцn? Sеvinci vаr, imkаnы vаr! Milli яdяbiyyаtыmыzыn qяzяl-mеyхаnа яnяnяsi bu yоldа bizя yаrdыmчы оlа bilяr. Gюrdцyцmцz kimi, яdяbiyyаtыmыzыn pоstmоdеrn яnяnяlяri чох qяdimlяrя gеdib чыхыr. Biz yеni dюvrцn mеyхаnяlяrini yаzыrыq! Siyаhыnы uzаdаq. Sizя еlя gяlir ki, milli mяdяniyyяt tаriхimizdя intеrtеkstuаllыьыn аnаlоqu оlmаyыb? Gюtцrяk tяtbiqi incяsяnяtimizdяn qurаmа sяnяtini. Kюhnяlmiш, yыrtыlыb tюkцlmцш kюhnя pаl-pаltаrlаr yеnidяn bir-birinя cаlаnаrаq hяyаtа qаytаrыlыr. Tаriх hяrdяn юz sаrsыntыlаrы ilя юzц bunа шяrаit yаrаdыr. Аzяrbаycаndа qurаmа sяnяtinin yеnidяn dirчяlmяsi 1990-cы ilin Qаnlы Yаnvаr hаdisяsi ilя birbаша bаьlыdыr. Hяmin gеcя цrяyi kяdяrdяn pаrчаlаnаn хаlчачы ustа Хаlidя Hаsilоvа - kюhnя Bаkыlы qаdыn dцшdцyц vяziyyяtdяn о qяdяr sаrsыlыr ki, чыхыш yоlunu kюhnя pаl-pаltаrlаrы bir-birinя tikmяkdя tаpыr. Gюrdцyцmцz kimi, tяtbiqi incяnяtimizdя bu cцr intеrtеkstuаllыq vаr. Yаzыlы sюz яdяbiyyаtыmыzdа dа еlяcя. Bцtцn nаьыllаr, sцjеt mоtivlяri cаnыnа яski mоdеllяri hоpdurаrаq gцnцmцzя gяlib чаtmышdыr. Yяni оnlаr dа bir nюv qurаmаdыrlаr. Аmmа bizdя qurаmа bir аz pis mяnаdа sяslяnir е… Bizdя hяmiшя yахшы iшi "pis" sюzц ilя dаmьаlаyыrlаr. Cыrtdаnlаr bu iшdя mаhirdir. Аncаq Оrхаn Pаmuk kimi yаzаrlаr юz qurаmачыlыьыnа, yяni intеrtеkstuаllыьыnа хцsusi fikir vеrmiшlяr. Оnun "Qаr" яsяrindяki intеrtеkstuаl qаtlаrа fikir vеrяk: Hоmеrin "Ыlliаdа"sы, Kаfkаnыn "Qяsr"i, Kаmyunun "Tаun"u, Firdоvsinin яfsаnяlяri vя sаis vя ilахыr. Qяdim Yunаn яdяbiyyаtыndа qurаmаyа "sеntоn" dеyirdilяr. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Siz bununlа dеmяk istяyirsiniz ki, pоstmоdеrnizm bizim milli yаddашыmыzа yаd dеyil? Hяttа яzizdяn яzizdir. Чаьdаш Аzяrbаycаn яdяbiyyаtыndа qяribя bir vяziyyяt yаrаnыb. Яslindя biz pоstmоdеrnizmi юzцnя pоstmоdеrn dеyяnlяrin яsяrlяrindя yох, hяmin яsяrlяrin яtrаfыndа yаrаnmыш яcаib яhvаlаtlаrdа, sяrgцzяшtlяrdя ахtаrmаlыyыq. Gюtцrяk Kаmаl Аbdullаnыnыn hяr iki яsяrini. Pоstmоdеrn еlеmеntlяr оnun tяbliьаtыndа dаhа чохdur, nяinki яsяrindя. Bu, bilirsiniz, mяnim yаdыmа nяyi sаldы? Tаrаntinо, Fеllini kimi rеjissоrlаr чох zаmаn bir sцjеtdяn istifаdя еdirdilяr - оnlаr filmin чяkilmя prоsеsinin filmin юzцndяn mаrаqlы оlduьunu dцшцnцr vя bu prоsеsi чяkib аyrыcа filmя чеvirirdilяr. Yяni film iчindя film. "Yаrыmчыq яlyаzmа" vя "Sеhirbаzlаr dяrяsi" юz яdяbi tяrяfi ilя dеyil, hяyаti tяrяfi ilя mаrаqlыdыr. Sizcя, pоstmоdеrnizmin imkаnlаrы hаrdа dаhа чохdur - pоеziyаdа, yохsа nяsrdя? Pоеziyа mоdеrnizmя аid mяsяlяdir. Оnun vяtяni mоdеrnizmdir. Pоstmоdеrnizm yаlыnz nяsrin яsаs qаyяsi оlа bilяr. Mоdеrnizm яski mоdеllяrin lяьvinя tяrяfdаrdыr. Pоstmоdеrnizm isя яski mоdеllяri lяьv еtmir, dяyiшdirir. Pоstmоdеrnist hеч vахt mцяllif dеyil, hяmiшя hяmmцяllifdir. Yаlnыz Pоstmоdеrnist tаlе ilя hяmmцяllif оlmаq hцququ qаzаnыb. Bеlя чыхыr ki, mоdеrnistlяr ilkin sцjеtlяri, sizin tяbirinzcя dеsяk, tаlеyin юzцnц lяьv еtmяk istяyirmiшlяr. Hяr hаldа pоstmоdеrnizm tаlеyi lяьv еtmir, оnu yаlnыz dяyiшir. Оnun яdяbi sцjеtlяrя mцnаsibяti bu fяlsяfiаntоlоji qаyяdяn qаynаqlаnыr. Bizim хаlqыn яbяdi istяyi dя bu dеyildimi: tаlеyi lяьv оlunmаsыn, dяyiшsin! Gюrdцnцz, хаlqы dа pоstmоdеrnist чыхаrtdыq. Аmmа хаlqа qаrшы snаypеr аtяшi yох, minаmyоt аtяшi lаzыmdыr. Bах, burаdа sizi minаmyоtчu gюrmяk istяyirяm. Ахы biz hяmiшя хаlqа - cыrtdаnlаr kцtlяsinя yаltаqlаnmышыq. Аncаq mяn ruhяn, fikrяn mоdеrnizmi dя hаqlы sаyыrаm. Fяqяt оnun qяlяbяsi yаlnыz ruhi аlяmdя mцmцkцndцr. Gяlin оnu яdяbiyyаtа gяtirib uьursuzluьа dцчаr еtmяyяk. Bяs hаrdа sахlаyаq bu yеtim mоdеrnizmi? Ахundоv kitаbхаnаsыnыn tоzlu rяflяrindяmi? яnяnяvi Hяr hаldа Divя qаrшы оlаn dцшmяnчiliymizi mоdеrnizmя qаrшы yюnяltmяmяliyik. Аrtыq оrtаlыqdа mоdеrnizim-pоstmоdеrnizm qаrшыdurmаsыnыn iшаrtыlаrы dа gюrцnmяkdяdir. Pоstmоdеrnist яsяr qаnunlаrа rяьmяn dеyil, zidd оlаrаq yаrаnыr. Pоstmоdеrnizmdя qаnunlаr yох, tюvsiyyяlяr vаr. О, dаhа dеmоkrаtikdir. Pоstmоdеrnizmlя Аzяrbаycаn milli mяclisinin yеrini qаrышыq sаlmаyыn. Suаlыm cаvаbsыz qаldы. Ахы bu mоdеrnizmin yеrini yеnя tаpа bilmяdik. Hаrdа yашаmаlыdыr о? Mяnim kirаyя qаldыьыm еvdяmi? Яdяbiyyаtdа еviniz vаrdыr, bяsinizdir. Аmеrikаdа hяr bir yаzычы яsяrini yаzаndа юzцnя bir еv kirаyяlяyir vя оrаdа юz яsяrini yаzыr. Bir sюzlя, dяrviш kimi qаpаnыr, bаtinя чяkilir. Qяdim Hindistаndа yоqlаr яtrаflаrыnа dаirя чяkib dцz оnun оrtаsыndа оtururdulаr. Еlя bilirdilяr ki, оturduqlаrы yеrя gюydяn bilgilяr юtцrцlяcяk. Bizim шаirlяrin nя Аmеrikаlыlыr kimi еvlяri vаr, nя dя yоqlаr kimi tохunulmаz dаirяsi. Nеyniyяk dеyirsяn, indi яtrаfыmыzа hind yоqlаrы kimi dаirя чяkяk, hеч kimi burахmаyаq yаnыmыzа? Чаrя yаlnыz budur? Яdяbiyyаtdа bunu еtmяk lаzыmdыr. Mоdеrnizmlя pоstmоdеrnizmin tохunulmаz dаirяlяri bir-birlяrinя hяm чох yахыn, hяm dя чох uzаqdыr. Pоstmоdеrnizmlя яlаqяdаr mяni dцшцndцrяn bir bашqа mяsяlя dя vаr. Pоstmоdеrnizmlя яdяbiyyаtdа filоsоflаrыn dюvrц bаша чаtыr, filоlоqlаrыn dюvrц bашlаyыr. Bцtцn pоstmоdеrnistlяr ilk nюvbяdя filоlоqdurlаr. Filоlоqun filоsоfdаn цstцnlцyцnц ilk dяfя Nitше sцbut еdib. Unutmаyаq ki, о, filоlоq idi. Bцtцn dцшцncяlяrinin qаynаьы dа filоsоfiyа yох, filоlоgiyа idi. Frаnsа sеmiоtik mяktяbi sцbut еdir ki, hяr bir millяt юz dil оyunlаrыnыn qurbаnыdыr. Hяr bir millяt bir dil оyunu оynаyыr. Yаpоnlаrdа bu, yаpоn dili, bizdя isя аzяrbаycаn dili аdlаnыr. Hяr bir yеni zаmаn kяsiyindя yаzычыlаr bu оyunu yеnilяшdirmяklя mяшьuldurlаr. Аzяrbаycаndа kimi pоstmоdеrn yаzаr hеsаb еdirsiniz? Murаd Kюhnяqаlаnы. Яn юndя gеdяn pоstmоdеrnist mяhz оdur. Аncаq о, yаzыlы яdяbiyyаtlа dеyil, fоlklоrlа uьrашыr. Bu dа аz dеyil. Mяncя, Murаd Tяhsil Nаzirliyinin bцtцn dяrsliklяrini - bоtаnikаdаn tutmuш, cоьrаfiyаyа qяdяr hаmыsыnы dеkоnstruksiyа еtmяk istяyir. Bяs Siz юzцnцz nя qяdяr pоstmоdеrnistsiniz? Mяn ахmаq dеyilяm ki, tаm pоstmоdеrnist оlum. Чцnki tаm ахmаq vя tаm pоstmоdеrnist ifаdяlяri sinоnimdir. Yяni yаrыmчыq… Bu ifаdя sаnki nяyisя хаtыrlаdыr… Gяlin bu suаlыn cаvаbыndа bir dяqiqяlik sцkut еlаn еlяyяk. Bir dяqiqя sоnrа… Fikirlяшdim ki, mцsаhibяni burdаcа yаrыmчыq kяsib, dцnyаdаkы bцtцn bir dяqiqяlik sцkutlаrыn аcыьыnа, hеч оlmаsа юz sцkutumuzu yаrыmчыq qоymаyаq, оnu dяqiqяlrin яlindяn аlыb dа яbяdiyyяtя qоvuшdurum. Qоy bu sцkutun юmrц АYB-nin юmrц qяdяr uzun оlsun! Bir sюzlя cыrtdаnlаr cыrtdаnlыьыndа, Divlяr Divliyindя qаlsыn… Hяmsюhbяtim mцdrik insаn kimi яlini чяnяsinя qоyаrаq, mцdrikliyin zirvяsindя itib-bаtmышdыr… Чюldя yаьыш yаьыr… Pяncяrяlяr kюvrяlib… АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Sюhbяt: Z.Яzяmяt "Sяnяt Qяzeti" 15 iyun 2006 71 " A l a t o r a n " d a g ю r ц ш l я r A vqustun 6-da Yenи Galereyada "Alatoran" jurnalыnыn tяqdиmat mяrasиmи keчиrиldи. Mяrasиmdя Tцrkиyяdяn vя Gцrcцstandan qonaqlar ишtиrak edиrdиlяr. 6-cы saydan baшlayaraq "Alatoran" яdяbиyyяt jurnalы "Jurnal ичиndя Jurnal" layиhяsиnи gerчяklяшdиrиrяlи mяkdяdиr. Layиhяnиn sцrцlmяsиndя mяqsяd Azяrbaycan respublиkasыna yaxыn coьrafиyalardakы mцstяqиl яdяbиyyat jurnallarыnы qardaшlaшdыrmaqdan иbarяt olmuшdur. Tяdbиrя qatыlanlar, цrяk sюzlяrиnи sюylяyяnlяr dя bu cцrя яlaqяlяrиn son dяrяcя zяrurи olduьunu dиlя gяtиrdиlяr. Mцstяqиl яdяbиyyat jurnallarы hяr yerdя юz varlыqlarыnы чяtиnlиklяn sцrdцrцrlяr, adяtяn bцtцn qцvvяsиnи yaшamaq uьrunda mцbarиzяyя hяsr edяn bu jurnallar vя onlarыn яtrafыndakы mцяllиflяr yaxыn coьrafи mяkanda yerlяшяn юlkяlяrdя belя tanыnmaq иmkanыndan mяhrum olurlar. Murad Kюhnяqala, Hяmиd Herиsчи, Sяfяr Alышarlы юz чыxышlarыnda yenи nяsиl яdяbи qцvvяlяrиn tamamяn yenи яdяbи яlaqяlяr yaratmasыna bюyцk ehtиyac olduьunu, яdяbиyyatыn bяшяrи mиssиya daшыdыьыnы иfadя etdиlяr. A чыq Cяmиyyяt Иnstиtutu Yrdыm Fondunun dяstяklяdиyи "Jurnal ичиndя Jurnal" layиhяsи 2 mяrhяlяdя hяyata keчиrиlmяkdяdиr. "Alatoran" jurnalыnыn 6 vя 7-cи saylarыn Tцrkиyяdя yayыnlanan "Kaшkar" vя "Hece", Gцrcцstanda yayыnlanan "Alternatиve" vя Иran Иslam Respublиkasыnda yayыnlanan "Yarpaq" jurnallarы genиш шяkиldя tяq- 72 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 dиm olunub, bu jurnallarыn яtrafыndakы 100-я yaxыn yazarыn иmzasы Azяrbaycan oxucusuna tanышdыrыlыb. Tяkcя bu nяшrlяr bиzя yaxыn coьrafиyada necя canlы bиr яdяbи prosesиn olduьunu sяrgиlяmяkdяdиr. "Alatoran" jurnalыnы 8 vя 9-cu saylarыnda layиhя davam etdиrиlяcяk. Bu layиhя cяrчиvяsиndя 8 xarиcи яdяbиyyat jurnalы Azяrbaycan oxucusuna qazandыrыlmыш olacaq. L ayиhяnиn davamы olaraq, adы чяkиlяn jurnallarыn redaktorlarы vя tяmsиlчиlяrи Bakыya dяvяt olunмушlar. Tяkcя "Yarpaq" dяrgиsиnиn nцmayяndяsи mцяyyяn sяbяblяr цzцndяn щямин tяdbиrdя ишtиrak etmиrdi. "Hece" jurnalыnы tяmsяlяn baш redaktor Иbrahиm Чelиk vя jurnalыn naшиrи Necиp Evlиce, yazычы-fиlosof Turan Koч, Gцrcцstanыn "Alternatиve" jurnalыnы tяmsиlяn baш redaktor Шota Иataшvиlи vя Zvиad Ratиanи tяqdиmat mяrasиmиndя ишtиrak edиrdиlяr. 4 gцn davam edяn proqram чяrчиvяsиndя Azad Yazarlar Ocaьы цzvlяrиylя Tцrkиyя vя Gцrcцstan yazычыlarы arasыnda ayrы-ayrыlыqda yaradыcыlыq gюrцшlяrи keчиrиlmиш, gяlяcяkdя bиrlиkdя чalышmanыn yollarы araшdыrыlmышdыr. Rasиm Qaracanыn tяklиf etdиyи Qafqaz PenKlubunun yaradыlmasы иdeyasыnы gцrcцstanlы yazычыlar maraqla qarшыlayыblar. "Hece" dяrgиsиnиn redaktoru Hцseyn Su da юz nюvbяsиndя, иldя bиr dяfя HeceAlatoran ortaq dяrgиsиnи Tцrkиyяdя yayыnlanmasыnы юz цzяrиnя gюtцrdц. Bundan baшqa, "Hece"nиn naшиrи Necиp Evlиce Yazarlar Ocaьы цzvlяrиnиn kиtablarыnыn (иlkиn olaraq 3 kиtab; Gцnel Mюvludun, Sevиnc Pervanяnиn vя Qan Turalыnыn шer kиtablarыnы) "Hece" nяшrиyyatыnda dяrc edяcяyиnя sюz verdи. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 73 HЕLЕNLИ АХШАM SЮZ BОYАSЫNDА PАYЫZ Bяyаz gяmи quш uчurdu Bоьазичиndяn юzlяyишиn dаlьаlаrы Vаrnаyа vаrdы. Sеvdаmыzыn qаьаyыlы pычыltыlаrы, аdаlаrыn sцkutunu qыdыqlаyыrdы. Elxan Zal Yоrьunluьun gюydяlяnи mиn gюzlя bахыr pяncяrяlяrdяn, buludlаrыn nяnnиsиndя uyumа яhvаlыndаdыr gцnяш, gцndцzlя-gеcя аrаsыndаkы dоdаqlаrы sоyuq tиyяsиylя аyыrаndа qыlыnc, yаrpаqlаrыn qаnахmаsы bашlаdы аy bашы tаmаm оlmаdаn, zеytunlаrыn gюzlяrиndя йumrucа yuvа qurdu tоrаn, kеfcиl шяhяr sяrчяlяrи budаqlаrdа bоyаt rиyаn, цfцq kюшkцndя шюlяn vаr, еnlи bиr tеrrаsdа mаnqаl yаnыr, kишnяшяn аvtоmоbиllяrиn qаzы gюydяlяnиn bашыnа чаlmа-чаlmа dоlаnыr, sааtlы qцllяlяrdя vахtыn аьаcdяlяnи dиmdиklя dиvаr yоnur, mяn pаyыzа bцkцldцkcя еhtиrаslаr sоyunur, чиnаrlаrыn чиyиnlяrи gюydяlяnиn mиn gюzц юnцndя цryаn, bяbяklяr bяdяn yаlаyыr, bиr kиmsяdяn utаnmаdаn, hаvаdа ешq qохusu qurtаrmаz, mаndаtlа qяlbя gиrmяz sеvиш, sеvdа zиkrиnиn hяzzиndя qаlа bцrclяrи иrишиr dиш-dиш, buludlаr bашыndа аsmа qяsrlяr, kаbuslаr аdаmvаrи оlub, gеrblи cяngаvяr bаyrаqlаrы sаrы, Иrtыш sаhиllяrиndяkи bиr kюydяn, шаmаn rяqsиnиn rиtmlяrиnи yоrьunluьа pаy gяtиrиr yаddашыmыn dиkuчаrы, yаrpаqlаr, hяr yаndа yаrpаqlаr yоllаrы kцlяyя bulаyыr fыrfыrа, mяn dяnиzиn gюzlяrиndя mаvи kцmbяz иstяyиrяm, mиnаrяsи qоша durа, yаrpаqlаr, qаnlы yаrpаqlаr, шаmаn rяqsиnиn rиtmиylя yоl аzыb аzаn sяsиndя, юrцlяn dоdаqlаr qum dаdыr, Аvrоpаnыn bцrclяrиnя qаrmаьыnы аtаn шяhяr yаrpаqtюkяn durumdаdыr. Хош gцnlяrиn gцlцшlяrи gюy rяngиndяdи kоrsан ruhu sеvdаylа dа аlыnmаz sаtыn. Dаlьа хоru zиkrиmиzи оvsunlаyаndа mюvlаnяnи хаtыrlаyыr dяspиnя хаtыn. Саkиt qаfаlаrdа hяzиn mцzиk vаr, rаhаtsыz sааtlаr hаy-kцyя pяrчиm, иш-gцc оlmаyаndа vахtыn lешиnи аrmudu stяkаnlа sюkцr yаlquzаq. MUTLULUQ АT BЕLИNDЯ Gюyя buynuz аtаn еvlяr еvkаlиpt, kеnquru hяvяslи аnlаr hоppаnыr, иzdиhаm tаkt tutur dаlьа rиtmиnя kцtlя dаnышаndа sюz dя quruшdu. Юpцшlяrиn шяrbяtи gцllяr цstя dаn suyu. Шяrqи яsrиklиyиndя qucаqlаrdа dаns uyur. Uчаqlаr dаlыncа yеl qоvur sяmа, yаlыnы оynаdыr аvtоmоbиllяr, gяzиnmя hяvяsи аt иyиndяdиr mаdyаn mаcяrаlаr kяmяnd иstяyиr. Gеtmяyя bиr оdа yох qоllаrыmыz sаrmашыq. Sыьаllаr цksцk-цksцk юpцшlяr qашыq-qашыq. Ишlяr пlеybеyvаrи, bиnаlаr kцbаr, юmцr tеаtrоsu bцrkцlц bохcа, hяzrяtи bиznеsиn sаksаullаrы bцtцn gиrишlяrи gюlgяlяyиblяr. Mutluluq аt bеlиndя tяtиkdя durub yаrаq. Sеvишиn sоnu оlmаz gяl bеlяcя qurtаrаq. Dяblяr sяrgиlяnиb fоntаn bаьыndа, аь mаyа qыzlаrыn gюbяyи цryаn, sеvdаlы duyьulаr yаtыrыmында, bахышlаr хяrclяyиr krеdиt kаrtыnы. Yоsmа dаlьаlаrыn чаlыsы чыlьыn, qаyьыlаr qumundа аьnаyыr шяhяr, Ыzdиhаm tаkt tutur dаlьа rиtmиnя, kцlяyиn sяsиndя sюz dиlиmlяnиr. ИZMИR ШИVЯSИNDЯ SЫЬАL Gцlцш sяsи иz sаlаndа Bоsfоrа аdаm bиr аz чаьаlаnmаq иstяyиr. Sаrmашыqlы gюrцшlяrиn gцldаnы dоdаьыndа qоша yаrpаq иstяyиr. YАLNЫZ GЯZИШMЯDЯ KЕNQURU HЯVЯSLИ АNLАR Аc оlsаq dа nя hаcяt vаr nаhаrа sеvdаmыzыn gюy dumаnы lоkаntы, аdаlаrыn хяlvяtи оrmаnыndа tяklиk dя qurtаrdы, sюz dя tыхаndы. Gцnяшdя dоymаsа sяhrа bоzаrmаz, Ышыьыn ичиndя tаp qаrаnlыьы dяvя gюvшяyиndя яzиlиr sцkut, kцlяyиn sяsиndя sюz dиlиmlяnиr. Rаkыdаn dа, vоdkаdаn dа tцnd оlur, цrkяk юpцшlяrиn dаdlы pиvяsи. Mяnиm qulаьыmа хош gяlиr yаmаn, qаdыn sыьаlыnыn иzmиr шиvяsи. 74 Sеvишlяrиn kаyutundа Аy yеmиш dаdыr, цrkяk hеlеn sыьаlыnыn bиzаnslыьы dul. Yцzиllяrиn аrхиvlяшяn qаrаnlыьыndа sеvgиlяrи kюrpцlяdиr qоcа Иstаnbul. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 ШЯHЯRЯ YАХЫN Hяlя цч-dюrd sааtlыq krеdиt qаlыb sяhяrdяn mutluluq sаndыьыndаn ахчаlаr tюkцr yаьыш. Ыlаhя Иnаnnыаnыn mяmяlяrи tяk шuх tяpяlяrdяn gюrцnmяz gюzlяr bахыr, mяnя оnlаrdаn dаnыш. Gюrцnmяzlяr gюrцnmяz, ешqlяr qumаr охшаrы яllяrиnи vеr mяnя rulеtkаnы hяrlяyяk. Ычиmdя yоl yеllяyиr аrqаmаk иlхыlаrы fыrlа, fыrlа kяmяndи, bиrиnи yяhяrlяyяk. Ulduz tюkцr gюy цzц, dаlьаlаr dюllяnmяdя qаьаyы dиmdиklяrи yыьыr bаlыq pulunu. Bиz dцnyа zяngиnиyиk yаpаcаьыq yеnя dя bоzqыr vя dяnиzlяrиn оrtаq Ыstаnbulunu. ЩЕКАЙЯ Щязи Щясянли ЕШШЯКЛЯР АРПА ЙЕЙИР Эцняш Айбатан даьынын архасындан тязяъя бойланырды. Нахырлар юрцшя чыхыр, сцрцляр архаъда эюйшяк вурур, кюпякляр йалланыр, пишикляр сыьалланыр, ешшякляр чулланыр, атлар налланыр, арылар эцллярдян шящд-ширя чякиб балланыр, адамлар да ешшяк арылары кими гайнашыр, щяря бир тяряфя йолланырды. Кяндин 8-10 йашында оьлан ушаглары да юз ишляриндя иди. Щяряси бир ешшяйин белиндя, кимиси булагдан су эятирир, кимиси мешядян одун, кимиси дя бичянякдян от шяляси. …Узун гыш эеъясиндя Ешмяддинля Ешнийар ширин-ширин яр-арвад сющбяти елийяндя евин бюйцк оьлу Ешгымыш да ямялли-башлыъа гулагларыны шякляйиб ешитмишди ки, бяс атасы дейир: - Ай арвад, бизим бу эядя ешшяк бойда олуб, юйляндирмяк лазымдыр. Бир онун аьзыны ара, эюр бяйяниб елядийи вармы? Пайыз бу ешшяйи евляндиряк. ,,, Бу сющбятин цстцндян фясилляр ютцрдц. Амма анасы Ешгымышын цряйини юйрянмяйи йадындан чыхармышды. Ешгымыш да эюрмцшдц ки, анасындан бир щярякят йохдур, юзц мясяляни ачмаг гярарына эялмишди: - Няня ,йадындадымы, гышда дядямля бир сющбят елямишдиниз? - Ня билим, юйцм-ешийим, дядянля узун гыш эежяляриндя о гядяр сющбят елямишик ки. Щансыны дейирсян? - Ону дейирям ай няня, ешшяк мясялясини.. - Щя, даьым-араным, онуму дейирсян? Бир эежя дядянля башымыз сющбятя о гядяр гарышды ки, аз галмышды ешшяйи ъанавар йесин… - Йох, о дюйцл. - Бяс щансыны дейирсян, диряйим-дайаьым? Щя демишди ки, бу йай гураг кечяжяк. Эяряк ешшяйи щяр эцн чимиздиряк ки, чохлу йаьыш йаьсын. Йохса чюлляр, коллар од тутуб йанар. - Йох, о да дюйцл. Ямбя онун да йандырыб-йахмаьы вар. - Щя, кяндим-кясяйим. Дядян дейирди ки, Эцн кяндин ортасында кечял башлары йандырыб - йаханда бизим ешшяк биръя дяфя ангырыб саат бир тамам олдуьуну хябяр верир. - Ещ, ай няня, ня саат, ня ангырты? Дядям демишди ки, пайызда … ешшяк… - Бый, тапдым, малым-мцлкцм. Дядян дейирди ки, пайыз ешшяйимиз далава эяляжяк. Годухларымыз чохалажаг, малымыз-мцлкцмцз артажаг… - Йох… йох…йох… … Эцняш Эюнцгалын кяндинин дцз ортасына санъылмышды. Ешмяддин дя хаталы кими дцз Эцняш санъылан нюгтядя дцмдцз дайанмышды. Еля билярдин ки, ханчал удуб. Бирдян гядди яйилди. Яйилиб хром чякмяляринин боьазына санъдыьы гамчыны щавада йеллядя-йеллядя, ити аддымларла евлярин цст йанындакы тяпяйя чыхды. Ешнийары сясляди: - Ай ешшяйин гызы, щеей! Дан атды, эцн батды, Ешгымыш щарда йатды? Ешшяйи чулла, бура йолла… Эюнцгалын кяндиндя ешшяклярин сайы адамларын сайындан чох иди, гоншу ъамааты да Эюнцгалын кяндини "ешшякли кянд" адландырырды. Эюнцгалынлылар ешшяк сюзцнц щяр кялмябашы ишлядирляр. Эцнц-эцзяраны ешшяк белиндя кечян кянд ящлинин мяълисдя, мярякядя сюзц-сющбяти дя ешшякля баьлы олур. Ики Эюнцгалынлы щал-ящвал тутанда дейир: - Гаш-габаьын йерля эедир.Ешшяйинми юлцф? О бири дя гайыдыр ки: - Дцнян эежя ешшяк кими ишдямишям… Йорулмушам дана… - Еля мян дя йорьунам сян юл! Дейирям эцнцмцз ешшяк эцнцдц. Еля ки, цчцнъцсц эялир, сющбят дя узаныр: - Айя, сиз тойа эетмялисиниз ки…Биз ешшяк йериня дя ишляйирик, ат йериня дя… Еля она эюря адам йериня гойан йохдур бизи. Булаг башындакы эюнцгалынлы арвадларын сющбятиндян: - Ушаг йаман сарылыг тутмушду.Биръя байда ешшяк сцдц ичиртдим. Бцтцн аьры-ажысы ъанындан чыхды эетди; - Филан яр-арвад щеч йола эетмирляр. Щяр эцн евдя гырьына чыхырлар. Дейирляр йазыьын яриня ешшяк башы йедирдифляр; - Дейирляр, Ешназын боз ешшякдя эязян эядяси еля йыхылыф ки, ямэяйи йеря дяйиф. Евдя ата оьлуну сясляйир. Сюзцнц вежя алмайан доьмаъа оьлуна ата беля дейир: - Ешшяйин белиндян эялян щеч ганыф гандырмер… Оьлундан сющбят ачан щямкяндлиси санки о биринин дярдини тязяляйир. О да юз оьлунун нагислийиндян сющбят ачыр: - О эцн оьлумун цстцня бир балажа щирсляндим. Ешшякоьлу гайыдыф маа ня деся йахшыды? - Ня деди? Йер-йердян башгалары да диллянир: - Ня деди? - Ня деди? - Ня деди? - Яши, ня дейяжящ, дейилясидими дейим? - Бир де эюряк дана… - Щя, ноолду? Башына ъям оланларын мараьынын цстцн эялдийини эюрян нагис оьулун атасы байагдан дейяъяйи сюзцн адиляшдийини дцшцнцб, диниб-данышмыр. Гылыьына эирмяк цчцн чалышанлар лап ялдян-дилдян дцшцрляр. Белядя онларын да "ешшяк аьзы" ачылыр: - Айя, ешшяк кими гулахларыны ня саллайыфсан, ешитмирсян? - Айа, ешшяк кими эюзлярини нийя дюйцрсян? Бу гядяр адамы эюрмцрсян? Бир ъаваб вер дана. Бири дя цзцнц о йана тутуб дейир: - Ешшяк оьлу ешшяк, лап ешшяклийиня салыф… - Айа, ешшяк юлцсцнц ортайа атдын…Цряйимизи цзмя, де эюряк оьлун годух саа ня деди ? - Вай дядя эял, няня эял. Айа, бу гядяр адам сянин цчцн ешшяк- заддымы? АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 75 - Бизим бу ешшяйя ъанымыз йаныр. Эюрясян оьлу буна ня дейиф. Бу да хам ешшяк кими еля бил нохталаныб. Hя дана, бир диллянмир ки, эюряк буна ня дейиф, биз дя эедиф о ешшяйин башына аьыл гойах. - Хызыр щаггы, бу еляжя Хаъъа халамын хашал ешшяйи кими йахшы - йаман ганан дюйцл. - Ешшяк бойун йеря эирсин. - Йахшылыьа йаманлыг, боз ешшяйя саманлыг. - Айа, эедин, калафадан бир-ики ешшяк гангалы йыьыф эятирин, аьыз-бурнуну гангалла далайын. Бялкя дили ачылды. Бялкя ангыра билди? Бу щеч ангырмаьы да башармер? Байагдан бяри лал олмушун дили ачылыр : - Нийя башармерам айа ?! Бя нийя оьлум маа еля дейирди? - Nя дейирди? - Щееч. Топлашанларын сайы эетдикъя артды.Тязя эялянляр даща бюйцк марагла сющбятя гошулдулар. - Айа, бурада нолуфду? Ешшяйинизми юлцфдц? - Айа, олмуйа кабаб ийиня эялиф, даьланан ешшяк эюрцфсцнцз? Кянддя щамы бир-бириня дяймишди.Яслиндя бура ахышанларын аьзында еля бил ешшяк сюзц битмишди. - Сян юл, ешшяк бойда адамы бир гяпиклик елядиляр. - Ай-щай, ня ганерсан? О эцн базарда боз годуьу бир ятяк пула сатдылар. Годух демишкян, бахыб эюрдцляр ки, ушаглар да бурададыр, нларын шулуглуг салдыьыны эюрцб тяпиндиляр: - Айа, годухлар , ешшяк балалары кими хонъухламайын . Хаварыныз йохдуму, годух ойнайанда гар йаьар… - Ешшяй ушаьына сюз дя тясир елямир. Бир дястя ушаг да аралыда янзяли, ешшякбели ойнайырды. … Башыпапаглыларын щамысы евляриндян ялимйандыда чыхыб эялмиш вя бурада илишмишдиляр. Щяр евдя арвадлар да бир-бириндян хябярсиз ейни ъцр эилейлянирдиляр. - Бый, башыма хейир… Ики ешшяйин арпасыны бюля билмир, харавасына да вахтында эялмир. Чяр дяймиш ешшяк дя чюлдя галды. Чюлдя галан ешшяклярин байрамы иди. Колхозун тахыл зямисини хырман йериня дюндярмишдиляр. …Бахыб эюрдцляр ки, кяндарасы йолда тозанаг гопду. Бир атлы чапараг еля эялир ки, атын налы да гыьылъым сачыр. Бу кянддя ат минян биръя няфяр варды, о да колхоз сядри иди. Ат дейяндя, готур бир йавысы варды колхоз сядринин. Колхоз сядри йетирща-йетирдя ешшяк йийяляри сарфаларыны уддулар.Сядр онлара ешшяйин абрыны верди.Ялиня кечяни ешшяк кими чырпды. Зямини хырмана дюндяриб ращатланан ешшякляр кими, йийяляри дя ращатландылар. Сядр дя тювшцйя-тювшцйя алнынын тярини силди. Сонра да арыг Йавынын йящяриня дирсякляниб маддым-маддым ешшяк йийяляринин цзцня бахды.Белядя ешшяк йийяляри цряклянди. -Ай сядр, бизим ня эцнащымыз вар ? Ешшяйя эцжцн чатмер, паланы дюйяшляйирсян… Арайа йеня сцкут чюкдц…Ону "старшы гаровул"ун айаг сясляри позду: - Сядр, ешшяклярин щамысыны долдурмушам тювляйя, гой ажындан юлсцнляр… Бу сюзляри ешидян сядр юзцнц Йавынын белиндя йох, санки ъин атынын белиндя щисс етди. Еля бiл кцмясиня од дцшдц. "Старшы гаровул"ун хябяри йох иди ки, сядр хейли вахтдыр 76 тювлядян анбар кими истифадя едир. …Сядр Йавынын белиндян ениб, ъялд тювлянин гапысына йахынлашды.Гапыны ачыб ичяри эиряндя ня эюрся йахшыдыр? Ешшяклярин щярясинин башында бир торба. Демя, ешшякляр колхозун бир иллик арпа ещтийаты йыьылмыш кисяляри дешиб, арпаны сон дянясиня кими йемишляр. Иши беля эюрян сядр "старшы гаровул"а беля деди: -Алтыmдакы гатырла сянин фяргин йохдур… Сонра да Йавыны гамчылайыб эюздян итди. "Старшы гаровул" да сивишиб арадан чыхды.Йийяляри ешшяклярля цз-цзя эяляндя хорла эцлцшдцляр.Эцлцш хоруна бянд имиш кими, ешшякляр дя хорла ангырдылар.Эюнцгалынлылар данышырлар ки, щеч бинейи гядимдян беля ангырты ешитмяйиблярмиш. Щяря юз ешшяйини минди вя цз гойду евиня. …Кяндин йол айрыъына чатанда дайандылар. Бцтцн бу олайларын тюрямясиня сябябкар олан gюнцгалынлынын бу дяфя башга ъцр гылыьына эирдиляр: - Сян олмасайдын ешшякляр арпа йемязди.Бир де эюряк оьлун сян щирсляняндя ня демишди? Нагис оьулун атасы юзцня бир эюркям верди, бир эюркям верди ки, еля бил гырх ешшяйи варды. - Оьлумун цстцня щирсляняндя маа демишди ки,… - Щя, ня демишди? - Ня демишди ? - Ня демишди ? - Демишди ки, ешшяк кими ангырма!! - Айа, оьлун гялят еляйир! Сян щяр эцн ангыр, бялкя ешшякляр йеня арпа йедиляр… …Щамынын ешшяйи эялмишди, бир няфярдян башга. О да чыхмышды Айбатан даьынын зирвясиня. Орадан кянди щарайлайырды. Сяси Айбатан даьындан уъалыб, Гурдбасан гайасынын синясиня дяйиб гайыданда бцтцн кянд ешидирди : - Айа, бизим ешшяйи эюрдцнцзмц, щууй! …Сящяр тездян ися …Ешгулу дамын цстцня чыхыб чяпяр гоншулары Ешмалыны сясляйирди : - Айя, мешядян одун эятирмяк цчцн дцнян дядям дядяня ешшяк демишди… Адам да истямишди…Ноолду? - Дядям деди ки, биздян ешшяк олду, адам олмайажах… АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Hяbib Mцntяzir A l m a n i y a E-Y YAZЫ Konturum qurtarmamыш bir sms yarя yazыm, Yetir юzцnц chata, dяrdimя et чarя yazыm. Hяyяcandan messengerin шifrяsin unutmuшam, Gяlmяmiшdяn mяni sяn etmisяn avarя, yazыm. Girib messengere dilxor vяziyyяtdя yenя mяn, Yetirim hicrimi vяslя, gцlц rцxsarя yazыm. Barmaqlarыm klavyяdя sanki piano чalыr, Sюzlяrim rяqs elяyir, heч bilmirяm harя yazыm. Dяli шeytan deyir ki, Webcamыn istя gюzяlin, O gюzяl gцl цzцnцn mяdhinя ibarя yazыm. Hяbibя sevdiyini etiraf etsяn dяxi sяn, Mяn gяrяk sevdiyimi status, шцarя yazыm! SЯN GET, SONRA GЯL Sяn get McDonaldsda BigMac boьmalan sonra gяl mяnя antisemitizmdяn lovьalan Sяn get Coca-Cola zяhяrlяn sonra gяl Amerikaya qяhяrlяn adы dindar юzц mundar Sяn get xaricdя ermяni gяdasы ilя bacы-qardaш olub шellяn sonra gяl Xocalы soyqыrыmыnda ermяnistan sяfirliyi юnцndя mitinq edib veyillяn adы vяtяnpяrvяr юzц gюdяnpяrvяr Sяn get tяlяbяdяn rцшvяt qыrp sonra rцшvяt almamaq barяdя mцhazirя oxuyub цzцnя чыrp adы Professor юzц rцшvяtxor Sяn get vяtяn uьrunda юlmяkdяn danыш sonra gяl dцшmяnlя sцlh etmяyя чalыш adы яsgяr юzц peysяr Sяn get Hipokrata and iч sonra bяdbяxt xalqыn boьazыnы, cibini biч adы cяrrah юzц cяllad Sяn get namusdan, qeyrяtdяn dяm vur sonra gяl Dubaya gюndяrmяyя zяnani-ordu qur adы Qяmlo юzц Papakarlo Sяn get bayramdan-bayrama qaчqыn qeydinя qal sonra gяl Qыrmыzы Xaчыn qaчqыn yardыmыndan cibinя sal Sяn get... gюrmяmiш oьlu gюrmяmiш! Siyasяtя keчmяmiш... Heч gяlmя! АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 ў 77 Gцrcцstаndа "Yаzычыlаr Bиrlиyи" dеmяk оlаr kи, kаьыz цzяrиndя mюvcuddur ZVИАD RАTИАNИ: "BИZ ЯDЯBИYYАTЫ QАDЫN VЯ KИШИ ЯDЯBИYАTЫNА BЮLMЦRЦK" Х Август айында "Аzаd Yаzаrlаr Ocаьы" "Аlаtоrаn" jurnаlыnыn 7-cи sаyыnы, "Jurnаl ичиndя jurnаl" lайиhяsиnи tяqdиm еtmяk, еynи zаmаndа yаzаrlаr аrаsыndа яlаqяlяr yаrаtmаq mяqsяdи иlя gцrcц vя tцrk yаzаrlаrыnы Bаkыyа dяvяt еtdи. 4 gцn яrzиndя qоnшu юlkяlяrиn yаzаrlаrы шяhяrdя bиr sыrа gюrцшlяr kечиrяrяk Azяrbайcаn яdяbиyyаtыnыn gяnc sиmаlаrы иlя tаnыш оldulаr. 78 аtыrlаdаq kи, Gцrcцstаndаn qоnаq gяlmиш yаzаrlаr hяlя kечяn иl Bаkыyа sяfяr еtmишdиlяr. "Аltеrnаtиvа" jurnаlыnыn bаш rеdаktоru, yаzаr, tяnqиdчи Шоtа Иаtашvиlи vя шаиr Zvиаd Rаtиаnиnиn шеиrlяrи dиlиmиzя tяrcцmя еdиlmиш vя чаp оlunmuшdu. Hяmиn gюrцшdяn bиr иl kечиr vя gцrcц yаzаrlаrыnы аzяrbаycаn яdяbиyyаtы vя оnun чаьdаш nцmаyяndяlяr hаqdа fиkиrlяrиnи bиlmяk, еynи zаmаndа Gцrcцstаndаkы яdяbиyyаt fаktоru hаqdа bяzи mяlumаtlаr аlmаq иstяdиk. Bunа gюrя dя, оnlаrlа sюhbяt еtmяk vя bu sюhbяtи охuculаrа dа чаtdыrmаq mаrаqlы gюrцndц. Mцsаhиbиmиz иndиyя qяdяr 8 шеиrlяr kиtаbыnыn mцяllиfи, шаиr Zvиаd Rаtиаnиdиr. - Zvиаd, яn чох bиlmяk иstdяdиyиmиz шеy budur: Gцrcцstаndа "Yаzычыlаr Bиrlиyи" vаrmы, vя яgяr vаrsа, nеcя fяаlиyyяt gюstяrиr? - Gцrcцstаndаkы "Yаzычыlаr Bиrlиyи" dеmяk оlаr kи, sаdяcя kаьыz цzяrиndя mюvcud оlаn bиr qurumdur. Оrаdа bиr nечя gцlmяlи, kюhnя, яyаlяt tяfяkkцrlц аdаm tоplашыb kи, оnlаr dа яdяbиyyаtа dяхlи оlаn hечbиr ишlя mяшьul оlmur. Bunun яvяzиnя hяmиn bиrlиyиn аltеrnаtиvи оlаn, оnlаrыn еdя bиlmяdиklяrиnи еdяn, gяnc, mцаsиr bахышlы yаzаrlаrdаn иbаrяt оlаn яdяbи qurumlаr vаr. "Yаzаrлаr Bиrlиyи"nиn цzvlяrиnи иsя bиz чохdаn kаrиkаturа qяhrяmаnlаrыnа чеvиrmишиk. - Dеmяlи bиrlиyиn цzvlяrи yашlы nяsиl яdяbи qцvvяlяrdиr? - Yох. Bиlиrsиnиz, bиzdя nяsиllяr аrаsыndа оlаn mцnаsиbяtlяr bиr qяdяr fяrqlиdиr. Mяsяlяn, "Yаzычыlаr Bиrlиyиn"nиn цzvlяrи о qяdяr dя yашlы аdаmlаr dеyиl. Аmmа, яdяbи bахышlаr mяsяlяsиndя kиfаyяt qяdяr kюhnяdиrlяr. Yеnиlиkчи cаvаnlаrа dа mцnаsиbяtlяrи yахшы dеyиl. Yашlы nяslиn nцmаyяndяlяrи иsя яksиnя, bиzиmlя dаhа чох hяmfиkиrdиrlяr. Оnlаr оrtа nяslиn nцmаyяndяlяrиndяn dаhа чох bиzиmlя цnsиyyяtdя оlurlаr. Yяqиn kи, bu оnlаrыn cаvаnlашmаq аrzusundаn иrяlи gяlиr. - Zvиаd, Аzяrbаycаndа еpаtаj характерли ясярляр аqrеssиvlиklя qаrшыlаnыr. Sиzdя беля мцяллифляр вармы вя онларын неcядир, ачыг-сачыглыьы нормал гаршыланырмы? - Яlbяttя, vаr. Mцnаsиbяtlяr иsя yеnя fяrqlиdиr. Bиzdя еpаtаj яdяbиyyаt yаrаdаnlаrа mцnаsиbяt gяlиb bu sяvиyyяyя чаtmыr. Yяnи mцnаsиbяtи bеlя хаrаkАЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 tеrиzя еtmяk оlаr: "Nя yаzыr, qоy yаzsыn" - Bяs qаdыn яdяbиyyаtы? Оnlаr yеnиlиkчиlиyя, cяsаrяtlи аddыmlаrа mеyиllиdиrlяrmи? - Bиz яdяbиyyаtы qаdыn vя kиши яdяbиyyаtlаrыnа bюlmцrцk. Yяnи nяsя yаzаndа yаzаrыn qаdыn vя yа kиши оlmаsы mяncя чох шеyи dяyишmиr. Hаzыrdа bиzdя 10 nяfяrя yахыn qаdаn yаzаrыn аdыnы чяkmяk оlаr kи, юz mяtnlяrи иlя nя cяsаrяtdя, nя dя yеnиlиkчиlиkdя kишиlяrdяn gеrи qаlmыrlаr. - Gцrcцstаndа yаzаr юz mяtnlяrи иlя yашаmыnы tяmиn еdя bиlиrmи? - Шяхsяn mяnя шеиrlяrиm цчцn pиs qоnоrаr vеrmиrlяr. Яvvяllяr, gяnc vахtlаrыmdа nяшrиyyаtlаrdаn bиrиndя rеdаktоr ишlяyиrdиm, vя qаzаncdаn dа шиkаyяtиm yох иdи. Ыndи иsя mяn mоbиl яlаqяlяr kоmpаnиyаsыndа mоntаjчы mцhяndиs kиmи чаlышыrаm. Yахшы qаzаnыrаm, аmmа burаdа qаzаncа gюrя ишlяmиrяm. Vахtыmыn чохunu иnsаn оlmаyаn yеrlяrdя kечиrиrяm. Yа dа яtrаfыmdа оlаnlаr еlя аdаmlаr оlur kи, яdяbиyyаtа hеч bиr dяхlи оlmur. Yаzаr dоstlаrыmыn bunа gюrя mяnя yаzыьы gяlиr. Mяn иsя tаmаm яksиnи dцшцnцrяm. Hяr zаmаn аrzulаmышdыm kи, yаzmаqdаn яlаvя dя bиr pешя sаhиbи оlum. Аrtыq yеddи иldиr kи, bu ишlя mяшьulаm. Ыndи bеlя qяnаяtя gяlmишяm kи, mяn yахшы яlяqяlяndиrиcи оlduьum qяdяr yахшы yаzаr dеyиlяm. Bиlиrsиnиz, mяnиm ишиmdя hяr шеy чох mцrяkkяbdиr. Bu ишdя hяttа яn аz pешяkаr оlаn, vя чох аz bиlяn аdаm dа оlduqcа чох bиlиr. Yяnи bu иши bиlmяmяsи mцmkцn dеyиl. Bu ишdя "sыfыr" dеyиlяn sяvиyя yохdur. Аmmа яdяbиyyаtdа bеlя dеyиl. Яdяbиyyаt sаhяsиndя оlаn еlя аdаmlаr vаr kи, bu bаrяdя hеч nя bиlmиr аmmа иrяlи gеdя bиlиr. Bunа gюrя dя mяn vахtыmыn чохunu яdяbиyаtа dяхlи оlmаyаn, аmmа яlа иnsаnlаrlа kечиrdиyиmя gюrя mяyus dеyиlяm. Mяn аzаdаm, иstяdиyиm аdаmlа dоstluq еdиrяm, fяrqи yохdur, о yаzаrdыr, yа yох. - Bяlkя ишиnиzиn rоmаntиk bиr tяrяfи dя vаr, оnа gюrя ишиnиzи bеlя чох sеvиrsиnиz? - Bяs nеcяц Mяn яlаqяlяndиrиcиyяm. Sиz mоbиl tеlеfоndаn иstиfаdя еdиrsиnиz, еlяmиц Ыndи fиkиrlяшиn kи, sиzя mиnlяrlя kиlоmеtr uzаqdаn gяlяn sяs mяnиm чяkdиyиm nаqиllяrlя dяnиzиn аltыnа еnиr, sоnrа yцksяklиyя qаlхыr, mяsаfя qяt еdиb bиr аnыn ичиndя sиzя чаtыr. Burаdа hяr sяs шиfrяdиr, vя оnu юtцrmяk цчцn mяn hяyаtыmы rиskя аtыrаm. Rоmаntиkdиr, еlяmи? - Sиz bunlаrы yаzыrsыnыz? - Hяlя kи yох. - Nиyя? - Bиlmиrяm, yа иstеdаdыm чаtmыr, yа dа vахtыm. Аmmа, цmиd еdиrяm kи, nя vахtsа bunlаrы яdяbиyyаtа чеvиrяcяm. - Юtяn иl dя Аzяrbаycаnа gяlmишdиnиz. Аzяrbаycаn яdяbиyyаtы hаqdа nя kиmи tяssцrаtlаrыnыz vаr? - Mяn burаdа bиr чох mаrаqlы, иstеаdlы yаzаrlа tаnыш оldum. Dоьrudur, dеyя bиlmяrяm kи, mцаsиr аzяrbаycаn яdяbиyаtы hаqdа tаm tяsяvvцrя mаlиkяm. Аmmа, mяnиm dоstum, " Аltеrnаtиvа" jurnаlыnыn bаш rеdаktоru Шоtа Ыаtашvиlи sиzиn bиr sыrа yаzаrlаrыnыzы tяrcцmя еdяrяk mцаsиr аzяrbаycаn шаиrlяrиnиn шеиrlяrиndяn иbаrяt оlаn bиr аntоlоgиyа hаzыrlаyыb. Hяmиn шеиrlяrи mяn dя охudum. Dеmяk оlаr kи, hаmыsы хошumа gяldи. Rаsиm Qаrаcаnыn, Hяmиd Hеrиsчиnиn, Nиcаtыn шеиrlяrи mяnи чох tяsиrlяndиrdи. Mяncя, sиzdяkи pоеzиyа qоnшu хаlqlаrыn pоеzиyаsыndаn gеrиdя qаlmыr. - Яdяbиyyаtdаn kяnаr bиr suаl: kечяn иl dя Bаkыdа иdиnиz, bu иl hаnsы dяyишиklиklяrи gюrdцnцz? - Sюzцn ачыьы, yаnыmdа yеrlи аdаm оlmаsа, mяn иndи шяhяrdя аzа bиlяrяm. О qяdяr yеnи, hцndцrmяrtяbяlи bиnаlаr tиkиlиb kи, kюhnя шяhяr dеmяk оlаr , оnlаrыn аrаsыndа иtиb. Bunlаrы gюrяndя, Bаkыnыn kюhnя цslцbdа оlаn еvlяrи цчцn dаrыхdыm. Bиr dя шяhяrиnиzdя оlduqcа чохlu fяvvаrяlяr gюrdцm. Dоьrudur, bиzиm prеzиdеnt Sааkашvиlи dя fяvvаrяlяrи чох sеvиr, аmmа bиzdя hяlя bu hцndцrlцkdя fяvvаrяlяr yохdur. - Bиr dаhа bиzя qоnаq gяlmяk иstяrdиnиz? - Bюyцk mяmnunиyyяtlя. Gцnеl Mюvlud АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 79 HЯSЯN SЯFЯRИ Hяsяn Sяfяrи Яlи oьlu 1973-cц иl noyabr ayыnda Tяbrиz шяhяrиndя doьulub, alи tяhsиlиnи Bakы шяhяrиndя davam etdиrmиш vя hal-hazыrda AMEA-nыn dиssertantыdыr. hseferиaz@yahoo.com Nя bиlиrsяn Ayxan? Hяlя nя bиlиrsяn Ayxan nя bиlиrsяn? Yarы uшaqlыq, dцzlцk, ananыn юyrяtdиyи mehrиbanlыq, vя yarы atanыn gюstяrdиyи mяrdlиk vя иnsanlыq. Hяlя nя bиlиrsяn Ayxan nя bиlиrsяn? Yenи dцnyalar, yenи иnsanlar vя иnsan adlыlar gюrяcяksяn, gюzlяrиnя kцsяcяksяn Ayxan gюzlяrиnя kцsяcяksяn. Иkи цzlцlцklяr, yaltaqlыqlar gюrяcяksяn цrяyиn aьrыyacaq darыlacaqsan Ayxan darыlacaqsan. Sцrtцk цzlцlяr, hяyasыzlar utanmayan utanmazlar gюrяcяksяn! Шяrяfиnя цz чevиrяnlяr vиcdansыzlar daь ayыsы qanmazlar gюrяcяksяn od tutub yanacaqsan Ayxan yanacaqsan. Иnsanlara pay verяsи sevиncиnи, dodaьыnda gцl basmasы gцlцшlяrиnи dяrяcяk, sevяn цrяyиnи sыndыracaqlar Ayxan sыndыracaqlar. 80 Mиn bиr oyunla saflыьыna qыyacaqlar, aldadacaqlar, umudunu qыracaqlar Ayxan umudunu qыracaqlar. Kюvrяk duyьularыnы donduracaq, чыrpыnan цrяyиnи dayandыracaq, gюydaшыna dюndяrяcяklяr Ayxan gюydaшыna dюndяrяcяklяr. Arzularыnы yasaqlayanlar, qыsqanclar gюrяcяksяn, haqqыnы yeyяn zalиmlяr, gюzц gюtцrmяyяnlяr, яlиndяn yeyяn nankorlar gюrяcяksяn Ayxan nankorlar gюrяcяksяn, vя иnsanlыьыna qыyacaqlar qova-qova namяrd edяcяklяr sяnи Ayxan namяrd edяcяklяr. Xoш arzularыnы иyи nиyyяtlяrиnи bиr-bиr цrяyиndя yarqыlayыb asdыracaqlar Ayxan asdыracaqlar. Baxышыnы иnsanlara цrяyиnи юzцnя kцsdцrяcяklяr. Цstяlиk sяnиn tцrkцlяrиn qan aьlar rюyalarыna duman чюkяr! bиlяn olsa qan yaш tюkяr Ayxan qan yaш tюkяr! Юlkяlи юlkяsиz ulusu yeyяsиz dюvlяtdяn yetиm, АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 bяlkя dя bиr шeydиn чыrpыnыb-чыrpыnыb nяfяsdяn dцшяn bиr kяpяnяk. Sяn nяydиn? nя? Bяlkя dя aьrы-acыydыn шиrnиyyat qutusunda! yeyяsиz bиlяn olsa qan yaш tюkяr Ayxan qan yaш tюkяr. Sяnи mяn yaratdыm Sяn Allahыn yeddи qat gюyцndяn dцшяn ay parчasы vя yaratdыьы xяyallar mяlяyи dя deyиldиn. Mиlyonlarca baxmadыьыn иnsanlarыn bиrи kиmи bиr иnsandыn, adи иnsan. Sяnи mяn yaratdыm duyьularыmla ruhumun dop-doьma balasы kиmи яslиndя dцшmяnиm qatы dцшmяnиm. Sяnи mяn yaratdыm Duyьularыmla, юzцmцn duyduьum mяlяyиm kиmи. Mяnя elя baxma Gюzяlиm mяnя elя baxma, mяn dя tutuшan цrяklяrиn qыzmar sevdasыndan чыxmышam. Mяn dя шиrиn xяyallarda yoьrulmuшam, xяyallar bяbяyи olmuшam doьulmuшam yaradыlmышam lap sяnиn kиmи! Ax vяtяnиm Sяn nяydиn? Sяn nяydиn? nя? Bяstяlяnmяmиш bиr mahnы чяkиlmяmиш bиr rяsиm vя bяlkя tanыnmamыш bиr evrяndиn? Nяydиn? nя? Bяzяn "Pиnokиo"ydun bяzяn Pиnokиonun юzцnц aldadan formasы. Mиn иllяrиn яzabыndan tяzя doьulmuшdun bяlkя, bяlkя dя mиn иllяrиn яzabыna. Цrяyиn sevda saxlancы sevdan barыt qoxuluydu vя gюzlяrиn yaшarmaьa aчar цrяyиnя hяsrяt mиsrasы tюkяrdиn. Bяzяn tцkяnmяyя tяlяsяrdиn bяzяn tцkяnmяkdяn qorxar vя aьlardыn. Vulkandыn чыlьыnlыqdыn vя sonda Ax... gюzlяrиmdя yalnыzlыq hцznц, цrяyиmdя qяrиblиk aьrыsы, dиlиmdя tцkяnmяyяn tцrkцlяrиn vя цrяyиmdя bиtmяyяn sevdan ax vяtяnиm! Qucaьыnda bяslяdиyиn dцшmяnlяrиn qяdяr Mutlu olsaydыm! Цrяyиmи qыfыlladыm Dцn Param-parчa цrяyиmи qыfыllayыb duyьularыmыn zяmhяrиr odasыna atdыm, чиlяlяrиm ичrя юmrцmцn qыш yuxusuna batdыm vя bюylя kцskцn юfkяlяrиmdя yatdыm. Of... Sяn hardan gиrdиn цrяyиmя? Hardan? vя nяyя? Цrяyиmи иsиdиb qыrыb getmяyяmи? АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 81 АLИYЯ аvqustdаn mяktub ....dоstlаr qоcаlmыш gilаslаr dяrdim аvqustun birinci gцnц cыr budаqlаrdаn bюyцrtkяn kоllаrы cыzыb аyаqlаrыmы dаrыхыrаm... еlя bir yеrdi ki, sяn dя оrdа yохsаn sоruшmа tаnыmыrsаn... оvcumu uzаtsаm чюrяklя bяslяdiyim cцcяlяr яlimdяn gilаslаr dяrяcяk iчimdя bir hiss vаr guyа bu yаy hеч vахt bitmяyяcяk яvvяllяr uydurub sеvmяk vаrdыsа indi sеvdiyini uydurmаq istяyi bеlя-bеlя vя bеlя hяzzi uydurmаq kimi fаhiшя vяrdiшlяri... bir gцn yоrаndа sizlяri bюyцk qоnаqlыqlаrdа gюzяl gцldаnlаr dцzцn mаsаlаrы birlяшdirdiyiniz yеrя itirdiyiniz dоstlаrыn шяrяfinя... ...bюyцmяdiniz hяnuz bюyцmяdiniz яslа tяlяskяn sеvgilяr цzцndяn цzrlцyяm nеcя dя оlsа... аvqustа qаlmыш bцzцшmцш gilаslаr qоcа nяnяm kimidirlяr sяrчяlяr bеlя оnlаrlа mаrаqlаnmыr tяkcя kюrpяlяr hяr шеylя mаrаqlаnыr mяndяn bеш dяfя kiчik оn dяfя шяn qыzcыьаz hюvsяlяsi чаtаnа qяdяr аь vяrяqlяrя cыzmа qаrа sаlыb qоcа qаrыyа "nяnяnin цzц yаzыq-yаzыqdы" dеdi аcgюzlцyцnц gюrцb "nяnя yаzыqdы" dеdi... Еvlяrin цstцnя "dаm" dеmяsяydilяr яgяr, dаmmаzdы indi bu yаьыш еvin iчinя. sяnя sеvdаm dеmяsяydim qяsdяn bir dяfя sеvmяzdim sяni bir dаmcы qяdяrindя... аmmа mяnяm ахы yаьышdаn чыхыb yаьmurа dцшяn pяsdяn bir nяьmя dаmsыz sеvdаmsыz kюhnя аdаmsыz... 82 еtirаf yаzmаdыьыm bцtцn шеrlяrя аnd оlsun bцtцn еtirаflаrdа bir riyа vаr цzя gцlяn gюzя dцrtцlяn guyаlаrы яzяn bu ilаnы tяkcя gюrmяk lаzыm idi gюz yашlаrыmыn pаrыltыsыndа... Ряссам: Баби Бадалофф ...vя lеntя yаzыlmыш юzgя sяslяri nеcя qоrхunc tяsяllidi аьыr yоrьаn аltdа yаtа bilmяyяn qаdыnа ...sяhяrlяr pяncяrяsindя gцnяш ахtаrаnыn iчindя qаrа bir gеcя vаr sяhяrlяr yаtаьыndа qаdыn ахtаrаn kiшinin iчindя sоyuq bir sяhяr... bu yаy bяlkя bitяr dеyя цmid еdirяm sяni gюrяcяyim gцnц sеvirяm АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 B XALQЫN NAЬЫLЫ MИRMEHDИ AЬAOЬLU иrи var иdи, bиrи yox. Яgяr иmkan tapsam sиzя bиzиm zяmanяdя yяnи, Иsanыn doьumundan 2006, Buddanыn doьumundan 2563, Mяhяmmяdиn hиcrяtиndяn 1384 иl sonra yaшayan lopabыь, peysяrи hяmишя цlgцclц, ayrыc saчlы, motal шoruyla, kцftя-bozbaшla, dana bassыrmasыyla, nehrя yaьыyla, tяndиr чюrяyиlя bюyцmцш, beш, yeddи, on dюrd yaшlarыnda sцnnяt toyu olsa da, axыr kи, on altы yaшыnda "mцsяlman" olmuш, mяktяbя юmrцndя иkи dяfя - bиrиncи vя son zяnglяrdя getmиш, яsgяrlиyиnи saysыz mяzunиyyяtlяrlя mяmяsиnиn yanыnda keчиrmиш, иlk keyfиnи kяnd чobanыnыn eшшяyиlя yaшamыш, иyиrmи bиr yaшыnda evlяnяr-evlяnmяz arvadыnыn gюzцnцn altыnы qaraldыb sonra bиr dяfяyя иkи bala almыш, nяиnkи "D" kateqorиyasы heч sцrцcцlцk vяsиqяsи olmayaolmaya sяrnишиn daшыyan QAZEL sцrцcцsцndяn danышacam. Dяqиq bиlmиrяm naьыl bцtцnlukdя ondan bяhs edяcяk ya yox, amma naьыla onunla baшlayыram. Belяlиklя mиnиn getdиk. Sцrцcц gцnlяrиn bиrиndя sяhяr tezdяn qalxыb motal шorundan, nehrя yaьыndan yeyиb gяlиr ишя, hяmишяkи kиmи QAZELи bardaчokacan adamla doldurub maqиntafondan gяlяn hяzиn musиqи sяdalarы altыnda Moskva prospektи иlя sцrяrkяn necя olursa ишыqforu qыrmыzы ишыqda keчиb yandan gяlяn avtomobиllя toqquшur. Burnu qanayan, baшы parpresdяn чыxыb partlayan, gюzц чыxan, qolu sыnan olsa da шцkцr allaha юlяn olmur. Allah иraь elяsиn, hadиsя yerиndя чox dayanmayaq, xяsarяt alanlar pиrя, sцrцcц dя mяhkяmяyя yollanыr. Daha doьrusu gяtиrиrlяr (arada mяnя elя gяlиr kи, bu bиnяvalarыn da qollarыndan kиmlяrsя tutub mяcburяn pиrlяrя, ocaqlara gяtиrиr. Amma mяnя gяlяnиn heч kяsя dяxlи yoxdur). Tяyиn olunan gцn mяhkяmя qurulur, kяnddяn mцttяhиmиn ata-anasы, arvaduшaьы,qohumlarы axышыb gяlиr doluшurlar mяhkяmя salonuna. Mцttяhиm dя qohum qardaшыn qarшыsыnda xar olmamaq цчцn kostyum geyиnиb, цzцnц qыrxыb bыьыnыn bюyцr-baшыnы qяшяngcяnя dцzяldиb, qыzыl dишlяrиnи fыrчalayыb яylяшиr mцttяhиmlяr kцrsцsцnя. Hakиm mцttяhиmdяn soruшduqda kи, nяdяn bu qяdяr dиqqяtsиz davranыb qыrmыzы ишыqda gюzlяmяyиb cavab verиr kи, onda gцnah yoxdur. Dиqqяtsиz davranmaьыna sяbяb marшrutun sonuncu dayanacaьыndakы musиqи dцkanыndan aldыьы kaset sяbяb olub. Hakиm яlиndяkи чяkиcиn sapы иlя gиcgahыnы qaшыyaraq bиr qяdяr dцшцnцr vя: - Satыcыnы bura gяtиrиn!- deyя gюstяrиш verиr. Satыcы mяhkяmя zalыna daxиl olarkяn zaldakыlara elя gяldи kи, boynu, bиlяyи, barmaqlarы qыzыla tutulu bu adam deyяsяn musиqи dцkanыnda deyиl, zяrgяrlиk dцkanыnda ишlяyиr. Qara kюynяyиnиn aчыq yaxasыndan fышqыran tцklяrиn arasыnda sallanan чячяlя barmaьыm yoьunluьunda qыzыl boyunbaьы sыx meшыlиyиn ortasы иlя чяkиlmиш torpaq yola bяnzяyиrdи. Zaldakыlarыn aьыr nяzяrlяrи altыnda satыcы da gяlиb яylяшdи mцttяhиmlяr kцrsцsцndя sцrцcцnцn yanыnda. Hakиm: -Cяnab fиlankяsov, nя цчцn mцttяhиm fиlankяsov fиlankяsя fиlan kasetи satmыsan? Satыcы da яsassыz yerя hяbs olunduьu haqda uzun-uzadы zяvzяdиkdяn sonra cavab verdи: -Mяn satыcыyam studиya nя kaset verиrsя onu da satыram. Gцnahkar sяs yazma studиyasыdыr. Mяndя gцnah yoxdur uшaqlarыmы saxlamaq цчцn bиr tиkя чюrяk pulu qazanыram, vяssalam. Fasиlяdяn sonra salona иkи nяfяr daxиl oldu. Яlиndя dиplomat tutmuш шяxs vяkиllяr цчцn ayrыlmыш kцrsцdя яylяшdи. Hцndцrboy, bazburtlu o bиrи иsя telefonla danышadanышa gяlиb яlи dиplomatlыnыn yanыnda яylяшdи. Qeyzlи olduьu dцyцnlц qaшlarыndan aчыq-aшkar bяllи иdи. Яlи dиplomatlы adam onunla nяsя xыsыn-xыsыm danышыb sonra цzцnц hakиmя tutub чыxыш цчцn sюz иstяdи. Uzun-uzadы юlkяdя gedяn иnkишafdan, юlkя иqtиsadиyyatыnыn pardaxlamasыndan, mяhkяmя, иqtиsadи, sиyasи, sosиal sahяlяrdяkи иslahatlatlardan, юlkя prezиdentиnиn xarиcи sиyasяtиnиndяn, Qarabaь mцnaqишяsиnиn hяllи sahяsиndя яldя olunan naиlиyyяtlяdяn, qыsasы шяhяrdя tиkиlяn чoxmяrtяbяlи bиnalardan tutmuш kяnddя bu иl yetишmиш яn bюyцk balqabaьa qяdяr uzun-uzadы чяnя dюyцb nяиnkи zaldakыlarыn, elя mяnиm dя, bяlkя lap sяnиn dя baшыnы aьrыtdыqdan sonra axыr kи, mяtlяbя keчdи. - Mюhtяrяm Hakиm bazar иqtиsadиyyatыnda yaшayыrыq, bиz tяlяbя uyьun hяrяkяt АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 83 edиb mяhsullarыmыzы иstehsal edиb tяklиf edиrиk. Bиz nя edяk kи, mцььяnиnиn albomu bиzиm studиyada yazыlыb. Belяlиklя bцtцn шцbhяlяr mцьяnnиnиn цzяrиndя cяmlяndи. Vяkиlиn yanыnda яylяшmиш bazbrutlu adam иsя hяlя dя telefonla nяsя danышыrdы. Naьыl ayaьы yцyrяk olur deyиrlяr. Чox keчmяmиш mцьяnnи dя tяшrиf buyurdu mяhkяmяyя. Zalыn qapыsыnы qara eynяklи, buьa boyda bиrи aчdы. Bяdяnиnя yapышmыш kюynяyиnиn цzяrиndяn qoltuq, qarыn, kцrяk яzяlяlяrи apaydыn hиss olunurdu. Nяfяs alыb verdиkcя nяhяng zиndana bяnzяyяn sиnяsи qalxыb enиrdи, elя bиl иndиcя mяhkяmяnиn bиnasы qabaьыnda юzц boyda bиr buьayla gцlяшmишdи. Heyf иndиkи naьыllarda padшah fиlan olmur, yoxsa bundan yaxшы bиr xacя dцzяltmяk olardы. Mцьяnnи vя tяbии kи, produsserи dя ичяrи daxиl olduqdan sonra cangцdяn ardlarыndan keчиb qapыnы юrtdц. Produsserиn qucaьыnda tutduьu шabalыdы rяnglи pekиness oьrun- oьrun dюшlяrиnиn arasыna sallanan цzяrиnя "allah" yazыlmыш klonu yalayыrdы. Hec cцr cцrяtи чatmыrdы deyяsяn pekиnessиn mяtlяbя keшmяyя. Yarычыlpaq qadыnlarыn dюшlяrиnиn arasыnda "allah" yazыlmыш klonlarы (bu an adamыn цrяyиndяn allah olmaq keчиr), telefonlarыnda mцqяddяs yerlяrиn шяkиllяrиnи, evlяrиndя, maшыnlarыnda bыьlы-saqqallы mцqяddяslяrиn portretlяrиnи gюrяndя yadыma hяmишя bиr lяtиfя dцшцr. Amma юncяdяn xяbяrdarlыq edиrяm mяtиndя ermяnи obrazы var, hцrkmяyиn. Eчmияdzиndя bиr qarьa hяr gцn gяlиb qonurmuш kиlsяnиn gцmbяzиndяkи xaчыn цzяrиnя onu batыrыb- yяnи цstцnя sычыb uчub gedиrmиш. Bиr belя, beш belя bundan qяzяblяnяn keшиш elяmя tяmbяllиk bиr gцn cцbbяsиnиn яtяyиnи qatlayыb dыrmaшыr kиlsяnиn baшыna vя xaчыn yanыna kasada чaxыr sцzцb qoyur. Yenя dя hяmишяkи kиmи dцnyanы gяzиb dolaшdыqdan, tцlkцlяrlя mяzяlяndиkdяn sonra qarьa sычmaq vaxtы gяlяndя gяlиb qonur xaчыn baшыna. Kasadakы чaxыrы gюrяn qarьa xaчa sычa-sычa яmяllи baшlы keyf elяyяndяn sonra keflяnиb kяllяmяyяllaq gяlиr gцmbяzdяn yerя dцz dцшцr keшишиn ayaqlarы altыna. Keшиш dя qanadыndan tutub юzц sяvиyyяsиndя qaldыrыb dцz sиfяtиnя baxa-baxa- xaчpяrяstsяn xaчы nиyя batыrыrsan, mцsяlmansan чaxыr nиyя ичиrsяn?- deyиr. Katиblяr rяsmиyyяt xatиrиnя bиr-иkи qeyd aparana kиmи gяl mяn dя sяnя bиr az da mцьяnnиdяn danышыm. Bu mцьяnnи elя gюzяl иdи kи, yemя, ичmя onun xяttи-xalыna, gцl camalыna tamaшa elя, цzц ay kиmи gиrdя, ceyran gюzlяrи canalan, qaшlarы kaman, dюшlяrи Novruzacan qalmыш nar, baldыrlarы balыq kиmи sцrцшkяn, budlarы иsя cяrco yemиши kиmи dцmaь vя шиrиn иdи. Qяddи яlиf, nяfяsи яnbяrbu иdи, pцstя dяhanы шяkяr иdи, o elя gюzяl иdи kи, aya deyиrdи: sяn чыxma mяn чыxыm. Elя bиl sяma ulduzu, ya qыzыldan tиkиlmиш gцmbяz, ya da duvaqdan чыxmыш gяlиn иdи, bu barяdя шaиr yaxшы deyиb: Qara zцlfцndяkи parlaqlыqdan Sцbhцn aydыnlыьы solьun gюrцnцr. Nazиrlяr onunla yataqlarыnы bюlцшmяk цчцn qanlы qovьalara gиrяr, sponsorlar klиp чяkmяk цчцn nюvbяyя durardыlar. Onun jurnallardakы yarиmчыlpaq шяkиllяrиnя baxa-baxa yenиyetmяlяr kяflяmя atar, gecяlяrи sцbhяcяn onun xяyalы иlя yataqda fыrlanardыlar. Yяqиn kи, onun bцtцn bunlardan xяbяrи yox иdи, o юzц bu gecяnи иkи nяfяrlя keчиrmишdи. Bяdяnиndяn sцstlцk hяlя dя чяkиlmяmишdи. Hakиm hadиsяnи tяfяrrцatы иlя danышdыqdan sonra nя цчцn qяmlи, иnsanlarы dцшцndцrяcяk, xяyalalra qapdыraraq toylarыnы, kяnddя bыraxыb gяldиklяrи valиdeynlяrиnи, baшqasыna яrя gedяn sevgиlиlяrиnи andыran mahnыlar oxuduьunu soruшdu. Mцьяnnи dя: -Mюhtяrяm hakиm fцrsяtdяn иstиfadя edиb burdan xalqыm salamlamaq иstяyиrяm, hяr bиrиnи ayrы-ayrыlыqda юpцb baьrыma basыram, mяnи sevяnlяrя, fanatlarыma demяk иstяyиrяm kи, цzцlmяyиn, mюhkяm dayanыn bu mяnи sevmяyяn, sяnяtиmя paxыllыq edяn sяnяtчи yoldaшlarыmыn ишlяrиdиr. Ayaьыmыn altыnы qazыmaq иstяyиrlяr. Mяtиn olun, allah юzц kюmяyиmиz olacaq. Bиzиm xalq sяnяtkara qиymяt verяn xalqdыr, xalq bиlиr kиm яsl sяnяtkardыr kиm yox. Bu yerdя hakиm mцьяnnиnиn sюzцnц kяsяrяk bиr az qыsa danышmasыnы xahиш elяdи.Mюhtяrяm hakиm, mяn gцnahsыzam, aь kaьыz kиmи lяkяsиzяm - gюzlяrи yaшarmыш, boьazыnы qяhяr bцrцmцшdц - mяn mцьяnnиyяm, mцьяnnиnи xalq yaшadыr, xalqыm da nя иstяyиr onu oxuyuram, bu vaxta kиmи onun иradыna mцxalиf heч nя oxumamышam! Hakиm lap baшыnы иtиrmишdи. Demяk иndи dя xalq gяlmяlи иdи mяhшяr ayaьыna. Xalq salona gиrяr-gиrmяz hakиmdяn иznsиz-fиlansыz baшladы danышmaьa:- Qarabaь mцharиbяsиndяn baшlayыb чadыr шяhяrcиklяrиndя, Dяdя Qorquddan baшlayыb Babяkdя, Koroьluda, ana laylasыndan baшlayыb tarиxи lap qяdиm dюvrlяrя gedяn muьam sяnяtиndяn (bu yerdя xalqыn arasыndan buxara papaqlы, яlиndя qaval tutmuш bиrи чыxыb bиr-иkи aьыz SEGAH oxumaq иstяsя dя hakиm иcazя vermяdи), Nиzamиdяn baшlayыb Bяxtиyarda dayandыlar. Bиr xeylи ишsиzlиkdяn, Bakы-Ceyhan boru xяttиndяn, xalq цчцn tяшkиl olunan konsertlяrdяn, seчkиlяrdя baш alыb gedяn saxtakarlыqdan, tяhsиldяkи bюhrandan, korrupsиyadan, иdmanчыlarыmыzыn uьurlarыndan, Olиmpиya komplekslяrиndяn, yenи salыnmыш yollardan, bahaчыlыqdan, yarmarkalardan, ишыq pulunun, qaz pulunun чoxluьundan..... xalq danышana kиmи mяn dя gedиm Quba zяhmяtkeшlяrиnиn tяшkиl etdиklяrи Yarmarkadan цч dяnя alma alыm bяlkя axыrda lazыm oldu. Qardan aь dишlяrи sяf-sяf dцzцlцb, Andыrыr dцrrц, ya kиprиk gцlцnц. 84 Cцmя, 8 Sentyabr 2006 19:27:53 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 "Cаnя cаn gиrmяklя cаndаn яskиk оlmаz cаn, еy шаhыm, Чох duаlаr qыldыm yеtmяkчцn dяrgаhыnа, еy шаhыm". 3.Sаzlы шаиr dиlиndяn: "Mиnиllиk yоl gяlиb, dаstаn bаьlаdыm шаnыnа, Аl sаzыm, чяk nаzыm, иzn vеr, gиrиm bоstаnыnа". Gиrяyяnlиk Nurяddиn Иsmаyыl 4.Sюzlц шаиr dиlиndяn: "Mяn шаиrи - qаbиlяn, sюzцm dеyяrяm, mяrdаnя, Gиrяnlяr, gиrmяsиn, mяndяn яvvяl mеydаnя". s a t и r a F иzиоlоjи аьrыlаr kоmplеksиnи юzцndя еhtиvа еdяn gиrяyяnlиk mяfhumu hаqqыndа хяyаlа dаldыqcа mяnиm bu hаlяtи yашаyаn Аzяrbаycаn vяzиfяbаzlаrыnа, hяmчиnиn bu gиrиntиlи-чыхыntыlы lаbrиntиn аludячиsи оlаn dиgяr vцcudи-bияmяllяrя yаzыьыm gяlиr. Яslиnя qаlsа gиrmяk sюzцnц bашqа dиllяrя hяrfи tяrcцmя еtsяk о qяdяr dя bияdяb sяslяnmиr. Zаmаnыndа bиzиm dиlиmиzdя dя hеч bu sюzцn qяbаhяtи yох иdи. Mяsяlяn, qяhrяmаnlыq nцmunяsи оlаn "Kоrоьlu" dаstаnыndа Kоrоьlunun yеddи qаzаn аш yеyяndяn sоnrа mеydаnа gиrиb, sultаn qошunlаrыnы lеш-lеш цstцnя qаlаmаsыnа kиm nя dеyя bиlяr? Vя yахud rеjиmя qаrшы mцbаrиzяdя аrdыcыl dяstи-хяttи иlя sечиlяn pаrtиyаlаrыn bиr blоkа gиrиb "Аzаdlыq" blоku yаrаtmаьыnа kиm pиs mяnа vеrя bиlяr? Hеч Аzяrbаycаn hюkumяtиnиn bиr sыrа юhdяlиklяrlя Аvrоpа Еvиnя gиrmяsи dя pиs yоzulа bиlmяz. Sаdяcя "qыsqаnc" mцхаlиflяr оnun qаzаndыьы hаkиmиyyяt hаqqыnы fцrsяtlяyиb, zоrlа яlиndяn аlаn rяqиblяrиnя pаtаlоjи yаnашdыьыnа gюrя иqtиdаrdашlаrыn hаkиmиyyяtя чаtmаq yоlundа gиrmяklиyиn цzцcц яzаbыnы dцzgцn qиymяtlяndиrmяyи юzlяrиnя rяvа bиlmиrlяr. Sюhbяt юz аrаmыzdа, gяlиn bиr аnlыьа юzцmцzц mцnsиflяr hеyяtиndя tяsяvvцr еdяk. Gюrяk, hаkиmиyyяtя чаtmаq yоlundа kиm dаhа чох bяlа gиrdаbыnа yuvаrlаnыr. Hюrmяtlи mцхаlиflяr иqtиdаrdаn yаnыqlы оlduqlаrыnа gюrя bu sаhяdя юzlяrиnи dаhа чох cяfаkеш gюstяrяcяkdиr. Mяn dя cаnыm hяr иkиsиndяn yаnыqlы bиr yаzаr kиmи bu ишя "prоtиv" gеdяcяm. Vя bеynяlхаlq tяшkиlаtlаrыn gюrцmcцl mцшаhиdяsиnя яsаslаnыb sцbut еdяcяm kи, mцхаlиfяt оlаrаq ачыq sяmа аltыndа rяqиblя цz-цzя gяlиb kиши kиmи dюyцшmяk dаhа чох аsаndыr, nяиnkи mиllи sяrvяtиmиzиn dяyиrmаn dашы tяk цyцdцldцyц шаh mяdяsиnиn цzц ашаьы hяrяkяt еdяn "еlеvаtоr"unа цzцyuхаrы gиrиb pаrаzиt hяyаtыnы yашаmаq. Яlbяttя, kяnаrdаn bахаnа dюyцш аsаn gяlиr. Mцхаlиfяtчиlяr yаddаn чыхаrmаmаlыdыrlаr оnlаrыn mцbаrиzя mеydаnlаrыnа gеdяn yоllаrы gеnиш, zаvаllы rяqиblяrиn hаkиmиyyяt pиllяsиnя dыrmашаn cыьыrlаrы иsя dаr-dцdцkdцr. Gиrmяyиn vя gиrиnmяyиn yоllаrы mцхtяlиf оlsа dа, оrа gеdяn yоl bиrdиr, rцtbяsиndяn, vяzиfяsиndяn vя еlmи dяrяcяsиnяd аsыlы оlmаyаrаq cцmlя sцrtцklяrиn yоlu о gиrишdяndиr. Vя юzяl gиrиb-gиrишmяk dяst-хяttиn оlmаsа иllяrlя nюvbяdя cаnыn чцrцmяlи оlаcаq. Mяmlяkяtиmиzdя vяzиfяbаzlыq vя rяhbяrbаzlыq mяrяzиnя dцчаr оlаnlаrыn sаyыnыn аz оlmаdыьыnы nяzяrя аlsаq bu prоsеdurаnыn hеч dя аsаn bаша gяlmяdиyиnи хяyаlяn fяhm еtmяk оlаr. Dиqqяtlи охucunu gиrиntиlи-чыхыntыlы mюvzu gиrdаbыndа rяncиdя еtmяmяk цчцn sаdяcя, хцsusи gиrяyяnlиk dяstхяttи иlя sечиlяn иqtиdаrdашlаrыmыzыn pоеtиk sыrаsыnы dцzmяklя Dиbачяnи "dеdиlяr-dеdиm" sоnluьu иlя bиtиrmяyи mяslяhяt bиldиk. Dеdиlяr: 1.Bаш mяmur dиlиndяn: "Mяn шаhlаr yоlundа cаnlаr vеrиb gяlmишяm, Gиrmяk dяrsиn ustаdыmdаn аlыb, gяlmишяm". 2.Yаlаnчы шеyх dиlиndяn: АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 5.Sяnяtчи nаzиr dиlиndяn: "Bцlbцlц zаrяm, qаlmышаm nаlаn, gюzцm gиryаnя, Gеtdи шаhыm, аmаn, sаldы zцlm иlя mяnи zиndаnя". 6.Аktyоr, dеputаt dиlиndяn : "Gиr kи, gиrmяk gяrяkиr, gиrmяlи kаrхаnяlяrя, Gиrяyиb sюz qошаlыm, bашqаnы bцtхаnаlяrя". 7.Hяkиmbашы dеputаt dиlиndяn : "Bяlа gиrdаbыnа gиrиbяn, gиrиftаr оlаlы, Mяn bиr tяbиb иkяn gцnbяgцn rяngиm sаrаlы". 8.Tаrихчи аlиm dиlиndяn : "Mяn tаrихи zяmаnяdяn Zоhhаk dяrsиn аlmышаm, Sцflи bиr yоl qяtи иlя bашыm bяlаyа sаlmышаm". 9.Fцzul bиr dеputаt dиlиndяn: "Yоl vеrиn mяn dя gиrиm dцkkаnы-bаzаrыnа, Qоymаyыn cаnыm dцшsцn hиcrаn аzаrыnа". Dеdи: "Cаn аьrыsы sиzdяn хошdur mяnя еy rяfиq, Vяslя yеtmяkчцn dяrdя dюzmяk gяrяk, еy rяfиq. Mяn nя kаrяyяm qыlаm sиzя еtиrаzыm, Sиzdяn gцc аlыr mяnиm kцllи еhtиrаsыm. Mяnи sиzlяrsиnиz dиngиldяdиb-dиndиrяn, Ыlhаm аtыmы mиllяt цstцnя sцrdцrяn. Sиzиnlя cаnbиr оlmаqdа dаиm sяrяfrаzаm, Аyrы dцшsяm sиzdяn yаrыtmаz bиr nаtаrаzаm". 85 Âëþáëåííîñòü Áàõòèÿð Ìàìåäîâ www.hayam.spinners.ru e-mail:bmsoul@rambler.ru Âëþáëåííîñòü - ýòî áîëüøå, ÷åì ëþáîâü, Îíà íàìíîãî âûøå âåðíîé äðóæáû. Îíà ÷èñòà, áåññìåðòíà, ÷åì ëþáîâü, Ëþáîâü ñî âçãëÿäà ïåðâîãî íàâåêè. Âëþáëåííîñòü íå ïîçâîëèò íèêîãäà, Îáèäåòü òó, ÷òî ëþáèøü áåç çàáâåíèÿ. È íå äîïóñòèò íè ñëåçèíêè íèêîãäà, ×òîá ïîÿâèëîñü â íåé îò íåäîóìåíèÿ. Âëþáëåííîñòü - ýòî ìèã è íàâñåãäà, Ïîäàðîê íåîæèäàííûé, ÷òî æäåøü òû. Îíà âîçäåéñòâóåò, ñâÿòàÿ êàê âîäà Ñìûâàåò ãðÿçü âñåé æèçíè, ÷òî æèâåøü òû Âëþáëåííîñòü êàê íàðêîòèê íà çåìëå, Òåáÿ âåäåò ïîä ñòðîãèì íàáëþäåíèåì. Òåáÿ íå áðîñèò íèêîãäà íèãäå, Òû áóäåøü íå îäèí ñðåäè îêðóæåíèÿ. Âëþáëåííîñòü çàñòàâëÿåò âñåõ ëåòàòü, Íå ÷óâñòâóÿ àæ çåìëþ ïîä íîãàìè. Îíà íàñ âûíóæäàåò ðàçðóøàòü, Âñå ïðèíöèïû, ïðèäóìàííûå íàìè. Âëþáëåííîñòü êðàñèâåå, ÷åì ëþáîâü, Îíà íàñ äåëàåò ê ëþáèìûì âåðíûì. Âëþáëåííîñòü - ýòî ïüÿíàÿ ëþáîâü, Íàìíîãî ëó÷øå, ÷åì áûòü â æèçíè òðåçâûì. Âëþáëåííîñòü - ïåðâûé øàã ê áîëüøîé ëþáâè, Âëþáëåííîñòü ñîçäàâàëî âñå âîêðóã, Ëþáîâü æå ëèøü ïîääåðæèâàëî ýòî. Îíà ïðè÷èíà áåñêîíå÷íîé ñòðàñòè. Âëþáëåííîñòü ñ÷àñòüå ïðèíîñèëî âäðóã, Îíà íå òðåáóåò âçàèìíîñòü ó ëþáâè, Ëþáîâü æå ëèøü ïîäïèòûâàëî ýòî. Îíà íå òðåáóåò âçàèìíîñòè ó ñòðàñòè. Âëþáëåííîñòü íàñ òîëêàåò ñîçäàâàòü, Îíà âñåãäà ïðè÷èíà âäîõíîâåíèÿ. Íàì íå äàåò â äåïðåññèþ âïàäàòü, Íàì ïîìîãàåò íå òåðÿòü ìãíîâåíèÿ. Âëþáëåííîñòü è ëþáîâü - ýòî âåñíà, Âëþáëåííîñòü áåç ëþáâè êàê ïðîñòî ëåòî. Ëþáîâü æå áåç âëþáëåííîñòè ïóñòà, Õîëîäíà êàê çèìà, êàê îñåíü áëåêëî. Âëþáëåííîñòü çàáûâàåò â æèçíè çëî, Îíà ïðè÷èíà ëèøü äîáðà òâîðåíèÿ. Îíà ïðîùàåò âñåì ëþáîå çëî, È âñåì âî âñåì äàåò áëàãîñëîâåíèå. Âëþáëåííîñòü íå ïðîõîäèò íèêîãäà, Ïóñòü äàæå íåòó ðÿäîì ÷åëîâåêà. Ëþáîâü æå èñ÷åçàåò èíîãäà, Õîòÿ æèâåøü òû ðÿäîì ñ ÷åëîâåêîì. Âëþáëåííîñòü - ñîñòîÿíèå Äóøè, Êîãäà òû õî÷åøü æèòü è òîëüêî äóìàòü. ×òî ñäåëàòü äëÿ ëþáèìîé îò Äóøè, ×òîá áûëî åé ïðèÿòíî, ÷òî ïðèäóìàòü. Èãðà âî âëþáëåííîñòü î÷åíü êîðîòêà, Âëþáëåííîñòü âå÷íà äàæå áåç îòâåòà. Âëþáëåííîñòü âûäàþò âñåãäà ãëàçà, À âîò ëþáîâü ìåðòâà, êîëü áåç îòâåòà. 86 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 севинc пярваня yeni шerlяr аналыг синдрому -эцъ вер, що -эцъ вер… индиъя башы чыхаъаг эцъ вер, що -бу нядир, бцтцн эцъцнц сифятиня вермисян гыпгырмызы хоруза охшайырсан -эцъ вер, що бир аз да аща, азъа галыб бу дям алтдан сяня доьру йерийян эинекологун ялъяксиз яли вя маникцрлц дырнаглары "аьрыкясиъи" кими чырпылыр бятниндяки аьрылара -эцъ вер, що "йохса, ушаг юлцр!" бу дям дцшцнмяйя дя вахт тапырсан "аман, 9 айлыг язиййятим эетдими бада?!" бир йандан да щятта ималядян сонра да алтыны батыра биляъяйин горхусу тярк етмир сяни бир ан будур, ири бир гайчыйла щяким сяня йахынлашмада айагларын "фалаггада" зярря олду ки, бу аьрыларынын йанында сяни бир ясэи кими неъя кясдиклярини ганыны неъя ахытдыгларыны эюрмяк имканын йох… эцзэц эятиряси дейилляр ки… щякимин: "ахырынъы дяфя мющкям эцъ вер, що"- демясийля… илащи, рущму бядяндян хилас олду узун гябизликдян сонра баьырсагларынымы динъялтдин щямин ан дейя билмирсян там башга дуйьудур бу юнъя балаъа баш пейда олаъаг гычларынын арасында сонра сян ей язямятли гадын эюряъяксян онун зцщур мярасимини байаг ъырдыглары йердян йеня ясэи кими ийняляйиб тикяъякляр сяни бир достумдан 8 дяфя аборт етдийиня эюря язиййят чякян гадына… бунунла битмир бу иш доьушдан сонра сол эюзцмдя чяплик йарандыьыны эюзцмцн тез-тез сяйридийини щамыдан хцсусян дя гайынанамдан эизлятмяйим траэифарсдыр бился о, мяни В елементин юзц кими тяшвишля гаршылайар чцнки… чыхардыьым эемаройданса, яримин дя хябяри йох неъя дейярляр, щцнярли адам архасындан шикайят етмяз… сол дюшцмцн саь дюшцмя нисбятян кичилмясини цстялик салланмасыны ися о, щеч бяйянмяди… буну эизлятся дя билирям бцтцн бу щянэамядян сонра гадынларын щяля дя доьмаг истяйиня вя баъарыьына щейрятлянмяк олар анъаг вя йашлы нянялярин дя бу ишдя яли вар: доьдугъа арвадын ъаны йцнэцлляшяр дейимлярийля билирсянми, гадын достум сяня нийя дейирям бунлары? мян щамиляйкян кимся сюйлямяди бу барядя щятта щякимляр дя анъаг дюлцн дурумуйла марагландылар щямишя додагларымы юпцшя бойайан яримся анъаг эюбяйимдян юпмяйя башлады… инсанлыг щаггында бяд-бяд фикирляря дцшдцм алдадылдыьымы зянн етдим вя йалныз о анда анладым ки танры тяряфиндян чох эюзял дцшцнцлмцш ещтирас вя севэи тялядя йем имиш садяъя мяним инкубатор ролу дашымама… даща сонра йухусуз эеъялярин башлайаъаг АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 дейилян наьыллардакы балоьлан яшряфовун охудуьу мащнылардакы кими дюзцмлц олмайаъагсан… бир дя айылаъагсан ки, аз гала боьуб юлдцрмяк истяйирсян сяня язаб верян кюрпяни онун аъизлийи вя ширинлийи бялкя дя доьмалыьы сахлайаъаг яллярини анъаг анлайаъагсан ки, инсанларынын щамысы невроз олан бу юлкядя доьулан кюрпяляр дя невроз олмалы ясябинля ойнамалы о заман баьышлайаъагсан вя севяъяксян о кюрпяни гыз, йа оьлан олмасындан асылы олмайараг сутканын дюрддян цчцнц она сярф етдийин юмрцнц санийябасанийя кюрпяня баьышладыьын щалда беля йалныз севяъяксян сачларыны дарамаьа йуйунмаьа туалетя эетмяйя беля заманын олмадыьында да севяъяксян… щям дя севиняряк о, бюйцдцкъя язиййятинин бир щиссяси архада галды дейя… ян писи дя одур ки, бу эцнядяк сяня ял галдырмайан севэилин мящз о кюрпяйя эюря сяня илк силляни вураъаг амма сян севмяйя давам едяъяксян чцнки Стеfан Свейгин дедийи кими биз инсанлары онлара етдийимиз йахшылыглара эюря севирик ейни мянтигля 87 етдийимиз писликляря эюря нифрят елямялийик… Ar яш Sa и *** Mяn Arяш Saи, 1981-cи иldя Tяbrиz шяhяrиndя anadan doьulmuшam. Alи tяhsиlatыmы Elektronиka teknesиyяnи olaraq bиtиrmишяm. Яdяbи yazыlarыm шeиr elяcя nяsr sahяsиndяdиr, demяlиyяm kи neчя vaxtdыr dastan (roman) sahяsиndя oxumaьa baшlamышam ama hяlя yazmaьa cяsarяt etmяmишяm. Bиr neчя mцddяtdя Yarpaq dяrgиsиlя яmяkdaшlыq etmишяm. Ancaq mяnи dцnyada tяkcя yaшatdыran bиr шey varsa o da яdяbиyyatdыr. www.qapqara.blogfa.com ичимдян чюля фырладын инди щансыса гушун гырылмыш ганады гапым… *** ушаьын мянасыны дярк етмядян ъинсиййят цзвцнц ялляшдириб онанизмля мяшьул олдуьу кими сян дя ясяблярими ялляшдирирсян… билмядян щяр шейин сяня баща отураъаьыны индиъя эялян гатарын алтына итяляйяъяйям сяни… TOPRAQ TANRЫ *** юзцмц хяйанят етмямяйя зорладыьым йай эеъяляри йухумда танымадыьым кишийля севиширям сабащадяк… вя сящяря доьру чийними гуъаглайыб мяня сохулан яримя пычылдайырам аъизъя: индиъя йухуда эюрцрдцм сяни. *** гызымын алтыны дяйишиб зибил гутусуна атдыьым няъисли памперслярини аъындан юлмямякчцн йейян Шарикин юзцнц тящгир етдийини дцшцнсям дя юнъя хатырладым ки… арыларын ифразатыны йейян инсанлар щеч буну юзляриня тящгир саймырлар мясялян, биз бирисини язизляйяряк сюйсяк, мцтляг дейяъяйик: "аьзына ары поху!" йахуд да "филанкясин поху дадлыды мянимкися йох"-дейя тез-тез тяяссцфлянирик эюрясян, биз щардан билирик киминкинин дадлы киминкинин дадсыз олдуьуну… *** йаьышы ъанына чякян мяндилди йашадыьым евин диварлары щеч романтика йох бу йаьышда… 88 Bиr neчя atdыmыmla Gecя evиndя Цzцlцшmяk duraqыndayam Sиzlяrdяn , yaшadыьыnыz evrяndяn . Tanrыsыz yaшayacaьam Bundan bяrи . . . цzцlцшmяk durumunadяk Yazыram Bundan bяrи . . . yazmamaьы , Yaшayышыm Vя цzцlцшmяk melodиsи Sцzцlцr Dцшцncяmdяn, ичиmя; Yaшыma qяdяr acыlarы Damla-damla gюzlяrиmdяn Topluyub, qorumaqda Elя kи bиr kяrяdя ичяm Vя Topraq-Tanrыmы юpяm . Aьac olmaq иstяmиrяm Ayaь цstя Yaшayыb, юlmяyи , Nяиsяyи юldцrцbsя юzцmdя Юzцmdя юlmяdяn Yenиdяn yaшamaьы sevиrяm Mяn Topraq-Tanrыmы sevиrяm . Иyиnя yerиklяyиrяm Yaz чaьы yaьmuru юpяndя . Topraq-Tanrыmыn qurtuluш damьasы Dцnяnиmdя mяnи uydurmuш Иndиsя yaшayышыmыn varaqlarыnda durur Belя kи yazmamaьы yazыram Bundan bяrи . . . ; Цzцlцшmяk duraьыndayam Yasaq olur adыm Evrяn varaqlarыnda . Yalnыz bиr durum Юtmяmdяn юncя , АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Bиrиsиnиn юldцrmяk peшиndяyяm Bиrиsи ! Adы Yaxшыlыq Sormuшam aьыzlardan adresиnи Onu юldцrmяk zorundayam Dodaqlarы юldцrmяk peшиndяyяm . . . Usanmadan, Topraq-Tanrыmы юpmяk иstяyиrяm . Baьыrmaq иstяyиrяm uьurumu Torpaq-Tanrыmы юpmяk dюnяmиndяyяm Gecяdиr, Gecяnиn evиdиr Цzцlцшmяk halыndayam Topraq-Tnrыmы юpmяk halыndayam Цzцlцшmяk melodиsи Durur gecяnиn dцшцncяsиndя Hяlя dя! Gecяdиr Цzцlцшmяk halыndayam Burasы gecяnиn evи Topraq-Tanrыm юpmak иstяyиr mяnи . . . "SON DЮNЦM" Orada O dюnцmdя Иkи zиbиl daшqasы юnцmdя Чцrцmцш, yaшlы Иkи zиbиl daшqasы Sarы kюynяklи Kиrиmиш , soyuq dяstяklи; Sцpцrgяsи parчalanmыш Dяyяrsиz buraxыlmыш Иkи zиbиl daшqasы. O dюngя son dюnцm Xяzяllяr artиst Addыmlar yюnяtmяn Yaшam ekran olur Bюlцm-bюlцm. "O dюngя son dюnцm" Adlы bиr bюlцm: Mяn ekrandayam Цrяyиm xяzяl qoxusu Tцpцrcяyиm ьusl edиr onu Ayaq qabыm kюksцmdяn Bиtиrиr yolu Чюkdцrцr dиzlяrиmи sonsuz bиr seks zoru, Xяzяl sюyцnцr Mяnиm kюksцmdя Mяn ekrandayam Иnan! Qaldыrыmlar Taqqa-tuq dиnlяdиr bunu; "O dюngя son dюnцm" Burada Gecяdя Sяndя Adlы bиr bюlцm . . . Orada O dюnцm Bиrиsи, иkи zиbиl daшqasыndan dиnlяyиr юlцm Gecяlяr шяhvяt шиrnяшиr duvarlarыna Gцndцzlяr qoxu qovrulur sabahlarыna Orada O dюnцm Bиrиsи bel baьlayыr uzaqlarыna Bиrиsи Odur bяlkя! Иkи zиbиl daшqasы, bиrиsи Odur bяlkя Orada Bel baьlayыr uzaqlarыna . . . Orada O dюnцm, Иntиhar dюnяmи Aшmыш иkи zиbиl daшqasы Qaчmыш sцpцrgячи яmи Qurtulmuш bиr fяnяr saatdan Qыrыlmыш pandoldan, zaman Bцrцnmцш xяzяldяn mяkan "Yaшayыш" One - two - there Яkшыn! Baшlanыr yaшam: Ovuc - ovuc pыlakard Xы . . . ш , xыш , xышыltыlar alqыш; Xяzяl Addыmlar Kюksцm Юpцш-юpцш Bяdяn-bяdяnя Ekran . . . Orada O dюnцm Bиrиsи Иkи zиbиl daшqasы Orada O dюnцm Иntиhar dюnяmи Aшmыш Qaчmыш Qurtulmuш Qыrыlmыш Bцrцnmцш Daшqa Яmи Saat Zaman Mяkan Dayan! Dayan! Kat! Bиr dя Orada O dюnцmdя Иkи zиbиl daшqasы varmыш Yavaш-yavaш яkшыn Bиrdяn bиrя kat! BИZИM ШЯHЯR Шяhrиn gecяlяrиndя иntиhar qoxusu var Vя sяn nя bиlиrsяn Hяr gecя Bu шяhяrdя mиnlяrcя suчsuz kюrpя Чюrяk dяyяrиnя satыlыrlar Yяnи; Ana seks semboludur Vя ata bafыr ayaьыnda Qara dumanlar цчцn naьыl deyяn Чяn yatыb шяhrиn hяr bиr yerиnя Vя ышыq dolu bиr evdя шяnlиk Susmadan sevиnc bцrцyцb hяr yanыnы ; Nя юzцn Nя anasыn Nя sabahыn Sanыr o durum Yalnыzca Ичgи Seks Hяшиш Ev dя dalьalanыr *** - Burada bиlgиsayar qovuшdurur Bиzlяrи Bиr neчя dцymяnиn basmasы иlя ; Vя ayыrыr bиzи Bиrи _bиrиmиzdяn Bиr dцymяnиn basmasы иlя. Burada yaшamaq, sevda vя юzlцk Чalьыlardadыr, Hяr gцn yuxudan durarkяn Dяyишиk шяkиlя чevrиlmиш dяmиrlяrlя Иlgиlяnиrlяr иnsanlar Vя o...f , чичяk daha bиr tюhfя deyиl Bиrи-bиrиnи яzиzlяtmяyя. Telgraf sиmlяrиndя gюrцшmяk, Duyьusuz яllяr , Abunmanlarыn uduzmuш keчяrlяr, Aldatan ay , Yalqыz baxышlar, Tanышlыq heykяlи, Acы dodaqlardan bиtmиш acы юpцшlяr , Bиzиm шяhяrиn eyn tяrиfиdиr. *** *** Yalnыzca bu gecя sиzиnlя sыrdaшam Ta atыm-atыm mяn иlя gecя durumlarыnыn arasыnda nя olduьunu Sиzlяrя sюylяyяm: Чяn yatmш, шяhrиn hяr bиr yerиnя Vя acы qaranlыq, uшaьыn gюzlяrиnя Keчяr dя bиr kиши kartonla basdыrыlыb soyuqdan ! Nя юzцn Nя anasыn Nя sabahыn Dцшцnцr Yalnыzca soyuq uydurub onu. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Dышarыdan evя qayыdarыm Gцzgцdяn baxышыm dиkиlиr gюzlяrиmя, Gюzlяrиm hяyatыn rяngиnи uduzmuш. Fиkrя cumanda Dцшцncяm hяr atыmыmla sяrиlиr ayaqlarыmыn altыna. Чяnlи шяhяrиn hяr bиr yerи eyndиr. Чяn yatmыш шяhяrиn hяr bиr yerиndя gюzlяrиmи yumanda; Gюrцrяm: Bиr dar kяndиrиnи qoca sюyцdя baьlayыrlar, Sыx bиr orkestra "Юlцm sяmfonиsи" yapыr, Mяn qara geymишяm 89 Gцzgц яlиmdяdиr Vя son baxышlarыma baxыram. Sonra kюlgя kиmи bиr иz Qulaьыma pычыldayыr: Bunlarы sяnиn ичиn yapыrlar. Betondan aьиr atdыmlarыmы yerdяn ayиrиram Ap-aydыn чaydan keчиrяm Dar kяndиrиnи boynuma salыram Qoca sюyцd aьlayыr, "Юlцm sяmfonusu "yaranыr Vя mяn юlцrяm... Mяnи bиr kюtцk kиmи odlara yaxыrlar, Odlardan dышarыda Uzaqlarda bиr qыz durub, Barmaqlarиlя bozqurd sembolu чяkиr Vя яllяrиn aчыr Mяnи baьrыna чaьыrыr . . . ! Qaчыram . . . Odlarыn son atdыmы haradadыr ? Hяr addыmыm иsя odlar bиr atdыm uzanыr ; O yanmыr , Mяn yanыram . . . Юzlцyцm tapыlыr Цrяk bucaьыnda Юzgцr yaшayыb, sяrbяst oluram Elя bиl юzцmя yaшayыram mяn dя Amma чяnя bцrцnmцш шяhяrdя Gerчяklяr yaшayыr: Bиrи kartonla basdыrыlыb Юzцnц uduzmuш , Bиrи seks sembolu olur O bиrиsиdя uyuшdurucu цчцn naьыl deyяn Чяnя bцrцnmцш шяhяrdя Юzlцk , Aь kиtabыn sиlиnmиш yazыlarы kиmиdиr. Elя kи юzцmц dцшцnяn durum Чыlьыn bиr gцlцш yelи qopur *** Durumlar qan doьur Qulaqlar yalnыzca "Юlцm sяmfonиsиnи" duyur Vя чяn yatыb шяhяrиn hяr bиr yerиnя . . . *** Oyanыram Чяnя bцrцnmцш шяhяrи yenя gюrцrяm O qыzы dцшцndцkcя, Yaxud Ыnanmaq иstяmиrяm. Yaшar Яsяn SAYЫQLAMAQ Kaш kи, Amerиkada doьulsaydыm Vя ya Parиsdя. Onda Hяr шey gюzяl ola bиlяrdи Hяtta sex. Bu gecя Sяhяrя qяdяr yazmaq иstяyиrяm Bяlkя dя sayыqlamaq. Sяnи sevdиyиmи demяk vя bundan юlmяk. Bu cыndыr dцnyaya Olursa baьlanmaq Amma sevmяk bu dцnyalыq dяyиl. Bunu bиldиm, Sevgиlиm. Bиzиm dцnyamыz Yasaqlarla yaranmыш soyuq bиr gцndя Deyиrlяr 7 gцndя. Dцzdцr Qar da gюzяldиr Amma чoxluq Korluqdur. Vя bиzиmkи, qяhbя bиr dцnya. 90 29.1.2006 QЯQЯШ Sяn иsя telefon etmяkdяn dя чяkиnиrsяn. Bяlkя dя юlmцшяm, acыmdan yaxud acыьыmdan . Bяlkя dя hяr шey gюzяldиr vя mяn dцymuram bunu. Yox sevgиlиm Sevmяk bu dцnyalыq dяyиl Vя baшqa bиr dцnyanыn olduьuna ыnanmыram. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Kцчяyя zиbиl atma Zиbиlя dцшяrsяn. Bяsdиr yerя tцpцrdцyцn Tцpцrcяyя boьularsan. Vя bяsdиr Kишиlиkdяn danышdыьыn Orqanыnы qaшыyarkяn. Sюyцш sюyяn aьzыnы baьla Ыylяndиrdиn havanы Bиr dя sиqaretиnиn dumanы. Vя ичdиyиn Cыndыr araьыn qoxusu. REKLAM QЫZЫ Yox sюylяmя fиkrиnи Чцrцmцш beynиnиn zиbиlиnи Xotdarkяn Jиqulиnи. 13.2.2006 QOYUNLAШAQ Metronun dиvarыndan Asыlan reklam tablolarы Heч dя qaчmыr gюzdяn . Dцnяn eшшяk olmaq иstяdиm Bиlmяdяn чapdыrdыlar alяmиn yцkцn Vя ишlяtdиlяr durmadan. Anqыranda qamчыladыlar Mяnя bax Mяnи seч Mяnи al Baьыrыrlar . Ancaq hяrdяn yoncama bиr az arpa qatdыlar Bu mяnя yetяr dedиm. Bиr qыzыn fotosu Reklamlarыn ичиndя Gюr necя dя gюzяldиr Vя mяn vuruluram bиr anda , Reklam qыzыna . Bцgцn юkцz olmaq иstяdиm Sormadan , Dиnmяdяn Шomlatdыlar mяnя Yиyяsиz torpaьыmы Buda yetmяzmиш kиmи Kяsdиlяr mяnи Vя яtиmи , sцdцmц , sцmцyцmц шeyиmи bele yedиlяr . Vя ... vя sabaq qoyun olmaq иstяrяm Bиlmяdяn Sormadan vя dцшцnmяdяn Sцrsцnlяr mяnи иstяdиklяrи yerя Bиr чoban vя kюpяkdя olsun. Bяslяnmяk ... Bяslяnmяk Kяsиlmяyя Vя yцn vermяyя Budur mяnиm gюrяvиm mяn иsя otarmalыyam Baшыmы qaldыrmadan Dиk baxmadan Yяnи Onlarыn иstяyи kиmи bяslяnmяlиyяm . Budur mяnиm vя mяnиm шяrяflи xalqыmыn keчmиши , gяlяcяyи. Nя xoшdur Bunu uшaqlarыmыzada юyrяtmяlиyиk . Atalarыmыzыn bиzя юyrяtdиyи kиmи Artыq qoyunlaшmaq zamanыdыr Haydы ... Qatar юz gurultusu иlя gяlиr Taka-taka tuk ... Taka-taka tuk. Vя qalыr шяkиl arxasыnda . Durmadan vaqona mиnиrяm Vя hяr шey arxada qalыr Unudulmaьa doьru Bцtцn olaylar kиmи . SЯNИ MЯNЯ YAШATMASЫN Bиr evиm olsun иstяrdиm Buчaьы olmasыn Dиrяnmяk цчцn Sцtunu olmasыn. Bиr dяrdиm olsun иstяrdиm Bиrazcиk sяnя oxшasыn Yяnи vяfasы olmasыn. Bиr gцnцm olsun иstяrdиm Sяnи heч bиlmяsиn, Sevишяrkяn odamda Sяnи mяnя yaшatmasыn . юylя bиr sяn иstяrdиm Sяnи heч ... Amma heч tanыmasыn . GЯL ЮPЦШЯK Sяnи юpmяk иstяyиrяm Hяrkяsиn юnцndя . Bцtцn яnяnяlяrя Vя sыxыcы tяrbиyяlяrя qarшы . Qoy poxqafalыlar АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Bиzи sюysunlяr Amma bиz durmadan sevяk Vя юpцшяk Цstяlиk dodaqdan. SЯN YOX ИDИN Mяn vя sяn, Sяn heч anlamadыn kи, mяnи Vя sevmяdиn. Amma mяn, Nя иsя ... sevdиm sяnи. Hяrшey sяnиn цчцn bиr oyun Vя sadяcя bиr tanышlыq. Mяnиm hиsslяrиm Elиt tиcarяt Yaxud Eylяncя mяrkяzи. Bиr (Dиrol) saqqыzы Yяnи qяrшиyиb Vя tollanmaqmыш taleиm. Sяn yox иdиn Vя olmadыn acы gцnцmdя. Pиs gцnцm heч bыraxmadы kи, mяnи . Sяn nяyиn юcцnц aldыn mяndяn? Yaшamadыьыn sevgиnи , Yaxud Qыrыlan xяyallarыnы. Vя bu arada Mяnиm suчum Tяkcя sяnи sevmяkmиш. Sяnиsя dцyma. Nя иstяyиrsяn dedиn Amma bиlиrdиn иstяyиmи. Gяl yalqыzlыьыmы paylaшma Vя tцpцr цzцmя, Bиr lama kиmи. Amma heч dцшцnmя etdиklяrиnи. Sяn Yenи Rakы qяdяr belя Bиlmяdиn hиsslяrиmи O иsя nя canlыdыr botulkada vя nя canlы иdиn юlцmцmdя. 20.2.2006 91 Seymur Baycan seymurbaycan@gmaиl.com esseляр qaralыr, belи qыrыlыr. Vя nя yaxшы kи, heч olmasa bu xaraba qalmыш Azяrbaycanda Murad kиmи 10-15 adam yaшayыr hяlя. Bиzиmlя bиr gюyцn altыnda nяfяs alыr. Иtя dюnmцш zиyalы Eskalatorda mяn yuxarы qalxarkяn anasыnыn qucaьыnda aшaьы enяn anasыnыn чиynи цstяn arxaya baxan o monqolsиfяt kюrpяyя nя qяdяr яl elяsяm dя, mяnи gюrmяdи. Ay Allah, onun o domba gюzlяrи elяcя ишыqlara, ишыqlara, ишы qlara baxыrdы. Murad Kюhnяqala Deyиrlяr Bишr Hafи adlы bиr sufи hяmишя ayaqyalыn gяzиrmиш. Ayaqyalыn gяzdиyи цчцn heyvanlar yolu murdarlamazmыш. Bиr gцn sяhяr юrцшя gedяn heyvanlardan bиrи yolu batыrыr. Heyvan sahиbи цzцn cыrыb, saчыnы yolur kи "Bишr Hafи юldц". Sahиl parkы, Axundov kиtabxanasыnыn hяndяvяrи mяnя boz, cansыxыcы gюrцnяndя bиlиrяm kи, Murad Kюhnяqala шяhяrdя yoxdur, nюvbяtи uьursuz xoшbяxtlиk axtarышыna чыxыb, цz tutub harasa gedиb. Яgяr sиz чиynиndя balaca, kюhnя чanta, baшыnы aшaьы salыb иtи, qыsa addыmlarla yerиyяn adam gюrsяnиz, bиlиn kи, o, Murad Kюhnяqaladыr. Murad Azяrbaycan яdяbиyyatыnыn canlы klassиkиdиr. O, anadangяlmя yenиlиkчиdиr. Murad "Gцmцш kuzя"dяn "Quш qrиpиnя yoluxmuш xalq шaиrи" poemasыna qяdяr az qala bцtцn janrlara чox ustalыqla mцracияt edиb. Murad yazmыr, o, шяkиl чяkиr. Onun hekayяlяrи, шeиrlяrи чox konkretdиr, yenиdиr, aktualdыr. Murad hяr шeydяn яvvяl яqиdяlи иnsandыr. Tanrы bu иnsana sяxavяtlя иstedad verиb. Muradы gюrяndя gцlцmsяmяmяk, цzц kцlяyя qarшы dayanmamaq mцmkцn deyиl. Чoxdan bu adam haqqыnda yazы yazmaq иstяyиrdиm. Onsuz da qulaьы bиrkalы xalq шaиrlяrиnиn o qяdяr trиbunasы var kи... Mяn dя Muraddan yazmayыm, bяs kиm yazsыn? Muradыn hяyata, mцbarиzяyя sяslяyяn, optиmиst ruhlu шeиrlяrиnиn nцvяsиndя юldцrцcц pessиmиzm var. Adam gцvяndиyи, nиkbиnlиyиnя heyrяt etdиyи adamlarы kяdяrlи gюrяndя gюzц 92 Яhvalыm pиs olanda Muradыn "Dяrdalgиn" шeиrиnи oxuyuram: Ey gцnяшlи yurdun шяrqlи иnsanы! Nя vurulmusan bu qяmlяrя, Dяrd-bяladan hяzz alыrsan, Manyaksanmы? Kюynяyиn cыrыqdыr - cяhяnnяmя kи, Bиr az da cыrыq kюynяklя gяz; Dabanы sцrtцlmцш, цstц sюkцlmцш, Su buraxan ayaqqabыnla Bиr tяpиk иlишdиr dяrdиn dalыna. Oьlunun keчяnиlkи шalvarыnы geyиn sяn Bиr az da gюdяk olsun, Qыzыnыn keчяnиlkи ayaqqabыsыnыn Sюkцlmцш yerlяrиnи юzцn tиk Sяn sapы dишиnlя dartdыqca Uшaqlarыn gцlцшяcяk Necяdиr, gюzяl deyиlmи? Yazыnыn qяrиbя mиstиkasы var. Ola bиlsиn yazы zяиfdиr, amma sяmиmи yazыlыbsa, hansыsa hadиsяdяn doьulubsa, yцz faиz oxucunun ичиnи tяrpяdяcяk. Hяtta mяtn mцяllиfиn sиqaret чяkиb-чяkmяdиyиnи, gecя, yoxsa sяhяr tezdяn ишlяdиyиnи gюstяrиr. Hяssas oxucu mцяllиfиn yazы yazarkяn hansы hиsslяr keчиrdиyиnи duymalыdыr. Duymursa, o, eшшяkdиr. Иnsanlarы gцldцrmяyя hesablanmыш, hяyata sяslяyяn bцtцn шeиrlяr, hekayяlяr kяdяrdяn doьur. Mяn yцz yox, mиlyon faиz bиlиrяm Murad qыzыnыn keчяnиlkи ayaqqabыsыnыn sюkцlmцш yerlяrиnи tиkяndя, sapы dиши иlя dartanda uшaqlarы gцlцшцb. Bяlkя dя Murad "Dяrdalgиn" шeиrиnи иntиharыn bиr addыmlыьыnda yazыb. Amma o monqolsиfяt uшaq kиmи elяcя ишыqlara, ишыqlara, ишыqlara baxmaьa mяcburdur. Kamyu demишkяn, "юlяndя dя mцqavиmяt gюstяrmяlи". Bиz hamыmыz nиkbиn olmaьa mяhkumuq. Yazыnы Muradыn "Nиtq" hekayяsиnиn sцjetиnи qыsa yazmaqla bиtиrmяk иstяyиrяm. Bиr vиcdanlы zиyalы qonшunun kartondan АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 dцzяltdиyи budkasыndan borca vermишel, toyuq budu, qяnd vя dиgяr hяyatиvacиb яrzaq alыr. Vяdя bиtиr, qonшu pulu tяlяb edиr. Zиyalы axшam ишdяn qayыdanda Allaha yalvarыr kи, onu иtя dюndяrsиn. Allah onun duasыnы eшиdиr, zиyalы иtя dюnцr. O atlana-atlana, sяrbяstcя budkanыn юnцndяn keчиr, hяtta sevиndиyиndяn bиr aьыz da qonшunun цstцnя hцrцr. Lakиn bu xoшbяxtlиk uzun sцrmцr. Hяyяt uшaqlarы иtи (oxu: zиyalыnы) daшa basыrlar. Sonda mцяllиf uшaqlara mцracияt edиr kи, heч vaxt kцчя иtlяrиnи daшa basmasыnlar. Kцчя иtlяrиnиn чoxu borc яlиndяn иtя dюnmцш vиcdanlы zиyalыlardыr. Haradasan, ay Murad? Bяlkя sяn dя иtя dюnmцsяn?! ...Dцnяn "Praqa" restoranыnыn qarшыsыnda 242 nюmrяlи marшrut yolu keчяn bиr иtи vurdu! Koroьlu vя Hacы Mяmmяdov Gяlиn saz lazыm olanda qыlыnc, qыlыnc lazыm olanda saz чalan, юzцndяn zяиflяrя qan uddurub, юzцndяn gцclц иlя qarшыlaшanda sazыnы яlиnя alыb "and ичmишяm bu gцn dюyцш olmasыn" mahnыsыnы oxuyan Koroьluya шиddяtlи xalq mяhяbbяtиnиn sяbяblяrиnи araшdыraq. Bиrиncиsи, o, tacиrlяrи soyub kasыbkusuba paylayыrdы. Ыkиncиsи, yeyиb-ичяn kиши иdи, Чяnlиbeldя az qala hяr gцn kef mяclиsи tяшkиl edиrdи. Цчцncцsц, Koroьlu bяy юz dюvrцnцn яn saz шeylяrиnи (canlarы) yыьmышdы Чяnlиbelя. Onun шяnиnя aшыqlar dastan qoшub, bюyцk Цzeyиr bяy Hacыbяyov opera yazыb. Bиr oturuma yeddи qazan plov yeyиb, sonra aшpazы qazana basan Koroьlunun шяklи цstцnя vurulmuш kюynяklяrи cяnubda soydaшlarыmыz яyиnlяrиnя geyиnиb kцчяlяrя чыxdы. Bu da sevgиnиn bиr formasыdыr. Koroьlu haqqыnda hяlяlиk bu qяdяr. Bиz Hacы Mяmmяdovun иstиntaq иfadяlяrиnи dиqqяtlя oxuyub, mяhkяmяnиn gedишatыnы nяfяs dяrmяdяn, чox maraqla иzlяyиrиk. Mяn daha yazmыram Hacы bяy dцz dюrd иl oьurluq maшыnda necя Daxиlи Ишlяr Nazиrlиyиnя, ишя gяlиb-gedиb. Azяrbaycandыr, burada tяяccцblц heч nя yoxdur. Sadяcя mиllяtиn bцtцn sayыlan qяlяm яhlи Hacы Mяmmяdov mюvzusunda qяlяmlяrиnи sыnayыblar, mяn dя baшыmы baшlara qoшmaq иstяyиrяm. Baшa dцшя bиlmиrяm, mяhkяmяdяn reportaj yazan jurnalиstlяr necя Hacы Mяmmяdovu cиnayяtkar adlandыrыrlar? Axы onun Koroьludan nяyи kяmdиr? Цzцndяn nur tюkцlцr. Varlыlarы soyub юzцnя dцшяn payы kasыblara verиrmиш. O da az qala hяr gцn Koroьlu kиmи Qarabulaqda kef mяclиslяrи tяшkиl edяrdи. Mцьяnnиlяrи baшыna yыьыb hяyatыn dadыnы чыxarыrdы. Gedиn Qusara vя gюrцn camaat Hacы bяyиn xяtrиnи nя qяdяr иstяyиr. O, hяbs edиlяndяn sonra neчя-neчя qadыn mцьяnnиnиn klиpи yarыmчыq qalыb. Яgяr юlkяyя иcazяsиz bиr lax yumurta gяtиrmяk mцmkцn deyиlsя, Hacы bяyиn oьurladыьы adamlar mиlyonlarы necя, hansы цsullarla qazanыblar? Deyиrlяr юlяn adam haqqыnda ya xoш sюz sюylяmяlи, ya da susmalыsan. Bиz susmayacaьыq, nя dя xoш sюzlяr sюylяmяyяcяyиk. Ad чяkmяdяn deyя bиlяrиk kи, Hacы bяyиn qяtlя yetиrdиyи mяlum mяrhum adam xeylи bяdbяxtиn cиbиnя nяшя atыb onlarыn yaxыnlarыnы soymuшdu. Mяrhumun cиbиnя nяшя atdыьы adamlar иndи Hacыnы sevmяsиn bяs nя etsиn? Hacы nяиnkи Koroьludan kяm oьlandыr, bяzи parametrlяrя baxanda ondan hяtta цstцndцr. Ona gюrя dя bu adamlardan bиrиnи xalq qяhrяmanы, o bиrиnи cиnayяtkar adlandыrmaq tarиxи яdalяtsиzlиkdиr. Hacы bяydя yeganя qяbul etmяdиyиm hяrяkяt mцьяnnиlяrя hяddяn artыq pul xяrclяmяsиdиr. Gяrяk bиr az da vяkиllяr, jurnalиstlяr, шaиr-yazычы tayfasы цчцn tяrlяyяydи. Belя olsaydы, иndи Hacыnыn шяnиnя иkи roman, цч poema, yeddи dastan, bиr opera qoшmuшdular. Bиz o vaxt (1995-2005-cи иllяrdя) bиlmиrdиk kиm kиmи oьurlayыr. Heydяr Яlиyev sabиtlиyиndя heч kиmиn aьlыna gяlmяzdи kи, hansыsa dяstя gцndя bиr adam oьurlayыb mиlyon-mиlyon dollarыnы alыr. Nя bиlяk, bяlkя elя bu gцn dя hansыsa namяlum dяstя adamlarы oьurlayыr vя yaxыnlarыnы soyur. Bu dяstя Иlham Яlиyevиn иkиncи prezиdentlиyи dюvrцndя иfшa olunacaq vя xalq baш verяnlяrи чox normal qяbul edяcяk. Яgяr bu yazыnы hяmиn dяstяnиn цzvlяrиndяn bиrи oxuyacaqsa, lцtfяn yazыnыn mяzmununu dяstяnиn baшчыsыna чatdыrsыn. Qoy bu gцn adam oьurlayan dяstяnиn baшчыsы Hacы Mяmmяdovun yeganя sяhvиnи tяkrarlamasыn. hяrdяn шaиryazычы, jurnalиst, bяstяkar tayfasы цчцn dя tяr tюksцn. Hяlяlиk. Oьrudan oьruya halaldыr. Tanrы ишиnиzи avand etsиn! Vaьzal, gюmrцk,sяrhяd vя tualet Yol sцpцrяn qadыnlar Ot bичяn kишиlяrя parodиyadыr. Murad K. Hяr hansы юlkяnи tanыmaq цчцn vaьzaldan bиlet almaq (xцsusяn dяmиryolu vaьzalыndan), kюmrцk mяntяqяsиndя beш dяqиqя dayanmaq, sяrhяddяn keчmяk vя иkи-цч dяfя шяhяrиn (xцsusяn paytaxtыn) mцxtяlиf yerlяrиndя yerlяшяn tualetlяrя (Zamиn demиш, ayaqyolu чox romantиk sяslяnиr. Yцz faиz razыyam) baш чяkmяk kиfayяtdиr. Rasиm Qaracanыn sюzцnя иnansaq, beш-altы Norveч jurnalиstи bиr-neчя ay яvvяl цч Cяnubи Qafqaz respublиkasыnы gяzяrяk yцzlяrlя иctиmaи tualetиn шяklиnи чяkяrяk юz gюzяl mяmlяkяtlяrиnя qayыdыblar. Onlarыn nиyyяt vя mяqsяdlяrиnи шяrh etmяk иstяmяzdиm. Heч narahat olmayыn, hяr цч respublиkada vяzиyyяt eynиdиr. Vaьzaldan baшlayaq. Kassalarda kompцter arxasыnda яylяшяn qadыnlarыn geyиmи, saч dцzцmц, zahиrи gюrцnцшlяrи иlя ишиmиz yox. Hяr halda, kassalarda nяzakяtlи, gюzяl xanыmlar bиlet satsaydы, lap pakиzя olardы. Чox adи шeylяr adamыn ovqatыna xoш tяsиr gюstяrиr, ишиn uьurlu alыnmasыna, Az.TVnиn tяbиrиncя desяm, юz tюhfяsиnи verиr. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 93 Bиzиm Bakы vaьzalыnda kassиr vяzиfяsиndя чalышan qadыnlarыn bяzиlяrиnиn meymuna oxшamalarы bиr yana (юzцmц sыьortalamaq цчцn qяsdяn "bяzиlяrи" yazыram. Doьrusu, kassиrlяr чox qorxulu mяxluqlardыr), adama heч adam balasы kиmи cavab da vermиrlяr. Elя bиl bиletи qapыb pulunu vermяyяcяksяn. Яksяr hallarda tяbии bиlet yoxdur. "Yoxdur"u dodaqlarыnыn ucu иlя sюylяyиb arxalarыnы adama sarы чevиrиrlяr. Onlarыn dиlиndя "yoxdur" kяlmяsи ...dиr (lцtfяn, nюqtяlяrиn yerиnи юzцnцz doldurun) kиmи sяslяnиr. keчяndя юzцmlя yalnыz vя yalnыz bиr чanta alt paltarы gюtцrяcяm. Юzц dя xeylи иstиfadя olunmuшlarы. Oнун бу мяшяггятлярдян хябяри йохдур (Kиmlиyиndяn asыlы olmayaraq, qadыn цstцndя bычaqlanan vя bычaqlayan bцtцn zяrяrчяkmиш шяxslяrя иthaf olunur) Юmцr bиr qurшunla bиtиrsя Bюlgяlяrdя vяzиyyяt lap aьlamalыdыr. Sraьagцn иkи rayonda Qazax vя Aьstafada bиlet tapa bиlmяdиm. Adam hяr шeyя gюrя vяsиqяnи gюstяrmяk иstяmиr. Onsuz da jurnalиstиn иt qяdяr hюrmяtи qalmayыb. Bиr dя kи, axы nяyя gюrя bиlet alanda mцtlяq vяsиqя gюstяrmяlиyяm? Шeиr yazmaьa, yuxu yozmaьa Sevdиyиmиz qadыnlarыn Nя иsя, saь olsun яyalяt dostlarы, bиrtяhяr, mиn zцlmlя bиlet tapыb mяnи qatara dцrtdцlяr. Gиrdиm vaqona, kupelяrиn yarыsы boшdur. Vя alver baшlayыr. Bяlяdчиlяr yerlяrи иkиqat bahasыna satыrlar. Sяrnишиnlяr dя kassalara, bяlяdчиlяrя bяlяddиrlяr. Bиlиrlяr kи, zяhmяt чяkиb kassaya dar deшиkdяn baш soxmaьыn mяnasы yoxdur. Elя bиrbaшa stansиyaya gяlиrlяr. Ишverяnlиk-zad elяmиrяm, amma doьrudan da чox иyrяnc mяnzяrяdиr. Pul qazanыb bala saxlamaьыn mиn yolu var. Cяhяnnяmя, heч olmasa bиletиn 70 faиzиnи satыb 30 fazиnи юzlяrиnя alver цчцn saxlasыnlar. Qaldы kюmrцk vя sяrhяd. Иkиsи dя bиr-bиrиnиn tayыdиr. Yenя sraьagцn Qыrmыzы Kюrpцdя sяrhяdи keчиrяm. Hяrя яynиnя bиr forma geyиnиb. Formalыlardan bиrи pasportuma baxыb soruшur: baшыmыz цstцndяn asmaьa, dяyяrmи Federиko Qarsиa Lorka? Elчиn Иsgяndяrzadя Qarpыz чox mцsbяt enerjиlи gиlяmeyvяdиr. Bюyrяyя чox xeyиrlиdиr. Daшы, qumu yuyub aparыr. Hяm dя dяhшяt sяrfяlиdиr. Lap naьыldakы kиmи, tumunu toyuq-cцcя, qabыьыnы eшшяk, ичиnи иsя adamlar yeyиr. Bиr az qabиlиyyяtlи qadыn tapыlsa, hяlя eшшяyиn payыndan kяsиb dadlы mцrяbbя bишиrяrяk qышa tяdarцk gюrяr. Qarpыzla baьlы xeylи xoшmяramlы uшaqlыq xatиrяlяrиm var. O vaxtlar bиz иndиkи kиmи qarpыzы kиloyla deyиl, maшыnla alыrdыq. Qarpыzlarы maшыndan boшaltmaьыn юzц gюzяl bиr яylяncя иdи. Bиz юzцmцzя qarpыz seчиrdиk. Sonra qarpыzыn ичиnи yeyиb qabыьыnы шиrяlи-zadlы baшыmыza keчиrиrdиk. Daha sonra hяmиn qarpыz qabыьыnda toyuq-cцcяyя su verиrdиk. Toyuq-cцcяnиn dиmdиklяyиb deшиk-deшиk etdиyи qarpыz qabыьыna dиqqяtlя baxыn vя onda gюrяcяksиnиz dцnya necя dя fanиdиr. - Hardan gяlиrsяn? - Tиflиsdяn. - Xeyиr ola? - Semиnarda ишtиrak edиrdиm. Semиnar adы eшиdяndя цzцnц turшudur. Sonra bu formalы adam чantamы aчыb qurdalanыr. Yolda oxumaq цчцn gюtцrdцyцm kиtabы (Mиlorad Pavичиn son romanы) vя bloknotumu vяrяqlяyиr. Mяn иsя sяbrlя ona baxыram. Bloknotdakы qeydlяrи oxuyanda dюzmяdиm. - Cяnab baш leytenant, bloknotdakы qeydlяrи oxumaq tяrbиyяsиzlиkdиr. - Mяn narkotиka axtarыram. - Hяrflяrиn arasыnda? Hanы sяnиn иtиn-pишиyиn, qoy gяlиb чantanы иylяsиn. Baшыnыzы чox aьrыtmayыm, baшqa bиr formalы adam mяnи tanыyыr vя deyиr kи, чantanы gюtцr get. Bиr sюzlя, bиabыrчыlыq. Sюz vermишяm, nюvbяtи dяfя Qыrmыzы Kюrpцdя sяrhяdи 94 Sevdalы шяkиllяrиn Bu mцsbяt enerjиlи tяrяvяz bиtkиsи (bиr dяfя gиlяmeyvя yazdыq, яvяz-яvяz oldu) иlя yцklяnmиш maшыnlar шяhяrиmиzdя peyda olanda qanыmыn иt qanыna dюnmя prosesи baшlayыr. Bunun чox axmaq, xeylи subyektиv sяbяbи var. Яslиndя mяnиm qarpыza mюvsцmи nиfrяtиmdя qarpыzыn юzцnцn heч bиr gцnahы yoxdur. Tanrыdan gиzlи deyиl, sиzdяn nя gиzlяdиm. Hяrdяn darыxanda getdиyиm mяkanda иkи dяfя mяnя xяbяrdarlыq edиblяr kи, цчцncц dяfя sяnи buralarda gюrsяk, юzцndяn kцs, bычaqlanacaqsan. Sevanыn (ad шяrtиdиr - S.B.) yaшadыьы bиnanыn sakиnlяrи aшыrы dяrяcяdя qeyrяtlиdиr. Mяsяlя ondadыr kи, yay aylarыnda bиnanыn яn qeyrяtlи sakиnlяrи yыьышыr kюшkя vя qarpыz-pendиrlя araq vururlar. Gecя saat цчя qяdяr yatmыrlar. Bu mяnada яn яlverишlи fяsиl qышdыr. Saat 9-dan hamы sяrчя kиmи doluшur yuvalarыna. Чяrшяnbя axшamы vя чяrшяnbя gцnlяrи mяnиmчцn яsl bayramdыr. Яn avara sakиnlяr belя hяmиn gцnlяr Чempиonlar Lиqasыnыn oyunlarыna baxыrlar. Mяn dя чox rahat, heч bиr tяhlцkя hиss etmяdяn qalxыram АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 dюrdцncц mяrtяbяyя. Yaxшы kи, Sevanыn цstцndяkи mяnzиlи tяlяbяlяrя kиrayя verиblяr. Hяrdяn юzцmц arsыzlыьa qoyub, tяlяbяlяrя qarышыb цzцmdя "detdomskи ulыbka", cиbиmdя "tяlяbя bиletи" mяrtяbяlяrи unиversиtet bиnasыnыn pиllяkяnlяrи kиmи aшыrыram. Яn gюzяlи lиqa oyunlarыnыn keчиrиldиyи gцnlяrdиr. Amma gяrяk hяmиn gцnlяr Шtиrlиs kиmи dяqиq olasan kи, fasиlяyя dцшmяyяsяn. Yoxsa bиnanыn bцtцn sakиnlяrи fasиlяdяn иstиfadя edяrяk, balkona чыxыb sиqaret чяkиrlяr. Bиr dя gюrdцn zыrramanыn bиrи yuxarыdan sиqaretиn kюtцyцnц atdы adamыn baшыna. Yadыnыzdadыrsa, юtяn иl axmaьыn bиrи sиqaretи чяkиb kюtцyцnц Bakы zooparkыnda "Allah" qышqыran шиrиn baшыna atmышdы. Nяtиcяdя zoopark яmяkdaшlarы bиr vedrя su tapыb gяtиrяnяcяn, шиrиn saчыnыn bиr hиssяsи yanmышdы. Sevanыn bцtцn bu mяшяqqяtlяrdяn heч xяbяrи yoxdur. Nя vecиnя, mяn evя gцlя-gцlя gиrиrяm. O hardan bиlsиn kи, bиnanыn qarшыsыnda qarpыzla araq vuranlarыn zяhяrlяnиb юlmяlяrиnи necя шиddяtlя arzulayыram. Qarpыzla araq vurmaq, balla yemиш yemяk qяdяr tяhlцkяlиdиr. Keчяn иl bu vaxtlar olardы. Yenя bяrk darыxыrdыm. Gecя saat 1 radяlяrиndя bloka gиrmяk иstяyяndя mяnи arxadan чaьыrdыlar. Чaьыrышdan яvvяl bu sюzlяrи eшиtdиm: "Bu keчи saqqal kиmdиr bura gяlиb-gedиr". Arxaya чevrиlяndя gюrdцm иkи nяfяr yenя balaca kюtцyцn цstцndя oturub, qarшыlarыnda balaca masa, qarpыzla araq vururlar. Qarpыzыn hяlя dиlиmlяnmяmиш иkиncи yarыsыna bычaq sancыlыb. Tяbии, юzцmц heч nя olmamыш kиmи aparыram. Kиши gиrишsиz-zadsыz, hec bиr sюhbяt xыrdalamadan, bычaьы para qarpыzdan чяkиb цstцmя gяldи. Yuxarы qaчa bиlmяzdиm. Чцnkи yuxarыdakы mяnи яmяllи-baшlы cяsarяtlи adam kиmи tanыyыr. Bu vaxt иkиncи kиши цstцmя gяlяnи arxadan tutub masaya tяrяf sцrцdц vя dedи: "Bиr tиkя чюrяk yeyиrиk. Sяn Allah, qanыmыzы qaraltma! Bиr azdan dцшяcяk. Aшaьы dцшяndя bычaqlayarыq". Mяn artыq юlmцшdцm. Яn dяhшяtlиsи o иdи kи, onlar чox rahat шяkиldя taleyиmи mцzakиrяyя чыxarmышdыlar. Mяnи bычaqlamaq иstяyяn kиши иkиncи kишиnиn sюzцnя o dяqиqя qulaq asmadы. Azca mцbahиsя etdиlяr. Bиrи dedи иndи bычaqlayaq, o bиrиsи иsrar edиrdи kи, qanыmыzы qaraltma, onsuz da bиr azdan aшaьы dцшяcяk, onda rahat bычaqlayarыq. Elя bиl Sяmяd Vurьun kolxoz sяdrиnиn evиnя qonaq gяlиb vя ev yиyяsи qonaьыn шяrяfиnя erkяk kяsmяk иstяyиr. Sяmяd Vurьun da tutub bычaьыn tиyяsиndяn tez-tez bu cцmlяnи tяkrar edиr: "Sяn Allah, dяymя, hяlяlиk bиr-иkи чolpa kяs, sonrasыna baxarыq". Mцbahиsя bиtdи. Qяrara gяldиlяr kи, mяnи aшaьы dцшцndя bычaqlasыnlar. Bиrtяhяr yuxarы qalxыram. Allah kяssиn belя mяhяbbяtи! Gцcцm yalnыz шиddяtlя dюyцnяn цrяyиmи sakиtlяшdиrmяyя чatыr. Gecяnи чox яzabla yola verиb sяhяr dцшцrяm aшaьы. Baxыram bиnanыn qarшыsыndakы kюшkdя heч kиm yoxdur. Kюшkцn яtrafыnda da qarpыz dиlиmlяrи sяpяlяnиb... P.S. Yazы Medиada Vяtяndaш Hцquqlarыnы Mцdafия Fondunun Mяtbuat Шurasы иlя bиrgя jurnalиstlяr arasыnda elan etdиyи mцs- abиqяyя tяqdиm edиlиr. "Soros" Fondunun malиyyя dяstяyиlя keчиrиlяn mцsabиqяnиn яsas mяqsяdи jurnalиstlяrиn dиqqяtиnи qadыnlarыn иnkишafы, onlarыn problemlяrи vя hцquqlarыnыn mцdafияsиylя baьlы mюvzulara yюnяltmяkdиr. Salam, qoz aьacы Mцsavat Partиyasыnыn baшqanы Иsa Qяmbяr xalq шaиrи Bяxtиyar Vahabzadяnи doьum gцnц mцnasиbяtиlя tяbrиk edиb. "Yenи Mцsavat" qяzetиnиn 16 avqust 2006-cы иl tarиxlи sayыnda dяrc olunmuш tяbrиkdя deyиlиr: "Hюrmяtlи Bяxtиyar mцяllиm! Doьum gцnцnцzц tяbrиk edиr, Sиzя uzun юmцr, can saьlыьы arzulayыram (burasы aydыndыr.-S.B.). Sиz Azяrbaycan яdяbиyyatыnыn, bцtюvlцkdя XX яsr dцnya poetиk fиkrиnиn gюrkяmlи nцmayяndяsиsиnиz. (bиr az pafosludur.-S.B.). Mяшhur "Gцlцstan" poemanыzda иkиyя bюlцnmцш xalqыmыzыn dяrdlяrиnи dиlя gяtиrиb rus vя fars шovиnиzmиnиn ишьalчыlыq sиyasяtиnи иfшa edяrkяn uzun mцddяt tяzyиq vя tяqиblяrlя цzцzя qalmыsыnыz. Lakиn xalqa, mиllяtя olan hцdudsuz sevgиnиz Sиzи bu yoldan nяиnkи чяkиndиrmяyиb, яksиnя, qяlяmиnиzи daha иtи vя kяsяrlи edиb. Xalqыmыz цчцn aьыr vя hяlledиcи mяqamlarda Sиzи hяmишя юn sыralarda gюrmцшцk". Bиr hяftяdиr bu qяbиldяn mцxtяlиf adamlarыn, xцsusяn partиya sяdrlяrиnиn Bяxtиyar Vahabzadяyя цnvanlanmыш 10-a yaxыn tяbrиkиnи oxumuшam. Яslиndя bu yazыmыn barыtы чox olmalы иdи, amma sыrf subyektиv sяbяbdяn чalышacam kи, maksиmum nяzakяt nцmayиш etdиrиm. Яvvяla, hяr шeydяn юncя mяnи hюrmяtlи Иsa bяyиn sadяlюvh yanaшmasы tяяccцblяndиrиr. Yяnи doьrudanmы Иsa bяy Bяxtиyar Vahabzadяnиn mиllяt davasы aparmaьыna vя bu цzdяn dяfяlяrlя tяqиblяrя, tяzyиqlяrя mяruz qaldыьыna иnanыr? Yox, яgяr Иsa bяy yazdыьыna юzц dя иnanmыrsa, sadяcя etиka, sиyasяt, protokol qaydasы namиnя pafoslu cцmlяlяr uydurursa, onda Mяzahиr Pяnahovun rяqяmlяr цzяrиndя etdиyи saxtakarlыq daha baьышlanasы, daha zяrяrsиzdиr. Bu gцn Azяrbaycanda чox шaиr, yazычы юz cяsarяtlи keчmишиndяn danышыr, яzabkeш obrazыnы yaradыr. Шaиrи dar aьacыnda, чarmыxda, sцrgцndя gюrmяk xяstяlиyиnя yoluxmamышam, amma Bяxtиyar Vahabzadя mиllи dava apardыьыna gюrя hяyatыnыn heч bиr dюvrцndя hяbsxanaya dцшmяyиb, tam яksиnя, "яleyhиnя чыxdыьы" sovet иmperиyasы onu mцkafat yaьышыna tutub. 1974-cц иldя яmяkdar иncяsяnяt xadиmи, 1975-cи иldя respublиka, 1984-cц иldя SSRИ Dюvlяt Mцkafatы laureatы adlarыna layиq gюrцlцb. B.Vahabzadя beш dяfя Azяrbaycan parlamentиnя deputat seчиlиb, daha dяqиqи seчdиrиlиb. Necя olurdu kи, sovet иmperиyasы яleyhиnя "Gцlцstan" poemasы yazan шaиr иmperиyanыn яn gяzmяlи vя gюrmяlи kurortlarыnы qarыш-qarыш dolanыrdы? Yaxшы, tutaq kи, Vahabzadя иmperиya яleyhиnя fиkиrlяrиnи mиsralarla kodlaшdыraraq KQB-nиn nяzarяtиndяn, "Qlavlиt" adlы qurumun qayчыsыndan bиrtяhяr yayыndыrыrdы. Bяs sadя xalq АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 95 bu mиsralarыn altqatыnы necя asanlыqla qavrayыrdы? sankи bu bayaьы mahnыlarы dиnlяmяyя mяcburdur sяrnишиnlяr amma sяrnишиnlяr dя quzu kиmи yox, yox, чaшdыm яsl qoyun kиmи sяslяrиnи чыxartmayыrlar sяbrиm tutmadы kяsdиrdиm maqnиtofonun sяsиnи ancaq юz sяsиm dя kяsиldи bиr yandan sиqaret bиr yandan eqzos юhю, юhю, юhю… sцrцcц ho-ha, ho-ha kиmи anladы maшыnы saxladы mяn dя dцшцb getdиm heч pulunu da vermяdиm. Яslиndя bu cцmlяlяr Nяrmиn Kamalыn "Aь vя qara Bяxtиyar Vahabzadя" yazыsыnыn yanыnda чox cыlыz gюrцnцr. Bяxtиyar Vahabzadяnиn kиm olduьunu bиlmяk цчцn hяmиn yazыnы oxumaq kиfayяtdиr. (bax. www.alatoran.org) Sovet dюvrцndя шишиrdиlmиш иcazяlи dиssиdentlяrиn юz mиssиyasы vardы. Чяkиcи, cяlbedиcи mюvzularla xalqыn sevgиsиnи qazanan шишиrdиlmиш иcazяlи dиssиdentlяr lazыmи mяqamlarda qorxaqlыq nцmayиш etdиrmяlи vя иnsanlarda natamamlыq kompleksиnи daha da dяrиnlяшdиrmяlи иdиlяr. Nиyя sovetlяr bиrlиyи daьыldыqdan sonra Чиngиz Aytmatov Qыrьыzыstanda, Oljas Sцleymanov Qazaxыstanda, Bяxtиyar Vahabzadя Azяrbaycanda dиktaturaya, zora dayaq oldular? Qыsasы sual belя qoyulur: шam bu gцn nиyя yanmыr? Mяnиm bu suala юz cavabыm var. Чцnkи шamыn oьlu, yeznяsи vяzиfяdяdиr. Dostum vя qardaшыm Zamиn Hacы Яkrяm Яylиslиyя yaxшы иlишdиrmишdи: "Bu gцnц qoyub nя 37-cи иlи tяftиш edиrsиnиz?". Ичи юzцm qarышыq hяlя bиr adam gюrmяmишяm desиn kи, mяn яsgяrlиkdя "чumo" olmuшam. Hamы komandиrи dюymяyиndяn, "podyom"da qalxmamasыndan, hяrbи hиssя яrazиsиndя yay-qыш шяpиtdя gяzmяsиndяn danышыr. Amma kиmиn orduda necя xиdmяt etmяsи hяrяkяtlяrиndяn bяllиdиr. Sovet иmperиyasы яleyhиnя "mubarиzя" aparanlar иmperиyanыn ortabab bиr kadrы Heydяr Яlиyevиn яlиndяn nиyя bяh-bяhlя duz yaladыlar? Mиllяtиn anasыnы quru-quru aьladыrlar, bяs 6070-cи иllяrdя mиllи dava aparanlar nя яcяb sяslяrиnи soxublar ичlяrиnя? Ezop dиlи qul dиlиdиr. Иstяnиlяn fиkrи kontekstdяn чыxarыb иstяnиlяn cцr yozmaq olar. "Sяn kиmsяn, nячиsяn юzцn bиlяrsяn / Mяn tцrk qanыmla tцrk oьlu tцrkяm". Dиllя baьlы mцzakиrяlяr aparыlanda bu mиsralar bиr az dяbdя иdи. Mяn haradan bиlиm vя necя mцяyyяnlяшdиrиm kи, bu mиsralar gцrcц mцьяnnиsи Manana Caparиdzeyя, futbol yыьmamыzыn keчmиш mяшqчиsи Karlos Alberto Torresя, yoxsa Heydяr Яlиyevя цnvanlanыb? Orxan Fиkrяtoьlu da qыш gecяlяrи яl-qolunu юlчя-юlчя, qaшыnы oynada-oynada ANS-иn efиrиndяn цnvansыz rяnglи tяnqиdlяr buraxыr. Bu mяntиqlя Mиkayыl Mиrzяnиn "Nя qяdяr чяkяcяk bu dяhшяt aman" mиsrasы Heydяr Яlиyev rejиmиnя qarшы yazыlmыш яn kяskиn mиsradыr. Hяlяlиk. Sиzя uьurlu vя mяnalы иstиrahяt arzulayыram. Sarы чичяyиm Bu gцn maшиna mиnяndя kalqotkam иlишdи dяmиrя dишиmиn dиbиndяn чыxanы dedиm sцrцcцyя allahdan sяsиnи чыxartmadы yoxsa kablukumla deшяcяkdиm tяpяsиnи canыm чыxdы иkи dayanacaq yol gedиncя Nazpяrиnиn kasetиnи oxudur hяrиf 96 Иradя Dяstяrxanlы. Bu gцn tamam baшqa mюvzuda qaralama yapacaqdыm, иmkan vermяdиlяr. Redaktorlarыn mяnиmlя ишlяrи yoxdur, redaksиyaya gяlиncя ovqatыmla bяrabяr yazыnыn mюvzusu da dяyишdи. Sяhv etmиrяmsя, dostum vя qardaшыm, цmummиllи kюшя yazarы Zamиn Hacы bиr dяfя yazmышdы kи, Qarabaьы ermяnиlяrdяn tяmиzlяmяzdяn яvvяl Bakыnы "QAZel"lяrdяn tяmиzlяmяk lazыmdыr. Mяrhяba, gюzяl иdeyadыr! Qardaш, demяk dцnяn evdяn чыxыb dцшцrяm dayanacaьa. 147 saylы marшrut gяlиr, яl edиrяm saxlayыr. Sцrцcцnцn baшы цstцnя mцxtяlиf чяkиlи seyиdlяrиn, populyar vя qeyrи-populyar mцьяnnиlяrиn шяkиllяrи vurulub. Hяvяskar rяssamыn чяkdиyи orta юlчцlц rяsm яsяrиndя gюzdяn bиr damla yaш axыr. Bu qяmlи rяsmиn altыndan sцrцcцnцn mobиl telefonunun nюmrяsи vя "mяnи unutma" sюzlяrи yazыlыb. Guya bomba oьlandы, marшruta mиnяn tяlяbя qыzlardan яn gиcи bu romantиk sцrцcцyя vurulub mesaj yazacaq. Sцrцcцlяr sevяndя sяrnишиnlяr mяшяqqяt чяkиrlяr. Bиr gиc mahnы чыxыb, "Sarы чичяyиm". Nя qяdяr dиqqяtlя qulaq asыramsa, "sarы чичяyиm" sюzцndяn baшqa heч bиr kяlmяnи ayыrd edя bиlmиrяm. Dцnяn sцrцcцyя deyиrяm, qardaш, mцmkцnsя, o sarы чичяyиn bиr az sяsиnи al. Nяsя mыzыldanыr dodaьыnыn altыnda. Mahnы bиtиr, amma sцrцcц deyяsяn, чox dяhшяtlи sevиr. "Sarы чичяyиm"и dala чяkиb bиr dя qulaq asыr. Belя sиtuasиyada nя etmяlиyяm? Nя qяdяr mцbahиsя etmяk, dalaшmaq olar? "Lяnяt шeytana" deyиb, dишиmи-dишиmя sыxыb "Qaqarиn" kюrpцsцnцn yanыnda dцшцrяm aшaьы. Bиr sиqaret чяkиb nюvbяtи 147 saylы marшruta яl edиrяm. Nя zцlцmdцr, qardaш, bu sцrцcц dя "Sarы чичяyиm"я qulaq asыr. Bax, belяcя, hяr ay bиr gиcdыrnaq чыxыb beynиmиzи чeшиdlи чичяklяrlя xarab etmяlиdиr. Elя olur kи, mяnzиl baшыna чatanacan иkи-цч maшыn dяyишиrяm. Bиr dя gюrdцn sцrцcц иntervalы pozdu, gиrdи o bиrиsиnиn dяqиqяsиnя. Maшыnlar yanaшы dayanыr, arvad, uшaq, qoca, cavan saymayыb bиr-bиrиnиn yeddи arxa dюnяnиnи qяbиrdяn чыxarыb, yuyub, kяfяnlяyиb tяzяdяn basdыrыrlar. Adam юzц cяhяnnяm, yanыnda яylяшяnlяrdяn utanыr. Belя kяfяnlяmя mяrasиmиndяn sonra "qonkи" АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 baшlayыr. Sяrnишиn salona ayaьыnы atыb юzцnя yer etmяmиш, maшыn sцrяtlя yerиndяn gюtцrцlцr. Nяtиcяdя sяrnишиn mцvazиnяtиnи иtиrиb dиgяr sяrnишиnlяrdяn hansыnыnsa qucaьыnda oturur. Bцtцn mцqяddяslяrя and olsun, neчя dяfя юzцm gюrmцшяm kи, avtobus qяflяtяn tяrpяnиb, kюk arvad qoca, sыsqa kишиnиn qucaьыna gиrиb. Kиши dя ya zяlzяlяdяn, ya da vяlvяlяdяn cыqqыrыnы da чыxarmayыb. Bиr sюzlя, bиzиm marшrutlarda azad perelцd atmosferи hюkm sцrцr. Qabaqlar cяhяnnяm, Nяqlиyyat Departamentи vardы. Adam яsяbиlяшяndя zяng edиb цrяyиnи boшaldыrdы. Иndи departamentи dя lяьv edиblяr. Nя baшыnыzы aьrыdыm, юzцnцz hяr gцn marшruta mиnиrsиnиz, vяzиyyяt aydыndыr. Hяr gцn evя saь-salamat gedиb чыxmaьыmыzыn юzц bюyцk mюcцzяdиr. Яsgяrlиkdя tank sцrяnlяrиn hamыsы иndи Bakыda ичи sяrnишиnlя dolu "QAZel"lя avtoшluq edиrlяr. Яждаща гардаш юзц биляр yцzlяrlя шadlыq evlяrи, restoranlar, kafelяr yerlяшиr. Ermяnиstana gedяnlяr vя getmяyяnlяr bиr-bиrиnи dиdиrlяr. Яjdaha hяm dя adamlarы udur. Amma elя adamlar var kи, юzlяrи иstяsя belя, яjdaha onlarы yemиr. Чцnkи zяhяrlиdиrlяr. Hюrmяtlи oxucular, yazыnы baшqa cцrя bиtиrяcяkdиm. Amma tяlяsmяlи oldum. Rast яjdahadan sюhbяt dцшцb, yazыnы bиr lяtиfяylя bиtиrmяk иstяyиrяm. Hяm dя hяftя sonudur, pиs olmaz. Bиr яjdaha gиrиr kяndя, camaatы dцzцr sыraya vя deyиr: - Kишиlяrи sevиb, qadыnlarы yeyяcяyяm. Qadыnlardan bиrи astaca etиraz edиr: - Olmaz kи, яjdaha tarиxи яnяnяnи pozmasыn, qadыnlarы sevиb, kишиlяrи yesиn? Bu vaxt kишиlяrиn arasыndan bиr nяfяr иkи addыm юnя чыxыr vя utana-utana deyиr: - Яjdaha qardaш юzц bиlяr kиmи yeyяr, kиmи sevяr. Hяlяlиk. Sиzя uьurlu vя mяnalы иstиrahяt arzulayыram. Bиr hяftя яvvяl magиstral yolun kяnarыnda yerlяшяn чayxanada яylяшиb yoldan gяlиb-keчяn maшыnlarы dиqqяtlя mцшahиdя etdиm. Bakыya qoyun, keчи, иnяk daшыyan yцk maшыnlarы mяndя belя bиr tяяssцrat oyatdы - sankи цч mиlyon иnsan Bakыya yыьышыb yalnыz яt yemяklя mяшьuldur. Иzahedиlmяz bиr mяnzяrя vardы. Azяrbaycanыn heyvanlarы dиrи vя ya юlц шяkиldя Bakыya daшыnыr. Bakыya daшыnan "KamAZ"ыn цstцndяn boylanan heyvanlar eynяn Tяpяgюzцn maьarasыna aparыlan sцrцlяrdи, vallah. Budur, maшыnыn цstцndя иkи qoyun anи fцrsяtdяn иstиfadя edиb sevишиr. Hяmиd Herиsчи demишkяn, яgяr qarnы yekя yol polиsи яlиnи qaldыrыb "KamAZ"ы saxlamasaydы, mяn dя bu mяnzяrяnи gюrmяyяcяkdиm. Maшыnыn yцk yerиnиn ortasыna taxta dюшяyяn sцrцcц daшыnan heyvanlarыn яmsalыnы иkи dяfя artыrыb. Sиz magиstral yolun kяnarыnda azы yarыm saat dayanыb mцшahиdя aparmasanыz, heч vaxt tяsяvvцr edя bиlmяzsиnиz kи, Bakыda nя qяdяr heyvan yeyиlиr. Bakы bюyцk bиr яjdahadыr. Bиbиheybяt dя Bakы adlы яjdahanыn aьzы. Яjdahanыn qarnыnda АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Ряссам: Баби Бадалофф Beш иl яvvяl "Uшaqlыьыn son gecяsи" fиlmиnя baxanda dцz bиr ay юzцmя gяlя bиlmиrdиm. Fиlmиn sonunda baш qяhrяmanlar яl-яlя tutub Шыxov чиmяrlиyиndя gяzишиr, kadr bюyцyцr vя bиz Bиbиheybяt tяrяfdяn шяhяrя daxиl olan maшыnlarы gюrцrцk. Fиlmdя sяslяnяn mahnы da цrяyиmи sыxыr, hяmиn kadrы yadыma salыrdы. Axmaq bиr fиkиr gиrmишdи beynиmя, eynяn "Чovdarlыqda uчurumdan qoruyan" яsяrиnиn qяhrяmanыna bяnzяyиrdиm. Hяmиn яsяrdя kollec tяlяbяsи иstяyиr kи, mиlyonlarla uшaq чovdarlыqda oynasыn, o da uчuruma doьru gedяn uшaqlarы tutub gerи qaytarsыn. Selиncerиn mяшhur яsяrиnи oxuyanlar цчцn bu xatыrlama чox yersиzdиr, amma yenя dя - axы uшaqlar oynayanda юzlяrиn unudur. Polad Bцlbцloьlunun sяsиn eшиdяn kиmи yenя Bиbиheybяt tяrяfdяn paytaxta gиrяn maшыnlarы xatыrlayыrdыm. O maшыnlarыn sahиblяrиnи necя tapmalы vя цzlяrиnя necя demяlи kи, ay bяdbяxt, sяn o fиlmdя bяlkя otuz dяfя юzцnя baxmыsan, xяbяrиn yoxdur. Nя qяrиbяdиr, adam юmrцnцn axыrыna qяdяr bиlmяyяcяk kи, onu fиlmя чяkиblяr. Uzaqdan kadra dцшяn hяmиn maшыnlarыn sahиblяrи yяqиn dцnyadan kючцblяr. Elя иndиnиn юzцndя dя fиlmdя юzцndяn xяbяrsиz kadra dцшяn adamlarы gюrяndя цrяyиm sыxыlыr, юzцmц чox pиs hиss edиrяm. 97 . ` 98 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 : Haydar H a k s a l . "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" Али Haydar Haksal yed и и kl и m@yah o o .co m Salam Qurtuluш яrlяrиnя L vanda v F l st nd ba ver nl r, ld r l n cocuqlar, qad nlar v ya l lar olay ndan sonra, s yl n c k olan s z: "Bu b r sava dey ld r. Bu b r q tl amd r, b r soyq r md r" dey l b l r. Yer z nd bunun k m b r rn k yoxdur. Bunun ad sava dey ld r, bu b r soyq r md r, b r q tl amd r. Sapand da lar yla raketl r n, tank l cocuqlar n, bombard man u aqlar yla, m sket bombalar yla m daf s z ya ay b lg l r nd k xalq n sava ola b lm z. D n oldu u s yl n n v d n adam oldu u fad ed l nl r t r f ndan u aqlar n v qad nlar n l m n f tva ver rl rs bunun anlam budur. F l st nd , L vanda, Sur yada v lb tt sl m co rafyas nda do an h r u aq Y hud l r n b r t hl k d r. Eyn l F ronun l m n Hazr t Musadan olaca n yr nd n, do an h r u aq b r Musa olaca ndan, el s b t n u aqlar h l do ar-do maz lm l d rl r. Y hud l r n bug nk davran bundan bar td r. Qana’da ya ayan h rk s Yahud l r n b r t hl k d r. M sl man co rafyada do ulacaq olan h r u aq b r t hl k d r. Bunun n Hahamlarca ver l n f tvalar da buna uy un olmal d r. D nyan n g zl r n nd ya anan bu v h t sey rc qal nmas v s s xar lmamas , dolay s yla sad c s yl nm l rd n bar t qal nmas da nsanl n yen y z n g st r yor. S yon zm n d nya g m nl y n soyunmu olmas n n b r fad s d r. Yen D nya d z n n n yen vers yonudur. Bu etk d k bat c ayd nlar n z x tl r n v q l ml r n ks olan b r bax d r. Rol g r y arada b r q rurlan b arxa planda: " l n z sa l q n yax ed rs n z" n b r bax t rz d r. Bu s nsanl n l m d r. slam d nc s n n, duy usunun, m d n y t n n n q d r g r kl oldu unun g st rg s d r. G st rg l r tan mlay c d r. K pr Bar H r kat s ras nda toplanan B rl m M ll tl r sava n durmas n h m n q rar verm t . T rk y y embarqo t tb q ed lm d . T ss fl r olsun k , ya anan bu q tl am qar s nda B rl m M ll tl r z n qoyulmur. Anla lan budur k , B rl m M ll tl r sra l n, Amer kan n v hak m Bat d vl tl r n n haqlar n qoruyan b r qurulu dur. El s , bu anla lmaqdad r: B rl m M ll tl r M s lmanlara v m zlum xalqlara qar qurulmu olan b r t k latd r. Yahud l r n sah p oldu u d n n, fad ed l n v q bul ed l n n lah m n l olmad ger y n ortaya xar r. H zr t Musa nsanl F ronun zulm nd n v q tl am ndan qurtarmaq z r F l st nd n xard , ll r getd . F ron s o m zlum xalq n soyunu qurutma a al rd . Bu g n F ron b r t v rl oran n m zlum xalq n q tled r. Ruh bax m ndan eyn d rl r. nsanl k, nsanl zul md n qurtaracaq Musas n g zl y r. F l st nl h r u aq b r Musad r lb tt . H r M s lman b r Musad r lb tt . Salam s z olsun Ey Musa soyundan g l n rd ml l r . Salam s z olsun o m q dd s aya n d yd y qutlu h r n nsanlar na. Salam s z olsun qaranl a d r n n ayd nl q zl l r . Salam, s z salam olsun dey nl r . H r da n z bab ll r n d md kl r nd k da lar q vv t nd olsun. H r da n z F l st nl cocuqlar n m zlum ll r nd n at lan da lar k m k sk n n anl olsun. nk onlar da lardan qorxurlar. nk onlar b r g n da lar n arxas na g zl n c k b r ruha sah pd rl r. nk onlar qorxunu yed kl r nd da y rlar. Qorxunun yans mas s f tn d r. Salam s z olsun ey g l zl u aqlar. Ey Allah n yolunda olan s zl r salam olsun. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 99 GЦNЦN-GECЯNИN VЯ AXAN SULARЫN ШERИ Kиrlи bиr gцn sonu vя bиr ulduzsuz gecя sиs vя dumanla gиrиrяm шerя gюy qaranlыq, mяcburam. Atиlla Maraш Mяn bяlи mяn dedиm hяr necяsя evdя kиmsяlяr yoxdur yalnыz, tяk baшыnayam mяsяlяn kиmlяrиnsя sяsиdиr, gяzиnиr dиvarlarda gяrиlяn mяnяmmи yoxsa bu чarpaz чarmыxa tцkяnmяz acыlarla чцrцmяmяk bu чяtиndиr bax. Bюyцyцr vя чoxalыr zamanla sevgи kюnцllяrlя, gюz baxышlarla susursa bяllи, vurulan bиr neчя gюyяrчиndиr bяlkя bиr neчя eшq sяhиfяsиdиr qeybolan amma hяrf bиtяrmи, kяlиmя bиtяrmи o mяhsuldar o ceyran dиldя hиss edиrиk azalыr gцndяn gцnя sularыn bяrяkяtи fыratda, nиldя... Bax sularыn gюzdяn dцшdцyц bиr gцndя qurшanыrыm bunalыmsыz sevgиmи vя tяrtяmиz цsyanыmы цstцmя boшaldыram artыq tяbииdиr юfkяmи lava kиmи zulmцn цstцnя davranышыmdakы bu qan hяsrяtи mяcburиdиr. Araya gиrmяsиn zaman Vя mяsafяlяr Иnsan sevdanы deyиl Sevda иnsanы unudur. Чox rяnglи yuxularda sevda Bиr gюrцnцr, bиrdяn bиrя qeyb olur Цrkяk bиr ceyran kиmи suya enmяdяn Gedяr daь baшыnda xoyrad Bиr ovчuya vurulur. Sevda gяlиb чatыrr bиr gцn O hяybяtlи daьdan Bu tяnha sahиlя Hяr чaba boшdur artыq Яl yetmяz qяrяnfиlя. NЯSЯN SЯN Masmavи gюylяrиn parlar ulduzu Dяlиksиz yuxuda яn sehиrlи dцш Sяn eшq иqlиmиnиn яn gюzяl qыzы Sяn saf altыn sarы bяmbяyaz gцmцш Иssыz gecяlяrиn pяmbя шяfяqи Sevgи dяnиzиnиn mor lиlparыsan Hяsrяt qarmaьыnыn kюpцkdяn toru Юzlяdиyиm gюlцn nиlufяrиsяn Qap-qara bu qыш gecяsиndя иtиlяnяn bиr qиsas var цstцmdя oyanaraq gяrяksиz yuxulardan boшaldыram mиsralara yцkцmц ичиmdя шer qaynayыr qovьa deyиr dostumun bиrи ruhumda yanardaьlar partlayыr bиr dя baxыram durьun gюl sularы harяkяtlяnиr. Sяn gюzяllиyиn canlы tиmsalы Qяlb aьrыlarыmыn sяbяbиsяn sяn Kюnlцmя saplanan bиr eшq xяncяrи Yaralы quшlarыn чarяsиsяn sяn SEVDA SЮZLЯRИ Ичиmdя sevgиdяn иrmaqlar axar Bulaqlar sяnяdиr su sяnя doьru Bиtиmsиz arzular bиtmяyяn nazlar Durnalar sonalar hey sяnя doьru Sevda Qapqara saчlarыyla Bиr pяrи naьыlы kиmиdиr Яsas gцndцzцn deьиl Gяcяnиn шerиdиr. 100 Sevda Hцcuma uьramыш Sarышыn sяlиqяlи uшaqdыr Bяlkя bundan bиraz da Sыzыldamaьa hazыr, hяrиs Baшыmыzda dolanan sиs Vя bиr nazlы buluddur. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Sяnsяn ah hяr gecя rюyama qonaq Yoxluьun nя ишlяr aчar baшыma Иnsanlar skelet иnsanlar donuq Bиr чarя tapыlmaz arayышыma Gяl artыq ey gюzяl bиtsиn bu vцslяt Ичиm чюlцm gurbяt чцrцmяkdяyяm Tцkяndиmи yoxsa harda o шяfqяt Tel-tel sюkцlmцшяm, яrиmяkdяyиm. "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" Иsmayиl Kыllыoьlu Qazanыn PЫQQЫLDAMASЫ Sunay Akыn Ocaьa qoyulan su dolu qazannиn altыndakы alov gur ya da zяиf olsa da bиr mцddяt sonra qaynamaьa baшlar. Suyun qaynamasы, buxarlaшmaьa baшlamasы, sudakы potensиal gцcцn hяrяkяt gцcцnя dюnцшmяsиdиr. Qazannыn qapaьыnы qapataraq bяllи bиr sцrя bu gцcц, enяrjиnи kontrol altыnda tuta bиlяrsиnиz, amma uzun mцddяt deyиl. Яyяr qazandяkы suya baшqa bиr maddя, mяsяlяn kartof, mяrcиmяk ya da makaron яlavя etsяnиz yeyяcяyиnиz bиr yemяk яldя edяrsиnиz. Dolayыsыyla hяyatыnыzы sцrdцrя bиlяrsиnиz. Bunu da edя bиlяrsиnиz: Qazannыn qapaьыnы bиr az aralayar vя ya heч qapatmazsanыz, qaynayan suya hяr hansы bиr maddя dя яlavя etmяzsяnиz, su buxar olaraq havaya qarышыr. Sяrf ettиyиnиz atяш gцcцnцn boшa yanmasы da чabasы. Belя bиr durumu, az bиr tяcrцbяsи olan, yaxшыyla pиsи, faydayla zяrяrи bиrи-bиrиndяn ayыrd edяbиlяn hяr иnsan aьlabatan hesab etmяz. Bundan яlavя, яn aшaьы sяvиyyяlи bиr zehиn belя bu cцrя bиr durumu dцшцnmяz. Sиyasяt fяlsяfяsи vя elmи, иctиmaи elmlяr (sosyologиya, иctиmaиyyяt) tarиx vb. bяшяrи elmlяrdя юnяmlи dяrяcяdя qяbul edиlяn vя organиk, bиyolojи teorи olaraq adlandыrыlan gюrцшя gюrя toplumlarыn yapыsы vя varlыьы, иnsan vцcuduna bяnzяdиlя bиlяr. Platon bu gюrцшцn иlk юnяmlи vя qurucu fakиr adamы olaraq qяbul edиlиr. Dюvlяt baшda olmaq цzяrя dиьяr bиr чox dиyaloqlarыnda bu qayda иstиqamяtиndя aчыqlamalar verиlиr, mцzakиrяlяr aparыlыr. Bяzы mцsяlman alиmlяrи vя bиlgиnlяrи dя orqanиk qaydaya bяnzяr ya da yaxыn gюrцшlяr иlяrи sцrmцшlяrdиr. Яgяr nяzяrи bиlgи vя gюrцшlяrя, dцшцnmя fяalиyяtиmиz ичиndя bиr dяyяr verиrиksя, orqanиk nяzяrиyyяlяr kиmи daha baшqa nяzяrиyyяlяrи dя dиqqяtя almaq, яn azыndan bиlgиnи bиr dяyяr saymamыzыn qaчыnыlmaz gяrяyиdиr. Eynи zamanda bиzиm иnsan olaraq uymamыz gяrяkяn яxlaqи bиr tutumdur. Yox, bиlgиnи, elmи, saf anlamыnda иnsanыn duyma vя dцшцnmя hadиsяsиnи bиr dяyяr olaraq gюrmцrsцnцzsя, dolayыsыyla qaba gцcц vя onun иstяr-иstяmяz baьlы qalmaq durumunda olacaьы tяsadцfц hяyatыn, bиr baxыmdan, яsasы sayыrsыnыzsa, dartышыlacaq bиr mюvzu da yox, demяkdиr. Иnsan vя toplum, daha genяl olaraq tяbияt, kaиnat, hяyat, bиlgиsиzlиk, elmsиzlиk, cяhalяt, mяqsяdsиzlиk, иdealsыzlыq vя qaba gцч яsas alыnaraq nя kяrtяdя anlaшыlыr, qavranыr, dяьяrlяndиrиlиr? АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Dodaq Payы Чay bardaьыnda Buraxыlan dodaq payы Qяdяr belя Uzaq qalamam Gюzlяrinя Yaxыn olsun istяrяm Яllяrimя яllяrin Yanыndakы beton binaya Yaslanmasы kimi Kюhnя bir evin Sяni bir mismar Kimi чaxdыm Чцnkц beynimя Vя toplayыb Bцtцn kяlbяtinlяri Atdыm dяnizя 101 Bцlent Ata h e k a y я Kяnd B gюzlяyиr. elя olacaьы hяlя яvvяlcяdяn bяllиydи. Чoban kюpяklяrи susmuш. Zыnqыrovlar susmuш. Rяzяlяr, чиvиlяr olmasa nя bu qapыda qalыr, nя qalxыb gedяr. Belя tozlu bиr yolda yaьmuru gюzlяyяr kиmи olacaьы Qadыnlar dиvarlara vururdu. Яllяrиnиn vurulabиlяcяyи hяr yerиylя. Sяslяrи чыxmыr gюzlяrи vurur. Bцtцn gцчlяrиylя canfяшanlыqla yardыm иstяyиrlяr. Arxalarыnda юlцmdяn betяr, acы bиr lokma. Bцtцn bu danышacaqlarыm yaшanmamыш ola bиlяrdи. Amma artыq чox gec. Baшaqlarыn kяnarыnda oturur. Gюzlяrи buludsuz. Dodaqlarыnыn arasыnda bяllи bяlиrsиz bиr ыslыk, яllяrиnи gюzlяrиnя sиpяr edиb toz buluduna baxыr. Kяndиn yaslandыьы tяpяlяr "harada qaldыn" deyиr... davamыnы gяtиrmяyяrяk. Bяyaz tяpяlяr. Kяndя gяlяn yolu seyredиr. Uzaqlarda bиr yol hяlя var. Avtomobиllяrиn gedя bиlmяyяcяyи, qonшu kяndlяrdяn gяlяn gиrиntиlи-чыxыntыlы, pozuq bиr yol. Kяndиn ишыqlarы sюnяndя, sюhbяtlяr rцzgara mиnиb gяzиnяr, ulduzlar yorьan olub цstlяrиnя юrtцlяrdи. Xышыldayan cevиz yarpaqlarы gюrmцш. Adam, qaчыb чыxartmaьa чalышarkяn heyvanи bиr юmцr xяrclяdи. Чox aьlayanы oldu. Heyvan deyиldи balчыьa saplanan. Qяdяr. цstцnя yapышan bиr uьursuzluq kиmи, bиr canavar kиmи tцnяdи ocaqlarыna. Юzцmlя baшara bиlmяdиm. Onu sevdиm. Mяn yalanчы deyиldиm. Zavallыydыm bяlkя. Nя цчцn sevиlиrdиm bиlmиrdиm. Dиlиm tutulmuшdu. Bu kцчяdяn keчmяsяm ичиmdя bиr шeylяr durmadan yalan sюylяyиr. Dedиm, mяn yalanчы deyиlяm. Nя olursa olsunц Anam "alarыq" dedи. Almaq deyиl, qяhr olmaq иstяyиrяm mяn. Baшqalarыna getdиkcя. Ulduzlarыn uzaqlaшtыьыnы hиssetdиkcя. Sяhяr цstцmdяn hяrarяtlяr getdиkcя. Gюyяrчиnlяr mяscиdи tяrk etmиш. Qaчыrtdыьыm hяr шeyиn bиr иpи var. Boшluqda sallanan vя suчlayan. Иsterdиm. Atamla aynы sцfrяdя olaq. Иllяrcя яkиlmяyяn tarlalar kиmи. Bиrlиkdя otursaq belя sцfrя bezиndяkи geyиk naxышlarы, чюrяk qыrыntыlarы, чay lяklяrи mяnя daha yaxыn. Bu шяkяrlяr, чay qaшыьы mяnя gцlцmsяyиr. Atam getdи. Hяr getmяk bиr az gяlmяkdиr. Hяtta dцpbя-dцz gяlmяkdиr яslиndя. Atam иllяrdиr gedиr. Hяlя bиr gяlиш bиrиkmяdи. Sюyцd yarpaqlarы bцtцn bиr шяhяrи buraya чaьыrыr. Gяlиn sevиn bu uшaьы. O sevиlmяyи иstяyиr. Sюyцd yarpaqlarы цzцmя budaqlarыnы vurur. Qaшda dюшяklяrя uzanыb radyo dиnlяyиrиk. Caz saatы. Kanallar arasыnda xышыldayan sяslяr. Uzandыьыm ulduzlar. Rцzgar. Bиr tцrkц sяsиndя цzlяr gevшяyиb yataqlarыnda yer 102 bяyяnиr. Adы Яhmяddи. Var gцcцylя asыlыr. Heyvanыn gюzlяrи fыrlamыш. "Mяn юldцm" deyиr. Яhmяd bu gюzlяrи bиlиr. Yalvarышыnы. "Sяnиn suчun bu" deyишиnи. Var gцcцylя asыlыr. Tutunduьu aьacы buraxsa иkиsи bиrdяn mыrыьa gюmцlяcяk. Anasы bиr payыz almasы kиmи quruyub getdиydи. Чalыnmыш bиr su kиmи. Onu bяklяdи. "Anam" demяk цчцn. Aьaclarыn dиbиnи aчыb ocaqlara gedяn su yollarыnda bu Qara Яhmяd... qopacaq qollarы. "Anam" deyяcяk. Bиr qurtulsa buradan bиr Bafra yaxacaq. Sяrgиdя bиr Samsun vardы. Юgяy qardaшыnыn gяtиrdиyи. Anasыnыn oьlu. Onu bиr юvlad kиmи sevdи. Xayыn deyиl. Arvadы xayыn. Яbяcцk aьыzlы. Bиr doьru arvad tapa bиlmяdи kи... Яllяrи boшalыr. Tuta bиlmиr. Sцrцшцb gedиr юllцьцn kюrц. Anasыnыn oьlu. цrяyи qoptu qopacaq. Bиrи yetишsяydи. Buradan чыxыm юz яlиmlя vuracaьыm. Vurularmыц Vurulmazmыц Mяn bиtmишяm atam... Hяrkяsи bиr yana buraxdыm. Bцtцn qohumlarы. Mяn belя qala bиlяrяm gerиdя. Hяr getdиyиn yerdя bиr mяbяd, bиr gюzяl torpaq, bиr doьum rцzgarы яsяr. Ayrыlыq kцrяyиnи sюykяdиyиn aьacdыr. Bu ишыq... gяcя boyunca yanыnda qalandыr. Sяnиn nяfяsиnи alыr. Gюzlяrиnиn fяrиnи. Sevdиyиm bцtцn qadыnlar aьzыmda acы bиr dadla quruyur. Eшq hansы aynaya baxыrsan bax sяndяn keчяcяk. Buraya gяlmяk цчцn юzцnц sыnaman gяrяkиrsя durma. Oraya gedяn yolu soraraq tapa bиlmяzsяn. Qardaшlяrыnы axtarыrsan. Qardaшlяrыn qopduьun yerdя deyиl dцшdцyцn yerdя olacaq. Atasыnыn юldцyцnц bиlmиrdи. Qardaшыyla baьlы haklыydыn. Belя olacaьыnы kиmsя bиlmиrdu. Yalnыzca bu юlцm... baшqa шeylяrи yada saldы. Sяnяlяr яvvяl юlяn цч adamы. Иkи Qardaш sиlahlarыyla bostana gedиrlяr. Bostanda цч nяfяr onlarы gюzlяyиr. Qardaшlardan bиrи heч sиlahыna davranmadan vurulur. Dиgяrи, adamlardan иkиsиnи haklayыr. цчцncц adam qaчыb jandarmaya xяbяr verиr. Hяtta anlaшыlan o kи kиmsя vurulmadan qaчыb yola dцшцb o. Nяysя... Bюyцk qardaшыnыn юldцyцnц anlayыnca bиzиmkи aradan cыrmыш. Artыq haraya getdиysя... bиr sцrя qaчaq yaшadы, yaxalandы. Bиr neчя иl ичяrdя qaldы. Sonra buraxdыlar. Bu bиzиm... Bяlи o. Bиr sцrя qan davasы gцddцlяr. Nяdяn sonra Яhmяd Aьayla elчи oldular. Hяr шey yaxшы kиmиydи. Sonra bиr шeylяr tяrs getmяyя baшladы. Яhmяd Aьa bиlиrdи amma kиmsяyя demяdи. Heyvanы qurtarmaьa чalышarkяn dцnцrц yetишmиш. Heyvanы чыxarmышlar. Amma vя lakиn Яhmяd Aьa evя АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" gяlиncя fяnalaшmыш. Rяhmяtlиk цrяyиndяn getdи deyиrlяr. Keшkя buraxsaydы heyvanы. Adamcaьыz hansы bиrиnи buraxsыn. Bцtцn gecя aьlamalar dиnmяdи. Onlar dиvara vurduqчa aьlыm baшыmdan gedиr. Яlиmdяn nя gяlиrц Qapыdakыlar quldur. Gavurun dюllяrи. Kиm olduqlarы bяllи. Nя edя bиlяrяmц Kиmиn яlиndяn nя gяlиrц Шцbhяsиz sиlahlarы var. Gяlиnlяr aьlayыr. Mяn onlara dedиm. Demяdиmmиц Oьlum baшqa zaman gedиn шяhяrя deyя. Ara qarышыqdыr. Bu Яhmяd sюz dиnlяmиr. Nя olacaq иndиц Yazыq! Tfu namussuzlara! Mauzerи alsam... Hяlя yenи gяlиn. Namussuzlar! Vay baшыma gяlяn! Sonraц Mauzer sяsиnи duyunca qaчmышlar. Yaxшы kи, heч olmasa. Bяlи. Mauzer sяsи yaxшы bиr hekayяdиr. Hekayяmи! Bяlи. Devrиlяn traktor da, иkи nяfяrи haxlama da. Yaxшы яslи nяdиr bu ишlяrиnц Яslи... Яslи budur. Bu uшaq nиyя dюndц шяhяrdяnц Adnanmыц Bяlи... Bиlmиrяm kи... Yaxшы bяs qadыn, qыzlarыц Шяhяrя getdиlяr, bиr bиnada qapычыlыq edиrlяrmиш. Tяmиzlиyя fиlan gedиb... dцzdцr qыzlarы bиlmиrяm. Amma qurtardы onlar. Tцkяndиlяr. Neчя dяfя hяm dя... Bu kяnddя gюyяrчиnlяr vardы яskиdяn. Чяkиlиb getdи. Amma kиmsя danышmaq иstяmяz bunu. Nяysя... Gюyяrчиnlяr havalandыьыnda aьacdan gerиyя nя qalыrdыц Atamdan gerиyя nя qalыrdыц Чюrяyи qatыqdan ayыrsa... Adnan. Adnan saчlarы цч numara dиz чюkmцш sцfrяdя. цzцm dяnяlяrиndяn gerиyя nя qalыrdыц Sюkцlmцш pиllи radyodan gerиyя qalanlarц Quш tцklяrи. Qяlяmtиraш tюkцntцlяrи. Sиlgиlяr. Oxulun nяrdиvяnlяrи. Heyva aьaclarы. Dиvar boyu axan sular. Zeynяb olmasa nя qalыrdыц Cevиzя doьru yцrцyяn bu yol olmasaц Qalxыb gerи gяlиrdи. Gerи gяlsя onu sevmяsи keчяrmиydиц Dиши aьrыdыьыnda sabahlaradяk uyumadыьыnda vя sonra keчtиyиndя unudurdu yenя. Zeynяb hяr an hяr шey. Иllяr keчsя Zeynяb bиr yerdяn yenя чыxыb gяlиr. O bиlmяz. Bиr daш olar. Bиr daшыn sычrayышыna mяktub yazar. Bюyцk bиr qaya "mяn onu sevdиm" deyиr, atяшиn baшыna чюkmцш. "Qыzыm kиmиydи." Oturub danышarsan. Gюzlяrdя toplanan mяьlubиyyяtlяrиn sяyиrmяsиnи иzlяrsяn vя sonra kяdяrlи чяkиlmяsиnи umudsuz qaranlыьыna. Dalыb gedиncя bиr xeyиrsиzя bиr daш sычrar юndяkи yцk maшыnыndan шak deyя чиlиk-чиlиk edяr camы. Cam dedиyиn Zeynяb, daш dedиyиn Zeynяb. Sarыldыьыn Zeynяb, qorxtuьun Zeynяb. Adnan yola чюkmцш Zeynяbи dцшцndц. Gюyяrчиnlяrи sormuшdu. "Tяkчamыn yanыnda" demишtи. "Elя шey olar!" demишdи Zeynяb. "Burada, mяscиdиn damыndadыrlar." Xeyиr, gюyяrчиnlяr orada. Tяkчamыn orasыnda. Zeynяb Adnanы cevиz kиmи ovcunun arasыnda яzdи. Baxышlarы pцfцrpцfцr. Bиr sяrиnlиk yaxdы ичиnи. Adnan gюlmячяyя qяdяr qaчdы. Qollarы sovrula sovrula. Yanaqlarы. Dodaqlarы. Sяrxoш. Hamыsыnыn ичиndяn bиrdяn soyundu. Kиm var kиm yox atdы qumlara. Gюlцn sularыna daldы. Eшq, sularыn ичиndя su buraxmadы. Hяr шey ишыq dяmяtиnя qarышыb qeyb oldu. Adnan sяrиn sularыn ичиndя. Adnan dышыnda Adnanыn. Sular Adnanыn ичиndя dюvrя vurub dюnяn, tюkцlяn. Adnanы arayan. Adnan qaчan, qovalayan. Adnan gюlmячя. Qumlarыn bиttиyи yerdя, bu halqanыn ичиndя, aчыlan qapыnыn eшиyиndя, qыvrыlыb yatmыш. Boшluqda yellяnяn bиr tцk. Bиr kяlиmя. Bиr kяlиmя zяrrяsи. Bиr hяrf belя deyиl. Bиr cцmlяnиn kюlgяsи. O kиtabыn qoxusu. Adnan Zeynяbиn boyadыьы. Zeynяb Adnanыn aьzыnda чeynяdиyи dиl. Soyuq bиr axшamdы. Yaшlы qadыn pяncяrяnиn kяnarыnda qaranlыьa baxыr. Soyuqdan чяnяlяrи taqqыldayыr. Яllяrи qoltuq altыnda иrяlи-gerи gedиb tиtrяmяsиnи keчиrmяyя чalышыr. Kяndиn bцtцn ocaqlarыnы yaxsan, hяtta kяndи atяшя versяn bu иnsanlarыn canы qыzmaz. Onlara yaxшы gяlяcяk шey bиr ayaqqabыdыr bяlkя. Bиr dяsmaldыr, Шяhяrя dцшцb gяtиrиlmиш. Eшqя toxunan bиr an. Bиr uшaьыn цrяyи uчmaq иstяrsя ona nя uчaq gяrяkиr nя pиst. Amma bюyцklяr yaxшы bиlиr uчaьыn qalxamayacaьыnы, qanat boyunun yetmяyяcяyиnи, yanacaьыn olmadыьыnы... Bиr sцrц иmansыzlыk иcad edя bиlиrlяr yяnи. Qalx uч desяlяr, yox. Bиr suчlayыcы evdяn чыkabиlsя, sokaьыn dиьяr sokaьa kavuшtuьu yerя dяk yцrцyяbиlsя... keчяcяk. Hяr шey keчяr. Amma yцrцmяyяn bиrи цчцn bцtцn kцчяlяr eynиdиr. Bцtцn kюшяlяr qonшuya gedиb saatlarca gяlmяyяn ana. Axшam olsa nя olarц Qыlыnmayan bиr namaz sяnи чaьыrmыrsa, baшqasыnыn sяnя sюylяdиyи nяdиrц Bunu иstяmяmишdи. Чayыnы qarышdыrarkяn dцшцncяlяrи юz yanыna чaьыran bиr чoban kиmи, bиr usta kиmи. Bu иш bиr azdan onun dedиyи kиmи olacaqdы. Qaшыьы kяnara buraxыb чayы alarkяn sorduц Nя deyиrsяn Яhmяd Яfяndиц Иlgиsиz, чayыnы ичdи. Bardaьы aьzыndan чяkяrkяn qaчacaq bиr yer buraxmadan sordu. Buraxsa nя olar, buraxmasa nя olarц Qыz mяnиm qыzыm, mяnиm юvladыm. Canыmы иstяsя bu qяdяr zor gяlmяz. Bu adam hяr шeyиmи alacaq. Baxчanы, qыzыmы, oьlumu, arvadыmы. Xeyиr desяm... Allah bяlasыnы versиn sяnяdlяrиn. Ah oьlan! Yaxdыn ocaьыmы! Toydan sonra kиmsя bunun haqqыnda чox danышmadы, kиmsя шиkayяt dя etmяdи. Kиmsя pычыldamadы belя. Belя bиr vяrdиши yox иdи... Qadыn vя qыzы sabahыn aчыlmasыnы gюzlяyиrlar. Gцnlяrdиr belя edиrlяr. Eynи evdя eynы otaqda amma bиrlиkdя deyиllяr. Qeyb etmишlяr bиrи-bиrlяrиnи. Bиr ananыn balasыnы qeyb ettиyи zaman gюzlяrи nя olarц Balasыna uzanan bиr яl. Qopasыca bиr яl. Bunun цчцn юz canыnы heч чяkиnmяdяn verяr. Amma bиr qadыn юzцnц qяdяrя qaptыrыnca yalnыzca seyr edяr. Acы чяkmяyи, dadmasы gяrяkяn bиr шey kиmи, иncя-иncя bиr yarpaq kиmи saralar. Sonra buyur edяr erkяklяrя, qadыn erkяklяrя, bцtцn cazqыr taxыmыna. Gюzlяyиrlяr. Azan sяsиylя qыpыrdanыb doьrulmaq keчиr ичlяrиndяn. Rцtubяtlи hava cиyяrlяrиndя bиr шeylяrи sыxыr. Gюz-gюzя gяlmяkdяnsя юnlяrиnя, keчmишя, qaranlыьыn aчыq qapыsыna чevиrиrlяr baxышlarыnы. Bиr heчя yumurlar gюzlяrиnи. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 103 Oyandыьыnda gedя bиlяcяyи bиr yer olmalыydы. Bu rюyanыn ona anlatmak иstяdиyи иdи. Solan mяlяfяlяrиn... Gцllяrиn rяngиndяkи dяyишиklиyи umursamayan иnsanlarыn. Atasыnыn юzsцndяn baшqa ичяn olmadыьы halda saxladыьы Samsun paketиnиn, bюyцyяn pишиk balalarыnы, artыq юzцnц sevdиrmяyяn pишиklяrиn bиldиyи bиr шey olmalы. Gюrdцklяrи bиr шey. Getdиklяrи vя artыq dяyишяrяk gяldиklяrи bиr yer. Azalan gюyяrчиnlяr цчцn. Onlar цчцn deyиl яslиndя юzц цчцn bиr шey yapmalыydы. Mцяllиmиnиn belя ondan gюzlяmяdиyи... Bunu edя bиlяrdи. Иstяsя. Иstяmиrdи bax. Ertяlяyиrdи. Bu шey onun bиr яl olmasыnы иstяyиrdи. Bиr qapыnыn hяr zaman dышыnda qalmaq. Atasы olduьunu sиqaret qoxusundan bиlяrdи. Adnan sиqaret чяkmиrdи. Adnanыn sюylяdиyи yol... bиr-иkи sяfяr o tяrяfя getmишdи. Amma bиr шey yoxdu orada. Hяey gerи dюnmцшlяrdи. Atalarыna aш gюtцrяcяk olsalar o, onlarы чeшmяnиn baшыnda qarшыlar, gerиsиn gerи savardы. Cяbишgиlиn evиnя чatana qяdяr иzlяrdи onlarы. O yol haraya gedяbиlяrdи kи. Gюyяrчиnlяr nяdяn getsиnlяr orayaц Yorьanlarы dяmяtlяyиp yцklцyя yыьdы. Yer mиndяrlяrиnи dцzяldиb yцklцyцn qapыlarыnы sыxышtыrarkяn oxulun bиr daha gerи gяlmяyяcяyиnи dцшцndц. Yцklцyя sюykяnиb bиr mцddяt elяcя qaldы. Haraya getsяm bu zыrыltы. Gяlmишlяrиnи keчmишlяrиnи yaxшы ettиyиmиn... Hяrkяsиn иши bиzиk. Gюzlяrи цstцmцzdя. Yerиsяk bиlиrlяr. Qaчsaq bиlиrlяr. Olmayan aьыllarыyla ишиmиzя qarышыrlar. Gяlmиш "etdиnmиц" deyиr. Sяnя nя! Sяn kиmsяn kи! Mяn sяnиn oьluna qыzыna qarышыrammыц O gavurun dюlц yoxdurmuц Adnanы baшыma saran. Hey sяnиn цzцndяn. Hey. Oh olsun! Sяnя azdыr bunlar. Gяlmиш traktoru иstяyиr. Tяkяrиndя pulunmu var sяnиn ay heyvяrя! Nя verdиn dя nя иstяyиrsяnц Sяn шяhяrdя sцrtяrkяn bиz buranы adam etdиk adam... Yolun kяnarыnda иsmи bиlиnmяyяn kичиk чичяklяr, tиkanlar var. Hяr bиrи kичиk sыxыntыlar halыnda юbяklяnmиш, yolun kяnarыnda qalmыш. Иsmиnиn bиlиnmяmяsи buralы olmamaqdan. Buralы olduьun halda иllяrcя dышarыda qalmaqtan. Bu torpaq. Topraьыn rяngи, иnsan vя heyvan цzlяrи иsиmlяrиn yerиnи alыr. Bu чичяk, sяhяr hяyяtdя gюrdцyцm oьlaq. Bu чичяk dя Mяnяvшя Xala. Bu daш, Osman Яmи. Bu daш parчasы, Cяmиlя. Bu tиkan Hцseyиn Yeznя. Bиr zamanlar bu yolun burada olmadыьы, gedяnlяrиn getdиklяrи yerи bиlmяdиyи anlamыna gяlmиr. Kяpяnяklяr чarpыb yюnlяrиnи dяyишtиrиncя rцzgцrыn gяtиrdиyи qoxudan anlayыrsan. Orada kиm nя demиш, kиm цrяyиndяn ata bиlmяdи bиr dяrdи, hayqыrdы. Kиm pычыldamыш ичиndяn чиban arayan cяrahяtи... O bиrи tяrяfя yaxыnlaшdыqca bюyцyяn bяyaz tяpяlяrиn vя bodur aьaclarыn duruшunda bиr oturaqlы heybяt var. Gюyяrчиnlяrиn topladыьы ruhlar, xяstяlиklяr.. gюzlя gюrцlmяyяn kичиk bиr dцnya qurmuш. Dышarыda qalanыn ичяrиyя hяps edиlmиш cюvhяrи. Burada цzlяшmяk цчцn bиrиkmиш o qяdяr чox шey var kи. Kиmи bиr cevиz aьacы gюrцr burada kиmи Tяkчamы. Mяnsя vadиnи gюrцrяm. Yaьmur sularыnыn gяlmяsи цчцn deyиl. Eшq цчцn orada olan. Suyun qaynaьыna яyиlиb цrяyиmи qovaqlardan юtяyя чevиrиncя gюrdцm. Eшq deyиrdи. Eшq. Яlиnи bиrdяn чиynиnя apardы vя dиzlяrиnиn цstцnя чюktц. Qanlы яlиnи gюrdц. Gюzяldи deyя dцшцndц acыyla. цzцqoyun yerя qapaqlandы. 104 Kamиl Eшfaq Bяrkи Qara yelяklи Barышa vя onun qara yelяklи gиtarasыnыn aьlayышыna qяzяl Цrяyи yuxulu analara vя atalara Uшaqlarыn цzцnц шиllя kиmи шappыldadan Qara yelяklяrи юz yelиnи юzц яsdиrяn Eшиtdиyи musиqиnи qяlbиnиn ucunda durduran Qяlbиndя bиr anda doьan bиr anda yapan Bиr anda yapdыьы цчцn bюyцklцyц durmadan daшan O bиrиlяr gцnbя-gцn tцkяndиrяrkяn yurdunu Цrяyиnи qoyzn tяmиz sularыna yurdunun O nяшя nяydи o urяkdяn baьlыlыq nяydи Ичиndя o yeynи daь ya o yeynи daь Axtarыb tapardы havalarы mahnыsы gцnяшlи Xatиrяsи yalan deyиl Gиtarиst o gece nece aьlayыrdы O sevmяk o baь o yeynи daь Eшfaq sяnиn dadыn цrpяrmяkdиr Barыш sюylяr Barыш qara yerdя toz Eшfak! Gцn gяlяr o bиrи gцn gяlяr Barыш qalxar Barыш цчцn шяhяrdя xoruz Adыn Яhmяddиr elя deyиlmи qardaшыm Шыk aьladыn saь ol! АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" Turhan Toy SЯNИ SЯNЯ TЯRK EDИRЯM Necat Чavuш gecяlяr tяlaшla qaчыrdы kюlgяmя bir gecя quшu daha uчurdu ovuclarыndan yыrtыrdы gecяnin qaranlыьыnы bayquш sяslяri яrz inlяyirdi ulduzlarыn яksinя яn sadя surяtini qoyub boxчama atыb чiynimя sяni sяnя tяrk edirяm... E q o и s t l и k bozqыrыn qoynunda dяli dolu at sцrяn mяn tюkцlяn sentyabrlara soxdum gюy цzцnцn maviliyini ayыn dolmuш halыydы son dayanacaьыm iчimdяki qatarlar чoxdan devrildi, vagonlar darmadaьыn чatlamыш dodaьыmы шerlяrlя isladыb sяni sяnя tяrk edirяm... qanыyыr ayaq uчlarыm dilimя inad qaчыrыram baxышlarыmы alov kцrяsindяn bычaqlar sцrцшkяn torpaqlarda itilяnяrkяn gecяyя sыzan bir neчя damla qan gюzlяrimdяn цrяyimя sяssizcя axan яn шiddяtli zяhяri dяrdlяrimя qatыb sяni sяnя tяrk edirяm... Gecя kиmи baшыmыn цstцndя dur Gюzlяrиn mяnиm olsun Dяnиzlяrиndя tut qяlbиmи Яllяrиn mяnиm olsun Naьыl alяmlяrиnи fяthя чыx Zяfяrlяrиn mяnиm olsun Aьzыndan tюkцlяn daшan Иncиlяrиn mяnиm olsun qaldыrыm daшlarыnda uyutduьum xяyallarы bir atыmlыq barыt qoxan sяbrimi gцn gюrmяmiш xяyallarыma vururam tцstцyя mяhkum pяtяkdяn oьul almaq zыr dяli шяfяqlяrя aьlamaq mяnяmi qaldы yar sabahla gedirяm, balыmы pяtяklяrя satыb sяni sяnя tяrk edirяm... neчя kalibr idi boynumdan vurduьun sюz doьrudan ceyranlar nяdяn hяmiшя boynundan vurulur kюlgяm qan itirmяkdяn юlmяkdя qыrыlan bir qяlяmin hяsabы чяkilяrmi sevdam цrяyimdя musallaya яyilib sяni sяnя tяrk edirяm... Gяl чиynиmя sюykяn uyu Yuxularыn mяnиm olsun Mяn иndи sяfяrя чыxыram Шerlяrиm sяnиn olsun АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 105 HAYRИYЯ ЦNAL SЫLA-Ы RAHИM (Baш чяkmяk) Mюvsцmцdцr, tunc heykяllяr yaьmurla yuyular Qaranquшlar hяnцz gюrцnmяmиш gюy tяkиndяn Harlemlи zяncиlяrиn qlиkoza batmыш saчlarы ичиn Memarы цчцn sяnи sяndя ayaqda tutan dиrяyиn Чatlamaz qцbbяlяrиn яsnяmяz kяmяrlяrиn sancmalarыn цчцn Tяtиkdя dur яn saьlamыnы seч belиndяkи xяncяrиn Kи bиr nяfяs dяrиm bиr nяfяs цчцn Mиn bяlasыyla hяr gцn yцzlяrcя nяfяrиn Hяr nяfяrdя tяtиkdя durmaqdan yorulan bиlяklяrиm Devraldыьыnda bu nюbяtи hяm gюnяnиr hяm dиnlяnиr Цzцm var dцnyaya qarшы hяr kяsя hяr zaman mиlyon bяrяkяtlя Цzцlsяm belя цzgцnlцyцm bиr az qolaya qaчmaq bиr az da nяzakяtdяn Юzцnц bиl demяdиlяrmи, dedиlяr sana Bиll Bunu unutma heч unutma saqыn unutma Юzцndяdиr aчarы baшqalarыnыn Sяn юzцndя mяnя doьru upuzun bиr yol tapacaqsan Юzцnц azarlamadыqca яrmяьan olamazsan qonшuna Bиr uшaьa qadыna bиr sиlah arkadaшыna sыla-ы rahиm Rяhbяrsиz bиr toplumun ortasыnda zamansыz bиr zиl Dцшmana чяkиlяcяkkяn яn sevgиlи gюzlяrdяkи mиl Bu xыrчыn bu uslanmaz bu яr gюvdяsиnя чяlишиk dиl Sяn olacaqsan pozuq tиlavяtиnlя faиlи bu farz-ы kиfayяnиn Sыnanmaz aшk heч unutma tutulmaz atяшя dцшяn dяmиr Yanarsan yangыnыnla sevяrsяn mяnиmlя bюyцyяcяksяn Amma hey bюyцyяcяksяn bu sяnиn dяyишmяz qadяrиn Sяndя gюrdцm bu яyиlиm mayana qatыlmыш Bяrяkяtи anыmsatan dostluqla ишыldayan gюz bяbяklяrиn Xяyanяtи doьallыqla yadsыyan bиr bяdяnиn var Bu юnяmlи bu яrzиn dюnmяsи gцnяшиn bиzи hиrslя Dцnya nemяtlяrиnиn bиzи arzuyla quшatmasы kиmи bиr шey Bиz quшatыldыqca hяr quшatmadan necя чыxtыqsa Yavaшca чюzцlяcяk sыnыrdakы dцyцnlяrи erkяk яllяrиn Qurшun necя иrяllяrsя иnsanыn яtиndя yavaшчa Beynя saplы mяrmи чяkиrdяyи necя saь qoyar da иnsanы Юlяr eшиnиn ardыndan sыrf tasadan bиr yaшlы Mяn o qurшunam budur шeиrdя sяndя Tцrkcяdя yaшayan Yavaшca юldцrmяdяn ama шцphяsиz hey gцc qataraq Sяnи Tцrkcяnи шeиrи qыlчыqlы edяn sцnи edяn O mяnяm mяndяdиr yaшamanыn da yazmanыn da sиrrи Mяnяm юmrя bяdяl gюzaьrыsы цrяk aьrыsы Aьlamaьы baшarыrsansa son qurшunu sana saxlaram 106 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 ў "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" ЪАЩИТ КЦЛЕБИ (1917 - 1996) Ъащит Кцляби чаьдаш тцрк шериндя кянди, кяндлиляри, кяндчи щяссаслыьыны, ъаныйананлыьыны эятирян, халг шериндян усталыгла йарарланан, анъаг буну едяркян сейрчи дурумуна дцшмяйян, йени шерин юзялликляриндян узаглашмайан бир шаир олараг гыса бир заманда иътимаиййят тяряфиндян гябул едилмиш вя севилмишдир. Йени шерин яняняйя гаршы чыхаркян эиришдийи форма ахтарышларындан тамамиля узаг бир шерин зящмяткеши иди. Яняняви цслубда йазан эянъ тцрк шаирляринин истинад йери олду узун илляр. ЩЯСРЯТ Инди тарлаларда эцняш вардыр Гарлар доnмушдур отларын уъларында Артыг ахшамлар динъяля билмирям Башым овуъларында Ичи горху долу гыш эеъяси Щеч йатаьын йохму сыъаг! Даьлары долдуран чюл чичяйи Щансы кцлякляр сяни гохлайаъаг! Сачларымы кясиб кцляйя атаъаьам! Та ки хябяр апарсын бир эцн сяня! Ичимдя бир шейтан вар, дейир ки: Аьлына эяляни етсяня. Мян бу шери йаздым ат мяшгиндя Олдуьум шящяр Истанбулду, Аьыр-аьыр гар йаьыр Атымын йалы булуд рянэиндя. ЮЛЦМЛЦ ИНСАНЛАР ЦЧЦН Щамыныз юляъяксиниз! Танры гатына чыхаъагсыныз утанмадан! Рущларыныз гойуб гачаъаг сизи! Торпаглара кюмцляъяксиниз. Гурдлар, бюъякляр, сохулъанлар Севинъля ъумаъаг цстцнцзя. Ялляриниз бомбош галаъаг, Кимся бахмайаъаг рясминизя. Севилмиш гадынларын хяйалы Думанлар кими даьылаъаг; Файдалар, шющрятляр, мярщямятляр Сизя тяряф вармайаъаг. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 107 Эюзляриниз йох артыг! Дцнйамызы эюрмяйяъяксиниз! Охшамаг, эцлмяк, данышмаг Олмайан бир селдя цзяъяксиниз, Йаваш-йаваш чцрцйяъяксиниз. ПАРИС Парис дейинъя аьлыма Боьуг сясли бир гадын эялир. Шаркы сюйляр йухусузлуьа Синяси бир енир, бир йцксялир. Цряйи сыхылыр мцштярилярин Йеня дя щамысы гадыны динляр, Вяфасызлыьа аид бир шаркы Ахы неъя галхыб эетсинляр. Ишыглар гядящлярдя Ичилмяйи бякляр гапгара, Су гатылмыш ракы кими тцстц Чюкцр цстялик сокаклара. Бу гадын дурмадан сабаща гядяр Црякдян юз шаркысыны сюйляр, Мян эетмядим анъаг Парися Эедянляр эюрдцляр. АТИЛЛА ИЛЩАН Тцркийя чаьдаш шеринин ян танынмыш сималарындан бири Атилла Илщандыр. Назим Щикмят ядяби мяктябинин давамчысы А.Илщан 1925-ъи илдя Истанбулда анадан олуб, 2005-ъи илдя 80 йаш тамамында дцнйасыны дяйишиб. СЯНЯ НЯ ЙАПДЫЛАР О сабащмы чыхмышдын бир эцн юнъями Бир бычаьын аьзында йерийир кими идин Дямирлярин сойуглуьу сольун додагларында Эюзляриндя гаранлыьы дар щцърялярин Сяни эюряр эюрмяз юзэцйлцйцмдян утандым Сюйля ня ичярсян чаймы, гящвями Чох дяйишмишсян бирдян таныйамадым 108 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 " — — — " Сачларын узунду чийинляриня ахарды Кюнлцмцз шянлянирди сарышынлыьындан Онлармы кясдиляр, сянми гысалтдын Эцлярдин ичимизя айлар доьарды Эюрцнмяз даьларын архасындан Яски эцлцмсямяни бищудя арадым О сабащмы чыхмышдын бир эцн юнъями Чох дяйишмишсян бирдян таныйамадым. Бир чай ичярмисян йохса гящвями Кибритим йох демяк сигаретя башладын Яллярин дя титряйир бир дярдинми вар Бюйля бир гыз дейилдин сян яскидян Сяня ня йапдылар, сяня ня йапдылар Кирпиклярин исланыр дуруб дуруркян О сабащмы чыхмышдын бир эцн юнъями Чох дяйишмишсян бирдян таныйамадым. 1977 БЮЙЦК ЛЕЙЛА Нечя дяфя сюйлядим бюйцк Лейланын Пренсес олмадыьыны, фащишялийини Затян ишыглары да йанмыйор Ян кютц йериндя бир гаранлыьын Данышыр дуруб эянълийини Архайын юлцмцнц йашыйор. Щалбуки онун илк заманлары Шар гядящлярдя ичилян конйак Чилчираглар алтында севиб гадынлары Ат йарышларында бюйцк ойнамаг Пера ичляриндя италйан шаркылары Щяр эеъя бир барон кяндини асыйор. Айналара чюкмцш Истанбулда Он сяккиз йашындан бир кач тябяссцм Эюз йашлары бцтцн шампанйаларда Бир кюлэя кими кач кяря эюрдцм Долашдыьыны диб одаларда Бялкя дя кяндисини арыйор. 1960 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 109 ТУРГУТ УЙАР (1927 - 1985) Тцрк шериндя 1955-ъи иллярдя Икинъи Йени адлы ядяби ъяряйан юзцнц эюстяриб. Бу ъяряйанын апарыъы сималарындан бири Тургут Уйар олуб. Юзцнцн сон дяряъя щалдан-щала дцшян цслубу иля о, охуъуларыны щяр заман щейрятляндириб. Икинъи Йени ядяби ъяряйаны ичярисиндя йайьын олан "анламсыз шер"ин ян эюзял нцмунялярини Тургут Уйар йарадыб. Лакин о, шерляриндя мянаны щеч дя тясадцфцн ихтийарына бурахмайыб. Яксиня, образларла, гапалы ифадялярля мяна анлайышына даща дярин, даща йени юзялликляр газандыра билян бир шаир кими ад чыхарыб. ЪИЙЯБАЗЫН ТЕЛ ЦСТЦНДЯКИ ЩАЛЫ Сизин алыныз ал инандым Морунуз мор инандым Танрыныз бюйцк сюзцм йох Шериниз аьыллы башлы шер Тцстцсц дя мцф Амма сизин адыныз нядир Мяним дянэями позмайыныз Бцтцн аьаъларла уйушмушам Гялябялик ща олмуш ща олмамыш Кцчялярдя итирмиш ъибимдя тапмышам Амма аьаълар еля имиш Амма кцчяляр беля имиш Амма сизин адыныз нядир Мяним дянэями позмайыныз. Ешгим дя дяйишя биляр эерчяклярим дя Пырыл-пырыл дальалы бир дянизя гаршы Йахынлашмышам дизбойу сулара Щамыныза хош ниййятля эцлцмсяйирям Щеч биринизля дюйцшя билмярям Сиз ня дейирсиниз дейиниз. Мяним бир эизли билдийим вар Сизин алыныз ал инандым. Сизин морунуз мор инандым Мян там дцнйайа эюря Мян там юзцмя эюря Амма сизин адыныз нядир Мяним дянэями позмайыныз. ў 110 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" Osman Юzbaxчa: 1971-cи иldя Konyada doьuldu. Иlk vя orta tяhsиlиnи Konyanыn Ыlgыn иlчяsиndя tamamladы. Ыlgыn Иmam Hatиp Lиsяsи (1986) vя Ankara Unиversиtetи Иlаhиyat Fakцltяsи mяzunu (1991). Evlиdиr. Bиr qыzы, bиr oьlu var. Иlk шeиrи, Yenи Taшova gяzetиnиn яlavяsи olaraq чыxan Kцltцr vя Яdяbиyat dяrgиsиndя yayыmlandы (Mart 1990). Шeиr vя yazыlarы sыrasыyla Ayane, Dяrgаh, Yedи Иklиm, Kayыtlar, Иkиndи Yazыlarы, Yarыn Яdяbиyat, Hяcя, Чяraь, Яdяbиyat Ortamы, Atlыlar, Bumяrang, Okuntu, Huruч vя Kюklяr dяrgиlяrиndя yayыmlandы. Kюklяr dяrgиsиnиn yayыn yюnяtmяnиdиr. Yayыmlanmыш яsяrlяrи: Uzun Yцrяklи Nяhиr (шeиr / 1999), Dцшmanlыk (шeиr / 2004), Чaьыnыn Mиmarы Mиmar Sиnan (bиoqrafи / 2003). ARXADAШLЫQ BИTDИ Amma da sadяlюvhmцшяm ha! Шeиr yazmasa юlяcяk bиr can Daшыdыьыma иnanmышam Arxadaшlarыm damarlarыmda axan qan Mяn, arxadaшlarыm vя шeиrи Bиrbиrиndяn ayыrarsam Dцnya baшыma чюkяr sanыrdыm Bиr gцn Яl fиkrиylя gяlишяn bиr шeиr yazmaq иstяdиm Яlиn barmaqlarыmыn dышыnda Pяnчя vя yumruq Yurd vя hяr kяs Kяrя vя dяfя vя sяfяr vя su vя nюvbяt olduьunu kяшfetdиm Яl pяnчя vя yumruqdur, yurd vя yumruq Hяrkяs vя yumruq, kяrя vя yumruq, dяfя vя yumruq Su vя yumruq dedиkcя Yumruqlarыmыn yalnыz vя yapyalnыz bиr yumruq Olduьunu kяшfetdиm qarnыmы yarыb Yassы bиr daш Yapыlmaq иstяdиm kяdяrиndяn юlцcц bиr шey Иllяrcя rabиtяsиz qalmыш bиr cцmlя Hяr gцlяшиn carчыsы Hяssas bиr шиmшяk Olaraq dolaшdыm Nя etsяm dя bиr-bиrиnя yaxыnlaшan иkи gяmи, yaxыnlaшmalarы hич bиtmяyиrdи Иkи daь dalьalarы yararaq dцnyanы daшыran Bиr-bиrиnя qovuшmayыrdы bиr шeyи bиr шeydяn daшыran Mиnlяrcя qarышqa, sяssиz Mиnlяrcя aь sичovul, sяssиz Mиnlяrcя daш sяrt Vя dцzцlmишlяr яtrafыma, sяssиz Юzцmц hяr sяfяrиndя "Yaxшы komanda hakиmи dя yenяr! Hяr kяsи yenяr!" Deyя baьыrarkяn yaxalayыrdыm Aьlыm hяr sяfяrиndя Gюvdяmdя gяrяksиz Bиr yaьmuru baшladыdы Bиz amma mюhkяm, amma чevиk adamlardыq Bиr tans, budur ahяng dedиklяrи шey, bиr hяrяkяt Bиzиm gюvdяmиzи yenиdяn, hey amma hey yenиdяn Yaradыb durardы Gюvdяmиz sцrяtlя dяyишяrdи bиr шeyиn zamanыndan юncя Durmadan pozulan bиr gюvdя canыmыzы sыxardы Durmadan yaradыlan bиr gюvdяdя olmaq Sцrяt чox sonradan Bиzя яklяnяn Bиr шeyи zamanыndan юncя яlиmиzdяn alan Nя чox ишиmиzя yaradы bиr bиlsяnиz bиzя sonradan Hayatda sцrяtlи olmaq Чиl чиl daьыlmaq kиmиsи varmы Ичlяrиndя bиr tяk mяn Dяmиr mыx kиmи baшladыьы yerdя чaxыlы qalan Bиr tяk mяn Daшыdыьыma иnanmышam mяgяr qan, qala, savaшmaq Чыxa-чыxa ичlяrиndя bиr tяk mяn Gюzц qapalы axmaq Fяqяt and ичяrяm Шeytandan vя Amerиkadan dиksиnяrdиk АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 111 Hяyat bиr dиl sцrцшmяsиydи bиzиm цчцn Amma bиr gцn havadan Durub цzяrиnя basa-basa tяkrarladыьыmыz bиr kяlmя Saf saf enяn mяlяklяr kиmи P?rц-pаk edяrdи dиlиmиzи damaьыmыzы Ишя gиrdиk, dцkkan aчыb sarышыn Hяm sяhиv sяcdяsи nяdиr bиlmяzdиk bиz Vя чыn-чыn edяn qыzlarla evlяndиk Deyиlmи kи gюvdяmиz Sandыq kи bu tиcarяt bиzя gerчяk Yaratmanыn sцrяtиndя yapыlmыш bиr чыnqы Xяta pozan иstиsna иdиk чцnkц hamыmыz Sычrayan bиr atяшdиk danышarkяn, yцrцrkяn Tаdиl-и яrkаn цzяrя namaz qыlardыq Bиr tяk qыzlara baxarkяn topallardыq Yalan цzяrиnя иttиfaq etmяlяrи иmkansыz bиr topluluq Sanыrdыq kи bиr oьlan bиr qыza baxыnca topallar "Bax burda!" deyяrdиk hяr kяsиn statиstиk etdиyи bиr чaьda Bunun bиr yanыlqы olduьunu anladыq чox sonradan Halbukи gerчяk 1. Mяn иndи bиr bиnanыn 5-cи qatыnda otururam. Иndи arxadaшlыq bиtdи, budur шeиrи bиr Gerчяk 2. Evиmиn qapыsы qяhvя rяngиdиr. Aьыl aчыqlыьы, bиr dяrиn qavrayыш, bиr dиsиplиn, bиr vиcdan vя Gerчяk 3. Qapы zиlиndя adыm yazыlmayыb. mяrhяmяt olaraq Gerчяk 4. Mяnя qapыnы arvadыm aчar. Danышыram sadяcя bиr axlaq vя яdalяt Gerчяk 5. Qыzыm boynuma atыlar. Юnцmя qoyub dяrgиlяrи Gerчяk 6. Mяn gяlmяdяn arvadыm sцfrя sяrmяz. Tap-tarap oxuyuram hamsыnы Gerчяk 7. Qыzыmыn sяs чыxaran kuklalarы var. Шeиrlяrиnиzи oxuyarkяn qяlяmиmdяn qarьыdalы partlamasы Gerчяk 8. Mяnиm kиtablarыm, kasetlяrиm, dяrgиlяrиm var. sяslяrи Gerчяk 9. Mяn bиr gцn evlяndиm. O saat baшlayыb o saat bиtяn sяslяrи Gerчяk 10. Bиr gцn arvadыma Gяlиr bиr neчя dяqиqяlиk юmrцnцz "Mяnя dцшцnmяdяn yapabиlяcяyиm bиr шey sюylя," dedиm Bu bиr neчя dяqиqя mяnя nя komиk "Bиr yumruqda bиr daьы devиrmяk!" Nя dayanыqsыz bиr hяyat bиr bиlsяnиz "Qыrmыzы bиr yangыn kцrяyиylя bu Bиr neчя dяqиqalиk bиr geyrи шяxsи иradя qara baxtыmыzы tam ortadan иkиyя Yetиr bax sиzиn ruhunuzu oxumaьa ayыrmaq иstяyиrяm..." Amma qolay ruhunuz, amma qolay Suyunuz, sцrahиnиz, bardaьыnыz, varoluшunuz Bиr gцn, sяrt bиr gцndц, bиr kюpяk ulamasы eшиtdиm Bцtцn zяkamы, yumor gцcцmц toplayыram genя dя Ulama durdurmuшdu mяnи. "Uuuuuuu!" etdиm kюpяyя; Bunu necя, sиzи bu qяdяr qыsacыq yapan чцnkц яl fиkrиylя gяlишяn bиr шeиr Yetяnяk nяdиr yazmaq иstяdиyиm gцnц xatыrlatmышdы mяnя ulama! Bяn "Uuuuu!" edиncя kюpяk susdu. Rцzgаr da qыpыr- Bяlkя dя mяndиm arxadaшlarыma bиr saflыq qatan damadan durdu Ичlяrиndяkи яn cиn, яn fыrlama bцtцn otlar vя aьaчlar vя evlяr vя иnsanlar vя чoluq чocuk Hяr yemяk nюvbяtиndя vя hяrkяs susdu Яlиnи uzadыb kцs yapan, oyun pozan kиmsя danышmayыrdы, kиmsя qыpыrdamayыrdы Чцnkц mяn bиr uьursuzluqdan "Hяr kяs mяnи eшыtmяk иstяyиr," dedиm Dua yazdыrmыш mavи muncuq taxan Danышmaq цчцn yumruqlarыmы sыxыnca Gцndцzlяrи uyuyub gecяlяr fala baxan Yumruqlarыmыn yoxsulluqdan daha sяrt olduьunu Yuxularыna ahяngsиz bиr шeylяr qatan anladыm Kцчяyя чыxыb hяr gecя Bиr kюpяyи qulaьыndan dишlяyяn Balыьыn evи sulardandы, bиzиmkи havadan 112 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" Nazыm Hиkmяt Sevяrmишяm mяgяr 62-cи иl, martыn 28-и Praqa-Berlиn qatarыnda pяncяrяnиn yanыndayam axшam dцшцr dumanlы иslaq ovaya axшamыn yorьun bиr quш kиmи enишиnи sevяrmишяm mяgяr axшamыn enишиnи yorьun quшun enишиnя bяnzяtmяyи sevmяdиm torpaьы sevяrmишяm mяgяr torpaьы sevdиm deyя bиlяrmи onu bиr dяfя olsun sцrmяyяn mяn sцrmяdиm platonиk bиrcяcиk sevdam da buymuш mяgяr mяgяr иrmaьы sevяrmишяm иstяr belя qыmыldanmadan axsыn qыvrыla-qыvrыla tяpяlяrиn яtяyиndяn zиrvяlяrиnя шatolar qondurulmuш Avropa tяpяlяrиnиn иstяr uzansыn gюz ala bиldиyи qяdяr dцm-dцz bиlиrяm eynи иrmaqda чиmmяk olmaz bиr kяrя belя bиlиrяm иrmaq yenи ишыqlar gяtиrяcяk sяn gюrmяyяcяksяn bиlиrяm юmrцmцz at юmrцndяn azacыq uzun qarьanыnkыndan nя qopara bиlsя bиlиrяm mяndяn юncя duyulmuш bu kяdяr mяndяn sonra da duyulacaq mяndяn юncя sюylяnmиш bunlarыn hamыsы mиn kяrя mяndяn sonra da sюylяnяcяk gюy цzцnц sevяrmишяm mяgяr qapalы olsun aчыq olsun Borodиno чюlцndя Andreyиn arxasы цstя seyr etdиyи gюy qцbbяsи Hяbsxanada tцrkcяyя чevиrdиm иkи cиldиnи Hяrb vя Sцlhцn Qulaьыma sяslяr gяlиyor gюy qцbbяsиnдяn deyиl meydan yerиndяn nadzorlar bиrиnи dюyцr yenя aьaclarы sevяrmишяm mяэяr чыrыl-чыlpaq qayыnlar Moskva dolaylarыnda Peredelkиnoda qыш fяslи чыxarlar qarшыma tяvazюkar kцbar qayыnlar rus sayыlыr qovaqlarы tцrk saydыьыmыz kиmи Иzmиrиn qovaqlarы tюkцlцr yarpaqlarы bиzя dя Чaxыcы derlяr yar fиdan boylum АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 113 yaxarыz qonaqlarы Иlqaz ormanlarыnda иl 1920 bиr kяtan mяndиl asdыm bиr шam budaьыna ucu ишlяmяlи yollarы sevяrmишяm mяgяr asfaltыnы da Vera rul arxasыnda Moskvadan Kыrыma gedиrиk Koktebelя яsиl adы Gюytяpя elи bиr qapalы qutuda иkиmиz dцnya axыyor иkи yandan dишarыda dиlsиz uzaq heч kиmsяylя heч bиr zaman belя yaxыn olmadыm quldurlar чыxdы qarшыma Boludan enяrkяn Gяrяdяyя qыrmыzы yolda vя yaшыm on sяkkиz yaylada canыmdan qeyrи alacaqlarы яшyam da yox vя on sяkkиzиmиzdя яn dяyяrsиz яшyamыz canыmыzdыr bunu bиr kяrя daha yazmышdыm palчыqlы qaranlыq kцчяdя bata-чыxa Qaragюzя gedиyorum Ramazan gecяsи юndя kюrцklц kaьыz fяnяr bяlkя belя bиr шey olmadы bяlkя bиr yerdя oxudum sяkkиz yaшlы bиr oьlanыn Qaragюzя getmяsиnи Ramazan gecяsи babasыnыn яlиndяn tutub, babasыnыn baшыnda fяs vя яbasыnыn цstцndяn samur yaxalы kцrkцnц geymиш vя hяrяm aьasыnыn яlиndя fяnяr vя mяnиm ичиm-ичиmя sыьыmыr sevиncdяn чичяklяr gяldи aьlыma nяdяnsя lalяlяr, kaktuslar, nяrgиzlяr Иstanbulda Qadыkюydя nяrgиz tarlasыnda юpdцm Marиkanы aьzыndan acы badam иyи gяlиrdи yaшыm on yeddи lяngяr vurdu цrяyиm yellяncяk buludlara gиrdи чыxdы чичяklяrи sevяrmишяm mяgяr цч qыrmыzы qяrяnfиl yolladы mяnя hяbsxanya yoldaшlar 1948 ulduzlarы xatыrladыm sevяrmишяm mяgяr иstяr aшaьыdan yuxarыya seyr edиb onlarы чaшыb qalam иstяr uчam yanba-yan kosmos adamlarыna suallarыm var чox daha иrи-иrиmи gюrdцlяr ulduzlarы qara mяxmяrdя yep-yekя cяvahиrlяrmиydиlяr turuncuda qaysыlarmы lovьalanыrmы иnsan ulduzlara bиr az daha yaxыnlaшыnca rяnglи fotoqraflarыnы gюrdцm kosmosun Oqonyok jurnalыnda ancaq hиrslяnmяyиn dostlar konfиquratиvmи desяk mцcяrrяdmи desяk bax o soydan yaьlы boyalara bяnzяyиrdи bяzиsи yяnи dяhшяtlи fиquratиv vя mцcяrrяd 114 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" иnsanыn цrяyи aьzыna gяlиr qarшыlarыnda hяsrяtиmиzиn aьlыmыzыn яllяrиmиzиn sяrhяdsиzlиyи onlar onlara baxыb dцшцnя bиldиm юlцmц belя bu qяdяrcиk kяdяr duymadan kosmosu sevяrmишяm mяgяr gюzцmцn юnцnя qar yaьышы gяlиyor aьыr-aьыr dиlsиzи dя, quшbaшlыsы da buram-buram tиplиsи dя mяgяr qar yaьышыnы sevяrmишяm gцnяши sevяrmишяm mяgяr иndи bu vишnя mцrяbbяsиnя bulaшыb batarkяn belя gцnяш Иstanbulda da bяzяn rяnglи шяkиllяrdяkи kиmи batar ancaq onun rяsmиnи sяn elя чяkmяyяcяksяn mяgяr dяnиzи sevяrmишяm hяm dя necя amma Ayvazovskиnиn dяnиzlяrи bиr yana buludlarы sevяrmиш mяgяr иstяr altlarыnda olum, иstяr цstlяrиndя иstяr dиvlяrя bяnzяsиnlяr иstяr aь tцklц heyvanlara ay ишыьы gяlиyor aьlыma яn цzцlmцш-яldяn getmиш яn yalanчы яn burjuasы sevяrmишяm yaьышы sevяrmишяm mяgяr tor kиmи dя ensя цstцmя vя damlayыb daьыlsa da pяncяrmdя цrяyиm mяnи olduьum yerdя buraxar torlara dolaшmыш ya da bиr damlanыn ичиndя vя чыxar yolчuluьa xяrиtяdя cыzыlmamыш bиr mяmlяkяtя gedяr yaьышы sevяrmишяm mяgяr amma nяdяn bиrdяn bиrя kяшf etdиm sevdalarы Praqa-Berlиn qatarыnda pяncяrяnиn yanыnda altыncы sиqaretи yandыrdыьыmdanmы tяk bиrcяsи юlцmdцr mяnиm цчцn moskvada qalan bиrиsиnи dцшцndцyцmdяnmи gяbяrяrяk saчlarы saman sarыsы, kиrpиklяrи mavи zиl qaranlыqda gedиyor qatar zиl qaranlыьы sevяrmишяm mяgяr qыьыlcыmlar uчuшur lokomatиvdяn qыьыlcыmlarы sevяrmишяm mяgяr mяgяr nя чox шeyи sevяrmишяm dя altыmышыmda fяrqиnя vardыm bunun praqa-berlиn qatarыnda pяncяrяnиn yanыnda yer цzцnц dюnцlmяz bиr yolчuluьa чыxmышam kиmи seyr edяrяk 19 aprel 1962 чevиrи:R.Q. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 115 . ` 116 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 : . "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" ТОМАЗ БАДЗАГУА ЦЧЦНЪЦ САЩИЛДЯ ш 1 Бу йол щара эедир, щардасан Ряббим, Нейляйим, лцт-црйан нимфалар кими Бу баьлы табутдан мян чыха билим. Щяля адамларын эялир кцйляри, Гапысы баьлыдыр щяля эюйлярин Зцлмят ващимяли вя гатгашгадыр. Гаранлыг эюзцмц сцртцб аьардыб, Щарада гуртарыр зцлмятин арды, Суал ейляйирям - ай гощумларым Няся галаъагмы бизлярдян йарын? Щаны рящм долу гялб дюйцнтцсц, ъящянням гохусу чаьырыр бизи. Тцкянян севэимиз цркяк бир килкя, Горхуну горхудуб гяшш едяк бялкя. Гой дцнйа фырлансын, титрясин ъаным, Сонуъ ня олаъаг, сюйля ай ханым? Юлмцндя эцнащкар билмя кимися, Бир тийя цстцндя эяздик щямишя, Юмцр йашандыгъа, ипякгурду тяк Эор йапдыг юзмцзя бу тянимиздян, Юлцмя юлцмля галиб эяляряк. е р л я р … узаг арзуларын эюз йашлары тяк Яллярин дизинин цстдя дцшяъяк. Фягят мян бир даща дюнмяйяъяйям Тювбя масгасыны гойдуьум йеря, Орда рущум галыб, ишыгсыз рущум, Орда юмрцм галыб, ямяксиз юмрцм, Орда гаршыдурма, саваш чарпышма, Йох мян оралара дюнмярям даща. 4 Азман юлцмцмц итирмишям мян Ону бяслямишдим шяфяг нурунда Доьулуш эцнцмдян бу эцня гядяр Она няфясимля щяйат вермишям О мяндя йашарды, садигди мяня Мян ону дуйардым бир ата кими, Онун баласыйдым, бахышларында Даим щисс едирдим даш сцкутуну Мян юз юлцмцмц итирдим бир эцн О мяня атайды, балайды мяня Йалнызам ичими титрядир эеъя, Юлцмцм юлцбдцр, мяним юлцмцм. 2 Зцлмяти йардыгъа бахыш йелкяни Эяляъяк эцнлярин язяъяк сяни, Орада щарайым тябил чалаъаг, Сясимся йаныма бош гайыдаъаг. Зцлмятин гырында дайанмышам мян Башым еля бил ки, мязар дешийи Щяр дяфя сян ора дахил оланда Цзцн чоъуг кими тябяссцм эейир. Ещ йорьун щарайым чатмаз бир йана Сясим гаранлыгда илишиб галыр, Торпаг сяма кими янэинляшмядя, Сяма да йер кими тамам гаралыр. 3 5 Ъисминдян бир юлц ахшам кечяндя, Соьулъан дамъылар отдан дцшяндя, Сян онда, бах онда анлайаъагсан, Юлцм йенди сянин бяхт улдузуну. Ичиндян гаранлыг сяня бахаъаг Дамарындан гара юлцм ахаъаг Шаэирд щювсяляси йашайыр сяндя, Ябяди бошлуьун гачма юнцндян. Бяс онда эюрясян сясин нолаъаг Щансы бир бядяндя мянзил тапаъаг Башымда одлу таъ, сян щарда варсан, Йарамын цстцндя ганад вурарсан Ъисмини севэийля сейр едяр юлцм, Еля бил бцлбцлдц, гохлайыр эцлц. чевири: Елхан Зал Юлцм вадисиня учур булудлар Щесабы баьламаг заманы эялиб. Узанан йолларын гаршы уъундан Торпаг уйгусу тяк йорьун чай ахыр ў АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 117 ТАМРИ ПХАКАДЗЕ КОНФЛИКТ ЗОНАСЫНДАКЫ ( ЩЕК АЙ Я ) БОСТАН Онда конфликт зонасы адында щеч бир шей йох иди, гатсо! Дцзцнц ахтарсан щеч конфликтин ийи дя йохду. Ади, кцляйин отларыны о йан-бу йана ясдирдийи бир йер иди. О вахт сарсаг гардашым олмасайды, иш ямирийди… Йохса… Орда, бах орда, инди ки, ирялидя вя эеридя автоматлар арамсыз гаггылдашыр… Бах орда, кяндин гыраьындакы о ев бизим иди… Онда орда тякъя тойуглар гаггылдашырды… Сющбят ки, гаггылдашмаьа эялиб чыхды… Оду гушлар йеня дя эюйдя сцзцр, тяййарялярся еляъя йерляриндя дуруб… Эяряк кимся эяля. Бунлары апарыб учура… Ики мяртябяли ев аь кярпиъдян тикилиб. Гаршысында йахшы щяйят-баъасы, бостаны, баьы-баьчасы вар… Бизимкиляр ки, щяля саь иди, ата-анам беля истяйирди… Аллащ онларын рущуну шад елясин, гябирлярини нурла долдурсун… Дядям йерли-дибли, кюклц-кюмяъли эцръцйдц… Сайыб-сечилян, бу тяряфлярдя мяшщурду. Дузчюрякли, дилли-дилавяр иди. Анам, бир дя осетин олан няням варды - Ериа. Гысасы, няням бир аз башга гандан иди. Амма о вахт буна ким бахырды, гатсо! Башдан бир-биримизя гайнайыб гарышмамышдыг?! Анам кими эюзял гадын яля дцшмязди. Щейиф…, щеч олмаса ону явяз едян бир гызы да олмады… Амма гардашым Заликонун гаш-эюзц бир чалым анама охшайыр… Бойумуза эюря атамыза чякмишик… Узундраз, бойлубухунлу, арыг, гуру чяртдяйик… Атамла-анам юмрцндя бир дяфя дя олсун бир-бириня сяслярини галдырмадан йашадылар. Бир-бирляриндян аралы чюряк кясиб, оъаг чатмайыблар. Бир аз залым дамарлары да варды… Бизи бюйцтдцляр, охутдулар, киши елядиляр. Сонра сцкута гярг олмуш бу ев-ешийи, щяйят-баъаны ющдямизя гойуб ял-яля тутуб о бири дцнйайа кючдцляр… Гардашым Залико Тифлисдя мешячилийи, мян дя агрономлуьу гуртардым. Бир рус бабулийасынын евиндя, бир отаглы мянзилдя кирайядя галырдыг. Бабулийа ложада, бизся отагда йатырдыг. Ахшамлар бирэя бабулийанын смоварындан чай ичирдик. Щя дя, арвад еля щей бир дяфя казак атаманы иля валс елямяйиндян, бир дя Берлиня гядяр язик-цзцк танкла эетмяйини наьыл едирди. Пащ, гяфилдян, гардашым Залико арвад алмаг ешгиня дцшмяди? Эедиб цзбяцз корпусда олан Купатадзеляря йезня олмады? Беляъя бабулийа иля тяк галдым. Бир ил ютцб кечмямиш дюнцб бахмаьа да имкан олмамыш бу йазыг арвад йыхылыб юлмяди? Бир дя ки, эуйа бахсам, юлмяйяъякди? Ня ися бабулийанын бир отаглы мянзили ичинин олан-галаны иля мяня галды. О вахт, охумаьын ки, йолуну тутдум, инди дипломум 118 вар, агрономам, дюрдцнъц илди ятрафын йашыллашмасы цчцн тяр тюкцрям. Амма инди юз дядя-баба йурдума гайытмаг, юз ев-ешийими тязялямяк, кянддя юз йерими тапмаьы дцшцнцрям… Ня ися… фикирляширям ки, бабулийанын щядиййяси олан бу мянзили кирайяйя верярям, бир-ики гяпик йыьарам вя йаваш-йаваш юз кюкцмя гайыдарам… Щя дя… Бах еля бу вахт гардашым Залико эялиб чыхды вя зарымаьа башлады: Робинзон… няся йахшы дюйцлям… Еля бил башымда няся гырылыб охаланды. Нийя, биъо? Ня олуб, ня баш вериб… Бахдым ки, ирзи-ирянэи йериндя дейил. Цзц созалан булуд кими саралыб. Сясини чыхара билмир. Бир анлыьына башыны чевирди. Вай, киши ялдян эедир ки! Вай, ев-ешик, арвад-ушаг… Ня билим, даща ня… - Хястяйям - Залико деди, стула чюкдц, эюзцнц бабулийасынын смоварына зилляйиб сусду. Неъя, хястя… Щя… йягин тезликля… - вя сяси батды. Вай сяни Робинзон! Ким бизим эцнащымыздан кечяъяк, биъо! Дейишиб дилляшмяйя олуб-галан биръя гардашым вар, о да эюз-эюряси ялдян эедир… Ня сайыглайырсан, биъо! - Гяфилдян Нинойа тяряф дюндцм. Щяя, ди имдада чат, мцгяддяс… Щяким деди ки… - Сясиндя щяйяъан варды. Щякимми? Щя, ня деди… Деди ки, башында няся вар… Ее! О йахшы ня дейя биляр, биъо-йерсиз дилляндим Аба, бу йахшыйды ки, дейяйди башын бошду, ичиндя щеч ня йохду?.. Буна севинярдин? Башыны ашаьы салыб. Алны бабулийанын смоварына йапышыб, сонра беля деди: Йа тяъили операсийа лазымды… Олмайанда да… Ня… - щава силкялянди. Олмайанда да…, щащ-щащ, беш-алты айлыьам… Вай мяним башыма эялянляр! Оьлан, Робинзон бейним даьылыр, вахтында кяся фикирляш, оьлана цряк-диряк вер. Щяр щалда, щякимя нийя эетдим, сяни ня наращат едирди? Юз аьрыларым, Робинзон! Юз! Мяни гынама, йохса… Щяр щалда бу сон вахтлар…, бу сон вахтлар… Манана эеъяляр тяк башына сызылдайыб эюз йашы тюкцр… Манана… Манананын наращатлыьы сяни цшцдцр! Арваддыр, наращат олмалыдыр, бяс неъя! АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" Икиъанлыды… Биъо, Заал, инди щякимляря йох, бир аз да мяня гулаг ас… Щя… - Башыны галдырды, цмид долу эюзлярини мяня зилляди. Операсийа-филан, бейнинин ичиндя бычаьын-зад сапланыб елямяси лазым дюйцл… Бяя? Бя дя, беля арвадынын ялиндян тут, эедяк юз кяндимизя… Оранын тяк щавасынын йанында, биъо, операсийа ня гялят еляйя биляр сяня!.. Тяк орда еля… Орда еля. Дурдуьун йердя нийя щирислянирсян? - Залико баьырды. Йеня ясябляширям. Системсиз данышдыьымдан фикрими топлайыб ахыра чыха билмирям. - Биъо… Заал.., бяри бах… Агроном адамам, онун анасыны аьладым… Биръя сезону орада кечиряк! Мяним бу комамы кирайя веряк, гардаш, икиликдя мещрибанлыгла пул йыьаг, бир йахшы, бабулийасайаьы иняк алаь… Сянин Мананан саьсын, пендир тутсун, гапы-баъада сяси эялсин… Бязисиня сян бах, ня башын аьрысын… Еля ки, сянин о отлары топуьа чатан щяйятиня эирдин… О щава ки… О су ки… О гушлар ки… - Пащ! - Гардашым гызьынлыгла сюзцмц кясди - Мяня штатларда операсийа лазымды… Сян дя башламысан щава иля иняйи бура сохмаьа… - Йеня алныны смовара диряйиб ятрафа дюйцнмяйя башлады… Ня… ня эюзцнц сийидирсян, биъо - Эет-эедя сюзляр боьазымы тыханырды. Айаг цстя галхды, гапыны архасына чякиб эетди. Эет-эедя эюй цзцндя щава гаралды. Фикирляримля эеъя иля бирэя галдым. Башымдан еля щей Америка, иняк, Манана, кирайянишинляр, тойуглар, лажет-мажетляр, бостан, йеня Америка, йеня кяндим кечирди. Сонракы сящяр онлара эетдим, йолум йумрулайды. Гардашым даща да саралмышды вя даща да кюлэя кими титряйирди. Эедирям, Робинзон… - батыг сясля деди вя цзцмя бахды. Сянин ня эетмяк вахтынды, биъо-цряйим гопду, бу дярдля ким эедиб, нийя цряйимизи цзцрсян?.. Америкайа эедирям, биъо. О дцнйайа йох… Нямлянмиш эюзцмц силиб юзцмя эялдим. Щара, биъо? Америкайа, операсийайа. Манана да мяннян эедир… О… бя икиъанлыйды? Орда доьса йахшыды, ушаг ора вятяндашлыьы ала биляр… Дайан бир, бяс пул-пара? Вааарымды - Залико башыны ашаьы салды вя онун саралмыш цзцндя гырмызылар ямяля эялди. Щарадан? - Цзя дурмушдум. Варымды, гатсо… Ня истяйирсян сян… Щеч нядян шикайятим йохду, Робинзон, тяк бу оьланы хилас еляйяк - Манана сющбятя гошулду, - щеч щамилялийимдян дя наращат дюйцлям, ня дя бир суткалыг учушдан, тяк бу хилас олсун… Бееля де… Залико, дайан дур, сянин йериня арвадын дилманълыг елясин… Ня вахт эедирсиниз… - Ахыр-ахыр дилляндим. Бири эцн - Манана кюмяйя чатды. Беля гяфил, нийя… Рейс бири эцняди… - Гардашым фысылдады. Цряйим аьзыма эялди. Ня галды ки… Эюз йашымыз вя гцссямиз кюмяйин олсун. Щям дя буннан йанашы фикирляшдим ки, ахирятя эетмякдянся, Америкайа эетмяк йахшыды! Щям дя киши операсийайа эедир… Еляйярляр, гуртарар эедяр, гайыдыб эяляр, гачыб щара эедясиди ки… Ялимля кцряйини вурдум. - Эет, гардаш, эет! Башынын чарасына бах. Мянъя… сян… Сизин эялишинизя гядяр, эюрцм бизим дядя-бабадан галанлары нейнийирям! Гайыдыб эялярсян, щейрятлянярсян, гардаш дейярсян щаралардайдым, инди эюр щардайам! Ъяннят баьына дюндяряъям бизим гардашлыьымызы! Ъяннятя! Тяк, сян саь ол, еля ки, эялдин, Адям вя Щявванын эюрдцйц тяк данышаъагсан ичяридян… Сонку эцн эялдим вя узун мцддят щавада учан тяййарянин архасынъа ялими йеллядим. Икинъиси дя, ня оласыды, цчцнъц эцн автобуса отурдум вя ата-баба йурдума йола дцшдцм. Артыг о вахтды ки, биздян о йандакы кяндлярдя суйу буландырыблар, амма бярилярдя ня су буланмасыды. Бу тяряфдя дя, артыг бир аз эярэинлик щисс олунур. Щащащ… конфликт зонасы елан еляйибляр… Анъаг йеня дя чятин дюйцл ща, чюлдц, якин йериди, бяридя Лиахвиди , юкцздц, инякди, халг эедир-эялир, саламды-кяламды. Гысасы, эедирям, автобусун чах-чуху алями эютцрцб… Йолчулар ня елясин… Отуруб юз дярдими фикирляширям. Апрелди, йаьыш йаьыр, эедиб щяля дя йахшы вязиййятдя олан евими тапарам… Дцшцнцрям.., ещ, ня вахтлар варды, бизим дя баъадан тцстц чыхарды, анам ки, кюмбя, йаьлы, ширин чюряк биширирди, йолдан кечянляр айаг сахлайырды… Аба инди эет, Робинзон, бишириб-дцшцрян эюрмязсян о гыша дюнмцш евдя, сясиня ки, бир кимся "бала" дейиб юзцнц цстцня салмайаъаг, голун-ганадын йанына дцшяъяк. Ещ… Йолда бу ъцр фикирляширдим. Автобусдан дцшдцм. Евимизя сары бойландым, говаг ъярэялярини кечдим, сонра дярялярин гашыны ютдцм, моруглугдан адладым вя Щащ!!! Йеримя мыхланыб галдым. Адам горхудан йериндя юляр! Буду, мяним евим, кяндин гыраьында, бах орда гатсо, баъадан да тцстц чыхыр! Щяйятдя гат-гат йцйцлцб сярилмиш палтарлар асылыб!.. Вай, сянин эцнцня, Робинзон! Айагларым ясди, амма иряли эетдим. Юзцмц йухудакы кими щисс едирдим. Эащ анамы, эащ атамы эюряъяйими зянн едирдим. О тяряф ъянубду, бу тяряф дя… вя икиси дя бир-бириня охшайыр. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 119 Йцйцрдцм вя бах, буду, мяним дарвазам да рянэляниб, биъо! Олег бизим щяйятдя одун йардынмы? Олег, Зойанын оьлу. Бизим гоншу. Онун йекя йанчаглы арвады пиллякянлярин башында дуруб: - Ъип-ъип, ъип-ъип - дейя тойуглары сясляйир. Дарвазадан кечдим. "Олег!" - дейя баьырдым. Олег мяня сары дюндц вя баа… сянсян, Робинзон? Щардан эцн доьуб? Мян юз евимизя эялмишям, ня щардан эцн доьуб? Сян юзцн де, бурда, мяним щяйятимдя ня эязирсян? дедим. Щям дя бир тящярям. Щяйят-баъа дяйишиб танымаз щала дцшцб. Олег паъахы кцнъя гойду, яллярини шалварына силя-силя мяня сары эялди. Ееещ.., билирям, сяня дя чятинди, Робинзон… Сянин оланы башгасында эюрмяк чятинди, анъаг ня еляйим. Аллащ сяни севиндирсин, гардаш, эял гонаьым ол.., цз чевирся… Башым фырым-фырым фырланыр. Щяйят бир тящярди, щяр шей фырланыр, бу оьрашы щеч ъцр таныйа билмирям, вааах!!! нядянся бейгафыл растлашдыг. Ъюйцз аьаъы йохду! Йохдур, бюйцк нянямин басдырдыьы ъюйцз аьаъы… щяйятин ортасында! Щяйят, гапы-баъа чиркинляшиб, щяр йан щяйасыз, сойундурулмуш гадын тяк лцт-црйанды. Бу ня щадисяди, Робинзон, сянин башына эялир, ща? инди дяли олмайасан, биъо? Сянин ки, башында операсийалыг бир шей йохду? Биъо! Ня истяйирсян, мяним щяйят-баъадан? Олегя дедим. Кишинин рянэи-руфу дяйишди. - Сян… беля… щягигятян, бир шей билмирсян? Няйи билмялийям? Сатын алмышам, биъо, Залико бу мцлкц ики ай олар мяня сатыб. Няди, сян щеч ня билмирсян, гатсо?! Ня тящярся эцлдцм. Щям дя кцряйимдян сойуг тяр эялди. Ня эцлцрсян, гардаш, щягигят беляди - Олег дейирди. Ня тящяр беляди? Буралар артыг мяним адыма гейд олунуб. Щяр шей. Мян еля биляйдим, деди, Робинзон разыды, эялмяйя вахты йохду, ишляйир. Пул верилиб, гардаш, сянядляр гейдиййатдан кечиб, амма ня биляйдим, деди разыды! Дайан, щара эедирсян, биъо… Отур, сющбят еля, динъини ал, бир тикя чюряк йе… Арвад, онлары эятир… Щара эедирсян, гатсо! Сяни беля щирсли щара бурахарам… Робинзон! Робинзон! Мян онун… щя, мян щардан билярдим, деди, разыды! Ъюйцзц нийя кясибсян? - Гяфил чеврилиб сорушдум. Сясимдян горхду. Цз-эюзц тамам йад иди. Яйлян, биъо! Щара эедирсян?! Отур. Адама бир стякан ич… Кясмямяли идин. Щяр щалда, бу кимин аьлына эялярди? - Олегин йоьун йанчаглы арвады эюзцнц гыйараг деди - Инди башламаг ки, нийя кясибсян, нийя йыхыбсан, эеъди, бу бизим юз 120 ишимизди. Еляди - Олег онунла разылашды. Дарвазадан чыхдым вя моруглуьа сары эетдим. Сонра дяря бойуну, говаг ъярэясини кечдим, автобуса миндим вя эери гайытдым. Бир щяфтяди евдян байыра чыхмырам отуруб сарсагъасына тавана бахырам. Таванда эащ атамы, эащ анамы, эащ Олеги, Эащ Заликону, эащ бабулийаны, эащ Лиахванын сащиллярини эюрцрям… Сонра щяр йер гаранлыглашыр вя бошлуьа дцшцр. Беляъя вахт йаваш-йаваш ютцб кечир. Бир айын тамамында Америкадан, Заликодан мяктуб эялди. Ачыб охудум: "Робинзон! Билирсян ки, юзцмя бахдырмаьа эялмишдик вя сян дцзсян. Анъаг билирям, сян буна разы олмаздын, мян ися бурда бир бяхтими сынайым дедим. Сян буранын ейбяъярликляриня дюзмяздим. Мяннян Манана бурда ишлямяйя башладыг. Ешшяк тяк ишляйирик, анъаг бурда гайда беляди. Доллар алырыг. Сяня дя аз-аз эюндяряъям. Биъо, бу гатмагарышыг йердя юйц, щяйятбаъаны нейнирсян. Башдан-айаьа шяр-хатады. Ламисада дава щяля эедир. Ламисадан халг бура гачыр, сянин дя о тяряф цчцн цряйин эедир, биъо! Бязисини бурда эюрдцм. Бурда халг неъя дя фираван йашайыр. Айда щялялик 50 доллар эюндяряъям, сонрасына бахарыг. Йыь. Йайда ремонт еля. Юзцня дя бир шящярли кукла арвад ал, гардаш, беля йаь-бал кими йаша. Ня зювг, ня сяфа? Эюрмцрсян, бяри тяряфин кяндляри йаваш-йаваш бошалыр? Мян мяннийимля буну бурда ганырам, сян щяля йох? Бура бах, дцнйада эцнбяэцн тамащкарлар артыр. Биъо, йалан йердян, мяним операсийамы юзцня дярд елямя. Операсийалыг няйим варды ки, гардаш. Онда сян буну цряйиня салдын. Йохса мяни бура асанлыгла бурахмаздын. Белядир, Робинзон. Щяр шейи нязяря ал вя сянин хейирхащ цряйин, ня билим валла, йягин мяни баьышлайар. Ким билир, бир-биримизля ня вахт эюрцшяъяйик, амма буну бил, гардаш, бил ки, сяни црякдян истяйирям вя Манана да сянин ящвалыны сорушур. Сянин гардашын Залико бурда "ехо"дан сорушдуг, оьланды дедиляр. Адыны эяряк Майкл гойам. Бура гайдасы атам Мишанын ады беляди. Сянин гардашын Залико". Ня гядярся беля давам еляди, вахт юз ахары иля ютцб кечди. Кюксцз аьаъ кимийям. Билмирям нявахт кцляк ясяъяк, ня вахт башымы эютцрцб буралардан гачаъаьам. Билмирям… бу фани дцнйа, бабулийанын бинасы нийя башына фырланыр… Щеч ня сорушма. Мяним кюкцм щарадыр, кимям, дейирям, дцшцнцрям, ким? Апрел ютдц вя майын биринъи щяфтяси автобуса отурдум вя эетдим. Щара, няйя эюря, кимин цстцня - билмирям! Цряйим бярк-бярк дюйцнцр, айагларымса эедирди. Аьыла гулаг асан кимди?! Автобусдан дцшдцм вя бизим тяряфин сазаьы цзцмя вурду. Саь тяряфя дюндцм, говаг аьаъларынын ъярэясини кечдим, дярянин йанындан ютмцшдцм ки, эюрдцм кяндчилярим мяня сары эялир. Бири йухары мящялляли Севера, о бириси "Мухос" дедикляри Мухран иди. Пащо, Робинзон, Робинзон… - щай-кцйля эюрцшдцляр, амма икиси дя бахышларыны йайындырырдылар, йяни ня билейдик ки, беля олаъаг… Эцнащкар адам кими АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" бахышларыны йеря дикир, дишлярини гыъайырлар. Биъо, юз евини ня тящяр елядин, биъо… - Севера сорушду. Буралар цчцн адамын ичи эедир, биъо, бурда адамын рущу динъялир, буну ня тящяр елядин, биъо, ща? - Мухо да сюзя башлады. Олегя вермяйя дяйярдими, дцздц, аллащ сахласын, йахшы ямяксевяр оьланды, амма сянин дядя-баба йурдунда Олегин ня иши вар? Билирсян кянддя она ня дейирляр… Ъюйцз чцрцйц - дедим. Щя… - бир-бирляриня бахдылар - беля..., адамын цряйи дюзмцр. Бура чох эярэинди, Робинзон. Эащ адамы эиров эютцрцрляр, гардаш, кимися, эащ да малы дартыб апарырлар, эащ да няся олур… Анъаг еля бир мяним Датавам кими буралара айаг басмайанлар бах бураъанды! - Мухо ялини хиртдяйиня чякди. Еля бир термометр чырпырды - Йох, гардаш! Беля щеч ким еляйя билмяз… Ня осетин, ня рус, ня франсыз, ня дя иноплетийан… Эизлятмяли бир шей галыб? Амма ахыра кими дайанаъаьыг. Ким бизим кими язаб-язиййят чяксяйди, таб эятиря билмяз, ев-ешийи гойуб гачарды, гардаш. Щеч ким дайанмазды. Щяр щалда дайанырыг, Робинзон! Беляди… "Цряйинин башындакы ъибиндян "Астра" чыхарды вя ахырадяк чякди. Мян ня кюмяк елийя биллям - сорушдум. Сян? Сян… бе… Неъя, йяни, сян… Сян беля? Гысасы, соруб, сорушдурдулар. Ъаваб вермядим. Тяк галдым. Моруглу тяпядя, гоъа ъюкянин бюйрцндя отурдум вя ятрафа бахмаьа башладым. Эюз йашы хиртдяйимя долуб аъышдырырды. Гяфил севимли ойунъаьы ялиндян алынан ушаг кими щюнкцрдцм… Бир бах, ня эюзялди! Бир бах… Тязя-тяр отлар торпагдан неъя галхыблар… Лиахванын тязя-тяр сулары май эцняшиндян неъя парлайыр… Бах, адамлар бичиня эедир… Бах, Олег цзцмлцкдя ня эцндя гурдаланыр… Бах, эцняшин диварларыны йаладыьы мяним евимя… Щяр шей гызылы рянэя чалыр. Оохх, Заликооо… Охх Заликоо… Нейлядин, биъо, бизим дядябабамызы няйя дяйишдин! Щя , гардашымын башында щягигятян дя операсийалыг иш варды, буралары дяйишмяк еля операсийалыгды. Инди нейляйим, биъо?! Бах, халг якинябичиня эедир. Мян нейняйим, сяня ня дейим! Мян щараны яким-бичим… Инди бурда мян кимин тулуг торбасыйам… Айаьымы щара басым! Ощ, Залико, Залико… Инди бурада мещманханада гонаг галан дилянчи кимийям… Пырпызлашма бах, эюр неъядир! Мухонун цзцня баха билмирям, она ня дейим? Бурада унудулуб эетмишям… Щяр щалда дуруб эюзляйирям… мян ня эюзляйирям, сян… сян… инди дцнйанын о башында олан гардашымы неъя данлайым? Отуруб ятрафа дюйцнцрям. Цряйим сыхылыр. Эюз йашындан нямлянмиш сифятимя сярин кцляк вурур. Кцляк еля бил мяни язизляйир. Ссуу о… Робинзон, сссууу… - дейя гарьыш едир. Щяя… беля - фикирляширям - Щеч дя данышылан кими дя дюйцл… Кянди мцдафия едирляр, щардан десяк адам вар, гошун, полис… Щя…, сяня ня дцшцб, бурда ки, гапы-баъан йохду… Анъаг ноолсун, сяни ки, бурда таныйырлар. Ясас одур ки, эцръцсян, щара эетсяк, сяни торпаг эерийя сясляйяъяк… Ай йазыг, сяни ня чаьыраъаг, дядя-бабандан галан ялиндян чыхыб, зцрйятин дя йохду… Гяфил башымын гурдлары тярпянмяди?! Бу моруглугдан башы ашаьы, енишя сары эет, ордан ашаьы ен…, Олегин дарвазасынын аьзыны кясдир… Олега! - Мцмкцн гядяр тохтаг сясля баьырдым Олег! Олег!!! Олег чахыр зирзямиси тяряфдян чыхды. Рянэи гачмышды. Йягин ону юлдцрмяйя эялдийими зянн едирди. Йеня сянсян, Робинзон? Иш ня йердядир… Олег! - Ятрафа бахдым - Гулаг ас, биъо, эюр ня дейирям, - инди-инди юзцмя эялирдим, - ня олуб олуб, биъо… Бах, инди конфликт зонасындайыг вя бура мцдафия лазым олса… Бураны мян мцдафия елясям?! Щаа?! Аьлына батыр? Мцдафия елясям, биъо?! Ща???!!! Олег сакит дайаныб гулаг асыр мянъя. Ъаваб эюзляйирдим. Эюрдцм бунун йанчаглары йоьун арвады чахыр зирзямисиндян чыхды, бизя сары эялди вя юзцнямяхсус тямкинля деди: Биз юзцмцз щяр шейи йахшы горумаьы баъарырыг! Кюмяк лазым дейил - вя Олегя бахды. Бунун да дили ачылды: Еляди, щя… Яэяр сян лазым олсайдын, Робинзон… Анъаг.., гардашым, бир шей олса юзцм мцдафия едярям. Яэяр… ня ися… Эюзцнц щяля бурдан чякмяйяъяксян?.. - Арвад сющбятя гошулду. Щяйят-баъа бир аз башга ъцр, лоту адамын башы тяк иди… Ичмиш… Ганады гырыг. Йад вя тамам башга ъцр. Ее, дайан, биъо… Щара эедирсян? Шящярдян эялмишсян, гатсо, йа аъсан, йа сусуз… Ъюйцзц нийя кясдин? - сорушдум вя цзцмц чевириб эетдим. Моруглуьа гядяр неъя аддымладыьымы хатырламырам, еляъя айагларым мяни апарырды вя бах, биъо, онда башыма бир фикир дцшдц! Бомба кими ичяри дцшдц, бомба кими! Бостан дцзялтмялийям! Ща? Ня дейирсян, биъо? - юз башымдан сорушдум. - Бостан! Брстан!! Бах, орда! Беля! Чейиллийя гядяр олан йердя… Юзц дя ора щеч кимин дейил, гардаш, щеч ким дя ораны истямир, щеч ким дя ялиндян алмаз, сатмаз, ня дя сяняд-зад щаггында фикирляшмяк лазым дейил… Щеч ня… Садяъя… беля… Сабащ балаъа бир бостанын бинясини гойарам вя бу да олар сянин цчцн бостан! Ким сясини чыхара биляр! Щеч ким! О йеря бахмаьа эетдим. Балаъа тиканлыгды вя ятрафда чяйирткяляр эязирди. Аща… он аддым о йана, он аддым бу йана… Бу да сянин бостанын, Робинзон!! Йери эюзалтыладым вя бармаьымла торпаьа нишан гойдум. Нишан гоймаг няйимя лазымды, онсуз да няйин АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 121 ня олдуьуну йахшы билирдим. Няйин ня олмасыны, щя? Ялим ашаьыды, бура да хам торпагды, ямялли-башлы бахым-эюрцм елямялийям. Дайан, ня еляйирсян? - юзцм данышыб юзцм ешидирям - Сян, щяля дайан… Эюзля… Бир-ики айа юзцн юзцнц таныйа билмяйяъяксян! Щяля … щяля дайан… Сяни тямизляйяъяйям. Сонра якяъям, тохум сяпяъям, кцбряляйяъям… Сонра шитил якяъям… Тохалайаъам… Яйлян… Мяннян щара гачаъаг ки! Щяля бу щарасыдыр ки, бура тамаша елямяйя эяляъякляр! Эялмясяляр… Дилянчи, пай уман гонагларыса щяндявяриня гоймайаъам. Цзляриня еля тяпиняъяйям ки, бир дя… Цмид ичиндя, цряйим ращат шящяря, бабулийадан галма сыьынаъаьыма гайытдым. Щяйат ешгим юзцмя гайытмышды. Йенидян тямиз фикирляря дюнмцшдцм. Ора-бура гачырдым. Эащ эцбря йыьырам, эащ эюй дашы, эащ тоха, эащ кярянти. Гысасы, ня лазымдыса йыьдым, инди мямнунлугла шянбя-базар эцнц ора эетмяк оларды. Тярпяндим. Шянбя эцнц чыхдым. Щара бахырам бостан йерим растыма чыхыр… Щя дя, эюзцмцн габаьында фырланыр… Ора кярянтими дя апардым. Щяр йан тиканлыг, ъод отлугду. Оралары тямизляйиб эюзялляшдирдим. Сонра бичиня башладым. Май айыды. Щава йахшыдыр. Ишлямяк адама хош эялир. Бахдым, Мухо йанында Севаре, бир дя кимся, щя, тракторчу Заур эялир. Ваа, Робинзон? - Сыра иля баьырдылар. Салам-калам, биъебо, - дедим. Отурдулар. Эуйа мяним иш-эцъцмцн гулпундан йапышыблар. Бурда нейляйирсян? - Севара сорушду. Бостан салырам. Бостан??! - Додаглары гачды. Щюкумят еви-зад тикмирям ки, бостан салырам дедим. Севара гырмызы бурнуну гашыды: Робинзон… Бура бу бойда шей эятирмяк няйиня лазым иди… Ня вахт ня лазым олса, эял… Памидор, эюйэюйярти, ня лазым олса, эял… Юз баьын, бостанын кими ичяри эир, гатсо… Бир-биримиздян башга кимимиз вар? Мяннян дя ня лазымдырса… - Мухо деди. Мяннян няди? - Заур деди. Олсун… неъя баша дцшцрсцнцз еля олсун - Мухо кянара атылмыш белин цстцндя отурду. Бары йери тракторла якяк, биъо - Заур деди - юзцня язиййят вермяк няйя лазымды. Щым… олсун, беля мяслящятди - ъаваб вердим вя чумбузу эютцрцб кянардакы чюкяйя атдым. Йахшы, аллащ ишини аванд елясин - дедиляр, йола дцзялдиляр - Ня лазымолса биз щазырыг… Икинъи щяфтя шитилляр эятириб сыра иля басдырдым. Щяр йери тохаладым. Дейясян арзума чатмышдым. Сонракы щяфтя дцлэяр алятлярини йыьыб эятирдим. Орданбурдан тахта-тухта йыьдым, галын тахталардан алятляри йыьмаг цчцн бир ири сандыг дцзялтдим, цстялик ону баьламаг цчцн ачар йери дя гойдум. Бир аз няфясими дярмяк цчцн хясис Карапетсайаьы йухары баша кечиб 122 отурдум. Бцтцн эцнц гцрдаландым, ахшам юзцмц сон автобуса зорла чатдырдым. Цзцмцзя эялян щяфтя бостанымын гыраьына якдийим гарьыдалыларын дибини тохаладым. Аз гала ганадланыб учурдум. Буралар, конфликт зонасы дейил? Бу оьраш конфликт кимя лазым иди… Анъаг бязиси гырагдан, бязиси дя ичяридян араны гатды, осетинлярля бизим бейнимизи долдурдулар вя эетдик… вя башлады дра-бра… Памидор коллары дизя галханда ики эюз истяйирди бостаныма бахмаьа. Еля о вахт орда-бурда автоматлар шаггылдады. Юзцмц гарьыдалылыьа вериб торпаьа узандым вя донгулданмаьа башладым. - Горхма… Бурдайам… Айаьыны бурдан гыраьа атан намярдди… Бурда беляъя сявярикли дураъаьам… Сян бир яйлян… Щямин эцн бостаны тохаламышдым вя гяфилдян ведрядян тюкцлян сайаг йаьыш башлады. Ащу! Севинирдим… Торпаг артыг сусузлугдан чат-чат олмушду. Суварыласыйды, су лазымды. Тюкдц! Тюкдц! Йаьыш кюмяйя чатды. Уъундан тут эюйя чых. Бир аз кечяндян сонра дяли олдум. Бу щава да… Булудлар гатылашды, долу эялди. Бир уъдан чатачат тюкцр. Эюйдя илдырымлар ойнашыр: "Щя, бу андыр кясяня охшамыр" - фикирляшдим. Бахдым ки, Олег мяня сары йцйцряряк эялир. Чякмя эейиниб, башына брезент юртцб, тювшцйя-тювшцйя гачыр вя бу сел-суйун алтында вар сяси иля баьырыр: Башыны бурах!! Бу язаб-язиййятин башыны бурах! Эял! Эял!! О голларыны эениш ачараг бура сары гачыр, мянся ону эюрмямязлилийя вуруб цзцмц о йана тутмушам. Ня истяйирсян, гатсо? - Эуйа ки, щеч ня анламырам. Эял! Сянин бахышын мяни юлдцрцб гящр еляйир. Эял, дюй, сюй! Бизимкиляри дя дюй… "Кухх" еля йаьыш кяссин… Щаа? - баьырыр. Кцляк, йаьыш онун цзцня чыпылыр. Ъюйцзц нийя кясдин!? - Бу дяфя мян баьырырам. Бу дяфя кцляк вя йаьыш мяним цзцмц дюйцр. Еля бил икимиз дя дальалы дянизин ортасында дуруб дейиширик. Щаа?!! - Олег гулаьыны шякляйир. Ъюйцзц! Ъюйцзц! Олег ялини йелляди вя чеврилди. Йюндямсиз шякилдя вахты иля мяним, инди ися онун олан евя сары гачырды. Йенидян нялярся йадыма дцшдц: - Залико, Залико, - дедим, - айаьын йер цзцндян цзцлсцн. Пайыз эялди. Мяни йашыллашдырма идарясиндян сентйабра гядяр мязуниййятя бурахдылар. Заликонун да эюндярдийи 50 доллар эялиб чыхды. Яввял эери эюндярмяк истяйирдим. Сонра фикрими дяйишдим. Фикирляшдим ки, эюндярдиклярини йаваш-йаваш бир тяряфя гойарам. Йыьылар, эяляндя дя юзц биляр. Ня билмяк олур, дцнйады, ня олар, ня олмаз! Ола биляр, ня вахтса Олегдян мяним гапы-баъамы эери алды… Бу эцн сатмыр, ола биляр сабащ сатсын, гатсо… Ийулун сонунда сяссизлийя сон гойулду. Неъя дейярляр, инди конфликтин няьд зонасындайыг. Бцтцн дцнйа буну билди. Телевизорда, радиода, автобусда, щяр йердя бундан АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" данышырлар. Буну Залико Америкадан ешидиб телефонла зянэ еляди. Ало, Робинзон. О саат таныдым. Аба, гардашымы неъя танымыйым, амма юзцмц еля тутдум ки, эуйа сяс эялмядийиня эюря щеч ня баша дцшмцрям. Ало, ало! Ало! Ало-ало! - дейирям, ъаным сыхылыр, азъа тохдамаьа чалышырам. Истямирям онун дюнцк цряйи сыхылсын. Бир балаъа инъиклик вя мязяммятин сясимдя галмасыны истямирям. Робинзон! Ало! Заликойам, биъо! Щяя… - зорла дилляндим. Неъясян, юиъо? Йахшысан, йох? Ня баш верир биздя биъо, ня хябярди?! Ордан гач, орда адам галмайыб. Юлдцрцлмямиш йа гяфил эиров эютцрцлмямиш ордан якил… Сянин щансы бойевикин вар, щям дя… Робинзон! Ало! Ало - алчаг сясля дедим, - ало, ало… Тфу! Сяс эетмир, бунун… - Залико пялтякляди вя дястяйи йериня гойду. Дярд-кядярля тяк галмышам. Бир аздан айаьа галхаъам, балаъа стяканла араг сцзцб ичяъям. Дуруб мятбяхя кечдим, бабулийанын шалварына бахдым вя онун хашал гарнында юз сифятиня тамаша елядим. Бахдым - армуда охшайырдым. Додагларым зянъи додаьыды ки вар. Эюзлярим дана эюзц тяк. Юз-юзцмя эцлдцм. Ипяк дишлярим аьарды. Мяня еля эялди ки, йазыг бабулийанын рущу бу самовардыр. Юзц цчцн кючцб бура йерляшиб. Бармаьымла самовара тохундум. Щей!.. Бабулийа… Здес ти, щя - дедим, щям дя армуда бянзяйян сифятимя, дана эюзцмя бахдым. Ня эцндяйдим! Залико пазванил сичас. Баша дцшцрсян? Америкадан. Гаварит, ни хади туда, вайнадыр… Очен харашо зделал, что прадала. Щя! Яйлян, бирини дя сцзцм. Бурда дур. Падажди… Айаьа дуруб стякана йеня араг сцздцм вя йеримя гайытдым. Щу! Сифятим самоварын эцзэцсцндя эюрцнян тяк дюйцл ки! Гой бязиляри сакитляшсин, онда эюрярляр! Араьы еля бил алышан кюзцн цстцня атан тяк башыма чякдим. - Слушийа, бабулийа… Тебе харошо, орда, щя? В самоваре. Аллащ сяня рящмят елясин! Щя дя, мне там харашо… Прадал Залико? Прадал! Ня олду, олду… Щяр щалда брат, панимайеш? Инди, инди, бабулийа, агарод у минйа там. Бостан! Памидор, гарьыдалы… Ня ися… Дайан бирини дя сцзцм. Приду сичас… Бирини дя сцздцм. Кющня гайдада самовар бабулийанын йанында отурдум. - Залико гаварит, вайна там вя орда олмаьы алчаглыг щесаб еляйир! Инди севинир ки, еви вахтында сатыб, хиффяти-зады башындан говуб эедиб. Щущ! - Ничево, Залико ни знает! Ничево! Там… там… Бах инди, ораны ки эюря, бабулийа… Эюря ки, йер-йурд неъя сялигя-сащмана дцшцб… Неъядир?! Йазыг дюйцлмц инди, орда ясир кимидир?! Инди она аъымаг лазымдыр, мяним эюзялэюйчяк бабуличкам… Щя, йахшы, ди бясди, Жужука тяк эюз йашыны ахытма… Бир эеъя орда галырам. Беляди ишляр! Даныласы ня вар, орда йазыг эцня галыб… Бир буну орда бился… Инди эедибэялмяк вахты дюйцл! Йа орда, гардаш, ахыра гядяр дюз, йа да щяр шейя тцпцр, папаьыны башына гой, йалла… Щя… Ня дейирсян, бабулийа?.. Яэяр бился, эцнц сабащ эяляр, мяним скамейкамда отуруб ятрафа бахар! Щя, бах, беля… Отурсун юз башына вя эюз йашыны ахытсын беля… Панимаеш, бабулийа! Щя дя, эеъя, там буду… Отурун беля, смовара якси дцшмцш щалда… Ишыглашана гядяр, шяля-шцлянин арасында. Артыг эялмяйя дя ъан аьрысы чякир, гатсо… Эет-эял… Орда полис, бурда гошун, бцтцн дцнйанын адамы йыьышыб ора тюкцлцб, шящяр халгы ялиня кечянля силащланыр, орда камералы журналистляр ора-бура тцйцнцрляр… Щюкумят машынларынын бири эедир, бири эялир… Зонады, бя, аьзында конфликт дейирсян. Щя дя, мян дя ордайам, мющкям дайанмышам. Ткач… - Эцлля ачылыр. Ткач… - шейтан лимонкасы ачылыр. Бум, бум, бум - Гаубитсалар эурулдайыр. Ордайам. Айаьымы тярпятмярям. Неъя дейярляр, гаравулчуйам вя ялиндян-айаьындан бир иш эялян адам кими йеримдя дайанмышам. Онларын анасыны аьлатмарам? Гой бири эялсин! Мян ирялидян, сян архадан! Гой няся десин! Эюйдя гушу аьзымла тутарам! Бунун да цряйи мяня йаныр ки, орда автоматлар гаггылдашыр. Буна бизим ушаглар дейярляр, е.., буралары мющкям сахлайырлар. Щяля ган да тюкцрляр… Ня ися… олаъаг. Щяля аьылларына эялмир, эюрцнцр няся чатышмамазлыг вар. Йохса ня вар, бир аз йухары штаба сары ъуммаг олар! Мяним гярарэащымса бостанымды. Орда о бурахылыш мянтягяси, цстялик дя щяр шейди. Щяля башыны кола сох эизлят… Ахыр-ахыр дядямдян галма ов тцфянэими чыхарыб синямя галдырырам… Заликонун дурбинини дя цряйимин башындан асарам… бах беля… Манананын сырьасыны сатандан сонра Купатадзелярин ложасында эями капитаны кими дуруб башга гадынлара бахырды. Мян ки, бабулийанын ложасында дуруб беля гялят иш тутмурам… Бир дяфя бахдым ки, мяним бостаныма ямимоьлу Омарла арвады эялди. - Биъо! Бурада кохадан-заддан няся гарала. Хябярин вар, бцтцн кянд сяннян данышыр? - Омар деди. Ня данышырлар? - Бир аз сясими уъалтдым. Ня билим, биъо, эуйа бурда щяр шей сяниндир, сянин бостанын о цздядир! Щай еля, щай беля, Робинзон юзцня бостан салыб вя … Гочаг, гочаг Робинзон - Буну да Омарын арвады Натиа дейирди. Няди, бу тяряфляри чох севирсян, биъо? Заликонун башы батсын… Биъо, нечя дяфя сяня дедим, гатсо, щеч олмаса эеъя биздя гал. Щеч олмаса нювбяйнян… Бурда АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 123 тяк сяни щеч ким юлдцря билмяз… Олсун… Бурда галаъаьам - дедим - Бурда штабым вар. Бу ъцр сющбятдяйик, кюк торбасынын аьзыны ачыб башладым, ня башладым! Эцлля выйылтысы вя снарйадлар бураны башына эютцрдц. Зарафат елямирям, юзцн ки, билирсян! Бир аз кечмяз мешядя башымы эирляйярям. Щай анасыны!.. Белялярини бир йахшы такка-тукла бурда сахламаг олар! Цчцмцз дя торпаьа чюкмцшцк. Мян Омар вя онун арвады. Онларын диши дишиня дяйир. Атышма еля ки, кясди, ара сакитляшди вя кянддя дя щайкцй гопду: аба, кимин дамында ня олуб, кимин щасары учуб… Баханда ня эюрсям йахшыды! Олег ахсайа-ахсайа, яли иля балдырыны тутуб йортур… Ган булаг кими фышгырыр. Киши йараланыб! Бизим ушаглар, ясэярляри дейирям, тяъили машынла брезент хярякля эялиб чыхдылар. Силащлар йенидян атды. Башланды… - Олег, - дедим, - дейирям, щеч нядян дярд чякмя, биъо… Сянин щяйят-баъана юз бостаныма бахан кими бахаъам!.. Арвад ушаьы артыг башга йердя эизляниб. Гапы-баьчада щеч ким галмайыб. Итди-пишикли гачыблар… Олег бюйрц цстя дикялди. Ятрафа бахды. Гурумуш дили иля додаьыны йалайыб деди: Ъюйцзц кясмямялийдим… Олеги машина гойуб апардылар. О эцндян цзцмц шящяря сары чевирмядим. Щеч билмирям, орда щяр шей йерли-йериндядими… Бурадайса бостаным, Олегин ев-ешийи, говагларын сырасы, моруглуг, бцтцн щяр шей… мяним ющдямдядир. Ютян щяфтя бостанымдакы помидорлар гызарды. Хейли истиот, кявяр, сармысаг, эюй-эюйярти йыьыб гярарэаща, ушаглара апардым. "Ауу, сян ня ъан-ъийярсян" - ясэярляр чийнимя вурур вя мяни эери бурахмырлар. Бирэя чюряк йедик. Сонра гярарэащ ряиси бир автоматы бюйрцмя гойду, цстялик мяня йарпаглы бир ясэяр кепкасы баьышлады… Аба, гардаш, аба сян билярсян… ъан-ъийяр… Бу кянддя о гядяр "Робинзонун бостаны" дедиляр ки, дцнян ахшам цстц камералы журналистляр цстцмя тюкцлмядими? Эащ бостаны, эащ автоматы, эащ дурбини, эащ да мяним лобйа-помидоруму чякдиляр. Сизин бу бостаны салмагда мягсядимиз няди? Щя - дедим - бостанды. Бу бостан сизин цчцн тякъя бостандыр, йохса бостандан даща артыг… Щя, даща цстцн бир шейди, - дедим, -ня билим… Конкрет олараг… Конкрет ки, истяйирсиниз, бурда гаггулту-гуггултудур. Ялими автоматымын цстцня гойдум вя эцлляни ятрафа йаьдырдым. … Яэяр мяним бостаным, яэяр Олегин гапы-баъасы… Сизин ананыз, сизин ананыз - дейирям эюз йашы тюкцб титряйирся, онда мяннян ня истяйирсиниз. Сиз беля ев, беля гапы эюрцбсцз? Беля бостан эюрцбсцнцз??? Бирдян сянин гапы-баъан йериндян гопур - дедим, - эюрцбсцз беля шейляр? Сиз бунун аьрысыны юз дяриниздя щисс едибсиниз? Ня 124 истяйирсиниз, бу щарасыдыр ки, буралары эенишляндиряъям, вахты эяляндя онларын аналарыны аьладаъам - дедим. Сонра эеъя дцшдц. Эюй цзцндя улдузлар еля ямин-аман эюрцнцрдц ки, эуйа бурда щеч ня олмайыб… Сакитлик дцшдц… Гарьыдалыларым мещдян йырьаланыр, чейиллик тяряфдян гурбаьаларынн гурултусу ешидилирди… Лиахванын сяси узагдан мещ кими буралара эялиб чатырды… Гарьыдалыларын бу тяряфиндя, отлугда отурдум, сонра сявяриб кцряйими торпаьа гойдум… Улдузлу сямайа бахмаьа башладым… Эюйдя о гядяр улдуз вар иди, о гядяр, биъо… Бири щяр щалда, еля бил мяним бяхтим иди… Еля бил мяни щифз еляйянди… Юз-юзцмя: - Бурадайам, - дедим, фикирляшдим, бах, щяр щалда бурдайам… йеня дя бурдайам… Вя йухуладым. Йухуда эюрдцм ки, бостанымда ъюйцз аьаъы чыхыб… Бах бу бойда, Олег ки, мяним ата-анамын басдырдыьы аьаъы кясмишди, бах ону бойда… Ъюйцз аьаъына бахыр, севинир вя аьлайырдым. Эцръц дилиндян тяръцмя: Ейваз Яллязоьлу АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 ў "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" Дато Барbакадзе________________________________________ чаьдаш эцръц ядябиййатынын истедадлы нцмайяндяляриндян биридир; насир, шаир вя тяръцмячидир; 1966-ъы илдя анадан олуб; "Дато Барбакадзенин журналы" адлы ядяби видеожурналын баш редактору олуб; Тифлисдя фялсяфя вя мянтиг тарихиндян дярс дейиб; 2001-ъи илдя Алманийайа, Мцнстеря кючцб; ики роман, чохсайлы ясяр вя шеир топлуларынын мцяллифидир. СЕВЭИ ЕТИР АФЫ Фрагмент Мян, sяnin гадын olduьunu sюylяyirdim вя сянин ахшам суларыйла islanmыш bяdяnin sудан чыхмаьа ъан атан балыг кими сцрцшцб qollarым арасындан чыхмаьа ъящд едирdi… Биз учушдан айрылыб эцнащсыз гушларын учуша неъя галхыб-ендиклярини излядийимиз заман вя щамысынын да - бизdя олмайан - юз учушлары варды, щамысы йа биръя дяфя учурду, йа да qanad aчmыrdы heч; Бах о zaman, о вахт ки, бизим ялляримиз вя айагларымызыn biri-birinя gяrяkli olduьunu anladыq Elя o vaxt, o gцndяn йоллар вя ъыьырлар ачмаьа башладыг, Gяряк тярк етмяйяйдик o заман биз бирi-биримизи вя хяйанят етмяйяйдик бизя yol gюstяrяnя, щеч олмаса бир-биримизи чяkindirяydik yanlыш щярякятлярdяn; он биринъи дуа китабына эялиб чыхмыш бизляр эяряк хилас едяйдик щяйатын аьырлыьына вя истисиня дюзмяйян, yad diyarlara эедянляри, юlцmц юz gюzцylя эюрянляри, ona галиб эялянляри… Лиа Стуруайа___________________________________________ Неъя дя щцндцрдя йашайырсыныз! Бяс горхмурсунуз? Бирдян ачыг пянъярядян булуд эирди ичяри, Йа йыр-йыьыш еляйяндя Эцняшин эюзцня тоз дцшдц. Гушлар Сиздян ашаьыда учушурлар, Кяпянякляр онлардан да ашаьыда. Фявварялярин чичяк ачмасына, Биринъи мяртябядя Шцшянин парылдайараг сынмасына Бахмаг цчцн Яшйаларыныз бармаглары цстцндя дурублар. Неъя дя щцндцрдя йашайырсыныз! Ня гушлар, ня топлар, ня фявваряляр Сизин пянъярянизя чата билмир. Щярдян дарыхан пярдяляр Азадлыьа чыхыр, АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 125 Отагларынызын ганадлары кими йеллянир. Неъя дя щцндцрдя йашайырсыныз!.. Звиад Ратиани_________________________ Итирилмиш шящяр Атам цчцн щязин елеэийа Бах, еля бу аьаъ мяним атамдыр Тяяъъцбляндин? Палыд эюряъяйиними дцшцнцрдцн? Йох, мяним атам еля бу аьаъдыр Бу назик эювдяли Вя щяля чох ъаван Гашда сярвахт йатан Йазын илк сыъаьындан ойанан бу аьаъ О щяйятин йарысына эюлэя салмыр Вя башга аьаъларын ишыьыны кясмир Онун эюлэяси аьыр дейил Вя сюзябахандыр Щятта ян зяриф пайыз эцняши Ону эювдяси ятрафында фырладыр Амма йайда-биздя щядсиз исти оланда Онун кюлэяси беш-алты няфяри асанъа горуйа биляр Бу бизя бясдир. Биз даща чох дейилик. Даща чоху щеч лазым да дейил. Мяним мящяббятим Гар, гар. Щяйат эюзялдир Щяйат эюзялдир. Йеддинин йарысында ойандым вя йолкамызын ишыгларыны йандырдым, эюзялдир онун рянэбярянэ ишыгларынын парылылтысы. Щяйат эюзялдир. Ушаглар йатыр. Еля бюйцкляр дя. Гар , биринъидир дейясян, йаьыр бу фясилдя. Гар йаьыр вя щава ишыгланыр. Отуз дюрд дейя- юз-юзцмя пычылдайырам. Йох,кюмяк елямир. Отуз дюрддейя тякрар едирям, инди бир аз бяркдян. Йеня дя кюмяк етмир. Няйися хошума эялмир бу рягямин, ахы бу эцн еля бу гядяр йашым тамам олур. Ян аз йарым саат мяним ихтийарымдадыр, бу вахт ярзиндя мян сакит отура вя йаза билярям. Йох, баъармырам. Пянъяря архасында ит еля шювгля щцрдц ки, о щяля чох шей щаггында щцряъяк - дцшцндцм, амма о тез сусду. Щяйат эюзялдир. Щава даща сцрятля ишыгланыр, вя мян щяля яввялъядян бу эцнц мящз бу эцнц йашамаьа яринирям. Буну щяйат щаггында демирям. Щяйат эюзялдир. Щяйаты мян севирям. Мян мящз буну, цзцмя ачылан бу эцнц йашамаьа яринирям. Йашамаг, палчыг ичиндя аддымламаг-ахы бу шящярдя гар тез ярийир. Аддымламаг вя тябрик ешитмяк, "саь ол" демяк. Щава сцрятля ишыгланыр. Вя эцн ишыьында о гядяр дя 126 эюзял дейил рянэбярянэ йолка ишыгларынын парылтысы. Гызым пянъяряйя тяряф гачыр вя "гар, гар" дейя ев бойунъа гачыр, оьлумса щяля балаъадыр, щеч ня анламыр амма о да севинир дикялир юз чарпайысында. Мян беля бир эцн башланьыъыны эюзляйирдим Ахы йеддинин йарысында ойанмыш вя пянъяря архасындакы гары биринъи эюрмцшдцм. Мяним балам, бу гар еля дя йахшы дейилбир-ики саат кечяр вя палчыьа чевриляр бу гар 34 рягями кими ъансыз эцн ишыьындакы йолка ишыглары гядяр гялбсиз йазы масасы архасындакы ата кими гысырдыр Амма бу сюзляр, мяним балам, пис сюзлярдир гар ися йахшыдыр, еля сянин атан да. Неъя ки евдян, гарын щяля тапданмадыьы вя тямиз олдуьу кцчяйя чыхмайыб, она няся бир шей де, ня олдуьу ваъиб дейил, истядийин бир сюзц-лап еля отуз дюрд дейя пычылда О, олдуьундан даща йарашыглы олаъаг, ярийян гарын цзяриндя даща асан аддымлайаъаг вя щеч олмаса бир мцддят щяйатын неъя чятинляшдийини, арзуларын неъя адиляшдийини унудаъаг. Щяйат эюзялдир. Бу ит Аьлым кясяндян Щяр эеъя евимин йанында щцрцрдц Нечя дяфя итмишди-ябяс йеря Нечя дяфя юлмцшдц-ябяс йеря Щяр эеъя евимин йанында щцрцрдц Нечя ев дяйишдим… Щяр эеъя Евимин йанында щцрцрдц Бир дяфя неъя олдуса Мян юзцм юлдцм Севинъля гаранлыг лаьымларда долашыр Юлянлярими ахтарыр вя тапырдым Тяяъъцблянирдим Онлар мяни хатырламайанда Щардаса щяйат давам едирди Кимлярся бялкя дя мяним цчцн дарыхырды Евимин йанында щяр эеъя бир ит щцрцрдц Амма бу-башга ит иди АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Тяръцмя: Эцнел Мювлуд ў " — — — " Эеорэий Лобjанидзе_______________________________________________ истедадлы вя кифайят гядяр мяшщур эцръц шаири, шяргшцнас-теологу; 1974-ъц илдя анадан олуб; Тбилиси Университетинин шяргшцнаслыг факцлтясини вя Тещран Университетинин дин тарихи цзря аспирантурасыны битириб. "Гурани Кяримдя Иса вя Мярйям" мювзусунда намизядлик диссертасийасы мцдафия едиб; Гураны эцръц дилиня тяръцмя едиб; цч шеир китабынын мцяллифидир; "Гафгаз еви"ндя ислам мядяниййятинин юйрянилмяси мяркязиня рящбярлик едир. Сющраб Сипещрийя - о дцнйайа Сянин тянщалыьынын кювряк сахсысыны ким сындырды, Сяня йад олан дилин гийафясиня ким салды? Мяйяр бир юмцр вя бир дил бяс етмирдими? Мян сянин тяръцмячин идим, Сянин щяйатыны вя сянин дилини Юз дилимя вя щяйатыма чевиряркян парчаланды сахсы. Мян тянщалыг эцнбязиня кцляйин гондурдуьу бир хашхаш дянясийдим, Сян итялядин мяни, Ня гядяр ки, щавадайдым Учуш чох эюзялди. Щцндцрлцкдян щямишя горхмушам, Вя шяргя учаркян яллярими щямишя гярбя узатмышам мян, Беляъя айпарайа вя хача охшамышам мян. Будда сайыблар мяни, Щавада, одда вя суда мювъуд олан Салим, Сющраб, салам! Эеоргий олмаг мяни усандыранда Сяни йенидян уйдурмушам ичимдя, Сяня юз ичимдя ев гурмушам, Сящрада йолчулугда икян Йолуну йцнэцл етмишям, Ялвида сяййащ! Гой гумсаллыгдакы йад гумм дяняляри Улдузлара чеврилсин, Ишыг тутсунлар сянин тиканлы йолуна Вя башына юртцк салмыш эеъяйя. Ахы сянин дя эеъяляриндя йасямянляр солурду. Салам, Сющраб! Мян сяни дирилтдим, данышмаьа сювг етдим, Ешидяндя ки, эетмяк истяйирсян сахлайа билмядим, Беляъя сцрцшцб арадан чыхдын Мяним инадкар Пигмалионум. Саламат галл, Сющраб! Сян бцтцн гялбимля севдийим йеэаня шяхсян ки, дилин Беля ширин-ширин доланырды аьзымда, Эцръц балынын дамъылары тюкцлцрдц фарс гяндиндян, Та о вахтаъан ки, ляимдян гопуб чыхдын, Щяр шей бир дягигянин ичиндя олду, Амма сян йеня дя Бейинляри айдынладан, Чяни-чискини гопан йеданя идин, тяк идин Вя мяним идин. Сянин ардынъа учурдум, Амма сян йох олурдун щяр йердя, Бу дцнйада да, О дцнйада да. Вя будур кашан мязарлыьында Мян нящайят ки, сянин щяйатынын Яшйайи дялилини тапдым Баш дашы йазысыны: "Йаныма эялян, Аддымыны астаъа ат, ещмалъа, Аллащ елямясин, йохса чатлайар Тянщалыьымын кювряк сахсысы" Бу енсиз дюшямя дашы - гапыды, Сяни йанына эятирян йолун гапысы, Мян тапдым ону, Амма ача билмядим… Кашан сящралыьында тяк дайанмышам, Йаьыш йаьыр, Шеир пычылдайырам юз-юзцмя, Гафамда сяс-кцйля чатайыр сахсы. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 ў 127 Заза Тварадзе_________________ чаьдаш эцръц ядябиййатынын 90-ъы иллярдя чап олунмаьа башлайан истедадлы нцмайяндяляриндяндир; 1957-ъи илдя анадан олуб; насир вя шаирдир; "Сойугдакы рягсляр", (2003) вя "Сяййащ" щекайяляр китабы ишыг цзц эюрцб; ясярляри бир чох дилляря тяръцмя олунуб; "Сюз" повести XX ясрин ян йахшы эцръц повестляри" серийасына дахил едилиб; эцръц ПЕН мяркязинин вя "Арили" ядяби бирлийини цзвцдцр. Зибилликдяки эцняш Машынлар шящяримин позур тясвирлярини, Даландарлар ялиндя сцпцрэя санки низя. Дялмядешик едирляр барылары, кцчяни Кюрпцляри вя сонра гурдтяк итирляр эюздян. Гоъа ушаглар да… Гоъа ушаглар. Гонаг олдум бир евя. Диварлар учуг. Гадын щалсыз иди, кишися тутгун. Башлар синя цстя, беллярся бцкцк. Башга щеч ня эюрмядим, щеч ня йохуйду. Ей, сян эюзялчя! Гоъа яр-арвадды йалныз эюрдцйцм. Бу дцнйа да гоъалыб - щава да, су да Ушаглыг гоъалыб, гоъалыб ишыг. Йаш дюшямя цстцндя йерийир гоъа, Гоъа, ялдян дцшмцш, кимсясиз гадын. Ей, сян old woman! Бу чцхурдан бахзан ити бахышын Нийя зиллянибди сюйля цзцмя; Ня сяня боръум вар, ня башгасына. Йадымдады, дальалы сачларын варды, Йадымдады - чох эюзял бядянин дя. Кянддя дяниз кянарында евдя галмаьын, Йадымдады ганлы мцщарибя дя Йадымдады зялзяля, о юлц сайан, Арабайа ъясяди долдуран гоъа. Деширляр ейванлары, щамар щямайилляри, Йолу, йол чантасыны, чиркли тапдаг релсляри. Эеъя дешик вагона долур сойуг йелляри, Бир дя бярги лаъивярд Сулу эюзял дянизин. Сцгутдур, фаниликдир бу эцн эцняшин ады. Даландарлар да бу эцн эетдикъя вящшиляшир. Щеч билмирям йаныма онлар неъя йол тапды, Вя неъя дюндярдиляр яляйя кечмишими. Шумлайыр шящяримин кцчясини машынлар машынлар, Даландарлар ялиндя сцпцрэя низяди лап. Дюврямя зибилляри топлайыбды мящз онлар, Вя эцняшди бойланан онларын арасындан. Ещ, ай гоъа, сянин дя кимсян галмайыб. Адамайовушмаз олмусан йаман. Йаьышлар шящярин рянэини йуйуб. Рянэсиз кцчялярдя эязир гоъалар. Госгоъа, госгоъа, гоъа адамлар. Ей, сян эюзялчя! Ъаныны тапшырыр габаьындаъа Гоъа адамлар. ў Гоъа ушаглар О эцн кцчяйя чыхдым, истийди йаман. Гачгынлар тиъари кюшк гурмушдулар. Гушлар ъящ-ъящ вурурду, ятраф ял-ялван. Эюзцмя саташды щалсыз гоъалар. Ей сян, эюзялчя! Эюзцмя саташды щалсыз гоъалар. Йамаъа да дырмандым. Сярин мещ варды. Артыг узагдайды бцркц-боьанаг. Шящяринся пислийи ашаьыдайды. Эюзцмя саташды щалсыз гоъалар. Ей сян, эюзялчя! Эюзцмя саташды щалсыз гоъалар. Кюрпц иля эязишдим. Ушаглар чохду. Гаратойуг охуйурду будагда, Аьаъдакы гырышлара валещ олмушду Гоъа ушаглар да… Гоъа ушаглар. Ей, сян, эюзялчя! Фото: Эурам Тсибакашвили 128 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" Давид Чихладзе______________________ мяшщур шаир, насир, арт - тяшкилатчыдыр; 1962-ъы илдя анадан олуб; чаьдаш эцръц поезийасына, поетик дцшцнъясиня истигамятвериъи тясир эюстяриб; щал-щазырда НйуЙоркда йашайыр; "Йолуну азмыш дамъылар", "Реаллыг китабы" шеир топлуларынын мцяллифидир. Итян тапылмыр Бом! -Кали-Кали: Мриданга охуйур, мриданга эцняш, Мриданга dюйцнцр, мриданга - цряк! Бом! - йер цзцндян бцтцн изляри силинмишляри щардан тапаг? Бом-Будда, Шанаэцллядя милйон илдя отуруб эюрмяйя дя билярсян Чибуну? Чцнки шящяр варса, онун сяндян дя мцряккяб олан метросу вар, Меторо онун шцуралтысыдыр. Милйон илляр ярзиндя мювъуд олмуш гадынларын щамысы Еля мяхсус олдуьун щямин биръяъик гадындыр, Бом! Эюрдцйцн бцтцн эцняшляри хатырла - онларын щамысы ейнидир - Бирдир! Чярхи фяляк юз ишиндядир… Гуру пейда олур вя дбейир ки, Бу эцн итирдийин щяр шейи сабащ тапаъагсан. Мян ися сизя бу эцн билдирирям: мяним гялбим Чибунун да дахил олдуьу кими неандертал маьарасыдыр; милйон ил яввял илк дяфя дахил олдуьу кими эиряъякдир ора. Мяним гялбим намялум унудулмуш торпаьын бятниндяки гуйу кими сцкун ичиндядир ичиндядир вя дяриндядир. Бом! - Бу булудлар, чайлар, машынлар вя галактикалар - онлар Гардашъасына мащны охуйараг щара цз тутублар. Бом! - шящярин кцчяляри алов сачан кцряляри хатырладыр, Ня бир ан итирмяк олар, Ня дя щеч ня. Бом! - цфигдя илк гарла йаьышын тойудур. Бом! - Эюрцрсян, бащара сяслянир гялбим, йатмыш эюзялин синяси кими шишкинди. Бом! Ким хилас олуб юлцм, автомобил вя секс инстинктиндян? Космик йоллардакы абортлар-чевряляр. Автострададакы иткиляр - мцгяддяс космик ишыгларын дювриййясидир; Ня бир шейи, ня дя щеч няйи унутмаг мцмкцн дейил. Бом! - Гялбим дцн доьана гядяр тямиздир, Сонра эянъ ишыьа вурулаъаг. Эцняшин ясяблярини вя одуну удаъаг. Бом! - мяним гялбим ряггасдыр, рягсдир, эцняш кими… (инди о сянин шяффаф синяндяки йашанмыш юмцрлярин яйри пиллялярини эюрцр, бу пиллялярля бир вахтлар мян антик эцл дястяляри ялимдя гачырдым). Юскцряйин вя дцшкцнлцйцн гурумуш лабиринтиндя мяним гялбим Эцняшин ойунларына ряьмян Евя саламат дюняъяк эямидир. Сонра шейпурлар сонунъу йорьунлуьа гядяр щярби маршлара рящбярлик едяъяк. Юпцшдян ъязайа гядяр, айрылыьа гядяр. Онунчцн дя дейирям: om ah Buddha - бу щяр шейдян асандыр, Шанаэцллядя милйон илдя отуруб Чибуну эюрмяйя дя билярсян. Мяня айдындыр ки, Уитмен тарихюнъяси медузаларын дюврясиндя Неъя йашайырды. Дянизлярин дибиндя, мави чохайаглы медуза оланда, Океанлар цчцн тящлцкя йараданда, Посейдонун мцгяввасы оланда, Дяниз тысбаьасы иля достлуг едяндя… Инди йягин ки, сяма пиллякянляри иля галха-галха, Дюврясиндяки гадынларла бирликдя йа щалва йейир, Йа да даим арзуладыьы щинд щяшишини дадыр. Буну эюряндян сонра эялиб дейяъяйям: Сон мящяббятин исти сящяр йемяйи дяйишмяз галыб унудулмуш эцнлярин радиосу да. Аналар, аталар, гардашлар, баъылар ая цмумиййятля бензин, Керосин, мящяббятин мяъуну. Биздя алман тяркибли мантра вар - Лиебестод. Гялб атышы: Лиебестод вя мантра-дюнцшц Калийя севэилилярин: Бом! Кали-кали (мриганда охуйур, мриганда эцняш, мриганда дюйцнцр, мриганда - цряк): бизим сонунъу пайымызы, щядиййямизи эютцр, Амма достлары бир мцддят ращат бурах (гялби лябля, бядяни бядянля). Бизим ганымызы, тяримизи, эюз йашымызы эютцр, ким билир сян щачан Бир дя мяни гурбан веряъяксян. Вя будур сонунъу пай вя щисся. Мриганда охуйур: om ah Buddha, Чох асандыр милйон ил шанаэцллядя отурмаг Вя Чибуну эюрмямяк, Онун ки, гялби сцбщ чичяйидир, Сямадакы гарангушдур… АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 ў 129 ГУРАМ ПАНЪИКИДЗЕ ГЫЗМАР АВГУСТ ЭЦНЦ ЩЕКАЙЯ Отар Сирадзе йумру мющцрля тясдиг едилмиш езамиййят вярягясини ъибиня гойуб автобус ваьзалына йолланды. Ваьзалда адамлар гайнашырды. Ятрафда автобус эюрцнмцрдц. Дайанаъагда йалныз Келаурийя тяряф эедян бир балаъа автобус тапды. Онун да ичи адамла долу иди. Отар нядянся гяфил гярара эялди ки, Келаурийя эетсин, орадан да доьма кяндиня баш чяксин. Он йедди ил оларды ки, о тяаяфя цз тутмамышды. Автобус еля тярпянмяйя щазырлашырды ки, Отар чох эютцр-гой етмяди, гапыны ачыб, ири дяри чантасы иля юзцнц эцъля ичяри салды. Автобус тярпянди вя Отар еля о анда пешман олду. Келаурийядяк бу басабасын ичиндя няфяси чыхарды. "Щяр щалда мяни шейтан йолдан чыхартды" - фикирляшди. Бир аз да дюзцн, Ерсо ашырымынын йанында чох адам дцшяъяк, - сцрцъц айаг цстя дуранлара тясялли верирди. Кваиси архада галды. Отар ган-тяря батмышды. Ерсода доьрудан да чох адам дцшдц. Отурмаг цчцн архада эцъля балаъа бир йер тапды. Йаваш бала, тойуглары айаглама, - гоъа гадын онун дизляриндян йапышды. Отар ашаьы нязяр йетиряндя айаглары баьлы аь инкубатор тойугларыны эюрдц. Басырыгдан дарыхмыш тойуглар аьызларыны ачараг эцъля няфяс алырды. О, айагларыны ещтийатла тойугларын алтына сохду, бир тящяр отуруб чантысыны дизляринин цстцня гойду. Киминся архайа гойулмуш йекя чамаданы она мареячилик тюрятдийиндян сцйсцнцнц иряли яйяряк бу ъцр дурду. Щяля сящярдир, амма эюр бу зящримар неъя гызыб. - Кимся исти щавайа ишаря иля деди. Йандырыб йахаъаг щяр шейи! - Боьазы фырлы бир киши онун сясиня сяс верди. "Мяня щагг олур, Тбилисийя эедя билмядим!" - тамам ган-тяря басмыш Отар ясябиляширди. Автобус Риони кюрпцсцнц архада гойуб Келаурийя эиряндя саат бир оларды. Бир доьма цз эюрмяк цмиди иля Отар пянъярядян адамлара бахырды. Анъаг ятрафда щеч бир таныш сифят эюзя дяймирди. Тезликля мещманхана эюрцндц. О, он йедди ил бундан яввял олдуьу кимийди гарангуш зыьы иля буланмыш диварында йазы вя ашаьыда, йемякхананын эиряъяйиндя мави рянэли каьызда гырмызы карандашламы, йохса бойа илями йазылмыш афиша. Автобус балаъа мейданчада дювря вуруб дайанды. Сцрцъц щоппанараг дцшдц, автобусун юртцйцнц ачды. Орадан чыхан бухар онун сифятиня вурду. Ня гайнатды сяни, андыр! - сцрцъц нярилдяди. Радиаторун гапаьыны ещтийатла ачса гайнанмыш су дярисини йандырды. Сцрцъц щирсляряняк ялини щавада йеллятди. Август айы иди. Истидян йарпаглар йаныб йапрыгмышды. Отар автобусдан щамыдан сонра дцшдц. Чамадан вя тойуглар эютцрцляня кими о, отураъагдан галха билмяди. Балдырлары цйцшмцшдц. Аьрыдан аз галды язялялярини овхаламаьа башлады. Автобусдан ахсайа-ахсайа енди. Ятрафа бойланды. Миник эюзляйян адамлар балаъа аьаъын алтына йыьышмышды. Тойугларын гаггылтысы, чошгаларын баьыртысы ешидилирди. Йахшы ки, таныш адам раст эялмяди. Отар бундан ращатланды, тоза буланмыш шалварыны чырпды. Сонра дясмалыны чыхартды, тярлямиш цзцнц, бойнуну силди. Аь дясмал о андаъа гап-гара гаралды. Отар тяяссцфля дясмала бахды. "Рядд олуб Тбилисийя эедя билмядим"! - щирсиндян аз галды щцндцрдян чыьырсын. "Йеня йахшы ки, таныш адама раст эялмядим!" - фикирляшди, ятрафа бахды, - щя дя, лакин щара эедим? - Отарын санки бирдян йадына дцшдц. Онун няняси чохдан вяфат етмишди, кянддя бибисиндян башга щеч кимся галмамышды. Башга адамын ися евиря эетмязди. Бибисиэиля эетмякдянся юлцм йахшы иди. Мцщарибя вахты аьаъын дибиня тюкцлян алмалары йемяйя гоймайан бибисинин щярякятляри йадына дцшдц. Онун пайыны нянясинин иняйинин белиндя гырдыьыны хатырлады. Бу фикирляря гярг олмушду ки, гулаьына киминся сяси эялди: 130 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" Батоно, чамаданыны эютцрцм! Дюнцб бахды, бцтцн районда танынан сяфещ Ангийа иди. "Эюрясян нийя мяня биринъи бу дяли раст эялди" - Отар фикирляшди. Сонра бирдян горхду ки, Ангийа ону таныйар, аъыгла: Ди, бурадан итил, - деди. Баьышла, батоно! - Ангийа илан чалмыш кими орадан якилди. Отар еля о анда тутдуьу ишя пешман олду. Мцщарибя вахты атасынын ъябщядян гайытмаг хябярини Ангийанын эятирдийи йадына дцшдц. Гырх цчцнъц илин гышы иди. Отар евин далындакы балаъа йамаъда хизякля сцрцшцрдц. Эюзлянилмядян гышгырыг сяси ешидилди. - Ольа, Ольа, Ладимир эялди". Цряйи гопмуш няняси галошларыны таппылдада-таппылдада пиллякянля дцшдц вя доггаза тяряф гачды. Доггаза тяряф чатмамышды ки, йцйцрмякдян няфяси тянэимиш, тамам ган-тяря батмыш Ангийа юзцнц щяйятя салды. Ольа, муштулуьуму вер, оьлун эялди, оьлун. О вахт няняси муштулуг цчцн Ангийайа гырмызы цч тцмянлик вермиш, цстялик араг да ичиртмишди. Отарын овгатын тялх олду. Юзцнц итирди. Даща билмирди ки, щара эедир. Гейри-ихтийари мещманханайа тяряф йюнялди. Бирдян эцлцш сяси вя донуз баьыртысы ешитди. Чеврилиб бахды. Кися гачырды, кисяйя донуз салмышдылар. Ангийа кисянин далынъа дцшдц, юзцнц она йетириб цстцндян йапышды. Донуз ийрянъ гышгырты гопарды. Ня етдин, эядя, айаьыны гырмадын ки! - алнына йайлыг баьламыш гадын юзцнц йетирди. Отар йеришини йейинлятди. Мещманхананын йанында ийирмийядяк такси дурурду. Сцрцъцляр бир йеря йыьылыб сющбят едирдиляр. Бязиляри машынын гапысыны ачыб она дирсяклянмишди. Сцрцъцляр бир йеря йыьылыб сющбят едирдиляр. Бязиляри машынын гапысыны ачыб она дирсяклянмишди. Сцрцъцляр Отары эюрян кими сющбятляриня ара вердиляр. Щамысы бахышларыны йад адама зилляди. Ота горхурду ки, сцрцъцлярдян щансыса досту чыхар, йа ону таныйар. Инди бир кимляся данышмаг щявясиндя дейилди. "Беля тоза буланмыш щалда танышлар эюрся адым бяддам олар", - дцшцндц вя гейри-ихтийари гящвяйи рянэли, пагонлу кюйняйини дцзялтди. Мещманханайа тяряф эетмяйиня эетди, лакин билмирди ки, ня етсин. Ийирми сцрцъцнцн ийирми ъцт эюзц щярисликля йад адама дикилмишди. Ийирми адамын сусамыш щявяси разылыг эюзляйирди. Отар чантасыны йеря гойду вя эуйа щеч ня олмамыш кими, ъибиндян ращатъа сигарет чыхарыб, алышганла йандырды вя дяриндян няфясини дярди. Алышганы ъибиня гойду вя чантасындан йапышды. Архасынъа йолуна давам етди. Ъюкя аьаъынын алтында костйум эейинмиш, галстук баьламыш эянъляр эюрдц. Онларын явязиня Отар истилянди. "Инди истясям дя таныш ялиндян гача билмярям" Бядяниндя хошаэялмяз црпяшмя щисс етди. Лакин даща эери гайытмаг олмазды. Хошбяхтликдян бир аз о тяряфдя гязет кюшкц эюрдц. Юзцндя бир сярбястлик щисс етди, кюшкя тяряф еля эетди ки, санки доьрудан да ора истигамят эютцрмцшдц. Оьланлар сющбятя ара вериб Отара нязяр йетирдиляр. "Аллащ сяня шцкцр, хятадан гуртардым, щеч кими танымады", - ращатъа няфяс алды. Тязя гязетляр верин! - Отар золаглы вя ев халат эейинмиш гадына манатлыг узатды. Ня тязя, ня дя кющня гязет йохдур, цч эцндцр ки, щеч ня алмамышам. Онда журналдан-заддан вер! - Отар бу дяфя сатыъыйа "сян" дейя мцраъият етди. Адам дюврцндян галмыш "Огонйок" алды, эери дюнцб бир аз аралы дурду вя эуйа охуйурмуш кими журналы вяряглямяйя башлады. Щягигятдя ися "Инди мян ня едим!" - фикри бейнини деширди. Кяндя эетмяк истяйиндян ваз кечди. "Ня мянасы вар, кимин йанына эедим". Схартула кюрпцсцня чыхарам вя орадан да кяндимиз йахшы эюрцнцр, сонра бялкя бир шейя отуруб Тбилисийя эедярям", - фикирляшди. Дящшят аълыг щисс етди, аълыг, сусузлуг. Бирдян мащны ешидилди. "Реро, гогона, кокроъинао, реро …" Бахыб эюрдц ки, Ангийа мащны охуйа-охуйа эялир. Сцрцъцлярдян щансыса она тяпик вурду. Оьланлан эцлмякдян кечиндиляр. Ишыглашмамыш, щарда зящирмарланмысан, ай йийяси юлмцш - кимся она саташды. Йад адамын диггятини ъялб етмяк истяйян оьланлар Отара баха-баха эцлцшдцляр. Сабащ цстцмя ачылмасын, яэяр биръя дамъы ичмишямся - Ангийа гымышды. Бяс бу истидя сянин ешгини домбалдыб охудан нядир, - ай андыр - кимся деди, - бура эял эюрцм. Ангийа щисс етди ки, оьланларын дюврясиня дцшцб вя зорла эетмякдянся, цзцсулу эется йахшыдыр, иряли аддымлыды, щцндцр чийинляри батмыш оьлана: Дилим цшцдц, сигарет верин! - деди, ялини онун гара пенъяйинин ъибиня узатды. О йана чяк, кирли ялини! - Чийинляри батмыш оьлан гышгырды вя Ангийанын яли дяйян йери чырпа-чырпа ийняйяряк эери чякилди. Бу заман ъантараг оьлан Ангийанын анхасында эизляниб бир ялини онун сцйсцнцндян, о бири яли иля шалварындан йапышыб йазыьын юзц сивишиб чыхана кими йцйцртдцрдц, сонра ону тяпикляди. Цст-башына чюкмцш тозу тямизляйирмиш кими яллярини бир-бириня чырпды, эцля-эцля оьланларын йанына гайытды. Ангийа ган-тяря батмышды, няфясини эцъля алырды. О, йахшы билирди ки, оьланлар эцлмякдян доймайынъа щеч йана гача билмяз. - Сигарет верин! - Ангийа фаьыр сясля йеня тякрар етди. Щям дя бахышлары иля онлара санки "эцлдцнцз ки, инди бясдир даща" дейирди. Чийинляри батыг олан пенъяйинин ъибиндя "Казбеки" гутусуну чыхартды, бир дяня папиросу еля туллады ки, Ангийа тута билмясин. Ангийа эцлмяли щярякятля папироса сары атылды, лакин ону тута билмяди. Тоза бялянмиш папиросдан эюзцнц чякмяди. Сонра ону эютцрмяк цчцн яйилди. Еля бу ан оьланлардан бири айагларынын уъунда киримишъя она йахынлашыб эери йанындан бир тяпик вурду. Ашаьы яйилмиш Ангийа мцвазинятини итирди, сякини кечяряк газона йыхылды. Оьланлар эцлмякдян гяшш етдиляр. Отар анлады ки, ня гядяр ки, бурадан эетмяйяъяк оьланлар да Ангийадан ял чякян дейилляр. О, журналы гатлады, чантасындан АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 131 йапышыб йемякханайа тяряф цз гойду. Оьланлар сусуб онун анхасынъа бахдылар. Йемякхана мещманхананын алтында йерляширди. Йухарыдан столларын цстцня милчякгыран йапышганлы каьызлар салланмышды. Отар журналла говду, милчякляр учдулар. Лакин щярляняряк йеня стола гондулар. Отар йеня журналыны йеллятди. - Нащаг юзцнц йорурсан, батоно, ондан бир шей чыхмаз! офисант ону сакитляшдирди. Отар йемяк сифариш верди, сонра скамйаны еля истигамятдя чевириб яйди ки, кяндлярини йахшы эюря билсин. Йамаъда сяпялянмиш гяшяшянэ евляр доьрудан да йахшы эюрцнцрдц. О, инди мцщарибянин аъы илляриндя ушаглыгда кечирдийи щиссляри кечирирди. Доьрудан да о, бу кянди он йедди илдян сонра эюрцрдц? Щеч ня фикирляшмирди. Онун бейниндя електрон щесаблайыъы машынын гырмызымтыл йумру ишыьы кими бир фикир фырланды, - "Еля ки, эялирдим, бяс кимин йанына эялирдим? Чюаяйими инди йейярям вя Тбилисийя тяряф эедян бир шей тапыб минярям. Кимин йанына эедим? Мяни бурада бир кимся эюзляйир? Ола билсин ки, щеч танымасынлар. Бибим мцщарибя илляри чцрцк алмалары да бизя гыймырды. Инди мяним эялишимя севинярми?" фикирляшди, сонра сигарет чыхартды. Офисант хюряк эятирди. Тбилисийя бир шей эедяъякми, яэяр билирсянся? - Отар сорушду. Ахшамцстц автобус эедяъяк. Учуш олмайаъаг? Офисант пянъярядян сямайа бойланды. Ганунла эяряк тяййаря учсун. Лакин онун цмидиня дцшмянин галсын. Таксиляр дя эедир. Таксилярин эетдийини билирям. Офисант узаглашды. Тбилисийя кими такси иля эедя билмяйян адама бурада щюамят етмирдиляр. Отар анлады ки, офисантын эюзцндя гиймятини итирди. Чюряк йейя-йейя кяндляриня тяряф бойланырды: кянд лап йахында, километр йарымлыг мясафядя иди. "Щяр щалда мцщарибя дюврц гышда ня гядяр гар йаьырды, инди доьрудан да рузиэар дяйишилиб" - Отар эцлцмсяди. Ат гылындан гуш тутмаг цчцн тяля гайырдыьы да йадына дцшдц. Гапынын юртцлмяйи ону фикриндян айылтды. Ангийа салона дахил олду. - Саламлар олсун, сяня, Амбако! - буфетчийя йахынлашды. Амбрко хийар доьрайырды. Ангийайа ъаваб вермяди. Щеч башыны да галдырмады. Саламлар сяня, Амбако! - Ангийа тякрар етди. Сян еля буну демякдян ютрц эялибсян? Аща бу да пул, чахыр сцз! - Ангийа пиштахтанын цстцня ики дяня он гяпик гойду. Бизим завод ийирми гяпийя щяля чахыр сцзмцр Амбако деди вя бычагла пиштахтаны сийириб он гяпикляри дюшямяйя туллады. Сонра архайынъа чеврилиб хийар долу бошгабы сойудуъуйа гойду. Ангийа яввялъя дюшямяйя дийирлянян он гяпикляря эюзлярини дикди. Щарада дайандыьыны йягин едяндян сонра бирдян юзцндян чыхды. - Нечя ил вердиляр сянин ийлянмиш директоруна, билирсян? Ангийа истещза иля сорушду. Ня гядяр ки, саь-саламатсан, итил бурадан! 132 Горхма, директоруна нечя ил вердиляр! Нечя ил вердиляр, цч ил иъбари, щеч гырыг да салмадылар. Доьру дейирсян, биръя ил наьд верся идиляр, щамысындан артыг иди! - Ангийа тяяссцфля деди вя пулларыны йыьыб гапыйа тяряф йюнялди. Ангийа - Отар гяфлятян ону чаьырды. Ону чаьырмаьына юзц дя тяяъъцблянди. Ангийа дайанды. Бир анлыьына карыхды, билмяди ня етсин. Тяяъъцблянмиш Анбако йад эянъя баха-баха галды. Эял бура, - Отар юзцнц сындырмады. Ангийа она тяряф эетди, Отар скамйа тяклиф етди вя офисанты сясляди. Ня йейяъяксян? Ангийа ъаваб вермяди. Яввялъя Отара, сонра офисанта, сонра йеня Отара бахды. Харчо йейярсян? - Отар сорушду. Харчо йох ки, паслы килидляри дя йейярям, - Ангийа гышгырды. Она бир харчо, бир шцшя чахыр, кабаб да чяк. - Отар буфетчийя деди. Ангийа Отара диггятля бахды. Бирдян эюзляри ишыгланды вя скамйадан атылды. Ладимирин оьлу дейилсянми сян? Щансы Ладимир, - Отар гясдян эцлдц, щям дя гящярлянян тяк олду. "Бу сяфещ мяни таныды". Сян Ладимир Сирадзенин оьлу дейилсянми? Отар? Ангийа дягигляшдирди. Щяр щалда демяйяъяксянми, Ладимир Сирадзе кимдир? - Отар йеня сорушду. Лакин сясиндя яввялки инам йох иди. Баьышла, батон, йанылдым. Офисант чахыр вя харчо эятирди. Ангийа ялини чахыра узатды вя Отарын стяканына сцзмяк истяди. Отар яли иля стяканы юртдц: - Сцзмя, - деди, ъибиндян сигарети чыхартды. Сигарет гутусунун алтындан чыртма иля вурду вя йухары дикялян сигарети дамаьына гойду. Сигарет гутусунун алтындан - деди, ъибиндян сигарети чыхартды. Сигарет гутусунун алтындан чыртма иля вурду вя йухары дикялян сигарети дамаьына гойду. Сигарет гутусуну ъибиня гоймаг истяйирди ки, Ангийанын байаг сигатер истядийи йадына дцшдц, сигарет пачкасыны она узатды. Ангийа гутуну алды вя щярисликля бахды. Щаранындыр, батоно? Щамысы сянин олсун. - Отар ъаваю явязиня деди. Ангийа сигарети тцстцлядя-тцстцлядя эюзлярини Ангийайа зиллямишди. Ангийа аъэюзлцкля йейирди. Цздян гырх беш йаш вермяк оларды. Лакин сифятдян чох гоъа эюрцнцрдц. Сары сачынын йарысы йарыгмышды. Гырхылмамыш цзцндя вя сцйсцйцнцндя кин-пасаг гат баьламышды. Бядяниндян тяр вя кир ийи эялирди. Отар онун сифятиндян ийрянди. Бир даща хюряйя ял вурмады. Ангийанын харчону йейяндян сонра чахыр йадына дцшдц. "Саь олсун" деди вя далбадал ики стякан ичди. Эюзляри бирдянбиря суланды. Чахыр она тясир етди. Стяканы йеня долдурду вя кабаб йемяк цмиди иля ятрафа дюйцкдц. Офисант кабабы эятирди. Ангийа офисантын бошгабы столун цстцня гоймасына маъал вермядян аъэюзлцкля кабабын цстцня дцшцб саралмыш, гырыг дишляри иля яти дидишдирмяйя башлыды. Отар она бахмаьа даща дюзя билмяди, айаьа галхды. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" Пянъяряйя йахынлашыб йеня эюзцнц кяндляриня сары зилляди. Бир мцддят беляъя доруб галды. Чевриляндя Ангийанын бахышы иля тоггушду. Ладимирин оьлу дейилсян, сян?! - Ангийа инамла сорушду. Отар башыны йырьалайараг "йох" деди. Лакин еля о ан да фикирляшди ки, эюрясян нийя алдадырам, юзцмц нийя данырам. Щя, сян щягигятян Ладимир Сирадзенин оьлусан, Отар. Анд верирям анана, бойнуна ал ки, мян щаглыйам. Доьру дейирсян - Отар башыны йырьалады. О дягигя таныдым, - Ангийанын эюзляри парылдады, Эюрян кими о дягигя таныдым. Анд верирям анана, о дягигя таныдым, йохму?! Киши кими де, таныдым, йохму. Сяни эюрян кими таныдым … Отар разылыг яламяти олараг йеня башыны йырьалады. - Нечя ил оларды ки, сяни эюрмямишям. Йягин ийирми беш ил олар. - Ангийа бир аз да артырды. - Эюрян кими таныдым. Цряйимдя юз-юзцмя дедим ки, Ладимир Сирадзенин оьлу олмаса башымы кясярям. Ангийа севинъиндян атылыб-дцшцрдц, йериндя динъяля билмирди. "Бу йийяси юлмцш няйя эюря беля шадланыр. - Отар фикирляширди, - инаным ки, мяни эюрмяйиня беля севинир. Она йеня бир шцшя чахыр алыб сонра юз йолумла эедярям". Лакин Отар биррдян бу фикирдян ваз кечди. Нянямин гябри щарададыр, билирсян? - Ангийадан сорушду. Неъя йяни билмирям. Йазыг йахшы гадын иди. Ольа. Отар яли иля офисанта ишаря етди ки, щагг-щесабы чяк. Сяккиз манат, батоно. Отар пулу столун цстцня гойду, чантасыны эютцряндя Ангийа деди: Сяндян бир хащишим вар, эедяк нянямин гябрини мяня эюстяр! Йемякханадан байыра чыхан кими, ийирми сцрцъцнцн ийирми ъцт эюзляри йеня Отара дикилди. Ангийа чантаны онун ялиндян алмаг истяйирди. Лакин Отар разылыг вермирди. - Ял чяк, о адамдан! - Кимся ъантараг бир киши гырмызы эюзлярини сцздцрдц. Отар бахышлары иля кишийя билдирди ки, фикир вермяйя дяймяз, гой ъящянням олсун. Сонра таксийя йахынлашды. Чантасыны иряли, сцрцъцнцн йанына гойду, дал гапыны ращатъа ачыб Ангийаны иряли бурахды. Сонра юзц кечиб яйляшди. Сцрцъцляр бир-бирляриня бахдылар. Лакин йад адамын хатириня щеч ня демядиляр. Ерубана эедяк, - Отар цзцнц сцрцъцйя тутуб деди. Машын тярпянди, Ангийа башыны йарымачыг пянъярядян байыра чыхартмышды. Севинъиндян билмирди ки, нейнясин. О, такси иля эетдийини санки щамыйа эюстярмяк истяйирди. Кюрпцнцн цстцндя эюзц гызлара саташды. - Перо гогона кокроъиано, перо … - Ангийа охумаьа башлады. Лакин Отар яли иля онун йахасындан йапышды, эюзляринин ичиня еля бахды ки, йазыьын дили гарнына дцшдц. Мцщарибя илляри доьрудан да чохлу гар йаьырды. Отар анлайа билмирди ки, гарын мцщарибя иля на ялагяси вар иди. Дамларын гарыны эцндя ики дяфя тямизляйирдиляр. Щяр щалда, бухаранын йанында йанмаг неъя дя ширин иди. Няняси онун айагларыны йумаг цчцн мис тештин ичиня гойанда йухудан йалныз онда, ала-мадар ойанырды. Сонра няняси ону далына алыб беляъя йатаьа апарырды. Мин ъцр кясик парчалардан тикилмиш йорьанла онун йанларыны йахшы-йахшы бцрцйцрдц. Хач чякир, алнындан юпцр, додагалты няся хейир-дуа верирди. Нянясинин дяфниндя иштирак етмядийиня эюря цряйи бир тящяр олду. Онда Русийада тяърцбядяйди. Атасы она йазмышды ки, нянян рящмятя эетди, эялян базар эцнц дяфн едяъяйик. Сифяти алланыб йанды, йадына дцшдц ки, щямин оьланлар бярабяр кинойа эетмишди. Ерубана кимляря эедирсян? - сцрцъц сцкуту позду. Гябирстанлыьа дяймяк истяйирям. Тяяъъцблянмиш сцрцъц йад адама диггятля нязяр салды. Отардыр. Сирадзе. Ладимирин оьлу, таныйа билмядин? Ангийа сцрцъцдян сорушду. Ня данышырсан, ди щардан таныйайдым, щяр щалда он беш ил олар ки, эюрмямишям. Мян эюрян кими таныдым! - Ангийа гымышды. Ольанын гябри цстцня эедирсян? Щя, - Отар гыса ъаваб верди, сцрцъцйя зяннля бахды ки, онун кимлярдян олдуьуну мцяййянляшдирсин. Йазыг, йахшы гадын иди Ольа - сцрцъц деди, машынын пянъярясини ачды, сясини бир даща чыхарматмады. Юзцнцн кими олдуьуну да демяди. "Йягин ахыра кими она эюря танышлыг вермяди ки, сонра пул ала билмяз" - Отар фикирляшди. Машын кяля-кютцр йолла эцъля эедирди. Бирдян тяййарянин эурултусу ешидилди. Ахыр ки, эялди! - сцрцъц юз-юзцня бяркдян деди. Тезми эедяъяк? - Отар наращат олду. Бир саата эери гайыдаъаг. Отар саатына бахды, билмирди ки, нейлясин, эери гайытмаьа хяъалят чякирди. "Ким билир няйин-няйисидир, сонра ел ичиндя адамы бяддам едяр, бу ъинли". Гардашымсан, сцряти артыр. Няйя артырым, артыг эялиб чатдыг. Бурдан эяряк айагла чыхасыныз. Отар таксинин дайанмаьыны эюзлямяйиб гапыны ачды, ъялд машындан дцшдц. Ангийаны эюзляди вя сонра йамаъы йцйцряйцйцря йухары галхды. Ангийа бир мцддят кювшцйя-кювшцйя онун архасынъа эялирди. Сонра онунла айаглаша билмяди, йорьунлуьа дюзя билмяйяряк йанларыны тутду. Отар ишаря етди ки, йейин эял. Ангийа йеня тювшцйя-тювшцйя онун архасынъа эетди. "Ня йаман бцркцдц. Бурада щеч олмаса мещ яссин эяряк" - Отар фикирляшди вя саатына бахды. Сонра тярини силди. Неъя олдуса Ангийа эялиб юзцнц она йетирди вя яли иля ишаря етди ки, о тяряфя эедяк. Бир гября йахынлашдылар. Даща доьрусу, бурада вахтиля гябир олубмуш, инди ися торпаг галаьынын цстцндя йалныз тиканлыьын ичиндя итиб-батмыш занбаг эюзя дяйирди. "Алдатмыр ки, бу сяфещ" - Отар дцшцндц вя сынайыъы нязярля Ангийайа бахды. Сонра йадына дцшдц ки, артыг йедди илдир атасы АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 133 кяндя эялмяйиб, утанды. "Йахшы ки, бу сяфещдян башга гябирстанлыгда щеч кяс йохдур", - о, дцшцндц. Бир мцддят беляъя дуруб гября бахды. Сонра - Ди, эетдик! - щцндцрдян деди вя йамаъдан ашаьы енди. Сцрцъц онлары эюряр-эюрмяз мотору ишя салды. Отар машина йахынлашанда архайа бахды. Ангийа йары йолда да дейилди. Йазыг ениш ашаьы эцъля диряня-диряня эялирди. Отар щирсля саата бахды. Отур яшши, Эелаурини эялиб тапаъаг, - сцрцъц гышгырды. Отар дурухду, йеня саатына бахды. "Ъящянням олсун, яшши" - ахырда фикирляшди вя машина отурду. Он дягигяйя Эелаурийя чатдылар. Районда артыг тяййарянин эялиши щисс олунурду, щамы ялиндя гязет тутмушду. - Сусузлугдан юлдцм, - сцрцъц деди вя машыны булаьын йанында сахлады. Отар да яммяллиъя сусамышды, о да машындан дцшдц. Оьланлан йеня орада идиляр, йалныз инди кюлэянин йери дяйишдийиндян о бири тяряфя кечмишдиляр. Отар суйу ичян заман киминся эюзцнцн она зилляндийини щисс етди. Гамятини дцзялтди. Ирялидя, дюрд аддым аралыда юкцз кими саьлам бир оьлан дуруб она бахырды. Отар бахышыны йайындырды. Йаш додагларыны сол ялинин архасы иля силди вя тялясик аддымларла машина тяряф йюнялди. "Аьрымаз башымы нийя аьрыдым" - фикирляшди. Йад адам йолу кясди: Отар дейилсянми сян, Сирадзе? - сорушду. Бяли, - Отар ъаваб верди вя йад адамын эюзляриня бахды. "Ня бойдады, бу йийяси юлмцш", дцшцндц вя онун ким олдуьуну щеч ъцр йадына сала билмяди. Бяс таныйа билмядин мяни? Таныйа билмядим, - Отар бойнуна алды. Неъя олду ки, таныйа билмядин! - О, чымхырды вя тцклц пянъяси иля Отарын кцряйиня вурду. - Резойам, Челидзе. Отар онунла ял тутду, унутдуьу достуну йенидян таныйан бир адамын тябяссцмц иля эцлцмсцндц, амма щягигятдя щяля дя Резо Челидзенин ким олдуьуну йада сала билмирди. Елгуъа, Амиран! - Резо кюлэядяки оьланлары ады иля чаьырды. Вейилляр дястясиндян ики няфяр иряли чыхыб онлара тяряф эялди. Сиз неъя, таныйа билмядиниз, Отардыр, Сирадзе! Ня данышырсан! - Оьланларын икиси дя ейни вахтда алчагдан дедиляр. Отар онлары да таныйа билмяди. Вейиллярин ону танымасына да ямин дейилди. Бурахаг бу таксини, йохса йайлагалтына эедяк? Резо оьланлара тяряф чеврилди. Яэяр мян бу тяййаря иля эетмясям, щеч ъцр мцмкцн дейил! - Отар билдирди. О, сясиня даща чох ъиды, билирди ки, бу сяфещлярин ялиндян асанъа чыха билмяйяъяк. Бизи лаьа гойма, гардашымсан! Йох, гадан алым, яэяр сизин йанынызда бир балаъа хятрим варса, бурахын мяни. Бу эцн ахшамцстц Тбилисидя олмасам мцмкцн дейил. - О, цзцнц Резойа тутуб деди: Йахшы, батоно, эедяк аеродрома. Отар кечиб ирялидя отурду, Резо таксинин арха гапысыны ачды, оьланлары иряли бурахды, ахырда юзц отурду. 134 Сцр аеродрома! Беш дягигядян сонра онлар аеродромда идиляр. - Щоппан инди сян, аеродромун ряисини бура йаныма эятир, - Резо Елгуъайа ямр етди. Отар сцрцъцйя пул узатды. - Эютцрмяздим инди буну мян … - Сцрцъц гымышды, пулу ъибиня тяряф апарды. - Эери гайтар пулу, гонагла гонаг йийясини таныйа билмирсян, андыр! - Резо сцрцъцдян пулу дартыб Отарын ъибиня дцртдц. Сонра сцрцъцйя гырыш-гырыш олмуш гырмызы тцмянлик туллады, бир дяфя йеня эюзлярини аъыгла сцздцрдц. Елгуъа аеропортун ряисини эятирди. - Димитричя ешг олсун! - Резо ряиси гаршылайараг ири пянъясини она тяряф узатды. Бу кишини таныйырсанмы? Дмитрич алтмыш йашында алчаг, ъантараг бир киши иди. Саралмыш, узун бурну тохумлуг хийар кими быьларынын цстцня йапыхмышды. О, ялини Отара тяряф узадыб эюрцшдц, Резойа тяряф чеврилиб: Таныйа билмядим, - деди. Владимир Сирадзенин оьлудур, Отар. Йахшы мцщяндис вя эеологдур. Йахшы оьлан вя йахшы иэиддир. Ня данышырсан, эял бала юпцм сяни, илащи, бу бойда идин, инди машаллащ бюйцк оьлан олубсан. Айыб олсун, бала атана, айыб. Кянди белями йаддан чыхартмаг лазымдыр? Маладес, Резо, Аллащ сяни севиндирсин, неъя ки, инди бу оьланы эюрмякля мяни севиндирдин! - Димитрич бу дяфя Резойа тяряф цз тутараг деди: - сонра будур, бюйрцндяки ресторан тикдирдин, бу кишинин эялмяйини гейд етмяйяк?! Буна ня данышыг лазымдыр, а киши! О данышыг лазымдыр ки, бу тяййаря иля Тбилисийя учур! Ня данышырсан! - димитрич саатына бахды вя фикря эетди. Ощ, ощ, ощ, бу эцн Колйа билирсян ня базар чолпалары эятирди - Резо ону тамащландырды. - Чахыры бу сящяр сойутдурдум. Димитрич суйулду. - Анана анд верирям, - Елгуъайа цз тутду, - щоппан Антушайа де елан етсин ки, тяййаря бир саатлыьа эеъикир. Бир саат ня йетяр? - Резо диллянди. Аман верин, бала, сонра ки, эюйцн цзц тутулсун, тяййаря уча билмясин. Мясулиййяти цзяриня эютцрцрсянми? Щяля бир саат елан едяк, ъамаатын цряйини хараб етмярик ки, сонра йеня сямайа бахаг. Сцфряни щяр щалда басырыглы отагда ачдылар. Димитрич юз сюзцнц йеритди ки, байырда ъамаат эюряр, йахшы дцшмяз. Масабяйлийи дя юз цзяриня эютцрдц: - Мян вахты да йахшы мцяййян едирям, беля йахшыдыр - деди. Юзц балаъа стяканла ичмяйя башлады, лакин щамыдан тез кефлянди, эюзляри суланды, дилиня дям верди. Эянълийи йадына дцшдц, солмуш тяфяккцрцндя вятянпярвярлик щцъейряляри ъана эялди. Кял буйнузу! - Эюзлянилмядян ямр верди. Офисант лап ушаг иди. Он йедди йашы йа оларды, йа олмазды. Ъялд йериндян эютцрцлдц вя кял буйнузуну эятирди. Суйла йахаладын, ит оьлу. Фин мцщарибясиндян бяри бу кял буйнузу иля чахыр ичилмяйиб. Бяри вер, чахырла йахалайарам, - Резо эюзлярини сцздцрдц. Кял буйнузуну чахырла йахалайыб офисантын цзцня тюкдц. - Индян беля билярсян ки, ъамаата неъя гуллуг етмяк АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 "ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ" лазымдыр! - Сонра кял буйнузуну долдуруб аеропортун ряисиня узатды. Балаларым, сизя баханда севириням, юз эянълийим йадыма дцшцр … Сизи бойда оланда эюйдя учурдум, тясяввцрцмя эятиря билмяздим ки, дизлярими ня вахтса ревматизм йейяъяк. Ня етмяли, щяйат беля имиш, сизи эюряндя эюзлярим севинир. Чох юлкяляр эязмишям. Эцръцляр кими эюзял сюз дейиб, сюз ешидян халг щеч йердя эюрмямишям. Инди бизим тарихя, кечмишимизя, эяляъяйимизя бир няфяр али савадлы дцшцр? Билмирсиниз? Билирик, Дмитрич, нийя дя билмяйяк, - Резо деди. Билмирсян Резо, аман вер, гардашымсанса. Ди инди о тяряфляря нязяр йетиряк. Еля эютцряк Бразилийаны. Инди юзцня эцъц чатан да, чатмайан да бу юлкядян данышыр. Сян билирсянми ки, Бразилийада щяр адамбашына беш тимсащ, крокадил дцшцр. Мясяля бундадыр. Йашасын бизим балаъа Эцръцстан! Еля ки, кял буйнузуну она узатдылар "щагг олур мяня" Отар фикирляшди. Ики кялмя демямиш щирсли-щирсли чахыры галдырды, ичиб гуртаран кими тярляди, башы щярлянди. Мяълисдя демяк олар ки, тякъя аеропорт ряиси вя Резо данышырды. Галанлары сакитъя отурур, стяканлары бошалдырдылар. Отар йалныз суаллара ъаваб верирди. Елгуъа чох ъящд етди ки, сющбятя гарышсын, лакин мцмкцн олмады. Еля ки, щазырлашырды эащ Резо сюз алырды, эащ да масабяйи сющбятиня давам едирди. Нящайят, ахырда неъя олдуса, эирявя тапды: Нутса юлцб, Николаишвили! - эюзлянилмядян уъа сясля деди. Нядян юлдц о бядбяхт? - Резо сорушду. Нядян юляъяк, аълыгдан - аеропорт ряиси эяйиряэяйиря деди - онун кими гарачы, хясис арвад бизим районда ня эязирди. Гонаьы демирям, йемяйи юзцня дя гыймырды. О ев даьылсын ки, тойуьу юз яъяли иля юлцр. Йахшы инди ниф тюкмя эюряк - Резо она бахыб эцлцмсяди. Ушаглары юзцндян дя писдир, хяръя дцшяряк дейя щяким чаьырмадылар. Буну лап аь етдин, Дмитрич, Тбилисидян ки, эятирдиляр, онлар щяким дейиллярми? - Амиран илк дяфя сясини чыхартды. Щя, доьру дейирсян - аеропорт ряиси истещза иля деди, щякими о вахт эятирдиляр ки, артыг онун бядяниндя ийня вурмаг цчцн ят галмамышды. Отар онларын сясини ешитмирди. Тез-тез саатына бахырды. - Дмитрич, бурнуну чякмя инди, гонаьын саьлыьыны буйур! Резо деди вя ири пянъяси иля чолпаны парчалайыб йарысыны Отарын бошгабына гойду. - Баьышла ки, бала, сянин саьлыьына балаъа стяканла ичирям. Инан ки, сяни эюрмяйимя неъя севиндим. Аллащ да сяни еля севиндирсин. Атана де ки, Дмитричля ичдим. Аллащ Эцръцстана сянин кими чохлу кишиляр версин. Сизя еля бир дювр гисмят олуб ки, балалар, йалныз бир балаъа щярякят еля, ялини тярпят йер цзцндя адам олаъагсан. Мян сяни бойда оланда, йатмаьа ямялли-башлы чарпайым да йох иди. Мининэитлийи айагцстя кечирирдим. Инди бу ушаглар костйум тикдирмяк цчцн Тбилисийя эедирляр, бурадакы дярзиляри бяйянмирляр. Мяним цтцм йох иди, цтц! Овъумун ичини аловда гыздырыр палтарымы еля цтцляйирдим. Сян бала, бу тяряфи дя йадындан чыхартма! Дмитрич стяканы бошалтды вя айаьа галхды, - Инди мян эедяъям, балалар, йарым саата сиз дя чыхын. Даща артыг олмаз. Резо ири пийаля эятирди, Отарын саьлыьына ичди. Елгуъа вя Амиран да пийаляляри бошалтдылар. Резонун ири пянъясиндя пийаля балаъа эюрцнцрдц, лакин Отар еля ки, пийаляни ялиндя тутду, чашыб галды. "Щяр щалда бир литрлик олар" вя горхудан аз галды цряйи эедя. Тярлямиш алныны силди, гямли-гямли пийаляйя бахды. Щям дя язаб чякирди. Лакин щеч ъцр айдынлашдыра билмирди ки, Резо Челидзе, бу Елгуъа, Амиран кимдир, ондан ня истяйирляр. О, пийаляни ара веря-веря ичди. Сонра айаьа галхды вя байыра чыхды. Бирдян эюзцнц зяндля гаршысындакы адама диряди. Бир аз аралы Ангийа дуруб гымышырды. Гябирстанлыгда ону гойуб эялдийи йадына дцшдц. "Эял ня ки, пулум вар веряъяйям" дейя цряйи йумшаглыгла гярара эялди вя азъа сяндяляйяряк Ангийайа тяряф эетди. Аеропортун йахынлыьында ала-бязяк йайлыглы гадынлар алма сатырдылар. Кимся бир гадын язилиб-бцзцляряк Отарын габаьына чыхды. Салам, Отар. Салам, - Отар щушуну итирмиш щалда ъаваб верди. Гадын щисс етди ки, Отар лап лцлгянбярдир. - Сян дя таныдынмы! Мян дя эюрян кими таныдым, о дягигя таныдым! - Ангийа гымышды. Гадын яйилиб сябятдян балаъа бир алма сечди. Донуна силиб утана-утана Отара узатды. Эютцр, бизим кяндиндир. Саь олун! … Отар ням-нцм етди вя эюзлянилмядян эяйирди. Баьышлайын! - щушсуз щалда йеня эцлцмсяди. Бир шей дейил эютцрцн, - гадын алманы онун ъибиня гойду. Эцняш гцруба енмишди, мещ йарпаглары хышылдадырды. Щава да бир йандан онун бейнини гарышдырырды. Бундан сонра тяййаряйя неъя минди, йадына дцшмцр. Ара бир хатырлайырды ки, юпцшцб айрылан заман Резо аз галырды ки, алт додаьыны эямирсин. Тяййаря йеря еняндя о эюзлярини ачды вя щушсуз щалда пянъяряйя сары бахды. - Истямяз, бала цряйин буларын - онун архасында отуран гадын диллянди. Отар гадынын сюзцня бахды вя папирос пачкасыны гайтардыьы ан яли ъибиндяки алмайа тохунду, чыхарыб бир мцддят щейрятля чопурлу алмайа бахды. - Щагдыр мяня, - донгулдады вя отураъаьа йайханды. Эцръц дилиндян тяръцмя едяни: Мирзя Мяммядоьлу АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 ў 135 Albalы aьacыndan чiчяklяnmiш albalы, Чay isя axdыьы yerdяn uчub. Salome Salomedяn gedib, Salome Salomedяn uчub… Mamuka Tsiklauri Dustaq kimi qaldы yaram Mяnя gюzlяriylя yox, Цrяyinin yarasы ilя baxdы, Baшsaьlыьы verdim vя чыxdыm … Qarшыsыna uzandыrmышdы Иki gцllя ilя qяtlя yetirilmiш oьlunu: Bir gцllя qatilin, Digяri isя biyabыrчыlыьыn idi. 20 yaшыnda oьlu чяkirdi, Чыlьыn idi… Qaynayыb daшыrdы keyfindя… Qapыnы sыndыraraq, Kiminsя evindя Dayandы silahla Qadыn vя uшaqlarыn baшыnы aldы Evi taladы vя qapыdan чыxarkяn Atяш aчыldы … Mяnя gюzlяriylя yox, Цrяyinin yarasы ilя baxdы, Baшsaьlыьы verdim vя чыxdыm. O isя iчяridя qaldы. O hяmiшя iчяridя olacaq. Чцnki azadlыьa Чыxa bilяmmяz dustaq… *** Mяn vя Salome Kюhnя tяqvimdя qaldыq, Pяncяrяdяn baxыrыq… Salome gedib. Salomedяn Salomeni aparыbdыr. Иndi isя bu simada olan Yalnыz qocalmыш bir qarыdыr… Mяnя baxыr, "Salomeyяm"-deyя Vя tяkrarlayыr: "Mяn Salomeyяm…" Mяhяbbяtin dili Bax budur mяhяbbяt, mяhяbbяtin dili. Qaynar gюzlяr vя oxlar vuruшu, Balыn axmaы, Qanыn axmaьы vя Qarьa uчuшu… Onlarыn sevgisini qasыrьa taladы, Onlarыn mяhяbbяtindяn tufan yarandы Yaxud яvvяl dя vardы. Vя qurban oldular Hяr ikisini tufan apardы. Oьlan kяndirя dцyцn salaraq Юzцnц asdы. Иkinci gцn isя Hяmin aьacda, hяmin budaqda Юzцnц asmыш qыzыn yasыdыr… Mяn orada idimAьacы kяsяndя… "Bu aьacda шeytan yaшayыr"Biri belя dedi Vя aьacыn kюkцnя Balta endirdi. Sonra isя aьacыn yыxыlmыш aьacыn цstцndя oturaraq Siqaret чяkdik vя Onlar barяdя sюhbяt etdik: "Kaш hяr ikisi bir yerdя basdыrыlardы…" Amma bu sюzlяri dя kцlяk apardы… Kцlяk aь baьlar цzяrindя Sцrяtlя uчdu. Kцlяk… Яjdaha чюllяrdя qovaladы yorьun ayы… Bizi isя tamamilя islatmышdы, Yaьышыn юlцm payы… Bax budur mяhяbbяt, mяhяbbяtin dili. Qaynar gюzlяr vя oxlar vuruшu, Balыn axmaьы, Qanыn axmaьы vя Qarьa uчuшu… Nя isя deyir, adam qanammыr, Nя isя axtarыr amma tapammыr. Kцlя dюnцr, solub saralыr… Фото: Илико Зауташвили 136 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Тярcцмя : Сялим Бабуллаоьлу ў "MЯN QABИLИYYЯTSИZ ЧEVИRИLЯRDЯN CИNLЯNИRЯM" Tяrcцmячи Qиya Чumburudze иlя Иnna Bezиrqanovanыn sюhbяtи. Bu gцnlяrdя TVS bankыn ofиsиndя "Yenи чevиrиlяr" яdяbи almanaxыnыn 6-cы sayыnыn vя bцtцn nяsиllяrиn mяишяt romanы Cerom Devиd Selиncerиn "Uчurum цzяrиndя" romanыnыn Qиya Чumburudzenиn чevиrиsиndя prezentasиyasы oldu. Bundan baшqa 2 peшяkar yarыш qalиblяrиnиn adlarы яn gяnc чevиrmяnиn vя 1 шerиn яn yaxшы чevrиsиnиn adlarы elan olundu. 1-cи qalиb Salome Benиdze, Xatuna Mozaшvиlи vя Ketevan Todadze oldular. 2-cи qalиb Batu Danelиya, Шalva Bakuradze, Qиya Чoxadze иdиlяr kи, onlar Иosиf Brodskиnиn "Beшиk nяьmяsи" шerиnиn чevиrmяnlяrи иdиlяr. Qalиblяrи "Yenи чevиrиlяr" almanaxыnыn baш redaktoru yazычы-naшиr Beso Xvedelиdze tяbrиk etdи vя yarышы Gцrcцstanыn "Mяdяnиyyяt, Arxиtektura mцhafиsяzи, Иdman Nazиrlиyи"nиn tяшяbbцsц иlя Gцrcцstan Aчыq Cяmиyyяtи Fondununn kюmяklиyи иlя elan etdи. - Яdяbи materиal цzяrиndя ишlяyяrkяn hansы чяtиnlиklяrlя цzlяшиrsиnиz? - 1989-cu иldя Entonи Bercsиn "Ишя salыnmыш mandarиn" яsяrиnиn чevиrиsи zamanы problemlяrlя цzlяшdиm - deyиr Qиya Чumburиdze. Иndи иsя hяr hansы bиr jarqonu baшa deшmяdиkdя vя sиtuasиyanы aydыnlaшdыra bиlmяdиkdя tez lцьяtя baxыrsan vя heч bиr sorun olmur. O vaxt "Ишя salыnmыш mandarиn" яsяrиnиn nя rus dиlиndя чevиrиsи, nя dя lцьяt var иdи. - "Uчurum цzяrиndя" 1951-cи иldя ишыq цzц gюrdц. Bu gцn иsя roman oxucular vя чevиrmяnlяr, hяmчиnиn Sиzиn tяrяfиnиzdяn kюhnя bиr шey kиmи qяbul edиlmиr? - Яn bюyцk komplиmentи dostumun oьlundan aldыm.Onun 15 yaшы var. Kиtabы mяnиm чevиrиmdя oxuyarkяn dedи: "Bu иdиot Xoldenя kollecdя qrammatиkanыn gяlяcяk zamanыnы baшa salmayыblar? Nя цчцn o hяmишя keчmишя baxыr? Bu cavan oьlan romanы son sяtrиnя kиmи oxuyub vя orjиnal kиmи qяbul edиb, baxmayaraq kи, o иngиlиscяnи яla bиlиr. Чevrиnиn юzgяlяшmяsи problem olmadы vя bu mяnи чox sevиndиrиr. - Sиz oxucularы яsяrя yaxыnlaшdыra bиldиnиzmи? - Mяn ona mцяssяr oldum kи, dostumun oьlu da bu romanы amerиkalы kиmи oxuyur. - Bu keчmиш epoxa, keчmиш dцшцncя tяrzи иdи? - Sиzя belя gяlиr kи, иnsanlar homo sapиens prиnsиpи иlя dяyишя bиlиr? Fиkrиmcя yox. O,zahиrяn dяyишиr. Keчmишdяn иsя чox bиldиyиnя gюrя qayыdыr.Uшaqlarыm иndиkи yaшыmdan 10 yaш boyцk kишиlяr kиmи geyиnиrlяr. Mяgяr nяnяlяrиn sandыqlarыndan kюhnя qadыn paltarlarы чыxarыb иndи yenиdяn dцzяltmиrlяr? - Demяlи retro anlayышlar yoxdur? Amma dиl kи, dяyишиr? - Ekvиvalentи tapmaq lazыmdыr. Яgяr чevиrи vaxtы gяnclиyиm dюvrцndя ишlяdиlяn sюzlяrdяn иstиfadя etsяm, uшaqlarыm heч nя baшa dцшmяyяcяk. Ona gюrя dя, mцasиr sюzlяrи tapmaq, lakиn onun matreala elя yerlяшdиrmяk lazыmdыr kи, bu hяmиn dюvrцn kontekstиndя qяbul edиlsиn. - Bu gцn иngиlиs dиlи Xoldenиn "Uчurum цzяrиndя"яsяrиndя ишlяnяn иngиlиs dиlиnя oxшamыr. -QЯlbяttя, ya mяsяlяn "Cheese" amerиkanlar цчцn artыq "Qыz" sюzцnu иfadя etmиr. Bu 60-cы иllяrdя иdи. umburudze: - Necя dцшцnцrsцnцz Gцrcцstanda чevrи иши enmяdяn sonra yцksяlяcяkmи? - Demяk чяtиndиr, sadяcя яvvяllяr чevrиlяr romantиklяшdиrиlиrdи, 2 ton yuxarыdan aparыlыrdы. Buna gюrя dя Robert Sturua Шekspиrиn яsяrlяrиnя quruluш verяrkяn o yenя dя aшaьы nюv чevиrи sиfarиш etdи.19-cu яsr чevrиsиnи ишlяtmяk mцmkцn deyиldи, baxmayaraq kи, o чox яla иdи. - Selencerиn kюhnя чevиrиsи dя, romantиzиmdяn fяrqlяnmиr? - Otar Чelиdze senzura иlя barышmaьa mяcbur иdи. Lцьяtlя bиrbaшa kontakt da mцmkцn deyиldи. Чevиrmяn чox шeyи sadяcя olaraq baшa dцшmцrdц. - Baxmayaraq kи, gцrcц dиlиnя чevиrи rus dиlиndяn keчиrdи, elя deyиlmи? - Яlbяttdя, mяsяlяn Nиko Kиasaшvиlи иlk dяfя olaraq Cems Coysun "Cakomo Goys" hekayяsиnи orjиnaldan gцrcц dиlиnя чevиrdи. Rus чevиrmяnи yox иdи. Иkиncиsи "Ишя salыnmыш mandarиn"и чevиrdиm. Bununla da praktиkи olaraq hяr шey qurtardы. Nя vaxt kи, yaponcadan, чиn vя иsveч dиlяrиndяn bиrbaшa чevиrиrlяr, mяn buna иnanmыram. Цmumиyyяtlя mяnи belя чevиrи az qanи edиr. Hяr шey bиrя-bиr olmalыdиr. Mяsяlяn, heч kяs dedektиvи yaxшы чevиrя bиlmиr. Чevrи dиlи чox lakonиk, dиnamиk, иncя olmalыdыr - Sиz detektиv яsяrlяrи чevиrиrsиnиzmи? -Mяn bu иши чox sevиrяm. Mяnя sиfarиш edиrlяr. Sonra иsя mяnиm чevrиlяrиm mцxtяlиf nяшrlяrdя чap olunur. Ancaq tяssцf kи, kиmиn чox pulu var, onlar kиtablardan heч nя anlamыrlar, yaxud da яksиnя. Kичиk daиrя яmяlя gяlиr. Bцtцn jurnallar hansы kи, mяn юz чevrиlяrиmи чap etdиrиrяm, 3-4 nюmrяdяn sonra malиyyя problemlяrи цzцndяn nяшиrlяrиnи dayandыrыrlar, Salman Rцшtцnцn "Шeytan ayяlяrи"romanыnы чevиrmяk иstяdиm. Amma 800 sяhиfяnи чevиrmяk - bu cяhяnnяm яzabыdыr. O vaxt чevиrяrяm kи, mяnя yaxшы pul юdяsиnlяr. - Poezиyanы da чevиrиrsиnиz, elяmи? - Mяnиm dиgяrlяrиndяn fяrqlи olaraq aьlыma gяldи kи, poezиya чevrиsи mяnиm ишиm deyиl. - Sиz юz чыxышыnыzda sюylяmишdиnиz; чevиrи иncяsяnяt deyиl, peшяdиr. - Иndи tez-tez eшиtmяk mяcburиyyяtиndяsяn:gяnc чevиrmяn. Sиz nя vaxtsa gяnc dяmиrчи haqda eшиtmиsиnиzmи? Яsasяn dя sюhbяt onun bacarыьыndan deyиl, yaшыndan gedиrsя? Dяmиrчиyя gцclц яzяlя, cяldlиk lazыmdиr kи, gцn яrzиndя 10 saat ишlяsиn. Bu hяlя hamыsы deyиl. Mцtlяq tяcrцbя yыьmaq lazыmdыr. Чevиrmяnя яlbяttя daha чox oxumaq, sonra иsя чevиrи ustalыьыnы юyrяnmяk lazыmdыr. Mяn yaxшы gцndяn (aь gцnя) чevиrmяyя baшlamadыm. Яvvяlcя redaktor oldum, sonra иsя mяzmunsuz mяtиnlяrdяn яsяbиlяшdиm vя юzцm чevиrиyя gиrишdиm. Ancaq mяnиm ишиm, peшяm redaktяdиr. Яvvяlcя kичиk hekayяlяrdяn, sonra иsя formaca boyцk яsяrlяrdяn baшladыm. Demяlи gяnc чevиrmяn - bu oksuyumoron "gяnc" vя "чevиrmяn" - tяrs mцtяnasиb anlayышlardыr. Tяяssuflяr olsun kи, bиzdя чevиrи ustalыьы krиterиyasы yoxdur. Krиterиya иsя bиrdиr-чevиrи mцtlяq oxunmalыdыr, ona gюrя kи, tяkrar nяшrя ehtиyac olsun.Vя burada heч bиr mцkafat kюmяk etmиr. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Ruscadan: Dиvanя Ozan ў 137 Фото: Константин Сулаберидзе 138 АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Чaьdaш Tцrk шerиndя k и m l я r v a r ? Чaьdaш Azяrbaycan шaиrlяrиnиn yenи иfadя иmkanlarы axtarышыnda daha чox Tцrkиyя Cцmhuryyяtиndя gяlишяn яdяbи prosesя иstиnad etmяlяrи tяbииdиr, eynи dиl aиlяsиndя olmaьыmыz bяdии yaradыcыlыq mяsяlяlяrиndя dя hяr zaman юzцnц gюstяrиb. Tцrkиyяdяn eшиtdиyиmиz hяr yenи nяfяs Azяrbaycanda maraqla qarшыlanыb, чaьdaш Tцrkиyя шerиndя nяlяr var sualы, bцtцn dиgяr xarиcи юlkяlяrlя mцqayиsяdя daha aktual olub hяr zaman. Sovetlяr dюnяmиndя belя, яn mяhdud шяraиtdя Azяrbaycan шerи Tцrkиyя шerиnиn aчыq tяsиrи altыnda olub, daha doьrusu Tцrkиyя poetиk qavrayышы Azяrbaycanda hakиm olub. Bu fиkrиn tяsdиqи цчцn tяkcя Nazиm Hиkmяиn Azяrbaycan яdяbиyyatыndakы roluna baxmaq kиfayяt edяr. Яlbяttя, Tцrkиyя иctиmaи dцшцncяsиnя azяrbaycanlы aydыnlarыn tяsиrиnи, Яlи bяy Hцseynzadя, Яhmяd Aьaoьlu kиmи mцtяfяkkиr иnsanlarыn Tцrk dцшцncя tarиxиndяkи иzlяrиnи dя gюz ardы etmяmяk lazыmdыr, hяr halda qarшыlыqlы tяsиr haqqыnda danышmaq daha чox hяqиqяtя uyьun olardы. Lakиn sюz aчmaq иstяdиyиmиz mюvzu tamamen fяrqlиdиr. Чaьdaш Tцrk шerиndя nяlяr var, яn avanqard иmzalar kиmlяrdиr? Яdяbи yaradыcыlыqla yaxыndan иlgиsи olan иnsanlarы bu suallar hяr zaman dцшцndцrцb, hяmиn иmzalarыn Azяrbaycanda tanыtdыrыlmasы цчцn mцяyyяn чaba gюstяrиlиb. Bu yaxыnlarda, "Azad Yazarlar Ocaьыnыn kиtabxanasы" serиyasыndan ишыq цzц gюrяn Tцrkиyяlи gяnc mцяllиf Yeшиm Aьaoьlunun "Юzlяm Шяhяrlяrи" adlы шerlяr kиtabы modern Tцrk шerиnиn mцasиr durumunu gюzlяr юnцndя canlandыrmaqdan юtяrи яn yaxшы nцmunя sayыla bиlяr. Yeшиm Aьaoьlu Иstanbulda anadan olub, Иstanbul Unиversиtetи Яdяbиyyat Fakцltяsи Arxeologиya bюlцmцnц bиtиrиb, Иstanbul Unиversиtetи Иletишиm Fakцltesи Radиo-TV Sиnema bюlцmцndя yцksяk иxtиsas qazanыb. 18 yaшыndan bяrи шerlяrи чeшиdlи яdяbиyyat vя sяnяt dяrgиlяrиndя yayыnlanыr. Lиman yayыnlarыnda чыxan 5 шer kиtabыnыn mцяllиfиdиr. Beynяlxalq PEN yazarlar Dяrnяyиnиn vя BESAM-ыn (Bиlиm vя Яdяbи Яsяr Sahиblяrи Mяslяk Bиrlиyи) Иdarя Heyяtиnиn цzvцdцr. 1996-cы иldяn baшlayaraq mцxtяlиf sяnяt cяrяyanlarыnы bиrlяшdиrmяk yoluyla sяnяt чalышmalarыnы sцrdцrцr. Bu qяbиldяn olan sяnяt яsяrlяrиylя NyuYorkda, Polшada, Daшkяnddя, Sofиyada, Bakыda vя dцnyanыn bиr чox baшqa xarиcи юlkяlяrиndя dцzяnlяnяn sяnяt festиvallarыnda ишtиrak edиb. 2004-cц иlиn noyabr ayыnda Bakыda Rяssamlar Bиrlиyиndя aчыlan Ы Beynяlxalq Postmodern Sяnяt Sяrgиsиndя vиdeo, fotoqraf vя enstalyasиon чalышmalarыyla ишtиrak edиb. Yeшиm Aьaoьlunun шerlяr kиtabыnыn Bakыda nяшr olunmasы tяsadцfц olmayыb onun Azяrbaycanla baшlanan sяnяt иlишkиlяrиnиn davamы kиmи dяyяrlяndиrиlmяlиdиr. Bundan яvvяl Yeшиmиn serlяrи "Alatoran" dяrgиsиndя dяrc olunmuш, onun yaradыcыlыьы цzяrиnя genиш bиr mяqalя bu dяrgиdя yayыnlanmышdы. 2006 sentyabr ayыnыn 10-da Yenи Gallery Иncяsяnяt mяrkяzиndя "Юzlяm Шяhяrlяrи" kиtabыnыn tяqdиmat шюlяnи keчиrиldи. Azad Yazarlar Ocaьыnыn bu tяdbиrиndя mцяllиf Yeшиm Aьaoьlu Tцrkиyяdяn qonaq gяlmишdи vя Aьaoьlu nяslиnиn Bakыdakы dиgяr nцmayяndяlяrи dя ишtиrak edиrdиlяr. АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 139 Kюnlцnя gцn dцшяndя Gюzlяrinin iчindя Шяklim imzasыz qalыb Adыm dilindяn dцшцb Dilindя duzsuz qalыb. Tяndirinя yapmadыn Kцtя verdin sevgimi Sяndяn uca tuturam Sяnя olan eшqimi. Яли Щаъы Sovurdu чяkdiyin ah Yenя цmцd yerimi Yollar яsir gюtцrdц Ayaьыmы, яlimi Duman qovan baxышыm Цz-gюzцmц suladы. Dilim dilin чыxardыb Юz yarasыn yaladы. Keчdi яlяkdяn gцnцm Yaшadыm dюz adыna. Su чяkirяm kюnlцmя Kanalы kюz adыna. *** Mяn su olum, sяn dя od Yan eшqinя dцnyanыn. Yanыb цzяrlik kimi Tut tцstцnя dцnyanы. Цst-цstя yыьaq dяrdi Yыьaq qurudaq dяrdi. Bu saь, bir varaq dяrdi At цstцnя dцnyanыn. Duzsuz olsam bil, yaшat Юz acыna bal yaшat. Sяn ocaq ol, gяl yaшat Юz istinя dцnyanыn. *** Bu gцn sяnin ad gцnцn Mяnim dя юlцm gцnцm Tanrы belяmi yazыb Belяcя юlцm gцnц. 140 Bu gцn sяnin ad gцnцn Шяrab sцzцm юzцmя. Mяn dя юldцrцm gцnц, Belяcя юlцm gцnц. *** Heч kimsяyя demя Tanrыm! Mяni mяnя burax gedim, Adamlыqdan dua yeri Oda, suya yarpaq gedim. Das dilindя danышmaьa Odla birgя alышmaьa. Юzцmц qarшыlamaьa Burax, mяndяn qabaq gedim. O var adlы ruh evimin Cыrыb daьыtdыm kяfяnin. Bu цzцndяn dцnyanыn O цzцnя quraq gedim Mяnim adыma namazы Qoy qыlmasыn dяrdя asi Dursun dюrd kitab hamыsы Bircя kitab torpaq gedim. Heч kimsяyя demя Tanrыm! Mяni mяnя burax gedim. Mяni чюlя atasan Юzgя baxышlarыna Яksimi cыrdыrarsan Sяn dя nя gцnah axы Sяnя inandы hяr gцn Mяnim dя mяn olmaьыm. Qurban verib unutdum Dilin dil olmaьыnы. Dilim mыxыn чalmadы Gюzlяrindяn asыlan O gцnahsыz шяklimя Get sяni qurban verim Иndiki tяkliyimя. *** Bu il yaьыш yaьdы Yayыn yaxasыnы cыrdыьы vaxtы Цшцdц hяr шey Aьaclar meyvяsini unutdu. Bu il Yerindя oxuya bilmяdi Quшlar xяstя dцшdц Цrяyimin tяsяllisinя чiчяklяr sevinmяdi aьladы dяrilmяmяsinя. Dяrilmяmiш bir чiчяkяrя getmяmiш qыz kimidi. Bu il yaьыш yaьdы Yayыn yaxasыnы cыrdыьы vaxtы, Gюzlяrimlя юzцmя Yorulduьum vaxtы! *** Dan sюkцlяndяn sonra Vaxdыm azdы, gюzlяmя Aylы gecя цzцnя Vaxtыm yoxdu, gюzlяmя. *** Яksimi saldыm gюzцmя Gцndя mяnя baxasan. Gцl vermяdim ki sяnя Soldurasan, atasan. Яksimi saldыm gюzцnя Hяr gцn tozun alasan Dilimi dinc saxladыm Ondan razы qalasan. Daha demяdim sяnя Kюnlцnя gцn dцшяndя Qar яriyяnя yaxыn Цstцnя gцn dцшяndя O kюnцlsцz kюnцldяn АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 Saxtadы salыnan yol, Qadasы alыnan yol. Belecя yolinяn yol Saxtыm yoxdu, gюzlяmя. Duydum qabaqkы deyil Vaxdыm qabaqkы deyil, Dцnya mяnimki, deyil Taxdыm yoxdu, gюzlяmя.
Benzer belgeler
Heyat davam edir.qxp
- Yox, dцnyaya gяlmиш hяr bиr иnsan Uca Tanrыnыn ona vermиш olduьu юmцr payыnы hюkmяn yaшamalыdыr. Hяyat шиrиndиr, иstяr pиs olsun, иstяrsя dя yaxшы, ondan яl чяkmяk mцmkцn deyиl. Иnsan nяyиn hesab...
DetaylıБудапешт "Венгерский колорит" 9 дней/ 8 ночей + 2 экскурсии из
Будапешт "Венгерский колорит" 9 дней/ 8 ночей + 2 экскурсии из Екатеринбурга c авиаперелётом Aeroflot в аэропорт Будапешт, прибытие каждое воскресенье период: 21.02-20.12.2016 Внимание новинка! Пак...
DetaylıEhkam 1.pmd
vя иtaяtkarlыq nишanяsи olan namaz vя onun kиmи bиr sыra яmяllяrи yerиnя yetиrяk. Budur dиnиn gяtиrdиyи vя bиzи ona dяvяt etdиyи qayda-qanunlar! Belя kи, onlardan bяzиsи яqиdяvи, bяzиsи яxlaqи vя b...
Detaylı7 - turan-sam: turan stratejik araştırmalar merkezi
Ращатщулугум сандын бялкя, боьазында галар, йаваш! Аьырындан йапышмысан юз башына дцшяр бу даш... Эеъя-эцндцз су тюксян дя, эур оъаьы сюнян дейил. Гардашдан да дюнся Тябриз ингилабдан дюнян дейил!....
Detaylıc авиаперелётом Tarom в аэропорт Бухарест
DHSR Sovata 4* (Sovata) Deluxe with lake view/HB DBL
DetaylıТермальный курорт Велинград 8 дней / 7 ночей
Термальный курорт Велинград 8 дней / 7 ночей из Екатеринбурга c авиаперелётом Aeroflot в аэропорт София период: 10.08-01.12.2015 В стоимость тура входит: Aeroflot (SU): Екатеринбург - Москва (SVO)-...
Detaylı