İtalyan Çilek Yetiştiriciliğine Güncel Bakış
Transkript
İtalyan Çilek Yetiştiriciliğine Güncel Bakış
MEYVECİLİK İtalyan Çilek Yetiştiriciliğine Güncel Bakış İtalyan CRA-FRF programı tarafından geliştirilen ‘Brilla’ çeşidine ait meyveler. Gianluca BARUZZİ1 Mustafa ÖZGEN2 Sedat SERÇE3 Ç ilek yetiştiriciliği için sahip olduğu uygun ekolojik koşullar, köklü çilek ıslah programları, güçlü üretici birlikleri ve doğru pazarlama stratejileri (Şekil 1) gibi etkenler yüzünden İtalya son yıllara kadar dünyanın önemli çilek üretici ve dış satımcı ülkeleri arasında yer almaktaydı. Ancak, 2000 yıllından beri İtalyan çilek üretimi düşüş eğilimindedir. FAO istatistiklerine göre üretim 50.000 ton ve dışsatım 20.000 ton dolaylarına kadar gerilerken, dış alım 30.000 tonu geçmiştir. Bu düşüş eğiliminin başlıca nedenleri artan girdi fiyatları, artan işçilik giderleri, üretimin dar bir aralığa sıkışması ve yetiştiricilikte kullanılan güncel çeşitlerin tüketicilerin özellikle tat ve aroma gibi kalite özelliklerine cevap verememesi sıralanabilir. Bu yazıda, ülkemiz bir grup çilek yetiştiricisinin İtalya’ya düzenlediği teknik gezi çerçevesinde oluşturduğu izlenimleri (Şekil 2) ile İtalyan çilek yetiştiriciliği değerlendirilecektir. İtalyan çilek yetiştiriciliği Güney ve Kuzey olmak üzere iki temel bölge altında değerlendirilebilir. Toplam üretimin yaklaşık %60’ı güneyde yapılmaktadır. Güney’deki yetiştiricilik alanlarının %92’isinin çoğunluğu tünel olan örtü altında yapılmaktadır. Kuzey bölgelerinin yetiştiricilikteki pay yaklaşık %40 olup yetiştiriciliğin %68’i açıkta ve %32’si örtü altında yapılmaktadır (Şekil 3). Çilek derimlerinin büyük çoğunluğu Mart–Haziran aylarında gerçekleşse de değişik bölgelerde yapılan yetiştiricilik yüzünden yıl boyunca pazarlara çilek sunulabilmektedir (Şekil 4). Fide tipi olarak taze, plug ve frigo fideler kul- lanılmaktadır (Şekil 5). Güney’deki önemli yetiştiricilik alanları Sicilya, Calabria, Basilicata, Campania iken Kuzey’deki önemli yetiştiricilik alanları Emilia-Romagna, Piemonte, Veneto ve Trentino’dur. Bu bölgelerde yapılan yetiştiricilikte dikim zamanları ve fide tipleri, çeşitler, derim zamanları ve yetiştiricilik teknikleri gibi konularda önemli farklılıklar gözlemlenmektedir. Bu yüzden, bölgeler kısaca ayrı ayrı değerlendirilecektir. Güney İtalya: Sicilya: İtalyan çilek üretiminin yaklaşık %9’unun yapıldığı adada üretimin tamamı ‘Florida Fortuna’ çeşidi ve taze bitki ile yapılmaktadır. Yüksek bölgelerde yetiştirilen taze bitkiler Eylül ayında dikilmekte ve Kasım sonundan Mayıs - Haziran sonuna kadar meyve vermektedir. Unità di Ricerca, per la Frutticoltura (Forlì), CRA-FRF, Via La Canapona, 1 bis – Magliano, 47100 Forlì – İTALYA; gianluca.baruzzi@entecra.it. Niğde Üniversitesi, Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi, Bitkisel Üretim ve Teknolojileri Bölümü, 51240, Niğde; mustozgen@yahoo.com. 3 Niğde Üniversitesi, Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi, Tarımsal Genetik Mühendisliği Bölümü, 51240, Niğde; sedatserce@google.com. 1 2 2 mayıs 2015 sayı 27 Calabria: Bölge İtalya’daki üretimin %6’sını karşılamaktadır. Bölgede dikimler Polonya ve İspanya’da üretilen taze bitkiler ile ekim ortasında yapılmaktadır. Derimler ise Aralık sonu ile Mayıs - Haziran sonu arasında gerçekleşmektedir. Bölgede yetiştiriciliği herhangi bir çeşit domine etmemekte; ‘Camarosa’ (%19), ‘Rania’ (%20), ‘Nabila’ (%24), Sabrina (%13), Kamila (%11), ‘Albion’ (%3) ve ‘Candonga’ (Ülkemizde ‘Sabrosa’ olarak tescil edilmiştir) (%2) gibi çeşitler yetiştirilmektedir. Çeşitlerin yetiştiricilik içindeki payları 2014 yılına aittir. Campania: Sicilya ve Calabria bölgelerine oranla daha büyük yetiştiricilik alanları bulunan Campania, İtalyan çilek üretiminin %22’sini oluşturmaktadır. Bölgedeki üretimin %80’i ekim ortasında dikilen taze bitkiler ile gerçekleşmekteyken, %15’i Eylül ortasında dikilen frigo bitkiler ile yapılmaktadır. Bölgede ayrıca “sonbahar üretimi” denilen programlı bir üretim şekli de bulunmaktadır (%5). Bu sistemde soğukta muhafaza edilen çeşitler Eylül ortasında dikilmekte ve dikimden 50 gün kadar sonra meyve vermeye başlamaktadır. Bölgedeki yetiştiricilikte geçmiş yıllarda ‘Camarosa’ domine etmiş olsa da, 2014 yılında en çok yetiştirilen çeşitler ‘Sabrina’ (%58), ‘Amiga’ (%12), ‘Candonga’ (%9) olup ‘Benicia ve ‘Antilla’ da yetiştirilmiştir. Basilicata: İtalyan çilek üretiminin yaklaşık %17’sini karşılayan bu bölge Güney’in en soğuk bölgesidir. Bölgedeki üretimlerde çoğunlukla taze fide (%95) kullanılmakta olup, frigo fideler sınırlı bir alanda (%5) yetiştirilmektedir. Bölgede geçmiş yıllarda ‘Pajaro’, ‘Tethis’, ‘Camarosa’, ‘Ventana’ gibi çeşitler kullanılmakta iken 2014 yılında en çok ‘Candonga’ (%81), ‘Nabila’ (%4) ve ‘Pircinque’ (%4) yetiştirilmiştir. Şekil 1. Çilek meyvelerinin tek sıra dizilip ambalajlanarak pazarlanmaları. Şekil 2. İtalya çilek yetiştiriciliğini inceleyen Ülkemiz çilek yetiştiricileri. Şekil 3. İtalya’nın önemli çilek yetiştiricilik bölgeleri. Lazio Bölgesi (Terracina-Sperlonga): İtalyan çilek üretiminin %3’ünü barındıran bölgedeki üretim tek çeşit ile yapılmaktadır. Yuvarlak meyveli eski bir çeşit olan ‘Favette’ (Şekil 6), frigo fideler kullanılarak, orta boy tünellerde yetiştirilmektedir. Derimler Mart ayında başlayıp Mayıs sonunda tamamlanmaktadır. Kuzey İtalya: Yaz aylarının görece olarak daha serin geçmesi yüzünden Kuzey’de gün-nötr bitkiler yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu çeşitler genelde baharda (Nisan) dikilmekte ve yaz aylarında ürün vermektedir. Yağışlar sebebiyle oluşan ürün kayıplarının engellenmesi için plastik örtüler kullanılmaktadır. Bölgedeki üretim için mayıs 2015 sayı 27 3 MEYVECİLİK Şekil 4. İtalyan çilek üretiminin zaman ve bölgelere göre yayılımı. timde topraksız kültür kullanılmakta ve dikimler plug fideler yapılmaktadır (Şekil 7). Bu üretim şeklinde en çok kullanılan çeşitler ‘Elsanta’, ‘Portola’, ‘Capri’ ve ‘Murano’dur. Alto Adige Bölgesi (Val Martello): Ülke çilek yetiştiriciliğinin %4’ünün yapıldığı bölgedeki yetiştiricilik sisteminde dikilen çeşitlerin üç yıl boyunca korunduğu bir sistem geliştirilmiştir. Bu sistemde bitkiler güçlü frigo bitkiler ya da plug fideler kullanılarak 40.000 bitki / hektar sıklıkta dikilmekte ve ilk ürünler yaz ayları boyunda alınmaktadır (Şekil 8). Bu yetiştiricilik sisteminde başarı ile kullanılan çeşitler ‘Elsanta’ ve ‘Marmolada’ çeşitleridir. Şekil 5. İtalya’da üretilen plug ve taze fideler. Şekil 6. ‘Favette’ çeşidinin meyvelerinin genel görünümü. önemli gün-nötr çeşitler ‘Portola’, ‘Capri’, ‘Ischia’dır. Emilia – Romagna Bölgesi: İtalya’daki üretimin %7’sinin gerçekleştiği bölgede alanların %72’si açıkta olup %28’i örtü altındadır. Bölgedeki yetiştiricilik genelde frigo bitkiler ve Temmuz ortasındaki yaz dikimleri ile yapılmaktadır. Derimler örtü altında Nisan ayının ikinci yarısında başlayıp açıkta Haziran başında sonlanmaktadır. Bölgedeki yetiştiricilikte kullanılan çeşitler ‘Alba’ (%32), ‘Tecla’ (%12), ‘Roxana’ (%11) ve ‘Clery’ (%8) dir. Veneto: İtalyan çilek üretiminin %20’si Veneto bölgesinde yar almaktadır. Bölgedeki yetiştiricilikte iri frigo bitkiler Ağustos ayının ikinci yarısında dikilmektedir. Meyve üretiminin ilk bölümü Ekim ayında başlayıp Aralık ortasında sonlanmaktadır. İkinci bölüm ise bir sonraki bahar ayılarında gerçekleşmektedir. Bölgedeki üretimde eskiden ‘Marmolada’, ‘Tethis’, ‘Darselect’ gibi çeşitler kullanılmaktayken 2014 yılında en çok yetiştirilen çeşitler ‘Eva’ (%38), ‘Garda’ (%11), ‘Roxana’ (%13), ‘Antea’ (%8) olmuştur. Trentino Bölgesi: Ülke üretiminin %3’ünün yer aldığı bu bölgede yaz aylarında çilek üretiminin amaçlandığı “programlı üretim” yapılmaktadır. Bölgedeki üre- Şekil 7. Trentino Bölgesinde topraksız kültür, plug fide ve gün-nötr çeşitler ile yapılan yaz çilek üretimi. 4 mayıs 2015 sayı 27 Piemonte Bölgesi: Ülke çilek yetiştiricilik alanlarının %3’ü bu bölgede yer almaktadır. Bölgedeki yetiştiricilikte genelde frigo fideler kullanılmakta ve üretim örtü altında yapılmakta; kısa gün çeşitleri Temmuz başında, uzun gün çeşitleri Nisan ayında dikilmektedir (Şekil 9). Bölgedeki yetiştiricilikte ‘Portola’ başta olmak üzere gün-nötr çeşitler yaygınlaşmaktadır. Geçmiş yıllarda ‘Marmolada’, ‘Miss’, ‘Maya’, ‘Clery’ ve ‘Arosa’ çeşitleri ile yapılan yetiştiricilikte 2014 yılında en çok kullanılan çeşitler ‘Alba’ (%18), ‘Portola’ (%13), ‘Roxana’ (%10), ‘Asia’ (%10), ‘Rifiorenti’ (%9) olmuştur. Görüldüğü gibi İtalyan çilek üretimi kışı çok ılık bölgelerde, plug fideler ile örtü altında yapılan kış üretiminden, Kuzey İtalya’nın yüksek kesimlerde üç yıla kadar korunan bahçelerdeki yaz üretimine kadar birçok değişik bölge ve yetiştiricilik tekniği ile yapılmaktadır. Değişik koşullarda yapılan bu üretim için çeşit geliştirme çalışmaları CRA-FRF Çilek Islah Programı ile koordine edilmektedir. Değişik kol ve amaçlar göz önünde bulundurularak yapılan melezlemelerden elde dilen çeşitler, ülkenin değişik kesimlerine yayılan araştırma / deneme istasyonlarında test edilmektedir. Birçok üretici birliği, Şekil 8. Alto Adige Bölgesi (Val Martello) çilek yetiştiriciliğinden bir görünüm. kurum ve kuruluşlar bu programa çeşitli seviyelerde destek vermektedir (Şekil 10). Program, yeni koşullara göre geliştirdiği çeşitleri üreticilerin kullanımına sunulmaktadır. Programda kuzey koşulları için geliştirilen en yeni iki çeşit ‘Garda’ (Şekil 11) ve ‘Brilla’ iken güney için ‘Pircinque’ (Şekil 12) ve ‘Jonica’ (Şekil 13)’dır. ‘Pircinque’ bir kısa gün çeşidi olup Güney İtalya’nın çeşitli yetiştiricilik koşullarına uyum sağlamıştır. Ilık bölgelerde taze ve plug fide ile üretilmesi önerilirken, nispeten daha soğuk bölgeler için frigo fideler önerilmektedir. ‘Pircinque’ meyveleri düzenli, sert ve sezon boyunca birörnek şekilde devam etmekte olup kuru madde içeriği yüksektir. Çeşidin dezavantajı özellikle güneşlenme ve sıcaklığın düşük olduğu kış günlerinde meyvenin kalikse yakın kısmının istenilen şekilde renklenmemesidir. Bitkiler kuvvetli geliştiklerinden dikim sıklığı ve özellikle azot bakımından gübreleme programı bu etken göz önünde bulundurularak düzenlenmelidir. Programın bir diğer iki gün çeşidi olan ‘Jonica’ taze fidelerle yetiştirildiğinde erken dönemde yüksek verim özelliği göstermektedir. Bitkiler orta kuvvette gelişmekte ve kompakt yapıda olmaktadır. Meyveler orta büyüklükte ve konik şekilde olup kış aylarında bile meyve sertliği ve kuru madde içeriği bakımından mükemmel kalitede olmaktadır. Bununla birlikte meyve kalitesi mevsim sonunda önemli oranda düşmektedir.Y Şekil 9. Piemonte Bölgesindeki gün-nötr çilek yetiştiriciliğinden bir görünüm. Şekil 11. İtalyan CRA-FRF programı tarafından geliştirilen ‘Garda’ çeşidine ait meyveler. Şekil 12. İtalyan CRA-FRF programı tarafından geliştirilen ‘Pircinque’ çeşidine ait meyveler. Şekil 13. İtalyan CRA-FRF programı tarafından geliştirilen ‘Jonica’ çeşidine ait meyveler. Şekil 10. İtalyan CRA-FRF programı çilek ıslah programı ve katkıda bulunan kurum ve kuruluşlar. mayıs 2015 sayı 27 5