İŞLETİM SİSTEMLERİ
Transkript
İŞLETİM SİSTEMLERİ
İŞLETİM SİSTEMLERİ Dosya Sistemleri ġu an kullandığımız dosya sistemlerine göz atarsak; FAT16, FAT32, NTFS, Linux Ext2 ve Linux Swap dosya sistemlerini görebiliriz. ġimdi bu dosya sistemlerini ve özelliklerini kısaca tanıyalım. FAT16 (File Allocation Table 16) FAT16 da yer alan 16'nın anlamıyla baĢlayalım, Bu 16'nın anlamı, bu dosya sisteminin dosya yerleĢim tablosuna 16 bit adresleme yapabilmesinden kaynaklanıyor. Bu dosya sistemini çok geniĢ iĢletim sistemiyle (DOS, Win.3x,Windows 95/98/Me/NT/2000/XP) kullanılmasına rağmen, günümüzde tercih edilmemektedir. Bunların nedenlerini sıralarsak; - Dos, Win.3x, Windows95/98 de maksimum 2GB, Windows NT/2000/XP de maksimum 4GB kadar disk yada partition'ları desteklemektedir. - Daha önceden bahsettiğimiz gibi HDD'lerin en küçük kümeleri olan clusterlar bu dosya sisteminde maksimum 65525 adet bulunmaktadır. - FAT 16'da clusterların boyutu çok büyüktür. - Partitionun boyutu arttıkça cluster'ın boyutu da artar. Bundan dolayı da yer kaybı fazla olur. FAT 12/16 Default Cluster Size Partition size (MB) FAT type Sectors per Cluster Cluster Size 0-15 16-127 128-255 256-511 512-1023 1024-2047 2048-4096 8 8 8 16 32 64 128 512bytes 2K 4K 8K 16K 32K 64K* 12 bit 16 bit 16 bit 16 bit 16 bit 16 bit 16 bit * Yalnızca Windows NT/2000/XP iĢletim sisteminde Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 1 FAT 32 (File Allocation Table 32) FAT 32 ile tanıĢmamızla FAT 16 daki 16 bit'lik dosya yerleĢim tablosuna adresleme yerine 32 bit adresleme yapabilme olanağı doğmuĢtur. Bu sayede daha fazla yere ve daha küçük boyutta clusterlara sahip olabilecektik. FAT 32 dosya sistemiyle kullanılan iĢletim sistemlerini, Windows 95 OSR2 (OEM Service Release 2), Windows 98/ME/2000/XP olarak sıralayabiliriz. FAT 32 ile gelen diğer yeniliklere göz atarsak; - En büyük yenilik olarak büyük disk yada partitionları desteklemesi. FAT 32 ile birlikte 2 terabytes'a kadar olan diskleri kullanabilmek. - FAT 16'ya göre daha az boyutta cluster'a sahiptir. - Her partitionda maksimum 4,294,967,296 (2^32) clusters bulunabilir. - Ayrıca FAT 32 ile çift boot kaydı tutuluyor. FAT 32 Default Cluster Size Partition size (GB) Sectors per Cluster Cluster Size 0.256< 0.256-8 8-16 16-32 >32.04 512bytes 4K 8K 16K 32K 1 8 16 32 64 NTFS (New Technology File System) NTFS dosya sisteminin çıkmasıyla artık NT tabanlı sistemler için en önemli olan veri güvenliğinde önemli ölçüde iyileĢme sağlandı. Bu dosya sistemini Windows NT/2000/XP iĢletim sistemleri kullanıyor, yani NT teknolojisine sahip iĢletim sitemleri de diyebiliriz. ġimdi bu dosya sisteminin özelliklerine bakalım. -Maximum 2 terabytes'a kadar olan diskleri formatlayıp kullanabilirsiniz. -Cluster boyutu FAT 16 dosya sisteminden daha az olduğu için boĢa harcanan yer miktarı daha azdır. -Veri güvenliği son derece geliĢmiĢtir. Örneğin NTFS dosya sistemine sahip Windows 2000/XP'de sadece istediğiniz dosyayı paylaĢıma açabilmenize izin vermesine rağmen, FAT dosya sisteminde kurulu olan Windows 2000/XP'de, bu iĢlem gerçekleĢtirilememektedir. Ancak diskin yada partitionun tamamını açarak paylaĢım yapılabilir. Yani kısacası NTFS ile dosya-klasör bazında paylaĢım açma, yapabilme yeteneği geliyor diyebiliriz. -Yine veri güvenliği için son derece geliĢmiĢ olan EFS (Dosya Ģifreleme sistemi) geliyor. -Ayrıca Windows 2000 ile kullanılmaya baĢlayan Disk Quota (Kota) özelliği sayesinde de, kullanıcılara belli miktarda disk alanı kullanması için belli bir sınırlama getirilebilir. Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 2 - Daha önceden bahsettiğimiz gibi NTFS'i sadece Windows NT/2000/XP kullanmaktadır. Windows 98 gibi NTFS'i desteklemeyen bir sistemden, NTFS ile formatlanmıĢ disklere eriĢebilmeniz mümkün değildir. - Son olarak bir de FAT dosya sisteminin rahatlığına alıĢtığımız gibi, bir sorun olduğu zaman sisteme kolay müdahale etme olayı, NTFS'de biraz karıĢık geliyor. NTFS'de Recover Console'u kullanarak disk'e eriĢmek kullanıcıları fazla memnun etmemektedir. NTFS Default Cluster Size Partition size (GB) Sectors per Cluster Cluster Size 0.512< 0.512-1 1-2 2-4 4-8 8-16 16-32 >32 512bytes 1K 2K 4K 8K 16K 32K 64K 1 2 4 8 16 32 64 128 Linux Ext2 ve Linux Swap Adından da anlaĢıldığı üzere, Linux Ext2 ve Linux Swap dosya sistemleri Linux OS'de kullanılıyor. Bu dosya sistemlerinden Linux Ext2, Maksimum 4 terabytes'a kadar disk yada partition'ları destekliyor. Linux Swap ise Linux Swap dosyalarının yer aldığı bölümdür. Linux iĢletim sistemi kendi disk formatını (ext2) kullanır. En yüksek verimi sabit disk üzerinde, kendi bölümünde, kendi disk formatı altında çalıĢtığı zaman verebilir. Eğer ayrı bir bölümlendirme yapılamıyorsa, önerilmese bile MS-DOS formatlı bir disk üzerinde de Linux kurulabilir (UMSDOS) ancak bu sistemin performansı diğerine göre oldukça düĢük olacaktır. Yaygın Kullanılan İşletim Sistemleri Elektronik bilgisayarların tarihi boyunca, hemen her geliĢtirilen bilgisayarın ayrı bir iĢletim sistemi olmuĢtur. Bu bölümde, mini ve mikro bilgisayarlarda kullanılan en yaygın iĢletim sistemleri hakkında bilgi verilecektir. Bu iĢletim sistemlerinin en yaygın oluĢ nedenleri, ya en çok satılan bilgisayarlarda kullanılmaları, yada küçük değiĢikliklerle hemen her türlü bilgisayarda çalıĢabilmesindendir. MS-DOS Windows 95 ve 98 Win 2000 Professional Win 2000 Server Win 2003 Server Linux Unix Novell Netware Windows XP Mac Os Sun Solaris Vista Windows 7 Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 3 DOS İŞLETİM SİSTEMİ Eğer bilgisayar kullanmayı ilk defa Windows-95 ile baĢladıysanız büyük bir ihtimalle DOS kelimesi size yabancı gelecektir. DOS, Disk Operating System kelimelerinin kısaltılmıĢ halidir ve disk iĢlemleri, bellek iĢlemleri gibi programların çalıĢabilmesi için gerekli düzenlemeleri yapan bir iĢletim sistemidir. DOS‟un tarihi PC‟lerin (kiĢisel bilgisayarlar) tarihiyle baĢlar ve çoğunlukla da pek hayırla yad edilmez. Çünkü DOS‟ta grafiksel bir kullanıcı arabirimi yoktur, her Ģey komutlarla ve bir sürü parametre ile yapılır. Microsoft Windows‟95 sürümüyle kullanıcının DOS ile olan iletiĢimini minimuma indirmeye çalıĢmıĢ olsa da geriye doğru uyumluluktan dolayı DOS‟tan tam olarak vazgeçememiĢtir. Windows‟95 kullanıyor olsanız da bazen DOS‟a iĢiniz düĢebilir. Örneğin bir çok oyun programı Windows ile çalıĢmaz veya oynanamayacak kadar yavaĢ çalıĢır. Ayrıca Windows‟a giremediğiniz durumlarda da sorunu DOS‟tan halletmeniz gerekebilir. Bazen de tek bir dosyayı kopyalamak için bilgisayarınızı açtığınızda, Windows‟un çalıĢmasını beklemeniz gerekmez. Dosun Yapısı 4 bileĢenden oluĢur.. Boot Kaydı Rom Bios arabirimi (IO.SYS) Dos program dosyası (MSDOS.SYS) Komut yorumlayıcısı (COMMAND.COM) BOOT KAYDI Boot kaydı formatlanmıĢ her diskin veya disketin 0. izinin 1. sektörünün 0. yüzünde bulunur. Sabit disklerde birincil dos bölümünün ilk sektörüdür.Görevi bilgisayarın post iĢleminden sonra sistemi baĢlatmak için sistem dosyalarındaki komutları tetiklemek. Ayrıca bir pc formatlanmamıĢ bir disk ile açıldığında hata mesajları verir. ROM BĠOS ARABĠRĠMĠ IO.SYS ile dos arasında birleĢtirici görevini üstlenir.Romda bulunan ve cihazların yönetimini sağlayan programlar için düĢük seviyeli arayüz oluĢturur. Makinaya yapılan ilave cihazları da bildirir. DOS PROGRAM DOSYASI Gerçek dos programı msdos.sys tir.Bu program kullanıcı için üst seviyeli bir arayüz oluĢturur.Uygulama programları tarafından kolayca ulaĢılan hazır fonksiyonları sağlar. KOMUT YORUMLAYICISI Komut yorumlayıcısı COMMAND.COM dur.Komut satırında kullandığımız kısımdır. Genel olarak üçe ayrılır: Kalıcı bölüm Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 4 Ġlk iĢlem bölümü Geçici bölüm KALICI BÖLÜM MSDOS.SYS in hemen ardından belleğe yüklenir.Bu bölüm kesinti iĢleme programlarını (kesme,interrupt) içerir. Tüm standart dos hata düzeltmeleri kalıcı bölüme aittir. Örn=”Abort, retry, ignore, fail?” gibi. ĠLK ĠġLEM BÖLÜMÜ Yükleme sırasında kalıcı bölümün uyarısı ile aktif hale gelir ve sonra AUTOEXEC.BAT dosyasındaki komutlar iĢletilir.Yükleme bitince bellekten çıkartılır. GEÇĠCĠ BÖLÜM Tüm iç komutlar ve bunlara ait mesajlar bu bölümdedir.Alanı geniĢ olduğundan uygulama programları geçici olarak kullanırlar.Kalıcı bölüm tarafından yüklenir,klavyeden girilen komutları yorumlar. KOMUTLAR DOS‟ta herhangi bir dosyaya ihtiyaç duymadan çalıĢan komutlara iç komutlar, çalıĢması için program dosyasının varlığına ihtiyaç duyan komutlara DıĢ Komutlar denir. DıĢ komutları çalıĢtırabilmek için o komutun programa dosyasına ihtiyaç vardır. Örneğin format komutunu kullanabilmek için Format.com programının bulunması gerekir. DOS komutları hakkında bilgi almak için / ? parametresi kullanılabilir. Örneğin dır komutu hakkında bilgi almak için DIR /? yazılabilir. DIR (Listeleme) Bulunduğunuz dizindeki dosya veya dizinleri listeler. Dır komutu tek baĢına kullanıldığı zaman aĢağıdaki gibi bir liste çıkar. C:\zeybek>dır C sürücüsündeki birimin etiketi yok Birim Seri Numarası 0B26-13D9 C:\zeybek dizini . <DIR> 01/01/99 20:23 . .. <DIR> 01/01/99 20:23 .. SZEYBEK EXE 1.411.559 02/01/99 20:05 szeybek.exe XTRAS <DIR> 01/01/99 20:23 xtras ICON ICO 2.816 02/01/99 20:05 icon.ico 2 dosya 1.414.375 bayt 3 dizin 137.347.072 bayt bot Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 5 C:\zeybek>_ Burada <DIR> ile belirlenmiĢ olanlar dosya değil dizindir. Diğerler ise dosyadır. Her bir dosyanın adı, uzantısı, boyutu, son değiĢtirme tarihi- saati ve uzun dosya ismi görüntülenmektedir. Uzantısı .EXE, .COM, .BAT olanlar program dosyalarıdır. Bunların isimleri yazılarak çalıĢtırılabilir. Bir dizindeki dosya sayısı fazla ise ekrana sığmayacaktır. Sayfa sayfa görüntülemek için DIR /P Ģeklinde /P parametresi kullanılır. Detayları göstermeden sadece isimleri listelemek için DIR /W kullanılır. Daha detaylı bilgi için DIR /V kullanılır. Bütün dosyaları değil de bir Ģarta uyan dosyaları listelemek için joker karakter dediğimiz ? ve * karakterleri kullanılır. Dır *.exe ile uzantısı EXE olan dosyalar Dır a*.exe ile bat harfi a ve uzantısı EXE olan dosyalar Dır a*.e* ile bat harfi a ve uzantısının baĢ harfi e olan dosyalar Dır a?b*.exe ile bat harfi a ve üçüncü harfi b olan EXE uzantılı dosyalar Dır *. ile uzantısı olmayan dosyalar listelenebilir. Buradaki temel kural * iĢaretinin bütün harfler yerine, ? ise tek bir harf yerine geçmesidir. Dır komutu ile DOS‟ta arama da yapılabilir. /s parametresi verilirse DOS alt dizinlerdeki dosyaları da listeler. Örneğin önemli.doc isimli bir dosyayı aramak için Dır önemli.doc /s kullanılabilir. Liste alınırken sıralama isteniyorsa /O parametresi kullanılır. Eğer bilgisayar kullanmayı ilk defa Windows-95 ile baĢladıysanız büyük bir ihtimalle DOS kelimesi size yabancı gelecektir. DOS, Disk Operating System kelimelerinin kısaltılmıĢ halidir ve disk iĢlemleri, bellek iĢlemleri gibi programların çalıĢabilmesi için gerekli düzenlemeleri yapan bir iĢletim sistemidir. DOS‟un tarihi PC‟lerin (kiĢisel bilgisayarlar) tarihiyle baĢlar ve çoğunlukla da pek hayırla yad edilmez. Çünkü DOS‟ta grafiksel bir kullanıcı arabirimi yoktur, her Ģey komutlarla ve bir sürü parametre ile yapılır. Microsoft Windows‟95 sürümüyle kullanıcının DOS ile olan iletiĢimini minimuma indirmeye çalıĢmıĢ olsa da geriye doğru uyumluluktan dolayı DOS‟tan tam olarak vazgeçememiĢtir. Windows‟95 kullanıyor olsanız da bazen DOS‟a iĢiniz düĢebilir. Örneğin bir çok oyun programı Windows ile çalıĢmaz veya oynanamayacak kadar yavaĢ çalıĢır. Ayrıca Windows‟a giremediğiniz durumlarda da sorunu DOS‟tan halletmeniz gerekebilir. Bazen de tek bir dosyayı kopyalamak için bilgisayarınızı açtığınızda, Windows‟un çalıĢmasını beklemeniz gerekmez. Dır /OD ile tarihe Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 6 Dır /ON ile ada Dır /OE ile uzantıya Dır /OS ile boyuta göre sıralanabilir. Bu parametrelerin önüne – konursa tersi sırada listelenir. Yani Dır/OS ile küçükten büyüğe sıralanırken, Dır/O-S ile büyükten küçüğe doğru sıralanır. Dır /A ile istenen özelliğe uyan dosyalar gösterilebilir. Dır/AD ile sadece dizinler Dır/AH ile gizli dosyalar Dır/AR ile sadece okunabilir dosyalar Dır/AS ile sadece sistem dosyaları listelenir. DĠZĠN ĠġLEMLERĠ(CD, MD,RD) Bir dizine girmek için CD Dizinimi kullanılır. Örneğin Windows dizinine girmek için C:\>CD Windows C:\WINDIWS> Windows\System dizinine girmek için C:\>CD Windows\System C:\WINDOWS\SYSTEM> veya C:\>CD Windows C:\WINDOWS>CD System C:\WINDOWS\SYSTEM> Ģeklinde kullanılır. Bir dizinden çıkmak için CD.. C:\WINDOWS\SYSTEM>CD.. C:\WINDOWS> Ana dizine çıkmak için CD\ C:\WINDOWS\SYSTEM>CD\ C:\> Ġki üst dizine çıkmak için CD... C:\WINDOWS\SYSTEM\VMM32>CD... C:\WINDOWS> Üç üst dizine çıkmak için CD.... C:\WINDOWS\SYSTEM\VMM32>CD.... C:\> Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 7 Yeni bir dizin oluĢturmak için MD Dizin ismi Örneğin yeni isimli bir dizin oluĢturmak için MD yeni Bir dizin silmek için RD Dizinsimi Yeni isimli dizini silmek için RD yeni Ģeklinde kullanılır. Bir dizini bu yöntemle silebilmek için, içinin boĢ olması gerekir. Uzun dizin isimlerini DOS altında kullanırken bunları iki Ģekilde kullanabilirsiniz. Eğer Windows altında bir DOS oturumu açtıysanız bu isimler hem standart 8+3 formatında hem de uzun formatında kullanılabilir. Direk olarak DOS ortamına geçtiyseniz 8+3‟lük kısa formatını kullanabilirsiniz. 8 harften daha uzun bir dosya veya dizin ismi verecekseniz bunu tırnak içinde yazmanız gerekir. Örneğin en çok kullandığım dokümanlar dizini oluĢturmak için : MD “en çok kullandığım dokümanlar” Ģeklinde yazmanız gerekir. Bu dizin listelendiğinde hem orijinali ile hem de ENÇOKK~1 Ģeklinde kısa ismi ile gösterilir. Bu dizine girmek için CD ENÇOKK~1 veya MD “en çok kullandığım dokümanlar” yazabilirsiniz. SÜRÜCÜ DEĞĠġTĠRME DOS‟ta ger sürücü bir harf ile temsil edilir. A, ve B harfleri disket sürücü diğerleri de hard disk ve diğer sürücüler için kullanılır. Sürücü harflerinden sonra “:“ kullanılarak o sürücüye geçilebilir. A: ile disket sürücüye C: ile de hard diske geçilebilir. Bir sürücüye geçildikten sonra uygulanan komutlar o sürücü üzerinde etkili olur. Örneğin bir disketin içeriğini görmek için C:\>A: A:\>Dır yazabilirsiniz. Veya kısaca C:\> DIR A: Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 8 FORMAT (FORMATLAMA,BĠÇĠMLEME) Format kelime anlamı olarak düzenleme demektir. Bu ilk alınan disket için doğrudur. Disket DOS‟ta kullanılmak için düzenlenir. Ancak dolu olan bir diskete format atılması ile disketteki bütün bilgiler silinmiĢ olur. YanlıĢlıkla formatlanan bir disket UNFORMAT komutu ile geri alınabilir. Format komutunu hard disk için kullanmak çok tehlikelidir. Daha çok disketlerinizi formatlamak için bu komutu kullanacaksınız. C:\> FORMAT A: Ġle disket formatlanır. Bu komuttan sonra sürücüye disket yerleĢtirmeniz istenir ve gösterge %100 oluncaya kadar formatlama devam eder. Formatlama bittikten sonra diskete bir isim vermeniz istenir. Buraya 11 harflik bir isim verebilirsiniz. Ġsim verdikten sonra disket hakkındaki bilgiler gösterilir. Bu listeye bakarak o disketteki bozuk kesimlerin bulunup bulunmadığını anlayabilirsiniz. Eğer diskette bozuk kısımlar varsa bunların miktarı da listeden okunabilir. Format komutunu bozulan disketlerinizin bozuk kısımlarını iĢaretlemesi için kullanabilirsiniz. Bozuk kısımları iĢaretleyerek buralar bilgi yazılmasını önler. Ayrıca sistem disketi oluĢturmak için de Format komutu kullanılabilir. (Bu iĢ için SYS komutu da kullanılır.) Virüslü disketleri de format ile silebilirsiniz. /U parametresi kullanılırsa, disketi UNFORMAT yapabilmek için gerekli olan bilgi diskete yazılmaz. Bu durumda UNFORMAT komutu ile disket kurtarılamaz. Disketi silmek istediğinizden eminseniz bu parametreyi kullanarak iĢlemleri hızlandırabilirsiniz. /S parametresi ile disketin sistem disketi olarak hazırlanmasını sağlayabilirsiniz. Bu durumda bu disketi kullanarak bilgisayarı açabilirsiniz. /Q ile hızlı format yapabilirsiniz. Bu iĢlem bozuk kısımları iĢaretlemez. Ancak oldukça hızlı bir biçimde disketi boĢaltır. /V:Ad ile disketin ismini belirleyebilirsiniz. C:\>FORMAT a: /q /u /s /v:ali Komutu ile geri alma bilgisi olmada, sistem disketi olarak ve ismini de Ali yaparak disketi hızlı formatlar. Format yapabilmek için FORMAT.COM dosyasına ihtiyaç vardır. SYS(Sistem Transferi) Sys komutu ile bir diskete veya hard diske sistem dosyaları transfer edilebilir. Bu dosyalar IO.SYS, MSDOS.SYS, COMMAND.COM, DRVSPACE.BIN, veya DBLSPACE.BIN dosyalarıdır. Bu dosyalardan COMMAND.COM hariç diğerleri bir diskete normal kopyalama ile kopyala- Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 9 nırsa o disket sistem disketi olmaz. Bu dosyaları diskette özel bir yere kopyalanması gerekir. Bu iĢlemi de SYS veya FORMAT /S komutları yapar. Sys a: ile diskete Sys c: ile de hard diske sistem transferi yapılır. Özellikle hard diskteki sistem dosyaları bozulmuĢsa bilgisayarınızı hard diskten açamazsınız. Bu durumda bilgisayarı disketten (içinde sistem dosyaları bulunan bir disket ) açarak Sys c: komutu ile hard diske sistem transferi yapabilirsiniz. Bu iĢlemi yapmak için diskette SYS.COM programı bulunmalıdır. MS-DOS ve MS WINDOWS KARŞILAŞTIRMASI DOS İşletim Sistemi WINDOWS 95,98, 2000 Metin (text) tabanlıdır DOS Shell ve PC Tools benzeri Tekli programlama sağlar Programlar daha hızlı çalıĢır. Çok güçlü donanım istemez Standart yoktur OLE özelliği yoktur Komutlar ezberlenmek zorundadır Dosya ve dizin adlarındaki 8 karakter DOS 16 bitlik bir iĢletim sistemi PnP özelliği yoktur Profesyonel kullanıcı ister Aygıt ve program paylaĢımı yoktur Multimedia desteği azdır FAT 16‟yı kullanır Takas dosyası özelliği yoktur Samrt drive özelliği yoktur Grafik tabanlıdır Kullanıcı arabirimi iĢlemleri kolaylaĢtırması Çok görevlidir (multitasking) Programlar daha yavaĢ çalıĢır. Çok fazla disk ve RAM gerektirir. Uygulama programlarında standart oluĢturulmuĢtur OLE( Object Linking and Embeding) özelliği Mönülü ekranlar kullanımı kolaylaĢtırır Karakter sınırı yoktır Windows 32 bitlik bir iĢletim sistemidir Tak çalıĢtır (Plag and play) özelliği Herkes rahatlıkla kullanabilir Aygıt ve program paylaĢımı çok kolaylaĢmıĢtır Multimedia desteği artmıĢtır FAT 32‟yi kullanır Diski ram bellek gibi kullanabilir. Samrt drive özelliği bulunur (Disk ön bellekleme) Unix a) Unix Tarihi 1969 yılında Bell laboratuarlarında çalıĢan Ken Thompson ucuz ve kolay bir programlama ortamı geliĢtirmeyi düĢündü. Üzerinde çalıĢtığı “Uzay Gezisi” (Space Travel) adlı programı, güneĢ sistemindeki gezegenlerin hareketlerini simüle ediyordu. ÇalıĢtığı bilgisayar General Electric‟ in GE645, üzerindeki iĢletim sistemi Multics idi. Bu hantal ve pahalı bilgisayar yerine küçük bir bilgisayar olan PDP-7 (Digital Equipment Corp.) üzerinde çalıĢmak üzere bir çalıĢma ortamı geliĢtirdi (Multics altında) ve buna Unix adını verdi. Bu çalıĢma ile Thompson, Bell laboratuarlarındaki Dennis ve Ritchie‟ nin dikkatlerini çekti ve 1971 yılında Bell laboratuarlarında çalıĢır hale getirildi. Ġlk baĢlarda PDP-7‟ de çalıĢan Unix daha sonra PDP-11/40 ve /45‟ özellikle PDP-11/70‟ de kullanıldı. Bunlar yapılırken en ucuz Ģekilde herkese Unix lisansı verildi. Böylece Unix‟ in pek çok Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 10 üniversiteye girmesi sağlandı. AT&T sayesinde Amerika‟ daki üniversitelerin %80‟ inden fazlasında Unix kullanıldı. Unix ilk baĢta Assembly dili ile yazıldı. Daha sonra Thompson ĠĢletim sistemini biraz daha yüksek bir dil ile yazmayı düĢündü. Buna B dili dendi. Daha sonra bu dil üzerinde Dennis ve Ritchie çok çalıĢtılar ve 1973 yılında buna C dili dediler. 1980‟ lerde mantar gibi bir çok Unix‟ ler türedi. Ör: Cromix, Idris, Ultrix, Xenix, Version 7, BSD, vb. 1990‟ lar da iki Unix sistemi baskın çıktı. (Berkeley Unix, System V Unix veya ondan türeyen Xenix, Vp/ix vb.) Berkeley Unix Geçen son 15 yılda University of California at Berkeley Unix geliĢmesinin odak noktası idi. Bir çok üniversite ve organizasyona Unix dağıtan ana Unix dağıtıcısı idi. Unix‟ e cshell, history, job control, vi editor, improved file handling ve communication programları eklendi. Çıkardıkları en Unix sürümü Unix 4.3 BSD (Berkley Standart Distribution)‟ dir. Unix System V En büyük değiĢiklik 1983‟ de AT&T‟ nin iĢ ortakları için yazılım destekleyicisi oldu. Ve lisans ücretlerini ucuza sattı. 1986‟ da AT&T Unix System V release 3.0‟ ı duyurdu. Bunda network ortamındaki dosya paylaĢımı ve Unix‟ de geliĢtirilen yazılımların diğer Unix makinelerine taĢınması kavramları geliĢtirildi. 1989 yılında OSF ve UI, X-WINDOWS standardını belirleyen X/OPEN isimli bir konsorsiyuma üye oldular. X-Windows, dil çevirici (language tranlator) gibi çalıĢır ve içinde grafik komutları da bulunur. Örneğin bir kare çizmek istendiğinde kare için detaylı komutlar yerine, genel amaçlı bir grafik komutu ile kare komutunu verilir. X-Windows bu komutu her bir terminal çeĢidine göre açarak gerekli Ģekli ekrana çizer. UNIX, Internet‟ in geliĢimiyle birlikte kendine haklı bir saygınlık kazanmıĢtır. Özellikle akademik alanda, geniĢ ağ sistemlerinde dosya sunucusu, veritabanı sunucu olarak güvenilir ve güvenli bir yapı içinde hizmet verebilir. UNIX kullanan firmalar çok çeĢitlidir. Sun‟ ın Solaris'i, IBM‟ in AIX‟ i, Hewlett Packard‟ ın HP/UX‟ i, Data General‟ in DG/UX‟ i yaygın bir Ģekilde kullanılan UNIX‟ lere örnek oluĢturmaktadır. b) Unix Shell Komut yorumlayıcısı (command interpreter) olarak çalıĢır. Birden fazla basit komutun birleĢtirilmesi ile bir programlama dili olarak kullanılabilir. Unix sistemlerde, Bourne Shell (sh) prompt‟ u ise $ ve C Shell (Csh) prompt‟ u ise %‟ dir. Shell (komut yorumlayıcı), kullanıcıdan aldığı komutları gerekirse Utility programlarını kullanarak, çekirdek sayesinde donanıma aktarılıp yapılır. Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 11 c) Temel Unix Komutları Login : Unix server‟ a bağlanmak için, (önceden kayıtlı isek) kullanıcı adımızı girdiğimiz ve arkasından Ģifremizi girdiğimiz bir komuttur. (Windows 95/98/ME‟ ye girerken karĢımıza çıkan Ģifre ekranı gibi düĢüne biliriz ama burada Ģifreyi girmek zorundayız, yoksa bağlanmamıza izin vermez Örnek : Welcome to UNIX VERSION 7.3 Enjoy Your Computing Login:koseoglu <Enter> Password:***** Passwd : ġifre değiĢtirmek için kullanılır. Örnek : passwd <Enter> Changing password for koseoglu Old password:***** New password:****** Retype new password:****** Logout : Unix Sisteminden çıkmak için kullanılır. Örnek : logout <Enter> Finger : Kullanıcılar hakkında bilgi verir. Parametresiz kullanıldığı zaman sistemdeki tüm kullanıcılar hakkında bilgi verir. AçılıĢ klasörü (directory) ve kullanılan shell (kabuk) ismi, login name, gerçek isim, terminal, boĢ durma zamanı (idle time), sisteme giriĢ (login) zamanı, biliniyorsa ofis bilgisi verilir (buna, kısa (short) form denir). Ġsim (name) parametresi kullanıldığında, verilen isim hakkında yukarıdaki bilgileri verir. Örnek : finger koseoglu <Enter> Ls : Unix Sistemde bulunduğumuz dizinde bulunan dosyaları listeler (DOS‟ taki DIR komutu gibi) Örnek : ls <Enter> NOVELL NETWARE Novell bir iĢletim sistemidir. Birden çok bilgisayarın bir ağ oluĢturmasını sağlar. Netware iĢletim sistemi ağ içinde hizmet birimi olarak adlandırılan büyük kapasiteli sabit diski ve hızlı bir iĢlemcisi olan bir bilgisayara kurulur. ĠĢ istasyonlarının, ağa katılmaları ise çok kolaydır. 1982 senesinde, Orem‟ de küçük bir ofiste Utah, Ray Noorda, Judith Clarke, Craig Burton ve Superset adlı firmadan gelen programcılar PC ağının nasıl olabileceğini önceden gördüler. O zamanlar, Corvus Systems gibi temel olarak hard disk satan firmalar ile rekabet halindeydiler, fakat Novell en baĢtan birleĢik bilgisayar sistemleri için yazılım üretmeye yöneldi. Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 12 Novell orijinal olarak Motorola, iĢlemcisi üzerinde çalıĢmak üzere geliĢtirildi. Ancak daha sonra Novell‟ in stratejileri aslında tek kullanıcı için geliĢtirilmiĢ olan 8088 Intel mikro iĢlemcilerinde de çalıĢmayı sağlayarak gelecekte daha yaygın olmayı amaçlıyordu. Novell kullanıcıya, DOS ortamını kullanırken kolayca Netware ağ ortamına geçecek biçimde bir ara birim sağlayarak, Netware‟ in kiĢisel bilgisayarlarla kurulabilecek Yerel Bilgisayar Ağlarına yaygın olarak kurulmasını sağladı. Zor anlarda ve çabucak kazanç elde etmek için finansörlerin Noorda üzerinde baskı oluĢtuğu zamanlarda, Noorda yazılımı, sistem araçlarını ve desteği daha uzun vadeli sağlamak için Novell‟ i yönlendirmeye devam etti. NetWare üzerinde Ģu ana kadar en az sekiz defa büyük değiĢiklikler yapılmıĢtır ve Ģu anda 400,000 Lan üzerinden 4,000,000 kiĢiye hizmet vermektedir. NetWare ürün ailesi PC-tabanlı ağ iĢletim sistemlerine dört kilometre taĢı yerleĢtirmiĢtir. Novell gerçek anlamda dosya paylaĢımı için ilk ağ iĢletin sistemini geliĢtirendir. Novell, SFT (System Fault Tolerant) NetWare ile güvenirliliği arttırmıĢtır. Novell, TTS (Transaction Tracking System) disk aynalama ile verinin bütünlüğünü sağlar. Ayrıca, uzun süre kullanılmayan dosyaları otomatik olarak sıkıĢtırır ve diskte fazla yer kaplamasını önler. Bu dosyaları tekrar kullanacağımız zaman otomatik olarak açar ve biz farkına varmadan kullanırız. Novell OPT‟ yi (Open Protocol Technology) sunmuĢtur. Bütün NetWare hizmetleri için protokolden bağımsız mimari sağlayarak, Netware heterojen bağlanmaları destekler. 1991 yılının baĢına kadar, Novell‟ in ELS (Entry Level System) NetWare ürünleri küçük bir ağa ihtiyacı olan organizasyonlara çözümler sundu. O zamanlar, firma ELS NetWare‟ i bıraktı ve birkaç ay sonra NetWare Lite adlı yeni, tamamen farklı bir ürün ortaya çıkardı. Lite 1993 yılında Personal NetWare‟ le değiĢtirildi. Personal NetWare DOS veya Windows üzerinde çalıĢan eĢitler arası dosya ve yazıcı paylaĢımına izin veren modern bir ağ ürünüdür. Daha önce Advenced NetWare 286 olarak bilinen NetWare 2.X orta-sınıf ağları (100 kullanıcıya kadar) ve ağlar arası yönlendirme hizmetlerini destekler, Dünya çapında binlerce dağıtıcıda yüklü olmasına rağmen Novell NetWare 2.X‟ i artık doğrudan desteklemez. Daha önce Advanced NetWare 386 olarak bilinen NetWare 3.X daha önceki NetWare uygulamalarına ek olarak endüstriye ağ uygulamalarının geliĢtirilebilmesi için gerekli platformu sağlar. NetWare 2.X ve 3.X‟ in yüksek performanslı disk önbellekleme („elevator seeking‟ ve diğer tekniklerle) çok iyi ve güvenli çok çeĢitli ağ adaptörlerini kullanabilme yetenekleri gibi ortak özellikleri vardır. NetWare 4.X ve NetWare‟ in Unix uyarlamaları gibi diğer ürünler firmadaki devrimin bir göstergesidir. Novell yapılarının, bir düzeni yada aĢağı yukarı o sayıda düğümleri olduğunu gösteren bazı istatistiki bilgilere rağmen, Novell hızlı büyümeler için plan yapmaktadır. Novell uluslar Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 13 arası bağlantılar arasında yapılan olan yüzlerce dağıtıcıya sahip büyük ağlar için tasarlanmıĢ birçok özellikler içerir. Netware iĢletim sistemi, C dili ile yazılmıĢtır. Bu özelliği nedeniyle Novell Netware yazılımı, taĢınabilir(portable) bir programdır ve beraberinde birçok iĢletim sisteminin de çalıĢmasına olanak sağlar (yani, birçok iĢletim sistemini destekler). Bunlar Windows NT DOS, UNIX, OS/2 iĢletim sistemleridir. Kısaca, Novell firması 1983 yılında kurulmuĢtur. Firmanın amacı kiĢisel bilgisayarlar arasındaki ağlar için yazılım ürünleri geliĢtirmektir. Novell‟ in önerdiği ağ birçok sistemi, küçük bir yerel ağdan büyük bir bilgisayar ağına kadar da her türlü yerleĢim düzenini desteklemektir, ilk gerçek dosya paylaĢım sistemini geliĢtiren ve kullanan ağ iĢletim sistemdir. Yüksek hata toleransı, disk çiftleme ve aynalama gibi geliĢmiĢ özelliklere sahiptir. Novell Netware dünyada kullanılan en yaygın iĢletim sistemlerinden biri olma özelliğini sürdürmektedir. En eski ağ iĢletim sistemlerinden birisi olması sayesinde pek çok ürün, donanım ve yazılım Novell ile uyumlu çalıĢabilmektedir. Netware‟ de kullanılan “paket patlama” modu ile 512 byte‟ lık paket sınırı aĢılmıĢtır ve bu da performansı oldukça etkilemektedir. Kullanıcıların ve uygulama geliĢtirenlerin bir ağ iĢletim sisteminden isteyebilecekleri her Ģey Netware‟ de vardır. Kullanıcılar için, dosya sistemi hızlı, güvenilir ve geniĢtir. Sistemi hem kullanıcı sayısı açısından hem de dosya dağıtıcı sayısı açısından geliĢtirebilirsiniz. Netware programcılara, gelecek kuĢak dağıtıcı uygulamaları geliĢtirebilmeleri için gerekli platformu ve araçları sağlar. ġu anda son sürüm olan NetWare 5.x‟ in özellikleri; genel isimlendirme, aktif güvenlik, Windows entegrasyonu, paket patlama modu sayesinde ağ iĢletim sistemlerinde iddialı bir yere sahiptir. Versiyonlarından da (sürümlerinden) bahsedecek olursak, Netware Lite, Netware v2.2, Netware v3.11 ve 3.12, Netware v4.01, Netware v4.2 ve Netware v5.1 Ģeklinde gitmektedir. Microsoft Windows Ürünlerindeki ve Linux‟ daki geliĢmeler sebebi ile eski güncelliğini kaybetmeye baĢlamıĢtır. Grafik arayüzü (görsel görünüm), kullandığımız Windows görünümünde olmadığından kullanıcılar tarafından fazla sevilmemektedir. Linux LILO Diskin baĢına (genellikle MBR - master boot record) yerleĢerek bilgisayarın düzgün bir Ģekilde Linux veya baĢka bir iĢletim sistemi ile açılmasını sağlayan program. Uzun açılımı ile Linux LOader. LILO aynı zamanda bilgisayarın Windows ve Linux ile birlikte dönüĢümlü olarak açılabilmesini sağlayan bir mekanizma da içerir. Bu sayede istediğiniz zaman bilgisayar açılırken çalıĢan LILO sayesinde istediğiniz iĢletim sistemini açabilirsiniz. LILO tüm dağıtımlarla birlikte gelir ve otomatik olarak kurulur. Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 14 LINUX Linux , serbestçe dağıtılabilen, çok görevli, çok kullanıcılı UNIX iĢletim sistemi, türevidir. Linux, Ġnternet üzerinde ilgili ve meraklı birçok kiĢi tarafından ortak olarak geliĢtirilmekte olan ve baĢta IBM-PC uyumlu kiĢisel bilgisayarlar olmak üzere birçok platformda çalıĢabilen ve herhangi bir maliyeti olmayan bir iĢletim sistemidir. UNIX 70' li yılların ortalarında büyük bilgisayarlar üzerinde çok kullanıcılı bir iĢletim sistemi olarak geliĢtirilmiĢtir. Zaman içerisinde yayılmıĢ ve birçok türevi ortaya çıkmıĢtır. UNIX ismi UNIX Research Laboratories INC Ģirketinin tescilli markası olduğundan dolayı birçok Ģirket, aynı temele dayanan iĢletim sistemleri için değiĢik isimler kullana gelmiĢlerdir. Örnek olarak; Hewlett-Packard; HP-UX IBM; AIX Sun Microsystems; SunOS gibi. Bugün kiĢisel bilgisayarlardan süper bilgisayarlara kadar birçok bilgisayar için yazılmıĢ bulunan UNIX türevleri mevcuttur. Ne var ki, bu türevlerin çoğu geliĢimi belirli bir noktada durmuĢ ve yüksek fiyatla satılan ticari yazılımlardır. Linux, temel olarak Finlandiya Üniversitesin‟ de öğrenci olan Linus Torvalds 'ın ve internet üzerinde, meraklı bir çok yazılımcının katkıları ile geliĢtirilmiĢtir. Linux, geliĢimi açık bir Ģekilde yapılmaktadır. Bunun anlamı, iĢletim sisteminin her aĢaması açık olarak Ġnternet üzerinde yayınlanmakta, dünyanın dört bir yanında kullanıcılar tarafından test edilmekte, hataları ve eksiklikleri tespit edilerek düzeltilmekte ve geliĢtirilmektedir. Zaman zaman bu deneme aĢamaları belirli bir noktada durdurulur ve güvenilir bir iĢletim sistemi sunulup, geliĢtirme için ayrı bir seriye devam edilir. GeliĢtirmede yer alan bu açıklık Linux' un en büyük avantajlarından biridir. GeliĢimi evrimseldir, hatalar anında kullanıcılar tarafından tespit edilip rapor edilmekte ve birçok kiĢinin katkısıyla düzeltilmektedir. Bazı iĢletim sistemi sürümleri, saatler içerisinde güncellenebilmektedir. Linux, Andy Tannenbaum tarafından geliĢtirilmiĢ olan Minix iĢletim sisteminden esinlenilmiĢtir. Linus Torvalds, boĢ zamanlarında Minix' ten daha iyi bir iĢletim sistemi yaratmak düĢüncesiyle 1991 Ağustos sonlarında ilk çalıĢan Linux çekirdeğini oluĢturdu. 5 Ekim 1991 tarihinde 0.02 sürümü Linux ilk defa tanıtıldı. Linus, comp.os.minix haber grubuna gönderdiği yazıda yeni bir iĢletim sistemi geliĢtirmekte olduğunu ve ilgilenen herkesin yardımını beklediğini yazmıĢtı. ĠĢletim sisteminin, çekirdeği için verilen numaralar kısa sürede bir standart kazandı. a.x.y seklinde belirtilen çekirdek türevlerinde y bulunulan seviyeyi, x geliĢim aĢamasını göstermektedir. Tek sayılı x' ler geliĢtirme aĢamalarını çift sayılı x' ler ise güvenilir Linux çekirdeklerini göstermektedirler. a ise değiĢik Linux sürümlerini belirtir. Bu yazının hazırlandığı Ocak 1998 içerisinde en son güvenilir (kararlı) Linux çekirdeği 2.0.33, en son geliĢim aĢamasındaki çekirdek ise 2.1.79'dur. Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 15 Linux, gerçekten son yıllarda hızlı bir geliĢme göstermiĢ, çeĢitli ülkelerden birçok kullanıcıya eriĢmiĢ ve yazılım desteği günden güne artmıĢtır. DeğiĢik kuruluĢlar Linux sistemi ve uygulama yazılımlarını bir araya getirerek dağıtımlar oluĢturmuĢlar ve kullanımını yaygınlaĢtırmıĢlardır. a) Avantajları UNIX, iĢletim sistemine sahip bir bilgisayar kullanmak istiyorsanız ve bu iĢletim sisteminde platforma bağımlı bir yazılım kullanmıyorsanız, Linux ideal bir çözümdür. Linux ücretsizdir. Sadece iĢletim sisteminin maliyeti açısından değil, verdiği performans için ihtiyaç duyduğu donanım açısından da çok ucuzdur. Üstüne üstlük çok kullanılan ve bol yedek parçası bulunan bir platform altında çalıĢtığı için belirli bir Linux sisteminin performansını artırmak için yapılması gereken yatırım, baĢka bir UNIX iĢ istasyonunu aynı oranda geliĢtirmek için gereken yatırıma göre çok düĢüktür. Fakat Ģirketler bazında Linux' un bedava bir iĢletim sistemi olması genelde göz ardı edilir. Bir Linux makine, bu sayede sadece iĢletim sistemi açısından değil donanım olarak da ucuza gelmektedir. Linux, hızla geliĢtirilmektedir. Bu geliĢimin en büyük yararı, eksikliklerin, kullanıcıların talepleri ve çabaları sonucunda hızla giderilmesidir. Linux diğer tüm iĢletim sistemlerine göre belirli bir donanım için daha hızlı destek verebilmektedir. Linux, çok değiĢik donanımlar ve servisler için özel olarak hazırlanır. ĠĢletim sisteminin temelini oluĢturan çekirdek, kullanıcı tarafından da derlenebildiği için, bu derleme sırasında sadece kullanım amacına yönelik alt programlarla donatılır. Bu genel olarak daha sistemin performansını artırmaktadır. (Yani, SCSI donanımınız yoksa çekirdeğinizde SCSI ile ilgili alt programlara yer vermezsiniz) b) Dezavantajları Linux' un serbestçe dağıtılıyor olması bir çok kiĢinin, bu iĢletim sistemine güvenmemesine yol açmıĢtır. Ciddi bir Ģey olsa, “bedava olmazdı!” kanısı oldukça yaygındır. Linux' un sürekli geliĢiyor olması en büyük dezavantajlarından biridir. Henüz tüm ihtiyaçlara cevap vermemesi (hala Windows 95/98/ME programlarının bazılarını çalıĢtıramıyor), geliĢimin bazı aĢamalarında top yekin değiĢiklikler yapılması, geliĢimi takip etmek için bazen sürekli yenileme yapılması, birçok kullanıcının bu iĢletim sistemine güvenmemesine yol açmıĢtır. Linux, herhangi bir ticari destek altında geliĢmemektedir. Bunun en büyük yararı iĢletim sisteminin, ticari kaygılar taĢımamasıdır. Ancak bunun yanı sıra diğer iĢletim sistemlerinde olan teknik destek, dağıtım ve dokümantasyon alanlarında eksikleri vardır. Özellikle teknik destek eksikliği, anahtar teslim çözümlere alıĢmıĢ kullanıcıların çokluğu Linux kullanıcılarının sayısını sınırlayan temel faktörler olmuĢlardır. Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 16 Bu konudaki eksikliği gidermek için, çeĢitli gönüllü kuruluĢlar, kullanıcı grupları oluĢmuĢtur. Zamanla Linux, teknik desteği ticari bir konu olarak ortaya çıkmıĢtır. ġu anda tüm Dünya‟ da Linux çözümleri konusunda teknik destek veren, danıĢmanlar bulunmaktadır. Linux iĢletim sistemini geliĢtirenlerin, ticari kaygılar gütmemeleri bazı ticari yazılımların, Linux üzerinde geliĢmemesine sebep olmuĢtur. Linux üzerinde, belirli konularda diğer iĢletim sistemlerinden aĢağı kalmayan yazılımlar bulunmasına rağmen (mesela, Star Office) , belirli bazı konularda çok zayıf kalmıĢtır (mesela oyunlar). Linux, üzerinde yer alan çözümlerin hepsi, basit kullanıcıların rahatça kullanabileceği düzeyde değildir. Bazı çözümler, kullanıcıların belirli bir yazılım ve iĢletim sistemi bilgisine sahip olmalarını gerektirmektedir. Sonuç olarak, diğer iĢletim sistemleri ile yapamadığımız birçok uygulamayı, Linux sayesinde gerçekleĢtirebilirsiniz ve belirli bir donanım ile gösterdiği performansın bir çok iĢletim sisteminin üzerinde olduğunu söyleyebiliriz. Ne var ki, her uygulama için Linux' un ideal bir çözüm olarak ortaya çıkmadığının bilincinde olmak gerekir. Ama ilerleyen senelerde üzerinde geliĢtirilen uygulama yazılımları daha çok kiĢiyi baĢka iĢletim sistemleri kullanmaktan vazgeçirecektir. c) Yazılım Özellikleri Bir iĢletim sistemi, ne kadar mükemmel olursa olsun, uygulama yazılımlarının çokluğu ve kalitesi ile varolabilir. Herhangi bir Linux dağıtımı içerisinde, değiĢik amaçlara hizmet eden birçok yazılım bulunmaktadır. Ancak her geçen gün bu dağıtımlar da yer almayan yeni yeni yazılımlar çıkmaktadır. Linux' a özel veya Linux üzerinde geliĢtirilen yazılımların bazılarını internet sitelerinden bulmak mümkündür. Birkaçı elektronik devre tasarım yazılımları, oyun programları gibi birçok değiĢik yazılım bulunmaktadır. Programcılık ile uğraĢan kimseler için de bir sürü imkan sağlayan Linux üzerinde C, C++, Fortran, Java, Pascal, Ada, Perl, Tcl/Tk, ve diğer derleyicileri, bunların dıĢında editörler, hata ayıklayıcıları bulunmaktadır. Linux' un bu denli sevilmesi ve yaygınlaĢması çeĢitli Ģirketlerin (Macintosh, Sun, IBM gibi) Linux üzerinde çalıĢan ticari yazılımlar geliĢtirmesine yol açmıĢtır. Linux' un hem konsolda (text) hem de grafik arabirimi olan X-Windows' da Türkçe desteği vardır. Söz konusu desteğin daha da yaygınlaĢtırılması ve genelleĢtirilmesi için çalıĢmalar devam etmektedir. Türkiye Linux Kullanıcıları Grubu tarafından yürütülen, Türkçe Linux Dağıtımı Projesi - TüLiDaP dahilinde TURKUAZ ortaya çıktı. Turkuaz, LINUX iĢletim sistemi üzerinde geliĢtirilen programların tüm Türkçe desteğini bir araya getirmeyi ve bir dağıtım halinde sunmayı amaçlamaktadır. Diğer iĢletim sistemlerine belirgin avantajları vardır. Son örnek olarak Aralık 1997' de Pentium tabanlı iĢlemcilerde, iĢlemciye bir makine dilinde bir dizi komut gönderildiğinde makineBu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 17 nin çöktüğü açığa çıktı. Bu hatanın yaması Linux iĢletim sistemleri için 1 hafta gibi kısa bir sürede yazıldı. Fakat, diğer iĢletim sistemleri için yamalar hala yapılmıĢ değil. Linux, dizayn aĢamasından bu yana hep birden çok kullanıcıyı desteklemek amacıyla yazılmıĢ ve buna göre programlanmıĢtır ve birden çok görevin, aynı anda yapılmasına olanak veren bir iĢletim sistemdir. d) Shell Kavramı Shell (kabuk), bilgisayar ile kullanıcı arasında bağlantıyı sağlayan ve Unix‟ in bir parçası olan bir kavramdır. Girilen komutları bilgisayara iletir ve sonuçları kullanıcıya iletir. (DOS iĢletim sistemindeki Command.com gibi düĢünülebilir) e) Sistem Gereksinimi Linux ĠĢletim Sistemi, 8 MB gerçek bellek, 16 MB‟ ı swap olmak üzere, toplam 24 MB‟ lık hafıza alanında rahatlıkla gerçekleĢtirir. (Hatta bu belleğin, yarısın da bile çalıĢabilir) f) Linux Çekirdeği (Kernel) Çekirdek, kısaca Linux iĢletim sisteminde tüm hayati iĢlemlerden sorumlu olan yönetim kademesidir. (DOS‟ taki Command.com gibi düĢünülebilir. Linux' un çekirdeği bir bakıma sistemin beyni sayılır. Dünya üzerindeki dağıtımların hepsi (Mandrake, Red Hat, Caldera gibi) aynı çekirdeği kullanır, tek değiĢen Ģey dosya ve dizin yapısı, dağıtıma giren belgeler, paketler vs' dir. Çekirdek, sistemin düzgün çalıĢmasından, bilgisayar kaynaklarının düzenlenmesinden, kullanıcılarının görevlerinin sırayla yapılmasından, bellek denetiminden, yan birimlerin (CD-ROM, teyp, disket sürücü vb) çalıĢmasından ve benzeri iĢlemlerden sorumludur. Aslında Linux, pek çok kullanıcının kafasına masaüstüyle, uygulama yazılımlarıyla, sunucu programlarıyla komple bir iĢletim sistemi olarak girmiĢ durumda. Ancak durum bundan biraz farklı. Linux, sistemin yönetimini ele alan çekirdeğin (kernel) adına veriliyor. DerlenmiĢ hali yaklaĢık 500Kb tutan çekirdek, kaynak kodlarıyla sıkıĢtırılmıĢ halde 20Mb'dan fazla yer kaplıyor. Bu kadar alanda tüm donanım sürücüleri de bulunuyor. Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 18 g) Root Sistemdeki en yetkili kullanıcı, bir baĢka deyiĢle sistemin imparatoru. Linux iĢletim sistemini yönetmek için root kullanıcısı parolasına gerek vardır. Genellikle ağ servisleri, sistem servisleri, kullanıcı açma ve kapama, yedekleme yapma için tüm iĢlemler root kullanıcısının görevidir ve sistemin tüm sorumluluğu da bu kullanıcıdadır. h) GNU Linux projesinin, bugünkü baĢarısının en büyük nedenlerinden birisi Özgür Yazılım Vakfı (Free Software Foundation - FSF) tarafından hamiliği yapılan GNU projesidir. GNU projesi kapsamında yüksek kalitede bir çok geliĢtirme ve uygulama yazılımı açık kaynak kodu ile birlikte özgürce dağıtılmaktadır. Bu bağlamda, Linux iĢletim sisteminin, yalnızca çekirdeğini oluĢturmaktadır. Sistemin tüm diğer bileĢenleri, GNU vb. kaynaklardan sağlanan özgür yazılım ürünlerinden oluĢmaktadır. Linux, çekirdeği (kernel) Linux B. Torvalds tarafından GPL (General Public License) altında tescillenmiĢtir. Her isteyen kendi kopyasını yapabilir, satabilir, baĢkalarına dağıtabilir. i) Linux Çeşitleri ÇeĢitli linux çeĢitleri Slackware Red-Hat Ubuntu Debian Caldera Pardus Open SuSe Fedora j) KDE ve GNOME Her ikisi de pencere yöneticisidir, seçim yapma olanağınız da var, Switchdesk komutu size bu konuda yardımcı oluyor. Temel Linux Komutlar Daha önce, UNIX tabanlı bir iĢletim sisteminde çalıĢanlar için Linux, öğrenilmesi çok kolay bir sistem olacaktır. Standart bir UNIX sisteminde yer alan hemen hemen tüm komutlar, Linux' a taĢınmıĢtır. Onlarca çeĢit kabuğun yanı sıra, programcının iĢini kolaylaĢtıran diller ve temel her türlü komut (, ls, less, finger), Linux' ta vardır. Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 19 Ağ ve Ġnternet uygulamaları için elm ve pine (Pine Is Not Elm) yanında metin editörleri olarak vi, vim (vi' in daha geliĢmiĢ sürümü), pico ve joe sayılabilir. Editörlerden, Emacs da Linux altında denemeye değer programlardandır. Kelime iĢlem programlarından troff, groff (GNU troff) ve daha modern metin iĢleme yazılımlarından TeX ve LaTeX sayılabilir. Ayrıca Windows ara yüzü olan Linux sürümlerinde Star Office kullanma Ģansıda vardır. Bazı program isimlerinin (GNU-tar, GNU-bash gibi) baĢında görebileceğiniz GNU (Gnu is Not UNIX!), Linux için de yazılım ve programlar üreten bir kuruluĢtur. GNU, lisansını ve yazarını korumak koĢuluyla programları kaynak koduyla birlikte Linux kullanıcılarına dağıtır. Örnek olarak tcsh ve GNU bash, Linux altında en çok rağbet edilen iki kabuk ismidir. Diğer kabuklar arasında zsh, ash, ksh ve csh sayılabilir. Login : Linux server‟ a bağlanmak için, (önceden kayıtlı isek) kullanıcı adımızı girdiğimiz ve arkasından Ģifremizi girdiğimiz bir komuttur. (Windows 95/98/ME‟ ye girerken karĢımıza çıkan Ģifre ekranı gibi düĢüne biliriz ama burada Ģifreyi girmek zorundayız, yoksa bağlanmamıza izin vermez) Örnek : bilmuh login:koseoglu <Enter> Password:***** Passwd : ġifre değiĢtirmek için kullanılır. Örnek : passwd <Enter> Changing password for koseoglu Old password:***** New password:****** Retype new password:****** Logout : Linux Sisteminden çıkmak için kullanılır. Örnek : logout <Enter> Finger : Kullanıcılar hakkında bilgi verir. Parametresiz kullanıldığı zaman sistemdeki tüm kullanıcılar hakkında bilgi verir. AçılıĢ klasörü (directory) ve kullanılan shell (kabuk) ismi, login name, gerçek isim, terminal, boĢ durma zamanı (idle time), sisteme giriĢ (login) zamanı, biliniyorsa ofis bilgisi verilir (buna, kısa (short) form denir). Ġsim (name) parametresi kullanıldığında, verilen isim hakkında yukarıdaki bilgileri verir. Örnek : finger koseoglu <Enter> Ls : Linux Sistemde bulunduğumuz dizinde bulunan dosyaları listeler (DOS‟ taki DIR komutu gibi) Örnek : ls <Enter> Clear: Linux ĠĢletim Sisteminde ekran görüntüsünü temizler. Örnek : Clear <Enter> Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır 20