Ekli dosyayı indirmek için tıklayınız.
Transkript
Ekli dosyayı indirmek için tıklayınız.
Ortadoðu Ýncelemeleri ARTUM DÝNÇ Ýran'ýn Uzay Teknolojisinde Ulaþtýðý Aþamanýn Uluslararasý Yankýlarý Artum Dinç (*) Giriþ Eldeki incelemede; r Ýran'ýn geliþtirdiði uzay teknolojisindeki son denemesi Umut uydusu ve Sefir-2 taþýyýcý füzesinin uluslar arasý güç iliþkileri ortamýnda nasýl yanký bulduðu ve söz konusu ortamda güç çevreleri arasýndaki iliþki ve etkileþimi nasýl etkileyebileceði tartýþýlacaktýr. r Ýran'ýn, Sefir-2 taþýyýcý füzesi ile yörüngeye yerleþtirdiði Umut uydusu projesi aracýlýðý ile hedef kitlesine vermek istediði mesajlarýn gizli ve açýk iþlevleri neler olabilir? r Verilen mesaj, ulaþýlan muhataplarca nasýl okundu? r Taraflar arasý güç iliþkileri süreçleri bundan sonra hangi biçim ve özelliklere bürünebilir? r Ýran'ýn son kullandýðý uzay teknolojisinin özellikleri nelerdir? r Elde edilmiþ teknolojik baþarý daha da geliþmiþ teknoloji ile donanmýþ uzay sanayi ürünlerinin üretimini saðlayacak mý? r Bu süreç Ýran, bölge ülkeleri ve küresel güçlere hangi yeni fýrsatlar ve tehditleri saðlayabilir? gibi sorular üzerinde durulacaktýr. (*) 21. Yüzyýl Türkiye Enstitüsü Ýran, Azerbaycan ve Ortadoðu araþtýrmacýsý [197] Artum Dinç Yaptýrýmlar Altýnda Ýran'ýn Uzay Operasyonu 3 Þubat 2009 sabahý Ýran haber ajanslarý; önceki gece yarýsý, Sefir-2 taþýyýcý roketiyle uzaya fýrlatýlmýþ Umut uydusunun dünya yörüngesine yerleþtirildiðinin haberini verdiler. Tasarým, üretim ve fýrlatma projesi 3 yýl önceden baþlatýlmýþ olan Umut uydusu, hafif uydu türünden bir uydudur. Yörüngesi yeryüzünden 250 km. yükseklikte bulunan uydu her 24 saatte 15 defa gezegenin çevresini dolaþacaktýr. Jeoloji, iletiþim, meteoroloji vb. gibi alanlarda kullanýlacak olan Umut uydusu görevini 3 yýl sonra tamamlayacaktýr (irna1). Menzili 250 km. yükseklikte olan iki aþamalý Sefir-2 roketi 26 ton aðýrlýk, 22,2 m. uzunluk ve 1,25 m. çapýndadýr (radikal 1 ve 2). Uzay teknolojisi ile ilgili Ýran'ýn geliþtirdiði projeler Ekim 2005'te Rus füzesi ile fýrlatýlan Sina-1 uydusu ile baþlatýlmýþtýr. Ardýndan Þubat 2007'de uydu taþýyýcýsý Kaþif-1 füzesini baþarý ile denemiþtir. Eylül 2008'de ise Sefir adlý bir uydu taþýyýcý roketi denenmiþ ve en son 2 Þubat gece yarýsý Umut uydusunu taþýyan Sefir-2 roketini baþarý ile fýrlatmýþtýr. Ýran'ýn uzay sanayii yetkilileri yakýn gelecekte son teknolojik özelliklere sahip geliþmiþ füze ve uydu türlerini üretmeye baþlayacaklarýndan söz etmektedirler. Ýran Savunma Bakaný yakýnda daha da geliþmiþ teknik özelliklere sahip Misbah uydusunu yörüngeye yerleþtireceklerinin haberini verdi (www.isna.ir). Lübnan'da yayýnlanan Es-safir gazetesi Ýranlý yetkililerin verdikleri bilgilere dayanarak bu ülkenin 2010 yýlýna dek 4 ayrý geliþmiþ uyduyu yörüngeye yerleþtireceklerini yazdý. Ýran Savunma Bakanlýðý yetkilileri bu adýmý, uzay teknolojisinde ilerlemeye yönelik atýlacak adýmlarýn ilki olarak deðerlendirdi (irna2). Batý kaynaklý kimi çevreler Ýran'ýn gerçekleþtirdiði bu projenin abartýlmamasý gerektiðine deðinmektedirler. Washington'da bulunan Bilim ve Uluslararasý Güvenlik Enstitüsü'nün(Instýtute for Science and International Security) baþkaný David Albright, “Roket karmaþýk/sofistike deðildir. ... Bu deneme, uzun menzilli ve çok aþamalý füze teknolojisine henüz ulaþýlamadýðýný gösterir.” demiþtir. David Albright'a göre, “Ýran'ýn bu noktada bu uyduyu kullanma niyeti açýk deðildir ve bu fýrlatma nedeniyle hiç bir alarm zili de yoktur. Bu çeþit uydu teknolojisi, 1957'deki Sputnik'le birlikte uzun zamandan beri zaten vardýr.” (Eli, 2009) [198] 21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008 Ýran'ýn Uzay Teknolojisinde Ulaþtýðý Aþamanýn Uluslararasý Yankýlarý ABD'li uzay fizikçisi Jonathan McDowell, Associated Press'e verdiði bilgi ve yorumlarda düþüncelerini þöyle açýklamaktadýr: “Ýran'ýn uydu taþýyýcý füze teknolojisine ulaþtýðý olgu, atom bombasý üretme gücüne eriþtikleri anlamýna gelmez. Fakat bu geliþme onlarýn uluslararasý iliþkiler alanýndaki direnme gücünü arttýrabilir. Onlar karþýlýklý saygý bekliyorlar. Onlar roket teknolojilerini geliþtirmek için bu teknolojiye sahip ülkelerden icazet/izin alma anlayýþýna karþýlar.” McDowell'e göre iki aþamalý roket fýrlatma olgusu ileriye doðru geliþmeler için önemli bir adýmdýr. En önemlisi ise böyle bir geliþmenin uluslararasý ambargo ve yaptýrýmlar altýnda gerçekleþebilmesidir. “Onlar bu gibi koþullar altýnda yörüngeye uydu yerleþtirmenin pek de çetin bir iþ olmadýðýný kanýtladýlar.” (irna2) Ýranlý yetkililer uzay teknolojisi alanýnda gelinen aþamayý önemli bir dönüm noktasý olarak deðerlendirip bundan sonra uluslar arasý alanda saygýnlýðý ve deðeri yükselmiþ bir Ýran'ýn varlýðýndan söz etmektedirler. Ýngiltere'de yayýnlanan The Guardian gazetesi, Ýran'ýn bu gibi giriþimlerini “eski Ýran'ýn Ýmparatorluk gücünü” yeniden kurma tutkusunun dýþa vurumu olarak deðerlendirdi. El Cezire televizyonu NATO uzmanlarýnýn “böylelikle Ýran Güneydoðu Avrupa ve Ýsrail'i vurabilecek füzelere sahip olduðunu göstermiþtir”, düþüncesini dile getirdiklerini aktardý. 21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008 [199] Artum Dinç Görünen þu ki ekonomik sýkýntýlarla boðuþan, BM yaptýrýmlarý ve Batýlý güçlerin baskýsý altýnda bulunan Ýran; uzay sanayi, atom enerjisi ve nano teknolojisi alanlarýnda izlediði programlar ve geliþtirdiði projeler ile uluslararasý güç odaðýna çevrilmek tutkusunu bütün olanaklarýný kullanarak gerçekleþtirmek azmindedir. Ýran'ýn Dünyaya Verdiði Mesajýn Gizli ve Açýk Ýþlevleri Ýran Cumhurbaþkaný Ahmedinejad olayýn ardýndan verdiði mesajlarda þu sözleri dile getirdi; “Dünya emperyalizminin ekonomik ambargo ve baskýlarý altýnda, herhangi bir dýþ yardým olmadan, sadece Ýranlý bilim insanlarýnýn katkýlarýyla gerçekleþtirilen bu büyük olay Ýran'ýn uluslararasý konumunu deðiþtirecektir.” Ahmedinejad teknolojik ilerlemelerin “Ýmam-ý Zaman'ýn korumasý altýnda” gerçekleþtiði ve “bilimi bir ilâhî açýdan” deðerlendirdiklerini söyleyerek uydunun uzaya “dünyada tek tanrýlý inancý, barýþ ve adaleti yaymak” için gönderdiklerini açýkladý. Ahmedinejad teknolojik ilerlemelerin “Ýmam-ý Zaman'ýn korumasý altýnda” gerçekleþtiði ve “bilimi bir ilâhî açýdan” deðerlendirdiklerini söyleyerek uydunun uzaya “dünyada tek tanrýlý inancý, barýþ ve adaleti yaymak” için gönderdiklerini açýkladý. Karþýlýklý saygý, diyalog ve aklýselimin olduðu bir döneme girildiðini söyleyen Ýran Cumhurbaþkaný “mevcut küresel problemler artýk bombalar ve füzelerle çözülemiyor” dedi. Batý ile dostluða ve küresel sorunlara çözüm getirme konusunda yardýmcý olmaya hazýr olduklarýný belirten Ahmedinejad “kabadayýlýk söylemleri geride kaldý”, dedi. Ürdün'de yayýnlanan Ed-destur gazetesinin verdiði habere göre bir Ýranlý siyaset analizcisi; “Uydunun fýrlatýlmasýyla dünya Ýran'ýn ne kadar güçlü olduðunu görmüþtür. Þimdi bizimle doðru yöntemlerle geçinmeleri gerekmektedir”, dedi. Adis Ababa'da Afrika Birliði Konferansý'na katýlmýþ olan Ýran Dýþiþleri Bakaný M. Mottaki “projenin tamamen barýþçýl amaçlar ve ülkenin gereksinimlerini karþýlamaya yönelik hizmet vereceðini” söyledi (irna2). Ýran, atom enerjisi, uzay ve nano-teknolojisinde geliþtirdiði projelerin uy-gulama aþamasýna geçirilmesini bir fýrsat olarak deðerlendirip farklý hedef kitlelerine gücünü duyurmak ve mesajýný iletmek istemiþtir. Umut uydusunun yörüngeye fýrlatýlmasý ile Ýran'da iktidarý elinde bulunduran güç çevrelerinin; iç kamuoyu ve muhalif çevrelerin yaný sýra, uluslar arasý kamuoyu [200] 21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008 Ýran'ýn Uzay Teknolojisinde Ulaþtýðý Aþamanýn Uluslararasý Yankýlarý ve güç çevrelerine hitaben verdiði mesajlar vardýr. Verilen Mesajýn Ýç Kamuoyu ve Güç Çevrelerinde Oluþturduðu Yankýlar Ýktidarý elinde bulunduran muhafazakâr kesimin, uydunun fýrlatýlmasýný önemli bir ulusal baþarý olarak gösterip iç kamuoyunda Fars milliyetçiliði duygularýný kabartarak önümüzdeki Haziran'da gerçekleþecek olan cumhurbaþkanlýðý seçimlerine yönelik yatýrým amacýný güttüðü de düþünülebilir. Böylece demokratikleþme karþýtý güç çevrelerinin yeni meydan okuyuþlarýna zemin hazýrlanýp totalitarizm yanlýsý çevrelerin kamuoyu nezdinde sempati kazanabilmeleri olasý kýlýnabilir. Muhafazakâr ve devrim ilkelerine baðlý çevrelerin yorum ve açýklamalarýna karþý kendilerini reformcu ve demokrat olarak tanýmlayan kimi muhalif çevreler yukarýda açýklanan yaklaþýmlarýn tersini savunmaktadýrlar. Bu kesimler, “bilim ve teknolojide ilerleme sürecini taviz vermeden yürütmekle birlikte uluslararasý kamuoyu ve güç çevrelerinin olumsuz tepkilerini çekmeden de söz konusu giriþimler gerçekleþebilirdi” görüþünü savunmaktadýrlar. Reformcu kesimler, þu anda iktidarda bulunan muhafazakâr kesimin milliyetçi duygularla meydan okurcasýna açýklamalarýný eleþtirerek, onlarýn uluslar arasý toplumu ikna etme ve sürecin gerçekten barýþçýl amaçlar izlediðini kanýtlama yönünde gösterdikleri giriþimleri yetersiz ve güvencesiz bulmaktadýrlar. Ýktidarý elinde bulunduran muhafazakâr kesimin, uydunun fýrlatýlmasýný önemli bir ulusal baþarý olarak gösterip iç kamuoyunda Fars milliyetçiliði duygularýný kabartarak önümüzdeki Haziran'da gerçekleþecek olan cumhurbaþkanlýðý seçimlerine yönelik yatýrým amacýný güttüðü de düþünülebilir. Ýran aleyhinde geliþen uluslar arasý iliþkilerdeki süreçleri bir fýrsat olarak deðerlendiren ve dýþ güçlerin yardýmý ile rejimi deðiþtirmeye umut besleyen kimi muhalif Fars milliyetçisi olan güç çevreleri; mevcut rejimle Ýran'ýn, uzay teknolojisi ve atom enerjisi alanlarýnda gerçekleþtireceði herhangi bir ilerleme projesinin, hem Ýran'da demokratikleþme sürecini hem de bölge ve uluslar arasý güvenliði tehlikeye atabileceði görüþündedirler. Santralist muhalefetin dýþýnda, etnik kimlikleri ile(Azerbaycan Türkleri, Araplar, Beluçlar, Kürtler ve Türkmenler) ön plâna çýkan muhalif çevreler; Ahmedinejad'ýn verdiði “barýþ” ve “adalet” mesajýný eleþtirerek; demokratikleþme, insan hak ve özgürlüklerine saygý ve etnik azýnlýklara karþý yürü21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008 [201] Artum Dinç tülen kültürel yok etme uygulamalarýnýn yoðunlaþtýrýldýðýný anýmsatarak; “barýþ” ve “adalet”i gerçek anlamda, önce denetimleri altýnda tuttuklarý ülke içinde nasýl uyguladýklarýna bakmalarý gerektiðini söylemektedirler. Bütün bu yaklaþýmlarýn yaný sýra unutulmamasý gereken gerçek þu ki; Ýran'da siyasal erki elinde bulunduran kesimler kendi meþruiyet kaynaklarýný halktan deðil gökyüzünden verilmiþ ilâhî yetkide bulmaktadýrlar. Bu anlayýþ Ýran anayasasýnýn temel felsefesini oluþturarak birçok maddesinde de kendini açýkça göstermektedir. Karar alma mekanizmasýnda yetkilerin neredeyse tamamýnýn, ilâhî yetki ve göreve sahip tek bir kiþinin(Velâyet-i Fâkih'in) elinde bulunduðu bir rejimde yeryüzü kavramlarý(demokrasi, çoðulculuk, hukuk devleti, laiklik vb.) ile eþitlikçi güç daðýlýmýndan söz etmek herhalde abes bir eðilim ve eylem olsa gerek. Devlet ve hükümet yetkililerinin olayla ilgili Ýran'da siyasal erki elinde verdikleri çeþitli demeçlerde Ýran'ýn; ekonomik bulunduran kesimler büyüme, bilim ve teknolojide önemli ataklar gekendi meþruiyet kaynak- liþtirme, kendi dini ve ideolojik görüþleri temelarýný halktan deðil gök- linde dünyaya yeni bir düzen getirme ve çekim yüzünden verilmiþ ilâhî gücü merkezine çevrilme yolunda sürekli ilerleme sürecinde olduðu vurgulanmaktadýr. Muhayetkide bulmaktadýrlar. lif çevreler ise Ahmedinejad dönemini Ýran'ýn en kötü ve rasgele yönetildiði bir dönem olarak tanýmlayýp; iþsizliðin arttýðý, gelir düzeyinin düþtüðü, yoksulluk oranýnýn yükseldiði, uyuþturucu madde kullanýmý ve fuhuþun geniþ bir biçimde yayýldýðý, gelir daðýlýmýnda eþitsizliðin, etnik ayrýmcýlýðýn, siyasî tutuklularýn arttýðý vb. gibi olumsuzluklara vur-gu yapmaktadýrlar. Ýran'da akýþan ekonomik, politik, sosyal ve kültürel süreçler farklý güç çevrelerince farklý yorumlana dursun; görünen þu ki bir Ýran sosyoloðu Cevat Tebatabayi'nin yazdýðý kitabýna verdiði(Ýran'da Sosyal Yapýnýn Çöküþü) addan da anlaþýlacaðý üzere, söz konusu çöküþ sürecini yörüngeye uydu fýrlatma gibi olaylarla durdurmak zor görünmektedir. Verilen Mesajýn Uluslararasý Kamuoyu ve Güç Çevrelerinde Oluþturduðu Yankýlar BBC haber ajansýnýn Washington'daki diplomatik iþlerden sorumlu muhabiri Jonathan Marcus'a göre uluslar arasý ilgi Umut uydusuna deðil Sefir-2 füzesinedir. Ýran'ýn bu türden (iki aþamalý) füze üretip kullanmasý bir dönüm noktasý olarak deðerlendirilebilir. Asýl kaygý, Ýran'ýn füze üretimi teknolojisinde geldiði son aþamanýn ne olduðudur. Çünkü uydu taþýyýcý füzeler ile balistik füzeler arasýnda teknik açýdan çok az bir fark var (bbc1). [202] 21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008 Ýran'ýn Uzay Teknolojisinde Ulaþtýðý Aþamanýn Uluslararasý Yankýlarý Batý, uydu fýrlatmada kullanýlan teknolojinin, nükleer baþlýk taþýyabilen uzun menzilli füze geliþtirme çalýþmalarýna aktarýlmasýndan korkuyor. ABD ve Batýlý diðer bazý ülkeler, Ýran'ýn nükleer silah üretmek için kapasitesini arttýrmaya çalýþtýðýný düþünüyor. Rusya, Çin ve Kuzey Kore cephesinin; Ýran'ýn yörüngeye uydu yerleþtirme eylemine yeþil ýþýk yakarak dolaylý yollarla destek verdikleri söylenmektedir. “Düþmanýmýn düþmaný dostumdur” deyiþinden yola çýkarak kendi saflarýnda güçlü bir ABD ve Batý karþýtý Ýran'ýn bulunmasý bu ülkeleri hiç de rahatsýz etmemektedir. Hele saðladýklarý teknolojik destek ve olanaklar karþýsýnda milyarlarca dolar finansal kaynak elde ettikleri düþünülürse, söz konusu yaklaþýmýn mantýðý açýkça anlaþýlabilir. Konuyla ilgili Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, Azerbaycan ve Türkiye'nin sessiz kalmalarý dikkat çekicidir. Körfez ülkelerinin resmi makamlarý bu olay ve süreci yakýndan izleyerek dolaylý da olsa duyduklarý kaygýyý belirtmiþlerdir. ABD'nin baþýný çektiði Batý cephesi, Ýran'ý söz konusu ülkeler için sürekli bir tehdit kaynaðý olarak göstermiþtir. Arap dünyasýnda Suriye ve Hamas dýþýnda hiçbir devlet olayla ilgili memnuniyetini belirtmiþ deðildir. Politik gözlemciler, Obama döneminde Almanya'nýn Wiesbaden kentinde toplanacak 5+1 grubu ülkelerinin müzakerelerine baþlamalarý öncesi, 21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008 [203] Artum Dinç Ýran'ýn uydu fýrlatmasýný önemli bir olay olarak deðerlendiriyorlar. Ýran, muhataplarý karþýsýnda daha güçlü bir konum elde etmek peþinde olduðu izlenimini vermektedir. Batý, Ýran'ýn balistik füze geliþtirebilecek kapasiteye sahip olduðundan kuþku duymaktadýr. Böyle bir ortamda Sefir-2 taþýyýcý roketi ile Umut uydusunun fýrlatýlmasý Ýran-ABD iliþkilerinin iyileþmesine olumsuz etki yapabilir(bbc2). Obama yönetimi, uydu fýrlatma teknolojisi ile geliþmiþ balistik füze yapýmý arasýnda bir örtüþme olduðunu düþünmektedir. Pentagon sözcüsü Geoffrey Morrell, “Bu, Ýran ve onun uzun menzilli balistik füze programýný geliþtirme yönündeki sürekli giriþimleriyle kesin olarak ilgilenmemiz için bir nedendir.” Amerika'nýn eski Birleþmiþ Milletler temsilcisi John Bolton, “onlarýn füze fýrlatmýþ olmalarý hala önemli bir olaydýr; ilkel teknoloji bile seni öldürebilir” demektedir. Bolton þöyle ekler: “Yörüngeye uydu yerleþtirmek, bir þehri nükleer silahla vurmakla ayný þey deðildir. Gerçek (the fact), onlarýn kendi programlarýný ilerletmeyi sürdürdükleridir. Yaygaracý olmamalýyýz, ama yýlgýnlýk da göstermemeliyiz.” Zvi Kaplan'a Bat,ý Ýran'ýn balistik füze (Ýsrail space agency'in baþkaný) göre, Ýran'da bigeliþtirebilecek kapasite- lim ve teknoloji geliþmemiþ olabilir, ama Ýranlý bilim adamlarý yurt dýþýna çýkýp çalýþarak bilgi ve ye sahip olduðundan teknoloji çaðýnýn bilgisini elde edebiliyorlar. (Eli, kuþku duymaktadýr. 2009) Beyaz Saray yönetimi ise, Ýran'ýn yaný sýra Kuzey Kore'nin füze geliþtirme giriþimleri konusunda da kaygý duyduðunu bildirdi. Beyaz Saray sözcüsü Robert Gibbs, ABD'nin kýrmýzý çizgilerini vurgulayarak, “Taþýma kapasiteli füze geliþtirilmesi, yasadýþý nükleer program yürütülmesi ya da Ýsrail'in tehdit edilmesine yönelik her tür çaba, Amerikan yönetimi için ciddi bir endiþe kaynaðýdýr” dedi. Ýran'ýn uydu fýrlatma meselesi, ABD Dýþiþleri Bakaný Hillary Clinton'ýn Washington'da Alman meslektaþý Frank-Walter Steinmeier ile yaptýðý görüþmeye de damgasýný vurdu. Clinton Ýran'ýn, nükleer programýný durdurmasýný talep eden BM kararlarýna uymamasý durumunda sonuçlarýna katlanacaðý uyarýsýnda bulundu. Clinton, Baþkan Obama'nýn Ýran ile çetin ve doðrudan diplomasiyi destekleme niyetini gösterdiðini, ancak Ýran'ýn BM kararlarý uyarýnca nükleer programýný durdurmasý gerektiðini söyledi. Hillary Clinton, ABD ve Almanya'nýn Ýran'ýn uluslararasý yükümlülüklerini yerine getirmesi konusunda iþbirliði içinde olmasý gerektiðini de belirtti. Amerikan Dýþiþleri Bakanlýðý sözcüsü Robert Wood, Ýran'ýn uydu fýrlat[204] 21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008 Ýran'ýn Uzay Teknolojisinde Ulaþtýðý Aþamanýn Uluslararasý Yankýlarý masýný kaygý verici bir olay olarak deðerlendirip balistik füzelerin geliþtirilmesine yol açabileceðini söyledi. Ayrýca Birleþmiþ Milletler kararnamelerinin Ýran'a herhangi bir füze geliþtirme etkinliðine katýlmasýný yasakladýðýný anýmsattý (www.voanews.com). ABD'nin resmi yetkilerinin yaný sýra Ýngiltere, Fransa ve Almanya resmi sözcüleri de olaydan duyduklarý kaygýyý aþaðýdaki sözlerle dile getirdiler: Ýngiltere Dýþiþleri Bakan Yardýmcýsý Bill Rammell, füzenin fýrlatýlmasýnýn “Ýran'ýn niyetleri hakkýndaki ciddî kaygýlarýn altýný çizdiðini” söyledi. O, Ýngiltere'nin geliþmeleri derinlemesine incelemekte olduðunu söyledi. Rammell, “Uydu fýrlatma teknolojisinin çifte kullaným alaný vardýr” diye konuþtu (bbc3). Deutsche Welle'nin verdiði haberde Almanya Dýþiþleri Bakaný Steinmeier; olayý endiþe verici ve rahatsýz edici bir geliþme olarak deðerlendirip “bu, Ýran'ýn muktedir olduðu teknik ilerlemeyi ve tehditleri bir kez daha açýkça göstermektedir”, dedi. Fransa Dýþiþleri Bakanlýðý Sözcüsü Eric Chevallier, “Uydunun fýrlatýlmasý bizi endiþelendirdi. Çünkü bu teknoloji ile balistik füze teknolojisi birbirine çok yakýn. Ýran'ýn askeri nükleer kapasitesini geliþtirmesiyle ilgili bað kurmamak mümkün deðildir”, dedi (www.voanews.com).(*) Durumdan Kaynaklanan Tehditler ve Fýrsatlar Metnin içinde de deðinildiði gibi temel sorun Umut uydusu deðil, taþýyýcý roket Sefir-2'dir. Çünkü uzmanlarýn da açýklamalarýna göre balistik füzelerde kullanýlan teknik özellikler bu gibi füzelerde kullanýlan teknik özelliklerle yüksek bir oranda örtüþmektedir. Ayrýca Ýran'ýn bugün elinde bulundurduðu füze kabiliyetleri tam olarak bilinmemekle birlikte gelecekte de füze kabiliyetlerini geliþtirmeyeceði ile ilgili elde herhangi bir güvence bulunmamaktadýr. (*) Ýngiltere Dýþiþleri Bakaný David Miliband 24 Kasým'da Abudabi Stratejik Araþtýrmalar Merkezi'nde yaptýðý konuþmasýnda özellikle Körfez ve genellikle Arap ülkelerini Ýran'a baský yapma konusunda ikna etmeye çalýþtý. Miliband, nükleer silah gücüne sahip Ýran özgüvenini arttýrarak bölge istikrarý ve iþbirliði için önemli ölçüde bir tehdit kaynaðý olabilir, mesajýný verdi. Dolayýsýyla Batý; Körfez ülkelerine karþý Ýran tehdidini anýmsatarak bu ülkelerde kendilerini nasýl savunabilirler düþüncesini uyandýrmak istemekle çok yönlü çýkar amacýný gütmektedir ki bunlardan biri de geleneksel silahlarýný satacaklarý piyasa þartlarýný saðlamak olsa gerek. Buna mukabil, Ýran devleti defalarca ABD ve Ýngiltere devletlerini Ortadoðu'daki çatýþma ve istikrarsýzlýðýn nedeni olarak göstermiþtir (bbc4). 21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008 [205] Artum Dinç Ýran bugün geliþtirdiði ve geliþtirmek istediði füze teknolojisi ile sadece Ortadoðu, Kafkaslar, Orta Asya, Afganistan ve Pakistan'ý deðil Güneydoðu Avrupa'yý da vurabilecek güçtedir. Bu durum bölgede silah yarýþmasýna yol açmýþ ve çeþitli silah üreticisi sermaye çevrelerine piyasa imkaný saðlamýþtýr. Bu durumdan ABD baþta olmakla Batýnýn silah sanayiindeki sermaye çevreleri kadar Rusya, Çin ve Kuzey Kore'nin de silah sanayiindeki sermaye çevreleri kâr çýkarmak istemiþ ve istemektedir. Ayrýca bu süreç sadece silah sanayiindeki piyasa payý ile sýnýrlý kalacak bir süreç deðil; siyasal, ticari ve ekonomik saflaþmalarý da beraberinde getirmektedir. Her ne kadar Ýran söz konusu uydu projesi ile birlikte uluslar arasý toplumda konumunun güçlendiði, saygýnlýðýnýn arttýðý ve artacaðýndan söz etse de; özellikle Batý yanlýsý bölge ülkeleri ve Batý, Ýran bugün geliþtirdiði ve Ýran'ýn bu türden giriþimlerini bahane ederek Ýran ve Ýran'a teknolojik destek saðlayan ülkelere geliþtirmek istediði füze karþý kendilerini savunacak önlemleri almaya ve teknolojisi ile sadece Or- durumdan kâr çýkarma amacý ile kendi çýkarlarý tadoðu, Kafkaslar, Orta doðrultusunda yeni fýrsatlar oluþturmaya gideAsya, Afganistan ve Pa- ceklerdir. ABD ve Batýlý ortaklarý söz konusu durumkistan'ý deðil Güneydoðu Avrupa'yý da vurabilecek dan kendi çýkarlarý doðrultusunda yeni fýrsatlar oluþturma politikalarý kapsamýnda Ýran'ýn uydu güçtedir. taþýyýcý füze teknolojisine sahip olduðunu bir tehlike nedeni göstererek; r Özellikle Körfez ülkelerine savunma amaçlý geleneksel silahlarýný sat- ma, r Ýsrail'in güvenliðinin tehdit edildiðini vurgulayarak bu ülkeye nükleer silah geliþtirme dahil her türlü savunma mekanizmalarýný kullanma hakký tanýyýp uluslar arasý atom enerjisi örgütünün denetim ve yaptýrýmlarýndan muaf tutmak, r Aslýnda Rusya'yý kuþatma ve füze sistemini zayýflatma amacýný taþýyan Polonya ve Çek Cumhuriyetlerine yerleþtirilmiþ olan geliþmiþ füze savunma sistemiyle, Avrupa'yý Ýran tehdidine karþý koruyormuþ gibi bir izlenim vermek, r Sadece bununla sýnýrlý kalmayýp Ýran'ýn füze tehdidini neden göstererek Doðu Akdeniz ve Güneydoðu Avrupa'nýn yaný sýra Kafkaslar ve Orta Asya'ya yayýlarak da füze savunma sistemlerini yerleþtirmek, [206] 21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008 Ýran'ýn Uzay Teknolojisinde Ulaþtýðý Aþamanýn Uluslararasý Yankýlarý Ýran'ýn füze tehdidi ile ilgili Rusya ile ortak savunma sistemleri oluþturmaya varýncaya kadar (ki Rusya'nýn füze savunma sistemlerine girme ve bilgi edinme amacýný güden bir proje olabilir) bir “savunma” aðý oluþturma amacýný gütmektedir. Yukarýda maddeler halinde verilmiþ bilgilerle ilgili daha ayrýntýlý olarak bkz. (Dinshaw & Ferguson, 2009), (bbc2) ve (bbc1) Görünen ABD ve çýkar ortaklarý, Ýran'ýn füze yeteneklerini kendi çýkarlarý için bir tehdit kaynaðý olarak göstermekle birlikte, sadece Rusya'yý deðil, bunun yaný sýra Çin, K. Kore ve Ýran'ý da kapsayacak bir askeri kuþatma aðý oluþturma projesini gerçekleþtirmek amacýný gütmektedir. Sürecin baþarýlý olup olamayacaðýný kestirmek þimdilik güçtür. 21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008 [207] Artum Dinç Kaynakça 1. Lake, Eli (3 Þubat 2009). “Iran Zooms into Space with 50-year-old Technology”, http://washingtontimes.com/news/2009/feb/03/iran-zooms-space-50-year-oldtechnology/ (alýnma tarihi: 05.02.2009). 2. Mistry, Dinshaw & Ferguson, Charles D. (4 Þubat 2009). “Iran's Missiles: Don't Go Ballistic”, http://www.iht.com/articles/2009/02/04/opinion/edmistry.php (alýnma tarihi: 05.02.2009). 3. (irna1) http://www5.irna.ir/View/FullStory/?NewsId=335479 4. (irna2) http://www5.irna.ir/View/FullStory/?NewsId=339199 5. http://www.isna.ir/ISNA/NewsView.aspx?ID=News-1283866 6.(radikal1) http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalHaberDetay&ArticleID=920048 &Date=04.02.2009&CategoryID=100; 7. (radikal2) http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetay&ArticleID=920065&Date=08. 02.2009&CategoryID=81 8. (bbc1) http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/02/090203_shr_iransatellite_marcus.shtml 9. (bbc2) http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/02/090203_shr_jb_iran_satellite.shtml 10. (bbc3) http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/02/090203_iran_satellite_reax.shtml 11. (bbc4) http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2008/11/090204_shr_bb_miliband_bbcamerica.sht ml http://www.voanews.com/persian/2009-02-03-voa10.cfm [208] 21. YÜZYIL Ekim / Kasým / Aralýk 2008