de er akı anal z ve gıda sektöründe br uygulama
Transkript
de er akı anal z ve gıda sektöründe br uygulama
DE ER AKI ANAL Z VE GIDA SEKTÖRÜNDE B R UYGULAMA Kadir YILDIZ stanbul Teknik Üniversitesi ule Itr SATO LU stanbul Teknik Üniversitesi ÖZET De er ak haritas, yaln üretimin uygulanmas yolunda verilerin sistematik olarak elde edilmesi, analizi, sistemdeki katma de erli ve katma de ersiz faaliyetlerin belirlenmesi sonucunda katma de ersiz faaliyetlerin ortadan kaldrlmas ya da de i tirilmesini amaçlayan görsel bir araçtr. De erin mü terinin para ödemeyi istedi i her ey oldu u dü ünüldü ünde de er yaratmayan her türlü faaliyetin kstlar da göz önüne alnarak de erlendirilmesi gerekmektedir. Yaplan çal mada bir gda üretim i letmesinde mevcut durumun incelenip katma de ersiz faaliyetlerin ortadan kaldrlmasna yönelik öneriler getirilecektir. Geli tirme önerileri ile israflarn ortadan kaldrlmas, temin süresinin dü mesi ve ak n artrlmas amaçlanmaktadr. ncelenen üretim sistemi reçel üretim hattdr. Yaplan çal ma, son zamanlarda popülaritesi artan ancak gda sektöründe yo un bir kullanm alan bulamayan ve uygulanmas zor olan de er ak haritalandrmann farkl bir alanda kullanmn göstermektir. Gda sektöründe hammaddenin mevsimselli i, hammaddenin her zaman istenen kalitede bulunmasndaki zorluk, üretimin otomasyon ile veya insan gücüyle yaplmasnda ayn sonucun alnamamas de er ak haritalandrmay zorla trc olarak kar la lan durumlardr. Anahtar Kelimeler : De er Ak Analizi, Haritalandrma, sraf, Gda Endüstrisi VALUE STREAM ANALYSIS AND AN APPLICATION IN FOOD MANUFACTURING INDUSTRY ABSTRACT A value stream map is a visual tool to gather, analyze the manufacturing data systematically, and to determine the value-added and non-valueadded activities. It ultimately aims at eliminating or converting wastes during the lean journey. As value is every activity that the customer wants to pay for, all non-value adding activities must be analyzed, by considering the sytem constraints. In this study, current state of a manufacturing company of food industry is analyzed, and solutions are proposed to eliminate non-value adding activities. By means of this analysis, reduction of lead time and improvement of product flow is aimed. The fruit jam manufacturing line is analyzed in the factory. This study exemplifies a popular lean technique that has been rarely applied for food industry. The seasonality of the food industry, the difficulty in obtaining quality raw materials when needed, the problem of unequal product quality when produced manually or by automation are factors that complicates value stream mapping and analysis. Keywords : Value Stream Analysis, Mapping, Waste, Food Industry 713 K. Yldz, . I. Sato lu 1. G R Yaln üretim felsefesi, hammaddenin ürüne dönü türülmesi srasnda ürüne katma de eri olmayan her türlü faaliyeti ve bunun yannda beklemeleri yani israflar yok etmeyi amaçlayan bir yakla mdr (Womack ve Jones, 1998). Katma de er veya de er ile kastedilen ise mü terinin para vermeye de er buldu u niteliklerdir. De er, son mü terinin bak açs dikkate alnarak ve ürüne özgü olacak ekilde tanmlanr. De er ak ise, Yaln Üretimde skça kullanlan ve incelenen bir kavramdr. Bir üretim sisteminde, hammaddeyi ürüne dönü türme süreçleri srasnda katma de erli faaliyetlerin yannda israf olarak nitelendirilebilecek çok sayda faaliyet gerçekle tirilir. De er ak haritalandrma, bu dönü türme süreçleri srasnda, bilginin ve malzemenin geçti i tüm a amalar, meydana gelen duru lar ve her bir a amada harcanan süreleri görsel olarak ve bir bütün halinde resmeden bir yaln üretim tekni idir. Di er bir deyi le tedarikçiden ba layarak üretimi gerçekle tirildi i sistemi ve sonrasnda mü teriyi de içine alacak ekilde bilginin ve malzemenin ak ve beklemesi incelenir. De er ak haritalandrma bir de er ak analizi tekni idir. Bunun yannda di er de er ak analizi teknikleri de mevcuttur (Hines ve Rich, 1997). Ancak di er teknikler bu çal ma kapsamna alnmam tr. Bu çal mada, de er ak haritalandrma tekni i kullanlarak, bir reçel üretim tesisindeki üretim hattnn mevcut durum de er ak haritas çizilip, katma de ersiz faaliyetler ve geli tirilmesi gereken a amalar belirlenmi tir. Daha sonra geli tirme önerilerinde bulunularak gelecek durum de er ak haritas çizilmi tir. Gda endüstrisinde de er ak haritalandrma çal mas geçmi te az sayda gerçekle tirilmi tir. Bu endüstriye özgü artlar dikkate alnd ndan, çal ma benzerlerinden farkllk göstermektedir. 2. DE ER AKI I HAR TALANDIRMA METODOLOJ S Bu bölümde, öncelikle de er ak haritalandrma tekni inin mevcut durum haritas çiziminde gerçekle tirilen a amalar, daha sonra sistemin geli tirilmesine ili kin öneriler ve gelecek durum haritasnn çiziminin a amalar anlatlacaktr. Mevcut durum haritas çiziminin temel a amalar unlardr (Tapping, vd., 2002): De er ak incelenecek ürün ailesi seçilir. Bir A3 ka t üzerine veya beyaz bir tahtaya, temel üretim a amalar için birer kutucuk çizilir. Üretim sahasna gidilir. En son a amadan ba layarak geriye do ru gidilerek, temel özelliklere ait gerçek veriler, her proses/a ama için toplanr. Geçmi raporlar vb. yazl kaynaklardan bilgi edinilmesi do ru de ildir. Çünkü bunlar, her zaman güncel durumu yanstmayabilir. Skça kullanlan proseslere dair temel özellikler unlardr: aylk veya günlük mü teriye teslim edilen ürün adedi, tedarikçinin teslimat skl , kullanlabilir üretim süresi, makineler için çevrim süresi, i gören çevrim süresi, her a amada gerçekle en hazrlk süresi, a amalar/proses arasndaki süreç içi stok (WIP) miktarlar, her a amada çal an i gören says, günlük vardiya says hammadde veya bitmi ürün stok miktarlar, süreçler arasnda geçen süre ve bunlarn birbirlerine uzaklklar. A amalarn (makinelerin) birbirlerine uzaklklar bu yöntem ilk geli tirildi i dönemde kullanlmamakla birlikte yakn zamanda bu teknikte kullanlmaya ba lam tr. Çünkü a amalarn birbirlerine mesafeleri, arada geçen süreyi ve dolaysyla bekleyen WIP miktarn etkilemektedir. Tedarikçi, mü teri, üretim a amas, üretim kontrol için daha önce belirlenmi semboller ak srasna uygun biçimde ka da/tahtaya çizilir. . Mü teri sembolünün altna bir kutu çizilerek, içerisine aylk ve günlük ürünler cinsinden mü teri gereksinimleri yazlr. Tedarikçiden geli skl sembolün altna (aylk, haftalk,, günlük vb. ekilde) yazlr. Mü teri sembolünün altna teslimat a amas için de bir kutu ve bu kutuyu takiben bir kamyon sembolü çizilir. Bu kamyon sembolünün altna mü teriye teslimat skl yazlr. Yönleri belirtecek ekilde oklar çizilir. Üretim a amalarn gösteren kutularn içerisine, temel özelliklere ili kin veriler yazlr. Her a ama için kullanlabilir sürenin ne kadarnda söz konusu kayna n/makinenin çal t yüzde cinsinden hesaplanr. Tedarikçiden gelen, üretim kontrol departmanndanüretim a amalarna gönderilen veya buraya gönderilen, mü teriden gelen manuel veya elektronik bilgi ak na ili kin oklar çizilir. 714 XI. Üretim Ara trmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 WIP ve hammadde/bitmi ürün stoklarnn birikti i noktalara envanter sembolleri yerle tirilir ve bunlarn kaç günlük sto a kar lk geldi i, söz konusu stok miktarnn günlük ihtiyaca bölünmesi ile bulunur. Bulunan de erler, haritada ilgili yerlere yazlr. tme, çekme veya ilk giren ilk çkar (FIFO) eklindeki semboller, üretim kontrol mant na uygun biçimde haritada uygun yerlere yerle tirilir. Toplam katma de erli süre ve toplam temin süresi de er ak için çizilir. Ölçülmek istenen performans ölçütleri belirlenir. Bunlar için mevcut performans düzeyi ölçülür. Gelecek durum de er ak haritasnn çiziminin a amalar a a da açklanm tr (Tapping, vd., 2002): Mevcut talebe odaklanlr. u anda bu üretim hattndan geçen ürünlerin talep de erleri ve buna ba l olarak takt süresi hesaplanr. Mevcut olanaklarla, bu takt süresini sa layp sa layamayaca mz incelenir. Tampon stok veya güvenlik sto una gereksinim olup olmad ve bunlarn kaçar adet olmas gerekti i ara trlr. Bitmi ürün süpermarketine gerek duyulup duyulmad ara trlr. Talebi kar layabilmek için gereken di er iyile tirme teknikleri (SMED, 5S, TPM vb.) ara trlr. De er ak na odaklanlr. Üretimin a amalarn hattn istasyonlarna benzer ekilde dü ünerek, a amalar arasndaki i yükü dengesizlikleri giderilmeye çal lr. Yani, bir tür hat dengeleme yaplr. yükü dengelemesi için a amalar bir hücrede birle tirmeye benzer bir mantk izlenebilir. A amalar birbirine yakla trlr. Böylece bir i gören birden fazla a amay idare edebilir. Sürekli ak n sa lanamad noktalarda, önceki a amadaki üretimin nasl kontrol edilece i dü ünülür. Süpermarketle birlikte kanban üretim kontrol sistemi, FIFO hatt veya itme tipi üretim kontrol seçeneklerinden hangisinin uygun oldu una karar verilir. yile tirme tekniklerinden hangilerinin uygulanmas gerekti i ara trlr (5S, otonom bakm, SMED gibi). Üretim düzgünle tirme yaplr. Yani üretilecek ürün tiplerinin mümkün oldu u kadar her gün ve hatta gün içerisinde bile e it adetlerde üretilmesi için çizelgeleme yaplr. Heijunka kutusu ile i lerin sralanmas buna yönelik tekniklerden biridir. Tüm bu iyile tirme önerilerini ve yeni uygulamalar kapsayacak ekilde gelecek durum haritas çizilir. 3. UYGULAMA 3.1. Ürün Ailesinin Seçimi Ve Tantm letmede hammaddeden kaynaklanan sezonluk üretim söz konusu oldu undan sürekli olarak devam eden bir üretim sisteminin incelenmesinin hem daha kolay hem de daha yararl olaca dü ünülmü tür. Buna göre fabrikada 2011 Mart ve Nisan aylarnda üretilen bir tür meyve reçelinin incelenmesine karar verilmi tir. Türk Gda Kodeksine göre reçeller, geleneksel reçel, ekstra geleneksel reçel ve diyabetik reçel olarak snflandrlmaktadr. Seçilen reçel, bir ekstra geleneksel meyve reçelidir. Ekstra geleneksel reçelin, geleneksel reçelden fark içindeki meyve yo unlu unun daha fazla olmasdr. 3.2. Reçel Üretiminin A amalar Bu bölümde, incelenen i letmede gerçekle tirilen reçel üretiminin ba lca a amalar srasyla açklanm tr. Meyvelerin Hazrlanmas- Ön Hazrlk Reçelin hammaddesi olan meyveler belirli dönemlerde yeti ti i için bu meyvelerin üretim sezonu boyunca taze, sa lkl ve güvenilir biçimde saklanmas gerekmektedir. Meyveler bol oldu u dönemde alnmakta ve baz i lemlerden geçirildikten sonra çe itli yöntemlere göre saklanmaktadrlar. Söz konusu fabrikada uygulanan yöntem, dondurarak muhafaza etme yöntemidir. Bu yöntem pahal olmasna ra men meyvelerin özelli inin korundu u görülür. Meyvelerin dondurulmas i lemleri çe itli a amalar ile yaplmaktadr. Ancak burada ayrntya girilmeyecektir. 715 K. Yldz, . I. Sato lu urup Hazrlanmas Üretilecek olan reçelin türüne göre ve içerisinde kullanlan meyvelerin özelliklerine göre de i iklik gösteren bir süreç olan urup hazrlama a amasnda urup için kullanlanlar pektin, asit, glikoz urubu, eker ve di er maddelerdir. ncelenen reçel üretimi için urup hazrlama a amasnda eker ve glikoz urubu kullanlmaktadr. eker belirli zamanlarda reçel üretim hattna getirilmekte ve eker stoku ile üretim birbirine yaknla trlmaktadr. Böylece forklift üretim annda ihtiyaç oldu unda daha ksa zamanda ekeri getirebilmektedir. Glikoz urubu ise glikoz tankndan bir musluk yardmyla alnarak kovalara doldurulmaktadr. Bu içerikler vakumlu kazanlara getirilmekte ve urup hazrlama için kullanlan ikinci sradaki kazanda urup hazrlanmaktadr. urubun pi me süresi yakla k 20 dakikadr ve bu süredeki sapmalar snrldr. Reçelin Pi mesi Reçelin pi irilmesi için açk ya da vakumlu kazanlar kullanlmaktadr. letmede de 4 tane açk ve 4 tane vakumlu olmak üzere 8 kazan bulunmaktadr. Bu kazanlardan vakumlu olanlardan biri arzal oldu u için çal mamaktadr. Geri kalan 3 vakumlu kazandan biri urup hazrlama di er ikisi de reçel pi irme için kullanlmaktadr. Bu kazanlarda pi irilen bir seferlik reçele bir tertip denilmektedir. Bir tertip reçel de yakla k olarak 1 tondur. Bir tertipten çkan reçel 320 cc meyve reçeli için kavanoz says olarak yakla k 2012 adettir. Kavanozun büyüklü üne ya da reçelin türüne göre bu say de i mektedir. Reçelin Dolumu Vakumlu kazanlarda pi irilen reçel, kazann altndaki musluk benzeri yerden arabaya aktlmakta ve üzeri kapatldktan sonra numaralandrlmakta ve dolum için forklift ile ta nmaktadr. Dolum makineleri meyvede bölünmelere neden olabilece inden dolum elle yaplmaktadr. Dolum hattna gelindi inde i çiler bu arabadaki reçeli ellerindeki aletler ile almakta ve kavanozlara doldurmaktadr. Kullanlan kavanozlar fabrika d nda, bahçede paletler halinde beklemektedir. Paletler halinde dolum hattnn yanna getirilen kavanozlar bir i çi tarafndan bir bant üzerine konulmakta ve ykanan kavanozlar bant yardm ile dolum bölümüne girmektedir. Dolum bölümünde bu kavanozlar alan bir i çi bunlar kasalara doldurmakta ve ardndan kasalarn da tm ile i çilere içine reçelin doldurulaca malzemeyi sa lamaktadr. Kavanozlarn dolum bölümüne girdi i bant ile dolumun yapld bölüm arasnda küçük bir mesafe oldu undan kasalara koyup tekrardan kasalardan kavanozun çkarlmas gibi bir i lem görülmektedir. Elle yaplan dolum sonras doldurulan reçelin standart olup olmad nn kontrolü için bir i çi göz karar kavanoza ekleme yapmakta ya da fazla olan ksm geri almaktadr. Belirli zamanlarda seçilen örnekler ile gramaj kontrolü yine dolum hattnda yaplmaktadr. Doldurulan reçellerin kavanoz kapaklarnn taklmas da yine ayn hatta yaplmaktadr. Hatta farkl i leri yapan 10 i çi çal maktadr. Pastörizasyon Doldurulan reçellerin scak su içine veya du una alnmas ile ürün dayankll nn ve raf ömrünün artrlmas sa lanmaktadr. Ambalaj açlncaya kadar mikrobiyolojik etkenlere kar dayankllk devam etmektedir (Milli E itim Bakanl , 2007). Etiketleme Gda maddesinin özellikleri, içeri i, üretim yeri gibi bilgilerin yer ald etiketlerin kavanoza yap trld a amadr. Etiketleme makine aracl yla yaplmaktadr. 3.3. De er Ak Haritalandrma Uygulamas Ele alnan meyve reçeli ürün ailesi için mevcut durum de er ak haritas, sahaya inilerek, birebir gözlem yaplarak ekil 1de gösterildi i ekilde çizilmi tir. letmede günlük yakla k olarak 2003 adet 320 cc meyve reçeli üretilmektedir. Üretim için bir günde harcanan etkin süre 450 dk* 3= 1350 dk olarak bulunur. 320 cc meyve reçeli üretiminin yln her günü için düzgün da ld dü ünülürse bu sürenin %5.1lik ksm yani 68.85 dakikas bu ürün için kullanlmaktadr. Sistemde bir ürünün takt süresi toplam kullanlan sürenin bu süre içerisinde üretilen ürün saysna bölünmesi ile bulunur. Bir günlük çal ma süresi 1350 dk ve günlük ortalama üretilen ürün miktar 39275 adet oldu una göre takt süresi 0,034 dk yani 2,04 sn olarak bulunur. 716 XI. Üretim Ara trmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 ekil 1. Mevcut Durum De er Ak Haritas Meyve reçeli üretim hattnn çevrim süresi ise en uzun istasyon çevrim süresi olan 65 dakikadr. Di er istasyonlarn çevrim sürelerine bakld nda ise meyve hazrlk i leminin 60 dk, urup hazrlamann 20 dk, 717 K. Yldz, . I. Sato lu reçel dolumun 1,34 sn ve etiketlemenin 0,75 sn. oldu u görülmektedir. Dengeli bir sistemde çevrim sürelerinin birbirine daha yakn olmas gerekmektedir. stasyonlarn çevrim süreleri arasndaki bu büyük fark meyve hazrlama, urup hazrlama ve reçelin pi mesi i lemlerinin tertip baznda yaplmas buna kar lk reçel dolum ve etiketleme i lemlerinin kavanoz için yaplp i lemi biten kavanozun sistemden akmasdr. Bunun yannda ürün üzerindeki katma de erli i lemlerin 220 dk sürdü ü görülürken temin süresinin yakla k 7 ay oldu u sonucuna varlmaktadr. 7 aylk süre sonunda fabrika deposundan çkan ürünler Nilüferdeki depodan da tlmaktadr. 3.3.1. Mevcut Durum De er Ak ndaki Problemler Çizilen mevcut de er ak sonunda görülen problemler öyle sralanm tr: Nilüferdeki depodaki stok ile birlikte 7 ay a kn bir süre, fabrikada ise 7 ay tutulan ürünün temin süresine kar lk sadece 220 dakikalk bir katma de erli sürenin oldu u görülmü tür. Bu büyük fark süreç içerisinde ve özellikle de üretim sonunda depoda beklemeden kaynaklanmaktadr. Meyvelerin ön hazrl ve urup hazrlama i lemlerinde hazrlk süresi olmamasna ra men reçelin pi mesinde i lem süresinin yars kadar bir hazrlk süresi mevcuttur. Burada hazrlk süresinde maksat farkl tip reçellerin üretilmesi sonucunda kazann temizlenmesidir. Örne in, krmz renkli bir reçel pi irildikten sonra açk renkli bir reçel vakumlu kazanda pi irilecekse i çilerin özel kyafetler giyip kazan temizlemesidir. Reçelin dolumu ve paletleme bölümlerinde de hazrlk süreleri ksmen fazladr. Katma de er yaratmayan bu sürelerin azaltlmas gerekmektedir. Reçelin dolumu yapldktan sonra fabrika deposuna götürülmesi gerekmektedir. Bunu nedeni dolumun hznn yava olmas ve bir sonraki i lem olan etiketleme ve paletlemenin hznn daha fazla olmasdr. Reçel dolum hatt paletleme hattn besleyemedi i için paletleme i lemi sonra yaplmak üzere ürünler depoya ta nmaktadr. Bu srada ise daha önceden depoya götürülmü ve imdi paletlemesi yaplacak olan ürünlerin i lemi yaplmaktadr. Reçel hattn devamnda yer almasna ra men burada garnitür, bezelye vb. ürünlerin de kavanozlarnn etiketlemesi ve paletlemesi yaplmaktadr. Bu ta ma i lemi ve fabrika deposundaki bir aylk stoklama katma de ersiz faaliyetlerdir. letmede reçel pi irmede kullanlan vakumlu kazanlardan biri çal mamaktadr. Bakm ve onarm çal malarndaki düzenlemeler bu tür problemlerin önlenmesi için yararl olabilir. Ürün tüm operasyonlar tamamlandktan sonra 1,5 ay daha fabrika deposunda bekletilmektedir. Bu durum hem mevcut deponun kapasitesinin dolmasna ve di er ürünler için yer ayrlamamasna neden olmakta hem de yüksek bir elde bulundurma maliyeti do urmaktadr. Bu durumun ortadan kaldrlmas için stok devir hzn artrc admlar atlmaldr. Tablo 1. Mevcut Durumda Reçel Üretim Hattnn lem Süreleri ve Takt Süresi Mevcut Durum Bir güne dü en 320 cc meyve reçeli üretimi 2003 Takt Süresi (sn) 0,034 dk Çevrim Süresi (dk)* 65 stasyon ad Toplamstandartzaman* Operatör says 60 dk 10 urup hazrlama 5 dk 1 Glikoz hazrlama 20 dk 1 Reçelin pi mesi 65 dk 2 Reçelin dolumu 1,34 sn 10 Etiket/ Paletleme 0,75 sn 7 Ön hazrlk *Hesaplamalar kavanoz ba nadr. 718 XI. Üretim Ara trmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 Üretim Sistemindeki Di er Problemler ise unlardr: Malzeme ta ma, de er ak haritasnda gösterilemeyen ancak ürün kalitesi ve i güvenli i için önemli olan bir konudur. letmede forkliftlerin geçebilece i kadar yeterli alann bulunmad görülmektedir. Yerlere sar çizgiler çizilerek geçi yollar belirtilmi tir. Ancak bu yollarn kenarnda yayalarn geçece i bir yer bulunmamaktadr. Özellikle depoda olmak üzere yayalarn da geçebilece i bir alan yaratlmaldr. Glikoz tank vakumlu kazanlara yakn bir yerdedir. Ancak yine de vakumlu kazanlar yüksekte yer alp merdivenle çkld için a a inilip getirilmesini gerektirmektedir. Glikoz kalite bölümü tarafndan belirlenen miktarda tanktan alnmakta ve kovalar içerisinde ta nmaktadr. Bu glikoz tank benmari grubu reçellerinin yapld açk kazanlara uzaktr ve her seferinde ta ma yaplmas kayptr. Bunu d nda i çilerin iki elinde iki kova ta mas da zorlanmaya neden olmaktadr. 3.3.2. yile tirme Önerileri Ve Gelecek Durum De er Ak Haritas htiyaç duyulan geli tirme teknikleri a a da özetlenmi tir: Glikoz tanknn açk kazanlara uzak olmas sonucu ya anan ta ma zorlu u ve zaman kayb sebebiyle bu bölgede daha küçük hacimli glikoz saklama tank konulmas önerilmektedir. Açk kazanlarn yannda alan kst nedeniyle büyük hacimli bir tankn konulaca bir bölge de bulunmamaktadr. Bu önerinin d nda glikozun tanktan borular ile ta nmas sa lanarak zaman ve i gücünden tasarruf edilebilece i dü ünülmektedir. Bu ekildeki 5S çal malar ile glikoz tankndan glikoz alnmas ve ta nmas sürecinde olumlu de i iklikler olacaktr. Glikozun borular yardmyla çekilmesi sa lanrsa yere dökülen glikozun temizlenmesi gibi katma de ersiz ve israf olarak görülen süreçler de ortadan kaldrlabilir. 320 cc meyve reçelinin pi irildi i vakumlu kazanlardan biri çal mamaktadr. Bu tür hatalarn ortadan kaldrlmas için toplam üretken bakm uygulanmas uygun olacaktr. Toplam üretken bakm ile ara stok tutulmas, gecikmeler, beklemeler, bakm için ayrlan zamanlar azaltlabilir. Reçelin pi irildi i kazanlar için üretim düzgüle tirme çal mas yaplarak birbirine benzer reçellerin art arda üretilmesi temizlik süresi olan hazrl azaltacaktr. Yllk üretim heijunka kutusu ile düzenlenerek aradaki katma de ersiz temizlik süresi azaltlabilir. Bu süre 65 dakikalk reçel pi me süresi ile kyasland nda 30 dakika olarak yüksek bir süredir. Bu istasyonda SMED ve düzgünle tirme çal malar yaplmaldr. Reçelin dolumu a amasnda makine ile dolum yaplarak hz kazanlabilir ve hzla i leyen bant bir sonraki etiketleme bandn da besleyecek duruma gelebilir. Bu durum etiketleme öncesinde yakla k 1 aylk ara stok düzeyini azaltm olacaktr. Makine ile dolum i letme tarafndan kalitede de i iklik olaca nedeni ile kabul edilmemektedir. Marmelatlar tanesiz oldu u için dolumu her yerde makine ile yaplmaktadr. Ancak reçellerin taneciklerinin bölünme, ezilme sorunlar ile taneciklerin e it ekilde da lmayabilece i dü üncesi reçellerin makine ile dolumuna ku ku ile baklmasna neden olmaktadr. Yaplan incelemelerde son yllarda geli en teknolojinin bu sorunlar ortadan kaldrd sonucuna ula lm tr. Dolum makineleri ile dolum yaplrken dolum scakl na getirilen reçel kazandan borular yardmyla iletilmektedir. Reçelin dolumunun yapld istasyonda kavanozlar ters konulmu bir halde makine ile ykanmakta daha sonra ykanan kavanozlar alnp kasalara ters konmakta ve içinde kalan su uzakla trlmaktadr. Bu i lemden sonra biriken kasalar ile kavanozlar yakla k 3 metre uzaktaki dolum hattna itilmektedir ve burada i çiler tarafndan alnan kavanozlara reçeller konulmaktadr. Bu iki i lem yerine kavanozlarn do rudan alnp içine reçelin doldurulaca bir sistem kurulabilir. ki hattn birbirine yakla trlmas ile gereksiz i lemlerden tasarruf edilecektir. Ancak bu iki hattn birbirine yakla trlmas i çilerin girip çkaca alan da kapataca ndan bu alan için yeni bir düzenleme yaplmas gerekmektedir. Etiketleme/ paletleme istasyonunda bir bant üzerinde i lemler sras ile yaplmaktadr. Ancak bu i lem öncesindeki dolum i leminin bu hatt yeterince besleyememesi ak n durmasna ve ara stoktan sonra i lemlerin devam etmesine yol açmaktadr. Bu sorunun ortadan kaldrlmas için buraya ikinci bir bant konulup reçel hattnn hznda ilerleyen di er hattn yannda bir de bezelye, garnitür vs. ürünlerin son i lemlerinin yapld bir hat kullanlm olur. Böylece bir ilk yatrm maliyetine katlanlm olacak ancak 1 aylk bir ara stok yok edilmi olacaktr. 719 K. Yldz, . I. Sato lu letmede dolum i leminin makine ile yaplmas ve hat dengeleme çal malar ile ara stoklar ve ta malar azaltlacak ve ak sa lanacaktr. Etiketleme hattndaki hazrlk süresi de i lem süresi ile kyasland nda uzun oldu u için burada bir SMED çal mas yaplmal ve hazrlk süresi tek haneye dü ürülmeye çal lmaldr. Hazrlk süresinin ksa olmas farkl ürünler ve kavanoz boylar arasnda geçi yaplmasn kolayla tracak ve zamandan kazanç sa lanacaktr. Ayrca üretim düzgünle tirme çal mas ile talep de göz önüne alnarak bir üretim plan belirlenerek aradaki kayplarn en aza indirilmesi sa lanabilir. yile tirme önerileri do rultusunda çizilen gelecek durum de er ak haritas ekil 2de sunulmu tur. ekil 2. Gelecek Durum De er Ak Haritas 720 XI. Üretim Ara trmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 Bu çal mada reçel dolumununmakineyle yaplmas önerilmi tir. Yeni teknoloji ürünü olan likit dolum makinelerinin üretici firmalar ile görü ülerek denenmesi, test edilmesi sonucunda kalite standartlarna uygun olup olmad kararnn verilerek buna göre hareket edilmesi gereklidir. Makine ile dolumun sa layaca avantajlar, çevrim süresinin ksalmas, i gücü tasarrufu ile buradaki i gücünün ba ka bölümlere kaydrlabilmesi, maliyetten uzun dönemde tasarruftur. Bir dolum makinesinin fiyat yakla k olarak 18 bin euro civarndadr. Bu da i letmenin i çilik ve enerji tasarrufu ile kar lanabilir. Makine kullanm ayrca vakumlu kazanlardan reçelin borular yardmyla çekilmesini sa lad için aradaki ta malar azaltacaktr ve kavanozlarn do rudan ykamadan alnmas ile burada da tasarruf olacaktr. Makine kullanm hz artraca için etiketleme hatt ile dengeli çal trlarak aradaki 1 aylk yar mamul stoku tutma durumu ortadan kalkacaktr. Ancak söylendi i gibi bu yatrm kararnn verilmesindeki en önemli etken kalitedir ve kalite istenen ko ullarda olursa böyle bir makinenin alnmas söz konusu olabilir. Elle doluma devam edilmek istenirse yaplmas gereken ise kavanozlarn makine ile ykanp i çi tarafndan kasalara konuldu u bölge ile temizlenmi kavanozlarn kasadan alnp dolduruldu u hattn birbirine yakla trlmasdr. Böylece fazladan hareket olarak nitelendirilen ve israf kapsamna giren kavanozlarn temizlenmesi sonrasnda kasalara konulmas, kasalarn dolum hattna itilmesi ve kasalardan kavanozlarn alnmas i lemleri sadece kavanozlarn temizlendikten sonra alnmas i lemine dönü ecektir. 4. Sonuç Bu çal mada de er ak haritalandrma tekni i kullanlarak bir reçel üretim tesisinde de er ak analizi yaplm tr. Ürüne özgü üretim a amalar söz konusu olup, incelenen üretim tesisine özgü artlar ve sorunlar da gözlemlenmi tir. Sorunlara yönelik bir dizi çözüm önerisi geli tirilmi olup, öneriler do rultusunda gelecek durum haritas çizilmi tir. Reçel dolumunun makine ile yaplmas bu çal ma sonucunda önerilmi tir. Makinenin devreye alnmas halinde, meyvelerin bütün halinde dolumunun yaplp yaplamayaca yani istenen kalitenin sa lanmas konusu test edilmelidir. Ayrca makinenin satn alnmas durumunda olu acak maliyet ile elde edilecek kazançlar kar la trlmaldr. Çal ma sonucunda yaplan öneriler, firma yetkilileri ile de payla lm tr. KAYNAKÇA Hines, P., & Rich, N. (1997). The seven value stream mapping tools. International Journal of Operations & Production Management, Vol. 17, No.1 , 46-64. Tapping, Luyster, Shuker, 2002. Value-stream Management: eight steps to planning, mapping and sustainingleanimprovements. Productivity Press. Womack, J. P.,Jones, D. T., 1998. Yaln Dü ünce. Sistem Yaynclk. 721