KOFI ANNAN`IN HA‹T‹`S‹* Justin Podur
Transkript
KOFI ANNAN`IN HA‹T‹`S‹* Justin Podur
KOFI ANNAN’IN HA‹T‹’S‹* Justin Podur gh Michael Deibert Notes from the Last Testament: The Struggle for Haiti Seven Stories Press: New York, 2005 Cité Soleil’in, çat›lar› oluklu sactan evleriyle 1 milyon kifliye ev sahipli¤i yapan gecekondu mahallesinde, bütün okullar ve bir hastane kapat›ld›. Beyaz z›rhl› BM personel tafl›y›c›lar› devriye geziyor ve yar›m düzine mavi mi¤ferli döner taretten ç›k›p, otomatik silahlarla caddelere yöneliyorlar. Bunlar, iflçi s›n›f› mahallelerine düzenlenen bask›nlarda bafl› çeken ve a¤›r silahl› düzensiz askerlerce desteklenen Haiti Ulusal Polisi’nin gizli birlikleri. HUP’un bölgeye yay›lmas›yla, *) NLR (II) 37, Ocak-fiubat 2006. 225 onlar› destekleyen Haiti Birleflmifl Milletler ‹stikrar Misyonu -MINUSTAH- birlikleri de ç›k›fllar› kapat›yorlar ve atefl bafll›yor. Port-au-Prince’in yoksul bölgelerinde -La Saline, Bel Air- yap›lan 2004 y›l› insan haklar› araflt›rmas› gösterdi ki, bu türden bask›nlar neredeyse her gün, aralar›nda sokaktan geçen masum insanlar›n, kad›nlar›n ve çocuklar›n da bulundu¤u ölü bedenler b›rak›yor geride. BM güçleriyse, kontrolden ziyade, gözle görülür bir flekilde resmi fliddete destek rolü oynuyorlar. BM güçlerine ba¤l› bir Quebec’li polis memuru, adaya ulaflt›¤›ndan beri bütün yapt›¤› iflin ‘günlük gerilla savafl›na girmek’ oldu¤undan yak›n›yor. Kofi Annan’›n Haiti’sine hofl geldiniz. ABD, Fransa ve Kanada öncülü¤ündeki BM destekli Çokuluslu Geçici Güç, yasal olarak seçilmifl Jean-Bertrand Aristide’in Lavalas hükümetini düflüreli iki y›l oluyor. Bu askeri müdahaleye gerekçe olarak ‘insani felaket’ iddialar› gösterilmiflti; Marinler ve Lejyonerler Ulusal Saray’a girdiklerinde, BM taraf›ndan alelacele uygulanan emir, ‘insan haklar›n›n korunmas›n› gelifltirmek’ içindi. ‹flgalin arkas›ndaki güç ise, Haiti’nin önceki sömürgeci efendisi olan Fransa. 2002’de Chavez’e karfl› baflar›s›z darbeyle tutuflmufl, Irak’ta bata¤a batm›fl ve 2004 seçimleri için geri say›ma geçmifl olan Bush yönetimi baflka bir askeri giriflim konusunda ihtiyatl›yd›. ‹flte, Irak’a Özgürlük Operasyonu’na karfl› muhalefetlerinden sonra ABD’nin gözüne girmeye çal›flan Chirac ve Villepin, ona ›smarlama bir paket önerdiler: Üç ay içinde geri çekilece¤i garanti edilmifl çokuluslu iflgal güçlerini destekleyen Birleflmifl Milletler Güvenlik Konseyi, yerini daha genifl bir BM görevine b›rakacakt›. Aristide’›n Paris’in Haiti’den s›zd›rd›¤› milyonlar› bir an önce geri ödemesi gerekti¤i iddias›na karfl›l›k bir formül arayan Chirac’›n dan›flmanlar›, yar›madan›n 1804’teki ba¤›ms›zl›¤›n›n iki yüzüncü y›ldönümünün, Fransa’ya ‘köleli¤in efendiye dayatt›¤› yükü hafifletmek’ ad›na bir f›rsat sundu¤unu öne sürdüler. Bu, yönetimdeki Fransa-ABD-Kanada gücünün yerine geçen Lula Brezilya’s›, Lagos fiili’si, Kirchner Arjantin’inin ‘bar›flç›l ve anayasal siyasal süreci’ desteklemek amac›yla 2004 Haziran’›ndan itibaren omuzlad›klar› bir yüktü. Asl›nda, Peter Hallward’›n New Left Review’un 27. say›s›ndaki yaz›s›nda belirtti¤i gibi, iflgale do¤ru gidiflte Haiti’de bafl gösteren durum, silahl› kuvvetlerin baz› unsurlar› ile onlar› da¤›tan seçilmifl hükümet aras›ndaki düflük seviyeli bir savafltan ziyade, ‘insan haklar› krizi’ydi. Gerçekte, ‘uluslararas› toplum’ bu savaflta eski cuntay› ve 226 onlar›n elit destekçilerinin taraf›n› tutmufltu ve flimdi onlar›, flafl›rt›c› bir flekilde kendini toparlayabilmifl olan Lavalas taraftarlar›na karfl› yarg›l›yordu. MINUSTAH güçleri FADH’nin -Haiti Silahl› Kuvvetleri- eski savaflç›lar›n› silahs›zland›rma do¤rultusunda hiçbir çaba sarf etmediler. Bunlar, 1980’ler ve 1990’lar›n bafl›nda ordu diktatörlü¤ü alt›nda aday› terörize eden ve 2001’den sonra Aristide hükümetine karfl› komflu Dominik Cumhuriyeti’nden gelen kontrgerilla benzeri isyanc›lar› görevlendiren subaylard›. Oysa FADH birlikleri, asgari bir elemeden sonra PNH’de göreve seçilirlerken, kötülü¤üyle ün salm›fl ölüm mangas› liderleri de BM’nin aç›ktan deste¤iyle Lavalas taraftarlar›na düzenlenen öncü sald›r›lara terfi ettirilmifllerdi. PNH, Nisan 2005’te Bel Air’de BM Merkezi Bürosu önündeki silahs›z Lavalas göstericilerine atefl açarak 5 göstericiyi öldürüp, 4 kifliyi de ölümcül bir flekilde yaralad›¤›nda MINUSTAH birlikleri de olay yerindeydi. Haziran 2005’te, MINUSTAH birlikleri ile PNH, Bel Air’de 25 kifliyi öldürdüler. Reuters TV ekibine göre, ertesi ayda da Cite Soleil’de 8 kiflinin daha öldürüldü¤ü ortak bir bask›n düzenlediler. ‹flgal güçlerinin seçimleri düzenleme yetkisiyle göreve gelen geçici Gérard Latortue hükümeti, bugün iki y›l sonra seçilmemifl bir flekilde hâlâ görevde. Ocak 2006’da, seçmen kay›t kartlar› ve seçim merkezlerinin ‘haz›r’ olmad›¤› gerekçesiyle seçimler dördünü kez ertelendi. Oysa BM iflgali alt›ndaki on y›l boyunca meclis ve devlet baflkanl›¤› seçimleri düzenli olarak yap›lmaktayd›. Aristide hep anayasay› uygulamakla övünmüfltür. Yvon Neptune -hakk›nda herhangi bir suçlama bulunmaks›z›n aylarca al›konmufltu- ve daha yüzlerce kifli yasad›fl› olarak tutukland›. Baflkan adayl›¤›na güçlü bir rakip olan Lavalas papaz› Gerard Jean-Juste, hakk›nda herhangi bir suçlama olmaks›z›n 2005 yaz›ndan bu yana tutuklu bulunuyor. Ad›n›n gelecekteki herhangi bir oy pusulas›na eklenmesi do¤rultusunda kampanyalar yap›lsa dahi kendisini bizzat öneremedi¤i için adayl›k yetkisi resmi olarak elinden al›nm›fl bulunuyor. Uluslararas› Af Örgütü de yak›n zamanda Jean-Juste’yi fikir suçlusu ilan etti. Mevcut durum, MINUSTAH içinde de gerilimin yükselmesine yol açmakta. 2005 yaz›nda Misyon’un askeri komutan› Brezilyal› General Augusto Heleno Ribeiro Pereira’dan süresi sona erdi¤inde görevi devretmesi istendi. O da, sivillerin öldürülmesinden kayg› duydu¤unu ve ‘savafl suçlar›’ndan sorumlu tutulmak istemedi¤ini üstü kapal› 227 bir dille ifade etti. Brezilya birliklerinin kendi ailelerinin yaflad›klar› yerlerden çok da farkl› olmayan komflu ülkelere gidiyor olmaktan ve silahs›z kad›nlarla çocuklar›n öldürüldü¤ünü görmekten hoflnutsuz olduklar› bildirildi. General Urano Teixeira da Matta Bacellar’›n emrindeki Brezilyal› askerler, gecekondu bölgesinde bir sa¤l›k klini¤inin aç›lmas› gibi daha uzlaflt›r›c› bir görev benimsediler. Ancak eski fiili D›fliflleri Bakan› olan MINUSTAH sivil görev baflkan› Juan Gabriel Valdés, yeniden sald›r›ya geçmek için Haitili ticaret elitlerinin artan bask›s›na maruz kald›. “(Valdés’den) emri alt›nda bulunan birliklere, Bel Air’de yapt›klar› gibi, Cite Soleil’i katillerden temizlemesi için kesin direktifler vermesini bekliyoruz,” diyen Reginald Boulos, Radyo Metropole dinleyicilerine 5 Ocak 2006’da flöyle sesleniyordu: Yumurtalar› k›rmadan omlet yapamazs›n›z. MINUSTAH generallerinin karfl›l›kl› zarar› engellemek için plan yapmalar› gerekti¤ini düflünüyoruz. Biz özel sektör temsilcileri olarak, Cite Soleil’de yürütülecek gerekli ve cüretkâr faaliyetlerin masum kurbanlar› olan kiflilere yard›m edecek sosyal yard›m fonunu yaratmaya haz›r›z. 6 Ocak’ta BM Güvenlik Konseyi, Haiti’deki durumu tart›flmak üzere topland›. Ertesi gün, General Teixeira da Matta otel odas›nda ölü bulundu; otopside ölüm sebebinin intihar oldu¤u tespit edildi. Bas›n raporlar›na göre, bu intihar bir gece önce Valdes’le yapt›klar› ateflli bir tart›flman›n ard›ndan gerçekleflmiflti. ‹ki y›l sonra, BM gözlemlerinde ortaya ç›kan insan haklar› ve güvenlik durumundaki kötüye gidiflin aç›klanmas› gerekiyordu. MINUSTAH destekçilerinin ihtiyaç duydu¤u fley, ilk olarak Aristide rejimini insanl›k d›fl› bir sefalete sürükleyecek ve böylelikle her türlü alternatifi meflrulaflt›racak bir hesapt›, ikinci olaraksa Haiti’de yolunda gitmeyen her fleyden dolay› suçlanacak kiflinin Aristide oldu¤unu savunmak –kendisi Güney Afrika’da sürgünde olsa bile. ‹flte, Reuters ve Miami Herald ad›na Aristide hükümetinin faaliyetlerinin 2001 ve 2003 y›llar› aras›nda nas›l istikrars›zlaflt›r›ld›¤›n› izleyen Michael Deibert, bu s›rada Son Ahit’ten Notlar’› yazd›. Aristide y›llar›n›n iyi notlanmam›fl (454 sayfal›k bir kitaba 55 dipnot) ve görünüfle göre düzeltilmemifl (çokça bulunan dizgi yanl›fl› ve tekrarlar) bu düzensiz metni, ideolojik bir örtü sa¤lama ad›na önemli bir giriflimi temsil ediyor. Deibert, iflgalin adaleti konusunda do¤rusu pek flüphe duymuyor: 228 Bütün icraatlar›yla -sivillerin öldürülmesi, kiflisel ve mesleki özgürlüklerin s›n›rland›r›lmas›, bütün devlet kurumlar›n›n insan haklar› ve yasal haklar› gibi temel prensiplere ba¤l›l›klar› yok saym›fl yürütme kolunun keyfiyetine boyun e¤dirilmesi- Aristide hükümeti, Haiti tarihindeki di¤erleri gibi devrilmeyi hak etti. Her ne kadar Latortue’nun ve yabanc› destekçilerinin etraf›nda parmakucunda gezinmeye çal›flsa da Deibert, esas suçlular› aç›k bir flekilde iflaret ediyor. ‹flgalden bir hafta sonra Deibert, rehin al›nm›fl gibi Afrika havaalanlar› aras›nda devrik devlet baflkan›na gitmek için mekik dokumaya zorlan›rken, 7 Mart 2004’teki bir çat›flma üzerine, “Aristide oynayabilece¤i bütün kartlar› tüketti,” diye yazar. Ayr›ca kendisi, Eylül 2004’teki Lavalas gösterisi üzerine yap›lan PNH-MINUSTAH ortak sald›r›s›n› da ‘fliddetin Aristide partizanlar›nca patlat›lmas›’ olarak tarif ediyordu. Deibert, Latortue hükümetinin Aristide’in Güney Afrika’dan isyana verdi¤i maddi ve ahlâki deste¤in, meydana gelen ölümlerin sorumlusu oldu¤una iliflkin kan›tlanamaz -ve inan›lmas› güç- iddiay›, hiç tenkit etmeyen bir biçimde yeniden tekrarlamaktad›r. Son Ahit’ten Notlar, s›radan yabanc› bir muhabirin al›fl›lagelmifl edebi tekniklerini kullan›r. Anlat› asl›nda deneyseldir: Bizim Port-auPrince’teki adam›m›z evini terk ediyor, bir gösteriye kat›l›yor, havay› soluyor, Aristide hakk›nda homurdanan ya da ülkede olanlara ilgili iç geçiren çeflitli kiflilerle karfl›lafl›yor. Yerel renkler -mavi gökyüzü, kalabal›k geçitler, keskin kokular, yerlilerin birbirleriyle kap›flmalar›, yal›nayak çocuklar, kulaklarda ç›nlayan müzik- uluslararas› bürokrasi taraf›ndan desteklenmifl bir çerçeve üzerine püskürtülmüfl. Geçifl sürecine iliflkin kesin kan›tlar ‘OAS tak›m›n›n bir üyesi’, ‘bir uluslararas› gözlemci misyonlar› gazisi’ ya da ayn› anda her yerde bulunabilecek ‘ABD memuru’ taraf›ndan defalarca ortaya konacakt›r. Daha ileri savlar daha anonim kaynaklara atfedilecektir: ‘Bir ço¤u dedi ki’, ‘pek ço¤u dedi ki’, ‘elefltirmenler düflünüyor ki, ‘öyle göründü ki’lere; ya da basitçe, bir k›sm› ‘nadiren detayland›r›lm›fl söylentilere’. Lavalas hükümetinin önemli Haitili rakipleriyle (Andy Apaid, Evans Paul, Chavannes Jean-Baptiste, Hans Tippenhauer, Micha Gaillard, ‹nsan Haklar› Ulusal Koalisyonu’ndan Pierre Esperance, Manhattan’da yaflayan Michele Montas, Jonathan Demme’nin The Agronomist’inde profili ç›kar›lan radikal radyo muhabiri Jean Dominique’in dul efli) yap›lan bir dolu röportajsa boflluklar› doldurmaya yar›yor. 229 Deneysel metin, kan›tlar› de¤erlendirme, karfl› iddialar› tartma ya da verilere güvenme zorunlulu¤undan kurtulma avantaj›na sahip. (Deibert ad›na özellikle bir gulyabani rolü oynayan Chomsky, onun ‘say›lar›n›n f›rt›nas›’ taraf›ndan bertaraf edilmifl durumda.) Bunun yerine, bir baflka kimli¤i belirsiz bir OAS (Amerika Devletleri Örgütü) kayna¤›n› kullan›yor. Deibert, h›zla Haiti’nin ekonomik ve sosyal tarihine dal›yor: Aç›l›fl bölümünde Toussaint’ten Duvaliers’e kadar olan iki yüz y›la sürekli geri dönüfllerle de¤inilmifl. Deibert, Fransa taraf›ndan ticari iliflkilerin onar›m› için 1825’te talep edilen 150 milyon frankl›k tazminat› ‘Haiti’nin ba¤›ms›zl›¤›n› tan›mas› için Fransa’ya ödemek zorunda oldu¤u mebla¤’ olarak anlatt›¤›nda, okuyucu bu yükümlülükten kurtulma olay›n›, dürüst bir hatadan ay›rt etmekte zorlan›yor. Asl›nda bu talep, 1804 Deklarasyonu’yla özgürlüklerini ilan eden Frans›z kölelerin kay›plar› için istenen nakit tazminata yönelikti. Haiti hükümeti, 1825 Anlaflmas›’n› ve beraberinde gelen s›n›rlay›c› ticari flartlar› yerine getirmek üzere, yabanc› iflgallere her daim gerekçe olarak kullan›lan yap›sal borçluluk tarihini de resmen bafllatarak, ilk kez Frans›z bankalardan fahifl faiz oranlar›yla 24 milyon frank almaya mecbur b›rak›ld›. Bu iflgaller aras›nda ülkeye en çok zarar veren olay, 1915’te Woodrow Wilson taraf›ndan bafllat›lm›fl olan on dokuz y›ll›k ABD askeri iflgaliydi. Amerikal›lar, yabanc› mülkiyete imkân tan›mak üzere Haiti’ye özgü mülkiyet iliflkilerini tekrar düzenlediler, kendi plantasyonlar› için toprak istimlak ettiler ve kendi giriflimlerini gerçeklefltirmek için vahfli bir yerel ordu yaratt›lar. Ordu, ABD birliklerinin 1934’te ayr›lmas›ndan sonra da iktidarda kalmaya devam etti, fliddet ancak 1957’de Tontons Macoute taraf›ndan dengelendi, François ‘Doc’ Duvalier generallerin rekabetine karfl› kendi diktatörlü¤ünü güçlendirdi. Artan sefalet üzerine geliflen çeteler, baflkanl›k köflkünden Papa Doc ve onun 1971’deki ölümünün ard›ndan o¤lu Bebek Doc taraf›ndan yönetildi –her ikisi de ABD’n›n s›k› dostuydu. Kanl› askeri cuntalar, Bebek Doc’un halk isyan›n›n ‘tufan’› -buna karfl›l›k gelen yerel sözcük lavalas idi- ile 1986’da iktidardan düflürülmesinin ard›ndan bask›lar›na devam etti. Paramparça edilmifl cesetler birer ibret timsali olarak cadde ve sokaklara at›ld›; evlerin gözlenmesi ve kiliselere doldurulmufl insan y›¤›nlar› askeri seçkinlerin gündelik fliddet araçlar›yd›. Aristide’in 1991’de bafllayan yedi ayl›k ürkek baflkanl›¤›ndan önce, Amerikan ve Frans›z derebeyleri taraf›ndan desteklenen yoksulluk ve vahflilik, bütün yar›maday› kuflaklar boyunca yaralad›. 230 Aristide’in rolüne objektif bir de¤er biçebilmek istiyorsak, Deibert’in -ya da bu konuda, onun en ateflli savunucular›n›n- yapt›¤› gibi, onun ve ‘geçici’ Haiti hükümetinin gücünü ç›lg›nca abartmaktan de¤il, zay›fl›klar›n›n belirlenmesinden bafllamak gerekiyor. Haiti’nin yoksul mahallelerinde Lavalas türü bir kurtulufl teolojisinin hatipli¤ini yapan pek çok Katolik rahipten biri olarak Aristide, Haiti’nin 1990’da askeri diktatörlü¤ün devrilmesinin ard›ndan yap›lan ilk ba¤›ms›z seçimlerinde demokratik muhalefetten baflkan aday› olup, birinci turun sonunda eski Dünya Bankac›lar›ndan Marc Brazin’e karfl› sürpriz bir galibiyet kazan›nca kamuoyunun tercihi kan›tlanm›fl oldu. Ancak geldi¤i konumda ne yapaca¤› konusunda en ufak bir fikri yoktu. Ayr›ca, ne askeri ne de ekonomik elitlerin bu z›pç›kt›y› uzun bir süre hofl görmeye tahammülleri vard›. Eylül 1991’de iktidara gelmifl olan General Cédras, yoksul mahallerindeki Lavalas destekçilerine karfl› yeni bir terör dalgas› bafllatt›. Jodel Chamblain, Jean Tatoune ve di¤erleri taraf›ndan yönlendirilen ölüm mangalar› yüzlerce muhalifi katlettiler. Aristide ise Washinton’a kaçt›. Clinton yönetiminin ona görevine dönmesini desteklemek için öne sürdü¤ü flartlar elini aya¤›n› tamamen ba¤lad›: zalim bir yap›sal uyum program›, Washington taraf›ndan seçilmifl bir kabine, cunta için ç›kar›lacak genel af ve o y›la kadar görevde olmufl olsa bile baflkanl›¤›n›n 1995 y›l›nda sona ermesi. Böylece, ABD Donanmas›’n›n efllik etti¤i Aristide evine zaferle dönmüfl oldu, ancak fiilen bir mahkûm, bir rehindi. Özellefltirmeler, özellikle SAP’›n tar›m ürünlerindeki gümrük vergisi indirimi kerhen uyguland› ve bu politika Lavalas’a destek veren önemli sektörleri yabanc›laflt›rarak Haiti ekonomisini mahvetti. Bilindi¤i üzere, Aristide 1995 y›l›nda istifa etti. Lavalas baflkanl›k aday› olan varisi René Préval ise 1995 seçimlerinde kolay bir zafer kazanm›flt›. 1994’te Aristide, kendisine karfl› yeniden örgütlenmeye bafllayan ve Aristide taraftarlar›ndan asker-karfl›t› olanlar› k›flk›rtan fliddet e¤ilimli FADH’yi da¤›tm›fl ama fiilen silahs›zland›rmay› baflaramam›flt›. Ekonomik program üzerinde yürütülen tart›flmalar Lavalas hükümetini ikiye böldü: SAP’in güçlü muhalifi Préval’in baflbakan› Rosny Smarth ve di¤erlerinin kurdu¤u Organisation du Peuple en Lutte (OPL) ile Aristide’in kurdu¤u ve güçlü flekilde yoksullar› savunan bir propaganda yürüten Fanmi Lavalas (FL) grubu. Meclis ç›kmazdayd›. OPL, FL’nin 1997 meclis seçimlerindeki kazan›mlar›na itiraz etti ve yoksul mahallelerdeki rakipler çeteler düzeyinde karfl› karfl›ya geldiler. Diktatör231 lük y›llar›ndan daha az say›da olsa da ölüm cezalar› devam etti. Masum kurbanlar aras›nda, Lavalas’›n politikalar›n› protesto eden ve liderleri OPL’ye ba¤l› olan köylülere verdi¤i destek yüzünden öldürüldü¤ü söylenen Jean Dominique de bulunuyordu. Aristide’e karfl› yürütülen kampanyan›n dönüm noktas›na, resmi olarak May›s 2000 genel seçimleriyle gelindi: Oylar›n hesaplanmas›nda alt s›ralardaki partiler lehine küçük usulsüzlükler yap›ld›¤› ve bu usulsüzlüklerin, nihai sonuç üzerinde çok az etkisi olsa bile, ikinci turda gerçekleflebilecek baz› de¤iflikliklere engel oldu¤u iddia edildi. Ancak Deibert’in, 2000 y›l›ndan bu yana devam eden öyküsü, sonunda çantadan bir tavflan ç›kard›: Zengin ifladamlar›n›n ittifak› olan Demokratik Uyum, Duvalierciler, OPL ile eski Lavalas destekçileri, yani ABD’nin Aristide’e karfl› müdahalesini desteklemek için kampanya düzenleyecek olanlar, henüz oylar›n say›m› bitmeden seçim sonuçlar›n› tan›mayacaklar›n› aç›klad›lar. Bu basit bir oy say›m› anormalli¤i de¤il, Aristide ve destekçilerinin hem genel seçimlerde hem de baflkanl›k seçimlerinde büyük baflar› gösterece¤ine ve servetin her damlas›n› -Aristide’in ‘insanlar› mutlak sefaletten onurlu bir yoksulluk seviyesine yükseltmek’ gibi alçakgönüllü sözlerle vaat etti¤i- yeniden bölüflüme harcayaca¤›na dair aç›k bir öngörüydü. Hareketin arkas›ndaki itici faktör buydu. Görünen ne olursa olsun, Karayipler’deki ABD görevlileriyle yak›nl›¤›na ra¤men Deibert, bize onlar›n fiili müdahaleleri hakk›nda çok az fley anlat›yor. Ulusal Demokrasi Fonu ve USAID fonlar›ndan, yar›m paragraftan daha k›sa söz ediyor. USAID destekli Uluslararas› Seçim Sistemleri Kurumu’nda (USSK) çal›flan Haitili görevliler bile, yukar›da bahsedilen ve Miami Üniversitesi Hukuk Fakültesi için Thomas Griffin taraf›ndan derlenen 2004 raporuna dair insan haklar› araflt›rmac›lar›na daha fazla bilgi sa¤lam›fllard›. Görevliler, USSK’n›n Haiti’deki hükümet karfl›t› kampanyaya destek vermek için genifl kapsaml› bir ‘hassaslaflt›rma’ program› yürüttü¤ünü aç›klad›lar. Bu program›n, baflta Port-au-Prince Üniversitesi’ndeki Fédération des Etudiants Universitaires d’Haïti gibi çeflitli ö¤renci örgütlerinin, 184 Grubu gibi ifl ve özel sektör derneklerinin, medya mensuplar› ve gazeteciler ile radyo yay›nc›lar›n›n özellikle hükümet karfl›t› mesajlar vererek ‘hassaslaflt›rma’ya yard›m etmelerine destek olmalar› ile yarg›y› ‘hassaslaflt›rmak’ için avukat derneklerine fon sa¤lad›¤›n› aç›klad›lar. Kendi çal›flanlar›na göre de USSK, destekledi¤i gruplar›n faaliyetleri için sadece toplant› mekânlar› ve ses sis232 temleri kiralamakla kalmay›p, onlar ad›na yemekli davetler düzenlemifl, otellere yerleflmelerini sa¤lam›fl, e¤lenceler düzenlemifl ve kat›l›mc›lara nakit para vermiflti. Bu s›rada Clinton yönetimi, May›s 2000’de gerçekleflen Demokratik Uyum’un ilk bas›n aç›klamas›n› takip eden birkaç hafta içinde, Haiti’nin cankurtaran simidi olan yard›mlar› kesmeyi kararlaflt›rd›. Takiben, Inter-Amerikan Kalk›nma Bankas› da daha önceden üzerinde anlafl›lm›fl olan kredileri erteleyerek, zaten zay›flam›fl olan devleti tam bir ekonomik krize sürükledi. Daha kötüsü, Guy Phillipe, Chamblain ve di¤er diktatörlük dönemi komutanlar›n›n komutas›ndaki paramiliter gruplar, Dominik Cumhuriyeti s›n›r›nda operasyonlar düzenlemeye bafllad›lar. Deibert, ABD’nin Aristide karfl›t› direniflçilere destek verdi¤i görüflünü ‘komplo teorisi’ olarak adland›rd› ve bu görüflün ismi belirtilmeyen ‘oradaki Amerikan görevlileri’ taraf›ndan çürütüldü¤ünü aç›klad›. Buna ra¤men, baflka bir yerde “ABD elçilik memurlar›...”n›n nas›l “Guy Phillipe ile onun cep telefonu üzerinden ba¤lant› kurdu¤u”nu ve onu “Haiti’nin baflkentine düzenlenecek sald›r›y› k›rk sekiz saat içinde ertelemesi” konusunda nas›l ikna etti¤ini anlat›yor. Amerikan müdahalesine tesadüfi tan›kl›¤›n› ifade etti¤i bir baflka aç›klamas›nda Deibert, Kas›m 2002 tarihli bir Dominik gazetesinin “ABD’nin, Haiti s›n›r›n› güçlendirmesi için 20 bin M16 hücum tüfe¤ini Dominik ordusuna ba¤›fllad›¤›” haberinden bahsediyor. Hemen arkas›ndan, Deibert’in paramiliterleri Gonaïves’ye var›yorlar ve Dominik Cumhuriyeti’nde bir yerlerde ‘g›c›r g›c›r M16 hücum tüfekleri’ h›zla etrafa da¤›t›lmaya bafllan›yor. Gonaïves polisinin nas›l bu kadar silahlanabildi¤i konusundaki muammay› çözememifl olsa da aceleyle ekliyor Deibert: “O tüfekler Gonaïves polis karakolundan ya¤malanm›flt›r.” Aristide hükümeti döneminde gerçekten bir ‘insan haklar› felaketi’ yaflanm›fl m›yd›? Bu, Bat›l› medya taraf›ndan, BM destekli darbeyi meflrulaflt›rmak amac›yla öne sürülen bir iddiayd› ve Deibert, giderek karamsarlaflan ruh haliyle, söz konusu olay› bir insan haklar› felaketi olarak göstermeye çal›fl›yor. Port-au-Prince’i tavaf ettikçe, sürekli olarak ona yeni ölümler -ya da ‘söylentiler’- tedarik ediliyor. 2001 ile 2004 y›llar› aras›nda bildirilen cinayetlerin -ki her biri trajik ve vahfli vakayd›- say›s› 212’ye varm›fl durumda. Uluslararas› Af Örgütü de ölümlere iliflkin bu say›ya yak›n bir tahminde bulunuyor. Elbette bu say›lar yan›lt›c› olabilir, ancak Uribe’nin Kolombiya’s›yla bir karfl›laflt›rma yapmak da ayr›ca ayd›nlat›c› olabilir. 42 milyonluk nüfusuyla Kolombiya, Haiti’nin nüfusunun yaklafl›k alt› kat› olsa da, 233 Af Örgütü sadece 2003 y›l›nda Kolombiya’da 3 bin siyasal cinayet ifllendi¤ini ve 600 kiflinin ortadan kayboldu¤unu bildirimektedir. Deibert, kendi görüflünü hakl› ç›karmak üzere bu gibi imalara baflvurmufltur. Tahmin edilebilece¤i gibi, Aristide, Duvalier’lere (on kat›na) ve Pol Pot’a, hükümet yanl›s› gazete de Streicher’in Der Stürmer’ine benzetiliyor. Bu sayfalarda Lavalasç› gençlik ve Demokratik Uyum ile paramiliterlerin muhalifleri chimeres olarak an›l›r ve -bir chimere’yi baflka bir genç çocuktan nas›l ay›rabildi¤ini anlatmam›fl olsa da- her f›rsatta chimere’leri isimsiz bir kara büyü dehfletine benzetir. Cinayetlere gösterilen tav›r, kurban›n siyasal ba¤lant›s›na göre de¤iflir. Bunun için, muhalif gazeteci Brignol Lindor’un Lavalasç› Domi Nan Bwa üyeleri taraf›ndan katledilmesi önsözde ayr›nt›l› bir flekilde anlat›l›r ve yedinci bölümde tekrar edilir: “Ona hiç ac›mad›lar; linç edip b›çakland›ktan sonra, berbat haldeki cesedini kald›rmak bile Lindor’un ailesine kald›.” Buna karfl›n, Lavalasç› sulh hakimi Christophe Lozama’n›n öldürülüflü, sanki do¤al afet bir sonucunda gerçekleflmifl gibi, k›s›k bir sesle anlat›l›r: “Lozama... Lavalas ile Uyum yanl›s› göstericiler aras›nda ç›kan çat›flma sonucu öldürüldü.” Lozama’n›n ölümü, flu küçültücü aç›klamayla daha da afla¤›lanmaktad›r: “Önümüzdeki günlerde hükümet ve onun yabanc› destekçileri, Lozama’n›n ölümünü, bas›n›n dikkatini gösterilerde hükümet eliyle ifllenen cinayetlerden baflka bir yere çekme bahanesi olarak kullanacakt›r.” Protesto gösterileri de yanl› bir tutumla de¤erlendiriliyordu. Deibert, her ne kadar Port-au-Prince FEUH’u için IFES fonlar›na iliflkin her türlü tart›flmay› göz ard› etse de, Demokratik Uyum’un ö¤renci destekçilerine karfl› oldukça merhametliydi. Nitekim, Kas›m 2002’de ‘binlerce’ kifliden oluflan bir ö¤renci toplulu¤u -y›ld›zl›-çizgili bandanal› genç erkekler öfkeyle rektörün evine sald›r›yor ve Ulusal Saray’›n kap›lar›na t›rmanarak “Katil Aristide” diye ba¤›r›yorlard›- belirsiz ifadelerle anlat›l›r: “Muhtemelen küçük bir giriflimdi, ancak tutuklamalar›n ard›ndan bir zafere dönüfltü. Bütün ö¤rencilerin bir fleyler yapmaya devam etmesi gerekiyordu.” Buna karfl›n Deibert, birkaç hafta sonraki Lavalas gösterisindeki kalabal›¤›n say›s› hakk›nda hiçbir tahminde bulunmaz, sadece ‘yüzlerce kifli genifl kalabal›¤a kat›ld›’ demekle yetinir ve ekler: “Bütün konuflmac›lar, kalabal›¤›n yabanc› karfl›t› bir retori¤i oldu¤unu söylüyorlar. Anlad›¤›m kadar›yla, ayarlanm›fl bir sahne gösterisinden daha farkl›.” So (k›z kardefl) Anne olarak bilinen Lavalas aktivisti ve müzisyen Annette Auguste, di¤erlerinden ayr› bir muameleyle karfl›laflm›flt›r. 234 Auguste, ilk baflta ‘kendini sevdirebilmifl bir halk flark›c›s›’ olarak görünür; yüz sayfa sonraysa ‘Aristide çevrelerinin kokuflmufl siyasetlerine kendini kapt›rm›fl bir halk flark›c›s›’ olarak karfl›m›za ç›kar. Kas›m 2002’de, birkaç yüz kiflilik Demokratik Uyum taraftar› ile ‘binlerce chimere’nin ABD elçili¤i önünde düzenledi¤i karfl› gösteri s›ras›nda ç›kan çat›flmay› anlat›rken, Deibert u¤ursuzca flunlar› söyler: “O gün ayaktak›m›n›n aras›nda ‘So Anne’ Annette Auguste de vard›.” Baz› Lavalas göstericileri küçük k›rbaçlar tafl›yorlard›, daha sonra Deibert’ten ö¤rendi¤imize göreyse, gösteriden önce baz› ads›z chimere’lerin k›rbaçlar› So Anne taraf›ndan vudu (karabüyü) ritüelleriyle ‘kutsanm›flt›’. Yine Deibert’e göre, Auguste, bir y›l sonra ö¤renciler ile Lavalas taraftarlar› aras›nda ç›kan baflka bir çat›flma s›ras›nda “alanda arabayla dolafl›rken görüldü”. Deibert’in Florida sürgünü s›ras›nda tekrarlad›¤› Agusute’nin çete lideri oldu¤u ithamlar›, Port-au-Prince hastanesinden bir bebe¤in So Anne taraf›ndan kaç›r›ld›¤› ve Aristide’e güç kazand›rmak için yap›lan bir karabüyü ritüeli s›ras›nda kurban edildi¤i suçlamas›yla son buldu. Auguste’nin do¤aüstü güçlerinin etkisi düflünülürse, yafll› Auguste’nin May›s 2004’ten bu yana suçsuz yere hapishanede tutuluyor olmas› Deibert ad›na bir rahatlama olmal›. Son bölümde 2005 yaz›n›n bafl›na kadar olan olaylara de¤inmifl olsa da Deibert, demokrasinin iflas›, Latortue’nun ‘geçici’ hükümeti döneminde toplumsal koflullar›n giderek kötüleflmesi gibi zor meselelerden kaçmaya çal›flm›flt›r. Seçimlerin süresiz ertelenmesi, asl›nda onun tan›mlad›¤› temel siyasal soruna muhteflem bir çözüm sunmaktad›r: “Güç dengesini, siyasetçi ya da asker olacak yoksul genç erkeklerle dolu olan Port-au-Prince’ten kayd›rmak.” Özellikle yoksul genç erkekler aras›nda afl›r› siyasallaflma sorunu New York’tan bile görülebilmektedir demek ki. Kofi Annan’›n Nisan 2004 raporu, (Haiti Anayasas›’nda buna iliflkin ne yazd›¤›n› umursamadan) “uluslararas› toplumun, genel seçimlerin yap›lmas›ndan önce daha fazla zamana ihtiyaç oldu¤u görüflü”ne iliflkin uyar›da bulunuyordu: “Haiti siyaseti, pek çok kez kiflisel ç›karlar ad›na yap›lm›fl baflkanl›k seçimleriyle tahakküm alt›na al›nm›flt›r.” Demokrasinin yay›lmas› nazik bir konudur ve y›llarca sürebilir. Hele söz konusu olan ülke Haiti’yse, halk›n demokrasiye haz›r hale gelmesi için yeterince apolitize olmas› yüzy›llarca sürebilecektir. (Türkçesi: Mine Y›ld›r›m) 235