BAROSKOP KONTROLÜ
Transkript
BAROSKOP KONTROLÜ
Jet Revizyon Müdürlüğü Baroskop BÖLÜM 1 BAROSKOP KONTROLÜ ve JET REVİZYON MÜDÜRLÜĞÜNDEKİ UYGULAMALARI Svl.Müh. Emine KOÇAK 1nci HİBM K.lığı Jet Revizyon Müdürlüğü Şubat 2004, ESKİŞEHİR ÖZET Baroskop çıplak gözle görülemeyen kapalı mekanları görüntülemek amacıyla kullanılır. Rijit baroskoplar; bükülemeyen, esnek olmayan baroskoplardır. Esnek fiberskop ve videoskopun olmadığı çıplak gözle görülemeyen kapalı mekanları görüntülemek amacıyla kullanılır. Fiberskopta, fiber optik kollar kullanılarak, baroskop probunun bakma ucunda görüntünün oluşması sağlanır. Esnek olmasından dolayı avantajlıdır. Rijit baroskop ile görüntülenmesi mümkün olmayan bölgelerin görüntülenmesinde kullanılır. Baroskop ailesinin en yeni üyesi videoskoptur. Çalışması ve görüntü alınması fiberskop ile aynı olmasına rağmen, videoskopta görüntünün kayıt edilmesi ve bilgisayara aktarılması gibi ek fonksiyonel özellikler vardır. Bu dokümanda baroskop kontrolü prosesinin temel prensipleri, uygulama adımları, kullanılan teçhizat, gerekli emniyet tedbirleri, prosesin uygunluğunun kontrolü hakkında bilgi verilecektir. 1-1 Jet Revizyon Müdürlüğü Baroskop 1 PROSESİN ADI Baroskop Kontrolü 2 PROSESİN AMACI Baroskop çıplak gözle görülemeyen kapalı mekanları görüntülemek amacıyla kullanılır. Motor bakımcıları için motor durumunu incelemeyi sağlayan oldukça kullanışlı bir cihazdır. Motor performans değerlerine ilave olarak baroskop kontrol sonuçları bir motorun servise verilip verilemeyeceği konusunda yardımcı olur. 3 3.1 PROSESİN GENEL / DETAYLI TANITIMI Rijit Baroskop Adından da anlaşılacağı üzere, rijit baroskoplar; bükülemeyen, esnek olmayan baroskoplardır. Esnek fiberskop ve videoskopun gerekli olmadığı çıplak gözle görülemeyen kapalı mekanları görüntülemek amacıyla kullanılır. Görüntünün net şekilde oluşması bu tip baroskopların en önemli avantajlarındandır. Rijit baroskoplar, optik aletleri (aynalar ve mercekler) kullanarak gözle bakılan kısımda çözünürlüğü yüksek, net görüntü oluşması sağlar. Bu tip baroskopların rijit olmasından dolayı hareket kabiliyetinin olmaması en büyük dezavantajıdır. 3.2 Fiberskop Diğer bir baroskop çeşidi de fiberskoptur. Fiber optik kollar kullanılarak, baroskop probunun bakma ucunda görüntünün oluşması sağlanır. Esnek olmasından dolayı avantajlıdır. Rijit baroskop ile görüntülenmesi mümkün olmayan bölgelerin görüntülenmesinde kullanılır. Dışarıdan, teknisyen tarafından probun ucu hareket ettirildiğinden dolayı farklı alanlar görüntülenebilir. Fiberskoplar çalışma kolaylığı sağlaması için çapları küçük olacak şekilde üretilir. Örnek vermek gerekirse bir fiberskop çapı 0.7 mm olacak şekilde üretilebilir [4]. 3.3 Videoskop Baroskop ailesinin en yeni üyesi videoskoptur. Çalışması ve görüntü alınması fiberskop ile aynı olmasına rağmen, videoskopta görüntünün kayıt edilmesi ve bilgisayara aktarılması gibi ek fonksiyonel özellikler vardır. Bu tip baroskopta görüntünün kayıt edildiği, kayıt cihazı kullanılır. Kayıt cihazında elde edilen görüntü elektronik sinyallerle esnek baroskoptan geçerek kamera kontrol ünitesine gelir. Burada görüntünün ekranda oluşması sağlanır. Videoskop, baroskop kontrollerini kökten değiştirmiştir. Görüntü dijital olduğu için elde edilen görüntüler gelecekte referans olarak kullanılmak amacıyla bant kaydı 1-2 Jet Revizyon Müdürlüğü Baroskop veya dosya şeklinde bilgisayarda kayıt edilebilir. Buna ek olarak, görüntüler uzakta bulunan birisine elektronik posta yoluyla yollanabilir. Teknisyenin ilk olarak; bu cihazların nasıl kullanılacağını bilmesi gerekir. Bu nedenle üreticilerin yayınlamış olduğu kullanma kılavuzunu okumalıdır veya bu tip eğitimler veren kurslara katılmalıdır. Fiberskop kullanacak personel kontrol ucunu nasıl hareket ettireceğini ve hareket kabiliyetini, çalışma limitlerini öğrenmesi gerekir. Baroskop kontrolü yaparken neyin görüntülendiği iyi bilinmek zorundadır. Baroskop kontrolü yapan teknisyenin hangi parçanın kullanılabilir durumda olduğunu bilmesi gerekir. Eğer hangi parçanın kullanılabilir durumda olduğu bilinmiyorsa, yapılan baroskop kontrolü ileride kötü sonuçlara sebep olabilir. Birçok uygulamada kontrolü yapacak teknisyen parlak ışığa dikkat etmesi gerekir. Kontrol parlak güneş ışığında yapılacaksa teknisyen gözünü kırparak kontrol yapması gerekir. Buna ek olarak parlak ışık, videoskop ekranında görüntünün net oluşması engeller. Bu nedenle mümkün olduğu kadar kontroller hangarda optimum ışık altında yapılmalıdır. Motor üreticileri, onaylı baroskopların boyutunu, tipini ve üreticilerini bakım el kitaplarında listeler. Bu nedenle etkili baroskop kontrolü yapmak için önerilen baroskopları kullanmaya özen gösterilmelidir. Bazen görüntünün net çıkmaması düşük kaliteli veya bozuk baroskop parçası kullanımından kaynaklanabilir. Düşük kaliteli optikler ve loş ışık kullanılırsa, birbirinden farklı görüntüler oluşabilir. Bu nedenle baroskop parçalarının tam olarak çalıştığından emin olunmalıdır [4]. 3.4 Teknolojik İlerleme Birkaç yıla kadar birkaç üreticinin üretmiş olduğu rijit ve fiberskop baroskoplar kullanılırken, son yıllarda teknolojinin ilerlemesiyle baroskop kontrolünü kolaylaştıracak, teknisyenlerin kesin karar vermesini sağlayacak ek sistemler geliştirilmiştir. Günümüz teknolojisinde baroskop kontrolü ile birlikte boyalı penetran kontrolü de yapılabilmektedir. Olympus Industrial America videoskop üreticisi, baroskop ile birlikte penetran sıvının depolandığı baroskoplar üreterek her iki kontrolün birlikte yapılmasını sağlamıştır. Penetran sıvı fiberskopun içerisinden geçerek kontrol edilecek bölgeye uygulanır. Baroskop üzerindeki bir kablo ile penetran sıvının görüntülenmesi için ultraviyole ışık sağlanır. Teknisyen, videoskop ekranında hem baroskopun gösterdiği görüntüyü hem de penetran sıvı uygulandıktan sonra oluşan görüntüyü görebilir. Geçmişte, motorun içinde girilemeyen bölümlerinde oluşan atıkları ve yabancı maddeleri almak için baroskop ucuna çiğnenmiş sakız kullanılırken, günümüzde bu işleri teknolojik aletlerle yapılmaktadır. Manyetik parça tutucuları, forbeps tutucular 1-3 Jet Revizyon Müdürlüğü Baroskop kullanarak motor içindeki veya uçak üzerinde girilemeyen bölgelerdeki yabancı maddeler temizlenebilir. Son üretilen baroskoplarda yardımcı aletler kullanılarak 3-D stereo hasar ölçümü yapılabilmektedir. Hasar boyutunu tahmin etmek veya fiziksel ölçüm aletleri kullanarak ölçüm yapmak yerine, stereo ölçüm sistemleri ile hızlı ve kesin ölçümler yapılabilmektedir. Baroskop ucuna iki lense sahip özel bir uç takılır. İki lensin gördüğü farklı iki mesafeye bağlı olarak hasarın boyutu ölçülebilir [4]. 4 JET REVİZYON MÜDÜRLÜĞÜNDE BAROSKOP KONTROLÜ 4.1 Uygulama Alanı 4 Baroskop küçük yuvarlak deliklerden gaz türbinli motorların içine doğru girilerek göz kontrolü yapılması için özellikle tek elemanlı periskope ünitesinden yapılmıştır. 4 Baroskop motor içindeki belirli alanların göz kontrolü ve fotoğraf çekilmesini sağlayan bir sistemi içerir. 4 Baroskop motor bakımcıları için motor durumunu incelemeyi sağlayan oldukça kullanışlı bir cihazdır. Motor performans değerlerine bağlı olarak boroskop kontrol sonuçları bir motorun servise verilip verilemeyeceği konusunda yardımcı olur. 4 Baroskop kontrolü motorun iç durumunu gözlemlememizi sağlar. Tesbit edilen bulgular ile ilgili T.O limitleri değerlendirilir. 4 Aşağıda ilgili motorlara ait baroskop ile kontrol edilen parçalar verilmiştir. • • F110-GE-100,129 Motorlarında [3] o Fan Rotor Stg1-2-3 o High Pressure Compressor Rotor Stg 1, 4-5, 8-9 o Combustion Liner o High Pressure Turbine Rotor o Low Pressure Turbine Rotor o High Pressure Turbine Nozzle TYNE-22 Motorlarında o Load Pressure Compressor Rotor Paleleri ve Stator Vane leri 1-4 Jet Revizyon Müdürlüğü Baroskop • 4.2 o Heat Pressure giriş ve çıkış pale ve vane leri o Combustion Liner o High Pressure Turbine Rotor ve Stator o Load Pressure Turbine Rotor ve Stator T700-CT7 Turboprop Motorlarında [1] o Hot Section ;( Combustor, Stage 1 Nozzle, Stage 1 Rotor Blades,Stage 1 Shrouds, Stage 2 Turbine Blades, Stage 2 Forward Cooling Plate, Stage 2 Nozzle Segments) o Compressor Section ( Forward Section, Aft Section ) o Power Turbine ( Stage3 ve Stage4 Turbıne Blades) o Propeller Gear Case Uygulama Esnasındaki Ortam Koşulları Motor durdurulduktan hemen hemen sonra baroskop kontrolü yapılmaz. Hararet 130ºF’nin (55ºC) üzerinde ise, probların optik elemanları hasar görebilir. Her bir baroskop port bölgesinin soğuma zamanı T.O’larda belirtilmektedir. Baroskop kontrolüne başlamadan önce belirtilen zamanın geçmesi tavsiye edilir [3]. 4.3 Uygulama İçin Gerekli Teçhizat / Ekipmanlar Şekil 1 F110-129 Motorlarına ait Baroskop Cihazı 1-5 Jet Revizyon Müdürlüğü Baroskop Şekil 2 CT7/T700 Motorlarına ait Baroskop Cihazı Şekil 3 TYNE22 Motorlarına ait Baroskop Cihazı 1-6 Jet Revizyon Müdürlüğü Baroskop 4.4 Proses Öncesi Yapılması Gerekenler 4 Cihazın kullanılması iyice öğrenildikten sonra kontrol işlemlerine başlanır 4 Kontrol edilecek bölgenin doğru tesbit edilmesi gerekir. 4 Problemi tanımlayabilmek, normal olup olmadığına karar verebilmek için kıyaslama yapabilecek resim , görüntü, vb gibi referanslar bilinmelidir. 4.5 Emniyet Tedbirleri Baroskop ışık kaynağının topraklaması uygun yapılmamışsa kullanıcının ani şoka girmesine veya ölümüne sebep olur. Ekipman kullanılmadan önce uygun şekilde topraklanmalıdır. Baroskopun ışık çıkış portuna direk olarak çıplak gözle bakılmaz. Yüksek yoğunluktaki ışık geçici körlüğe veya sonuçta gözün hasarlanmasına sebep olabilir. Muhafaza kutusuna,uygun olmayan şekilde konmuş kamera parçaları kutunun kapağı kapatılmak istendiğinde hasarlanabilir. 4.6 Prosesin Uygulama Adımları 4 Kontrol edilecek bölgeyi ve yapılması gereken işlem basamakları T.O suna göre eksiksiz olarak belirledikten sonra işleme başlanmalıdır. 4 Bulgular eksiksiz olarak kaydedilmeli ve aksaklık tanımlanmalıdır. 4 Bulgular sonucunda aksaklık kategorize edilmeli, aksaklık tipi, yeri özellikleri detaylı bir şekilde tanımlanmalıdır. Bu daha sonra yapılacak arıza izale işlemlerine yardımcı olacaktır [3]. 4.7 Prosesin Uygunluğunun Kontrolü Bulgular T.O. limitlerine göre kıyaslanarak kontrol edilir. 4.8 Proses Bitiminden Sonra Yapılması Gerekenler Bütün baroskop kayıtları hasarlı parçalar değiştirilinceye kadar veya tamir edilinceye kadar, motor sicil dosyasında sürekli muhafaza edilmelidir. 1-7 Jet Revizyon Müdürlüğü Baroskop 4.9 Kapasite Atelyemizde kullanılan üç adet baroskoptan bir tanesi videoskop ve portatif tiptedir. Baroskopların, açıları 0º-90º, çapları 3mm-8mm arasında 13 adet rijit , çapları 4mm -15mm arasında değişen flexible probları mevcuttur. Ayrıca hasar durumuna göre Flexible propların kademeli olarak büyütme özelliği vardır ve 60º, 120º ‘lik uçlara sahiptir. 1-8 Jet Revizyon Müdürlüğü Baroskop REFERANSLAR [1] CT7 Turboprop Engine Borescope Procedures (1989) Massachusetts: GE Aircraft Engines [2] Olympus MK-II Focusing Borescope [3] T.O. 2J-F110-3-9. W.P.:009 00, WP012 00 [4] ÜSTÜNTEPE. L, (2002). Baroskop. UTED Dergisi. Sayı: Kasım 2002 1-9